Zawarto izotopu 40K w potasie naturalnym

Mateusz Duch 21.04.2010

Streszczenie
Przy pomocy detektora scyntylacyjnego badano promieniowanie gamma pochodzce z rozpadw promieniotwrczych

137

Cs,

60

Co i

40

K. Na podstawie schematw rozpadu

137

Cs i

60

Co wykonana

zostaa kalibracja detektora. Okrelono energetyczn zdolno rozdzielcz spektrometru i zmierzono aktywno oraz zawarto

40

K w badanej prbce K2 CO3 .

Cz teoretyczna

Zgodnie z prawem rozpadu naturalnego szybko rozpadu czstek (aktywno rda A) proporcjonalna jest do ich liczby: d A = (N ) = N (1) dt Wspczynnik nazywamy sta rozpadu. Rozwizujc powysze rwnanie rniczkowe otrzymujemy: N = N0 et (2) gdzie N0 oznacza pocztkow liczb czstek. Czas po ktrym rozpadnie si poowa czstek nazywamy czasem poowicznego rozpadu: ln 2 T1/2 = (3) Korzystajc z (1) i (3) moemy wyznaczy mas promieniujcego izotopu w funkcji aktywnoci:
m= T1/2 mmol A ln 2NA

(4)

gdzie mmol oznacza mas molow izotopu, a NA liczb Avogadro.

2 Ukad dowiadczalny

Wykorzystano ukad pomiarowy przedstawiony na rys. [1]. W detektorze jako scyntylator uyto NaI(Tl). Napicie midzy elektrodami fotopowielacza znajdujcego si w detektorze scyntylacyjnym wytworzono przy pomocy zasilacza wysokiego napicia WN. Sygna z detektora po wzmocnieniu kierowany by do wielokanaowego analizatora amplitudy obsugiwanego przy pomocy programu Maestro.
3 Przebieg i wyniki pomiarw

Na zasilaczu WN ustalono napicie 900V. Nastpnie z wykorzystaniem rda 137Cs umieszczonego na detektorze przeprowadzono wstpn kalibracj energetyczn 2keV/kana - dopasowano napicie tak by rodek piku odpowiadajcy rejestracji kwantu o energii 662keV znajdowa si w kanale 330. Nastpnie wykonano pomiary promieniowania gamma emitowanego ze rde: 137Cs, 60Co, K2CO3 i pomiar promieniowania ta. Otrzymane widma amplitud sygnaw z detektora scyntylacyjnego przedstawiono na rys. [2,3,4,5]. Na kadym z wykresw przedstawiono rzeczywisty czas pomiaru (live time) T .

Rysunek 1: Schemat ukadu dowiadczalnego.

3500 T=1746s

3000

2500

liczba zliczen

2000

1500

1000

500

0 0 200 400 nr kanalu 600 800 1000

Rysunek 2: Widmo amplitudy sygnau z detektora NaI(Tl) zarejstrowane podczas pomiaru promieniowania gamma emitowanego ze rda 137Cs.
4 Analiza danych pomiarowych

Zliczenia obserwowane na rys. [2,3,4,5] w kanaach ok. 50-250 dla 137Cs, ok. 50-450 dla 60Co i ok. 50600 dla K2 CO3 odpowiadaj rozpraszaniu Comptona. Piki: w kanale ok. 330 dla 137Cs, w kanaach ok. 570 i 640 dla 60Co i w kanale ok. 700 dla K2CO3 okrelaj energi cakowicie pochonitych kwantw . Obserwowany pik w widmie ta (kana ok. 700) odpowiada promieniowaniu potasu zawartego w otoczeniu.
4.1 Kalibracja energetyczna detektora scyntylacyjnego

Kalibracj energetyczn detektora scyntylacyjnego przeprowadzono w oparciu o znajomo schematu rozpadu 137Cs (rys. [6]), 60Co (rys. [7]). Z rys. [2] wyodrbniono pik odpowiadajcy penej absorpcji kwantu o energii 661.7keV (rys. [8]). Do piku dopasowano rozkad Gaussa:
G(x) = A exp( (x22x0)
2

(5)

2000 T=1091s

1500

liczba zliczen

1000

500

0 0 200 400 nr kanalu 600 800 1000

Rysunek 3: Widmo amplitudy sygnau z detektora NaI(Tl) zarejstrowane podczas pomiaru promieniowania gamma emitowanego ze rda 60Co.
T=1543s 1400

1200

1000 liczba zliczen

800

600

400

200

0 0 200 400 nr kanalu 600 800 1000

Rysunek 4: Widmo amplitudy sygnau z detektora NaI(Tl) zarejstrowane podczas pomiaru promieniowania gamma emitowanego ze rda K2 CO3. Analogicznie dla 60Co wyodrbniono piki odpowiadajce absorpcji kwantw o energiach 1173.2 i 1332.5 keV (rys. [9,10]), dopasowano do nich rozkad Gaussa. Wspczynniki rozkadu Gaussa dla pikw o odpowiednich energiach przedstawia tab. [1]. Na rys. [11] umieszczono wykres wartoci wspczynnika x0 (numer kanau, w ktrym ley wierzchoek piku) w zalenoci od odpowiadajcej mu energii. Dopasowana prosta y = px + q wyznacza kalibracj energetyczn detektora. Otrzymano wartoci wspczynnikw: p = 0.465 0.002 i q = 22.3 1.7. 3

1200 T=1543s

1000

800 liczba zliczen

600

400

200

0 0 200 400 nr kanalu 600 800 1000

Rysunek 5: Widmo amplitudy sygnau z detektora NaI(Tl) zarejstrowane podczas pomiaru promieniowania ta.
55Cs137
30.07 a
0. 51 2 0
7/2+

1.1

eV

Rysunek 6: Schemat rozpadu 137Cs

Rysunek 7: Schemat rozpadu 60Co

4.2 Energetyczna zdolno rozdzielcza spektrometru

Energetyczn zdolnoci rozdzielcz ukadu detekcyjnego Z okrela si zdolno ukadu do obserwacji przej o bardzo bliskich energiach. W przypadku detektora z krysztaem NaI(Tl) Z ustala si jako 4

74 Me V 5

4.

6%

56Ba137m
2.55m

0.6617 11/2-

56Ba137

.4%

0.6617 MeV
85.1%

0.2834 1/2+ 3/2+

3000

2500

2000 liczba zliczen

1500

1000

500

0 280

290

300

310

320

330 nr kanalu

340

350

360

370

380

Rysunek 8: Pik odpowiadajcy penej absorcji kwantu o energi 661.7keV wyemitowanego przez 137Cs
700

600

500 liczba zliczen

400

300

200

100 530

540

550

560

570 nr kanalu

580

590

600

610

Rysunek 9: Pik odpowiadajcy penej absorcji kwantu o energi 1173.2keV wyemitowanego przez 60Co stosunek szerokoci powkowej zarejestrowanego piku do jego pooenia [1]. Korzystajc ze wspczynnikw rozkadu Gaussa dopasowanego do piku mona napisa: Z = 8Log(1/2)) (6) x
0

Obliczone wartoci Z dla pikw analizowanych podczas kalibracji detektora przedstawia ostatnia kolumna tab. [1]. Wartoci Z wynosz ok. 10% co jest standardow wartoci dla detektorw NaI(Tl) [1]. 5

500 450 400 350 300 250 200 150 100 600 610 620 630 640 650 nr kanalu 660 670 680 690

Rysunek 10: Pik odpowiadajcy penej absorcji kwantu o energi 1332.5keV wyemitowanego przez 60Co E [keV] A x0 Z 661.7 2904 16 330.29 0.09 14.16 0.09 0.101 0.001 1173.2 615.8 6.2 566.87 0.29 23.91 0.37 0.099 0.002 1332.5 451.5 4.4 643.30 0.26 22.39 0.31 0.082 0.001 Tablica 1: Wspczynniki rozkadu Gaussa i energetyczna zdolno rozdzielcza dla poszczeglnych pikw.
1000 kalibracja energetyczna G(x)

liczba zliczen nr kanalu

800

600

400

200

0 0 500 1000 energia [keV] 1500 2000

Rysunek 11: Wynik kalibracji detektora z uyciem 137Cs i 60Co.

4.3 Analiza widma energetycznego

40

Poprzez analiz widma energetycznego 40K i promieniowania ta (rys. [4,5]) wyodrbniono z obu widm piki zwizane z cakowitym pochoniciem kwantu o energii 1461keV (rys. [13]). Pik na rys. [14] 6

przedstawia liczb zlicze zarejestrowan podczas pomiaru promieniowania prbki K2CO3 po odjciu liczby zlicze dla promieniowania ta1 . Do piku dopasowano rozkad Gaussa (5). Wartoci wspczynnikw wyniosy: A = 41.7 1.3, x0 = 700.8 0.8, = 22.19 0.81. Warto x0 na podstawie kalibracji energetycznej (rys. [1]) odpowiada energii 1459 7keV. Otrzymany wynik potwierdza zgodno widma ze schematem rozpadu 40K (rys. [12]). Obliczono energetyczn zdolno rozdzielcz Z = 0.075 0.003. Liczba zlicze w przedziale odpowiadajcym pikowi (kanay 645-752) wyniosa N = 2320 48. W geometrii w ktrej wykonano pomiar wydajno rejestracji kwantw o energii ok. 1461keV jest rwna W = 0.086 0.005% [1]. Zgodnie z rys. [12] 40 K rozpada si w 11% przypadkw emitujc kwant o energii 1461keV. Aktywno rda 40K jest rwna:
A= N = 15.89 0.98kBq 11%W T

(7)

gdzie T oznacza rzeczywisty czas pomiaru (1543s). Na podstawie czasu poowicznego zaniku 40K T1/2 = 1.26 109 lat i (4) obliczono mas 40 K zawartego w prbce K2 CO3 o masie 750g: m = 59.2 3.7mg (8) Obliczono stosunek S masy 40K do cakowitej masy atomw K w prbce: S = 0.0139 0.0009% (9)

Rysunek 12: Schemat rozpadu 40K.

5 Niepewnoci pomiarowe
N

Jako niepewno pomiarow liczby N zlicze przyjto stajc ze wzoru: n

2 Y = i=1

. Bdy wielkoci zoonych obliczano korzy(10)

Y 2 2 ) yi yi

Wnioski

Wynik dowiadczenia (9) jest kilkanacie procent wikszy od wartoci uzyskanej w bardziej precyzyjnych eksperymentach (0.0117 0.001% [2]). Rozbieno wynika z niedokadnoci okrelenia piku, niepewnoci oceny wydajnoci rejestacji kwantw przez detektor przy danym ustawieniu prbki, a take moe by wynikiem jej zanieczyszczenia. Na uzyskany bd wpyn moga take niedokadno danych dotyczcych rozpadu 40K uzyskanych z rys. [12]. Uzyskana energetyczna zdolno rozdzielcza spektrometru zgodna jest z danymi w rdach [1].

1 Oba pomiary miay dokadnie ten sam rzeczywisty czas trwania (1543s)

70

widmo probki potasu widmo tla

60

50 liczba zliczen

40

30

20

10

0 640

660

680

700 nr kanalu

720

740

760

Rysunek 13: Pik odpowiadajcy penej absorcji kwantu o energi 1461keV wyemitowanego przez 60Co - pomiar promieniowania prbki i ta.
70

60

50

liczba zliczen

40

30

20

10

0 640

660

680

700 nr kanalu

720

740

760

Rysunek 14: Pik odpowiadajcy penej absorcji kwantu o energi 1461keV wyemitowanego przez 60Co - liczba zlicze zarejestrowana podczas pomiaru promieniowania prbki po odjciu zlicze dla pomiaru ta.
Literatura

[1] http://indywidualni.igf.fuw.edu.pl/Instrukcje/Fizykasubatomowa/ins122.pdf [2] http://www.nndc.bnl.gov/chart/reCenter.jsp=19n=21 8