You are on page 1of 18

Lost in Uploading. Kulturowa garbologia Internetu.

Ewa Wjtowicz 2007 Odpady kultury cyfrowej to urzdzenia, ktre wyszy z obiegu: komputery, monitory, telefony komrkowe. To take wszelkie tzw. martwe media (dead media) oraz wygenerowane przez nie, zapomniane treci. To rwnie strony internetowe wykonane w przestarzaych wersjach programw bd anachroniczne estetycznie. Przeciwnicy Internetu czsto uywaj argumentu o zamieceniu caej jego przestrzeni. Rwnie net artyci nie skaniaj si wycznie ku bezkrytycznej apologii interaktywnoci czy innych moliwoci komunikacyjnych Internetu. Wiele treci wysanych na serwery pozostaje tam by nigdy wicej nie doczeka si uaktualnienia. Pominite przez mechanizmy pozycjonowania stron staj si czci mietnika Internetu1. W rodowisku Internetu mona odnale take projekty krytyczne, wskazujce na niewiar w zalety interaktywnego kontaktu. Pochodz one z koca lat 90., czyli okresu, w ktrym fala entuzjazmu wywoanego pojawieniem si nowego medium zacza nieco opada, a kolejnym symptomem kryzysu mia by upadek licznych dotcomw i narastajca krytyka zasobw Sieci jako globalnego mietnika. Na przepenienie Internetu mieciami wskazuje praca Weightless (1998) duetu Thomson & Craighead2, ktra ma podwaa iluzj interaktywnoci. Zdaniem artystw internetowa interaktywno zbudowana jest na bahostkach a nawizany kontakt jest powierzchowny i nie zawiera adnych wanych komunikatw. Strona projektu skada si z najbardziej komercyjnych i jednoczenie prymitywnych elementw, jakie tworz obraz Sieci: animowanych GIF-w (prostych grafik, sucych najczciej jako ozdobniki stron
1

Parafrazujc tytu filmu Lost in Translation (re. Sofia Coppola, 2003) mona uzna te internetowe, zapomniane treci za utracone w procesie wysyania na serwer lost in uploading. 2 http://www.thomson-craighead.net Tytu Weightless mona przetumaczy jako: Lekkie, pozbawione wagi, bez znaczenia.

domowych),

obscenicznych

urywkw

wypowiedzi

pochodzcych

towarzyskich czatw, a take podkadu muzycznego przywodzcego na myl muzak to dwikowe uywane do celw komercyjnych. Ich praca przywodzi na myl krytyczne, wobec zrnicowania ilociowego i jakociowego zasobw Sieci, wypowiedzi Stanisawa Lema: () Internet nie moe odrni informacyjnego ziarna, ktrego w nim jest mao, od informacyjnych plew: to jest, powiedziabym, taki dworzec z olbrzymim rojowiskiem przetokowych torw, obrotnic, lepych torw, bocznic, zwrotnic itp., w ktrym by si rwnoczenie poruszay pocigi wiozce ludzi, krowy, wiechcie, kapust, som i groch3. Wynalazc garbologii (ang. garbage mieci) jako techniki analitycznej jest amerykaski pisarz i badacz twrczoci Boba Dylana, Alan J. Weberman (znany jako A. J. Weberman), ktry jako pierwszy sign po mieci wyrzucane przez Dylana w celu ich opisania. W kontekcie akademickim garbologia pojawia si w badaniach Williama Rathje w roku 19714. Od tego czasu s one prowadzone na University of Arizona w Tucson. Badania te maj podoe socjologiczne i czciowo psychologiczne, cho przez samych badaczy bywaj nazywane archeologi. Opieraj si na zaoeniu, e mieci produkowane przez dan spoeczno mog by wanym rdem informacji o jej charakterze, przekroju i panujcych w niej zasadach. W tym sensie mog przypomina tradycyjn archeologi, w ramach ktrej czsto jedynymi przesankami na temat zapomnianej i odlegej w czasie, kultury mog by wytworzone przez ni odpadki. Garbologia ma rwnie swoje zastosowanie w rnych dziaaniach szpiegowskich, zwaszcza, gdy chodzi o zamanie hase do strzeonych informacji zawartych na twardych dyskach firmowych komputerw. Informatyczna garbologia moe by stosowana przez hakerw, ale w mniej skomplikowanych przypadkach moe ogranicza si do sprawdzenia zawartoci
3 4

Stanisaw Lem, Bomba megabitowa, Wydawnictwo Literackie, Krakw 1999, s. 10. Por. William Rathje, Cullen Murphy, Rubbish! The Archeology of Garbage, University of Arizona Press, Tucson, 2001.

plikw temp i rnego rodzaju ciasteczek (cookies) przechowywanych w pamici podrcznej komputera. Tak rozumiana garbologia pozwala na odszyfrowanie hase do tajnych plikw czy caych folderw na podstawie zaniedbanych czy porzuconych przez nieostronych uytkownikw informacji. Wirtualny kompost Joachim Schmid, wsppracujcy z internetow galeri Moscow WWWArt Centre5, zaoon w 1994 przez net artyst Alexeia Shulgina, prezentuje na swojej podstronie galerii skany analogowych fotografii, zestawionych jak kolekcje tematycznych albumw. Przedstawiaj podobne motywy: przypadkowe ujcia chmur na niebie, seryjne fotografie paszportowe z automatu do zdj, pin up girls w technikolorze, amatorska pornografia, wakacyjne pejzae. Zebrane w latach 1986-19956 tworz quasi-naukow kolekcj, przypominajc muzeum osobliwoci. Te, znalezione na mietnikach, lub porzucone materiay (found footage) zyskuj swoje drugie ycie dziki rekontekstualizacji. Jednak ich archiwizowanie, tematyczne kategoryzowanie i przedstawienie w konwencji kolekcjonerskiej jest tylko pewn powok. Wskazuje na prb zaszeregowania ich jako eksponatw muzealnych, przy posueniu si kryteriami tematyki. Na stronie znajduj si wyrywkowe przykady od numeru 001 do 631. Przybierajc poz naukowca, ktry za pomoc obiektywnych kryteriw tematu prbuje zaklasyfikowa niechciane i nieudane fotografie, Schmid zmienia ich znaczenie. Jak pisze Laura Thompson, im bardziej zniszczone, sfatygowane i wybrakowane fotografie, tym bardziej intrygujcy jest kocowy efekt7. To, co jest nam dane oglda, to nie tylko podarta fotograficzna odbitka i jej potencjalny adunek sentymentalnej historii, ale swoiste mieciowe symulakrum.
5 6

Moscow WWWArt Centre http://sunsite.cs.msu.su/wwwart/ Joachim, Schmid, Archiv, http://sunsite.cs.msu.su/wwwart/archiv/ 7 Laura Thompson, Turing Photo-Trash Into Art Treasure, http://www.artic.edu/webspaces/fnews/2001september/septreviews1.html

Mona postrzega decyzj Schmida w kontekcie dadaistycznych ready mades, albo kompozycji kolay z cyklu Merz Kurta Schwittersa budowanych ze znalezionych na ulicy cinkw, mieci i przypadkowych elementw. Sama nazwa Merz pochodzia przecie od fragmentu napisu reklamowego Commerzbank, stawiajc na przypadek i zwracajc uwag na to, co odrzucone. Tutaj jednak jest to nie tylko sztuka po dadaizmie, ale take sztuka po fotografii. Ze kadry, nieostre zdjcia, szpecce swoich modeli nieudane portrety te wizerunki przemieszczaj si z obszaru fotografii w obszar szerzej rozumianego obrazowania rzeczywistoci, ktre podlega selekcji i jedne obrazy wybiera do publicznej prezentacji, inne odrzuca, a jeszcze inne chowa na dno szuflady, by z nikim si nimi nie dzieli. W obliczu nadmiaru wywoanego nadprodukcj obrazw w kulturze cyfrowej, napotykamy nie tylko problem zbyt wielkiej iloci, ale take byskawicznego starzenia si mediw. Marisa Olson, nowojorska artystka i kuratorka wielu projektw internetowych, od lat zajmuje si wci ulegajc dezauktualizacji treci medialn i wszystkim tym, co trafia na mietnik zrealizowanym podczas medialnej historii. W jednym z performancew,

pobytu w Experimental Television Center8, artystka signa po przestarzae urzdzenia elektroniczne: magnetofony kasetowe i odtwarzacze VHS oraz CD. Operujc przy nich pogbia ich dysfunkcjonalno, a prba ustanowienia cznoci midzy tymi urzdzeniami musiaa zakoczy si porak. Pomalowane na zoto urzdzenia zostay w kocu zniszczone i doczyy do sterty mieci, nawizujc metaforycznie do tej, ktra wci ronie, w miar jak pozbywamy si starych telefonw, komputerw i sprztu audio-wideo. Olson dziaa w obszarze techno-nostalgii, wybierajc czsto skrajnie niemodne, wrcz wstydliwe obrazy z przeszoci take wasnej, poniewa uwaaa dorastanie w obecnoci mediw za wane i formatywne dowiadczenie.

http://www.experimentaltvcenter.org/

W projekcie Nasty Nets (od 2006)9, realizowanym wsplnie z innymi artystami, Olson koncentruje si na znalezionych podczas surfowania w Internecie wizualnych odpadkach, antyestetycznych kompozycjach i absurdalnych treciach. Przegld obrazw, w tym take ruchomych GIF-w, utosamianych czsto z najbardziej przestarza estetyk Internetu, zdaje si bazowa na fascynacji kiczem. To wanie pliki w formacie GIF najszybciej okazay si przestarzae estetycznie. Dostrzegli to net artyci i nowojorskie The New Museum, ktre we wsppracy z portalem Rhizome zorganizowao w 2006 wystaw The GIF Show. Marisa Olson bya kuratork tej wystawy. Format graficzny GIF, czyli Graphics Interchange Format, wynalazek firmy CompuServe, funkcjonuje od 1987 roku, jednak do padziernika 2006 ograniczony by prawem patentowym zwizanym z problematyk kompresji, co spowodowao opracowanie i wdroenie konkurencyjnego formatu PNG. Nie przeszkadzao to setkom tysicy internautw stosowa GIFy na swoich witrynach, w przekonaniu, e animacja oywi i ubarwi wygld strony. GIF-y, stosowane w bannerach reklamowych, zwaszcza tych reklamujcych strony pornograficzne i hazardowe, oraz szczeglnie chtnie wybierane przez nastolatki do ozdabiania np. blogw, szybko zaczy by uwaane za niepowane. Ich toporna estetyka moe by jednak postrzegana jako atrakcyjna, jeli umieci si je w kontekcie sztuki, a zwaszcza tego nurtu sztuki komputerowej i internetowej, ktra wykorzystuje estetyk lo-fi. Zjawisko to zostao nazwane "GIF Luv"10. Postmodernistyczna fascynacja odrzuconymi fragmentami kultury, przestarza estetyk oraz wszystkim, co niemodne i wstydliwe, spowodowaa powrt GIFw, tym razem sygnowanych przez czoowych net artystw. Pionierka net artu Olia Lialina, autorka pierwszych narracji hipertekstowych z lat 90., przestawia siebie sam, krcc hula-hop. Grupa Paper Rad, artyci pracujcy zarwno w mediach cyfrowych, jak i w instalacjach, buduje wraenie drgajcego ekranu,
9 10

http://www.nastynets.com/ Pisownia GIF Luv jest rwnie stylizowana, sowo love zapisane jest skrtowo i kolokwialnie.

na ktrym pojawiaj si postaci z wczesnych gier typu Gameboy. Paper Rad zrealizowali ju wczeniej kolektywny projekt, wykonany wraz z Mattem Bartonem, extreme animalz (2005), ruchomy obraz skadajcy si z GIF-w i JPG-w przedstawiajcych zwierzta, nadsyane przez internautw. Michael Bell-Smith wykorzystuje rwnie zebrane w Internecie imitacje wybuchw fajerwerkw i migoczcych cia niebieskich. W zupenie odmiennej, minimalistycznej estetyce utrzymany jest GIF Paul Slocuma, ktry kopiuje nieg z ekranu telewizora. Wizerunek ten nawizuje do historii ekranu w mediach analogowych i prb zawadnicia przekazem telewizyjnym przez krytycznie nastawionych artystw lat 70. Z drugiej strony obraz ten, skadajcy si z pikseli, symuluje tylko cechy obrazu analogowego. Jimpunk, artysta, ktry rwnie wykorzystuje internetowy found footage11 w swoich projektach internetowych przypominajcych kolae ze znalezionych i odrzuconych elementw, zaproponowa czarno-biay GIF z fragmentem przetworzonej czowki filmowej Paramount Pictures. Ci dwaj ostatni artyci nawizuj wic do historii ruchomego obrazu analogowego: kina i telewizji, ktrych miejsce zajy ruchome obrazy cyfrowe. Na wystawie zaprezentowano take prace grup i artystw takich jak Peter Baldes, Abe Linkoln, Guthrie Lonergan, Lovid, Tom Moody czy Matt Smear. Garbologia kulturowa Michael Shanks, naukowiec i blogger piszcy o archeologii mediw, przywouje pojcie medialnej garbologii (media garbology) stworzone na bazie garbologii realnej. Jak pisze, parafrazujc synne stwierdzenie McLuhana: Odpad jest przekazem.12 (The Dump is The Message). Jako przykad prezentuje stron stworzon wiadomie w celu wskazania nowej perspektywy dla cyfrowych mieci. Uytkownicy mog poddawa swoje wasne, usunite pliki, cyfrowemu recyklingowi, poniewa te pliki, ktre dla nich s
11 12

Por. Cecilia Hausheer, Christoph Settelem Found Footage Film, Zyklop Verlag, Luzern 1992. http://metamedia.stanford.edu/~mshanks/weblog/?p=225

niepotrzebne, mog by interesujce dla kogo innego. To projekt Digital Recycling13 zainicjowany w 2004 przez Benjamina Gaulona. Autor wyjania swoj propozycj cyfrowego recyklingu nastpujco: () Ten projekt jest propozycj by pewne rzeczy stay si wsplne, dla wsplnego dobra. Nie chodzi o zanegowanie prywatnoci ale o przemylenie wasnoci. To, co dla jednego jest niepotrzebne, dla drugiego moe by przydatne. Zanim si wyrzuci mona si tym podzieli. Tak wic Digital Recycling jest dla ludzi, ktrzy dbaj o wsplne dziaanie. Kosz komputera jest ikon prawdziwego kosza, ale cyfrowe mieci nie s ograniczone do tego miejsca. Te cyfrowe mieci s wszdzie, w naszych prywatnych komputerach, na serwerach w Sieci, i wiele z tych informacji tracimy podczas ich przemieszczania (uploading) do Internetu. Wszystkie te fragmenty informacji mwi bardzo wiele o sposobie, w jaki uywamy naszych komputerw i s przedueniem naszych zachowa.14 Gaulon opisuje swoj ide jako prb stworzenia platformy porozumienia dla wszystkich potencjalnych uytkownikw cyfrowych treci pochodzcych z drugiej rki: mie to co, co zostaje po wykorzystaniu materiau. To rwnie produkt bez wartoci. To co, czego nie wiemy jak uy, albo co z tym zrobi, zasb ktry czeka na uycie albo nie moe by wykorzystany z powodu brakw technologicznych. mie jest zwizany z ide wasnoci, albo, mwic bardziej precyzyjnie, jest obiektem bez waciciela. Tak wic kiedy cos jest wyrzucone, staje si wasnoci publiczn. Kosz jest peen materiau, danych, ktrych mona uy, albo przetworzy w skoczon form.15 Digital Recycling zosta zaprezentowany w 2004 na internetowej wystawie Net Art Open organizowanej dorocznie przez Stunned.org. Wzbudzi zainteresowanie uytkownikw swoj otwartoci i ekologicznym podejciem
13 14

http://www.digitalrecycling.com/ ibid. 15 Digital Media Recycling Company http://www.digitalrecycling.com/

do cyfrowego nadmiaru. Projekt ten nadal funkcjonuje i kady internauta moe korzysta z jego zasobw, ktre wci si zmieniaj. Nie jest to nowy sposb jeeli chodzi o samo korzystanie z pewnej platformy przechowywania wsplnej treci, takich miejsc jest w Internecie bardzo wiele. Jednak fakt, e materiaem, ktry mona wykorzysta s czyje niepotrzebne pliki, zmienia znaczenie tego projektu. Tak rozumiany kulturowy recykling nie chroni rodowiska naturalnego, jednak wyrasta we swoicie rozumianej wiadomoci ekologicznej ekologia dotyczy tutaj jednak wartoci intelektualnej. To rwnie wiadomo wsplnotowa w duchu open source ktry to ruch jak wiadomo ley u podstaw wielu poytecznych i rozbudowanych dziki wielostronnemu dostpowi projektw16. Podobna idea przywieca twrcom projektu DigitalTRASH17, ktrzy po gruntownej przebudowie strony jesieni 2007 zmienili jej zawarto, ale koncepcja pozostaa taka sama. Mottem projektu jest haso: Wczorajsza technologia dla jutrzejszego wiata. Rwnie ta strona umoliwia wymian i kolektywn prac nad zasobami, ktre dostarczane s przez uytkownikw pozbywajcych si niepotrzebnych treci, rozwiza programistycznych i sprztu. Peryferia i wysypiska Internetowe mieci mog pochodzi z obszarw realnych, ale take cakowicie wirtualnych. Mog by produktem ubocznym internetowych peryferiw. Zapomniane witryny domowe, nieaktualne pojedyncze strony, ktrych twrcy stracili nimi zainteresowanie lub nie poczone linkami z adnymi innymi. Nie ujte w adnych wyszukiwarkach, zapomniane przez mechanizmy pozycjonowania stron. Takie found footages Internetu s kolekcjonowane w sieciowych gabinetach osobliwoci, jak np. The Quiet Stiff18 skromna strona,
16
17

Do najbardziej znanych nale Linuks, Firefox czy GIMP. http://www.digitaltrash.org/ 18 http://whytheluckystiff.net/quiet/

opisywana przez Toma Moodyego na Nasty Nets jako dzieo kogo, komu Charles Saatchi mgby pozazdroci bystrego oka19. Te wizualne osobliwoci kultury cyfrowej pochodz z odkrywanych, czsto przypadkiem, marginesw przekazu kulturowego Internetu. Takimi peryferiami zajmuje si Lisa Jevbratt w swojej pracy 1:1 (1999-2002). Tytu projektu sugeruje zainteresowanie map, skal, odwzorowaniem. Jest bowiem w peni obiektywn map Internetu20. Odbiorca stopniowo wybiera 4 elementy adresu IP po czym zostaje do niego przekierowany. Standardowo adres IP skada si z 4 liczb, kada o wartoci od 0 do 255. W bazie danych Lisy Jevbratt umieszczonych zostao ponad 186 tys. adresw, stworzonych z kombinacji tych cyfr. Jak mwi autorka, nawigujc w ten sposb, niejako od zaplecza Sieci, odbiorca dowiadcza zupenie innego typu nawigacji ni wtedy, kiedy korzysta z portali czy wyszukiwarek. Nie tylko dlatego, e nie trafia na bannery reklamowe, pornografi czy nudne strony domowe, ale dlatego, e trafia na nieodwiedzane, przypadkowe strony, a czasami na zakodowane informacje nieprzeznaczone dla jego oczu. Moe wtedy zobaczy wicej. Internet jest rodowiskiem, przestrzeni publiczna, ale trudno go dostrzec czy dowiadczy jako takiego. Internet wymaga interfejsu by go dowiadczy., mwi artystka. W obrbie projektu jest pi moliwych interfejsw: Migracyjny, Hierarchiczny, Kady, Przypadkowy i Podrniczy21; kady z nich zapewnia inny ogld i dostp do stale uaktualnianej bazy danych. Bardzo czsto jednak prace, ktre celowo su destruowaniu tego co funkcjonalne i zacieraniu przekazu, s interaktywne, zyskujc znaczenie dopiero
19

http://nastynets.com/?p=350 Pomys stworzenia mapy w skali 1:1 opisa Lewis Carroll w roku 1893, w ksice Sylvie and Bruno Concluded: What a useful thing a pocket-map is!" I remarked. "That's another thing we've learned from your nation." said Mein Herr, "map-making. But we carried it much further than you. What do you consider the largest map that would be really useful?" "About a six inches to a mile." "Only six inches!" exclaimed Mein Herr. We very soon got to six yards to the mile. Then we tried a hundred yards to the mile. And then came the grandest idea of all! We actually made a map of the country, on the scale of a mile to the mile!" "Have you used it much?" I inquired. "It has never been spread out, yet," said Mein Herr: "the farmers objected: they said it would cover the whole country, and shut out the sunlight! So we use the country itself, as its own map, and I assure you it does nearly as well." [za:] http://www.jevbratt.com 21 Lisa Jevbratt, 1:1 (1999-2002) http://c5corp.com/1to1/
20

gdy su wielu uytkownikom, z ktrych nie wszyscy s artystami. Klasycznym przykadem jest postawa Marka Napiera z wyksztacenia malarza, ktry zacz tworzy projekty internetowe ju w poowie lat 90., kiedy porzuci zainteresowanie Internetem jako przestrzeni prezentacji dokona malarskich, a rozpozna w nim niezalene medium. Napier pisze aplikacje umoliwiajce przetworzenie treci internetowych stron na chaotyczny mietnik. Umoliwia to rozbicie estetycznej fasady strony internetowej, z jej informacyjnym i estetycznym porzdkiem, czsto zaprojektowanym przy wykorzystaniu bada z zakresu eye trackingu. Zastosowany przez Napiera skrypt Perla robi z powierzchni strony zawsze podobn rzecz szatkuje j rozbijajc na kolejne warstwy znakw i kolorw. Mark Tribe porwnuje te prace do malarstwa Hansa Hoffmana czy Gerharda Richtera22 i rzeczywicie prace te s niezwykle malarskie, pomimo i zastosowane medium jest niematerialne, a efekt nietrway. Sam artysta przyznaje si do fascynacji twrczoci malarzy takich jak Jackson Pollock czy Cy Twombly23. Ten ekspresjonizm abstrakcyjny w elektronicznym wydaniu opiera si na prbie odsonienia tego, co znajduje si pod wizualn warstw strony WWW. Nieprzypadkowo Napier tytuuje swoje prace tak, jakby byy narzdziami umoliwiajcymi prac w realnym, a nawet organicznym materiale: Shredder 1.0 (1998), Digital Landfill (1998), Feed (2001). Niszczarka tnie wizualn powok strony na warstwowe i przemieszane skrawki. Cyfrowy kompostownik ma suy wszystkim zainteresowanym internautom do usuwania niechcianych treci. Jak pisze o swoich pracach Napier Moje prace to nie obiekty, ale interfejsy. Uytkownicy staj si wspautorami dziea sztuki, podwaajc konwencje wasnoci i autorstwa.24 Decyzja o naciniciu klawisza delete bd wykonanie czynnoci przeniesienia niechcianych plikw do kosza, w sztuce Internetu czsto stwarza podstaw dla dowiadcze kolektywnych.
22 23

Mark Tribe, Reena Jana, New Media Art, Taschen Kln, 2006, s. 70. Tilman Baumgrtel, net.art 2.0, Verlag fr moderne Kunst, Nrnberg, 2001, s. 184 24 ibid.

Tego typu dowiadczenie buduje rwnie soweski pionier net artu, Vuk Cosic, znany z wieku subwersywnych i plagiarystycznych projektw. Jego Webs First File Extinguisher (2005)25, ktrego tytu mona przetumaczy jako Internetow ganic plikw, zachca internautw aby za jego porednictwem kasowali niechciane pliki i adresy URL. Cosic obiecuje, e to co raz skasowane, jest usunite nieodwracalnie. Idea projektu odnosi si do pomyki, jaka zasza w jednym z pierwszych projektw struktury sieci, ktrej autorem by amerykaski informatyk Paul Baran26. Zaproponowa on sie o rwnorzdnych wzach, bezpieczn wobec ataku z zewntrz. Jednak w obrbie tej sieci znajdowa si jeden wze, umiejscowiony najdalej, ktry mg suy do usuwania plikw. By on wic potencjalnie niebezpiecznym punktem sieci. Baran zaznaczy go na swoim projekcie kolorem czerwonym, jednak wczesne niedoskonae techniki reprodukcji czarno-biaej zatary to wyrnienie. Na stronie projektu Cosica, wygldajcego pozornie jak jaki serwis sucy do udostpniania i przechowywania plikw, autor umieci kolorow ilustracj, przedstawiajc wspczesny schemat sieci. W jego rodku mona dostrzec mikroskopijn ikonk ganicy.27 Wiosn 2006 liczba dotychczas usunitych plikw signa 334, wikszo z nich to pliki graficzne JPG ale take 1102 stron WWW. To nie uczynio z projektu Cosica masowego narzdzia, jednak sama idea powrotu do historii Internetu, ktra poprzez nieporozumienie moga potoczy si inaczej, jest intrygujca. Cosic proponujc takie narzdzie do zbiorowego wymazywania i usuwania zbdnych treci, wpisuje si w prowokacyjne zachty do interakcji artystw takich jak dadaici czy surreealici (np. Przedmiot do zniszczenia Man Raya z 1957). Tutaj jednak nie ma obiektu, nie ma dotyku, nie jest to te czynno ostateczna.

25

Vuk Cosic, File Extinguisher, http://www.file-extinguisher.com/ Tytu jest gr sw, wywodzc si od ganicy (ang. fire extinguisher). Obecnie (10.2007) strona jest offline. 26 Zob. http://www.ibiblio.org/pioneers/baran.html 27 Cosic posuy si map Internetu stworzon przez Opte http://www.opte.org/

Jak pisze Wolfgang Welsch Nacinicie klawisza i to, co przed chwil byo zniszczone jest natychmiast znowu. Rwnie po latach.28 Jednake, podczas gdy mona zgodzi si z Welschem co do tego, e znikanie w wiecie sztuki cyfrowej jest cakowite, a co wicej moe nawet nie jest znikaniem, poniewa to co znika nigdy fizycznie nie istniao, to problem odtworzenia tego po latach jest nieco bardziej zoony. W przypadku danych tekstowych by moe mona odtworzy dan tre bez zmian. Jednak starzenie si mediw jest procesem, ktry jest poddany cigej akceleracji. Niekiedy zdarza si tak, e posiadamy noniki danych analogowych, ktrych nie moemy odtworzy z braku sprztu, ktry sta si przestarzay. W odniesieniu do komputerw jest to widoczne w zmieniajcych si i poddawanych upgradeom wersjach oprogramowania. Gry z komputerw Atari z lat 80. uruchamiane mozolnie z kaset analogowych dzi mieszcz si na dyskietce, ale wymagaj specjalnych emulatorw po to, by odtworzy je na wspczesnych komputerach. Emulator pozwala na wytworzenie kopii systemu w obrbie drugiego systemu, umoliwia wic otworzenie programu w innym systemie operacyjnym ni ten dla ktrego program zosta napisany. Tak wic w powrt do tego, co usunite bd zdezaktualizowane nie jest atwy. Sprawia on, e sztuka Internetu nie poddaje si atwej archiwizacji, poniewa niekiedy wymagaoby to zachowania oryginalnych interfejsw. Welsch zadaje rwnie pytanie o form istnienia komputerowych plikw i ich status ontologiczny. Zauwaa przy tym e podzia na dwa sposoby istnienia jest obecny rwnie w wiecie realnym (przykad kwiatw, ktre pomimo dobrze znanego wygldu nie s powszechnie znane od strony ich struktury fizykochemicznej). Podobnie z plikiem, ktry istnieje podwjnie: w sposb analogowy, widoczny na ekranie i cyfrowy, w pamici komputera. Naturalnie dla przewaajcej wikszoci istnieje tylko ta pierwsza wersja, natomiast
28

Wolfgang Welsch, Sztuczne raje? Rozwaania o wiecie mediw elektronicznych i innych wiatach (prze. Joanna Gilewicz), [w:] Nowe media w komunikacji spoecznej w XX wieku, (red.) M. Hopfinger, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002, s. 467.

wewntrzne cechy pliku, jest struktura programowa, jest czarn skrzynk, do ktrej nie maj wstpu cyfrowi analfabeci, przecitni uytkownicy okienek. W sferze danych natomiast analogowy sposb istnienia jest tylko stanem przejciowym. Prawdziwe istnienie jest w jednym przypadku analogowe, w drugim cyfrowe.29 Welsch poddaje jednak w wtpliwo pojcie prawdziwego istnienia, jako e dla wiata mediw elektronicznych, rozrnienie midzy zjawiskiem a istot, ktre jest czytelne w wiecie realnym, nie ma zastosowania. Dwa przykady z tego zakresu to wczesne prace sieciowe: Heritage Gold (1998) grupy Mongrel oraz IDENTITYSWAPDATABASE (1999)Olii Lialiny i Heatha Buntinga. W pierwszym przypadku mona byo miksowa cechy odnoszce si do rasy, czy klasy spoecznej dobierajc przypadkowe zestawy cech. W drugim uytkownicy byli zachcani do wymieniania si tosamociami, tak aby znale dla siebie nowe cechy psychofizyczne, na miejsce starych, niechcianych. Te przykady pokazuj, e cyfrowe dzieo sztuki ma pynny status i brak mu materialnego zakorzenienia, jest podatne na wszelkie prby przeksztacania i remodelowania, w ktrych kasowanie danych odgrywa znaczc rol. Welsch, konkludujc, bada natur znikania w rzeczywistoci cyfrowej. Zupeno owego znikania jest nadzwyczajna. Po nas pozostan przynajmniej zwoki, po papierosie popi, a po benzynie smrd. Tutaj wszystko jest absolutnie klinicznie czyste. Ca substancj byo zjawisko, nie ma nic za nim i po nim. Jest tylko przeciwiestwo bycia i niebycia. Ale i ono jest tylko chwilowe.30 Decyzja skasowania i wymazania wybranych treci moe spowodowa powane zmiany w ontologicznym szkielecie dziea. Czy wobec tego jego cyfrowa egzystencja jest rna od tej realnej? Ile razy mona remodelowa swoj histori i jak odbija si ona w oczach innych? Czy ktokolwiek zauway

29 30

ibid. s. 467. ibid. s. 467.

zniknicie, czy moe to wycofanie jest waciwym krokiem w wiecie przepenionym wszelk nadprodukcj? Niekiedy inwencja artystw i projektantw sprztu komputerowego bliska jest refleksji filozoficznej. Zoony status ontologiczny komputerowych ikon i jzyka wizualnego interfejsu uytkownika w ogle, znajduje swj komentarz w artobliwych rozwizaniach, takich jak realny kosz na cyfrowe mieci31. Opisywany na blogu Randomnoise wynalazek o nazwie TEMPO to niewielki obiekt przypominajcy kubek lub biurowy kosz na papiery. Zaprojektowany przez Cagnina Design32 i zaprezentowany w sierpniu 2007, moe dziaa w technologii bezprzewodowej, pozwalajc uytkownikom zarwno komputerw Mac jak i PC na pozbywanie si zbdnych plikw. Jego pojemno siga 250 GB, a stopniowe zapenianie si sygnalizowane jest przez wiato, ktre wypenia kosz od spodu, tak jak fizyczny kubek jest wypeniany pynem. TEMPO moe suy jako bezprzewodowy dysk zewntrzny, ale take jako urzdzenie do bezpiecznego usuwania niepotrzebnych plikw. Obiekt ten nie zosta jeszcze zrealizowany i wprowadzony, istnieje tylko jako prototyp, ale jest ciekawym elementem interfejsu z dwch powodw. Po pierwsze, odpowiada coraz bardziej wyranej w sztuce i wzornictwie tendencji materializowania obiektw pochodzcych ze wiata wirtualnego. Po drugie, zakada, e wszelkie treci mog by ponownie wykorzystane, tak wic naley zabezpieczy je przed cakowitym usuniciem. Cyfrowa Merzbau Jak pisze Mark Tribe33, sztuka w dobie dystrybucji cyfrowej siga po rne obiekty. Jej historyczne korzenie to dadaistyczne kolae (np. Wycinanka noem kuchennym Hannach Hch, 1919-1920) zestawiona przez Tribea z fragmentem
31 32

http://blog.acmelab.org/2007/08/24/digital-trash-meets-physical-trash/ http://www.cagninadesign.com/proyectos/2007/tempo.html 33 Mark Tribe, Reena Jana, New Media Art, op.cit. s. 6-7.

strony Jodi z 1995). mieci i odrzucone fragmenty wykorzystuje rwnie grupa Paper Rad, wraz z Mattem Bartonem. Jodi wykorzystali gr Wolfenstein. Thomson & Craighead signli po gr wideo w pracy Triggerhappy (1998). Taka apropriacja nie jest niczym nowym w praktyce artystycznej. Do mieci zaliczaj si take odpadki popkultury, po ktre siga - w celu ich remodelowania grupa Micromusic. Niekiedy za decyzj kryje si turpistyczna fascynacja do dyskusyjn estetyk. Ale take nostalgia charakterystyczna dla pokolenia, ktre dorastao i ksztatowao swoje gusta estetyczne otoczone brzydkimi, jednorazowego uytku przedmiotami. James Wallbank, brytyjski artysta i zaoyciel grupy Redundant Technology Initiative34 (RTI) kolekcjonuje porzucone urzdzenia takie jak stare klawiatury, drukarki igowe, przestarzae komputery, ktrych pozbyli si ich uytkownicy. Od 1997 grupa RTI zbiera stare urzdzenia elektroniczne od rnych firm i prywatnych uytkownikw, gwnie z rejonu Sheffield. Su one do tworzenia instalacji i obiektw w duchu low tech. RTI nie s okrelaj si net artystami, poniewa nie operuj wycznie w sferze internetowej. Jednak mona znale w ich postawie pewne podobiestwa do postawy klasycznych net artystw. Jak pisze Tilman Baumgrtel, Net art to maa sztuka, ktra, w przeciwiestwie do interaktywnej sztuki medialnej lat 80. i wczesnych 90., nie potrzebuje rozbudowanego zaplecza technologicznego.35 RTI sigaj wic po odrzucon na margines, przestarza, a tym samym tani i dostpn technologi. Zaoeniem powstaej w 1996 roku grupy byo wykorzystanie technologii, ktra dopiero co si zestarzaa, bdc jeszcze dwa sezony wczeniej nowoczesn i kosztown. Wallbank i inni czonkowie grupy postanowili skorzysta na akceleracji technologicznej, sigajc po jej efekty: poniewa wypuszczane kadego roku na rynek produkty typu killer app spychaj wczeniejsze osignicia techniki na margines, a proces produkowania technologicznych mieci nie ma koca. RTI odrzucio udzia w wycigu po coraz nowsz i
34 35

http://www.lowtech.org/ Tilman Baumgrtel, net.art 2.0, op.cit., s. 208.

bardziej wydajn technologi, pokazujc, e istota sprawy nie ley w najnowszym modelu komputera, ale w kreatywnoci. Wallbank argumentuje to porwnaniem czarno biaej i barwnej fotografii; nie mona powiedzie e ta ostatnia jest lepsza, poniewa zapewnia wierniejszy obraz rzeczywistoci36. Ten argument bywa jednak stosowany w odniesieniu do medium, jakim s komputer, tak jakby wysoko rozwinita technologia warunkowaa wysoki poziom kreatywnych koncepcji. RTI siga po urzdzenia i aplikacje, ktre, mwic kolokwialnie, wypady z obiegu. To bardzo istotne, poniewa dystansujc si od pogoni za technologicznymi nowociami, artyci sytuuj si w krgu wiadomoci krytycznej. Ich wan prac bya wczesna instalacja Landfill (1999), skadajca si z poamanych i porzuconych fragmentw komputerw. Inna instalacja bez tytuu prezentowana bya na wystawie net_condition w Zentrum fr Kunst und Medientechnologie w Karlsruhe w 1999 roku. Skaday si na ni czci komputerowe, rozoone na pododze pomieszczenia wystawowego, jak mozaika. Powstaa ona z siedmiu ton niepotrzebnego sprztu, podarowanego grupie przez firm Siemens. Praca ta bya nawet krytykowana za nadmiar wartoci estetycznych, poniewa starannie zakomponowane czci okazay si mie w sobie niespodziewane mechaniczne pikno.37 Projekt Futureproof (2003) rwnie wykorzystywa porzucone komputery, w ramach wystawy zbiorowej TechnoSkeptic38. Low Tech Video Wall (2000) sie 37 projekcji ruchomego obrazu na cianie z monitorw komputerowych. Wykorzystuje 486 komputerw, wszystkie pochodz z odrzutu. Wizualna prezentacja obejmuje gwnie sztuk ASCII. Jak mwi Wallbank, to nie tylko zero cost hardware ale i zero cost software39, poniewa cao dziaa w Linuksie. ciany monitorw przywodz na myl instalacje Nam June Paika, w ktrych wykorzystywa on bardzo czsto
36 37

ibid. s. 210. Por. David Gelerntner, Mechaniczne pikno (prze. Alek Radomski), Wyd. WAB, Warszawa 1999. 38 http://lowtech.org/projects/futureproof/ 39 s. 213.

porzucone odbiorniki telewizyjne i radiowe. Paik siga jednak rwnie po bardziej zoon i kosztown technologi, ktrej grupa RTI z zasady unika. Ta estetyka medialnego mietniska jest odpowiedzi na szybkie starzenie si mediw i wymuszan przez mechanizmy komercyjne nieustann konsumpcj. Wallbank podsumowujc dziaalno RTI stwierdza, e najwaniejsza cech jest demistyfikacja technologii: Interesuje nas

technologia, ktra jest najmniej cool.40 Porwnuje technologi do mody, ktra zmienia si co sezon i wymusza uczestnictwo w cigym wycigu. Baumgrtel w rozmowie z Wallbankiem zadaje pytanie o korzenie historyczne. Z jednej strony to odniesienia lokalne Sheffield jako miasto postindustrialne. Z drugiej take modernistyczne postawy takich artystw jak np. Jean Tinguely. RTI nie uwaaj si jednak za net artystw, gwnie ze wzgldu na interfejs, jaki wymusza net art. Wol realny interfejs i spotkanie z widzami. W sformuowanym w 1999 LowTech Manifesto, pisz: Technologia zmienia si tak szybko, e () Jako Lowtech poprawia si co roku.41 (Lowtech upgrades every year). Sztuka Internetu kontynuuje nurt sztuki medialnej, w ktrej wtki sztuki i technologii pozostaj wci w osmotycznym zwizku. Jednak nadmiar informacji, nakadanie si symulakrw i przymus cigego uczestnictwa w kulturze cyfrowej powoduj, e ronie liczna technologicznych mieci, tak w znaczeniu realnym jak i wirtualnym. Czsto zaczynaj one by wykorzystywane ponownie i tak rozumiany recykling dotyczy nie tylko wycofanych z uytku komputerw, ale take treci medialnych. Techno-nostalgia graniczy tu z kulturow garbologi, jaka wyksztacia si wwczas, gdy artyci zwrcili uwag na pomijane dotd obszary. Mona tu dostrzec analogi do nurtw obecnych ju w sztuce XX wieku zwaszcza do dadaizmu z jego wykorzystaniem wyrzuconego, czy porzuconego, zwykego przedmiotu.
40
41

Tilman Baumgrtel, net.art 2.0, op.cit., s. 216 James Wallbank, LowTech Manifesto, 1999, http://lowtech.org

Kultura cyfrowa (nad)produkujc informacje wytwarza nieuchronnie take mieci. Nie s one dotkliwe dla rodowiska, nie wymagaj kosztownych metod recyklingu, nie podlegaj rozkadowi. Jednak podobnie jak szcztki satelitw, ktre wci kr w przestrzeni kosmicznej nie s przez nikogo usuwane, a ich cigy przyrost nie podlega adnej kontroli. Wczorajsze wynalazki, zapomniane strony internetowe, niemodna estetyka, nieczytane wywody wszystko to stanowi obszar, ktry wci si powiksza. Niektre z digitalnych odpadkw zyskuj swoje drugie ycie, jako materia ksztatowana ponownie przez artystw. Na inne nigdy nie natrafimy, cho bd trwa tak dugo, dopki bd istnie serwery, na ktre zostay wysane.

You might also like