Professional Documents
Culture Documents
Czarnecka
Ryc. 3
Tkanki stae
Tkanka mikiszowa (parenchyma) zajmuje i wypenia znaczne przestrzenie we wszystkich organach; komrki s ywe, cienkocienne, w modych komrkach s liczne wakuole, ktre potem cz; wystpuj przestwory midzykomrkowe (ju u psylofitw); moe si odrnicowa i powrci do stanu embrionalnego; W zalenoci od f u n k c j i mikisz dzielimy na: A. zasadniczy (podstawowy) - wypeniajcy przestrzenie midzy innymi tkankami, np. buduje kor pierwotn, rdze w modych korzeniach i odygach, mikisz owocw; B. asymilacyjny (zieleniowy, asymilacyjny, chlorenchyma) palisadowy lub gbczasty, zawierajcy duo chloroplastw, odpowiadajcy za proces fotosyntezy; palisadowy u dwuliciennych, znajduje si bezporednio pod skrk, jego komrki maja regularne, prostoktne ksztaty, zawiera wicej chloroplastw, 1st f. asymilacyjna, 2nd f. filtr chronicy przed nadmiarem wiata mikisz gbczasty; gbczasty u dwuliciennych ley pod palisadowym, u jednoliciennych jako jedyny rodzaj chlorenchymy, komrki maj nieregularne ksztaty, s luno uoone (przemieszczanie si gazw) przestwory do 70% objtoci caego licia, cho maj mniej chloroplastw ni komrki palisadowego, to mikisz gbczasty bardziej wydajnie przyswaja CO2; wieloramienny u nagozalkowych, jego wieloramienne, pofadowane komrki rekompensuj ma powierzchni zewntrzn licia, tworzc ogromn, wewntrzna powierzchni asymilacyjn. C. spichrzowy zawierajcy w komrkach (leukoplastach) materiay zapasowe w postaci skrobi, tuszczu, biaek, np. w liciach cebuli, korzeniach marchwi, nasionach i owocach; odmian mikiszu spichrzowego jest mikisz wodny magazynujcy olbrzymie iloci wody gromadzi wod w ogromnych wodniczkach, np. u kaktusw, agaw i aloesw; Tkank typu spichrzowego jest bielmo. D. powietrzny (aerenchyma) majcy silnie rozwinite przestwory midzykomrkowe, zajmujce wicej miejsca ni same komrki, funkcja przewietrzajca, system kanaw bdcy wewntrznym zbiornikiem powietrza, umoliwiajcy zanurzonym rolinom lub ich czciom wymin gazow, charakterystyczny dla rolin wodnych np. grela tego (dodatkowo zmniejsza ciar waciwy ciaa grel utrzymuje si na powierzchni) , grzybienia biaego. Mimo prostoty budowy mikisz jest najbardziej zrnicowan funkcjonalnie tkank rolinn. Tkanka wzmacniajca
Kolenchyma Zwarcica Sprawia, e rolina jest elastyczna, chroni przed zamaniem Wystpuje w intensywnie rosncych czciach rolin Wystpuje w peryferyjnych czciach odyg, ogonkach liciowych Komrki s ywe, zawieraj protoplast (chloroplasty!) Komrki s podune, cile do siebie przylegaj ciany komrkowe s celulozowe ze zgrubieniami w katach (kolenchyma ktowa szczeglnie dobrze widoczna u rodziny wargowych), odporna na rozerwanie; bd na cianach stycznych rwnolegych (kolenchyma patowa), odporna na wyginanie; UWAGA! Mimo zgrubie cian moe przyrasta na dugo = nie hamuje wzrostu organw Pojedyncze komrki mog zawiera chloroplasty
-3-
Sklerenchyma Twardzica Utwardza i usztywnia Wystpuje w wyronitych organach Wystpuje czsto w centralnej czci odygi, twardych czciach nasion, owocach Komrki s martwe, pozbawione protoplastu. cinay s silnie zgrubiae, zdrewniae, inkrustowane lignin. Wyrnia si dwa typy komrek: 1. wkna sklerenchymatyczne np. len wkna wystpuj w zespoach, przeplatajc si nawzajem i wciskajc midzy siebie wskimi, zaostrzonymi kocami, mona je spotka w wizkach przewodzcych, mog osiga a 10 cm dugoci. 2. komrki kamienne (sklereidy) - graniaste, rozgazione lub nieregularne, s pojedynczo lub grupami rozrzucone w mikiszu (np. owoc gruszy) albo tworz zwart tkank (budujc zewntrzna cze pestek lub upiny orzechw, pestki liwek, korze chrzanu, owoce borwki) .
Tkanka przewodzca Ryc. 4 Sklereidy Funkcjonalne odpowiedniki tkanek przewodzcych mona spotka ju u glonw o wysokim stopniu organizacji plechy, np. u brunatnic. Stanowi je pasma wyduonych komrek, biegnce wzdu plechy glonu. Przestrzenie midzy nimi wypenia luz. Niektre zbudowane s podobnie jak komrki sitowe rolin wyszych w poprzecznych cianach maj porowate otwory, przez ktre przechodz pasma cytoplazmy czce poszczeglne komrki. Wrd mszakw najbardziej skomplikowana tkanka przewodzca wystpuje u ponnikw. Porodku odygi gametofitu biegnie wizka przewodzca zbudowana z 2 typw komrek: hydroidw (skupionych wewntrz wizki) i leptoidw (otaczaj piercieniem skupienie hydroidw). Hydroidy s martwymi komrkami o wyduonych kocach, nie zdrewniaymi, przystosowanymi do atwego przewodzenia wody i soli mineralnych. Leptoidy s wyduonymi, martwymi komrkami, zawierajcymi duo cukrw i biaek, przystosowanymi do przewodzenia zwizkw organicznych. Wizka sitowa (yko floem) = rurki sitowe + komrki przyrurkowe + wkna ykowe + mikisz ykowy. Rurki sitowe - przewodz asymilaty z lici do odyg i korzeni = transport aktywny ciany poprzeczne ich komrek ulegy perforacji Ryc. 5 i nosz nazw pytek sitowych (pola sitowe) maj ywe komrki s silnie zwakuolizowane du wakuol otacza cienka warstwa cytoplazmy (ruchy cytoplazmy przyspieszaj transport) ich protoplast pozbawiony jest jdra komrkowego (rozpada si ono w czasie rnicowania komrki) i czci mitochondriw = obnienie metabolizmu wasnego komrki i nie utrudnianie ruchu cytoplazmy asymilaty transportowane s przy pomocy pasm plazmatycznych (grubszych ni plazmodesmy) V przewodzenie = 1,5 do 2,5 cm / min pory wycielone s warstw kalozy wielocukru o luzowe, kleistej konsystencji. Jesieni u rolin wieloletnich zawarto kalozy stopniowo wzrasta, w miar przechodzenia w stan spoczynku czopuje pory. Wiosn zaklepki z kalozy zostaj rozpuszczone, sita udronione, a transport przez rurki wznowiony. najczciej transportowana jest sacharoza
-4-
transportowane substancje poruszaj si nie w linii prostej, ale kr, gdy pola sitowe znajduj si na wszystkich cianach u paprotnikw i nagonasiennych komrki sitowe s mniej wyspecjalizowane. Sita rozmieszczone s mniej regularnie, a pory maj mniejsz rednice bezjdrzasto rurek sitowych ma swoje minusy ogranicza ich ywotno (tylko okoo 1 roku). Wyjtek to rurki palm (100 lat).
Komrki sitowe - wystpuj zamiast rurek u rolin ewolucyjnie starszych (paprotniki, nagonasienne); pojedyncze, wrzecionowate, otwory suce do przewodzenia wystpuj we wszystkich cianach Komrki przyrurkowe (towarzyszce) cile przylegaj do czonw rurek sitowych, cza si z nimi bardzo licznymi plazmodesmami, przenosz pyny, maj ywy protoplast, odywiaj rurki ykowe i prawdopodobnie porednicz w przenoszeniu cukrw z komrek fotosyntetyzujcych do czonw rurek sitowych. Maj wsplne pochodzenie z przyleg komrk sitow jedna komrk macierzyst (powstay przez jej podzia poduny), lecz przyrurkowa dzielia si jeszcze kilka razy i dlatego kilka przyrurkowych przylega do jednej sitowej. Wystpuj wycznie u okrytonasiennych. Wkna ukowe - komrki o charakterze wzmacniajcym. Wystpuj u czci nagozalkowych i wszystkich okrytozalkowych. Jedyna martwa cz wizki. Mikisz ykowy - komrki s ywe, nie zawieraj chloroplastw, wyduone, tworz pasma przenikajce inne elementy floemu, peni funkcj cznika miedzy ykiem i innymi tkankami, gromadzi materiay zapasowe (korze marchwi). Wystpuje u wszystkich naczyniowych. Wizka naczyniowa (drewno = ksylem) = naczynia (cewki) + wkna drzewne + mikisz drzewny przewodzi wod z solami -= transport bierny wiosna substancje odywcze do pczkw liciowych peni te funkcje wzmacniajce cewki (tracheidy) pojawiy si ju u psylofitw typowe dla paprotnikw i nagonasiennych i najprymitywniejszych okrytozalkowych (magnoliowych) u okrytozalkowych towarzysz naczyniom ewolucyjnie starsze od naczy dojrzae cewki s martwe, brak protoplastu maj ostro zakoczone koce zachodz na siebie klinowato maj skone poprzeczne ciany ich ciany s silnie zdrewniae, z licznymi jamkami lejkowatymi ciany drewniej nierwnomiernie siatkowato, piercieniowato lub spiralnie funkcja wzmacniajca nie maj protoplastu martwe elementy wizki przewodzcej ruch wody z cewki do cewki odbywa si jamkami wystpujcymi w cianach bocznych przez jamki lejkowate. Przemieszczanie wody nie odbywa si w linii prostej i jest wolniejsze (1 1,4 km/h) ni w naczyniach.
Ryc. 6
-5-
Czony naczyniowe wyewoluoway najprawdopodobniej z cewek. Znane s formy przejciowe pomidzy tymi dwoma typami komrek. ciany poprzeczne niektrych modych czonw naczy s skone w stosunku do ich dugiej osi. W niektrych czonach ciany poprzeczne nie ulegy cakowitemu zanikowi, wystpuje w nich tylko otwr (otwory).
Ryc. 7 naczynia (tracheje) typowe dla okrytonasiennych dugie rurki ciany poprzeczne s czciowo perforowane lub cakowicie przebite V przewodzenia = 40 m / h; rekordzistami s pncza i u nich do 150 m / h. powstaj z wielu komrek pooonych jedna na drugiej zanika w nich protoplast i ciany poprzeczne ciany podune czsto zgrubiae (zlignifikowane = wzmocnienie) - std naczynia piercieniowate, spiralne, siatkowate, jamkowate elementy martwe wizki przewodzcej w starszych rolinach tworz biel (cz modsza, przewodzi pyny, stanowi rezerw pokarmow) i twardziel (cz najstarsza, nie przewodzi ju pynw, peni funkcje podporowe)
wkna drzewne elementy martwe decyduj o twardoci gwna cz skadowa szkieletu roliny podstawowa masa drewna rozwiny si najprawdopodobniej z cewek mikisz drzewny zbudowany z ywych komrek gromadzi substancje zapasowe np. skrobi zapewnia czno z innymi tkankami Wtrne elementy wizek przewodzcych s zazwyczaj wiksze, a drewno ma mocniej zlignifikowane ciany. Tkanka okrywajca nie wystpuje u glonw, a u mszakw jest to najczciej pojedyncza (u ponnikw zbudowana z kilku warstw) cilej uoonych komrek mikiszu, zaopatrzonych w zgrubiae ciany wystpuje na powierzchni organw wegetatywnych i generatywnych chroni rolin przed: czynnikami mechanicznymi nadmiernym parowaniem pasoytami wahaniami temperatur poredniczy w transpiracji i wymianie gazowej Skrka (epiderma) Korze: ryzoderma (epiblema) zbudowana z ywych komrek jednowarstwowa komrki cile do siebie przylegaj
-6-
na czci nadziemnej wystpuj aparaty szparkowe !!!!! aparaty szparkowe pojawiy si 2 x w toku ewolucji, niezalenie od siebie 1st u wtrobowcw i 2nd u psylofitw. 1 mm2 licia ma 100 400 aparatw. Znajduj zwykle na spodniej stronie licia, rzadziej na obu (trawy) lub grnej (roliny o liciach pywajcych). Np. jedno drzewo cyprynika botnego (USA) transpiruje 4,5 t H20 dziennie. brak przestworw midzykomrkowych rozbudowana powierzchnia stycznych komrek (przez pofadowanie lub zbkowanie) = zwiksza odporno na rozrywanie ciany mog by adkrustrowane wysycone kutyn (mieszanina wyszych kwasw tuszczowych) wytwarza dodatkowe substancje ochronne (kutikula = warstwa zawierajca kutyn i wosk) kutykula jest ochrona przed wnikaniem pasoytniczych drobnoustrojw, ale jest te nieprzepuszczalna dla wody i powietrza kutykula ani szparki nie wystpuj na skrce korzeni! Tam mamy woniki (na odp. odc.) komrki pozbawione s chloroplastw (wyjtek to komrki szparkowe i roliny cieniolubne np. paprocie, patrz. dalej.), jednak jest przezroczysta i nie hamuje dostpu wiata do mikiszu asymilacyjnego. Wyjtek: niektre roliny cieniolubne i podwodne, w ich skrce s chloroplasty. system wakuolarny jest silnie rozbudowany (zwykle jedna, dua wakuola) na odydze zastpuje j korek, na korzeniu egzoderma, a potem korek komrki skrki mog bezporednio przez ciany komrek wydziela substancje zapachowe (tak pachn kwiaty i licie niektrych rolin) wytwarza aparaty szparkowe, woski i woniki woski rozrniamy jedno lub wielokomrkowe, proste lub rozgazione chroni przed nadmiernym nawietlaniem, przegrzewaniem, gwatownymi zmianami temperatury u rolin grskich [szarotka alpejska] gsta pokrywa z woskw to kutner woski parzce {inkrustowane krzemionk, zakoczone atwo amicymi si gwkami} [pokrzywa] ochrona przed rolinoercami, czepne (ala pazurki) [chmiel, przytulia czepna, dziewanna], trawienne [roliny owadoerne], gruczoowe (nektaria), wydzielnicze [pelargonia i mita] {olejki eteryczne zbieraj si we woskach midzy cianami komrkowymi, a kutikul; olejki chroni przed duymi wahaniami temperatury} kolce wytwr skrki i lecego pod ni mikiszu, s sztywne i ostre, gwna rola to odstrczanie rolinoercw, nie s poczone z wntrzem organizmu przez wizki przewodzce, atwo daj si oderwa ( ciernie!), np. dzika ra, jeyna, osty. Aparat szparkowy zbudowany z dwch komrek przyszparkowych komrki maj nerkowaty ksztat reguluje transpiracj w zalenoci od turgoru uczestniczy w wymianie gazowej 200 400 wonikw / 1 mm2 pow. korzenia korzenie rosnce w wodzie nie wytwarzaj wonikw; zanikaj rwnie u drzew, np. dbu, sosny, brzozy, ktrych korzenie wspyj symbiotycznie ze strzpkami grzybw kapeluszowych.
-7-
Korkowica (peryderma) = korek (felem) + fellogen (tk. korkotwrcza) + feloderma. Korek zbudowany z komrek obumierajcych cile przylegajcych skorkowaciaych (suberyna) komrki wypenione s powietrzem nie przepuszcza wody, ani powietrza izoluje przed mrozami, wysok temperatura, uszkodzeniami mechanicznymi garbniki i barwniki dziaaj antyseptycznie wystpuje na starszych odygach, gaziach, pniach i korzeniach oraz na bulwach spichrzowych (np. u ziemniaka), owocach (np. gruszy) i uskach pczkw jego obumare komrki nosz nazw korowiny lub martwicy korkowej kontaktuje si ze rodowiskiem za pomoc przetchlinek Przetchlinka zesp luno uoonych komrek mikiszowych komrki s cienkocienne powstaje w miejscu aparatw szparkowych bierze udzia w wymianie gazowej jest stale otwarta Tkanki i komrki wydzielnicze
Komrki wydzielnicze przystosowane s do wydzielania w duych ilociach specyficznych zwizkw chemicznych. Komrki te maj gst cytoplazm i szczeglnie du liczb aparatw Golgiego. Niejednokrotnie cz si w tkanki. Czsto wystpuj na powierzchni roliny = wyspecjalizowane komrki skrki, wyksztacone w postaci woskw, bd nierozrnialne udow zewntrzn. Miodniki nektar; najczciej w kwiatach, rzadziej na liciach (np. u wini, czeremchy). Gruczoy wodne (wypotniki, hydatody, szparki wodne) wydalenie nadmiaru wody niezalenie od transpiracji, chroni przed nadmiernym turgorem = gutacja, wystpuje pnym latem, gdy po ciepym dniu nastpuje chodna noc, powietrze nasyca si wwczas par woda, wic transpiracja zostaje zahamowana. Gruczoy trawienne u rolin misoernych Rury mleczne skadaj si z 1 lub kilku komrek (fuzja), wytwarzaj sok mleczny, bia, ppynn substancj, bogat, np. w alkaloidy, garbniki, gumy, olejki lotne i in. U wilczomleczowatych, konopiowych, makowatych. Kanay ywiczne w odygach, liciach, korzeniach, gwnie u iglastych (wyjtki to joda, jaowiec, cis), rzadziej u okrytonasiennych, np. z rodziny baldaszkowatych (kminek, koper, any) ywica skada si z rnych zwizkw terpentynowych, zapobiega gniciu rolin, dziaa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Tkanki i pojedyncze komrki mog wystpowa take wewntrz organw rolinnych. Wytwarzaj rne produkty (alkaloidy, garbniki, ywic, sok mleczny), ktre mog gromadzi si wewntrz wytwarzajcych je komrek lub poza nimi w specjalnych kanaach i zbiornikach (np. kanay gromadzce sok mleczny czy zbiorniki olejkw lotnych w owocach i liciach drzew cytrusowych). Zadaniem produktw komrek wydzielniczych s: 1. odstraszanie rolinoercw (trucizny, substancje o nieprzyjemnym zapachu) 2. przywabianie zwierzt zapylajcych (miodniki, zapach kwiatw) 3. wspomaganie gojenia ran (ywice) 4. olejki eteryczne zmniejszaj przewodnictwo cieplne tkanek i chroni w ten sposb przed wahaniami temperatury 5. ywice i sok mleczny dziaaj antybiotycznie = ochrona przed bakteriami i grzybami pasoytniczymi
-8-