Fourier

Transformacja Fouriera w Optyce i Akustyce
Mieczysaw Pluta
16 grudnia 2007
2
Oznaczenia
- kwantykator oglny dla kadego (for All)
- kwantykator istnieje (Exist)
R - zbir liczb rzeczywistych
C - zbir liczb zespolonych
i - jednostka urojona i =
1
Wektory oznacza bdziemy na rysunkach (i na tablicy w trakcie zaj)
strzak lub kresk u gry, w druku bd wyrniane grub, prost czcionk
x, k, V.
Spis treci
1 Podstawy matematyczne 5
1.1 Szereg Fouriera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.1.1 Funkcja parzysta, nieparzysta, okresowa . . . . . . . . . . 5
1.1.2 Trygonometryczny szereg Fouriera . . . . . . . . . . . . . 6
1.1.3 Funkcje ortogonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.2 Liczby zespolone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2.1 Funkcje zespolone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.2.2 Funkcje analityczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.3 Caka po konturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.2.4 Zespolony szereg Fouriera . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.2.5 Waciwoci i twierdzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.2.6 Iloczyn skalarny i norma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.3 Splot, korelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3.1 Splot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3.2 Korelacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3.3 Korelacja normowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.4 Transformacja Fouriera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4.1 Transformacja Fouriera-Bessela . . . . . . . . . . . . . . . 24
1.4.2 Kilka uytecznych funkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.4.3 Twierdzenia Fourierowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1.5 Prbkowanie i funkcje dyskretne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.6 Kilka przykadw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.6.1 Dowiadczenie Younga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.7 Dyfrakcja na szczelinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1.8 Siatka dyfrakcyjna i soczewka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
1.9 Transmitancja t(x, y) przed soczewk . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1.10 Ukad optyczny 4f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1.11 Dyfrakcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1.12 Spektrum ktowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
1.13 Soczewka jako element realizujcy przeksztacenie Fouriera . . . 53
1.13.1 Transmitancja soczewki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
1.13.2 Pole optyczne w paszczynie ogniskowej soczewki . . . . 54
3
4 SPIS TRECI
2 Koherencja wiata - wybr zagadnie 57
2.1 Twierdzenie Van Citterta-Zernikego . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3 Dodatki 59
3.0.1 Funkcje Bessela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.0.2 Spektrum ktowe fali sferycznej . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.1 Funkcje Bessela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.2 Waciwoci funkcji propagacji Fresnela h(x,y;d) . . . . . . . . . 61
3.2.1 Caka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.2.2 Transformata Fouriera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.2.3 Splot dwu funkcji typu h . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3.3 Dyfrakcja Bragga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.3.1 Irydescencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Rozdzia 1
Podstawy matematyczne
W pierwszej czci tego rozdziau dokonamy przegldu znanych waciwoci liczb
i funkcji zespolonych, przywoamy denicje operacji matematycznych ktre bd
przydatne w dalszej czci. Zadania su budowaniu poczucia spjnoci omaw-
ianych zagadnie z podstawow wiedz, a jednoczenie daj czytelnikowi moli-
wo wychwycenia ew. bdw, ktre pewnie pojawiaj w niniejszej - roboczej
wersji skryptu. W denicjach i wzorach dotyczcych transformacji Fouriera
celowo wystpuj rne pary oznacze t , x u, x k oraz przepla-
tane s zagadnienia jedno i dwuwymiarowe. Ma to na celu oswojenie czytelnika
z zastosowaniami w odniesieniu do rnych przestrzeni i zmiennych zycznych.
Nawizujemy w ten sposb take do rnych, niemniej rwnowanych, form
denicji transformacji Fouriera.
1.1 Szereg Fouriera
1.1.1 Funkcja parzysta, nieparzysta, okresowa
Wielokrotnie odwoywa si bdziemy do poj, ktre przypominamy poniej.
Funkcje zmiennej rzeczywistej t mog by parzyste
t R; f(t) = f(t),
nieparzyste
t R; f(t) = f(t)
lub by sum dwu powyszych przypadkw. Z dowolnej funkcji f(t) mona
wyznaczy jej czci f
parzysta
i f
nieparzysta
za pomoc nastpujcych dziaa
f
parzysta
(t) = [f(t) +f(t)]/2,
f
nieparzysta
(t) = [f(t) f(t)]/2
. Jak atwo sprawdzi f
parzysta
(t) +f
nieparzysta
(t) = f(t).
5
6 ROZDZIA 1. PODSTAWY MATEMATYCZNE
Funkcja okrelana jest jako okresowa, jeeli istnieje warto T, zwana okre-
sem, taka e
T R, t R; f(t +T) = f(t).
1.1.2 Trygonometryczny szereg Fouriera
Szereg Fouriera jest szeregiem funkcyjnym okrelanym dla rzeczywistej funkcji
okresowej, o okresie T
f(t) =
k=0
(A
k
cos
k
t +B
k
sin
k
t), (1.1)
gdzie
k
=
2k
T
. Czstoci koowe tworz postp arytmetyczny
= 0,
2
T
,
4
T
,
6
T
. Tak okrelony szereg to trygonometryczny szereg Fouriera . Wspczynniki
szeregu Fouriera A
k
i B
k
wyznaczane s nastpujco
A
0
=
1
T
_
T/2
T/2
f(t)dt,
A
k
=
2
T
_
T/2
T/2
f(t)cos
k
tdt dla k ,= 0,
B
k
=
2
T
_
T/2
T/2
f(t)sin
k
tdt.
(1.2)
Wspczynnik A
0
rwny jest redniej wartoci funkcji.
Mona zastpi w powyszych wzorach przedzia cakowania (T/2, T/2)
przedziaem (t
0
, t
0
+ T), gdzie t
0
- dowolna warto t
0
R. Zmiana granic
cakowania nie wpywa na warto wspczynnikw Fourierowskich.
Przykad (trywialny): Funkcja Staa
f(t) = 1
Wspczynniki szeregu maj wartoci
A
0
= 1
A
k
= 0 dla k ,= 0
B
k
= 0 dla wszystkich k
1.1. SZEREG FOURIERA 7
Uzasadnienie
Pokaemy sposb sprawdzenia poprawnoci wskazanych wzorw na wspczyn-
niki szeregu trygonometrycznego. Pomnmy obustronnie wzr 1.1 funkcji f(t)
o okresie 2 przez cos mt; m > 0 i zapiszmy cak
_

f(t) cos mtdt =
n=0
_
A
n
_

cos nt cos mtdt +B

n
_

sin nt cos mtdt

_
,
(1.3)
Funkcje typu cos nx/ i sin nx/ dla n = 0, 1, 2... tworz zbir funkcji or-
togonalnych (patrz wiczenie poniej). Ortogonalno oznacza, e
_

cos nt cos mtdt =

_
_
dla m = n > 0,
2 dla m = n = 0,
0 dla m ,= n.
Analogicznie dla kombinacji funkcji typu sinus. Caka typu
_

cos nt sin mtdt = 0

dla dowolnych kombinacji n i m. Korzystajc z tak okrelonej ortogonalnoci po
prawej stronie wzoru 1.3 pozostaje jedynie wyraz dla okrelony przez warunek
n = m. Otrzymujemy wiec
_

f(t) cos mtdt = A

m
. (1.4)
Otrzymujemy wzr na amplitud skadowej cos mt:
A
m
=
1
f(t) cos mtdt.

Analogicznie, mnoc 1.3 przez sin mt uzyskamy wyraenie
B
m
=
1
f(t) sinmtdt,
a mnoc przez jedno mamy
A
0
=
1
2
_

f(t)dt.
Ortogonalno zbioru funkcji sinmt, cos mt jest jak wida podstawowym zaoe-
niem umoliwiajcym poprawno denicji szeregu Fouriera i wyznaczania jego
wspczynnikw. Po podzieleniu funkcji z okrelonego powyej zbioru przez
,
zbir ten staje si zbiorem funkcji ortonormalnych - caki z iloczynw funkcji
z tego zbioru przyjmuj wartoci 0 - dla funkcji rnych, a 1 gdy pod cak
wystpuje iloczyn funkcji przez siebie sam.
wiczenie:
Wyka, e zbir funkcji cos nx, sinnx dla n = 0, 1, 2... spenia okrelone powyej
warunki ortogonalnoci na przedziale x . Wskazwka: w cakach
i zastp iloczyny funkcji trygonometrycznych odpowiednimi sumami, stosujc
znane tosamoci: np. 2 cos cos cos( +) + cos( ) itp..
Przykad: Funkcja Trjktna
f(t) =
_
1 +
2t
T
dla T/2 t 0
1
2t
T
dla 0 t T/2
(1.5)
Funkcja jest parzysta, wic wspczynniki B
k
= 0 dla wszystkichk.
Wspczynnik A
0
= 1/2 - warto rednia. Wyznaczmy A
k
dla k ,= 0 caku-
jc przedziaami
A
k
=
2
T
_
_
0
T/2
_
1 +
2t
T
_
cos
2kt
T
dt +
_
+T/2
0
_
1
2t
T
_
cos
2kt
T
dt
_
=
2
T
_
0
T/2
cos
2kt
T
dt +
2
T
_
+T/2
0
cos
2kt
T
dt
. .
=0
+
4
T
2
_
0
T/2
tcos
2kt
T
dt
4
T
2
_
+T/2
0
tcos
2kt
T
dt
=
8
T
2
_
+T/2
0
tcos
2kt
T
dt.
(1.6)
Stosujc cakowanie przez czci (do sprawdzenia)
_
xcosaxdx =
x
a
sinax +
1
a
2
cosax uzyskujemy ostatecznie
A
k
=
2(1 cosk)
2
k
2
(k > 0),
B
k
= 0.
(1.7)
Wspczynniki szeregu Fouriera przyjmuj nastpujce wartoci
A
k
=
_
_
1
2
dla k = 0
4
2
k
2
dla k nieparzystego
0 dla k parzystego
(1.8)
Stosujc powysze wspczynniki, uzyskujemy szereg Fouriera
f(t) =
1
2
+
4
2
_
cost +
1
9
cos3t +
1
25
cos5t +...
_
. (1.9)
1.1. SZEREG FOURIERA 9
wiczenie Zilustruj przykad funkcji trjktnej gracznie:
przedstaw na wykresie wartoci wspczynnikw szeregu dla kolejnych
czstoci koowych,
przedstaw kolejne skadowe harmoniczne (z uwzgldnieniem ich amplitud),
przedstaw kilka pierwszych sum czstkowych szeregu (superpozycje skad-
owych harmonicznych analogiczne do przedstawionych na rys. 1.1.)
Propozycja: Wykonaj rysunki stosujc wybrane rodowisko obliczeniowe -
MathCad, Matlab, Octave....
Zaprezentuj kod prowadzcy do uzyskanych wynikw.
Rysunek 1.1: Przykady sum czstkowych szeregu Fouriera dla funkcji pros-
toktnej, pioksztatnej, trjktnej i zoonej z pokrgw. Uwaga: na ry-
sunkach prezentujemy pojedynczy okres kadej z funkcji i odpowiednich
sum czstkowych, a w wyobrani powinnimy wyobrazi sobie ich okresowe
przeduenie.
1.1.3 Funkcje ortogonalne
Patrzc na rozpisanie funkcji f(t) w szereg Fouriera moemy si zastanawia
dlaczego wystpuj w nim wanie funkcje trygonometryczne i czy moliwe
byo zastpienie ich jakimi innymi. Gdybymy chcieli rozpisa w szereg funkcje
okrelone na skoczonym przedziale, to istnieje wiele innych moliwoci. S to
np. szeregi zoone z wielomianw Legendrea, Czebyszewa, Laguerrea, Jako-
biego, funkcje Bessela i inne. (Jeszcze wicej moliwoci pojawia si dla funkcji
okrelonych na zbiorach dwu i wicej wymiarowych ale o tym w innym miejscu)
Rozwamy przypadek funkcji f(x) okrelonej na skoczonym przedziale a
x b. Przyjmijmy, e funkcja ta moe by zapisana w tym przedziale w postaci
szeregu funkcyjnego:
f(x) =
n=1
c
n
n
(x). (1.10)
Pomnoymy obie strony rwnania przez jeden z elementw cigu funkcyjnego
i zapiszemy cak
_
b
a
f(x)
m
(x)dx =
n=1
c
n
_
b
a
n
(x)
m
(x)dx. (1.11)
Przyjmijmy zaoenie ortonormalnoci elementw zbioru
n
(x) na od-
cinku (a, b) tj.
_
b
a
m
(x)
n
(x)dx =
_
1 dla n = m,
0 dla n ,= m.
(1.12)
Zauwamy, e funkcyjny cig ortogonalny zamieni mona w cig ortonormalny
poprzez pomnoenie jego wyrazw przez odpowiednie stae normujce. Stosujc
powysze zaoenie, uzyskujemy z po prawej stronie 1.11 tylko jeden wyraz
_
b
a
f(x)
m
(x)dx = c
m
. (1.13)
Wida wic, e na odcinku (a, b) mona poprawnie okreli szereg funkcyjny
zbieny do f(x) oraz wskaza sposb wyznaczenia jego wspczynnikw, jeeli
tylko speniony jest warunek ortonormalnoci cigu funkcyjnego.
1.2 Liczby zespolone
Wiemy, e pierwiastek z minus jeden nie istnieje wrd liczb rzeczywistych.
Moemy jednak pomyle o takiej idei. Sprbujmy co takiego oznaczy sym-
bolem
i =
_
(1)
, czyli i
2
= 1. Mwimy, e i to jednostka urojona. Sprbujmy symbol ten
wczy do standardowych zasady przelicze. Wykamy, e take i =
_
(1),
bo (i)
2
= (1)
2
i
2
= 1 (1) = 1. Rwnanie i =

1 posiada wic dwa
rwnowane rozwizania. Bywaj one oznaczane w podrcznikach take jako i
lub j.
Tworzymy kombinacje liniowe jednostki urojonej i z jednostk rzeczywist 1
tworzc liczby zespolone o postaci
z = a 1 +b i = a + ib
1.2. LICZBY ZESPOLONE 11
. atwo jest zdeniowa dodawanie i odejmowanie takich liczb. Sprawdmy jak
jest z mnoeniem dwu liczb zespolonych z
1
= a
1
+ ib
1
oraz z
2
= a
2
+ ib
2
.
Zapiszmy
z
1
z
2
= (a
1
+ ib
1
) (a
2
+ ib
2
)
= a
1
a
2
+ i(a
1
b
2
+a
2
b
1
) + i
2
b
1
b
2
= a
1
a
2
b
1
b
2
+ i(a
1
b
2
+a
2
b
1
)
Liczby te mona traktowa jak punkty na paszczynie zespolonej.
Rysunek 1.2: Liczba z na paszczynie zespolonej
Z rysunku wida, ze z = a + ib = rcos + irsin.
Deniujemy liczb z
sprzon wzgldem z = a + ib okrelajc ja nastpujco

z
= a ib
.
Jeeli uwierzymy w rozwinicie Eulera
e
i
= cos + i sin , (1.14)
to liczb zespolon mona napisa jeszcze inaczej
z = re
i
.
Mwimy, e r jest moduem liczby zespolonej, a kt jej argumentem (faz).
Piszemy
r = [z[ =
zz
=
_
a
2
+b
2
= Arg(z).
Cz rzeczywist i urojon z liczby zespolonej wydzielaj funkcje
a = Re(z) =
1
2
(z +z
) = r cos ,
b = Im(z) =
1
2i
(z z
) = r sin .
Z zapisu Eulera 1.14 wynikaj zwizki
cos =
e
i
+ e
i
2
,
sin =
e
i
e
i
2i
.
wiczenia 1. Wyznacz iloraz dwu liczb zespolonych z
1
/z
2
:
a) posugujc si ich reprezentacj kartezjask z
1
= a
1
+ ib
1
, i z
2
=
a
2
+ ib
2
,
b) stosujc notacj Eulera w ukadzie biegunowym z
1
= r
1
e
i1
oraz z
2
=
r
2
e
i2
.
2. Wyka suszno relacji Eulera 1.14 stosujc rozpisanie wystpujcych w nim
funkcji w szereg Taylora. Poniewa zaley nam na przypomnieniu wiadomoci z
matematyki, to dowd przeprowadzaj krok po kroku, nazywajc i komentujc
poszczeglne etapy.
1.2.1 Funkcje zespolone
Funkcja zespolona f(z) zmiennej zespolonej z, przyporzdkowuje kadej licz-
bie z dokadnie jedn liczb zespolon w
. Piszemy
w = f(z) dla z .
Zbir wszystkich wartoci w, jakie przyjmuje funkcja f(z) nazywamy przeci-
wdziedzin tej funkcji. Wprowadzajc oznaczenia
z = x + iy oraz w = u + iv,
moemy zapisa funkcj zespolon w postaci
u + iv = f(x + iy) = u(x, y) + iv(x, y).
Funkcja zespolona zmiennej zespolonej jest wic rwnowana parze funkcji
rzeczywistych dwu zmiennych rzeczywistych, przy czym u(x, y) okrelamy jako
cz rzeczywist tej funkcji, a v(x, y) jako cz urojon tej funkcji.
Liczby zespolone i operacje na nich tworz moliwo matematycznego opisu
geometrii na paszczynie. Operacje te mog suy do przeksztacania obszarw
i gur geometrycznych. Funkcje zmiennej zespolonej deniuj odwzorowanie
C C
Rysunek 1.3: Przykady przeksztace w paszczynie zespolonej zdeniowanych
poprzez funkcje zmiennej z: translacja, obrt i skalowanie.
Rysunek 1.4: Okrelenie podzbiorw paszczyzny zespolonej poprzez funkcje.
1.2.2 Funkcje analityczne
Istnieje podzbir funkcji zespolonych, ktre s okrelane jako funkcje anality-
czne. Funkcje te mog by rniczkowane zgodnie z denicj
f
(z) = lim
z0
f(z + z) f(z)
z
. (1.15)
Ta pochodna powinna istnie niezalenie od kierunku jej wyznaczania. Gdy
poruszamy si wzdu osi urojonej
z = iy,
a gdy wzdu osi rzeczywistej
z = x.
Stawiamy warunek by pochodne liczone wzdu obydwu osi daway ten sam
wynik
f
(z) = lim
x0
f(z + x) f(z)
x
= lim
iy0
f(z + iy) f(z)
iy
lim
x0
u(x + x, y) + iv(x + x, y) u(x, y) iv(x+, y)
x
= lim
iy0
u(x, y + y) + iv(x, y + y) u(x, y) iv(x+, y)
iy
u
x
+ i
v
x
= i
u
y
+
v
y
.
Widzimy, e funkcja jest analityczna wtedy, gdy zachodz relacje
u
x
=
v
y
oraz
v
x
=
u
y
.
Relacje te znane s jako warunek Cauchy-Riemanna. Rzeczywista i urojona
cz funkcji analitycznej s harmoniczne, to jest kada z nich spenia znane
rwnanie
2
=

2
x
2
+

2
y
2
= 0.
Mona wykaza, e spenienie tego rwnania wynika z warunkw Cauchy-
Riemanna (wiczenie).
1.2.3 Caka po konturze
Gdy funkcja analityczna F(z) posiada pojedynczy biegun w z = z
0
i nie posiada
innego bieguna wewntrz konturu, to caka po konturze
_
F(z)dz = R(z
0
)
2
_
0
ie
i
e
i
d = iR(z
0
)
2
_
0
d = 2iR(z
0
), (1.16)
gdzie R(z
0
) = lim
zz0
[(z z
0
)F(z)] jest nazywane residuum funkcji F(z).
Dla funkcji F(z) posiadajcej bieguny i ktra znika dla [z[ , obowizuje
nastpujcy zwizek
F(z)e
izt
dz =
_
_
2i
_
_
_
_
_
suma residuw funkcji
F(z)e
izt
we wszystkich jej
biegunach na iponiej
osi rzeczywistej
_
_
_
_
_
+2i
_
_
_
_
_
suma residuw funkcji
F(z)e
izt
we wszystkich jej
biegunach powyej
osi rzeczywistej
_
_
_
_
_
(1.17)
1.2.4 Zespolony szereg Fouriera
Przedstawiona powyej denicja wymaga stosowania trzech formu dla wyz-
naczenia wspczynnikw szeregu Fouriera 1.1. Jak si okae za chwil, zas-
tosowanie funkcji i wspczynnikw zespolonych umoliwia wyznaczenie wszys-
tkich wspczynnikw poprzez jedn formu. Uzyskujemy wic uproszczenie
i jednoczenie zbliamy si do naszego celu - denicji transformacji Fouriera.
Podstawowym narzdziem bdzie znana tosamo Eulera
e
it
= cos(t) + isin(t) (1.18)
Tosamo ta pozwala zapisa funkcje trygonometryczne w postaci
cos(t) =
1
2
_
e
it
+ e
it
_
(1.19)
sin(t) =
1
2
_
e
it
e
it
_
(1.20)
Podstawiajc do 1.1 otrzymujemy
f(t) = A
0
+
k=1
_
A
k
iB
k
2
e
i
k
t
+
A
k
+ iB
k
2
e
i
k
t
_
. (1.21)
Wprowadzajc wspczynniki zespolone
C
0
= A
0
C
k
=
A
k
iB
k
2
, (1.22)
C
k
=
A
k
iB
k
2
, dla k = 1, 2, 3, ...,
uzyskujemy zespolon posta szeregu Fouriera
f(t) =
+
k=
C
k
e
i
k
t
,
k
=
2k
T
. (1.23)
Uwaga: W denicji zespolonego szeregu Fouriera naley dostrzec pojawie-
nie si ujemnych czstoci koowych dla k < 0. Ich istnienie nie jest bliskie
naszym dowiadczeniom codziennym. Warto wic powici wicej uwagi temu
poszerzeniu pojcia czstoci np. analizujc elementarne przykady transformat
funkcji sinus i kosinus. Zauwamy, e elementarn funkcj harmoniczn w ze-
spolonym szeregu Fouriera jest funkcja eksponencjalna e
i
k
t
. Funkcja ta nie jest
ani parzysta (jak kosinus) ani nieparzysta (jak sinus). Jej przebieg jest wiec
rny dla dodatnich i ujemnych czstoci koowych.
Wspczynniki zespolonego szeregu Fouriera deniowane s poprzez
C
k
=
1
T
_
T/2
T/2
f(t)e
i
k
t
dt dla k = ... 2, 1, 0, 1, 2... (1.24)
1.2.5 Waciwoci i twierdzenia
Na wstpie zdeniujmy pary Fourierowskie - tj. funkcje i przyporzdkowane im
cigi wspczynnikw szeregu Fouriera
f(t) C
k
;
k
g(t) C
k
;
k
.
Liniowo Liniowo transformacji Fouriera wie odpowiednie kombinacje
liniowe
af(t) +bg(t) aC
k
+bC
k
;
k
(1.25)
Dowd wynika wprost z liniowoci caki.
Przesunicie Jeeli
f(t) C
k
,
to przesunicie oryginau spowoduje modulacj wyrazw widma
f(t )
_
C
k
e
i
k
_
,
Dowd:
C
k
=
1
T
_
T/2
T/2
f(t )e
i
k
t
dt
=
1
T
_
T/2
T/2
f(s)e
i
k
(s+)
ds
=
1
T
_
T/2
T/2
f(s)e
i
k
s
dse
i
k
= C
k
e
i
k
,
gdzie zastosowalimy podstawienie s = t. CBDO. wiczenie: Okresowa
funkcja prostoktna o okresie 2 i szerokoci moe by zdeniowana jako
parzysta i nieparzysta. Wyznacz wyrazy zespolonego szeregu Fouriera w obu
przypadkach. Sprawd czy uzyskane wyniki speniaj twierdzenie o przesuniciu.
1.2.6 Iloczyn skalarny i norma
Iloczyn skalarny wektorw a = (a
1
, a
2
, ...a
N
) i b = (b
1
, b
2
, ...b
N
) wyznaczamy
jako
a b =
N
i=1
a
i
b
i
.
1.3. SPLOT, KORELACJA 17
Iloczyn skalarny deniuje norm w przestrzeni wektorowej, ktra okrela
dugo wektora
|a| =
a a.
Odlego pomidzy punktami okrelonymi przez wektory a i b
|a, b| = |a b| =
_
(a b) (a b) =
_
N
i=1
(a
i
b
i
)
2
.
W przestrzeni funkcji okrelonych na przedziale a t b iloczyn skalarny
funkcji f(t) i g(t) okrela caka
f g =
_
b
a
f(t)g(t)dt.
Norm jest
|f| =
_
f f =
_
b
a
f
2
(t)dt,
a miar odlegoci w tej przestrzeni jest
|f, g| =
_
b
a
(f(t) g(t))
2
dt
W przypadku funkcji f(t), ktr rozpisujemy w szereg zoony z funkcji
ortonormalnych
f(t) =
i=
c
i
i
(t), (1.26)
norm mona okreli w przestrzeni funkcyjnej, a niezalenie w nieskoczenie
wymiarowej przestrzeni wektorowej c = (...c
2
, c
1
, c
0
, c
1
, c
2
...).
|c| =
i=
c
2
i
Twierdzenie Parsevala mwi, e liczbowe wartoci obu tych norm s sobie rwne.
wiczenie:
1. Wyka suszno twierdzenia Parsevala dla wspczynnikw rozpisania
funkcji f(t) w szereg zoony z wyrazw ortonormalnych
n
(t). Wskazwka:
Wyznacz kwadrat obydwu stron rwnania 1.26 i wykonaj cakowanie.
1.3 Splot, korelacja
1.3.1 Splot
Splot funkcji f(t) z inn funkcj g(t) okrela wzr:
f(t) g(t)
_

f()g(t )d (1.27)
Zwr uwag na znak minus wystpujcy w argumencie funkcji g.
Splot ma nastpujce wasnoci:
jest operacj przemienn,
f(t) g(t) = g(t) f(t),
jest rozdzielny wzgldem dodawania
f(t) (g(t) +h(t)) = f(t) g(t) +f(t) h(t),
jest operacj czn
f(t) (g(t) h(t)) = (f(t) g(t)) h(t).
Dowd przemiennoci:
f(t) g(t) =
_

f()g(t )d =
_

g(
)f(t
)d
= g(t) f(t),
gdzie
= t . CBDO
Rozdzielno wzgldem dodawania wynika z liniowoci caki. czno oznacza,
e jeeli splatamy kilka funkcji, to moemy to robi w dowolnej kolejnoci. W
dowodzie tej waciwoci mamy podwjn cak, w ktrej naley dokona zami-
any kolejnoci cakowania.
Rysunek 1.5: Dwa przykady splotu g(x) = h(x) f(x)
Splot deniowa mona te w przestrzeni wielowymiarowej. Na przykad w
dwu wymiarach
f(x, y)
2D
g(x, y)
__

f(, )g(x , y )dd (1.28)

1.3. SPLOT, KORELACJA 19
1.3.2 Korelacja
Poniej przedstawiamy denicj korelacji dla funkcji zespolonych f(t) i g(t).
Korelacja
h(t) = f(t) g(t)
_

f()g
(t +)d. (1.29)
Gwiazdka w miejscu grnego indeksu oznacza sprzenie zespolone g
=
g
ig
, gdzie g
= Re(g) i g
= Im(g).
Fourierowskie twierdzenie o korelacji
f(t)
F
F(),
g(t)
F
G(),
h(t) = f(t) g(t)
F
H() = F()G
().
(1.30)
Dowd
H() =
_ _
f()g
(t +)de
it
dt
=
_
f()
__
g
(t +)e
it
dt
_
,
=
_
f()G
(+)e
i
d.
(1.31)
W powyszym dowodzie zastosowano nastpujc wasno
G() =
_
g(t)e
it
dt,
dokonujemy sprzenia zespolonego po obydwu stronach
G
() =
_
g
(t)e
it
dt,
zastpujc przez uzyskujemy
G
() =
_
g
(t)e
it
dt,
Moemy zapisa twierdzenie o transformacie funkcji sprzonej:
jeeli G()
F
g(t), to
G
()
F
g
(t). (1.32)
Transformata funkcji sprzonej jest sprzona i odwrcona wzgldem zmien-
nej . Zauwamy, e dla funkcji rzeczywistej g(t) g
(t). Na podstawie 1.32,

transformata funkcji rzeczywistej spenia musi wic warunek
G
() = G()
1.3.3 Korelacja normowana
Miar podobiestwa dwu funkcji zespolonych jest korelacja normowana. Dla
dwu funkcji f(t) i g(t) korelacja normowana jest funkcj
c(t) =
f(t) g(t)
_
_
f(t)f
(t)dt
_
_
g(t)g
(t)dt
, (1.33)
lub zapisujc jawnie korelacj
c(t) =
_
f()g
(t +)d
_
_
f(t)f
(t)dt
_
_
g(t)g
(t)dt
, (1.34)
. atwo pokaza, e c(0) = 1 wtedy gdy f(t) g(t) oraz, e c(0) = 1 gdy
f(t) g(t). Stosujc nierwno Buniakowskiego-Schwartza wykaza mona,
e 1 , c(t) , 1. Funkcja korelacji moe osiga warto 1 take w sytuacji,
gdy funkcja g jest przesunit funkcj f tj. g(t) = f(t a) i g(t + a) = f(t).
Wtedy
c(t) =
_
g( +a)g
(t +)d
_
_
f(t)f
(t)dt
_
_
g(t)g
(t)dt
, (1.35)
dla t = a mamy
c(a) =
_
g( +a)g
(a +)d
_
_
g(t)g
(t)dt
_
_
g(t)g
(t)dt
= 1. (1.36)
Maksimum korelacji pojawia si w punkcie t = a. Warto maksimum
korelacji jest wic miar podobiestwa funkcji, a pooenie tego mak-
simum wyznacza wzgldne przesunicie drugiej z funkcji wzgldem
pierwszej.
Autokorelacja
Korelacja funkcji z sob okrelana jest jako autokorelacja
h(t) = f(t) f(t) =
_
f()f
( +t)d. (1.37)
Zapiszmy par Fourierowsk
f(t)
F
F(),
h(t) = f(t) f(t)
F
H() = F()F
() = [F()[
2
(1.38)
Transformata autokorelacji jest wic kwadratem moduu transformat.
1.4. TRANSFORMACJA FOURIERA 21
Twierdzenie Parsevala
Wstawmy do twierdzenia o transformacie autokorelacji 1.38 argument t = 0
h(0) =
_
[f()[
2
d =
1
2
_
[F()[
2
d. (1.39)
1.4 Transformacja Fouriera
Transformacja Fouriera jest operacj matematyczn i wystpowa w niej mog
dowolnie oznaczone zmienne. Czytelnik prawdopodobnie zetkn si z denicj
czc dziedziny czasu t z czstotliwociami f lub czstociami koowymi .
Tu stosowa bdziemy czsto oznaczenia zmiennych x i u.
Denicja Transformacja Fouriera T funkcji f(x) zdeniowana jest przez cak
F(u) = T f(x) =
_

f(x)e
2ixu
dx. (1.40)
Formalnie, dla istnienia powyszej caki, stawiane s dwa warunki Dirichleta
[ak70] oraz warunek zbienoci caki niewaciwej
_

[f(t)[ dt, (1.41)

z ktrego wynika bezwzgldna cakowalno funkcji w przedziale (, ), to
znaczy bezwzgldna zbieno caki
_

f(t)dt. (1.42)
Zauwamy, e dla spenienia warunku 1.41 konieczne jest by sama funkcja
zbiena bya do zera w nieskoczonoci.
W wikszoci zagadnie zycznych pola i sygnay speniaj powysze za-
oenia, dlatego warunki istnienia transformaty nie s zazwyczaj dyskutowane.
Funkcje takie jak np. f(t) = 1 , f(x) = cos(2f
x
x) nie speniaj powyej
okrelonych warunkw i dlatego nie posiadaj transformat Fouriera w sensie
klasycznym. Moliwe jest jednak wyznaczenie w sposb uoglniony - poprzez
wykonanie odpowiedniego przejcia granicznego.
Jednostki Zdeniowana powyej transformacja jest operacj matematyczn
wic funkcje f(x) okrelon w dziedzinie liczb rzeczywistych R z jej widmem
Fourierowskim F(u), gdzie u R.
W zastosowaniach inynierskich zmienne wystpujce w transformacji Fouri-
era s zazwyczaj wielkociami zycznymi. Jeeli funkcja f zaley od czasu [s],
to jej widmo F okrelone jest w dziedzinie czstotliwoci mierzonych w hercach
[Hz=1/s]. Jeeli funkcja f, okrelona jest w przestrzeni x, gdzie odlegoci mier-
zone s w metrach, to u okrela czstoci przestrzenne, ktre mierzone s w
jednostkach 1/m. Zauwamy, e taki dobr jednostek jest konieczny by speniony
by wymg, by argument funkcji exponencjalnej by bezwymiarowy
1
Elementarne skadowe harmoniczne Transformacja Fouriera jest pod-
stawowym narzdziem analizy harmonicznej funkcji, w ktrej za skad-
niki elementarne przyjmowane s zespolone funkcje eksponencjalne o postaci
e
2ixu
. Transformata F(u) okrela amplitudy poszczeglnych skadowych har-
monicznych e
2ixu
. Stosujc te amplitudy mona zrekonstruowa oryginalny syg-
na
2
poprzez nastpujc superpozycj
f(x) = T
1
F(u) =
_

F(u)e
2ixu
du, (1.43)
ktra znana jest jako odwrotna transformacja Fouriera.
Analogicznie deniowane s transformacja dwuwymiarowa
G(f
x
, f
y
) T g =
__

g(x, y)e
2i(xfx+yfy)
dxdy (1.44)
oraz jej odwrotno
g(x, y) = T
1
G
__

G(f
x
, f
y
)e
2i(xfx+yfy)
df
x
df
y
. (1.45)
W powyszych wzorach f
x
i f
y
okrelane s jako czstoci przestrzenne. Wprowadzamy
take wektor czstoci przestrzennych (por. rys. 1.6) f = (f
x
, f
y
) = (u, v) =
(1/
x
, 1/
y
). Funkcja f(x, y) jest superpozycj skadowych F(f
x
, f
y
)e
2i(xfx+yfy)
=
F(f )e
2i(rvectf
. Dwuwymiarowa transformacja Fouriera przyporzdkowuje dwuwymi-
arowej funkcji g(r jej widmo Fourierowskie okrelone w dziedzinie dwuwymi-
arowych czstoci przestrzennych f .
Inne denicje transformacji Fouriera W przetwarzaniu sygnaw cza-
sowych stosowane jest pojcie czstoci koowej = 2f, gdzie f - czstotli-
wo. Transformacja do dziedziny czstoci ktowych deniowana jest poprzez
cak
G() =
1
2
T g =
_

g(t)e
it
dt, (1.46)
a transformacja odwrotna poprzez
g(t) =
1
2
T G =
_

G()e
it
dt. (1.47)
Czsto w denicjach tych pomija si czynnik normujacy w transformacji prostej,
za to w transformacji odwrotnej wystepuje on w postaci
1
2
. Denicja z czyn-
nikami
1
2
zarwno w transforamcji prostej jak i odwrotnej jest waciwsza
1
Czy miaoby sens pytanie o warto sin(5kg)?
2
Dokadniej twierdzenie Fouriera mwi, e powysza superpozycja odtwarza funkcj f(x)
w punktach cigoci, natomiast w punktach niecigoci daje warto stanowic redni
pomidzy lewo- i prawostronn granic funkcji.
i bardziej elegancka, ze wzgldu na symetri a take na fakt, e orygina i
generowane przez ni widmo speniaj wprost twierdzenie o mocy i twierdze-
nie Parsevala. Problemy te ilustruje przykad wyznaczania transformaty funkcji
Gaussa1.70.
Rysunek 1.6: Dwuwymiarowa funkcja harmoniczna i zwizane z ni parametry.
Przedstawiona tu funkcja jest superpozycj funkcji e
iKr
i e
iKr
i na rysunku mona by te nanie wektor K.
Wprowadzajc wektor falowy struktury K = 2[f
x
, f
y
] = 2[1/
x
, 1/
y
],
skadowe mona zapisa jako e
iKr
.
wiczenie: Poka, e powierzchnia staej fazy funkcji e
iKr
jest prostopada
do wektora K. Wskazwka: porwnaj warto wyrae Kr
1
i Kr
2
, przyjmujc
rK, gdzie K = r
2
r
1
.
Przyporzdkowanie funkcji poprzez transformacj Fouriera jest wzajemnie
jednoznaczne. Mwimy, e zwizane przez ni funkcje tworz par Fourierowsk
oznaczajc t relacj
f(x, y)
F
F(u, v).
Pierwszy element tej pary nazywamy oryginaem, a drugi transformat.
Transformata okrelana jest te jako spektrum lub widmo Fourierowskie
oryginau.
3
3
Harmoniczn struktur okresow w trzech wymiarach deniuje wektor falowy K =
2[1/x, 1/y, 1/z], ktrego modu K =
2
. Tak okrelone wektory falowe stosowane s np.

w zyce ciaa staego, a w krystalograi rozpatruje si tzw. sie odwrotn, ktra odpowiada
trjwymiarowej transformacie Fouriera struktury sieci krystalicznej do przestrzeni wektorw
falowych K.
(wicej na temat moliwych denicji transformacji Fouriera i o jej waci-
wociach: http://mathworld.wolfram.com/FourierTransform.html)
1.4.1 Transformacja Fouriera-Bessela
W przypadku gdy orygina jest funkcj dwuwymiarow o symetrii obrotowej
f(x, y) = f(
_
x
2
+y
2
) = f(r),
to moemy w denicji transformacji wprowadzi wsprzdne biegunowe w oby-
dwu dziedzinach
x = r cos , y = r sin, r =
_
x
2
+y
2
,
x
= cos ,
y
= sin , =
_
2
x
+
2
y
.
(1.48)
Dwuwymiarowa transformacja przyjmuje wtedy posta
_

0
_
2
0
f(r)e
i2r(cos cos +sin sin )
rdrd
=
_

0
f(r)
__
2
0
e
i2r cos()
d
_
rdr.
(1.49)
Caka w nawiasie kwadratowym jest zgodna z wzorem okrelajcym funkcje
Bessela zerowego rzdu
J
0
(q) =
1
2
_
2
0
e
iqcos()
d. (1.50)
Wynik transformaty ma te symetri obrotow
F() = 2
_

0
f(r)J
0
(2r)rdr
Mamy wic transformacj ktrej jdrem jest funkcja Bessela (pomnoona
przez r). Jest to transformacja Fouriera-Bessela lub transformacja Han-
kela. Transformacja odwrotna ma posta
f(r) = 2
_

0
F()J
0
(2r)d.
Oznaczajc transformacj Fouriera-Bessela symbolem B mamy
B
1
Bf(r) = BB
1
f(r) = BBf(r) = f(r).
Transformacja Fouriera-Bessela jest przypadkiem dwuwymiarowej transfor-
macji Fouriera dotycz jej wic take odpowiednie twierdzenia, ktrych nie
mona stosowa automatycznie. Przykadowo twierdzenie o podobiestwie (skalowa-
niu) ma posta
Bf(ar) =
1
a
2
F(
a
)
Przykad - transformata funkcji cylindrycznej circ Funkcja cylindryczna
zdeniowana jest nastpujco we wsprzdnych kartezjaskich
circ(x, y) =
_
1
_
x
2
+y
2
1.
0
_
x
2
+y
2
> 1.
We wsprzdnych biegunowych mamy
circ(r) =
_
1 [r[ 1,
0 [r[ > 1.
Wyznaczymy dwuwymiarow transformat Fouriera tej funkcji podstawiajc
x = r cos , y = r sin , r =
_
x
2
+y
2
,
x
= cos ,
y
= sin, =
_
2
x
+
2
y
,
(1.51)
i dxdy = rdrd.
Rysunek 1.7: Funkcja Bessela
Otrzymujemy wtedy
F(, ) =
_
1
r=0
__
2
=0
e
i2 cos()
d
_
rdr. (1.52)
Poniewa orygina posiada symetri obrotow i nie zaley od , to take trans-
formata musi posiada tak symetri i by niezalena od . To pozwala uproci
powysz cak do postaci
F() =
_
1
r=0
__
2
=0
e
i2 cos
d
_
rdr. (1.53)
Stosujc wzr 1.50 deniujcy funkcj Bessela zerowego rzdu otrzymujemy
F() = 2
_
1
r=0
J
0
(2r)rdr. (1.54)
Zastosujmy podstawienie 2r = w , co daje dr =
dw
2
. Teraz caka w rwnaniu
1.54 przyjmuje posta
I = 2
_
2
r=0
J
0
(w)wdw. (1.55)
Jedn z oglnych waciwoci funkcji Bessela jest relacja wica jej kolejne
rzdy
d
du
[u
m
J
m
(u)] = u
m
J
m1
(u).
Stosujc t waciwo mamy
I = 2 [J
1
(w)w]
2
0
. (1.56)
Podstawiajc spowrotem w = 2r otrzymujemy
Bcirc(r) = F() = 2
_
J
1
(2)
2
_
. (1.57)
Stosujc twierdzenie o skalowaniu uzyskujemy transformat funkcji koowej o
zadanym promieniu R
Bcirc(r) = F() = 2
_
J
1
(2)
2
_
. (1.58)
Pamitajmy, e =
_
2
x
+
2
y
jest promieniem w dziedzinie czstoci przestrzen-
nych. Dla funkcji
wiczenia
1. Poka, e dwuwymiarow transformacj Fouriera traktowa mona jako zoe-
nie transformacji jednowymiarowych.
Wskazwka: Dokonaj rozpisania
e
2i(xu+yv)
= e
2i(xu)
e
2i(yv)
i przedstaw zapis caki podwjnej jako dwu kolejnych pojedynczych.
1.4.2 Kilka uytecznych funkcji
Funkcja prostoktna
rect(t) = (t) =
_
_
1 ; [t[ < 1/2
1/2 ; [t[ = 1/2
0 ; [t[ > 1/2
(1.59)
Funkcja sinc
sinc(t) =
sin(t)
t
(1.60)
Funkcja znaku sign
sign(t) =
_
_
1 ; t > 0
0 ; t = 0
1 ; t < 0
(1.61)
Funkcja Heawisidea (wczeniowa)
H(t) =
_
0 ; t < 0
1 ; t > 0
(1.62)
Funkcja trjktna
(t) =
_
1 [t[ ; [t[ < 1
0 ; t , 1
(1.63)
Funkcja Gaussa
g(x) =
1
e
x
2
(1.64)
Przykad: Policzmy cak
I =
_

e
x
2
dx.
Zapiszmy kwadrat tej caki
I
2
=
_

e
x
2
dx
_

e
y
2
dy =
__

e
(x
2
+y
2
)
dxdy.
Dwuwymiarow cak wyznaczymy we wsprzdnych biegunowych
I
2
=
_

0
_
2
0
e
r
2
drdr = 2
_

0
e
r
2
rdr =
_
e
r
2
_
0
=

Mamy wic
I =
_

e
x
2
dx =
_
.
Wida wic, e funkcj Gaussa 1.64 unormowalimy tak by caka z niej, liczona
w granicach nieskoczonych wyniosa 1.
Dystrybucja delta Diraca
(t) =
_
; t = 0
0 ; t ,= 0
.
Delta Diraca spenia warunek
_

(t)dt = 1.
Dystrybucja ta posiada zdolno przesuwania innych funkcji poprzez operacj
_

(t a)f(t)dt = f(a). (1.65)

Warunki te spenia np. granica cigu funkcyjnego
(t) = lim
a0
1
a
(t/a). (1.66)
Powysze wyraenie traktowa moemy jako denicj dystrybucji delta Diraca.
Take funkcja Gaussa 1.64 i trjktna (x) unormowane s tak by caka z nich,
liczona w granicach nieskoczonych wyniosa 1. Dystrybucja Diraca moe by
zdeniowana analogicznie jako granica cigu funkcji Gaussa lub trjktnych.
Funkcja grzebieniowa comb okrelana te jako funkcja sza
III(t) = comb(t)
def
=
n=
(t n).
Funkcja ta jest sum regularnie rozmieszczonych delt Diraca. Funkcja grzebi-
eniowa o okresie T
III(t/T) =
k=
(t kT).
Wyznaczmy wspczynniki szeregu Fouriera dla tej funkcji
c
n
=
1
T
_
t0+T
t0
III(t/T)e
i2nt/T
dt (< t
0
< +)
=
1
T
_
T/2
T/2
III(t/T)e
i2nt/T
dt
=
1
T
_
T/2
T/2
(t)e
i2nt/T
dt
=
1
T
e
i2n0/T
=
1
T
.
Mamy wic rozpisanie funkcji grzebieniowej w szereg Fouriera
III(t/T) =
1
T
n=
e
i2nt/T
.
Mamy par Fourierowsk
TIII(x) = III(f
x
).
Przykady transformat Fouriera
Transformata Fouriera funkcji prostoktnej.
T (x) =
_

(x)e
i2ux
dx =
_ 1
2
1
2
e
i2ux
dx =
e
iu
e
iu
2iu
= sinc(u)
(1.67)
Transformat Fouriera dystrybucji delta Diraca wyznaczy mona
korzystajc z jej okrelenia poprzez cig funkcji prostoktnych 1.66
T (t) = lim
a0
1
a
T (t/a) = lim
a0
sinc(af) = 1. (1.68)
Transformat wyznaczy mona te z wasnoci dystrybucji delta Diraca
_

(x)f(x)dx = f(0)
po podstawieniu f(x) = e
2ixu
T (x) =
_

(x)e
2ixu
dx = 1
Transformata funkcji grzebieniowej
n=
(t nT)
F
1
T
k=
_
f
k
T
_
=
n=
e
i2fnT
Wyznaczymy teraz transformat Fouriera funkcji Gaussa. Przypomnijmy
warto caki z funkcji e
x
2
- patrz wzr1.64 i nastpne
_

e
x
2
dx =
_
.
Liczymy transformat ze wzoru
G(u) =
_

_
e
ax
2
_
e
i2xu
dx (1.69)
Zauwamy, e wykadniki mona poczy i zapisa nastpujco
a
_
x
2
i2xu
a

_
u
a
_
2
_
+
_
u
a
_
2
= a
_
x +
iu
a
_
2
_
u
a
_
2
.
Stosujc podstawienie
x +
iu
a
= ,
mamy
G(u) = Te
ax
2
= e
2
u
2
a
_

e
a
2
d =
_
a
e
2
u
2
a
.
Funkcja Gaussa jest funkcj wasn transformacji Fouriera. Przyjmujc a = ,
mamy
e
x
2
F
e
u
2
.
Dostrzegajc, e e
(x
2
+y
2
)
= e
x
2
e
y
2
i wyznaczajc transformat dwuwymi-
arow z odwoaniem do waciwoci funkcji separowalnych, otrzymujemy
e
(x
2
+y
2
)
F2D
e
(f
2
x
+f
2
y
)
.
W przypadku gdy transformujemy funkcj Gaussa do przestrzeni liczb falowych
k = 2u, (lub czstoci koowych ), liczymy transformat ze wzoru
G(k) =
_

_
e
ax
2
_
e
ikx
dx (1.70)
Teraz wykadniki mona zapisa nastpujco
a
_
x
2
ikx
a
_
= a
_
x +
ik
2a
_
2
k
2
4a
.
Podstawiajc
x +
ik
2a
= ,
dostajemy
G(k) = Te
ax
2
= e
k
2
4a
_

e
a
2
d =
_
a
e
k
2
4a
.
Funkcja Gaussa jest funkcj wasn w tym przypadku funkcj wasn transfor-
macji Fouriera do przestrzeni liczb falowych k przy przyjciu a =
1
2
, co daje
e
x
2
2
F
2e
k
2
2
,
gdzie

2 jest wartoci wasn. Przy wyznaczaniu transformaty odwrotnej
uzyskamy taki sam czynnik. Dla utrzymania wasnoci T
1
Ff = f wprowadzany
jest w denicji transformacji Fouriera do przestrzeni liczb falowych k czynnik
normujcy. Std mamy
F(k) = Tf(x) =
1
f(x)e
ixk
dx
T
1
F(k) =
1
F(k)e
ixk
dk
(1.71)
i analogicznie
F() = Tf(x) =
1
f(x)e
ix
dx
T
1
F() =
1
F()e
ix
d
(1.72)
1.4.3 Twierdzenia Fourierowskie
Funkcje separowalne
Jeeli dwuwymiarow funkcj przedstawi mona jako iloczyn funkcji jednowymi-
arowych
h(x, y) = f(x)g(y),
to jej dwuwymiarowa transformata jest iloczynem odpowiednich transformat
H(u, v) = F(u)G(v).
Twierdzenie umoliwia wyznaczenie wielu transformat dwuwymiarowych.
Transformata prostokta w dwu wymiarach prezentowana jest na rys.1.8.
a) b) c)
d) e) f)
Rysunek 1.8: Dwuwymiarowa funkcja separowalna przedstawiona na rys. c) i
jej transformata Fouriera rys. f). a) (x/a), b) (y/b), c)funkcja separowalna
(x/a)(y/b), d) sinc(ax), e) sinc(by), f) funkcja separowalna sinc(ax)sinc(by)
Na rys. 1.8 przedstawiono w kolumnach pary Fourierowskie (x/a)
F
asinc(ax), (y/b)
F
bsinc(by) i (x/a)(y/b)
F
absinc(ax)sinc(by).
Funkcje separowalne Mona przedstawia w niekartezjaskich ukadach wsprzd-
nych. W ukadzie biegunowym
g(r, ) = g
R
(r)g
()
Denicje transformacji Fouriera rozszerzy mona do wyszych wymiarw.
W wielu wymiarach twierdzenie o funkcjach separowalnych przyjmuje nastpu-
jc posta. Jeeli
h(x
1
, ..., x
N+M
) = f(x
1
, ..., x
N
)g(x
N+1
, ..., x
N+M
),
to
H(u
1
, ..., u
N+M
) = F(u
1
, ..., u
N
)G(u
N+1
, ..., u
N+M
).
Jako wiczenie warto rozpatrzy przykady transformat nastpujcych funkcji:
prostokt w dwu wymiarach, ktry uzyskujemy jako iloczyn funkcji (x/a)(y/b)
(rys.1.8).
delta Diraca w dwu wymiarach - traktowana jako iloczyn dwu delt jed-
nowymiarowych
prosta w dwu wymiarach - traktowana jako iloczyn (x) i funkcji staej
1(y)
prosta w trzech wymiarach - traktowana jako iloczyn (x, y) i funkcji staej
1(z)
paszczyzna w trzech wymiarach - traktowana jako iloczyn (z) i funkcji
staej 1(x, y)
regularny ukad punktw w dwu wymiarach - iloczyn comb(x) i comb(y)
ukad rwnolegych paszczyzn w trzech wymiarach - jako iloczyn comb(z)
i 1(x, y) (rys. 1.9)
Rysunek 1.9: Przykad pary Fourierowskiej w trzech wymiarach
Kolejne twierdzenia formuujemy naprzemiennie dla przypadku transfor-
macji jedno i dwuwymiarowej. Na wstpie zamy, e dysponujemy parami
Fourierowskimi w jednym i dwu wymiarach
f(x)
F
F(u) i g(x)
F
G(u)
oraz
f(x, b)
F
F(u, v) i g(x, b)
F
G(u, v)
Twierdzenie o skalowaniu
Zamy, e skalujemy funkcj f(x, y), mnoc jej argumenty przez a i b,
uzyskujc f(ax, by). (Zwr uwag, e np. dla a < 1 funkcja jest rozcigana w
kierunku x a dla a > 1 kurczy si). Twierdzenie o skalowaniu okrela zachowanie
odpowiedniej transformaty Fouriera
Tf(ax, by) =
1
[ab[
F(u/a, v/b).
Twierdzenie o przesuniciu Przesunicie funkcji w dziedzinie x o x
powoduje modulacj transformaty Fouriera
Tf(x x) = F(u)e
2iux
.
Symetrycznym do poprzedniego jest twierdzenie o modulacji. Tym razem
modulacja funkcj harmoniczn oryginau wywouje odpowiednie przesunicie
transformaty.
Tf(x)e
2ixu
= F(u u)
Zastosowanie: Funkcjonowanie twierdzenia o modulacji dostrzegalne jest w
technikach przekazu radiowego. Mowa i muzyka, przy wysokiej jakoci przekazu,
wymagaj pasma czstotliwoci o szerokoci ok. 20 kHz. Takie jest pasmo syg-
nau generowanego w studio. W przekazie radiowym sygna akustyczny ten mod-
ulowany jest sygnaem o czstotliwoci nonej np. 220 kHz dla programu I na
falach dugich, a rzdu 100 MHz w przypadku pasma FM. Ukad rezonansowy
radioodbiornika dostrajamy do czstotliwoci nonej, nastpnie jest on demod-
ulowany i wzmacniany a rezultat tych dziaa syszymy w goniku odbiornika.
Modulacja i demodulacja przesuwaj widmo sygnau akustycznego odpowied-
nio w gr i w d bez jego deformacji, dlatego w sygnale odsuchiwanym nie
wystpuj deformacje.
Twierdzenie o rniczkowaniu
f
(x)
F
2iuF(u)
Dowd:
Tf
(x) =
_

(x)e
2ixu
dx
Cakujemy przez czci
=
_
f(x)e
2itu
(2iu)
_

f(x)e
2ixu
dx = (2iu)F(u).
Pierwszy skadnik caki przez czci znika bo f(x) 0 dla |x| , na
podstawie warunku zbienoci caki 1.41.
Oglnie mamy
T
_
df
(n)
(x)
d
n
x
_
F
(2iu)
n
F(u)
Transformacja Fouriera stosowana jako narzdzie rozwizywania rwna rniczkowych.
Zauwamy, e zastosowanie transformacji do takiego rwnania zamienia je w
rwnanie algebraiczne na widmo poszukiwanej funkcji F(u). Przykadem moe
by niejednorodne rwnanie falowe - tj. rwnanie, w ktrym po prawej stronie
zadajemy np. funkcje okrelajc rozkad rda w czasie i przestrzeni [przykad].
Ciekawostka: Twierdzenie o rniczkowaniu umoliwia, przez analogi, den-
iowanie pochodnych dowolnego rzdu s
f
(s)
= T
1
(2iu)
s
F(u)
Tak zdeniowana pochodna rzdu niecakowitego przestaje by operacj lokaln
- do jej wyznaczenia w wybranym punkcie x
0
nie wystarczy znajomo tej funkcji
w najbliszym otoczeniu x
0
.
Przykad: Zastosowanie tego twierdzenia do rozwizania rwnania falowego
omwione jest w [But06] str. 59.
Twierdzenie o mocy
_

g(t)h
(t)dt =
_

G(f)H
(f)df (1.73)
Twierdzenie Parsevala
__

[g(x, y)[
2
dxdy =
__

[G(u, v)[dudv (1.74)

Twierdzenie o splocie
T
___

g(, )h(x , y )dd

_
= G(u, v)H(u, v) (1.75)
Zastosowanie Twierdzenie o splocie podpowiada moliwo realizacji splotu
dwu funkcji z zastosowaniem transformaty Fouriera wedle algorytmu
f g = T
1
FG . (1.76)
Twierdzenie o autokorelacji
T
___

g(, )g
(x , y )dd
_
= [G(u, v)[
2
(1.77)
wiczenia
1. Udowodnij twierdzenie o skalowaniu w jednym wymiarze dokonujc w denicji
transformacji podstawienia nowych zmiennej typu s = ax. Rozwa przypadki
a > 0 oraz a < 0.
2. Udowodnij twierdzenie o przesuniciu dokonujc podstawienia nowych
zmiennych typu s = x x.
1.5. PRBKOWANIE I FUNKCJE DYSKRETNE 35
1.5 Prbkowanie i funkcje dyskretne
Prbkowanie sygnau cigego f(t) opisa mona jako iloczyn funkcji grzebi-
eniowej oraz tego sygnau. W pomiarach wyglda to tak, e w ustalonych odst-
pach czasu mierzona jest warto chwilowa sygnau, a przetwornik analogowo-
cyfrowy wyznacza jej warto liczbow. Sygna w postaci cigu wartoci aprobowanych
nazywa si sygnaem dyskretnym f
D
(t).
Rysunek 1.10: Sygna cigy i prbkowany
Sygna f(t) prbkowany co T
s
(indeks s pochodzi od sampling - prbkowanie)
opisuje iloczyn z funkcj prbkujc, ktra w przypadku idealnym ma posta
funkcji grzebieniowej
f
D
(x) = f(x)III(x/T
s
)
Z twierdzenia o splocie mamy
F
D
(f
x
) = Tf
D
= F(f
x
) III(f
x
/f
s
)/f
s
, (1.78)
gdzie F(f
x
) - widmo funkcji f(x). Pamitamy, e splot z przesunit delt Di-
raka przesuwa funkcj. Widmo sygnau prbkowanego jest superpozycj wielu
poprzesuwanych widm sygnau oryginalnego lub z widm kolejnych rzdw. Przyjmi-
jmy, e widmo F(f
x
) jest ograniczone przez czstotliwo graniczn f
g
. co oz-
nacza, e F(f
x
) = 0gdy[f
x
[ > f
g
. Widmo takiego sygnau po sprbkowaniu
przedstawia rys. 1.11.
Wielokrotne powtrzenie widma oryginalnego sygnau w widmie sygnau
sprbkowanego 1.78 sygnalizuje moliwo odtworzenia oryginalnego sygnau z
takiego widma. Wystarczy wyci ze zwielokrotnionego widma cz odpowiada-
jc funkcji cigej. Wycicia widma zerowego rzdu F
0
(f
x
) dokona mona przy
pomocy odpowiedniej funkcji prostoktnej
F
0
(f
x
) = F
D
(f
x
)
_
f
x
2f
g
_
Rysunek 1.11: Widmo sygnau cigego (u gry) oraz prbkowanego ze zbyt
nisk (po rodku) i waciwie dobran (u dou) czstotliwoci prbkowania
Widzimy z rwnania 1.78 i rys. 1.11, e przy spenieniu warunku
f
s
> 2f
g
uzyskujemy w wyniku takiej operacji
F
0
(f
x
) F(f
x
).
W takim przypadku moliwe jest wierne odtworzenie cigego sygnau oryginal-
nego poprzez wyznaczenie transformaty odwrotnej.
wiczenie: Poka, e splot funkcji f(x) o widmie ograniczonym czstoci
f
g
, z funkcj sinc nie zmienia ksztatu funkcji f(x), tj. f(x) sinc(x/a), pod
warunkiem e a < 1/f
g
. Wskazwka: Zastosuj twierdzenie o splocie.
W przypadku gdy
f
s
< 2f
g
,
w wycitym widmie pojawiaj si wkady pochodzce od ssiednich rzdw
widmowych. Nakadanie si kolejnych rzdw widma sygnau po prbkowaniu
okrelane jest jako efekt aliasingu. Efekt ten powoduje zakcenia w odtwor-
zonym sygnale.
Twierdzenie o prbkowaniu, okrelane te jako warunek Nyquista-
Shannona mwi, e cigy sygna f(t) o pamie ograniczonym czstotliwoci
f
g
, moe zosta odtworzony wiernie pod warunkiem, e zostanie sprbkowany z
czstoci
f
s
> 2f
g
.
W przypadku dwuwymiarowym ciga funkcja g(x, y) prbkowana jest przez
ukad punktw III(x/X)III(y/Y ). Rezultat prbkowania g
D
(x, y) jest funkcj
dyskretn
g
D
(x, y) = g(x, y) [III(x/X)III(y/Y )] .
Widmo tak sprbkowanego sygnau
G
D
(x, y) = G(f
x
, f
y
) T III(x/X)III(x/Y ) ,
gdzie oznacza splot w dwu wymiarach. Odwoujc si do poprzednich rozwaa
(transformacja funkcji III i funkcje separowalne) moemy wykaza, e
T III(x/X)III(y/Y ) = XY III(Xf
x
)III(Y f
y
).
Zapisujc
XY III(Xf
x
)III(Y f
y
) =
n=
m=
_
f
x
x
N
, f
y
y
M
_
i pamitajc, e splot Gz kad z przesunitych o (n/X, m/Y ) delt daje odpowied-
nio przesunit funkcj G, uzyskujemy
G
s
(f
x
, f
y
) =
n=
m=
G
_
f
x
x
N
, f
y
y
M
_
.
Widmo oryginalnej funkcji powielane jest wic z odpowiednimi przesuniciami
w dwu wymiarach. Przyjmijmy, e funkcja g(x, y) posiada ograniczone widmo
w dwu wymiarach, tj. znika gdy [f
x
[ > B
x
, lub [f
y
[ > B
y
(B jak border).
Analogicznie jak w jednym wymiarze, warunkiem rozseparowania widm skad-
owych w G
s
jest by 1/X > 2B
x
oraz 1/Y > 2B
y
. Gdy widma s rozdzielone, to
mona z widma G
s
pobra tylko widmo zerowego rzdu wykonujc mnoenie
G
0
(f
x
, f
y
) =
_
f
x
2B
x
,
f
y
2B
y
_
G
s
(f
x
, f
y
).
Odwrotna, dwuwymiarowa transformacja z tego widma umoliwia odtworzenie
funkcji g(x, y) bez jakichkolwiek strat czy deformacji.
wiczenie numeryczne: Zapisz wzr na prki odpowiadajce struktur
pytce strefowej Fresnela i sprbuj uzyska dwuwymiarowy obraz tej struktury
na ekranie komputera. Zwikszaj rozmiar tej struktury na ekranie lub/i zwik-
szaj warto parametru wpywajcego na gsto prkw.Postaraj si zaobser-
wowa pojawienie si efektw aliasingu.
Zjawisko moire
Funkcja
2 cos(
1
t) cos(
2
t) = cos
_
1
2
_
+ cos
_
1
+
1
2
_
Rysunek 1.12: Przykad efektu aliasingu w dwu wymiarach. Aliasing - widoczny
jako lokalne pojawianie si kolorw w obrazie czarno-biaego wzoru w postaci
siatki Fresnela.Efekt wynika ze skoczonego odstpu pomidzy barwnymi pik-
slami na ekranie. Kolory pojawiaj si w miejscach gdzie lokalna czsto
struktury bliska jest odwrotnoci odstpu pomidzy pikslami. (Obraz ten sfo-
tografowany by na ekranie telewizora w Chinach. Czarno-biaa struktura Fres-
nelowska poruszaa si na ekranie. Barwne plamy przemieszczay si wraz z ni,
przy czym kolor plamy oscylowa periodycznie w czasie
.
Rysunek 1.13: Efekt aliasingu uzyskany numerycznie w dwu wymiarach. W
programie zadeklarowany zosta ukad linii zbiegajcych si do punktu poza
obrazem. W pewnym miejscu linie zbliaj si do siebie na odlego mniejsz
ni krok prbkowania. W miejscu gdzie widoczna jest szara plama - czsto
przestrzenna linii pokrywa si z czstoci prbkowania. Podobne efekty dostrzec
mona w telewizji w trakcie ogldania transmisji sportowych z banerami reklam-
owymi wykonanymi z diod LED szczeglnie w ujciach w ktrych odstp
pomidzy obrazami did na matrycy kamery zblia si do odlegoci pomidzy
elementami matrycy
.
Rysunek 1.14: Dowiadczenie Younga - dyfrakcja fali na dwu wskich szczelinach
i interferencja obserwowana na ekranie. Schemat wyznaczania rnicy drg in-
terferujcych promieni. (Fotograa rysunku z podrcznika szkoy redniej, uzu-
peniona o kilka dodatkowych oznacze)
1.6 Kilka przykadw
Poniej przedstawimy kilka elementarnych przykadw obiektw dwuwymiarowych
i odpowiadajcych im obrazwdyfrakcyjnych w dalekim polu. Przykady traktu-
jemy jako wiczenie umiejtnoci dostrzegania obecnoci relacji Fourierowskich
w dyfrakcji i obrazowaniu. Przeprowadzimy tu uproszczon analiz, bez odwoy-
wania si do caek dyfrakcyjnych, ktre przedstawimy w kolejnych rozdziaach.
W kadym przypadku postaramy si odnie uzyskane rezultaty do odpowied-
nich transformat Fouriera obiektw. Obok zgodnoci ksztatw zwraca bdziemy
uwag na skalowanie pomidzy rozmiarami geometrycznymi i pooeniem (x, y)
charakterystycznych maksimw w obrazie dyfrakcyjnym, a czstociami przestrzen-
nymi (f
x
, f
y
) zawartym w przedmiocie.
1.6.1 Dowiadczenie Younga
Dowiadczenie Younga przeprowadzone zostao w pierwszych latach XIX w.
Uznaje si je za podstawowy eksperyment wykazujcy falow natur wiata. W
dowiadczeniu tym wiato doprowadzane jest w zgodnej fazie do dwu szczelin
(otworw), na ktrych ulega dyfrakcji. W dalekim polu L , d (rys.1.6.1) wiato
przechodzce przez obie szczeliny interferuje. Wyprowadzimy wzr na pooenie
maksimw kolejnych rzdw.
1.6. KILKA PRZYKADW 41
Z rysunku widzimy, e
= r
2
r
1
= d sin().
Warunek na n-te maksimum interferencji
max
= n,
a na minimum
min
= n +/2,
gdzie n cakowite. Poka suszno powyszych warunkw interferencji przesuwa-
jc wzgldem siebie dwie fale i dokonujc ich superpozycji.
Wprowadzajc warunek na n-te maksimum interferencji do wzoru na rnic
drg, uzyskujemy
d sin(
n
) = n,
a std warunek na ktowe pooenie maksimum
sin
n
= n
d
. (1.79)
Analogiczne wyprowadzenie przeprowadzi mona dla ukadu wielu szczelin,
czyli tzw. siatki dyfrakcyjnej o staej siatki d. Wskazane powyej warunki in-
terferencji dotycz par ssiednich szczelin w siatce. Dla siatki dyfrakcyjnej obow-
izuje ten sam wzr okrelajcy pooenia maksimw. Obecno wielu szczelin
powoduje, e maksima s w tym przypadku wskie.
Stosujc pare szczelin, lub siatk dyfrakcyjn mona dokonywa pomiarw
podstawiajc
sin
n
=
y
n
_
y
2
n
+L
2
. Gdy znamy dugo fali , to na podstawie pomiaru pooe maksimw w polu
interferencyjnym wyznaczy mona odlegoci pomidzy szczelinami
d = n

sin(
n
)
= n
_
y
2
n
+L
2
y
n
.
Mona te, przy znanej wartoci d wyznacza dugo fali
=
d sin(
n
)
n
=
dx
n
n
_
y
2
n
+L
2
.
Dla maych ktw sin() y/L (dokadno tego przyblienia sprawdzi mona
zapisujc np. trzy pierwsze wyrazy szeregu Taylora funkcji f(y) =
_
y
2
n
+L
2
)).
Przyjmujc to przyblienie moemy zapisa warunek na pooenie n-tego mak-
simum
y
n
L
= n
d
.
Wprowadzamy pojcie czstoci przestrzennej
f
y
= 1/d
. Zwr uwag, e w dziedzinie czasu czstotliwo jest odwrotnoci okresu f =
1/T. Okresem siatki dyfrakcyjnej jest odlego d pomidzy jej szczelinami wic
czsto przestrzenna jest zdeniowana praktycznie tak samo jak czstotliwo,
tyle e nie w dziedzinie czasu, a w przestrzeni. Dlatego jednostk nie jest Hz =
1/s, a odwrotno metra 1/m (milimetra 1/mm) . Przykadowo: jeeli linie
siatki oddalone s o np. 0.02mm, to mwimy e czsto przestrzenna
siatki wynosi 50 linii na milimetr.
Zauwamy, e po wprowadzeniu czstoci przestrzennej do wzoru na pooenia
maksimw otrzymujemy (uwaga - w tym miejscu w poprzedniej wersji
dokumentu by bd !!!)
y
max
= Lf
max
y
lub
f
max
y
=
y
max
L
. Zapamitaj to skalowanie pomidzy wartoci czstoci przestrzennej, a pooe-
niem punktu reprezentujcego j na ekranie.( W przypadku zastosowania
za siatk soczewki, zastpujemy odlego L przez ogniskow f
).
1.7 Dyfrakcja na szczelinie
Stosujc transformacj Fouriera do funkcji prostoktnej o szerokoci a - (x/a)
uzyskujemy jej transformat w postaci asinc(af
x
). ( Umiejtno wyliczenia
transformaty Fouriera funkcji prostoktnej o szerokoci a jest obow-
izkowa!!!.) Dyfrakcja wiata w dalekim polu jest opisana poprzez przeskalowan
transformat Fouriera transmitancji t(x, y). Jeeli pojedyncza szczelina nie
jest nieskoczenie wska, to rozkad pola dyfrakcyjnego w dalekim polu opisuje
funkcja typu sinc.
Poniej wyznaczymy skal tego obrazu dyfrakcyjnego posugujc si prostym
schematem geometrycznym. W tym celu wyznaczymy pooenie pierwszego min-
imum w polu dyfrakcyjnym takiej szczeliny.
W tym celu rozpatrujemy dwa promienie wychodzce z punktw rodkowych
obydwu powek szczeliny (rys.1.7). Zerowanie amplitudy interferencyjnej nastpuje
gdy rnica ich drg wynosi /2, czyli
a/2 sin(
0
) = /2,
co prowadzi do
sin
0
=

a
(1.80)
1.7. DYFRAKCJA NA SZCZELINIE 43
Rysunek 1.15: Szczelina o szerokoci a i para promieni odlegych o a/2.
Moemy wykaza, e w tym miejscu interferencja wszystkich promieni opuszcza-
jcych szczelin da amplitud zerow. Wystarczy uoy wszystkie promienie
wychodzce ze szczeliny pod ktem
min
w pary wzajemnie odlege o a/2.
Posta wzoru 1.80 jest bardzo podobna do wzoru dla pary szczelin 1.79.
Zwr jednak uwag, e tam chodzio o pooenia maksimw,a d oznaczao
odlego pomidzy dwiema szczelinami, tu wzr dotyczy minimum, a a-to sze-
roko szczeliny.
Obserwujc obraz dyfrakcyjny tej szczeliny na ekranie, w odlegoci L zaob-
serwujemy to minimum w punkcie y
0
. Podstawiajc sin
min

y0
L
uzyskujemy
warunek na pooenie pierwszego bocznego minimum
y
0
=

a
L (1.81)
Funkcji prostoktnej o szerokoci jednostkowej odpowiada transformata Fouri-
era w postaci funkcji sinc:
(y) sinc(f
y
) =
sin(f
y
)
f
y
. Pierwszy punkt zerowania tej funkcji wystpuje w punkcie [f
y
[ = 1. Prostokt
o szerokoci a opisany jest funkcj (
y
a
). Z twierdzenia o skalowania wynika
zwizek
_
y
a
_
[a[
sin(af
y
)
af
y
. Pierwsze zero tej funkcji wystpuje w miejscu zerowania funkcji sinus, a wic
dla af
x
= lub
f
y0
= 1/a (1.82)
Rysunek 1.16: Siatka dyfrakcyjna o staej d. Ogniskowanie promieni w pier-
wszym rzdzie dyfrakcyjnym. Pamitajmy, e wiato ulega dyfrakcji take w
inne rzdy dyfrakcyjne 0, 1, ....
Porwnajmy pooenie punktu zerowego na ekranie 1.81 i jego odpowiednika
w dziedzinie czstoci przestrzennych 1.82. Zgodno obu wzorw uzyskujemy
przez podstawienie
f
y0
=
y
0
L
.
Zgodno pomidzy obrazem optycznym na ekranie (x, y) w dalekim polu, a
rozkadem w dziedzinie czstoci przestrzennych (f
x
, f
y
) wyznaczanym z trans-
formacji Fouriera, stosujc zwizek
f
x
=
x
L
.
f
y
=
y
L
.
Ta relacja wystpia te w naszych rozwaaniach na temat dowiadczenia Younga,
a przede wszystkim wie ona posta caki dyfrakcyjnej w dalekim polu
ze wzorem okrelajcym dwuwymiarow transformat Fouriera.
1.8 Siatka dyfrakcyjna i soczewka
Umieszczamy siatk dyfrakcyjn o odlegoci midzy szczelinami d przed soczewk
o ogniskowej f
. Siatka owietlona jest wiatem monochromatycznym o dugoci

fali .
Stosujc argumentacj analogiczn do przedstawionej przy okazji omawiania
dowiadczenia Younga, moemy pokaza, e warunkiem wzmocnienia interfer-
1.8. SIATKA DYFRAKCYJNA I SOCZEWKA 45
encyjnego w kierunku okrelonym przez kt jest
sin() =

d
.
Wiemy, e rwnolega wizka wiata ogniskowana jest w punkcie w paszczynie
ogniskowej. Z rysunku wida, e pooenie tego punktu okrela relacja
y
max
f
= tan()
. Dla maych ktw sin() tan(). Z powyszego moemy wyprowadzi
zwizek na pooenie maksimum
y
max
f
=

d
Zapisalimy znak rwnoci, a nie przyblienia, bo przy odpowiedniej konstrukcji
soczewki (a waciwie obiektywu) rwno zachodzi take dla wikszych ktw.
Zauwamy, e siatka o staej d zawiera podstawow czsto przestrzenn f
y
=
1
d
. Mamy wic
y
max
= f
f
y
.
Relacja skalowania pomidzy czstociami przestrzennymi f
y
, a pooeniem mak-
simum jest podobna do uzyskiwanej poprzednio, z t rnic, e odlego
przedmiot-ekran L zastpia ogniskowa soczewki f
. Ta relacja wie dowolne

czstoci przestrzenne (f
x
, f
y
) struktur wystpujcych w przedmiocie z pooe-
niem (x,y) odpowiadajcych im punktw w paszczynie ogniskowej
(f
x
, f
y
) =
1
f
(x
, y
).
Transmitancja siatki sinusoidalnej siatka dyfrakcyjna opisana jest funkcj t(x, y) =
0.5[1 + cos(2y/d)], ktrej widmo Fourierowskie skada si z trzech delt Diraca
(uzasadnij). Umieszczajc tak siatk przed soczewk zobaczylibymy trzy jasne
punkty w paszczynie ogniskowej soczewki. Siatka binarna (zoona z paskw
czarnych i biaych) opisana jest okresow funkcj prostoktn. Pamitamy, e
szereg Fouriera takiej funkcji zawiera wiele wyrazw w kolejnych, nieparzystych
rzdach. Transformata Fouriera ma t sam struktur i skada si z szeregu
rwnomiernie rozoonych delt Diraca wcznie z analogicznymi do tych za-
wartych w obrazie dyfrakcyjnym siatki sinusoidalnej. Mwimy, e okresowa
funkcja prostoktna opisana jest przez wyraz stay plus funkcja kosinus o czs-
toci podstawowej i szeregu funkcji typu kosinus o coraz wyszych czstociach.
Ta superpozycja dostrzegalna jest te w widmie siatki prostoktnej.
Omwione relacje przekonuj, e obraz w paszczynie ogniskowej soczewki
odpowiada przeskalowanej transformacie Fouriera obiektu. Dalej bdziemy mwi
wprost, e w paszczynie ogniskowej obserwujemy Transformat Fouriera trans-
mitancji. Nazywamy nawet t paszczyzn wprost paszczyzn Fourierowsk.
1.9 Transmitancja t(x, y) przed soczewk
W tym punkcie odsyam do wykadu i podrcznikw, w ktrych proponuj
odszuka wzr na dyfrakcj w dalekim polu. Prosz sobie ten wzr przepisa
i mie ze sob. Oczekuj, e wzr na dwuwymiarow transformacj Fouriera
umiemy przywoa z pamici. W omwieniu naley umiejtnie posugiwa si
pojciem czstoci przestrzennych w dwu wymiarach (f
x
, f
y
) i umie to pojcie
powiza elementarn funkcj harmoniczn typu cos[2(xf
x
+yf
y
)].
1.10 Ukad optyczny 4f
Budujemy ukad zestawiony z dwu identycznych soczewek o ogniskowej f
kada.
Ukad zestawiony jest jak na rys.1.17 - wszystkie elementy (rzeczywiste i umowne)
paszczyzna przedmiotu, soczewka pierwsza, paszczyzna Fourierowska, druga
soczewka i paszczyzna obrazowa odlege s parami o f
, a wic o cakowitej
dugoci 4f
. W ukadzie tym mona wykreli bieg promieni od punktu w

paszczynie przedmiotowej. Wida, e punkty te skupiaj si ponownie w paszczynie
obrazowej, tworzc obraz odwrcony o powikszeniu 1.
W tym samym ukadzie rozpatrywa dyfrakcj wiata na siatce dyfrakcyjnej
rys.1.18. Jak pokazalimy w poprzednim punkcie, w paszczynie ogniskowej
pierwszej soczewki pojawi si jasne punkty odpowiadajce transformacie przed-
miotu. W drugim etapie, za paszczyzn Fourierowsk, wiato rozejdzie si
stokowo z kadego z tych punktw, a za soczewk utworzy odpowiednio nachy-
lone wizki rwnolege, ktre interferowa bd ze sob w paszczynie obra-
zowej. Mona wykaza, e struktura tak uzyskanych prkw bdzie identyczna
z siatk dyfrakcyjn umieszczon w paszczynie przedmiotowej. Jeeli zgodz-
imy si, e dowolna transmitancja t(x, y) umieszczona w paszczynie przed-
miotowej daje si przedstawi w postaci superpozycji siatek sinusoidalnych, to
kady z tych komponentw odtwarzany jest w paszczynie obrazowej poprzez
interferencj wiata pochodzcego z odpowiednich punktw w paszczynie
Fourierowskiej. Tak nastpuje wierne, koherentne odtworzenie przedmiotu w
obrazie. (Blokowanie pewnych obszarw w paszczynie Fourierowskiej umoli-
wia modykacj obrazu. Zabieg taki okrelamy jako ltracj w dziedzinie czs-
toci przestrzennych.) Pojawia si wic druga metoda wyjanienia dziaania
ukadu odwzorowujcego, obok odwzorowania wyjanionego biegiem promieni
moemy tumaczy funkcjonowanie tego ukadu odwoujc si do dyfrakcji na
przedmiocie i do interferencji w obrazie. Oczywicie ten drugi sposb jest peniejszy
i bliszy rzeczywistoci. Ponadto ujawnia moliwo przetwarzania informacji
obrazowej poprzez interwencj w paszczynie Fourierowskiej.
Trzeci, bliski drugiemu, sposb mwienia o funkcjonowaniu powyszego ukadu
odwouje si wprost do transformacji Fouriera. Mamy przedmiot t(x, y) a w
paszczynie ogniskowej pierwszej soczewki rozkad proporcjonalny do jego trans-
formaty Tt. Kolejna soczewka realizuje take transformacj Fouriera, mamy
wic w jej paszczynie ogniskowej rozkad typu TTt. Odwoujc si do
1.10. UKAD OPTYCZNY 4F 47
Rysunek 1.17: Bieg promieni w ukadzie optycznym 4f
denicji transformacji i jej odwrotnoci mona pokaza, e
T Tt(x, y) = T
1
Tt(x, y = t(x, y),
co oznacza, e na wyjciu dwukrotnie wykonanej transformacji Fourierowskiej
uzyskujemy funkcj wejciow w powikszeniu 1.
Rysunek 1.18: Ilustracja obrazowania w procesorze koherentnym 4f
1.11. DYFRAKCJA 49
1.11 Dyfrakcja
Rozwamy rwnanie fali generowanej przez rdo punktowe dla fali monochro-
matycznej okrelonej przez liczb falow k = 2/
2
+k
2
= (r)
gdzie (r) jest funkcj delta okrelon w tzrech wymiarach. Symetria zaganienia
umoliwia poszukiwanie rozwizania we wsprzdnych sferycznych
2
=
1
r
2
r
2
(r).
Rozwizaniem jest skalarna funkcja Greena
(r) =
e
ikr
4r
,
ktra jest mnoona przez czynnik czasowy e
it
Funkcja Greena dla rda
pooonego w punkcie r
opisana jest poprzez

(r[r
) =
e
ik|rr
|
4[r r
[
Oznaczajc pole optyczne w aperturze wejciowej jako u(x
, y
), stosujc zasad
superpozycji, moemy wyznaczy pole optyczne w punkcie r za apertur poprzez
cak powierzchniow
u(r)
__
U(x
, y
)
exp(ik[r r
[)
4[r r
[
dx
dy
,
gdzie zastosowano r
= x
x +y
y.
r
= x
x +y
y
W dalekim polu funkcja Greena moe by zapisana upraszcza si do postaci
(r[r
) =
e
ikr
4r
exp[ik(r
r)]
gdzie
r = sin cos x + sin sin y + cos z
W dalekim polu mamy
u(r)
e
ikr
4r
__
u(x
, y
) exp(ik(r
r)) dx
dy
,
Podstawiajc
r
= x
x +y
y
mamy w dalekim polu
u(r)
e
ikr
4r
__
u(x
, y
) exp(ik sin(cos x
+ siny
)) dx
dy
.
Dalej stosujc
k
x
= k sin cos
i
k
y
= k sin sin .
Teraz rozkad w dalekim polu opisany jest wzorem
u(x
, y
)
e
ikr
4r
__
u(x
, y
) exp(i(k
x
x
+k
y
y
))dx
dy
.
Wzr ten, z dokadnoci do czynnika fazowego i staej przed cak okrela
dwuwymiarow transformacj funkcji u(x, y). Podstawienie [k
x
, k
y
] = 2[f
x
, f
y
]
prowadzi do postaci, ktr stosujemy tu czciej
u(x
, y
)
e
ikr
4r
__
u(x
, y
) exp(2i(f
x
x
+f
y
y
))dx
dy
.
.
1.12. SPEKTRUM KTOWE 51
1.12 Spektrum ktowe
Wdrujca, harmoniczna fala paska reprezentowana jest przez wyraenie
Ue
i(tkr)
= Ue
i(tkxxkyykzz)
. (1.83)
W przypadku fali wietlnej U jest amplitud fali. Przyjmujemy, e wyraenie
UU
reprezentuje natenie wiata. Amplitud zwiza mona z polem elek-

trycznym U = E/ i magnetycznym U = H, gdzie reprezentuje impedancj
orodka. Natenie jest miar energi przechodzcej w jednostkowym czasie przez
jednostkow powierzchni I = UU
= EH
.
Skadowe wektora falowego speniaj relacj
k
2
x
+k
2
y
+k
2
z
= k
2
=
_
2
_
2
.
Dla okrelonej czstotliwoci wasnoci dyspersyjne orodka wyznaczaj modu
wektora falowego k = /c. W zapisie fali pomijamy czynnik czasowy. Fal pask
w paszczynie (x, y, 0) zapisa mona
Ue
2i(fxx+fyy)
, (1.84)
gdzie f
x
=
kx
2
, f
y
=
ky
2
to czstoci przestrzenne. Rozkad fali w paszczynie z
okrela wzr
Ue
2i(fxx+fyy)
e
2i
_
1
2
f
2
x
f
2
y
z
, (1.85)
bo czstoci przestrzenne zwizane s relacj
f
z
=
_
1
2
f
2
x
f
2
y
. Wprowadzajc kosinusy kierunkowe fali mamy
f
x
= cos(
x
)/, f
y
= cos(
y
)/, f
z
= cos(
z
)/ (1.86)
Jeeli przezrocze t(x, y) owietlone jest fal psk o amplitudzie A, to pole
optyczne tu za nim
u
0
(x, y) = At(x, y).
Oznaczmy transformat Fouriera tego pola jako U
0
(f
x
, f
y
) = ATt. Moemy
wic zapisa teraz pole u
0
jako superpozycj
u
0
(x, y) =
__

U
0
(f
x
, f
y
)e
i2(xfx+yfy)
df
x
df
y
. (1.87)
Pole to propaguje dalej w pprzestrze z > 0 i mona je w tej pprzestrzeni
rozpatrywa jako superpozycj fal paskich (). W paszczynie z = 0 superpozy-
cja ta jest identyczna z 1.87. Kada z paskich fal skadowych w paszczynie
z = 0 opisana jest poprzez
U
0
(f
x
, f
y
)e
i2(xfx+yfy)
,
Rysunek 1.19: Skadowe wektora falowego i kty zwiazane z kosinusami kierunk-
owymi.
a w paszczynie z > 0, analogicznie do 1.85
U(f
x
, f
y
; z) = U
0
(f
x
, f
y
)e
i2(xfx+yfy)
e
i2z
_
1
2
f
2
x
f
2
y
.
Superpozycja fal paskich w paszczynie z
u(x, y; z) =
__

_
U
0
(f
x
, f
y
)e
i2z
_
1
2
f
2
x
f
2
y
_
e
i2(xfx+yfy)
df
x
df
y
.
Zauwamy, e uzyskalimy metod wyznaczania pola dyfrakcyjnego za przezroczem
t(x, y) za porednictwem dwuwymiarowej transformacji Fouriera
u(x, y; z) = A
__

_
Tt(x, y)e
i2z
_
1
2
f
2
x
f
2
y
_
e
i2(xfx+yfy)
df
x
df
y
. (1.88)
Zauwamy, e widmo przezrocza modykowane jest, wraz z odlegoci z, przy
czym ewolucja kadej z amplitud skadowych opisana prostym wzorem
U(f
x
, f
y
; z) = ATt(x, y)e
i2z
_
1
2
f
2
x
f
2
y
.
Powysze formuy okrelaj ewolucj spektrum w trakcie propagacji. Zwrmy
uwag, e fale skadowe, wystpujce w superpozycji 1.88 mog by falami
1.13. SOCZEWKAJAKOELEMENTREALIZUJCYPRZEKSZTACENIEFOURIERA53
propagujcymi, gdy dla
_
f
2
x
+f
2
y
< 1/ i f
z
=
_
1
2
f
2
x
+f
2
y
jest wartoci
rzeczywist. Dla okrelonej dugoci fali struktura determinuje kt propagacji
wizki
cos(
z
) =
_
1
2
f
2
x
+f
2
y
.
Przezrocze moe zawiera struktury o okresie przestrzennym krtszym ni du-
go fali. Wtedy
_
f
2
x
+f
2
y
> 1/ i skadowa z-towa wektora czstoci przestrzen-
nych staje si urojona f
z
= if
z
, gdzie f
z
=
_
f
2
x
+f
2
y
1/
2
. Z dwu moli-
woci wybieramy ten znak, ktry powoduje, e rozwizanie przybiera posta fali
zanikajcej
e
i2(fxx+fyy)
e
2f
z
.
Tego typu rozwizania pojawiaj si np. cienkiej w warstwie na zewntrz szka,
w przypadku efektu cakowitego wewntrznego odbicia. Obecno pola fal zanika-
jcych naley zawsze rozpatrywa zajmujc si polem falowym w odlegociach
mniejszych lub porwnywalnych z dugoci fali od przeszkd.
Zastpujc czstoci kosinusami kierunkowymi 1.86 mamy
U(cos
x
/, cos
y
/; z) = ATt(x, y)e
i2z
cosz
.
1.13 Soczewka jako element realizujcy przek-
sztacenie Fouriera
1.13.1 Transmitancja soczewki
Rysunek 1.20: Soczewka
Rozpatrzymy soczewk skupiajc o wspczynniku zaamania n.Jej grubo
opisuje funkcja (x, y). Grubo wynosi w centrum
0
. Zmiana fazy na soczewce,
liczona pomidzy paszczyznami stycznymi do jej wierzchokw(rys. 1.20, wynosi
(x, y) = kn(x, y) + k[
0
(x, y)],
gdzie kn(x, y) - faza wprowadzana przez szko, a k[
0
(x, y)] - faza zwizana
z przejciem przez pozosta warstw powietrzn. Transmitancja soczewki opisana
jest funkcj fazow
t
s
(x, y) = exp[ik
0
] exp[ik(n 1)(x, y)].
Grubo soczewki o powierzchniach sferycznych okrelonych promieniami R
1
i
R
2
opisuje funkcja
(x, y) =
0
R
1
_
1
_
R
2
1
(x
2
y
2
)
R
2
1
_
+R
2
_
1
_
R
2
2
(x
2
y
2
)
R
2
2
_
Rozwaajc obszar w pobliu osi soczewki (obszar paraksjalny), gdzie
_
x
2
+y
2
<<
[R
1
[, [R
2
[, powysze wyraenie rozpisa mona w szereg Taylora. Uwzgldniajc
pierwsze wyrazy tego rozpisania uzyskujemy przyblienie
(x, y) =
0
x
2
+y
2
2
_
1
R
1
1
R
2
_
.
Transmitancja soczewki
t
s
(x, y) = exp[ikn
0
] exp
_
ik(n 1)
x
2
+y
2
2
_
1
R
1
1
R
2
__
.
Porwnujc powyszy wzr ze wzorem soczewkowym
1
f
= (n 1)
_
1
R
1
1
R
2
_
,
uzyskujemy funkcj transmitancji soczewki w postaci
t
s
(x, y) = exp
_
ik
2f
(x
2
+y
2
)
_
,
gdzie pominito stay czynnik exp(ikn
0
).
1.13.2 Pole optyczne w paszczynie ogniskowej soczewki
Przezrocze o transmitancji t(x
1
, y
1
) owietlone jest fal pask, monochromaty-
czn o dugoci fali 1.13.1.Dla takiego przedmiotu wyznaczymy rozkad u
2
(x
2
, y
2
)
pola optycznego w paszczynie ogniskowej soczewki. Obliczanie rozpoczniemy
1.13. SOCZEWKAJAKOELEMENTREALIZUJCYPRZEKSZTACENIEFOURIERA55
Rysunek 1.21: Schemat optycznej realizacji przeksztacenia Fouriera
od opisania kocowego etapu propagacji poprzez cak dyfrakcyj Fresnela dla
z = f
u
2
(x
2
, y
2
) =
exp(ikf)
if
exp
_
ik
2f
(x
2
2
+y
2
2
)
_
__

u
+
(x, y) exp
_
ik
2f
(x
2
+y
2
)
_
exp
_
ik
f
(xx
2
+yy
2
)
_
dxdy
(1.89)
Funkcja u
+
(x, y) oznacza rozkad pola tu za soczewk, ktry opisany jest przez
iloczyn pola optycznego przed ni u
(x, y) i funkcji transmitancji amplitudowo-

fazowej soczewki
u
+
(x, y) = P(x, y) exp
_
ik
2f
(x
2
+y
2
)
_
u
(x, y),
gdzie P(x, y) - funkcja otworowa opisujaca ograniczenia obszaru soczewki. Mamy
teraz
u
2
(x
2
, y
2
) = C exp
_
ik
2f
(x
2
2
+y
2
2
)
_ __

(x, y) exp
_
ik
f
(xx
2
+yy
2
)
_
dxdy
(1.90)
gdzie staa C =
exp(ikf)
if
, a funkcja otworowa P(x, y) zostaa wczona do
u
(x, y). Widzimy, e rozkad pola optycznego w paszczynie ogniskowej jest

identyczny, z dokadnoci do czynnika fazowego przed cak, z przeskalowan
transformat Fouriera rozkadu u
(x, y) przed soczewk. Wprowadzajc w paszczynie

ogniskowej podstawienia f
x
=
x2
f
i f
y
=
y2
f
mamy
u
2
(f
x
, f
y
) = C exp
_
ik
2f
(x
2
2
+y
2
2
)
_
U
0
(f
x
, f
y
)
gdzie U
0
(f
x
, f
y
) = ATt(x, y).
Biorc pod uwag propagacj spektrum od przezrocza do paszczyzny soczewki
U
(f
x
, f
y
; d) = U
0
(f
x
, f
y
)e
i2d
_
1
2
f
2
x
f
2
y
.
Rozdzia 2
Koherencja wiata - wybr
zagadnie
2.1 Twierdzenie Van Citterta-Zernikego
Inensywno wzajemna okrelana jest jako
J
12
u(P1, t)u
(P
2
, t)) ,
gdzie ) oznacza urednienie w czasie.
J(Q
1
, Q
2
) =

(
)
2
__
I(P
1
) exp
_
i
2
(r
2
r
1
)
_
dS
Zakadajc, e odlego z jest znacznie wiksza od rozmiarw poprzecznych
moemy zastosowa przyblienie
r
1
=
_
z
2
+ (x
1
)
2
+ (y
1
)
2
= z +
(x
1
)
2
+ (y
1
)
2
2z
i
r
2
=
_
z
2
+ (x
2
)
2
+ (y
2
)
2
= z +
(x
2
)
2
+ (y
2
)
2
2z
.
Wprowadzajc oznaczenia x = x
2
x
1
oraz y = y
2
y
1
oraz przyjmujc, e
natenia wiata I(, ) ma warto zero poza obszarem uzyskujemy kocow
posta twierdzenia Van Citterta-Zernikego
J(x
1
, y
1
; x
2
, y
2
) =
e
i
(
)
2
__

I(, ) exp
_
i
2
z
(x + y)
_
dd,
gdzie faza =

_
(x
2
2
+y
2
2
) (x
2
1
+y
2
1
)
Powysze twierdzenie w postaci znor-

malizowanej
(x
1
, y
1
; x
2
, y
2
) =
e
i
__
I(, ) exp
_
i
2
z
(x + y)
dd
__
I(, )dd
.
57
58 ROZDZIA 2. KOHERENCJA WIATA - WYBR ZAGADNIE
W sytuacji gdy mona przyj, e I(x
1
, y
2
)
= I(x
1
, y
2
), to wartoc [(x
1
, y
1
; x
2
, y
2
)[
reprezentuje widoczno prkw generowanych przez wiato pochodzce od
obu punktw.
Przykad Rozpatrzymy przykad wyznaczenia zespolonego wspczynnika ko-
herencji
12
w dalekim polu koowego rda niekoherentnego o promieniu a
I(, ) = I
0
circ
_
2
+
2
a
.
Pamietamy, e
T
_
_
2
+
2
a
_
= a
2
J
1
(2a
_
f
2
x
+f
2
y
)
a
_
f
2
x
+f
2
y
.
Stosujemy skalowanie czstoci przestrzennych
f
x
=
x
z
, f
y
=
y
z
. Podstawiajc do twierdzenia Van Citterta-Zernickego mamy
J(x
1
, y
1
; x
2
, y
2
) =
a
2
I
0
)z
e
i
_
2
J
1
(
2a
z
_
(x)
2
+ (y)
2
)
2a
z
_
(x)
2
+ (y)
2
_
Rozmiary obszaru koherencji s analogiczne do rozmiarw plamek dyfrak-
cyjnych.
Rozdzia 3
Dodatki
3.0.1 Funkcje Bessela
Rysunek 3.1: Funkcje Bessela pierwszego rodzaju. Indeks oznacza rzd funkcji.
3.0.2 Spektrum ktowe fali sferycznej
W paszczynie z = 0 spektrum ktowe fali sferycznej posiada posta
exp(ik
_
x
2
+y
2
)
_
x
2
+y
2
=
_

df
x
df
y
S(f
x
, f
y
; z = 0) exp(i2 (f
x
x +f
y
y)).
(3.1)
59
60 ROZDZIA 3. DODATKI
gdzie S(f
x
, f
y
) dwuwymiarowa transformata Fouriera centralnego przekroju fali
sferycznej
S(f
x
, f
y
, z = 0) =
_

dxdy
exp(ik
_
x
2
+y
2
)
_
x
2
+y
2
exp (i2 (f
x
x +f
y
y)).
(3.2)
Stosujc kosinusy kierunkowe = f
x
/, = f
y
/, wprowadzamy spektrum
ktowe
A(, ) =
1
2
_

dxdy
exp(ik
_
x
2
+y
2
)
_
x
2
+y
2
exp (i2 (f
x
x +f
y
y)), (3.3)
lub
A(, ) =
1
2
_

dxdy
exp(ik
_
x
2
+y
2
)
_
x
2
+y
2
exp (ik (x +y)) (3.4)
3.1 Funkcje Bessela
Funkcje Bessela stanowi rozwizanie rwnania rniczkowego, okrelanego jako
rwnanie Bessela
x
2
d
2
y
dx
2
+x
dy
dx
+ (x
2
2
)y = 0 (3.5)
dla rzeczywistego lub zespolonego parametru . Rwnanie Bessela uzyskuje si
w trakcie rozwizywania rwnania Laplacea i rwnania falowego we wsprzd-
nych cylindrycznych lub sferycznych. W przypadku rozwizywania tych rwna
we wsprzdnych cylindrycznych uzyskuje si funkcje Bessela rzdu cakowitego
= n. Rozwizania rwna we wsprzdnych sferycznych dostarczaj funkcje
rzdu powkowego = n +
1
2
. Rwnanie i funkcje Bessela pojawiaj si w
rozwizaniach zagadnie propagacji fal w falowodach cylindrycznych, propa-
gacji ciepa w pretach cylindrycznych, wyznaczania modw wasnych drga
cienkiej membrany koowej i w zagadnieniach dyfrakcji na obiektach o symetrii
koowych.
Poniej wymieniamy kilka waciwoci funkcji Bessela.
Funkcja Bessela rzedu cakowitego n deniowana jest rwnaniem
J
n
(x) =
1
2
_

e
i(nxsin )
d. (3.6)
Funkcje Bessela rzdu cakowitego speniaj relacje Jacobi-Angera
e
iz cos
=
n=
i
n
J
n
(z)e
in
. (3.7)
Relacja ta przydatna jest w rozpisaniu fali paskiej w postaci sumy fal cylindrycznych
[Bes].
3.2. WACIWOCI FUNKCJI PROPAGACJI FRESNELA H(X,Y;D) 61
Funkcje Bessela pierwszego rodzaju, rzdu m opisuje szereg potgowy
J
m
(x) =
n=0
(1)
n
n!(m +n)!
_
x
2
_
2n+m
. (3.8)
Rwnanie rniczowe Bessela jest rwnaniem rzdu drugiego. Dla danego
rzdu posiada wic drugie, liniowo niezalene rozwizanie. Rozwizanie to
okrelane jest jako funkcja Neumanna i zawiera nieoznaczono w zerze.
3.2 Waciwoci funkcji propagacji Fresnela h(x,y;d)
Idc za [Cat74] zajmiemy si waciwociami funkcji o postaci
h(x, y; d) = exp
_
ik
2d
(x
2
+y
2
)
_
,
ktra wystpuje w zagadnieniach propagacji fali. Waciwoci tej funkcji przy-
datne s w szczeglnoci dla opisu dyfrakcji w polu bliskim -przybienie Fresnela.
3.2.1 Caka
Wyznaczmy cak pdwjn
__

h(x, y; d) =
__

exp[
ik
2d
(x
2
+y
2
)]dxdy.
Zauwamy, e powysz cak mona zapisa jako iloczyn
__
exp
_
ik
2d
(x
2
+y
2
)
_
dxdy =
_
exp
_
ik
2d
x
2
_
dx
_
exp
_
ik
2d
y
2
_
dy.
Dla kadego z czynnikw iloczynu mamy
I =
_
exp
_
ik
2d
x
2
_
dx =
_
2d
ik
=
_
2d
i2
=
id,
gdzie odwoalimy si do wzoru 1.4.2 z podstawieniem =
ik
2d
.
Mamy wic
__

h(x, y; d)dxdy = I
2
= id. (3.9)
3.2.2 Transformata Fouriera
Th(x, y; d) = idh
_
x
,
y
;
1
2
d
_
.
Zapisujemy transformacj dwuwymiarow
Th(x, y; d) =
__

exp
_
ik
2d
(x
2
+ y
2
)
_
exp[i2(x
x
+y
y
)]dxdy.
Wykadniki mona poczy i dostrzec moliwo przeksztacenia typu
ik
2d
x
2
i2x
x
=
ik
2d
(x
x
d)
2
ik
2
d
2

2
x
.
Mamy
Th(x, y; d)
= exp
_
ik
2
d
2
(
2
x
+
2
y
)
_ __

exp
_
ik
2d
_
(x
x
d)
2
+ (y
y
d)
2
_
dxdy
= idh
_
x
,
y
;
1
2
d
_
.
3.2.3 Splot dwu funkcji typu h
h(x, y; d
1
) h(x, y; d
2
) =
id
1
d
2
d
1
d
2
h(x, y; d
1
+d
2
), d
1
,= d
2
. (3.10)
oraz
h(x, y; 0) = h(x, y; d) h(x, y; d) = [d[
2
(x, y). (3.11)
3.3. DYFRAKCJA BRAGGA 63
Rozpiszemy splot odwoujc si do jego denicji
h(x, y; d
1
) h(x, y; d
2
)
=
__
exp
_
ik
2d
1
(s
2
+w
2
)
_
exp
_
ik
2d
2
[(x s)
2
+ (y w)
2
]
_
dsdw
= exp
_
ik
2d
2
(x
2
+y
2
)
_
__
exp
_
ik
2
_
1
d
1
+
1
d
2
_
(s
2
+w
2
)
_
exp
_
2i
_
s
_
x
d
2
_
+w
_
y
d
2
___
dsdw
= h(x, y; d
2
)T
_
h
_
s, w;
d
1
d
2
d
1
+d
2
__
_
x
d
2
,
y
d
2
_
= h(x, y; d
2
)i
d
1
d
2
d
1
+d
2
h
_
x
2
,
y
2
;
d
1
+d
2
2
d
1
d
2
_
= h(x, y; d
2
)i
d
1
d
2
d
1
+d
2
exp
_
ik
2
2
d
1
d
2
d
1
+d
2
_
_
x
d
2
_
2
+
_
y
d
2
_
2
__
= h(x, y; d
2
)
id
1
d
2
d
1
+d
2
h
_
x
d
2
,
y
d
2
;
d
1
d
2
d
1
+d
2
_
=
id
1
d
2
d
1
+d
2
exp
_
ik
2d
2
(x
2
+y
2
)
ikd
1
2(d
1
+d
2
)d
2
(x
2
+y
2
)
_
=
id
1
d
2
d
1
+d
2
h(x, y; d
1
+d
2
)
(3.12)
Dla wykazania 3.11, moemy powtrzy powysze wyprowadzenie d
2
= d
1
. Po
drodze skorzystamy z wasnoci
h(x, y; ) = 1.
h(x, y; d) h(x, y; d) = h(x, y; d)T 1[
(
x
d
,
y
d
)
= h(x, y; d)
_
x
d
,
y
d
_
=
_
x
d
,
y
d
_
= [d[
2
(x, y).
(3.13)
Ta waciwo propagatora Fresnelowskiego wystpuje w opisie odwzorowania
z zastosowaniem soczewki. Wykorzystywana jest ona take w procedurach nu-
merycznej rekonstrukcji rde, na podstawie pomiarw rozkadu zespolonego
pola dyfrakcyjnego.
3.3 Dyfrakcja Bragga
Rwnolege, cienkie warstwy odlege parami o d zwizane s z wektoremfalowym
K prostopadym do tych powierzchni, gdzie K = 2/. Wizka wiata o du-

goci fali i wektorze falowym k pada pod ktem do normalnej wzgldem
powierzchni. Zakadamy, e warstwy s czciowo przepuszczalne dla wiata.
Odbicie wiata spenia w takiej sytuacji dwa warunki:
kt odbicia rwny jest ktowi padania,
rnice fazy wizek odbitych od kolejnych warstw stanowi wielokrotno
2.
W takiej sytuacji wizki odbite interferuj tworzc wizk odbit o wektorze
falowym k
. Dla = 0 spenienie warunku rnicy faz moliwe jest gdy = d/2.

Biorc pod uwag, e wektory falowe wizki padajcej i odbitej speniaj relacje
[k[ = [k
[ = 2/ moemy ten warunek zapisa jako

k
= k +K.
Jeeli fala pada pod dowolnym ktem , to warunek rnicy faz
3.3.1 Irydescencja
Rysunek 3.2: Warstwy powodujce irydyscencje w skrzydle my Urania oraz
motyla Morpho
http://newton.ex.ac.uk/research/emag/butterflies/interference_in_multilayers.html
3.3. DYFRAKCJA BRAGGA 65
Rysunek 3.3: Warstwy powodujce irydyscencje w skrzydle my Urania oraz
motyla Morpho
Bibliograa
[ak70] Leksiski akowski. Matematyka cz. IV. WNT, Warszawa, 1970. 1.4
[Bes] BesWiki. 3.1
[But06] T. Butz. Fourier Transformation for Pedestrians. Springer, Berlin
Heidelberg, 2006. 1.4.3
[Cat74] W. T. Cathey. Optical Information Processing and Holography. John
Wiley&Sons, New York, London, Sydney, Toronto, 1974. 3.2
67
Indeks
funkcja zespolona, 12
funkcje ortogonalne, 7
iloczyn skalarny, 17
szereg Fouriera, 6
wektor czstoci przestrzennych, 22
wektor falowy struktury, 23
68

Fourier

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fourier

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Transformacja Fouriera w Optyce i Akustyce

f(t) cos mtdt =

cos nt cos mtdt +B

sin nt cos mtdt

cos nt cos mtdt =

cos nt sin mtdt = 0

f(t) cos mtdt = A

f(t) cos mtdt.

sprzon wzgldem z = a + ib okrelajc ja nastpujco

f(, )g(x , y )dd (1.28)

(t). Na podstawie 1.32,

[f(t)[ dt, (1.41)

. Tak okrelone wektory falowe stosowane s np.

(t a)f(t)dt = f(a). (1.65)

[G(u, v)[dudv (1.74)

g(, )h(x , y )dd

. Siatka owietlona jest wiatem monochromatycznym o dugoci

. Ta relacja wie dowolne

. W ukadzie tym mona wykreli bieg promieni od punktu w

opisana jest poprzez

reprezentuje natenie wiata. Amplitud zwiza mona z polem elek-

(x, y) i funkcji transmitancji amplitudowo-

(x, y). Widzimy, e rozkad pola optycznego w paszczynie ogniskowej jest

(x, y) przed soczewk. Wprowadzajc w paszczynie

Powysze twierdzenie w postaci znor-

K prostopadym do tych powierzchni, gdzie K = 2/. Wizka wiata o du-

. Dla = 0 spenienie warunku rnicy faz moliwe jest gdy = d/2.

[ = 2/ moemy ten warunek zapisa jako

You might also like