1 PSYCHOPATOLOGIA OGLNA Psychopatologia jest dziedzin wiedzy zajmujc si opisywaniem, interpretowaniem, wyjanianiem i klasyfikowaniem zjawisk psychicznych, ktre stanowi

odchylenie od prawidowych czynnoci psychicznych. Objawy psychopatologiczne s to zjawiska dajce si stwierdzi w wywiadzie, bezporednim badaniu lub obserwacji, ktre wiadcz o nieprawidowych funkcjach psychicznych. Wikszo objaww psychopatologicznych rni si od przey prawidowych ilociowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowoci lub nieadekwatnoci do sytuacji, wpywem na funkcjonowanie i mog by rdem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrj depresyjny). Objawy te nazywamy objawami homonomicznymi. Natomiast objawy, ktre rni si od przey prawidowych jakociowo i nie wystpuj u osb zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjtkiem s omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne) s objawami heteronomicznymi. Zespoami psychopatologicznymi nazywamy okrelone stany zaburze psychicznych skadajce si z objaww staych, typowych i ewentualnie objaww dodatkowych, charakteryzujce si okrelonym przebiegiem (np. zesp depresyjny, paranoiczny, maniakalny). Zaburzeniem psychicznym (wedug klasyfikacji ICD 10) jest ukad klinicznie stwierdzanych objaww psychopatologicznych lub/ i zachowa poczonych w wikszoci przypadkw z cierpieniem oraz z zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego. Podzia objaww zaburze psychicznych : 1. Objawy zaburze czynnoci poznawczych II. III. I. Objawy zaburze czynnoci emocjonalnych i aktywnoci Objawy zaburze integracji czynnoci psychicznych ZABURZENIA CZYNNOCI POZNAWCZYCH

Czynnoci poznawcze to: 1. Uwaga ukierunkowanie czynnoci poznawczych, mechanizm ograniczajcy nadmiar informacji. 2. Spostrzeganie odzwierciedlanie przedmiotw za pomoc zmysw. 3. Pami utrwalanie (zapamitywanie), przechowywanie, rozpoznawanie i odtwarzanie informacji. 4. Mylenie przetwarzanie informacji w wyobraenia, pojcia, zdania, oraz operowanie nimi (analiza, wnioskowanie, abstrahowanie, uoglnianie itd.) a zatem tworzenie indywidualnego systemu wiedzy o wiecie, ktre umoliwia przystosowanie si do wymogw ycia.

2 1. Do zaburze uwagi nale: zaburzenia skupienia uwagi (koncentracji), nadmierna lub niedostateczna przerzutno uwagi, niedostateczna trwao uwagi, niedostateczna podzielno uwagi, niedostateczna rozpito uwagi (zakres). 2. Zaburzenia pamici Podzia zaburze pamici: A. Zaburzenia ilociowe czyli dysmnezje, do ktrych nale: hipermnezja -pami wzmoon, hipomnezja -pami osabiona, ograniczona ekmnezja- tradycyjnie tym terminem okrela si te znaczne ograniczenie pamici wydarze niedawnych przy do dobrze zachowanej pamici wydarze wczeniejszych amnezja (niepami) -oznacza utrat moliwoci przechowywania w pamici nowych informacji lub odtwarzania informacji wczeniej zmagazynowanych. Amnezja moe by spowodowana chorob mzgu (np. otpienie, uraz gowy) lub czynnikami o charakterze stresorw emocjonalnych (np. amnezja dysocjacyjna) Amnezja nastpcza wystpuje po zadziaaniu czynnika, ktry spowodowa amnezj i sprawia, e od tego momentu pacjent nie jest w stanie magazynowa w pamici nowych informacji. Amnezja wsteczna wystpuje po zadziaaniu czynnika, ktry spowodowa amnezj i sprawia, e pacjent nie jest w stanie odtworzy informacji zapamitanych przed zadziaaniem tego czynnika, chocia zachowana jest zdolno magazynowania w pamici nowych informacji. B. Zaburzenia jakociowe czyli paramnezje dzielimy na: Pseudomnezje- faszywe wspomnienia, np. konfabulacje (niewiadome wypenianie luki pamiciowej faszywymi informacjami, ktre pacjent podaje jako prawdziwe; niedoborem tiaminy w przebiegu przewlekego naduywania alkoholu). Allomnezje- znieksztacone wspomnienia, np. zudzenia pamiciowe czyli tzw. iluzje pamici (znieksztacone wspomnienia prawidowo zapamitanych zdarze), zudzenia utosamiajce (bdna identyfikacja w czasie aktualnie przeywanej sytuacji np. deja vu nowa sytuacja rozpoznawana jako ju widziana w przeszoci, deja vecu jako ju przeywana, jamais vu znana sytuacja przeywana jako nigdy nie widziana, jamais vecu jako nigdy nie przeywana). najczciej wystpuj w zespole Korsakowa, ktrego przyczyn jest uszkodzenie mzgu, spowodowane

3 3. Do zaburze spostrzegania nale: Zudzenia (iluzje) znieksztacone spostrzeenia, realnie istniejcych zjawisk lub przedmiotw. Zudzenia mog by fizjologiczne, gdy wystpuj pod wpywem silnych emocji (np. strachu) lub w warunkach utrudniajcych waciwe rozpoznanie bodca (np. deficyty snu, zmczenie, ciemno) i s korygowane bdnoci. Omamy (halucynacje) s spostrzeeniami powstajcymi bez zewntrznego bodca, s rzutowane na zewntrz i towarzyszy im poczucie realnoci Dla pacjenta omamy s dokadnie tym samym, czym s prawidowe doznania zmysowe, tzn. s dla niego realne- pacjent nie ma wgldu w swoje nieprawidowe przeycia. Pacjent jest przekonany, e odbiera je jako zewntrze doznania z jednego z piciu narzdw zmysu (suchu, wzroku, smaku, zapachu, dotyku) i odrnia je od myli, poj, wyobrae czy fantazji. Pseudoomamy (pseudohalucynacje) spostrzeenia powstajce bez bodcw dziaajcych z zewntrz, rni si od halucynacji tym, e pojawiaj si w subiektywnej wewntrznej przestrzeni umysu, a nie s odbierane poprzez narzdy zmysu. Opisywane s jako doznania odbierane wewntrznym uchem lub oczami duszy, umiejscawiane w obrbie wasnego ciaa, np. w gowie, w klatce piersiowej, brzuchu; towarzyszy im poczucie realnoci. Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy) spostrzeenia powstajce bez bodcw dziaajcych z zewntrz, ktrych chory nie traktuje jako realnych zjawisk. S to np. byski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze sowa, melodie. Najczciej wystpuj napadowo i zwykle zwizane s z uszkodzeniem OUN (np. z padaczk). 4. Zaburzenia mylenia dzielimy na zaburzenia treci i formy mylenia. I. Do zaburze treci mylenia nale: Urojenia faszywe sdy i przekonania niezgodne z rzeczywistoci i/lub niezgodne z obowizujcymi w danym rodowisku pogldami i normami, ktre chory wypowiada z gbokim przekonaniem o ich prawdziwoci i ktrych nie koryguje, mimo oczywistych dowodw bdnoci. Istotn cech uroje jest ich chorobowy kontekst tj. wystpuj zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym rni si od kamstwa, przesdu, omyki, niewiedzy itp.) Do najczciej wystpujcych uroje nale: urojenia przeladowcze, ksobne (odnoszce), oddziaywania, wpywu, nasyania, zabierania i ugonienia myli, odsonicia, owadnicia, oraz zudzenia patologiczne, ktrych przeywajcy nie koryguje mimo dowodw

4 niewiernoci maeskiej, depresyjne (grzesznoci, winy, ponienia, zuboenia, hipochondryczne, nihilistyczne), wielkociowe. Idea nadwartociowa wyizolowane usystematyzowane przekonania, czsto dotyczce wasnej osoby,

jej szczeglnej roli lub misji do spenienia, ktrym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji, przy duym zaangaowaniu emocjonalnym. Zachowanie jest mao elastyczne i dysfunkcjonalne. Natrtne myli (obsesje) uporczywie narzucajce si wbrew woli myli, wyobraenia, wspomnienia

lub impulsy do dziaania, z towarzyszcym przekonaniem o ich niedorzecznoci; oceniane krytycznie i traktowane jako wasne Pseudologia fantastyczna- sabe rozrnienie realiw od fantazji, polegajce na podawaniu informacji

o wasnych wyjtkowych, nadzwyczajnych, a czasem fantastycznych przeyciach, osigniciach jako prawdziwych zdarzeniach. Myli depresyjne- pesymizm, ujemne oceny wasnej osoby i wasnej sytuacji, poczucie

beznadziejnoci Mylenie wielkociowe nieuzasadnione przekonanie o swoich zdolnociach, umiejtnociach,

moliwociach itp Myli lkowe- nadmiernie martwienie si, nieuzasadnione przewidywanie niekorzystnych zdarze,

obawy o negatywn ocen wasnej osoby, intensywne, nieuzasadnione obawy przed obiektem, dziaaniem lub sytuacj (tzw. myli fobiczne) Hipochondria- nadmierna obawa o wasne zdrowie

II Zaburzenia formy mylenia A. zaburzenia toku mylenia cechuj si zaburzeniami tempa mylenia lub jego cigoci i obejmuj: spowolnienie, zahamowanie mylenia, otamowanie, przyspieszenie, gonitwa mylowa, mutyzm, sowotok, rozwleko, lepko mylenia, perseweracje, stereotypie. B. Mylenie paralogiczne polega na odstpstwie od obowizujcych regu logiki, czeniu nieracjonalnymi zwizkami pewnych wydarze, na stosowaniu niezrozumiaych zasad relacji logicznych (rwnowanoci, sprzecznoci, wynikania) Rodzajami mylenia paralogicznego s: mylenie nadmiernie konkretne/ nadmiernie abstrakcyjne, nieprawidowe gospodarowanie pojciami (posugiwanie si pojciami o znaczeniu prywatnym np. neologizmy, kontaminacje),

5 niedostateczne rnicowanie (nadmierne wczanie, niezwykle kategoryzowanie zjawisk) niewaciwe wnioskowanie (np. sprzeczne sdy i denia- ambisentencja i ambitendencja, sdy nie wynikajce z przesanek), mylenie magiczne zdarze), mylenie symboliczne (przypisywanie pewnym znakom, szczeglnego znaczenia) C. Mylenie dereistyczne- skrajnie oderwane od rzeczywistoci D. Mylenie autystyczne- skoncentowane na wasnych przeyciach wewntrznych E. Rozkojarzenie- rnego stopnia dezorganizacja mylenia, niekomunikatywno i nieskadno mylenia, brak logiki; wtki nie s ze sob powizane, wypowiedzi porozrywane, niegramatyczne; w skrajnych przypadkach stanowi zlepki sw lub gosek powizanych np. podobiestwem dwiku F. Spltanie-zupenie porozrywane wtki mylowe, wypowiedzi niekomunikatywne, nieskadne G. Zuboenie treci mylenia wypowiedzi zawierajce niewiele informacji; ograniczenie ilociowe lub jakociowe (czyli wypowiedzi skadaj si gwnie z wielokrotnych powtrze, nic nie znaczcych frazesw itp) przedmiotom, dziaaniom itp. (przekonanie, e sowem, spojrzeniem, gestem mona wpywa na bieg

II.

ZABURZENIA

CZYNNOCI

EMOCJONALNYCH

AKTYWNOCI

(CZYLI

CZYNNOCI MOTORYCZNYCH I MOTYWACYJNYCH) 1. Zaburzenia emocji Pojcia: emocje, uczucia, afekty czsto uywane s zamiennie. Emocje wyraaj stosunek czowieka do innych osb, rzeczy, zjawisk, do siebie, swego organizmu lub wasnego dziaania. Maj funkcj informacyjn, motywujc do dziaania i energetyzujc, a wic nadaj dynamik i kierunek przeyciom oraz zachowaniom. Uczucie okrela najczciej emocje o bardziej zoonym charakterze (np. uczucie mioci, przyjani, nienawici ). Zaburzenia emocji dzielimy na: zaburzenia nastroju zaburzenia afektu inne zaburzenia emocjonalne

6 Zaburzenia nastroju: Nastrj to duej utrzymujca si emocja, wyranie zabarwiajca zachowanie i przeywanie, odczuwana i zgaszana przez pacjenta oraz obserwowana przez innych. Prawidowy nastrj okrelany jest jako eutymia lub nastrj wyrwnany. Podzia zaburze nastroju: obniony / depresyjny, podwyszony/ maniakalny, draliwy, dysforyczny, euforyczny/ moriatyczny,

Zaburzenia afektu: Afektem tradycyjnie okrelano silniejsze i prostsze emocje (np. zo) Najczciej afekt w kontekcie oceny stanu psychicznego oznacza obserwowan, zewntrzn ekspresj emocji, odbieran przez inn osob. Do zaburze afektu naley m.in.: zobojtnienie uczuciowe (hipopatia lub apatia)-ograniczenie przeywania uczu hipertymia- nadmierna ekspresja emocji spycenie uczuciowe (sztywno, blado lub sabe modulowanie afektu)- ograniczenie intensywnoci, modulacji reakcji emocjonalnych zaleganie uczu / lepko uczuciow- dugotrwae utrzymywanie si stanw uczuciowych chwiejno uczuciow -nadmiern zmienno, nietrwao emocji nietrzymanie uczu (afektu)- zwikszona skonno wystpowania silnych emocji krzyk, gony pacz, miech, ktrym towarzyszy agresja - osabienie kontroli emocji

niezgodnoci afektu z treci przeywa - do zaburze tych zaliczamy paratymi, paramimi,

Inne zaburzenia emocjonalne: a. Lk patologiczny Lkiem okrelamy poczucie zagroenia, trwoliwego oczekiwania, wystpujce w sytuacji kiedy jego rdo jest nieznane, nieuwiadomione lub nie stanowi realnego zagroenia. Lk moe by fizjologiczny i peni funkcj adaptacyjn. Wyrnia si strach, ktry przeywany jest w sytuacji bezporedniego zagroenia, oraz obaw, dowiadczan gdy niebezpieczestwo jest przewidywane.

7 Przeywaniu lku, strachu i obawy towarzysz objawy pobudzenia ukadu wegetatywnego. Lk moe przejawia si jako: stae wszechogarniajce uczucie napicia i zagroenia, czste przeywanie uczucia zakopotania, niszoci, nadmierna potrzeba bycia lubianym i akceptowanym, nadwraliwo na krytyk i odrzucenie, unikanie wchodzenia w blisze zwizki z innymi, tendencje do przesady w ocenianiu potencjalnych zagroe

Na lk skada si triada objaww: Objawy psychiczne (poznawczo- emocjonalne):

tre przeywa lkowych (myli o niebezpieczestwie, zagroeniu zdrowia, ycia, moliwoci utraty kontroli wasnego zachowania, obawy, martwienie si,), zaburzenia uwagi i pamici, napicie, niepokj, panika, niemono odprenia Objawy behawioralne: proste (niepokj lokomocyjny i manipulacyjny) i zoone (unikanie, walka, ucieczka, osupienie) Objawy somatyczne: np. przyspieszona akcja serca, przyspieszony oddech, uczucie dawienia, dusznoci lub braku tchu, ucisk w klatce piersiowej, trudnoci w poykanu, gruda w gardle, czstomocz, sucho w jamie ustnej, nadmierna potliwo, drenia, nudnoci, biegunka, zawroty gowy, drtwienie, dysfunkcje seksualne, zaburzenia snu Rodzaje lku: lk uoglniony - cigy, wolnopyncy z objawami wegetatywnymi z nadmiernym poczuciem

zagroenia, zamartwiania si w sytuacjach codziennych stresw lk napadowy - krtkotrway, nawracajcy o znacznym nasileniu z intensywnymi objawami

wegetatywnymi oraz z poczuciem powanego zagroenia zdrowia lub ycia czsto z obaw utraty kontroli nad swoim zachowaniem (obaw przed "zwariowaniem") fobiczny - lk przed zwierztami, przedmiotami lub specyficznymi sytuacjami, ktre nie stanowi

realnego zagroenia, towarzyszy mu silne pragnienia unikania takich sytuacji b. Zo patologiczna (dysforia) negatywnie przeywane wzburzenie, zwizane z frustracj, z towarzyszcym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym. Moe mie charakter: wybuchw zoci (wciekoci) gwatowne, intensywne, krtkotrwae wyadowanie zoci, zwykle z agresj lub autoagresj (nietrzymanie afektu, utrata kontroli nad zoci)

8 zoci uoglnionej (nastroju dysforycznego)- duej utrzymujcy si stan patologicznej zoci, gwnie z draliwoci, rozaleniem, agresj sown

c. Ambiwalencja uczu- wystpowanie w tym samym czasie sprzecznych emocji wobec tego samego obiektu lub sytuacji d. zuboenie emocjonalne -osabienie uczu wyszych, przewaga elementarnych uczu zwizanych z zaspokajaniem potrzeb biologicznych 2. Zaburzenia aktywnoci (czynnoci motorycznych i motywacyjnych) Motywacja mechanizmy zaangaowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakoczenie dziaania (wola, denie, dziaanie). Motywacj mona przedstawi jako zmniejszenie lub zwikszenie napdu psychomotorycznego. Zaburzenia aktywnoci dzielimy na: 1. Zaburzenia aktywnoci ruchowej do ktrych zaliczamy: spowolnienie, zahamowanie lub osupienie, zastyganie przyspieszenie, pobudzenie, stereotypie zoone ruchy powtarzane bez wyranego celu (np. kiwanie si), manieryzmy niedostosowane, dziwaczne, z pozoru celowe ruchy wykonywane w nieodpowiednich sytuacjach echopraksja- bezcelowe powtarzanie gestw innych osb natrctwa ruchowe (czyli kompulsje)- przymus wielokrotnego powtarzania czynnoci zgodnie z natrctwami mylowymi lub sztywnym podporzdkowaniem si okrelonym reguom, w celu uniknicia przykrego zdarzenia w przyszoci, zwykle przynosz redukcj lku; przezywane jako czynnoci przykre i bezcelowe 2. Zaburzenia aktywnoci impulsywnej Aktywno impulsywna aktywno, na ktr wpyw maj silne emocje, popdy lub nawyki; w niewielkim stopniu zaley od woli, a take w ograniczonym stopniu podlega wiadomej kontroli. Zaburzenia aktywnoci impulsywnej obejmuj: Zmiany oglnego poziomu impulsywnoci: impulsywno ograniczona lub wzmoona Przyczynami tych zmian mog by czynniki, ktre osabiaj mechanizmy kontroli (alkohol, inne substancje psychoaktywne) lub powoduj nasilenie emocji, popdw i nawykw, co prowadzi do skrcenia czasu reakcji midzy wzbudzeniem a dziaaniem.

9 Zmiany impulsywnoci emocjonalnej- motywowane emocjami np. lkiem, dysfori, obnionym lub podwyszonym nastrojem (np. zachowania agresywne, autoagresywne, dysforyczne, unikowe)

Zmiany impulsywnoci popdowej- motywowane popdami, dotycz zaburze aknienia, pragnienia, snu, popdu pciowego

Zmiany impulsywnoci nawykowej motywowane nabytymi, wyuczonymi nawykami, np. kleptomania, piromania, uprawianie hazardu, kolekcjonowanie itp.

3. Zaburzenia aktywnoci zoonej (intencjonalnej) to: 4. zwikszenie/zmniejszenie zainteresowa, aktywnoci szkolnej, zawodowej, spoecznej (kontakty interpersonalne, penienie rl spoecznych), Przy ocenie poziomu aktywnoci zoonej bierze si pod uwag takie proporcje zachowa jak: bierno-spontaniczno, zainteresowanie- brak, wycofanie- uczestnictwo, II. ZABURZENIA INTEGRACJI CZYNNOCI PSYCHICZNYCH

Czynnoci integracyjne odzwierciedlaj wysiek organizmu, aby scali wiedz, dynamik i kierunek swego dziaania w celu sprawnego funkcjonowania. Zaburzenia integracji czynnoci psychicznych zakcaj lub ograniczaj zachowanie i przeycia czowieka, utrudniajc lub uniemoliwiajc dostosowanie ich do zmieniajcych si okolicznoci i potrzeb. Zaburzenia integracji czynnoci psychicznych dziel si na: Zaburzenia wiadomoci (ilociowe i jakociowe) Zaburzenia orientacji Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby Zaburzenia sprawnoci intelektualnej Zaburzenia osobowoci

Zaburzenia wiadomoci (ilociowe i jakociowe) Zaburzenia wiadomoci najczciej s zwizane z uszkodzeniem lub dysfunkcj mzgu. Ilociowe zaburzenia wiadomoci (przytomnoci) to senno patologiczna, sen gboki (ppiczka) z reaktywnoci wycznie na silne bodce i piczka ze zniesieniem wszelkiej reaktywnoci. Do zaburze jakociowych wiadomoci zaliczamy m.in. majaczenie, Majaczenie (delirium) cechuje si utrudnieniem kontaktu, spostrzegania i pojmowania, dezorientacj, znacznym niepokojem, lkiem, dysfori, zaburzeniami spostrzegania (zudzenia i omamy, zwaszcza wzrokowe)

10 Zaburzenia orientacji Obejmuj zaburzenie orientacji autopsychicznej (dezorientacja w zakresie postrzegania wasnej osoby, depersonalizacja czyli bdne poczucie zmiany lub nawet obcoci wasnych przey ) i allopsychicznej (zaburzenia orientacji w czasie, miejscu, sytuacji oraz derealizacja czyli bdne poczucie zachodzcych w otoczeniu zmian lub obcoci otoczenia ) Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby Do zaburze poczucia zdrowia, choroby moemy zaliczy: brak wgldu chorobowego, nieuzasadnione poczucie choroby i. Brak wgldu chorobowego jest to niedostateczne uwiadamianie sobie istoty i konsekwencji przeywanych zaburze psychicznych. Nieuzasadnione poczucie choroby wie si z wystpowaniem skarg i dolegliwoci, najczciej somatycznych, ktre nie maj uzasadnienia w obiektywnej ocenie lekarskiej. Udawanie choroby (np. pozorowanie choroby, symulacja)- umylnye produkowanie przez pacjenta lub udawaniu objaww fizycznych albo psychicznych. Zaburzenia sprawnoci intelektualnej Zaburzenia sprawnoci intelektualnej s gwnymi objawami zespow psychopatologicznych takich jak upoledzenie umysowe i otpienie. Upoledzenie umysowe to stan zahamowania lub niepenego rozwoju umysu charakteryzujcy si uszkodzeniem umiejtnoci poznawczych, mowy, ruchowych i spoecznych; ujawnia si w okresie rozwoju. Otpienie jest zespoem spowodowanym chorob mzgu, zwykle o charakterze przewlekym, w ktrym zaburzone s funkcje poznawcze oraz zachowanie. Zaburzenia osobowoci Zaburzenia osobowoci to utrwalone dezadaptacyjne wzorce wewntrznego przeywania oraz zachowania spoecznego - prowadzce do indywidualnego cierpienia lub konfliktw interpersonalnych.