You are on page 1of 21

PENE I PRAWDZIWE SPRAWOZDANIE Z BITWY STOCZONEJ W ZESZY PITEK PRZEZ STAROYTNE I NOWOYTNE KSIKI W BIBLIOTECE WITEGO JAKUBA.

WYDAWCA DO CZYTELNIKA Ponisza rozprawa, niewtpliwie tego samego autorstwa, zostaa prawdopodobnie napisana mniej wicej w tym samym czasie co poprzednia, czyli okoo 1697 roku, kiedy toczya si synna dysputa o staroytnej i nowoytnej nauce. Spr zacz si od artykuu Sir Williama Templea na ten temat; co sprowokowao replik W. Wottona, magistra teologii, opatrzon dodatkiem pira Dr Bentleya, ktry usiowa zniszczy zasugi Ezopa i Falarisa dla autorw wielce wychwalanych przez Sir Williama Templea we wspomnianym szkicu. Doktor w swoim dodatku surowo ocenia now edycj dzie Falarisa, wydanych przez szacownego Charlesa Boylea, (obecnie lorda Orrery); na co pan Boyle odpowiedzia wyczerpujco, niezwykle uczenie i dowcipnie; a Doktor znowu udzieli obszernej repliki. Podczas tej dysputy cae miasto z oburzeniem patrzyo, jak dwaj czcigodni panowie, wymienieni wyej, po grubiasku poczynaj sobie z osob i zasugami Sir Williama Templea, i to bez adnego powodu. Wreszcie, powiada nasz autor, kiedy nadal nie byo wida koca wani, ksiki w Bibliotece w. Jakuba, uznawszy, e s gwnymi zainteresowanymi w caej sprawie, podjy spr i zaczy rozstrzygajc bitw; lecz poniewa rkopis, uszkodzony przypadkiem lub przez dziaanie pogody, ma w wielu miejscach usterki, nie dowiemy si, ktrej stronie przypado zwycistwo. Musz przestrzec czytelnika, by nie odnosi do ludzi tego, co w niniejszej rozprawie mwi si w najbardziej dosownym sensie tylko o ksikach. Zatem kiedy wzmiankowany jest Wergiliusz, nie powinnimy wyobraa sobie osoby synnego poety, noszcego owo imi, lecz jedynie arkusze papieru pokryte drukiem, oprawne w skr, zawierajce dziea rzeczonego poety; to samo dotyczy reszty. PRZEDMOWA AUTORA Satyra to taki rodzaj lustra, w ktrym patrzcy odkrywaj na og kad twarz z wyjtkiem wasnej; co jest gwn przyczyn askawego odbioru, z jakim spotyka si ona w wiecie, i dlatego obraa tak nielicznych. Lecz gdyby miao zdarzy si inaczej, niewielkie to niebezpieczestwo; wszak dugie dowiadczenie nauczyo mnie nigdy nie obawia si szkody z powodu odczyta, jakie byem w stanie sprowokowa: bowiem gniew i wcieko, chocia

wzmacniaj minie ciaa, to rozluniaj muskuy rozumu i czyni wszystkie jego wysiki sabymi i jaowymi. S umysy, ktre najwyej raz mog si pokry pian; niech waciciel takiego zbierze j dyskretnie i gospodarnie rozporzdza swoim maym zapasem; lecz przede wszystkim niech uwaa, by nie dostaa si pod trzepaczk lepszych od niego, bo to sprawi, e caa wykipi, zmieniajc si w zuchwalstwo, a on nie znajdzie adnych nowych zasobw. Bowiem dowcip bez wiedzy jest czym w rodzaju mietany, ktra w cigu nocy zbiera si na powierzchni i ktr zwinna rka moe szybko ubi w piank; lecz kiedy raz si j usunie, wwczas to, co ukazuje si pod spodem, bdzie nadawa si tylko do rzucenia wieprzom. PENE I PRAWDZIWE SPRAWOZDANIE Z BITWY STOCZONEJ W ZESZY PITEK, etc. Ktokolwiek studiuje z naleyt roztropnoci roczne kroniki czasu1, znajdzie wzmiank o tym, e Wojna jest dzieckiem Pychy, a Pycha crk Bogactwa; lecz chocia z pierwszym twierdzeniem szybko si zgodzimy, to pod drugim nie mona tak atwo si podpisa: poniewa Pycha jest blisko spokrewniona z Ndz i Brakiem, czy to przez ojca, czy przez matk, a czasami przez oboje; i w istocie, kiedy wszyscy maj ile trzeba, bardzo rzadko zdarzaj si wrd ludzi wanie: wszak inwazje zazwyczaj wdruj z pnocy na poudnie, czyli od biedy ku obfitoci. Najstarszym i naturalnym podoem swarw s dza i Chciwo, ktre, jakkolwiek wolno je uzna za rodzestwo lub te boczne gazie Pychy, rodz si na pewno z Braku. Bowiem, by posuy si jzykiem pisarzy politycznych, spjrzmy na republik psw (ktra w swojej pierwotnej formie jest, jak si wydaje, instytucj rzdzon przez wikszo): ot w caym pastwie po obfitym posiku panuje zawsze najgbszy pokj; za obywatelskie zamieszki zaczynaj si wtedy, gdy zdarzy si, e jedn wspania ko zawaszczy sobie ktry z psich przywdcw i albo podzieli j midzy nielicznych, co prowadzi do oligarchii, albo zatrzyma dla siebie, a wwczas nastaje tyrania. Ta sama prawidowo zachodzi u psw rwnie w owych czsto widywanych swarach, dotyczcych ciarnoci ktrejkolwiek z ich samic. Bowiem prawo posiadania naley do wszystkich (niemoliwe byoby przecie ustalenie wasnoci w tak delikatnej sprawie) i tyle jest wszdzie zazdroci i podejrze, e caa wsplnota danej ulicy zostaje sprowadzona do otwartego stanu wojny, obywatel zwraca si przeciwko obywatelowi, a w kocu kto, kto ma wicej odwagi, manier albo szczcia ni reszta,
1 Bogactwo rodzi Pych; Pycha jest przyczyn Wojny etc. Vide ephemeris de Mary Clarke; optima editio. [Patrz druk ulotny Mary Clarke, najlepsze wydanie]

zdobywa nagrod i cieszy si ni: co naturalnie rodzi mnstwo ci, zawici i powarkiwa na szczliwego psa. A teraz jeeli spojrzymy na ktrkolwiek z republik zaangaowanych w zagraniczn wojn, czy bdzie to inwazja, czy walka obronna, odkryjemy, e to samo rozumowanie mona odnie do pobudek i szans kadego z tych pastw; za Bieda lub Brak, w takim czy innym stopniu (realne lub wyobraone, co w tym wypadku nie czyni rnicy) graj podobnie jak Pycha wielk rol po stronie napastnika. Ot ktokolwiek zechce wzi w schemat i zredukowa go czy zastosowa do Pastwa Intelektu lub do Wsplnoty Nauki, wkrtce odkryje zasadnicze podoe niezgody midzy dwoma wielkimi ugrupowaniami, ktre s w tej chwili pod broni, i bdzie mg wycign suszne wnioski co do meritum sprawy. Lecz nieatwo snu domysy na temat wyniku czy wydarze tej wojny; bowiem obecn wa tak rozpalaj gorce gowy w obu frakcjach, a pretensje, po tej czy tamtej stronie, s tak przesadne, jakby nie chciano dopuci do adnych rokowa umoliwiajcych ugod. Ta wa zacza si (jak syszaem od starego mieszkaca w ssiedztwie), z powodu maego skrawka ziemi, pooonego na jednym z dwch szczytw wzgrza Parnas; jego najwyszy i najwikszy wierzchoek, wyglda na to, od niepamitnych czasw by w cichym posiadaniu pewnych lokatorw, zwanych Staroytnymi; drugi zajmowali Nowoytni. Lecz Nowoytni, niezadowoleni ze swojej siedziby, wysali ambasadorw do Staroytnych, skarc si na ogromn przykro: e mianowicie wysoko tej czci Parnasu cakiem zepsua im widok, szczeglnie w kierunku wschodnim; i dlatego, aby unikn wojny, zaoferowali nastpujc alternatyw: albo Staroytni zechc przenie si z caym dobytkiem na niszy wierzchoek, ktry Nowoytni askawie im oddadz, za sami wejd na ich miejsce; lub w przeciwnym razie wspomniani Staroytni pozwol Nowoytnym przyj z opatami i oskardami, i obniy wspomniane wzgrze do poziomu, ktry Nowoytni uznaj za odpowiedni. Na co Staroytni odparli, e nie spodziewali si tego rodzaju wiadomoci od kolonii, ktr z wasnej nieprzymuszonej woli dopucili w tak bliskie ssiedztwo. e co do zajmowanego przez nich miejsca, s tu autochtonami, i dlatego nie rozumiej, jak mona z nimi mwi o usuniciu albo poddaniu si. e jeli wysoko wzgrza po ich stronie ogranicza widok Nowoytnym, nic nie poradz na t niedogodno; lecz pragn, by Nowoytni rozwayli, czy owej krzywdy (jeeli dzieje si jaka) nie rekompensuj w duej mierze cie i schronienie, ktre zapewnia takie usytuowanie. e co do wyrwnania lub obnienia terenu, podobna propozycja jest albo szalestwem, albo ignorancj; zaley, czy Nowoytni wiedz, e ta cz wzgrza jest lit ska, ktra zamie ich narzdzia i serca, nie odnoszc przy tym adnego uszczerbku. e wobec tego radziliby Nowoytnym, aby zamiast marzy o obnieniu siedziby Staroytnych, podwyszyli raczej swoj cz wzgrza; na co Staroytni nie tylko

udziel zezwolenia, lecz take bardzo pomog w pracy. Wszystko to Nowoytni odrzucili z oburzeniem, nadal obstajc przy jednym z dwch forteli; i tak owa ktnia przerodzia si w dug, zawzit wojn, podtrzymywan z jednej strony przez stanowczo i odwag niektrych przywdcw i sprzymierzecw; z drugiej przez ich wielk liczb, ktra po wszystkich porakach dostarczaa nowych rekrutw. Wyczerpano w tej wani cae strumyki atramentu, a zoliwo w obu frakcjach niepomiernie wzrosa. Ot trzeba tutaj zrozumie, e we wszystkich bitwach midzy uczonymi atrament jest potn pisemn broni, transportowan przez rodzaj machiny zwanej pirem; nieskoczone iloci owych pir ciskane s we wroga przez miakw po obu stronach, z tak zrcznoci i furi, jakby to bya potyczka jeozwierzy. Majster, ktry wymyli ten jadowity pyn, skomponowa go z dwch skadnikw: ci i siarczanu elaza, by jego trucizna i gorycz po trosze suyy duchowi walczcych, a po trosze go pobudzay. I tak jak Grecy po bitwie, kiedy nie mogli zgodzi si co do zwycistwa, mieli zwyczaj wystawia trofea po obu stronach, a pokonana druyna bya rada ponosi te same koszta, by zachowa twarz (chwalebny i staroytny obyczaj, ktry szczliwie ody ostatnio w sztuce wojny), podobnie uczeni, po ostrej i krwawej dyspucie, wywieszaj po obu stronach trofea, nawet najndzniejsze. Na tych trofeach obszernie opisano meritum sprawy; dostarczaj one penego, bezstronnego sprawozdania ze stoczonej bitwy i wyjaniaj, e zwycistwo bezspornie przypado stronie, ktra je wywiesia. S znane wiatu pod rozmaitymi nazwami; jako dysputy, debaty, repliki, krtkie rozwaania, odpowiedzi, riposty, uwagi, refleksje, zarzuty, kontrargumenty. Przez zaledwie kilka dni we wszystkich miejscach publicznych wisz albo one same, albo ich przedstawiciele2, by przechodnie mogli im si przyglda; skd najwaniejsze i najwiksze przenosi si do pewnych magazynw zwanych bibliotekami, gdzie pozostan w specjalnie dla nich wyznaczonym dziale i od tego czasu bd zwa si ksikami kontrowersyjnymi. W tych ksikach trwa cudownie skroplony i zakonserwowany duch kadego yjcego wojownika, za po jego mierci dusza wdruje do nich, by je natchn. Tak przynajmniej przewanie si sdzi; lecz ja myl, e z bibliotekami jest podobnie jak z innymi cmentarzami, gdzie, zdaniem niektrych filozofw, duch, okrelany przez nich mianem brutum hominis, unosi si nad mogi, dopki ciao nie ulegnie rozkadowi i nie obrci si w proch lub w robactwo, a wtedy on znika lub roztapia si; i tak te, mona rzec, niespokojny duch nawiedza kad ksik, dopki kurz lub robaki nie przywaszcz jej sobie; co jedne dziea moe spotka w przecigu kilku dni, lecz inne pniej; i dlatego ksiki kontrowersyjne, nawiedzane przez duchy najbardziej buntownicze, zawsze zamykano w oddzielnym miejscu, a w obawie, by nie
2 Czyli ich strony tytuowe.

doszo midzy nimi do przemocy, nasi przodkowie uwaali za roztropne zaszczepi im przywizanie do spokoju za pomoc solidnych elaznych acuchw. Pierwotna przyczyna wprowadzenia tego wynalazku bya nastpujca: kiedy po raz pierwszy ukazay si dziea Szkota, umieszczono je w pewnej bibliotece i wyznaczono im stosown kwater; lecz w autor, zanim tam osiad, wybra si z wizyt do swojego mistrza Arystotelesa, i wsplnie postanowili pojma si Platona i wyrzuci go z jego pradawnej siedziby wrd bogw, gdzie spokojnie mieszka przez prawie osiemset lat. Prba powioda si, a dwaj uzurpatorzy panowali odtd na jego miejscu; lecz, by w przyszoci zachowa cisz, zarzdzono, e wszystkie wiksze polemiki powinno si trzyma na acuchu. Za pomoc tego fortelu mona by na pewno chroni powszechny spokj bibliotek, gdyby w ostatnich latach, w wyniku wspomnianej wojny midzy uczonymi o wyszy wierzchoek Parnasu, nie powsta nowy gatunek kontrowersyjnych ksiek, oywionych bardziej jadowitym duchem. Pamitam, e kiedy po raz pierwszy przyjto te ksiki do bibliotek publicznych, mwiem od czasu do czasu rnym zainteresowanym osobom, e owe dziea, jestem tego pewny, wywoaj zamieszki gdziekolwiek si pojawi, chyba e wykae si mnstwo ostronoci; i dlatego radziem, aby liderw obu stron dobra w pary lub w inny sposb wymiesza, a wtedy, tak jak przy czeniu trucizn o sprzecznych waciwociach, bd oni mogli zuy swoj jadowito midzy sob. I wyglda na to, e nie byem zym prorokiem ani zym doradc; bowiem nic innego jak wanie zlekcewaenie tej przestrogi spowodowao straszn walk, ktr w zeszy pitek stoczyy w Krlewskiej Bibliotece staroytne i nowoytne ksiki. Ot, poniewa pogoski o tej bitwie s tak wie nowin na wszystkich jzykach, a cae miasto tak bardzo oczekuje poznania szczegw, wobec tego ja, posiadajc wszelkie kwalifikacje wymagane od historyka i nie bdc na usugach adnej z dwch frakcji, postanowiem uczyni zado gwatownym naleganiom moich przyjaci i spisa pene, bezstronne sprawozdanie z teje bitwy. Stranik krlewskiej biblioteki, bdcy osob wielkiej dzielnoci, lecz przede wszystkim synny ze swojego humanizmu3, gorco popiera Nowoytnych i podczas walki na Parnasie przysig powali wasnymi rkami dwch spord staroytnych wodzw, ktrzy strzegli wskiego przesmyku na wyszej skale, lecz kiedy prbowa si tam wdrapa, powstrzymaa go w okrutny sposb jego nieszczsna masa i cienie ku wasnemu rodkowi, waciwo wyjtkowo czsta we frakcji Nowoytnych; albowiem, jako ludzie lekkomylni, teoretycznie
3 We wstpie do swojego wydania dzie Falarisa czcigodny pan Boyle powiada, e bibliotekarz odmwi mu dostpu do rkopisu, pro solita Humanitate su.

posiadaj oni cudown zwinno i nie wyobraaj sobie takiej wysokoci, na ktr nie mogliby si wspi, lecz w praktyce odkrywaj potny nacisk w okolicach zadkw i pit. Nie zdoawszy zatem wypeni swoich zamiarw, rozczarowany ordownik powzi do Staroytnych okrutn uraz, ktrej postanowi zadouczyni, okazujc wszelkie moliwe wzgldy ksikom ich wrogw i umieszczajc je w najwietniejszych komnatach; gdy tymczasem kad ksik, ktra miaa miao uwaa si za rzeczniczk Staroytnych, ywcem grzeba w jakim ciemnym kcie i z powodu najmniejszej irytacji grozio jej wyrzucenie za drzwi. W dodatku tak si zoyo, e w owym czasie wrd wszystkich ksiek w bibliotece panowa dziwny niead, co tumaczono na rne sposoby. Niektrzy przypisywali to wielkiej stercie uczonego kurzu, ktr przewrotny wiatr zdmuchn z pki Nowoytnych prosto w oczy bibliotekarza. Inni twierdzili, e lubi on wyawia robaki ze scholastykw i poyka je na czczo, wiee; cz z nich rzucia mu si pono na ledzion, a cz wpeza do gowy, ku wielkiemu wzburzeniu obu tych organw. I wreszcie jeszcze inni utrzymywali, e czsto chodzc po bibliotece w ciemnociach, cakiem pogubi si w jej rozplanowaniu; i dlatego, kiedy przekada ksiki, atwo si myli i potrafi rzuci Kartezjusza obok Arystotelesa; biedny Platon dosta si midzy Hobbesa i Siedmiu Mdrcw, a Wergiliusza osaczyli Dryden z jednej, a Wither z drugiej strony. W midzyczasie ksiki bdce rzeczniczkami Nowoytnych wybray spord siebie jedn, ktra miaa rozejrze si po caej bibliotece, oceni liczebno i si ich frakcji, i uoy plan dziaania. Wysanniczka wykonaa wszystkie zadania bardzo skrupulatnie i wrcia z list wojsk, liczcych ogem pidziesit tysicy onierzy i zoonych gwnie z lekkiej konnicy, cikozbrojnej piechoty i najemnikw; z czego piechota bya przewanie licho uzbrojona i le odziana; konie due, lecz bez adnego rynsztunku i hartu ducha; a jednak nieliczni wojacy, handlujc ze Staroytnymi, zaopatrzyli si do znonie. Sytuacja stawaa si burzliwa, a konflikt narasta do niesychanych rozmiarw; z obu stron paday gorce sowa i obficie laa si za krew. Wtedy samotny Staroytny, cinity na pce penej Nowoytnych, uczciwie zaproponowa, by przedyskutowa spraw i udowodni za pomoc niezbitych argumentw, e pierwszestwo naley si jego frakcji z powodu dugiego czasu posiadania, a take ze wzgldu na jej roztropno, staroytno i przede wszystkim ogromne zasugi dla Nowoytnych. Jednak ci odrzucili owe przesanki i wydawali si bardzo zdziwieni, e Staroytni mog upiera si przy swojej staroytnoci, skoro jest oczywiste (jeli ju o to idzie), e z dwch frakcji to Nowoytni s znacznie starsi4. Co do jakichkolwiek swoich zobowiza wobec Staroytnych, wszystkiego si wyparli. - To prawda powiedzieli
4 Zgodnie ze wspczesnym paradoksem.

wiadomo nam, e niektrzy z nas okazali si na tyle nikczemni, by poycza od was rodki do ycia, ale reszta, nieskoczenie liczniejsza (zwaszcza my, Francuzi i Anglicy) bya tak daleka od zniania si do tego podego przykadu, e a do tej pory nie wymienia z wami nawet szeciu sw. Bowiem sami wyhodowalimy nasze konie i wykulimy nasz bro, a nasza odzie jest przez nas skrojona i uszyta. Przypadkiem na ssiedniej pce znajdowa si Platon i widzc, e mwicy s w opakanym stanie, o czym ju tutaj wspomniano, e ich szkapy s chude i kulawe, ich bro ze zgniego drewna, ich zbroje zardzewiae, a pod spodem nie ma nic prcz szmat, rozemia si gono i w swj figlarny sposb przysig na B, e im wierzy. Jednak Nowoytni w swoich niedawnych negocjacjach nie zachowali na tyle dyskrecji, by nie zwrci na siebie uwagi wroga. Bowiem rzecznicy, ktrzy zaczli ktni, wszczynajc zrazu dyskusj na temat pierwszestwa, tak gono mwili o szykowaniu si do bitwy, e usysza ich przypadkiem Temple i natychmiast powiadomi Staroytnych, ktrzy zebrali rozproszone oddziay, postanawiajc dziaa w defensywie; w efekcie wielu Nowoytnych ucieko do ich frakcji, wrd nich rwnie sam Temple. w Temple, ktry wychowa si wrd Staroytnych i dugo z nimi obcowa, by ich najwikszym ulubiecem wrd Nowoytnych i sta si ich najwikszym ordownikiem. W tym przeomowym momencie zdarzy si wany wypadek. Ot w grnym rogu duego okna mieszka pewien Pajk, napczniay do najwyszej potgi za spraw zgadzenia nieskoczonej liczby much, ktrych resztki poniewieray si przed bramami jego paacu, jak ludzkie koci przez jaskini jakiego olbrzyma. Alei wiodcych do jego zamku strzegy rogatki i palisady, wszystko na mod nowoczesnych sposobw fortyfikacji. Po przejciu wielu dziedzicw przybywao si do rodkowej czci, gdzie mona byo oglda konstabla we wasnej osobie, w jego komnatach, ktre miay okna wychodzce na kad alej, oraz wrota, by waciciel mg zawsze wyruszy na owy lub w razie koniecznoci si broni. Przez pewien czas Pajk y w owej rezydencji spokojnie i w dostatku, jaskki w grze nie zagraay jego osobie, a mioty w dole jego paacowi; a kiedy traf zechcia sprowadzi tam wdrown Pszczo, ktrej ukazaa si, ku jej zaciekawieniu, pknita szyba w oknie, i Pszczoa wleciaa do biblioteki; gdzie po krtkiej zwoce w kocu wyldowaa przypadkiem na jednej z zewntrznych cian pajczej cytadeli; a ta, ustpujc pod niewspmiernym ciarem, zapada si do samych fundamentw. Po trzykro Pszczoa usiowaa utorowa sobie przejcie i po trzykro rodek paacu si zatrzs. Pajk wewntrz, czujc straszliwe konwulsje, z pocztku myla, e to natura zblia si do ostatecznego rozpadu albo te Belzebub przybywa ze wszystkimi swoimi legionami, by pomci mier wielu tysicy poddanych, ktrych jego wrg zabi i poar. Mimo to waciciel paacu wreszcie mnie postanowi wyj i spotka swj los.

Tymczasem Pszczoa wydostaa si z matni i usadowiona bezpiecznie w pewnej odlegoci, zaja si czyszczeniem skrzyde i uwalnianiem ich ze strzpw pajczyny. Pajk ju wypuci si na zewntrz, kiedy, widzc przepaci, ruiny i zniszczenie swojej fortecy, o mao co nie straci zmysw; wrzeszcza i kl jak szaleniec, i puch, a gotw by pkn. W kocu, rzuciwszy okiem na Pszczo i mdrze wyprowadzajc przyczyny ze skutkw (bowiem ci dwoje znali si z widzenia), rzek: Niech ci zaraza! Ty trzpiotowate kurewskie nasienie, czy to ty zrobia tutaj ten straszliwy mietnik; nie moga patrze przed siebie, pklta? Mylisz, e nie mam nic innego do roboty (u diaba!), tylko naprawia szkody po twoim dupsku? Zacne sowa, przyjacielu rzeka Pszczoa, ktra ju si wyczycia i bya w nastroju do artw dam ci rk i sowo, e nie zbli si wicej do twojej nory; nigdy, jak yj, nie byam w takich piekielnych opaach. Droga pani! odrzek Pajk gdyby nie obawa przed zamaniem starego zwyczaju panujcego w naszej rodzinie, ktry zabrania wyrusza za granic przeciwko wrogowi, podszedbym i nauczy ci lepszych manier. Cierpliwoci, bagam rzeka Pszczoa bo jeszcze zuyjesz swoje zasoby, a z tego co widz, moesz potrzebowa ich wszystkich na odbudow domu. Szelma, szelma odrzek Pajk a jednak zdaje mi si, e powinna mie wicej szacunku dla osoby, ktr cay wiat uwaa za o tyle od ciebie lepsz. Jak matk kocham rzeka Pszczoa takie porwnanie to bardzo dobry art i wywiadczysz mi przysug, dajc pozna racje, na ktre cay wiat raczy si powoywa w tej jake obiecujcej dyspucie. Na co Pajk, ktry nad si do rozmiaru i postury dyskutanta, rozpocz swj wywd w prawdziwym duchu sporu, postanowiwszy, e zachowa si w najwyszym stopniu obelywie i wciekle, i e bdzie obstawa przy wasnych racjach, w ogle nie zwaajc na odpowiedzi czy zastrzeenia przeciwnika; ju z gry nastawi si wrogo wobec wszelkich cudzych przekona. - Ubliybym sobie rzek porwnujc si z tak ajdaczk; czyme jeste jeli nie wczg bez siedziby ni domu, bez zasobw ni dziedzictwa? Nie posiadasz adnego dobytku prcz pary skrzyde i buczcej piszczaki. yjesz z bezgranicznego pldrowania natury, ty korsarzu k i ogrodw; i chtnie ograbisz dla samej radoci kradziey zarwno pokrzyw jak i fioka. Za to ja jestem domowym zwierzciem, wyposaonym w przyrodzone wewntrzne bogactwa. Ten wielki zamek (by ukaza moje zasugi dla nauk matematycznych) zbudowaem w caoci wasnymi rkami, a wszystkie materiay wydobyem z mojej wasnej osoby. - Mio sysze odpowiedziaa Pszczoa e przyznajesz chocia, i przybywam uczciwie na swoich skrzydach i ze swoim gosem, bo wobec tego chyba tylko Niebiosom zawdziczam moje loty i muzyk; za Opatrzno nigdy nie ofiarowaaby mi dwch takich darw, gdyby nie przeznaczya ich do najszlachetniejszych celw. Owszem, odwiedzam wszystkie kwiaty i pki na

ce i w ogrodzie, lecz to, co tam uzbieram, wzbogaca mnie bez najmniejszego uszczerbku dla ich pikna, zapachu czy smaku. A co do ciebie i twojej zrcznoci w architekturze i w innych naukach matematycznych, niewiele mog powiedzie: ten twj gmach, o ile wiem, prawdopodobnie wymaga niemaego trudu i metodycznoci, lecz dowiadczenie, bolesne dla nas obojga, w sposb a nazbyt jasny wykazao, e materiay s nic niewarte, i mam nadziej, e bdzie to dla ciebie ostrzeeniem na przyszo i e zastanowisz si nad trwaoci i budulcem, jak te metod i sztuk. Owszem, chepisz si, e nic nie jeste winien innym stworzeniom i e wszystko wysnue z samego siebie; a to znaczy, jeli moemy oceni pyn w naczyniu po tym, co si z niego wydobywa, e przechowujesz w piersi cakiem obfity zapas brudu i trucizny; i chocia nie myl w adnym razie umniejsza czy lekceway twoich autentycznych zasobw tych substancji, to podejrzewam jednak, e przyrost ich obu zawdziczasz w pewnej mierze drobnemu wsparciu z zewntrz. Twoja przyrodzona porcja brudu wzbogaca si o nowe zdobycze dziki chmurom kurzu wymiatanym z dou, a kady owad wyposaa ci w trucizn potrzebn by zniszczy nastpnego. Zatem krtko mwic, pytanie sprowadza si do tego, ktra z dwch istot jest szlachetniejsza; ta, co przez leniw kontemplacj czterech cali naokoo, przez arogancj i pych, sob si ywice i siebie rodzce, zamienia wszystko w odchody i jad, nie tworzc w kocu niczego oprcz pajczyny i lepu na muchy; czy ta, co wszdzie dociera i dziki dugim poszukiwaniom, gruntownym studiom, trafnie osdzajc i rozrniajc rzeczy, przynosi do domu mid i wosk. Toczono t dysput z takim zapaem, ogniem i wrzaw, e dwie frakcje uzbrojonych ksiek poniej stay przez chwil cicho, czekajc w napiciu, jaki bdzie wynik; a on nie pozosta dugo nierozstrzygnity: bowiem Pszczoa, zniecierpliwiona zbyt wielk strat czasu, poleciaa prosto w stron klombu r, nie ogldajc si na odpowied; i zostawia Pajka niczym krasomwc, ktry zebra si w sobie i mia wanie wybuchn. Tak si zoyo, e w tym niebezpiecznym momencie pierwszy przerwa cisz Ezop. Ostatnio zosta on potraktowany gorzej ni po barbarzysku, co byo dziwnym rezultatem humanistycznej postawy bibliotekarza, ktry wyrwa mu stron tytuow, okrutnie zeszpeci poow jego stronic i przywiza go mocno acuchem do pki Nowoytnych. Gdzie te Ezop, odkrywszy wkrtce, jak burzliwie zapowiada si rozwj wani, prbowa wszystkich swoich sztuczek i tysickrotnie zmienia posta: wreszcie przybra ksztat osa, a wtedy bibliotekarz wzi go za jednego z Nowoytnych i tym sposobem Ezop zyska czas i sposobno, by uciec do Staroytnych, wanie w chwili, gdy Pajk i Pszczoa zaczynay pojedynek; ktremu z najwiksz rozkosz powici uwag; a kiedy sprzeczka si zakoczya, przysig na cay gos, e jak yje nie widzia dwch spraw tak analogicznych i pasujcych do siebie, jak tamta w

oknie i ta na pkach. Dyskutanci powiedzia wspaniale pokierowali dyskusj, wykorzystali w caej mocy wszystko, co naleao powiedzie po obu stronach, i wyczerpali tre kadego argumentu za i przeciw. Wystarczy tylko dostosowa racje obojga do obecnej wani, nastpnie porwna i zway trudy i owoce pracy kadego z nich, tak jak to uczenie wywodzia Pszczoa; a wwczas zarwno nam jak i Nowoytnym nasun si jasne i nieodparte wnioski. Albowiem, prosz panw, czy byo kiedykolwiek co tak wspczesnego jak Pajk w powietrzu, w swoich obrotach i paradoksach? W imieniu waszym, jego braci, i we wasnym, przechwala si swoimi zasobami i wielkim geniuszem, przekonujc, e wszystko wysnuwa i wypluwa sam z siebie; i z pogard odrzuca myl, jakoby mia cokolwiek zawdzicza wsparciu z zewntrz. Potem popisuje si przed wami zrcznoci architekta i zasugami dla nauk matematycznych. Na to Pszczoa, jako rzeczniczka nas, Staroytnych, uwaa za stosowne odpowiedzie, e gdyby wielki geniusz czy wynalazki Nowoytnych ocenia po tym, co stworzyli, nikt zgoa by si nie utwierdzi w chci wychwalania tyche. Wznocie swj system tak zrcznie i metodycznie jak wam si podoba, lecz jeli materiay to zaledwie brud wysnuty z waszych wasnych wntrznoci (z flakw nowoytnych umysw), budowla i tak w kocu bdzie li tylko pajczyn, ktrej trwanie, jak w przypadku innych pajczych sieci, mona przypisa temu, e zostaa zapomniana lub przegapiona, lub ukryta w kcie. Co do innych autentycznych osigni, do ktrych mog pretendowa Nowoytni, nie przypominam sobie adnych; chyba e bdzie to szeroki nurt awanturnictwa i satyry, podobny w naturze i treci do pajczej trucizny; i chocia Nowoytni udaj, e wypluli go w caoci sami, to przecie wzbogacaj go dziki tym samym co Pajk sztuczkom: ywic si owadami i robactwem epoki. Jeli za mowa o nas, Staroytnych, jestemy gotowi tak jak Pszczoa nie roci sobie pretensji do adnej wasnoci oprcz naszych skrzyde i gosu; to znaczy naszych lotw i naszego jzyka; co do reszty, wszystko, co mamy, zdobylimy nieskoczonym trudem, poszukujc i docierajc do kadego zaktka natury: rnica polega na tym, e zamiast brudem i trucizn, wolelimy napeni nasze ule miodem i woskiem, wyposaajc w ten sposb rodzaj ludzki w dwie najszlachetniejsze rzeczy, jakimi s sodycz i wiato. Trudno wyobrazi sobie tumult wzniecony przez ksiki po tym, jak Ezop zakoczy ten dugi wywd; obie frakcje pojy aluzj, za animozje midzy nimi gwatownie wzrosy; uznano zatem, e powinno doj do bitwy. Dwa gwne korpusy pod rozmaitymi sztandarami wycofay si niezwocznie do dalszych czci biblioteki i tam jy spiskowa i naradza si w zwizku z obecnym zagroeniem. Nowoytni gorco debatowali nad wyborem przywdcw i tylko lk przed wrogiem mg ich powstrzyma przed aktami buntu przy tej okazji. Najwiksza niezgoda panowaa wrd kawalerii, gdzie kady szeregowiec chcia obj naczelne

dowdztwo, od Tassa i Miltona do Drydena i Withera. Lekk konnic dowodzili Cowley i Despreaux. Nastpnie przybyli ucznicy oraz ich mni dowdcy: Kartezjusz, Gassendi i Hobbes, peni takiej siy, e ich strzay mogy wylecie poza atmosfer ziemsk, by nigdy ju nie opa, tylko zmieni si w meteory jak strzaa Ewandra, albo jak kula armatnia w gwiazdy. Paracelsus przywid z onieonych gr Recji szwadron zoony z miotaczy mierdzcych kubekw. Nastpnie przyby pokany korpus dragonw rnych narodowoci, pod wodz Harveya, ich wielkiego Agi: cz z nich uzbrojona w kosy, narzdzia mierci; cz z lancami i dugimi noami, nasyconymi trucizn; cz strzelaa pociskami najbardziej jadowitej natury i uywaa biaego proszku, ktry zabija niezawodnie i bezgonie. Nastpnie przyby szereg dywizji cikozbrojnej piechoty, sami najemnicy, pod sztandarami Guiccardinia, Davili, Polidora Virgila, Buchanana, Mariany, Camdena i innych. Saperami dowodzili Regiomontanus i Wilkins. Reszt stanowi bezadny tum, prowadzony przez Szkota, Akwinat i Bellarminea; imponujcy pod wzgldem masy i postury, ale bez broni, odwagi ani dyscypliny. Na ostatnim miejscu przybyy niekoczce si roje calones5, niechlujna zgraja pod wodz Lestrangea; hultaje i obszarpacy, ktrzy podaj za obozem wojskowym tylko w celach grabiey; nawet bez opoczy, ktrymi mogliby si okry. Armia Staroytnych bya o wiele mniej liczna; Homer sta na czele kawalerii, a Pindar lekkiej konnicy; Euklides by gwnym inynierem; Platon i Arystoteles dowodzili ucznikami, Herodot i Liwiusz piechot, Hipokrates dragonami. Sprzymierzecy pod wodz Vossiusa i Templea tworzyli tyln stra. Kiedy ju wszystko gwatownie zmierzao do decydujcej bitwy, Sawa, ktra czsto bywaa w Krlewskiej Bibliotece, gdzie ongi przydzielono jej obszern komnat, pomkna prosto do Jowisza i wiernie zrelacjonowaa mu to, co zaszo midzy dwiema frakcjami poniej. (Poniewa wrd bogw to ona zawsze mwi prawd.) Jowisz, wielce przejty, zwouje narad na Mlecznej Drodze. Zgromadziwszy czonkw senatu, ogasza, jaki jest powd zebrania: ot lada chwila ma si rozpta krwawa bitwa midzy dwiema potnymi armiami staroytnych i nowoytnych stworze, zwanych ksikami; co nie moe pozosta obojtne dla niebiaskich spraw. Momos, patron Nowoytnych, wygosi wspania mow ku ich chwale, na co odpowiedziaa Pallas, protektorka Staroytnych. Zgromadzenie podzielio si w swoich sympatiach; wtedy Jowisz zada, by pooono przed nim Ksig Losu. Merkury natychmiast przynis trzy opase tomy in folio, zawierajce kroniki wszystkich rzeczy przeszych, teraniejszych i majcych nadej. Klamry byy ze srebra, podwjnie zocone, oprawa z niebiaskiej kolej skry, a papier taki, e tu na ziemi mgby niemal uchodzi za welin.
5 To s niezszyte i nieoprawne broszury.

Jowisz, zapoznawszy si w milczeniu z wyrokami losu, nie podzieli si z nikim ich treci, tylko po chwili zamkn ksig. Przy drzwiach, za ktrymi odbywao si zgromadzenie, czekao wielu lekkich zwinnych bogw, sucych Jowisza: s to jego narzdzia wykonawcze we wszystkich sprawach dziejcych si na dole. Podruj w orszaku, mniej lub bardziej razem, skuci jak galernicy lekkim acuchem, ktry biegnie od nich do duego palca u Jowiszowej stopy; a jednak, gdy otrzymuj lub przynosz wiadomo, mog zbliy si tylko do najniszego stopnia tronu Jowisza, gdzie on i oni szepcz do siebie przez dugi wydrony pie. miertelni nazywaj te bstwa przypadkami lub zdarzeniami, lecz bogowie zw je drugimi przyczynami. Kiedy Jowisz przekaza wiadomo niektrym z owych sug, natychmiast zleciay na wierzchoek Krlewskiej Biblioteki i po kilkuminutowej naradzie niepostrzeenie weszy do rodka i rozlokoway oddziay wedle swoich rozkazw. Tymczasem Momos, obawiajc si najgorszego i przypomniawszy sobie staroytn przepowiedni, ktra nie wrya najlepiej jego dzieciom Nowoytnym, skierowa swj lot w rejony zoliwej bogini zwanej Krytyk. Mieszkaa na szczycie onieonej gry w Nowej Ziemi; tam znalaz j Momos, wycignit na legowisku, nad resztkami niezliczonych, czciowo poartych tomw. Po jej prawej rce siedziao Nieuctwo, jej ojciec i m, lepy ze staroci; po lewej matka Pycha, strojca j w skrawki papieru, ktre sama wydara z ksig. Bya te jej siostra Opinia, szybkonoga, z zawizanymi oczami, uparta, lecz chwiejna i bezustannie krcca si w kko. Przy niej bawiy si jej dzieci, Zgiek i Zuchwalstwo, Tpota i Prno, Kategoryczno, Pedanteria i Ze Maniery. Co do samej bogini, miaa ona pazury jak kot; jej gowa, uszy i gos przywodziy na myl osa; zby dawno wypady; oczy patrzyy do wewntrz, jakby przygldaa si tylko sobie; nadmiar wasnej ci by jej poywieniem; jej ledziona bya tak wielka, e sterczaa niby wymi pierwszorzdnego gatunku, nie brakowao te naroli w ksztacie sutkw, ktre ssaa caa zgraja obrzydliwych potworw; i, rzecz niesychana, masa ledziony rosa tak szybko, e ssanie ani troch nie mogo jej zmniejszy. O bogini powiedzia Momos czy moesz siedzie tu bezczynnie, gdy nasi gorliwi czciciele, Nowoytni, w tej chwili rozpoczynaj okrutn bitw i nie wiadomo, czy nie padli ju pod mieczami wroga; kto odtd bdzie skada ofiary i budowa otarze naszym bstwom? piesz zatem ku Wyspie Brytyjskiej i jeli to moliwe, nie dopu do zniszczenia Nowoytnych; tymczasem ja wywoam swary wrd bogw i jak najwicej z nich przecign na nasz stron. Wypowiedziawszy te sowa, Momos nie czeka na odpowied, tylko zostawi bogini z jej oburzeniem; a ona powstaa w gniewie i tak jak to si przyjo w podobnych okolicznociach, zacza monolog. Oto ja (powiedziaa), ktra daj mdro dzieciom i idiotom; przeze mnie

wyrostki robi si mdrzejsze od rodzicw. Przeze mnie fircyk zostaje politykiem, a uczniak znawc filozofii. Przeze mnie drugoroczni studenci rozprawiaj o gbinach wiedzy i wysnuwaj wnioski w tej materii; a natchniony mn kawiarniany dowcip moe poprawi styl autora i wskaza jego najdrobniejsze bdy, bez zrozumienia nawet sowa z jzyka i treci dziea. Przeze mnie modziki trac rozsdek, tak jak i trac majtek, zanim znajdzie si w ich rkach. To ja odebraam rozumowi i wiedzy panowanie nad krlestwem poezji i zajam ich miejsce. A teraz garstka tych parweniuszy, Staroytnych, mie mi si przeciwstawia? - Lecz chodcie, moi sdziwi rodzice i wy drogie dzieci, i ty moja urodziwa siostro; wstpmy na mj rydwan i pieszmy, by pomc naszym oddanym Nowoytnym, ktrzy wanie skadaj nam w ofierze hekatomb, jak czuj po tym wdzicznym zapachu, co dociera do moich nozdrzy. Bogini ze wit wspia si na rydwan, ktry cigny oswojone gsi, i pofruna nad nieskoczonymi przestrzeniami, w odpowiednich miejscach szerzc wpywy, a w kocu przybya na ukochan Wysp Brytyjsk; za unoszc si nad jej metropoli, jakiche to bogosawiestw nie zesaa na swoje seminaria w Gresham i Covent Garden! I oto dotara na nieszczsn rwnin Biblioteki w. Jakuba, w momencie kiedy dwie armie ju miay przystpi do bitwy; a ona, wjechawszy niepostrzeenie z caym orszakiem i wyldowawszy na szczycie regau, obecnie pustego, lecz niegdy zamieszkanego przez koloni wirtuozw, staa przez chwil, obserwujc, jak si prezentuj oba wojska. Lecz wwczas tkliwe matczyne troski jy wypenia jej myli i wzbiera w piersi. Bowiem na czele oddziau nowoytnych ucznikw ujrzaa swojego syna Wttna, ktremu Parki przeznaczyy bardzo krtk ni. Wttn, mody bohater, ktrego pocz nieznany ojciec z rodu miertelnych przez ukradkowe uciski z t bogini. By ulubiecem matki, droszym jej ni wszystkie inne dzieci, postanowia zatem podej i podnie go na duchu. Najpierw jednak, zgodnie z dobrym starym obyczajem bstw, rozejrzaa si jakby tu zmieni swoj posta; z lku, e jej boski wygld mgby olepi miertelny wzrok Wttna i przytoczy reszt jego zmysw. Tote nadaa swojej osobie format semkowy: jej ciao stao si biae i tak suche, e popkao na kawaki; grube czci zmieniy si w tektur, a cienkie w papier, na ktrym jej rodzice i dzieci kunsztownie rozprowadziy czarny sok, czyli wywar z ci i sadzy, formujc z niego litery; jej gowa, gos i ledziona zachoway pierwotny ksztat, a to, co wczeniej byo opraw ze skry, nadal ni pozostao. W tym przebraniu bogini pomaszerowaa ku Nowoytnym, nie rnic si sylwetk i szat od boskiego Bntlya, ktry by najdroszym przyjacielem Wttna. Dzielny Wttnie rzeka czemu to nasze oddziay stoj tutaj bezczynnie, marnujc swj wigor i szans, jak niesie ten dzie? Nue, pieszmy do generaw i doradmy im, by niezwocznie rozpocz szturm. Co powiedziawszy, wzia

najwstrtniejszego ze swoich potworw, obartego zawartoci jej ledziony, i niepostrzeenie wrzucia go do ust Wttna; potwr, wlatujc prosto do jego gowy, wypchn mu na wierzch gaki oczne, wykrzywi twarz i wywrci do poowy mzg. Nastpnie przykazaa w tajemnicy dwojgu swym ukochanym dzieciom, Tpocie i Zym Manierom, by towarzyszyli Wttnowi we wszystkich starciach. Tak go wyposaywszy, znika we mgle, a bohater poj, e bya to bogini, jego matka. Nadesza wreszcie przeznaczona godzina losu i zacza si walka; lecz zanim powa si sporzdzi dokadny jej opis, musz wzorem innych autorw baga o sto jzykw, ust, rk i pir; a i to bdzie za mao, by wykona tak olbrzymi prac. Powiedz, o bogini, ktra sprawujesz wadz nad histori, kto jako pierwszy wstpi na pole bitwy. Paracelsus na czele dragonw, zobaczywszy na przeciwnym skrzydle Galena, z potn si cisn oszczepem, ktry dzielny Staroytny przyj na tarcz, tak e ostrze zamao si na jej drugiej warstwie.
Hic pauca desunt. / Tutaj drobny brak.

Ponieli zranionego Ag na tarczach do jego rydwanu.


Desunt non-nulla. / Tu wiele brakuje.

Wtedy Arystoteles, zobaczywszy Bacona zbliajcego si ze wciek min, przycign uk do skroni i wypuci strza, ktra omina mnego Nowoytnego i gwizdna nad jego gow; lecz trafia Kartezjusza; stalowe ostrze byskawicznie znalazo usterk w jego hemie; przebio skr i tektur, i weszo w prawe oko. Tortura blu zakrcia w kko mnym ucznikiem, dopki mier, jak gwiazda o nadrzdnym wpywie, nie wcigna go w jego wasny wir.
Ingens hiatus hic in MS. / Tutaj ogromna luka w rkopisie.

gdy Homer pojawi si na czele kawalerii, na rozjuszonym wierzchowcu, ktrego sam jedziec ledwo mg okiezna, a inni miertelnicy nie wayli si do niego zbliy; jecha wrd szeregw wroga i kosi wszystkich przed sob. Powiedz, o bogini, kogo zabi najpierw, kogo za na ostatku. Najpierw wystpi ku niemu Gondibert, okryty cik zbroj, na statecznym waachu, synnym nie tyle z szybkoci, co z gotowoci do klkania, ilekro jedziec mia go dosi lub z niego zeskoczy. Gondibert przysig Pallas Atenie, e nie opuci pola walki,

dopki nie zdobdzie zbroi Homera6; szaleniec, ktry nigdy nie widzia waciciela pancerza i nie rozumia jego mocy. Jego to Homer powali razem z koniem, by zostali stratowani i zaduszeni kurzem. Nastpnie dug dzid zabi Denhama, krzepkiego Nowoytnego, ktry po stronie ojca pochodzi od Apolla7, lecz jego matka bya z rodu miertelnych. Denham pad i gryz ziemi. Jego niebiask cz wzi Apollo i uczyni gwiazd, lecz doczesna cz poniewieraa si w pyle. Nastpnie Homer zabi Wslya, ktrego pchn kopytem swojego wierzchowca; z potn si wyrwa z sioda Perraulta, po czym rzuci nim w Fontenellea, jednym ciosem druzgoczc czaszki ich obu. Na lewym skrzydle konnicy ukaza si Wergiliusz w lnicej zbroi, wspaniale dopasowanej do ciaa; jecha na jabkowitym rumaku, ktrego niepieszny chd wynika z najwyszej odwagi i wigoru. Wergiliusz rzuci okiem na skrzydo adwersarzy, pragnc znale obiekt godny swego mstwa, i oto na gniadym waachu monstrualnych rozmiarw pojawi si przeciwnik, wyaniajc si z najwikszej gstwiny wrogich szwadronw; lecz jego szybko nie dorwnywaa zgiekowi, jaki czyni; bowiem jego ko, stary i chudy, zuy resztki si na dumny kus, ktry, chocia powolny, powodowa gone szczkanie zbroi, istn tortur dla uszu. Dwaj kawalerzyci zbliyli si do siebie na odlego rzutu dzid, gdy nieznajomy zapragn pertraktacji; unis przybic, a pod ni w gbi zamajaczya twarz, ktra po chwili okazaa si twarz sawnego Drydena. Dzielny Staroytny raptownie si wzdrygn, jak kto, kogo ogarnia jednoczenie zdumienie i rozczarowanie: bowiem hem by o dziewi razy za duy dla gowy, ktra znajdowaa si hen daleko w jego tylnej czci, cakiem jak hrabina w homarze lub mysz pod uroczystym baldachimem, lub jak pomarszczony fircyk pod daszkiem wspczesnej peruki: a gos, brzmicy sabo i odlegle, pasowa do oblicza. Dryden j w dugiej przemowie schlebia dobremu Staroytnemu, nazwa go ojcem i szczegowo wywodzc genealogie, jasno wykaza, e s blisko spokrewnieni. Nastpnie pokornie zaproponowa wymian zbroi8, jako trway znak wzajemnej yczliwoci. Wergiliusz przysta na to (bowiem niepostrzeenie przybya bogini Niepewno i przesonia mu oczy mg), mimo e jego zbroja kosztowaa setk wow i bya ze zota, a zbroja przeciwnika tylko z zardzewiaego elaza. Jednak w migotliwy pancerz lea na Nowoytnym jeszcze gorzej ni jego wasny. Nastpnie uzgodnili, e wymieni konie, lecz gdy przyszo do prby, Dryden wystraszy si i adnym sposobem nie potrafi dosi rumaka.
Alter hiatus in MS. / Kolejna luka w rkopisie. 6 Patrz Homer. 7 Wiersze Sir Johna Denhama s bardzo nierwne, chwilami wietne, chwilami mierne, i dlatego jego krytycy twierdzili, e nie on by prawdziwym autorem poematu Coopers Hill. 8 Patrz Homer.

Pojawi si Lukan na ognistym wierzchowcu, ktry mia wspania posta, jednak by uparty i nis jedca dokd mu si podobao przez pole bitwy; Staroytny dokona wielkiej jatki wrd koni wroga; pragnc zatrzyma t rze, Blckmre, synny Nowoytny (lecz jeden z najemnikw), zaciekle stawi mu opr i mocn rk cisn oszczep, ktry, nie dotarszy do celu, zary si mocno w ziemi. Wwczas Lukan rzuci dzid, lecz niepostrzeenie przyby Eskulap i odepchn ostrze. O dzielny Nowoytny powiedzia Lukan widz, e chroni ci jaki bg, bo nigdy tak mnie nie zawioda rka; lecz kto wrd miertelnych moe wspzawodniczy z bogiem? Tote przerwijmy walk i ofiarujmy sobie dary. Po czym Lukan wrczy Nowoytnemu par ostrg, a Blckmre da Lukanowi cugle.
Pauca desunt. / Drobny brak. .

Creech; bogini Tpota wzia chmur, uformowaa z niej posta Horacego w zbroi i na koniu, i umiecia przed Creechem jego mknc sylwetk. Kawalerzysta rad by zacz walk z umykajcym przeciwnikiem i ciga ten obraz, gono wygraajc; a zawiodo go to w kocu do spokojnej altanki jego ojca Oglebyego, ktry go rozbroi i kaza mu odpocz. Wwczas Pindar zabi i , i Oldhama, i , i Afr, szybkonog amazonk; nigdy nie posuwajc si naprzd w linii prostej, lecz krc z niewiarygodn zwinnoci i si, dokona straszliwej rzezi wrd lekkiej konnicy wroga. Gdy zobaczy go Cowley, szczodrobliwe serce zapono mu w piersi i pody ku staroytnemu gwatownikowi, naladujc jego zrczno i tempo, i sposb poruszania si na tyle dobrze, na ile pozwalay mu jego wasne umiejtnoci i wigor wierzchowca. Kiedy dwaj kawalerzyci zbliyli si do siebie na odlego trzech oszczepw, najpierw Cowley rzuci dzid, ktra omina Pindara i wleciawszy midzy szeregi wroga, nie osignwszy celu, upada na ziemi. Wtedy Pindar cisn oszczepem, tak wielkim i cikim, e nawet tuzin rycerzy a jacy s rycerze w naszych zdegenerowanych czasach! z trudem by go podnis; jednak Staroytny rzuci nim z atwoci i za spraw nieomylnej rki oszczep poszybowa, wiszczc w powietrzu; za Nowoytny nie uniknby niechybnej mierci, gdyby szczliwie nie zasoni si tarcz podarowan mu przez Wenus. Wwczas obaj bohaterowie dobyli mieczy, lecz Nowoytny by tak osupiay i rozbity, e nie wiedzia, gdzie si znajduje; tarcza wypada mu z rk; po trzykro ucieka i po trzykro nie mg zbiec; w kocu odwrci si, wznis rce i w bagalnej pozie rzek: - Boski Pindarze, daruj mi ycie i przyjmij mojego konia i bro, a prcz tego okup, ktry uiszcz moi przyjaciele, kiedy usysz, e yj i jestem twoim winiem. Psie powiedzia Pindar niech twoi przyjaciele zatrzymaj sobie twj okup, lecz twoje cierwo zostanie wydane na pastw ptactwa i

dzikich zwierzt. To rzekszy, unis miecz i potnym uderzeniem rozupa nieszczsnego Nowoytnego na dwoje, za miecz poszed za ciosem; i oto jedna powka leaa dyszc na ziemi, dopki koskie kopyta nie rozdeptay jej na kawaki, a drug przeraony rumak powlek przez pole bitwy. T drug wzia Wenus9 i siedem razy obmya w ambrozji, a pniej trzy razy smagna gazk amarantu; w skutek czego skrzana oprawa zrobia si gadka i delikatna, a kartki zamieniy si w pira, bdc nadal jak dawniej pozacane; i tak poowa Cowleya staa si gobic, ktr Wenus zaprzga do swojego rydwanu.
Hiatus vald deflendus in MS. / Godna wielkiego ubolewania luka w rkopisie.

Kiedy dzie mia si ju ku kocowi, a liczne siy Nowoytnych skaniay si na poy do odwrotu, ze szwadronu cikozbrojnej piechoty wystpi naprzd kapitan, ktry nazywa si B ntly; o wygldzie najbardziej pokracznym spord Nowoytnych: wysoki, lecz nieforemny i bez wdziku; masywny, lecz bez krzepy i proporcji. Jego zbroja bya sklecona z tysica niespjnych kawakw, a kiedy maszerowa, wydawaa gony i suchy dwik, jak ten ktry wydaje spadajcy pat oowiu, zdmuchnity przez etezyjski wiatr z dachu jakiej wiey. Hem Bntlya by ze starego zardzewiaego elaza, lecz przybica z mosidzu, ktry skaony jego oddechem, zmieni si w pody siarczan elaza; nie brakowao i ci z tego samego rda; tote pod wpywem wciekoci lub mozou atramentowa substancja najbardziej jadowitej natury sczya si z jego ust. W prawej rce ciska cep10, a w lewej (by nigdy nie zabrako mu obelywej broni) naczynie z nieczystociami: i tak w penym rynsztunku, powolnym i cikim krokiem podszed tam, gdzie wodzowie Nowoytnych obradowali nad zagadnieniami wagi pastwowej; za oni, kiedy si zblia, mieli si na widok jego kulawej nogi i garbatego ramienia, ktre but i zbroja na prno prboway ukry, zmuszone w kocu dopasowa si do nich i je eksponowa. Dla generaw by on przydatny ze wzgldu na talent do zorzeczenia, ktry, trzymany w ryzach, nieraz ogromnie przysuy si ich sprawie, lecz kiedy indziej wyrzdza wicej szkody ni dobra; bowiem z powodu najbahszej urazy, a czasami bez przyczyny, Bntly niczym zraniony so obraca swj dar przeciwko wasnym przywdcom. Wanie w takim usposobieniu by teraz, z rozaleniem widzc przewag wroga, niezadowolony ze wszystkich prcz siebie. Pokornie da do zrozumienia generaom, e uwaa ich, z niezmiernym unieniem, za band hultajw, gupcw i skurwysynw, i pkltych
9 Nie zgadzam si tutaj z ocen autora, bowiem uwaam, e Ody pindaryczne Cowleya s znacznie lepsze od jego poezji miosnej. 10 Osoba, o ktrej tutaj mowa, synie z atakowania wszystkich bez rnicy i posugiwania si nikczemnymi , gupimi obelgami.

tchrzy, i wstrtnych bawanw, szczeniakw i analfabetw, i niedorzecznych kanalii; e gdyby jego mianowano generaem, ju dawno przegnaoby si te aroganckie psy, Staroytnych, z pola bitwy. Siedzicie tu bezczynnie powiedzia - lecz kiedy ktry z nas, ja lub inny mny Nowoytny, zabije wroga, nie omieszkacie zagarn upu. A ja nie postpi nawet kroku w kierunku przeciwnika, dopki nie przysigniecie mi wszyscy, e kogokolwiek pojm lub zabij, bd mg sobie spokojnie przywaszczy jego bro. Po tych sowach Bntlya Scaliger obrzuci go cierpkim spojrzeniem. Ty niegodziwa gaduo rzek wymowna tylko we wasnych oczach; zorzeczysz bezmylnie, ordynarnie i niesprawiedliwie. Twj zoliwy charakter wypacza natur, twoja wiedza czyni ci jeszcze bardziej barbarzyskim, twoje studia humanistyczne bardziej nieludzkim, a twoje stosunki z poetami jeszcze gorszym pochlebc, mtnym i tpym. Wszystkie metody, dziki ktrym kto inny nabraby ogady, sprawiaj, e jeste grubiaski i nieokieznany; dwory nauczyy ci zych manier, a uprzejma rozmowa zmienia ci w pedanta. Poza tym nie ma wikszego tchrza, brzemienia dla armii. Lecz mimo to, nie tracc ducha, daj sowo: jakikolwiek up zdobdziesz, na pewno bdzie twj; chocia mam nadziej, e te pode zwoki najpierw stan si zdobycz ka i robakw. Bntly nie mia odpowiedzie; lecz duszc si z przygnbienia i wciekoci, wycofa si z mocnym postanowieniem, e dokona jakiego wspaniaego czynu. Do pomocy i towarzystwa zabra swojego ukochanego Wttna, zdecydowawszy, e przez zaskoczenie lub podstp sprbuj zaj jak opuszczon kwater armii Staroytnych. Zaczli marsz wrd zwok zmasakrowanych przyjaci; pniej skierowali si na prawo od swoich wasnych si zbrojnych; nastpnie na pnoc, a dotarli do grobu Aldrovandusa, ktry minli od strony zachodzcego soca. I oto zbliyli si z lkiem do przedniej stray wroga, rozgldajc si, czy jakim trafem nie wyledz kwater dla rannych albo garstki zmoonych snem maruderw, nieuzbrojonych i oddalonych od reszty. Jak dwa kundle, ktre chocia bojaliwe, prbuj, kierowane wrodzon chciwoci i niedostatkiem w gospodarstwie, wsplnie wtargn noc do owczarni bogatego hodowcy; skradaj si powoli, mikko, z podkulonymi ogonami i wywieszonymi jzykami; tymczasem wiadkujcy temu ksiyc w zenicie rzuca prostopade promienie na ich gowy pene przewin; a one nie wa si szczeka, mimo e bardzo je drani jego lnice oblicze, czy to odbite w kauy, czy ogldane bezporednio na nieboskonie; i jeden z nich bada teren dookoa, a drugi robi zwiady na rwninie, by z dala od trzody odkry, jeli si zdarzy szczliwy traf, jakie czciowo poarte zwoki, porzucone przez syte ju wilki albo zowieszcze kruki. Tak wanie maszerowaa owa pikna, kochajca si para przyjaci, z niemniejszym lkiem i ostronoci, gdy w pewnej odlegoci zobaczyli dwie byszczce zbroje zawieszone na dbie a obok ich wacicieli pogronych w gbokim nie. Dwaj

przyjaciele jli cign losy i udzia w tej przygodzie przypad Bntlyowi; zatem wyruszy, a z nim na czele Zamt i Zdumienie; za tyln stra tworzyy Strach i Trwoga. Kiedy podszed blisko, ujrza dwch bohaterw armii Staroytnych, Falarisa i Ezopa, ktrzy twardo spali; B ntly chtnie zabiby ich obu i zakradszy si do nich, zamierzy si cepem w pier Falarisa. Lecz wwczas wtrcia si bogini Trwoga; chwycia Nowoytnego w lodowate ramiona i odcigna go od niebezpieczestwa, ktre przewidziaa; gdy obaj drzemicy bohaterowie przypadkiem obrcili si w tej samej chwili, wprawdzie nadal mocno upieni i bardzo zajci we nie. Bowiem Falaris ni wanie o tym11, jak najpodlejszy wierszokleta napisa na niego paszkwil, i jak on zamkn go, wrzeszczcego, w swoim byku. Za Ezopowi nio si, e kiedy on i staroytni wodzowie leeli na ziemi, dziki osio wyrwa si z uwizi, biega wok wierzgajc i tratujc co popadnie, i pokrywajc ich twarze ajnem. Bntly zostawi dwch bohaterw pogronych we nie i zagarn ich zbroje, po czym wycofa si w poszukiwaniu swojego drogiego Wttna. On tymczasem dugo ju wdrowa, rozgldajc si za jakim zadaniem, a w kocu dotar do maego strumyczka, ktry wypywa ze rda tu obok, w jzyku miertelnych zwanego Helikonem. Tutaj si zatrzyma i palony pragnieniem, postanowi ugasi je w przejrzystym potoku. Po trzykro prbowa rkami profana unie wod do warg i po trzykro przeciekaa mu midzy palcami. Wwczas pooy si na piersi, lecz zanim jego usta ucaoway pynny kryszta, przyby Apollo i ustawi tarcz w korycie strumienia, pomidzy Nowoytnym a rdem, tak e Wttn zaczerpn tylko mu. Bowiem cho aden inny zdrj na ziemi nie dorwnuje Helikonowi czystoci, jednak na dnie ley gruby osad szlamu i muu; Apollo wybaga to u Jowisza jako kar dla tych, ktrzy wa si kosztowa wod bezbonymi wargami, i jako nauk dla wszystkich, by nie czerpa zbyt gboko i za daleko od rda. Przy samym zdroju Wttn zauway dwch bohaterw; jednego nie mg rozpozna, lecz drugim wkrtce okaza si Temple, genera oddziaw sprzymierzonych ze Staroytnymi. By odwrcony plecami i pociga dugie hausty z hemu, penego wody ze rda, przy ktrym schroni si, by odpocz od trudw wojny. Wttn, obserwujc go z trzscymi si kolanami i drcymi rkami, rzek do siebie: - Och, gdybym mg zabi niszczyciela naszej armii, jakie uznanie zaskarbibym sobie u dowdcw! Jednak wystpi przeciwko niemu, zmierzy si z nim oko w oko, tarcza w tarcz, dzida w dzid ktry z nas, Nowoytnych, poway si na to? On wszake walczy jak bg, a Pallas lub Apollo s zawsze u jego boku. Lecz matko! Jeli to prawda, co wie niesie, em jest synem tak wielkiej bogini, pozwl mi uderzy Templea t oto dzid, tak by cios posa go do diaba i bym mg wrci bezpiecznie i triumfalnie, obadowany
11 Zgodnie z Homerem, ktry opowiada sny tych, co zostali zabici we nie.

upami. Pierwszej czci tej modlitwy bogowie wysuchali dziki wstawiennictwu jego matki i Momosa, lecz dalszy cig za spraw przewrotnego wiatru zesanego przez Los rozpyn si w powietrzu. Wtedy Wttn chwyci dzid i potrzsnwszy ni trzykrotnie nad gow, cisn ze wszystkich si, a bogini, jego matka, w tej samej chwili wzmocnia jego rami. Dzida poszybowaa z gwizdem i nawet dosiga pasa odwrconego Staroytnego, drasna go lekko, po czym spada na ziemi. Temple nie poczu dotknicia wczni ani nie usysza, jak upada; a Wttn mgby zbiec do swojej armii, szczycc si, e rzuci dzid w tak wielkiego wodza i nie spotkaa go zemsta; lecz Apollo, rozgniewany, e oszczep cinity z pomoc tak plugawej bogini jeszcze zabrudzi jego rdo, przybra ksztat i zbliy si cicho do modego Boylea, ktry wwczas towarzyszy Templeowi: bg wskaza najpierw dzid, potem oddalonego Nowoytnego, co j rzuci, i nakaza modemu bohaterowi natychmiast si zemci. Boyle, odziany w zbroj podarowan mu przez wszystkich bogw, niezwocznie wystpi naprzeciw drcego wroga, a ten uciek przed nim. Jak mody lew na rwninach Libii lub na pustyni arabskiej, wysany przez starego ojca na polowanie, lub dla zdrowia czy ruchu, grasuje, pragnc napotka tygrysa z gr albo wciekego odyca; a jeli przypadkiem dziki osio obrazi jego ucho natarczywym rykiem, to rozdraniony przykrym haasem ktry Echo, nimfa gupiutka jak jej niemdra pe, powtarza duo goniej i z wiksz rozkosz ni piosenk Filomeli wspaniay drapieca, chocia brzydzi si zbruka pazury tak pod krwi, broni honoru puszczy i poluje na dugouche zwierz. Tak ucieka Wttn, tak ciga go Boyle. Lecz Wttn, w cikiej zbroi, niemrawy, bieg coraz wolniej; a wtedy pojawi si jego ukochany B ntly, ktry wraca obadowany upami, zrabowanymi dwm picym Staroytnym. Boyle dobrze mu si przypatrzy, a gdy rozpozna hem i tarcz swojego przyjaciela Falarisa, ktre niedawno wasnorcznie wypolerowa i pozoci, furia bysna w jego oczach, i zaniechawszy pogoni za Wttnem, ruszy wciekle naprzeciw nowego przybysza. Chtnie zemciby si na nich obu, lecz uciekli kady w inn stron: i jak niewiasta w maej chatce12, ktra z trudem zarabia na ycie, przdc; a jeli jej gsi rozpierzchn si na boniach, ona kry w te i we w te po rwninie i tu czy tam zagania maruderw z powrotem do stadka; za gsi gono ggaj i podfruwaj nad k; tak wanie ciga Boyle, tak umykaa para przyjaci: a kiedy w kocu odkryli, e nie uda im si zbiec, dzielnie zczyli siy i utworzyli falang. Najpierw Bntly z ca moc rzuci wczni, liczc, e przebije pier wroga; lecz niepostrzeenie przybya Pallas i zdja w powietrzu ostrze, a naoya inne, z oowiu, ktre po guchym uderzeniu w tarcz przeciwnika upado stpione na ziemi. Wtedy Boyle, widzc, e nadesza jego chwila, wzi
12 To jest take odwoanie do Homera; przdka zarabiajca z trudem na ycie nie pasuje do porwnania i jej obecno tutaj byaby bezzasadna, gdyby nie ten wielki autorytet.

dzid zdumiewajcej dugoci i ostroci; i kiedy para przyjaci staa cinita bok przy boku, on obrci si w prawo i z niezwyk moc cisn bro. Bntly zobaczy, e zblia si jego przeznaczenie i osoni rkami ebra, w nadziei e uratuje ciao; lecz ostrze wbio si, przechodzc przez rami i bok, i nie zatrzymao si ani nie stracio impetu, dopki nie przekuo te mnego Wttna, ktry, pragnc podtrzyma umierajcego przyjaciela, podzieli jego los. Jak wwczas, gdy zrczny kucharz, zwizawszy par sonek, elaznym ronem przekuwa delikatne boki ich obu, a ich nogi i skrzyda ciasno przylegaj do eber; tak zostaa przebita owa para przyjaci, a upadli na ziemi, nierozczni w yciu i nierozczni w mierci; tak bardzo nierozczni, e Charon wzi ich za jedn osob i przewiz przez Styks za p ceny. egnaj, ukochana, kochajca si paro; niewielu wam rwnych zostawilicie za sob; i bdcie szczliwi i niemiertelni, jeli mog was takimi uczyni mj dowcip i elokwencja. A teraz Desunt ctera. / Brak dalszego cigu. KONIEC.

You might also like