Temat : Wp yw totalitaryzmu na wychowanie w historii wychowania

Totalitaryzm jako specyficzna forma ustroju politycznego i spo ecznego, w czasach swego panowania w XX wieku wypracowa okre lone metody wychowawcze, ktre mia y mu zapewni pe ni panowania nad my leniem i w konsekwencji dzia aniem obywateli. Ka da w adza, w tym rwnie demokratyczna, tworzy wizj o wiaty odpowiadaj c jej

ideologicznym za o eniom, gdy ma wiadomo , e m ode pokolenie jest podatne na perswazj , manipulacj , wzorce osobowe i mo na je ukszta towa w taki sposb, by

realizowa o za o enia sprawuj cych w adz . Wychowanie jest procesem bardzo z o onym, nale y je, w przekonaniu S. Kota rozumie jako wiadom dzia alno pewnych osb

zmierzaj c do wywo ania, przez spo eczne interakcje zamierzonych zmian w osobowo ci osb wychowywanych 1 Realizacja celw wychowawczych nie ogranicza si wy cznie do kszta towania okre lonego modelu osobowo ci cz owieka, lecz jest jednocze nie urzeczywistnieniem rozbudowanego modelu spo ecznego funkcjonowania. W opinii S Kota analiza wychowawczej praktyki, patrz c na przekrj historyczny, prowadzi do wnioskw, i w celach wychowawczych dominuje i wcze niej dominowa interes spo eczny nad interesem jednostkowym. Nie ma w tym nic z ego do czasu, gdy interes spo eczny nie zostanie zast piony interesem politycznym nastawionym na ca kowite podporz dkowanie si jednostki pa stwu, jak mia o i ma to miejsce w systemach totalitarnych. W historii Polski zniewolonej przez zaborcw pisarze i poeci kreowali wzorce osobowe bohaterw, ktrzy dla dobra og u, dla niepodleg o ci po wi cali nie tylko szcz cie osobiste, ale niekiedy zmuszeni byli dokonywa czynw niegodnych, sprzecznych z wyznawanym systemem warto ci , cz sto te przysz o im gin w

walce lub na szubienicy. W chwili zagro enia bytu narodowego, utraty niepodleg o ci dobro jednostki musi zosta wychowywa o si niepodleg o podporz dkowane dobru wi kszo ci, W takim przekonaniu

i wychowuje m ode pokolenie. Jednak w systemach totalitarnych nie o jednej partii uzurpuj cej sobie prawo do

chodzi, tylko o dominacj

decydowania o losie milionw obywateli i przekonanej o swej nieomylno ci. eby przekona
1

S. Kot, Historia wychowania, wyd. ak, Warszawa 2008.

do siebie obywateli w adza totalitarna propaguje wychowanie pa stwowe, czyli przejmuje kontrol nad o wiat , tworzy z regu y spjny system wychowawczy i dok adnie okre la, jakie tre ci nale y zamieszcza podziwia , a jakich w podr cznikach, jakie wi ta obchodzi , jakich bohaterw i prze ladowa lub wr cz niszczy . Wychowanie w

nienawidzi

systemach totalitanych opiera si na prostej zasadzie podzia u spo ecze stwa na jednostki bia e i czarne , dobrzy s ci, co my l tak jak przewodnia si a partii i wdz stojacy na jej czele. Pa stwa faszystowskie, takie jak Niemcy czy W ochy, ktre charakteryzowa y si skrajnym nacjonalizmem pragn y wychowywa m odzie dla w asnego narodu i w tym celu wysuwa y takie cele wychowawcze, dzi ki ktrym mo na by o budzi prze wiadczenie o wy szo ci w asnego kraju nad innymi. Maciej Winnicki zwraca uwag na problem

indokrynacji jako wszechobecnego czynnika w tego typu systemach. Wed ug niego winno si za ni uwa a urabianie wiadomo ci osb wed ug wzorw g oszonych przez okre lon doktryn , a tak e kszta towanie wi zi ideowej z grup 2. Aby wype ni sw misj dziejow , czyli zapanowa nad wiatem narodowi niemieccy socjali ci potrzebowali nowego cz owieka, ktry bez jakichkolwiek zahamowa moralnych realizowa by wizj przysz o ci i na dodatek by przekonany, e ta wizja jest jego w asn . Potrzeba by o m odych ludzi, cho nie

wy cznie, ca kowicie uto samiaj cych si z ideologi narodowego socjalizmu. W tym celu pos u ono si obezw adniaj c propagand , prowadz c do ca kowitej utraty zdolno ci co czyni w adza bezkrytycznie

samodzielnego my lenia, chodzi o o to, by wszystko,

akceptowa i bez oporu wykonywa powierzone zadania, chocia by takie nieludzkie i absurdalne, jak unicestwienie ca ego narodu wypowied ydowskiego. M.Winnicki przywo uje

czo owego hitlerowskiego propagandzisty Jzefa Gobbelsa, doskonale

obrazuj c zamierzenia wychowawcze faszystw: Nasza rewolucja zmieni a i uformowa a stosunki pomi dzy lud mi i ich stosunek do pa stwa. Je li liberalizm stawia jednostk w centrum wszystkich rzeczy, to my zast pujemy indywiduum narodem i jednostk wsplnot . Oczywi cie, wolno jednostki musi zosta ograniczona, o ile koliduje z wolno ci narodu lub

jej zaprzecza3. Ka da w adza totalitarna wykorzystuje m odzie do realizacji swych niecnych czynw i tak narodowi socjali ci pos u yli si ni do obalenia demokratycznego ustroju Republiki Weimarskiej, by przej w adz , a nast pnie bazuj c na jej idealizmie stworzy

nowy model cz owieka. Mia o temu s u y powo anie do ycia, w 1936 roku powszechnej
2 3

M. Winnicki, Nazistowska rewolucja spo eczna,http,//niniwa2cba.pl/nazizm htm, s 2 M. Winnicki, j.w, s.3

organizacji m odzie owej Hitlerjugend, do ktrej nale a o oko o trzech i p miliona dzieci i nastolatkw. Skutki wprowadzonego w niej systemu wychowawczego mia y fatalne skutki dla psychiki m odych ludzi i rzutowa y na ca e ich p niejsze doros e ycie. Oni rwnie stali si ofiarami systemu, byli ma ymi trybikami w wielkiej machinie nienawi ci i zbrodni. Podobne d ugofalowe negatywne skutki przynis system wychowawczy stworzony i realizowany przez komunizm, gdy jego konsekwencje odczuwane s do dzisiaj. Nowa w adza, ktra ukszta towa a si po II wojnie wiatowej, pozostawa a pod wp ywem Zwi zku Socjalistycznych Republik Radzieckich i realizowa a wszystkie nakazy p yn ce z Moskwy, w tym rwnie te dotyczace kwestii wychowawczych. I tak zacz to propagowa naukowy wiatopogl d, ograniczaj c tym samym wp ywy ko cio a, wychowanie przez prac , szczeglnym uznaniem cieszy a si ta ci ka fizyczna, prbowano przezwyci a prze ytki kapitalistycznego my lenia dotycz cego m. in w asno ci prywatnej oraz utwierdza komunistyczn moralno ci. Z. Osi ski twierdzi, e w ca ym okresie 45 lat istnienia polskie w adze partyjne wykorzystywa y szko y do propagowania ideologii komunistycznej, sta y si one swoistym narz dziem w r kach rz dz cych i mia y, podobnie jak w innych systemach totalitarnych, ukszta towa model cz owieka akceptuj cego i wspieraj cego ustrj. Du rol

powierzono w tym wzgl dzie nauczycielom historii, ktrzy mieli przewodzi indokrynacji m odzie y. Przede wszystkim gloryfikowa ustrj, krytykowa poprzedni, wpaja uwielbienie dla Lenina i Stalina jako wielkich przyjaci narodu polskiego, a przede wszystkim podkre la zas ugi Zwi zku Radzieckiego dla odzyskania przez Polsk niepodleg o ci. Jednak nie wszyscy nauczyciele ulegli tej presji, ale przysz o im za opr zap aci wysok cen , wielu , zw aszcza w okresie socrealizmu, by o zwalnianych z pracy lub nawet wsadzanych do wi zie . Obowi zywa a mentalno odmian wyra ona w s owach Z. Mys akowskiego: Wychowanie stanowi rodkami. 4 W jego mniemaniu, o tre ciach

polityki prowadzonej innymi

wychowania zawsze decyduj

potrzeby ustroju, poniewa wychowanie musi da ludzi

ukszta towa zgodnie z potrzebami ustroju, by mogli realizowa jego za o enia. Badacze tego problemu zwracaj uwag , e po II wojnie wiatowej szko a polska sta a si znaczn

konkurentk w stosunku do tradycyjnego, rodzinnego rodowiska wychowawczego. Jedn z przyczyn by bezwzgl dnie egzekwowany obowi zek szkolny, co skutkowa o szybkim rozwiazaniem kwestii analfabetyzmu i to nale y uzna za sukces. Z drugiej za strony
Idea y Wychowania i Wzory osobowe Narodu Polskiego w XIX i XX wieku, pod red E. Kry skiej, Bia ystok 2006, s.291
4

wczesne w adze wykorzystywa y szko

jako narz dzie indorynacji. Odzia ywano, zw aszcza

na wsi, na m odych ludzi, by ci przekonali swoich rodzicw czy dziadkw do oddania ziemi i pracy w sp dzielniach rolniczych: Podsycano wiar i zapa tysi cy uczniw i studentw prowadz c ich m.in. na filmy typu Jasne any , gdzie gloryfikowano ycie w ko chozach i dobrobyt w socjalizmie. Z tych filmw nale a o pisa wypracowania z charakterystykami bohaterw i puent - jak nale y ich na ladowa .5

Podsumowuj c nale y podkre li ,

e totalitaryzm zarwno faszystowski jak i

komunistyczny spowodowa przede wszystkim spustoszenie w ludzkich umys ach i duszach, odcisn swe pi tno na wielu pokoleniach, sta si przyczyn ogromnych ludzkich nieszcz mimo e znikn i

z Europy, jego duch jeszcze d ugo b dzie pokutowa . Jednak przykre

do wiadczenia, zwi zane z jego wp ywem na wychowanie , winny nas uczuli na wsp czesne eksperymenty o wiatowe powodujace drastyczny spadek poziomu nauczania i rezygnacj z tradycyjnego systemu warto ci. Eksperymenty prbuj ce stworzy cz owieka bez poczucia to samo ci narodowej, ca kowicie rozmytego, bez w asnego zdania, nad ktrym w adz przej y media i dla ktrego sta y si one autorytetem w ka dej dziedzinie ycia. Nale a oby twardo zapyta politykw i wsp czesne rodki masowego przekazu czy nie przej y roli , jak z regu y kojarzymy z totalitaryzmem.

Idea y Wychowania i Wzory Osobowe Narodu Polskiego w XIX i XX wieku, pod red. E. Kry skiej, Bia ystok 2006, s.292