ARCHITEKTURA XIX w.

W I poowie XIX w. zmiany zachodzce w yciu i przekroju spoecznym miast oraz nowe potrzeby mieszkacw wpyny na zwikszenie si liczy budynkw oraz na odmienny sposb ich ksztatowania. W zwizku ze wzrostem uprzemysowienia wznoszono liczne fabryki , kopalnie, rozbudowywano kolej. Jednak nowy obraz wiata nie stworzy nowego stylu architektonicznego odpowiadajcego nowym uwarunkowaniom. Powstaway rne kierunki, wszystkie jednak prowadziy do powielania form utworzonych w innych epokach historycznych te czasy nazwano historyzmem architektonicznym. Zapanowaa moda na naladownictwo! Budowle naladoway albo konkretny styl i wtedy mwio si np. o neogotyku, neobaroku, neoklasycyzmie lub w jednym budynku czono elementy naladujce rne style bez wyrniania ktregokolwiek z nich. Nazwano to eklektyzmem. Architekci w tym czasie poszukiwali raczej nowych rozwiza konstrukcyjnych ni nowych form. Nowe formy wystpoway jedynie tam gdzie nie zaleao twrcom na estetyce budowli czyli gwnie budowle inynierskie: mosty, hale przemysowe lub wystawiennicze. Zaczto wtedy stosowa w budownictwie stal, eliwo i szko. Jednak czsto wykorzystujc nowe materiay ukrywano je pod star form. Przykady architektury historyzmu architektonicznego:

Gmach angielskiego parlamentu, Koci ewangelicki w Berlinie, Paac Paca w Warszawie, Eklektyzm z przewag baroku w budynku Teatru im. Sowackiego w Krakowie, Przebudowany zamek w Krniku, Neoromaski i neogotycki Zamek Neuschwanstein w Bawarii ufundowany przez Ludwika II Bawarskiego. Statua Wolnoci w Nowym Jorku Teatr im. Juliusza Sowackiego w Krakowie Teatr Polski w Bielsku-Biaej Krysztaowy Paac w Londynie Paac Izraela Poznaskiego w odzi Wiea Eiffla w Paryu Ratusz w Nowym Sczu Sowacki Teatr Narodowy i Reduta (budynek Filharmonii Sowackiej) w Bratysawie[1]. Grand Hotel Lublinianka w Lublinie Koci Fryderyka w Kopenhadze Koci Sacre Coeur

SZKOA CHICAGOWSKA

W 1871 r. wielki poar zniszczy ponad 10 km2 drewnianej zabudowy Chicago i wikszo murowanych budynkw jego centrum (w sumie prawie 20.000 budynkw). Ta gigantyczna katastrofa staa si okazj do planowej odbudowy miasta, ktre stao si jednym z najszybciej rozwijajcych si orodkw Stanw Zjednoczonych. Stan wczesnej techniki budowlanej, oparcie konstrukcji wysokich budynkw na stalowej ramie zabezpieczonej przed ogniem paszczem betonu oraz konieczno zaprojektowania i realizacji w krtkim czasie ogromnej iloci obiektw sprzyja wyksztaceniu jednorodnego stylu architektury budynkw wysokich znanego jako tzw. szkoa chicagowska. Termin ten ma jednak znaczenie szersze, poniewa obejmuje sposb konstruowania i ksztatowania budynkw wysokich rozwijajcy si w centrach wielu amerykaskich miast - Bostonu, Filadelfii, Nowym Yorku itd. Archiektami tworzcymi szko chicagowsk byli m.in.: Henry Hobson Richardson, Dankmar Adler, Daniel Burnham, William Holabird, William LeBaron Jenney, Martin Roche, John Root, Solon S. Beman, a przede wszystkim najsynniejszy z nich Louis Sullivan. W latach odbudowy Chicago najpierw w pracowni Josepha Lymana Silsbee, a potem w firmie Adler & Sullivan pracowa Frank Lloyd Wright, ktry w 1887 r. rzuci studia, aby przenie si do Chicago i wykorzysta tamtejszy boom budowlany.

Charakterystyczne cechy budynkw szkoy chicagowskiej:

stalowa konstrukcja ramowa, elewacje wykadane klinkierem, okno chicagowskie - trjdzielne, z zamknit du sekcj rodkow i dwiema dwudzielnymi, otwieranymi sekcjami bocznymi,

wyrana, pozbawiona ozdb orientacja pionowa , kamienna ornamentyka rolinna w poziomych pasach midzyokiennych , wielokondygnacyjne wykusze tworzone z wywodzcych si z neogotyku Fasady biurowcw dzielono na trzy strefy odpowiadajce czciom klasycznej kolumny: przeszklona kondygnacja dolna mieszczca zazwyczaj sklepy, odpowiadaa bazie kolumny, strefa kondygnacji biurowych, wypeniona prostymi podziaami okien, odpowiadaa trzonowi kolumny,ostatnia kondygnacja techniczna, opracowana czsto w formie antycznego gzymsu, odpowiadaa gowicy kolumny.

SECESJA

Secesja jako kierunek w architekturze rozwijaa si w latach 1899-1925, lecz zasadniczy rozkwit trwa od okoo 1905. Secesja bya rezultatem poszukiwa wyzwolenia formy budynku z czystego naladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu. Secesja jako kierunek w architekturze rozwijaa si w latach 1899-1925, lecz zasadniczy rozkwit trwa od okoo 1905. Secesja bya rezultatem poszukiwa wyzwolenia formy budynku z czystego naladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu. Popularna w Polsce nazwa secesja, uywana take m.in. w Austrii (Sezession) wywodzi si z nazw grup artystycznych: secesji wiedeskiej i monachijskiej. W Niemczech i krajach skandynawskich uywa si raczej nazwy Jugendstil (styl modzieowy), we Francji Art nouveau (nowa sztuka), w Hiszpanii i Woszech mwi si o modernismo (nie myli z modernizmem). W Wielkiej Brytanii nowy styl propagowa ruch artystyczny Arts and Crafts. Secesja w porwnaniu z innymi stylami bya jedynie epizodem w historii architektury, lecz doprowadzia do trwaych przeksztace w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania. 1. Cechy architektury secesyjnej Architektura secesyjna bya zrnicowana w poszczeglnych krajach jednak gwne zaoenia byy wsplne stosunkowo abstrakcyjna forma asymetria bogata ornamentyka zamiowanie do asymetrii, wertykalizmu, paszczyznowoci i linearyzmu inspirowanie si sztuk Dalekiego Wschodu w elewacjach prcz cegy, kamienia i stiuku wprowadzono ceramik, stal, beton i szko zamiowanie do mikkich, krzywych linii i wyoble okna ukadano swobodnie i miay one najczciej ksztat spaszczonego bd podkowiastego uku gzymsy rwnie miay ksztat falisty zaokrglano balkony i bramy ulubionym motywem byy sterczce wykusze, ktre czyy pitra fasady byy malownicze a gra cieni i wiate oywiaa je cao ozdobiona bya rnymi dekoracjami, czsto z motywami ornamentalnymi i rolinnymi konstrukcje uzupeniano nieksztatnymi kratami na balkonie, krzywolinijnymi bramami i balustradami

August Endell w Niemczech Antoni Gaud w Hiszpanii Joseph Maria Olbrich w Austrii Henry van de Velde w Belgii (jeden z twrcw secesji) Otto Wagner w Austrii Victor Horta w Belgii Franciszek Mczyski w Polsce

Niezwykle oryginaln odmian secesji bya twrczo Hiszpana Antonia Gaudiego, programowo unikajcego linii prostych. Budynki o rozfalowanych murach, nieksztatnych oknach umieszczonych w

dowolnych miejscach przemieniay si w plastyczne rzeby. Dekorowano je czsto kolorowymi odamkami ceramiki. Najwiksze dziea Gaudiego, znajdujce si w Barcelonie, to kamienica Casa Mila, 1905-1907, i koci Sagrada Familia, 1884-1926 Casa Battl (1905-1907), budowle w parku Gell (1900-1914).