Michael Stemerowicz Nr albumu 2589

Terroryzm jako binarna opozycja tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych w latach 2001-2011. Prba analizy

Praca licencjacka Na kierunku: Stosunki Midzynarodowe W zakresie bezpieczestwa midzynarodowego

Praca przygotowana pod kierunkiem Dr. Joanny Lubeckiej

Krakw, padziernik, 2011

Nothing is either good or bad, but thinking makes it so William Shakespeare

Spis Treci
Wstp..........................................................................................................................................4 Rozdzia 1: Wsplnota Wyobraona. Rola tosamoci narodowej w pastwie narodowym.........................7 1.1 Wprowadzenie..................................................................................................................7 1.2 Pastwo narodowe............................................................................................................7 1.3 Nacjonalizm a tosamo narodowa..............................................................................11 1.4 Rola obcego w procesie reprodukcji tosamoci narodowej..........................................13 1.5 Podsumowanie................................................................................................................17 Rozdzia 2: W poszukiwaniu definicji terroryzmu.......................................................................................19 2.1 Wprowadzenie................................................................................................................19 2.2 Trudnoci wynikajce z fenomenu okrelanego jako machtpolitische Grnde.............21 2.3 Trudnoci natury merytorycznej.....................................................................................22 2.4 Krytyka schematu klasyfikacyjnego stworzonego przez Herfrieda Mnklera..............27 2.5 Krytyka prb zdefiniowania terroryzmu wedle koncepcji diffrance Jacques'a Derridy ..............................................................................................................................................30 Rozdzia 3: Obecno terroryzmu w yciu spoeczno-politycznym Stanw Zjednoczonych w latach 2001-2011. Rozmiar zjawiska...................................................................................................34 3.1 Wprowadzenie................................................................................................................34 3.2 Prba umiejscowienia terroryzmu w skali zagroe......................................................34 3.3 Analiza reakcji jako miara zagroenia............................................................................36 3.4 Rozmiar wojny z terrorem/terroryzmem........................................................................38 3.4.1 Wymiar militarny....................................................................................................38 3.4.2 Wymiar wywiadowczy...........................................................................................40 3.4.3 Wymiar dyplomatyczny..........................................................................................41 3.4.4 Wymiar wewntrzno polityczyny...........................................................................42 3.5 Podsumowanie ...............................................................................................................43 Rozdzia 4: Terroryzm binarna opozycja tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych w latach 2001-2011..................................................................................................................................46 4.1 Wprowadzenie Stany Zjednoczone, wsplnota wyobraona par exellence................46 4.2 Jzyk dyskursu antyterrorystycznego. Prba analizy.....................................................49 4.2.1 Konstrukcja znaczenia wydarze z 11 wrzenia 2001 przez aparat pastwowy Stanw Zjednoczonych....................................................................................................51 4.2.2 Wpisanie wydarze z 11 wrzenia 2001 w narracje emancypacyjn Stanw Zjednoczonych.................................................................................................................53 4.3 Formuowanie/Artykulacja tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych.................55 4.3.1 Zy terroryzm/zy terrorysta jako obcy...................................................................56 4.3.2 Dobry Amerykanin, albo przeciwiestwo terrorysty..............................................57 4.4 Podsumowanie................................................................................................................58 Zakoczenie..............................................................................................................................61 Bibliografia...............................................................................................................................63

Wstp
Punktem wyjcia niniejszej pracy, jest zaoenie, e pastwo narodowe nie moe istnie bez tosamoci narodowej. Dalsze, zawarte w przebiegu wywodu rozwaania i refleksje s pochodn powyszego zaoenia, jak rwnie reprezentowanej przez autora tezy, e powszechne poczucie przynalenoci do wsplnoty narodowej jest koniecznym warunkiem powstania oraz trwaoci instytucji pastwa narodowego. Tosamo narodowa nie jest jednake bytem istniejcym niezalenie oraz w sposb stabilny poza samym pastwem narodowym. Nie posiada ona wbrew rozpowszechnionemu mniemaniu charakteru trwaego, solidnego fundamentu, na ktrym pastwo narodowe moe opiera i rozwija swoj egzystencj. Kolektywne poczucie przynalenoci powstaje dopiero w odniesieniu do obcoci/innoci, takowy punkt odniesienia wydaje si by warunkiem koniecznym procesu ktrego istot jest samookrelenie wsplnoty i nabranie przez ni przekonania o wasnym znaczeniu. Co wicej, wiadomo obecnoci obcego/innego wydaje si rodzi dopiero na skutek dziaa aparatu pastwowego, dziaa demarkujcych granice pomidzy tym co obce, a tym co nasze. Wskazanie obcego pozwala na wzmocnienie wiadomoci wasnego Ja. W konsekwencji, uwiadomiona obecno obcego zapewnia istnienie tosamoci narodowej, a tym samym staje si si sprawcz istnienia pastwa narodowego. Gwnym celem niniejszej pracy jest zilustrowanie zasygnalizowanego powyej mechanizmu na przykadzie zjawiska terroryzmu i tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych w okresie minionej dekady (2001-2011). Intencj autora jest przeledzenie, w jaki sposb Stany Zjednoczone poprzez inskrypcje terroryzmu jako obcoci dokonyway reprodukcji swej tosamoci narodowej. W tym celu analizowany jest przede wszystkim stosowany przez przywdcw politycznych Stanw Zjednoczonych w dyskursie antyterrorystycznym jzyk. Taki sposb analizy wydaje si najbardziej adekwatny, poniewa artykulacja oraz inskrypcja obcego odbywa si gwnie na poziomie jzykowym. Praca skada si z czterech rozdziaw. W pierwszym dokonana zostaje prba przedstawienia zwizego opisu instytucji pastwa narodowego w zakresie koniecznym do przedstawienia poj koniecznych podczas prezentacji dalszego wywodu. Spord licznych sposobw spogldania na pastwo narodowe najwicej uwagi zostao powicone podejciu, ktre zwyko si w literaturze okrela mianem modernizmu. Przydatne w tej kwestii byy tezy zawarte w znanych pozycjach Ernesta Gellnera (Narody i nacjonalizm) oraz Benedicta 4

Andersona (Wsplnoty wyobraone: rozwaania o rdach i rozprzestrzenianiu si nacjonalizmu). Co ju wicej, intencj pierwszego rozdziau jest wytumaczenie narodowej. wzmiankowanego uprzednio mechanizmu reprodukcji tosamoci

Najwaniejsz podstaw teoretyczn przedstawionych w tym zagadnieniu refleksji stanowiy pozycje Davida Campbella (Writing Security United States Foreign Policy and the Politics of Identity) oraz Jean-Franois Lyotarda (Memorandum ber die Legitimitt). Rozdzia drugi jest powicony cakowicie istotnym aspektom terroryzmu jako zjawiska. W jego pierwszej czci przedstawione zostay dotychczasowe prby zdefiniowania terroryzmu oraz zwizane z tym problemy. W tym celu wykorzystane zostay przede wszystkim publikacje Bruce'a Hoffmana (Terrorismus, der unerklrte Krieg) oraz Herfrieda Mnklera (Die neuen Kriege). W drugiej czci tego rozdziau zostaa podjta prba krytyki dotychczasowych definicji terroryzmu, jak rwnie przedstawiony zostaje problem, ktrego istot o ile odwoamy si do sformuowanej na poziomie lingwistycznym koncepcji diffrance Jaquesa Derridy - jest zakwestionowanie moliwoci sformuowania trafnej i wyczerpujcej definicji terroryzmu. Trzeci rozdzia powsta w celu nakrelenia rozmiaru obecnoci zjawiska terroryzmu w yciu spoeczno-politycznym Stanw Zjednoczonych. Stanowi on prb przestawienia w zwizym zarysie rozmiarw, jakie w latach 2001-2011 przybraa w stosunku do terroryzmu dziaalno aparatu pastwowego USA. Ponadto, zamiarem trzeciego rozdziau jest wskazanie na powan dysproporcj pomidzy mierzalnym a odczuwalnym zagroeniem wynikajcym z terroryzmu. Szczeglnie pomocna w tej kwestii okazaa si praca Zygmunta Baumana (Pynny lk) oraz ju wyej wymieniona pozycja Davida Campbella. W czwartym rozdziale autor stara si w bardziej szczegowo pokaza w jaki sposb terroryzm zosta wcielony w kategori obcoci/innoci w yciu spoeczno-politycznym Stanw Zjednoczonych. W tym celu analizowane s publiczne przemwienia dowdcw politycznych Stanw Zjednoczonych, ze szczeglnym uwzgldnieniem publicznych wystpie wczesnego Prezydenta Stanw Zjednoczonych Georgea W. Busha. Najwiksz pomoc przy analizie stosowanego w wypowiedziach jzyka bya pozycja Richarda Jacksona (Writing the war on terrorism Language, politics and counter-terrorism). Ksika Richarda Jacksona w swoim alternatywnym podejciu do zjawiska terroryzmu niejednokrotnie suya wsparciem oraz inspiracj i okazaa si by kluczowa dla napisania niniejszej pracy.

Ponadto, w czwartym rozdziale autor stara si uzasadni wybr Stanw Zjednoczonych w celu zilustrowania mechanizmu oraz potrzeb cigej reprodukcji tosamoci narodowej wewntrz struktur pastwa narodowego. Wedug autora pracy Stany Zjednoczone stanowi egzemplifikacje lecego u podstaw niniejszej pracy mechanizmu. Na ich przykadzie nieustanna potrzeba reprodukcji tosamoci narodowej jest najbardziej widoczna i najatwiejsza do zidentyfikowania oraz opisania. By moe warto nadmieni, e do wyboru tematu niniejszej pracy przyczyniy si osobiste dowiadczenia autora. Urodzony poza granicami kraju, ktrego jest obywatelem, wychowany w dwch obszarach kulturowych i dwch rnych jzykach wczenie skonfrontowany zosta z problematyk narodowej tosamoci. Idea pastwa narodowego, chocia stosunkowo moda, przekazywana zostaje przez otoczenie, w ramach wychowania i socjalizacji odbywajcych si w obrbie granic pastwa narodowego, jako stan podany, naturalny i jedynie wyobraalny. Ten sposb mylenia da si rwnie czsto zauway w trakcie toku studiw polityka, bdca przedmiotem zainteresowania kierunku stosunkw midzynarodowych postrzegana bya czsto wycznie jako to, co si dzieje pomidzy i z udziaem pastw narodowych. To, e zarwno pastwa narodowe, jak i konsolidujca je tosamo s niedawnym i niekoniecznie jedynie wyobraalnym konstruktem znikao czsto z pola widzenia. Std te pojawia si u autora potrzeba przyjrzenia si na konkretnym przykadzie procesowi tworzenia tej tosamoci i lecym u podoa tego procesu mechanizmom. Znajdujcy si na pocztku pracy cytat wydaje si najlepiej ilustrowa dowiadczenia autora w tej kwestii.

Rozdzia 1:

Wsplnota Wyobraona. Rola tosamoci narodowej w pastwie narodowym

1.1 Wprowadzenie Spord licznych modeli organizowania ycia spoecznokulturowego wsplnot ludzkich, najwiksz popularno i rozpowszechnienie uzyskaa prawdopodobnie. koncepcja pastwa narodowego. Datujc jej narodziny wraz z wybuchem Rewolucji Francuskiej, czyli na przeomie XVIII i XIX wieku, moemy stwierdzi, i historia teje koncepcji jest stosunkowo krtka. Uwzgldniajc jednak jej dominujc i raczej niekwestionowan pozycj w dzisiejszym dyskursie politycznym, mona j bez wtpienia nazwa histori sukcesu. Obecnie wikszo pastw zaliczanych do tak zwanego pierwszego wiata okrela si, lub przynajmniej stara si okrela, mianem pastwa narodowego. Co wicej, brak przejrzystego podziau wsplnot na pastwa narodowe, jak i zanik struktur organizacyjnych charakterystycznych dla pastwa narodowego, jest czsto postrzegany jako gwny powd spoecznych napi i konfliktw. Intencj niniejszego rozdziau jest wskazanie na mechanizm tworzenia si oraz potrzeb cigego wytwarzania tosamoci narodowej wewntrz struktur pastwowo-narodowych. Wstpnie wydaje si niezbdnym dostarczenie, chociaby w rudymentarnym zakresie, zwizego opisu modelu organizacji ycia spoecznego jakim jest pastwo narodowe.

1.2 Pastwo narodowe Termin pastwo narodowe skada si z dwch, jeszcze nie zdefiniowanych sw: pastwo oraz nard. Pord licznych prb zdefiniowania terminu pastwa na szczegln uwag zasuguje definicja zaproponowana przez Maxa Webera. Okreli on pastwo jako instytucj, ktra na wyznaczonym terytorium z powodzeniem roci sobie prawo do monopolu na sprawowanie praworzdnej przemocy fizycznej1. Nie naley przez to rozumie, i przemoc jest jedynym lub najczciej uywanym rodkiem zwizku pastwowego, lecz e jest ona elementem specyficznym dla instytucji pastwa. Niekwestionowana pozycja monopolisty do praworzdnego uycia przemocy, odrnia pastwo od innych instytucji organizujcych ycie spoeczne.
1 Max Weber, Politik als Beruf, Stuttgart: Phillip Reclam 1992, s.6.

Naley jednak wspomnie, i koncepcja oraz funkcja pastwa jest o wiele bardziej zoona, ni jest to w definicji weberowskiej przedstawione. Nie powinno si jej uwaa za jedyn akceptowaln w naukach spoecznych.2 Kompetencje i rola instytucji pastwa jest do dnia dzisiejszego przedmiotem gorcych debat. Co wicej, postrzeganie zakresu dziaalnoci pastwa w ostatnich stuleciach ulegao czstym zmianom. Nie ma zatem podstaw, aby uzna dyskurs dotyczcy istoty pastwa za ostatecznie zakoczony. W przypadku niepewnoci dotyczcej ontologicznego statusu jakiego bytu, przewanie dopiero poprzez porwnanie go z innymi moemy bliej okreli jego istot. Z tego gwnie powodu wydaje si, e definicja Webera jest jak najbardziej adekwatna. Pozwala ona bowiem na identyfikacj cech odrniajcych pastwo od innych instytucji politycznych. W konsekwencji umoliwia to postrzeganie pastwa jako odrbnego fenomenu organizacji ycia spoecznego bez koniecznoci sprecyzowania jego natury w caoci. Starajc si o jednoznaczn definicj sowa nard mona napotka na problemy podobne do tych, ktre zostay przedstawione powyej na przykadzie pastwa. Sdzc po iloci sporw toczcych si o jego istot, funkcj lub nawet przeznaczenie, fenomen wsplnoty narodowej do dzi nie zosta satysfakcjonujco zdefiniowany. Z zaproponowanych w przeszoci rozlicznych definicji narodu, adna nie spotkaa si z powszechn akceptacj. Z reguy nard mona przedstawi jako wsplnot ludzk ze wsplnymi mitami dotyczcych wasnych przodkw, wspln histori i kultur, posiadajc poczucie pewnej solidarnoci, jak rwnie przywizan do okrelonego terytorium.3 Przedstawiona przez Anthonego D. Smitha definicja wydaje si jednak by z wielu wzgldw niewystarczajca. Pomijajc, i wiele ze sw uytych w tej definicji jest przedmiotem, od lat toczcych si debat bez jednoznacznego konsensusu dotyczcego ich znaczenia, prowokuje ona do postawienia szeregu pyta, na ktre nie sposb, przynajmniej w wytyczonych przez ni granicach dyskursu, odnale wystarczajce (zadowalajce) odpowiedzi. Nie wskazuje ona na gwn cech odrniajc wsplnot narodow od innych wsplnot ludzkich, tak jak robia to, dotyczca pastwa, weberowska definicja. Zestaw uytych kategorii rwnie dobrze moe posuy do okrelenia grupy etnicznej. Z tego wzgldu czsto zastrzega si, i dana wsplnota narodowa, aby moga uchodzi za nard,
2 3 Przykadowo mona wymieni czsto przywoywana definicj Georga Jellinka, skupiajc si na trzech najwaniejszych (wedug Jellinka) elementach pastwa: ludnoci, terytorium oraz wadzy zwierzchniej rzdzcej z powodzeniem nad elementami wymienionymi w pierwszej kolejnoci. Anthony D. Smith, Structure and Persistence of Ethnie, [w:] Guibernau, M. and Rex. J. (red.) The ethnicity reader: nationalism, mutliculturalism and migration, Cambridge: Polity press, 1999, s.27.

powinna by powizana z instytucj polityczn. Za tak instytucj moe suy na przykad pastwo.4 Co wicej, definicja Smitha nie w peni wyczerpuje zagadnienia przynalenoci jednostki do danego narodu. Sformuowanie Smitha redukuje czonkostwo jednostki w narodzie do swoistego determinizmu kulturowego, pomijajc przy tym zupenie aspekt woluntarystyczny. Mona by temu przeciwstawi bardziej normatywne podejcie. Jednostka staje si czonkiem narodu w momencie, w ktrym si za czonka narodu uwaa, oraz w ktrym inni czonkowie narodu uwaaj j za przynalen do wsplnoty narodowej.5 Idc dalej mona zauway, i jest to definicja, ktra nie zawiera odpowiedzi na zasadnicze pytanie, skd i kiedy narody jako wsplnoty ludzkie si pojawiy. Geneza narodw stanowi przedmiot gorcych debat oraz docieka naukowych, z definicji Smitha nie mona jednak wywnioskowa, czy istniay od zawsze, czy s to raczej nowoczesne produkty wynikajce z ewolucji wsplnot ludzkich. Upraszczajc, w sporze o genez narodw mona wymieni dwa stanowiska, ktre zarazem stanowi dwa bieguny okrelonego spektrum. Wikszo opinii dotyczcych kwestii genezy, istoty oraz natury narodu naleaoby zapewne umieci gdzie pomidzy przedstawionymi w niniejszym wywodzie stanowiskami. Z jednej strony tego spektrum istnieje myl spoeczna pod nazw prymordializmu lub perennializmu, ktra utrzymuje, i narody to odwieczne oraz naturalne wsplnoty.6 W tym ujciu, narody s czsto postrzegane jako wsplnoty o charakterze sakralnym, czasami nawet dane bezporednio przez boga. Co wicej, w kolektywnej wiadomoci narodowej panuje nierzadko przekonanie, i wasny nard jest narodem wybranym, e jest obdarzony pewn misj dziejow.7 Z drugiej strony, rozpatrujc sposb postrzegania i tumaczenia fenomenu narodu, naley wymieni przyjt przez wielu naukowcw XX wieku tendencj, dla ktrej przyjto miano modernizmu. W skrcie mona okreli modernizm jako przekonanie, i nard to stosunkowo nowy model mobilizacji i organizacji ycia spoecznego. Podejcie to opisuje narody jako nowoczesne konstrukty bdce wynikiem industrializacji oraz narodzin rodkw masowego przekazu. Jako gwn przyczyn umoliwiajc rozwj mediw na skale masow
4 5 6 7 Thomas Hylland Eriksen, Ethnicity, race and nation, [w:] Guibernau, M. and Rex. J. (red.) The ethnicity reader: nationalism, mutliculturalism and migration, Cambridge: Polity press, 1999, s.35. Ernest Gellner, Narody i nacjonalizm, Pastwowy instytut wydawniczy, Warszawa: 2009, s.83. Pocztki myli spoecznej obdarzonej nazw primordializmu lub perennializmu mona zauway w zaoeniach charakterystycznych dla niemieckiego romantyzmu z XIX wieku. W szczeglnoci w pracach Jochana Gottlieba Fichte lub Johanna Gottfrieda Herdera. Warto jednak zaznaczy, i przekonanie do wyjtkowoci wasnego narodu oraz nierzadko implikowanej z tego powodu poczucia misjonarstwa nie musi koniecznie wynika z przesanek religijnych. Nazistowskie Niemcy stanowi przykad wieckiego pastwa przekonanego o swoim ekskluzywnym statusie pord innych narodw.

przywoywany jest wynalazek druku. Przyjcie takiego kryterium umoliwia ustalenie pocztku procesu powstawania pierwszych narodw pod koniec XVI wieku. Dodatkowo zwolennicy modernizmu podkrelaj, i powstania narodw nie mona sprowadzi jedynie do przyczyn o charakterze czysto naturalnym. W myl tej koncepcji narody nie powstay na wskutek determinizmu w naturalnej ewolucji wsplnot ludzkich, lecz zostay w pewnej mierze wsptworzone, nawet celowo skonstruowane, poprzez dziaano europejskich intelektualistw. Stworzony przez modernizm fundament teoretyczny w rozwaaniach na temat istoty i charakteru narodw z jednej strony implikuje, a z drugiej wymaga innej, odgraniczajcej j od innych teorii, definicji. Benedict Anderson, jeden z mylicieli zaliczanych do nurtu modernistycznego, zdefiniowa nard jako wyobraon wsplnot polityczn, wyobraon jako nieuchronnie ograniczon i suwerenn.8 Zgodnie z definicj Andersona, narody s wsplnotami wyobraonymi, poniewa ich czonkowie maj mniej wicej sprecyzowane wyobraenie co do istoty wasnej wsplnoty. Pomimo, i wsplnoty narodowe s zbyt due, aby wszyscy czonkowie jednego narodu mogli si nawzajem pozna, pojedyncza jednostka danego narodu bdzie posiadaa wasn opini dotyczc prawdziwego charakteru swojej wsplnoty. Zatem wewntrzna kohezja narodu, przyjmujc posta w aktach solidarnoci i lojalnoci, nie jest rezultatem osobistych wizi, tylko wizi wyobraonych. Podsumujc mona stwierdzi, i wszystkie dziaania na rzecz wasnej wsplnoty oraz przewiadczenia dotyczce specyfiki wasnego narodu s podejmowane i formuowane pomimo braku empirycznie zweryfikowanej wiedzy. W myl tej andersonowskiej koncepcji nard jest wyobraony jako wsplnota nieuchronnie ograniczona. aden nard, bez wzgldu na jego demograficzny rozmiar, nie posiada aspiracji wcielenia w swoje struktury caej ludzkoci i doprowadzenia tym samym do zniknicia narodw. Wydaje si, i narody jako podmioty spoecznoci midzynarodowej potrzebuj siebie nawzajem, poniewa obecno innych narodw stwarza moliwo samookrelenia. Dopiero istnienie innych narodw pozwala potwierdzi poczucie wasnej odrbnoci narodowej. Mona zatem skonstatowa, i bez wzgldu na agresywny charakter aspiracji ekspansywnych narodu, celem jego dziaa nigdy nie bdzie inkorporacja caej ludzkoci.

Benedict Anderson, Wsplnoty wyobraone: rozwaania o rdach i rozprzestrzenianiu si nacjonalizmu, Znak Fundacja im. Stefana Batorego, KrakwWarszawa: 1997, s.19.

10

Ponadto, narody wyobraaj si jako wsplnoty suwerenne. Wszystkie dziaania czonkw narodu, ktry jest uwaany za niesuwerenny, lub sam siebie w takiej kategorii rozpatruje, bd podporzdkowane jego wyzwoleniu. W przypadku osignicia wymarzonej wolnoci, wszystkie dalsze dziaania bd polegay na wzmocnieniu oraz utrwaleniu pozycji narodu suwerennego. Utrzymanie stanu niepodlegoci naley do najbardziej ywotnego interesu narodowego i jest czsto okrelane terminem racji stanu. Narody zazwyczaj postrzegaj sibie jako niepodlege i suwerenne w sytuacji, w ktrej posiadaj uznan reprezentacj polityczn w formie pastwa.9 Wwczas mona mwi o pastwie narodowym, czyli o terminie, ktry by punktem wyjcia przytoczonych powyej rozwaa.

1.3 Nacjonalizm a tosamo narodowa Zasada polityczna, goszca i kady nard posiada naturalne prawo do samostanowienia i reprezentacji we wasnym pastwie, staa si niezwykle popularna w dziewitnastowiecznej Europie. Ruch spoeczny domagajcy si stworzenia adu midzynarodowego opartego o pastwa narodowe okrelany jest jako nacjonalizm. Wedle jego zaoe nacjonalizm mona zdefiniowa jako teori politycznego legitymizmu, ktra da, by granice etniczne nie przecinay si z granicami politycznymi, a zwaszcza, by granice etniczne w obrbie pastw nie oddzielay jego wadcw od reszty obywateli. 10 Nacjonalizm jest zatem ideologi, a nawet sentymentem, dostarczajc niezbdnych poj i zasad w celu organizacji ludnoci we spoeczestwie narodowym.11 Co wicej, tworzy i konsoliduje kategorie okrelajce charakter wasnej wsplnoty narodowej oraz jego stosunki z innymi wsplnotami. Nacjonalizm jako ruch spoeczny stara si doprowadzi do sytuacji, w ktrej kada jednostka z tym samym pochodzeniem etnicznym postrzega siebie jako czonka danego narodu. Wydaje si, biorc pod uwag, i we wspczesnym wiecie prawie kady moe, powinien i bdzie mie narodowo, tak jak posiada pe, i proces wdraania narodowej wiadomoci okaza si by sukcesem.12 Zakadajc, i w dzisiejszym wiecie, przynajmniej
9 Naley jednak nadmieni, i reprezentacja polityczna powinna by zaakceptowana przez znaczn wikszo swoich czonkw, czyli wykaza si pewn legitymizacj demokratyczn. Polska w latach 1945-1989 moe suy jako przykad narodu posiadajcego polityczn reprezentacje w formie wasnego pastwa, cho nie postrzegaa siebie jako w peni suwerennej. 10 Ernest Gellner, op. cit., s. 7576. 11 Pomimo, e naukowcy staraj si uywa terminu w jego neutralnym znaczeniu wedle definicji zaproponowanej powyej, w dzisiejszych czasach samo sowo nacjonalizm, w jego potocznym uyciu, posiada raczej negatywn konotacje. Nacjonalizm jest kojarzony oraz przywoywany jako gwna przyczyna pierwszej oraz drugiej wojny wiatowej. 12 Benedict Anderson, op. cit., s.18.

11

w jego postindustrialnej czci, prawie kady czowiek posiada narodowo, wyobraa si, oraz jest wyobraany jako czonek spoeczestwa narodowego, mona mwi o istnieniu tosamoci narodowej. Tosamo jest nieuniknionym aspektem bycia.13 Nie ma bytw wiadomych swojej wasnej doczesnej obecnoci, ktre mogyby funkcjonowa bez tosamoci. Wyej wymieniona tosamo narodowa jest, w przeciwiestwie do tosamoci indywidualnej, kolektywn form tosamoci. Upraszczajc, psychologicznosocjologiczn koncepcj tosamoci mona zredukowa do pytania: kim jestem w stosunku do innych? W przypadku tosamoci kolektywnej pytanie bdzie zatem brzmiao: kim jestemy w stosunku do innych?14 Jest to pytanie, ktre natychmiast implikuje, i nie ma na nie uniwersalnej odpowiedzi. Stosunek jest czym zmiennym i dynamicznym. W konsekwencji tosamo, ktra jest produktem ustosunkowania si jednego podmiotu do innego, nie moe by bytem stabilnym oraz niezmiennym. Postrzeganie tosamoci grupy, spoeczestwa, narodu jako wiecznie trwaego atrybutu lub nie ulegajcej zmianom wasnoci ugrupowania byoby fikcj.15 Z tego wzgldu tworzenie si tosamoci ma w sposb nieunikniony charakter pynny i dynamiczny. Powstaje ona na skutek cigego procesu interakcji, oraz wzajemnej percepcji. Percepcji tego jak my postrzegamy innych, oraz naszego przewiadczenia o tym, jak inni postrzegaj nas, posugujc si w tym miejscu kategori jani odzwierciedlonej stworzonej przez Georga Herberta Meada. Proces tworzenia tosamoci funkcjonuje zatem na cigym odgraniczaniu si, konsolidowaniu oraz ustalaniu rnic pomidzy nami a innymi. Jest to jednak proces, ktry nigdy nie ulega zakoczeniu. Tosamo nigdy nie osignie swojej ostatecznej formy, nie moe uzyska jakiego definitywnego, docelowego ksztatu. Wyobraona wsplnota nie moe zaprzesta procesu interakcji z innymi wsplnotami. Jak mona zauway na przykadzie Korei Pnocnej, nawet prba cakowitej izolacji jest specyficzn form komunikacji oraz interakcji. Dlatego te sama istota tosamoci pozostaje nieuchronnie elastyczna z potencjaem do zmian oraz modyfikacji.

13 David Campbell, writing security United States Foreign Policy and the Politics of Identity, (Manchester: Manchester University Press, 1998), s. 9. 14 Naley w tym miejscu zastrzec, i tak przedstawione rozdzielenie na tosamo indywidualn/kolektywn jest duym uproszczeniem. Kolektywna tosamo odziaowywuje na, wspksztaci tosamo indywidualn i vice versa. 15 Zdzisaw Mach, Symbols, Conflict and Identity, Albany: SUNY, 1993, s.6.

12

1.4 Rola obcego w procesie reprodukcji tosamoci narodowej W celu wyjanienia terminu tosamoci niezbdne byo wprowadzenie kategorii innoci, obcoci, odmiennoci. Kluczowym do zrozumienia procesu tworzenia si tosamoci, w tym przypadku kolektywnej, bdzie zatem odpowied na pytanie: skd si bierze i jak powstaje kategoria obcego, innego, odmiennoci? Powszechnie uwaa si, i to co dane ugrupowanie postrzega jako odmienne i obce nie jest zakodowane w naturze jako obce, ani te jako takie nie zostao odgrnie ustalone przez jak istot wysz. 16 Obecno innoci nie mona zatem sprowadzi do czysto realnych przyczyn, istniejcych poza postrzeganiem i interpretacj otaczajcych ugrupowanie bodcw. Dlatego te, przy prbie wytumaczenia procesu tworzenia si tosamoci mao przydatny jest realizm epistemologiczny zakadajcym, i rzeczywisto, a przynajmniej ludzkie dziaanie w odniesieniu do owej rzeczywistoci, skada si z obiektw istniejcych niezalenie od idei, wyobrae oraz domniema na ich temat.17 Podejcie do rzeczywistoci, ktre zakada, i wszelkie wydarzenia oraz dziaania mog by zredukowane do materialnych, doczesnych przyczyn, wydaje si by w tym przypadku nieadekwatne. Wychodzc z takiego zaoenia mona sformuowa hipotez, i tosamo nie tylko tworzy si w stosunku do innoci i obcoci, ale e rwnie sama kategoria odmiennoci jest tworzona w odniesieniu do wyobrae o wasnej tosamoci.18 Tworzenie si tosamoci narodowej nie jest zatem jednostronnym mechanizmem przyczynowoskutkowym, lecz raczej zoonym procesem o obustronnym oddziaywaniu. Niezmiernie wanym przy zrozumieniu problematyki tworzenia si tosamoci/odmiennoci jest wyej wymieniony brak materialnego, realnego fundamentu, ktry by uprzedza, a tym samym niezaprzeczalnie uzasadnia, sam mechanizm dychotomicznego podziau na kategorie tego co inne/obce i tego co nasze. Jest to proces o charakterze performatywnym, ktry nie posiada adnych staych pewnikw poza lub przed samym procesem. Podzia na to co wewntrzne, a co zewntrzne, na to co nasze, a co obce jest konstruktem spoecznym. Powstaje on dopiero w trakcie biecych interakcji midzygrupowych, a nie jest z gry narzucony przez niezaprzeczalny stan faktyczny lub natur. Mwic inaczej, tosamo narodowa jest konstruktem, ktry nie posiada ontologicznego statusu poza czynami, dziaaniami ktre ow tosamo konstytuuj. 19 Jest to
16 17 18 19 David Campbell, op. cit., s.9. Ibidem, s.4. Ibidem, s.9. Ibidem, s.10.

13

procedura, ktra, w poczeniu z nieuchronnie pynnym charakterem tosamoci, przypomina cige i nieskoczone wytyczanie granic pomidzy tym co wewntrzne, a co zewntrzne, tym co nasze, a co obce. Przyjcie wyej przedstawionego podejcia do kwestii tosamoci narodowej nie moe pozosta bez implikacji w rozwaaniach na temat istoty samej instytucji pastwanarodowego. Jeeli tosamo narodowa, definiowana jako wiadomo wsplnoty, e jest bytem odrbnym od innych wsplnot narodowych, nie istnieje w sposb stabilny i stay przed lub poza performatywnymi dziaaniami, ktre j okrelaj i konstytuuj, nie moe by mowy o tym, e instytucja pastwowa jest tylko i wycznie naturaln i uprawnion emanacj woli politycznej narodu. Wedle takiego rozumienia nard stanowiby wsplnot istniejc poza dziaaniami, ktre okrelaj jego charakter oraz dostarczaj niezbdnych kategorii do jego odrbnoci. Tymczasem sama ideologia nacjonalizmu zakada potrzeb uwiadamiania populacji, e jest czci odrbnej wsplnoty narodowej. Jest to proces wdraania niezbdnych kategorii, ktry dopiero tworzy sytuacj, w ktrej mona mwi o wsplnocie narodowej z wasn, odrbn tosamoci. Bdne jest bowiem zaoenie, e bez samego dziaania, agitacji na rzecz narodu sam nard, czyli wiadomo o jego istnieniu, mgby powsta, lub pozosta przy istnieniu. W konsekwencji, instytucje pastwowe nie stanowi tylko uzewntrznienia oraz reprezentacji ontologicznie niezalenego bytu narodowego, lecz s rwnie nieuchronnie zaangaowane w sam proces jego cigego wytwarzania, konsolidowania. W rezultacie, dziaania instytucji pastwowych, ktre z reguy podlegaj rozrnieniu na polityk zagraniczn i wewntrzn, nie s tylko i wycznie prost reakcj na bodce pochodzce z jakiego odrbnego wiata zewntrznego. S to rwnie dziaania o charakterze pedagogicznym, ktre wsptworz i konsoliduj wizerunek obcego w celu okrelania definiowania samego siebie. Mona zatem stwierdzi, i wikszoci dziaa orodkw wadzy instytucjonalnej zawsze wsptowarzyszy aspekt utrzymywania oraz reprodukcji tosamoci narodowej, ktra jest istotnym fundamentem ich istnienia. Instytucje pastwowe musz nieustannie podtrzymywa wrd ludnoci poczucie przynalenoci oraz wyobraenie wsplnoty jako koherentnego i trwaego bytu. Dlatego te w trakcie cigej klasyfikacji tego co inne, nie nasze, grupa wytwarza wasny wiat symboliczny, ktry suy jej jako potwierdzenie swojej odmiennoci i swego ekskluzywnego charakteru. Patrzc z takiej perspektywy nie dziwi, i rzdy pastw inwestuj tyle czasu i wysiku w utrzymanie oraz reprodukowanie symboli narodowych lub dziaa o charakterze symbolicznym takich jak

14

flaga narodowa, hymn narodowy, lubowanie/skadanie przysigi, goda, pieczcie, waluta narodowa, wita narodowe, znaczki pocztowe i inne przedmioty lub czynnoci o przyznanej wartoci symbolicznej.20 Nieustanne uywanie tyche symboli wspomaga reprodukcj tosamoci narodowej i utrzymuje sytuacj, w ktrej istnienie struktur pastwowonarodowych jest raczej niekwestionowane i posiada charakter aksjomatyczny. Cige odwoywanie si do wiata symbolicznego moe suy jako przykad dziaa o charakterze performatywnym, ktre aktualizuj i konstytuuj wyobraon wsplnot w codziennej praktyce.21 Wytworzone zaplecze symboliczne, ktre konsoliduje przekonanie o wasnej odrbnoci, przewanie staje si podstaw do dalszych relacji midzygrupowych. W konsekwencji, mylenie oraz zachowanie grupowe/narodowe nie odnosi si do obiektywnej, zewntrznej, pozadyskursywnej rzeczywistoci, lecz do subiektywnego wiata symbolicznego, ktry spoeczestwo narodowe samo wytwarza. W procesie konstytuowania si tosamoci narodowej poprzez inne/obce mona wskaza na pewn procedur jzykow, ktra ukrywa performatywny charakter tego mechanizmu. Jest to procedura, ktra w pewien sposb maskuje ontologiczn pustk, brak pozadyskursywnego fundamentu tosamoci narodowej oraz wspomaga tworzenie i identyfikacj kategorii obcego. W yciu spoeczno-politycznym kadej wsplnoty narodowej mona zauway funkcjonowanie czego, co Jean-Franois Lyotard nazwa narracjami legitymizujcymi, ktre nie tylko ukrywaj wyej wymienion pustk ontologiczn, lecz rwnie su jako rdo legitymizacji podejmowanych dziaa. W swoich przemyleniach na temat uprawomocnienia dziaa orodkw wadzy dokona on rozrnienia na naracj mityczn oraz emancypacyjn.22 Opowieci mityczne s form uprawomocnienia dziaa aparatu pastwowego, odwoujc si do przeszoci. Pomimo czsto spotykanego, subiektywnego przekonania o wasnej odwiecznoci, duo ruchw politycznych posiada raczej spontaniczny i bezprecedensowy charakter. Z tego powodu, nierzadko jest tworzona iluzja cigoci historycznej. Poprzez wymylanie tradycji, prowadzenie selektywnej polityki historycznej i wskazywanie na mity zaoycielskie dokonuje si konsolidacja i wzmacnienie wizi spoecznych.23 Mwic inaczej mona stwierdzi, i dziedzictwo kulturowe ulega
20 Richard Jackson, Writing the war on terrorism Language, politics and counter-terrorism, Manchester: Manchester University Press, 2005, s.61. 21 Ibidem, s.61. 22 Jean-Franois Lyotard, Memorandum ber die Legitimitt, [w:] Peter Engelmann (red.), Postmoderne und Dekonstruktion, Stuttgart: Reclam Verlag 1990, s. 56. 23 Eric Hobsbawm, Tradycja wynaleziona, Krakw: Wydawnictwo Universytetu Jagielloskiego, 2008, s.20.

15

upolitycznieniu w celu wdraania poczucia przynalenoci oraz zademonstrowania wsplnotowej kohezji. Ponadto, suy ono jako element legitymizujcy oraz wzmacniajcy aparat pastwowy.24 Historia podlega procesowi narratywizacji i jest przetwarzana na wzr mitycznej opowieci, w ktrej wydarzenia i bohaterzy narodowi s oczyszczeni z wikszoci otaczajcych ich kontrowersji. Co wicej, upolitycznione dziejopisarstwo wykazuje si skonnoci do przedstawiania rzeczy w taki sposb, e maj one charakter oczywisty. 25 Wedle takich opowieci, powstanie pastwa narodowego jako podstawowej jednostki organizowania ycia spoecznokulturowego wsplnot ludzkich, jest przedstawiana jako logiczna konsekwencja dziejowa nie dopuszczajca do gosu powanych rozwaa nad innymi prbami w tej sferze. Konkludujc, odwoywanie si do pradawnych mitw zaoycielskich stwarza moliwo przedstawiania siebie w wietle jak najwikszej naturalnoci, maskujc zarazem swoj stosunkow nowoczesno. Posikujc si odwieczn histori istnienia, wsplnoty narodowe staraj si uchodzi za przeciwiestwo wszelkiej sztucznoci lub inynierii spoecznej. Opowieci emancypacyjne rwnie posiadaj funkcje legitymacyjne w obrbie struktur pastwowych. Uprawomocniaj instytucje, praktyki spoeczne i polityczne, etyk, ustawodawstwo, schematy mylenia oraz symbolik. W przeciwiestwie do mitw nie odnajduj swojej funkcji legitymizacyjnej w przeszoci, w czynach zaoycielskich, lecz w obiecanej przyszoci, idei, ktr naley wprowadzi i zrealizowa.26 Idea oraz obietnica wolnoci, dobrobytu, bezpieczestwa, moliwoci do samorealizacji posiada charakter uprawomocniajcy gwnie dlatego, e odnosi si do wartoci o charakterze uniwersalnym i jest przewanie utrzymywana na wysokim poziomie abstrakcji. Zorganizowanie dziaa wok opowieci emancypacyjnej posiada ogromny potencja do legitymizacji wszelakich dziaa ustalonych przez orodki wadzy. Nierzadko przyjmuje posta demagogiczn, a czasami nawet totalitarn.27 W obliczu celu utrzymanego na wysokim poziomie abstrakcji zawsze istnieje moliwo/niebezpieczestwo, e kto okae si niewystarczajco zaangaowany, lub stanie si przeszkod w procesie wdraania projektu emancypacyjnego. 28 Dodatkowo mona stwierdzi, i ten kto prbuje si przeciwstawi lub jest odczuwany jako
24 25 26 27 Ibidem, s.17. David Campbell, op. cit., s.4. Jean-Franois Lyotard, op. cit., s.65. Przykadowo mona w tym miejscu wymieni terror pastwowy z okresu rzdw Stalina w Zwizku Radzieckim. Stalinizm by midzy innymi moliwy, poniewa jego dziaania byy legitymizowane obietnic wprowadzenia sprawiedliwej republiki sozialistycznej. 28 Jean-Franois Lyotard, op. cit., s.70.

16

zagroenie,

przewanie

automatycznie

wpada

kategori

obcego/nie

naszego.

Podsumowujc temat narracji emancypacyjnej naley zaznaczy, i wsplnota narodowa oraz jej polityczna reprezentacja w formie aparatu pastwowego nie czerpie swojej legitymizacji z samej siebie, lecz ze wsplnoty, ktra jest podana i stanowi wymarzony cel projektu emancypacyjnego. Przywoujc radykalne sformuowanie Lyotarda, suwerenno nie naley do ludu, lecz zawarta jest w idei wolnego i wyemancypowanego spoeczestwa.29

1.5 Podsumowanie Wsplnota narodowa moe zaistnie tylko wwczas, gdy panuje powszechna wiadomo przynalenoci do niej pord jej czonkw. Innymi sowy, nieodzownym warunkiem istnienia narodu stanowi tosamo narodowa. Pastwa narodowe nie posiadaj jednak pozadyskursywnych, stabilnych tosamoci. Tosamo narodowa, a wraz z ni system znacze, wartoci oraz schematw zachowa, powstaje w stosunku do innoci/obcoci. Kategorie tosamoci i odmiennoci nie istniej przed performatywnymi dziaaniami, ktre je konstytuuj i konsoliduj. Co wicej, obydwie kategorie, s w swojej istocie nieuchronnie pynne i posiadaj potrzeb cigej reprodukcji. W konsekwencji pastwa narodowe s uwikane w nieskoczony proces stawania si, ustalania wytycznych do performatywnych dziaa, ktre wspomagaj konsolidacje i reprodukcj tosamoci narodowej. w proces jest wspomagany i w pewnym sensie ukrywany przez wyej wymienione opowieci uprawomocniajce, przy czym narracja emancypacyjna, odwoujc si do bardzo oglnych i abstrakcyjnych ideaw stwarza najwikszy potencja do coraz to nowszych performatywnych dziaa konsolidujcych tosamo narodow. Pastwo narodowe stanowi zatem model organizacji spoecznej, ktry jest nieuchronnie skazany na nieskoczony proces emancypacji poprzez wskazywanie obcego i innego, nierzadko przedstawiany jako egzystencjalna przeszkoda i zagroenie dla wymarzonego, docelowego ksztatu spoeczestwa narodowego. Zakoczenie performatywnych dziaa ujawnio by brak pozadyskursywnego fundamentu pastwa narodowego; zastj oznaczaby mier.30 Spenienie obietnicy emancypacyjnej, czyli doprowadzenie do utopijnej sytuacji absolutnego dobrobytu, sprawiedliwoci oraz wolnoci pozbawio by orodki wadzy racji istnienia. Osignicie wszystkich celw politycznych zakoczyo by - posugujc si w tym miejscu sownictwem ekonomicznym - popyt na regulujce i dyscyplinujce funkcje aparatu pastwowego. W
29 Ibidem, s.66. 30 Paul Virilio, Speed and Politics: An Essay on Dromology. New York: Semiotext(e), 1986, s. 67.

17

konsekwencji,

artykulacja

obcoci/innoci

przedstawionej

przewanie

formie

niebezpieczestwa nie stanowi ywotnego zagroenia, lecz jest jednym z warunkw egzystencji instytucji pastwa narodowego. Podczas gdy przedmioty zainteresowania i troski politycznej zmieniaj si w miar upywiu czasu, sam mechanizm konstytuowania si kategorii obcego pozostaje bez zmian.31

31 David Campbell, op. cit., s.13.

18

Rozdzia 2:

W poszukiwaniu definicji terroryzmu

At a conference in 2002 foreign ministers from over 50 Islamic states agreed to condemn terrorism but could not agree on a definition of what it was that they had condemned32

2.1 Wprowadzenie Opisana w powyszym cytacie sytuacja, wydaje si by na pierwszy rzut oka paradoksalna, a nawet nie pozbawiona komizmu. Stanowi ona jednak jak najbardziej adekwatne podsumowanie wszystkich dotychczasowych prb ustalenia wyczerpujcej oraz pozbawionej sprzecznoci, oglnie uznanej definicji fenomenu jakim jest terroryzm. Czym bowiem jest terroryzm? Co kryje si za tym sowem, ktre, jak twierdzi Bruce Hoffman w swej powiconej zjawisku terroryzmu pracy, w perfidny sposb wkrado si w nasz mow codzienn?33 W sposb atwy mona ustali czym terroryzm nie jest, jak rwnie z czym si w sposb nieodczny kojarzy. Dlatego nie podlega prawdopodobnie dyskusji, i w dzisiejszym rozumieniu, terroryzm uzyska konotacj wycznie negatywn 34 i jest rozumiany jako dziaanie zwizane z (pozbawionym oglnie akceptowanej legitymacji) uyciem przemocy. Przemoc jest przy tym przewanie skierowana przeciwko ludnoci cywilnej i przybiera form brania zakadnikw, porwa, zamachw bombowych i innych bezwzgldnych atakw 35. Poza takim zredukowanym i bardzo oglnym okreleniem, terroryzm okazuje si by zjawiskiem nader trudnym do sprecyzowania oraz wymykajcym si wszelkim prbom definicji.

32 Rohan Sullivan , Muslim Nations Fail To Define Terrorism, Associated Press, April 3, 2002 33 Bruce Hoffman, Terrorismus, der unerklrte Krieg, Frankfurt nad Menem: S. Fischer, 2006, s.21. 34 W tym miejscu warto wspomnie, i nie zawsze tak byo. Za czasw rewolucji francuskiej terror/terroryzm mia niejednokrotnie pozytywne konotacje i by przez jego apologetw rozumiany jako instrument wprowadzania/wdraania porzdku oraz spokoju spoecznego czyli cnoty, posugujc si terminologi uywan przez przywdz Jakobinw M. Robespierra. Jego rzdy oficjalnie nosiy nazw regime de la terreur. 35 James D. Kiras, Terroryzm i globalizacja,[w:] John Baylis, Steve Smith (red.), Globalizacja polityki wiatowej Wprowadzenie do stosunkw midzynarodowych, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagieloskiego, 2008, s.594.

19

Organizacja Narodw Zjednoczonych od roku 1972 stara si ustali jednoznaczn definicj terroryzmu. Punkt wyjcia stanowiy tragiczne wydarzenia na Olimpiadzie w Monachium, gdzie grupa Palestyczykw wzia jako zakadnikw dziewiciu zawodnikw druyny izraelskiej, rzdajc w zamian za ich uwolnienie wypuszczenia Palestyczykw wizionych przez rzd izraelski. Incydent, ktry zakoczy si mierci wszystkich sportowcw izraelskich w trakcie prby ich odbicia, skoni wczesnego sekretarza generalnego, Kurta Waldheima, do sformuowania propozycji aby ONZ podejmowaa dziaania przeciwko atakom terrorystycznym. Jednake, poza pojedynczymi uzgodnieniami w sprawach statusu dyplomatycznego oraz powietrznego transportu cywilnego, w ONZ nie zdoano doj do porozumienia i sformuowa moliwej do powszechnego zaakceptowania definicji terroryzmu, ktra miaaby stanowi podoe prawne i legitymizowa midzynarodowe dziaania antyterrorystyczne.36 Trudno zdefiniowania pojcia terroryzmu nie jest problemem, z ktrym styka si tylko i wycznie reprezentowana w ONZ midzynarodowa spoeczno. Mona by nawet stwierdzi, i przy duej iloci interesw narodowych, zderzajcych si na forum ONZ, dojcie do konsensusu oraz ustalenie w sposb pozytywistyczny czym jest terroryzm, wydaje si, co nie zaskakuje, raczej mao prawdopodobne. Opisywana w tym rozdziale niemono znalezienia definicji jest dobrze znana w krgach akademickich. Wielu szanowanych i uznanych naukowcw zajmujc si terroryzmem podejmowao prb sformuowania precyzyjnej, wyczerpujcej i pozbawionej sprzecznoci definicji. Walter Laqueur, ktry w obu swoich monumentalnych rozprawach na temat terroryzmu rozpaczliwie stara si zdefiniowa opisywane zjawisko, w konsekwencji doszed do wniosku, i jest to zadanie niemoliwe do spenienia oraz nie warte trudu37. Jako potwierdzenie stanowiska Laqueura mog suy prace naukowe powicone tylko i wycznie problematyce definicji terroryzmu. W tym duchu aby wymieni jedynie dwa z licznych przykadw - wypowiada si Brian M. Jenkins w swej pracy The Sudy of Terrorism: Definitional Problems, i Axel P. Schmid w Political Terrorism: A Research Guide. Rwnie Jean Baudrillard piszc o terroryzmie nada jednej ze swoich publikacji tytu brzmicy Duch Terroryzmu38. Ju sam tytu sugeruje, i mamy do czynienia ze zjawiskiem nieuchwytnym o substancji raczej ulotnej.

36 Bruce Hoffman, op cit, s.55-56. 37 Ibidem, s.70. 38 Jean Baudrillard, Duch Terroryzmu, Warszawa: wydawnictwo sic!, 2005

20

Podobnie w wiecie mediw wydaje si, i nie ma zgodnoci, ktre dziaania mona zakwalifikowa jako jednoznacznie terrorystyczne, a ich sprawcw jako terrorystw. W 2004 roku grupa czeczeskich aktywistw zaja szko w pnocno - osetyjskim Biesanie. Wydarzenie zakoczyo si mierci co najmniej 331 osb, w tym 172 dzieci. Niepewno semantyczn mediw w stosunku do sowa terroryzm doskonale odzwierciedla sprawozdanie amerykaskiej gazety Washington Post. Czonkowie ugrupowania czeczeskiego byli okrelani jako terroryci tylko w bezporednich cytatach wypowiedzi oficjalnego rzecznika prezydenta Putina lub wypowiedzi prezydenta Busha. W pozostaej czci artykuu uywano takich okrele jak guerilla (17 razy), porywacze (11), rebelianci (6), bojownicy (3) oraz separatyci (2). Sprawozdanie New York Times w tej kwestii niewiele si rnio.39 Nasuwa si zatem pytanie, co jest powodem komplikacji, ktre pojawiaj si przy prbie sformuowania powszechnie akceptowalnej definicji terroryzmu? Co jest przyczyn niejasnoci i by moe nawet niepewnoci przy uyciu sowa terroryzm? Nie sposb odpowiedzie na te pytania jednym zdaniem. Wstpnie jednak mona stwierdzi, i dzieje si tak nie tylko z przyczyn merytorycznych, ale rwnie z powodw okrelanych w pimiennictwie niemieckim jako machtpolitische Grnde.40 Semantyka wydaje si nierzadko peni rol suebn wobec doranych interesw politycznych. Celem tego rozdziau jest przedstawienie najczciej wymienianych przyczyn prowadzcych do trudnoci przy definiowaniu pojcia terroryzmu oraz prba zaproponowania alternatywnego podejcia do fenomenu terroryzmu w oparciu o przemylenia francuskiego filozofa Jaques'a Derridy.

2.2 Trudnoci wynikajce z fenomenu okrelanego jako machtpolitische Grnde Przy caej niepewnoci i niejasnoci otaczajcej fenomen terroryzmu, jedna kwestia w zasadzie nie podlega dyskusji. Pojcie terroryzm, na skutek upowszechnienia si konotacji, samo w sobie nacechowane jest pejoratywnie i stanowi okrelenie dyskredytujce41 oraz wykluczajce.42 Gdy polityk obdarza czyn lub ugrupowanie etykiet terroryzmu, ma on na celu zanegowanie prawomocnoci ocenianego czynu lub zjawiska. Innymi sowy: pojcie uywane jest w dyskursie politycznym, aby wykluczy i potpi postpowanie podmiotu

39 Bruce Hoffman, op cit, s. 64-65. 40 Herfried Mnkler, Die neuen Kriege, Hamburg: Rohwolt Verlag, 2004, s.175. 41 Brian Michael Jenkins, The Study of Terrorism: Definitional Problems, Santa Monica, CA: RAND Corporation, P-6563, Grudzie 1980, s.9-10. 42 Herfried Mnkler, op cit, s.175.

21

niesprzyjajce ukadowi politycznemu. Etykieta terroryzmu moe by nadana lub odebrana wszelkim podmiotom politycznym, przy czym nie bez znaczenia wydaj si by uwarunkowania zwizane z aktualnym rozkadem si na arenie midzynarodowej. Denia podmiotu politycznego do narzucenia oponentowi stygmatu terroryzmu, sygnalizuje, i postpowanie oponenta jest dla owego podmiotu nie do przyjcia i zagraa w sposb dorany nie tylko jego interesom, lecz wrcz egzystencji. Okrelony mianem terrorysty przeciwnik jest godny ze wszech miar potpienia. IIustrujc powyej opisany mechanizm mona stwierdzi, e skonsolidowane struktury wadzy, na przykad pastwowej, bd okrelay wszelkie ugrupowania zagraajce ich integralnoci terytorialnej mianem terroryzmu. Z drugiej strony, pozarzdowe ugrupowania polityczne, walczce o swoja niezaleno, uzasadnia bd swoje denia odniesieniem do szczytnych ideaw oraz prawem do samostanowienia. W konsekwencji, bd si stara niejako au rebours obdarzy akcje i metody skonsolidowanej wadzy mianem terroryzmu. Wydaje si wic, e to, co bywa okrelane jako terroryzm, zaley od perspektywy i subiektywnej oceny stosujcego ten termin. Terroryzm jest terminem, ktry w przypadku uycia implikuje pewien osd moralny.43 W sytuacji, w ktrej jedna ze stron zdoa narzuci pojcie terroryzmu (z wszystkimi towarzyszcymi mu negatywnymi skojarzeniami) swemu oponentowi, porednio przekonuje innych do zaakceptowania swojej wasnej oceny moralnej oraz potpienia przeciwnika. O ile nazwanie swego wroga terroryst uwieczone zostanie sukcesem, ktrego miar jest akceptacja ze strony innych, niezaangaowanych podmiotw politycznych, to sukces ten jest rwnoznaczny z uzyskaniem legitymacji do podjcia skutecznej samoobrony.

2.3 Trudnoci natury merytorycznej Prbujc ustali definicje zjawiska terroryzmu wielu naukowcw dochodzi do wniosku, i to co przyjo si okrela terminem politische Machtspiele znieksztaca zjawisko i dodatkowo utrudnia ustalenie cech charakterystycznych tylko i wycznie dla terroryzmu. Naukowe podejcie oraz wskazanie istoty terroryzmu wydaje si zatem moliwe jedynie w przypadku oderwaniu rozwaa od tego co nie jest czysto merytoryczne.44

43 Brian Michael Jenkins, op cit, s.1. 44 Dla porwnania zobacz: Herfried Mnkler, Die neuen Kriege, s.176; Brian Michael Jenkins, The Study of Terrorism: Definitional Problems, s.2; Bruce Hoffman, Terrorismus, der unerklrte Krieg, s.59-65.

22

Konstruowanie encyklopedycznej definicji terroryzmu wydaje si by mao obiecujce. Wspomniane powyej dowiadczenia W. Laquera stanowi mao zachcajcy przykad. W dodatku Axel P. Schmidt w swojej pracy na temat terroryzmu przeanalizowa 101 rnych definicji, dokonujc tabelarycznego zestawienia najczciej powtarzajcych si kategorii sownych.

23

Tabela 1:45 terroryzmu

czstotliwo wystpowania elementw definicyjnych w 101 definicjach

Kategoria sowna 1.Przemoc, przymus 2.Polityczne 3.Podkrelenie strachu i grozy 4.Groba 5.(psychologiczne) efekty i (oczekiwane) reakcje 6.Rozrnienie pomidzy ofiar celem 7.dziaanie celowe, zaplanowane, systematyczne, zorganizowane 8.metody walki, strategia, taktyka 9.Poza normalnoci, przekroczenie zaakceptowanych regu, bez uwzgldnienia aspektw humanitarnych 10.Szanta, wymuszanie ugody 11.Zdobywanie rozgosu 12.Przypadkowo, losowy charakter 13.Ludno cywilna, osoby postronne i neutralne jako ofiary 14.Zastraszenie 15.Podkrelenie niewinnoci ofiar 16.Ugrupowanie, ruch, organizacja jako sprawca 17.Aspekty symboliczne lub demonstracyjne 18.Nieobliczalno, nieprzewidywalno, nago wystpienia przemocy 19.Niejawno 20.Powtarzalno, przemoc posiadajca charakter kampanii bd seryjny 21.Przestpczy, bezprawny 22.Roszczenia wobec strony trzeciej

Czstotliwo wystpowania (w %) 83,5 65,0 51,0 47,0 41,5 37,5 32,0 30,5 30,0 28,0 21,5 21,0 17,5 17,0 15,5 14,0 13,5 9,0 9,0 7,0 6,0 4,0

45 Axel P. Schmidt, Albert J. Jongman et al. Political terrorism: A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories, and Literature, (New Brunswick NJ: Transaction Books, 1988) s.5-6.

24

W przypadku takiej sytuacji atwo o konkluzj, i skonstruowanie definicji lub znalezienie cechy charakterystycznej tylko i wycznie dla terroryzmu skazane jest na niepowodzenie. Godna uwagi jest moliwo przyblienia si do istoty terroryzmu poprzez ustalenie rnic w stosunku do innych form przemocy. Czym zatem rni si przemoc stosowana przez terrorystw od innych rodzajw przemocy? Jak strategi lub ekonomi uycia siy kieruje si terrorysta w odrnieniu do innych aktywistw? Zakadajc, i pastwo jest jedyn organizacj polityczn posiadajc monopol na legalne uycie przemocy fizycznej 46, mona stwierdzi, e w przypadku, gdy jest to przemoc nie sankcjonowana przez pastwo, ma ona charakter bezprawny i jest stosowana poza strukturami pastwowymi. Warto jednak zauway, i pastwo rwnie moe dziaa w sposb terrorystyczny. Zwyczajowo przystao si okrela pastwow przemoc terrorystyczn terminem terror a dziaania terrorystyczne poza strukturami pastwowymi terroryzmem.47 Konsekwentne stosowanie tego toku mylenia oznaczaoby jednak, i kade przestpstwo popeniane za pomoc uycia przemocy stanowioby zamach terrorystyczny. Z tego powodu koniecznym wydaje si dalsze sprecyzowanie, ktre braoby pod uwag motywy i cele terrorystw. W odrnieniu do pospolitego przestpcy terrorysta jest altruist. 48 Jego dziaania nie s motywowane egoistycznymi pobudkami, lecz chci zmienienia istniejcego porzdku oraz wprowadzenia swoich wyobrae o nowym, jego zdaniem sprawiedliwszym bd lepszym adzie politycznym bd spoecznym. Terrorysta walczy o wprowadzenie tego, co on sam uwaa za dobro, a nie dla wasnych korzyci. O dziaaniu terrorystycznym mona wic mwi jedynie wwczas, gdy jest to uycie przemocy o podou mniej lub wicej sprecyzowanej woli politycznej. Przemoc jest dla terrorystw instrumentem dojcia do wadzy, rodkiem, ktry pomoe pozby si niewygodnego i silniejszego przeciwnika politycznego. Forma atakw i zamachw terrorystycznych nie jest zatem aktem tchrzostwa, lecz wynikiem racjonalnej oceny si. Ugrupowania terrorystyczne bd unikay bezporedniej konfrontacji ze skonsolidowan wadz, ktr staraj si unicestwi. Czuj si wrcz zmuszone do stosowania niekonwencjonalnych metod uycia przemocy, poniewa tylko takie postpowanie pozwala wyrwna, lec u podstaw, skrajn asymetri rozkadu si. Rekapitulujc, mona sprbowa okreli terroryzm jako bezprawne, umotywowane
46 Max Weber, Politik als Beruf, Stuttgart: Reclam Verlag, 1992, s.2. 47 Dla porwnania: Brian Michael Jenkins, The Study of Terrorism: Definitional Problems, s.3; Bruce Hoffman, Terrorismus, der unerklrte Krieg, s.42-43. 48 Bruce Hoffman, op cit, s.76.

25

politycznie uycie przemocy, majce na celu zyskanie wadzy, w celu implementacji wasnej wizji nowego porzdku spoecznego49, przy czym forma i metoda zastosowania przemocy jest rezultatem nieproporcjonalnej dystrybucji si. Pomimo e tak zawona charakterystyka w do duym stopniu wyrnia terroryzm wrd innych form uycia przemocy, nie jest to nadal wystarczajce wyodrbnienie. Przy tak sformuowanym okreleniu terrorysta nie odrniaby si od rewolucjonisty, partyzanta lub wyalienowanego socjopaty, posiadajcego bardzo odmienne wyobraenia, co do kwestii ksztatu struktur spoecznych. Z tego powodu wydaje si by koniecznym podjcie wysiku zmuszajcego do wskazania kolejnych cech charakterystycznych dla terroryzmu. W odrnieniu od osamotnionego socjopaty terrorysta jest z reguy czci wikszego ugrupowania, ktre posiada swoist struktur organizacyjn50. Na czele ugrupowania stoi zazwyczaj charyzmatyczny przywdca, ktry konstruuje i personifikuje wol polityczn danego ugrupowania. Naley koniecznie nadmieni, i terroryzm jest form przemocy, ktra posiada intencje oddziaywania wykraczajce poza bezporednie uycie siy. Herfried Mnkler stwierdza, e w przeciwiestwie do ruchw partyzanckich, ktre koncentruj si gwnie na wyrzdzeniu fizycznych szkd, terroryzm jest zawsze zogniskowany na psychicznych skutkach swojej dziaalnoci.51 W centrum uwagi terrorysty nie ley maksymalizacja szkd materialnych, lecz jak najwiksza dystrybucja strachu bdca skutkiem wykonanego ataku. Jest to, jak stwierdza Bruce Hoffman, specyficzna forma komunikacji 52, w ktrej akt przemocy stanowi swoiste i spektakularne przesanie. Wynikajcy z asymetrii si brak moliwoci przeciwstawienia si przeciwnikowi w bezporedniej konfrontacji, prowadzi do wyboru strategii, ktrej istot jest atak na moralne i psychiczne zaplecze przeciwnika. Zniszczenie jego najwaniejszych symboli tosamoci pozwala podkopa jego przekonanie o wasnej supremacji. Walka, toczona pomidzy terrorystami, a skonsolidowan wadz, odbywa si w duej mierze na poziomie czysto symbolicznym. Komunikat terrorystw brzmi nastpujco: gdy kto nie potrafi ochroni tego, co jest dla niego najwaniejsze, w jaki sposb moe sobie roci prawo do swojej obecnej prestiowej pozycji? Moe istnieje kto, kto lepiej speni jego role w przestrzeni politycznej? Adresatem powyszego komunikatu nie
49 Konkretna wizja nowego, wymarzonego porzdku spoecznego moe wynika z przekona ideologicznych (nacjonalistycznych, rasistowskich, anarchistycznych, komunistycznych), religijnych, filozoficznych itd. 50 W obecnych czasach ugrupowania terrorystyczne wybieraj strukture o charakterze sieciowym z do pytk hierachi. Obecnie istniejca struktura wynika z ewolucji terroryzmu w ostatnich stuleciach. Ugrupowanie zorganizowane w strukturze sieciowej najlepiej spenia warunki do efektywnej dziaalnoci w warunkach asymetrycznego rozkadu si. 51 Herfried Mnkler, op cit, s.177. 52 Bruce Hoffman, op cit, s.306-310.

26

jest jedynie wrg polityczny, lecz rwnie niezaangaowana strona trzecia, strona stanowica dla terrorystw rdo legitymacji ich dziaa. Jest to potencja, ktry terrorysta bdzie usiowa przekona do sprawy dla ktrej walczy. Ugrupowania terrorystyczne z reguy zapewniaj, i stosowana przez nie przemoc jest wynikiem doznanego wczeniej ucisku i niesprawiedliwoci. Brutalna forma walki jest tylko i wycznie rezultatem ich desperacji oraz cierpienia. Rozumienie terroryzmu jako swoistej strategii komunikacji tumaczy rwnie dlaczego terroryzm jest form przemocy, w ktrej sprawcy przyznaj si do swoich czynw. Publikacja oraz zwrcenie na siebie uwagi jest w takim samym stopniu wana jak sam akt przemocy. Przekonanie strony trzeciej, powracajc do sfery Machtpolitik, jest warunkiem pozbycia si pejoratywnego okrelenia terrorysta i przemiany w mczennika dziejw lub bojownika walczcego o suszn spraw.

2.4 Krytyka schematu klasyfikacyjnego stworzonego przez Herfrieda Mnklera Przy dogbnej analizie taksonomii proponowanych przez naukowcw mona doj do wniosku, i nie ma cechy charakterystycznej zarezerwowanej dla terroryzmu. Dopiero obecno specyficznej kombinacji form i przejaww przemocy pozwala na odrnienie terroryzmu od innych odmian walki o wadz polityczn. Terroryzm jest zatem, wedug klasyfikacji przedstawionej powyej, uwarunkowan form przemocy. W konsekwencji akt przemocy musi spenia pewne warunki, aby mg by uznawany za przejaw terroryzmu. Misternie skonstruowany schemat klasyfikacyjny powinien umoliwia jednoznaczne ustalenie, czy wybrany akt przemocy jest zamachem terrorystycznym czy te nie. Co wicej, powinien pozwoli ustali, ktre ugrupowanie naley uzna za terrorysryczne, a ktre nie. Szkopu w tym, e wiele dziaa podejmowanych przeciwko skonsolidowanej wadzy politycznej jest okrelanych mianem terroryzmu, pomimo e nie spenia wyej wymienionych kryteriw, lub spenia je tylko czciowo. Wiele ugrupowa, figurujcych midzy innymi na licie organizacji terrorystycznych Departamentu Stanu Stanw Zjednoczonych, jest uznawanych za terrorystyczne, pomimo e wedug wyej wymienionego schematu najwyraniej na takie miano nie zasuguje. Przykadowo mona wymieni ugrupowanie znane pod nazw wietlisty Szlak (Sendero Luminoso), dziaajce przede wszystkim na terrytorium Peru. Zaoona w latach 60. organizacja maoistowska dya przez 30 lat do spowodowania wybuchu rewolucji komunistycznej w Peru. Sendero Luminoso przez wikszo czasu swojej dziaalnoci finansowao si przy pomocy sprzeday Kokainy. Po schwytaniu w roku 1992 jej 27

przywdcy Abimaela Guzmna ugrupowanie doznao specyficznej transformacji. Handel narkotykami, ktry dotychczas suy tylko jako rdo utrzymania, przeszed na pierwszy plan dziaalnoci ugrupowania. Zyski z sprzeday kokainy stay si celem samym w sobie, a nie stanowiy ju koniecznego rodka do realizacji innych, z punktu widzenia organizacji, bardziej szczytnych celw, w przypadku Sendero Luminoso rewolucyjna zmiana ustroju na komunistyczny. Mona zatem stwierdzi, e ugrupowanie o charakterze terrorystycznym przemienio si w organizacje mafijn.53 Pomimo to Sendero Luminoso jest przez Departament Stanu Stanw Zjednoczonych nadal traktowana jako oraganizacja terrorystyczna.54 Jako inny przykad mog suy Tamilskie Tygrysy (Liberation Tigers of Tamil Eelan), ktra to organizacja, podczas swojej dziaanoci, nie tylko zdoay opanowa prawie poow terytorium Sri Lanki, lecz rwnie rozporzdzaa wasn armi, z lotnictwem i marynark wojenn.55 W zwizku z tym pod wieloma wzgldami bardziej przypominaa ona dobrze zorganizowan partyzantk, ni ugrupowanie terrorystyczne. Sytuacj panujc w Sri Lance opisywano wielokrotnie mianem wojny domowej, w ktrej istniay regularne dziaania zbrojne. Dlatego te, Tamilskie Tygrysy, pomimo e zostay zakwalifikowane przez Stany Zjednoczone i Uni Europejsk56 jako organizacja terrorystyczna, pod wieloma wzgldami wymykaj si streszczonej powyej taksonomii. Warto w tym miejscu si rwnie zastanowi czy partyzanci walcz tylko i wycznie w celu fizycznego zniszczenia wroga i czy ich dziaanie nie moe by rwnie sprowadzone do pewnego komunikatu przetrwania. Podobnie te pojawienie si ekologicznego terroryzmu na midzynarodowej scenie polityczniej stwarza sytuacj, w ktrej wyej zaprezentowany schemat zdaje si by nieadekwatny. Radykalne ugrupowanie aktywistw na rzecz ochrony rodowiska pod nazw Earth Liberation Front jest organizacj bez charyzmatycznego przywdcy, ktry by konstruowa i personifikowa jej wol polityczn. Co wicej, ELF jest organizacj bez jasnych strutkur hierarchii i formalnego wymogu czonkostwa. Jedyne co czy rozsiane, pozostajce dla siebie nawzajem anonimowe, komrki terrorystyczne to wsplna ideologia. 57 Ostatecznego zamieszania w prbie zdefiniowania terroyzmu dostarczya admistracja rzdowa Stanw Zjednoczonych za czasw prezydentury Georga W. Busha. Poza uznaniem szeregu organizacji jako
53 http://www.nytimes.com/2009/03/18/world/americas/18peru.html?_r=1 , z dnia 17.03.2009. 54 Lista organizacji terrorystycznych Departamentu Stanu USA: http://merln.ndu.edu/archivepdf/terrorism/state/103392.pdf, z dnia 08.04.2008. 55 http://www.satp.org/satporgtp/countries/shrilanka/terroristoutfits/Ltte.htm , z dnia 20.06.2011 56 Lsta organizacji terrorystycznych sporzdzona przez Rad Unii Europejskiej: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:028:0057:01:EN:HTML, z dnia 31.01.2011. 57 Bruce Hoffman, op. cit., s.77.

28

terrorystyczne, pomimo sprzecznoci wobec wyej przedstawionych kryteriw, Stany Zjednoczone zignoroway, wydawaoby si, fundamentalne rozrnienie pomidzy terroryzmem, a terrorem. Po zamachach z 11 wrzenia 2001 ogoszona zostaa wojna z terrorem/terroryzmem58, przy czym sowa terror i terroryzm byy stosowane dowolnie wymiennie. Trudno stwierdzi czy wymienne stosowanie obu terminw byo celowe lub wynikao raczej z niewiedzy. Nie mniej jednak taki proceder kwestionuje stosowno oraz powszechne uznanie wyej wymienionego, uprzednio przedstawionego schematu klasyfikacyjnego. W obliczu wymienionych powyej przykadw mona si odwoa do uprzednio wskazanego podziau na sfer semantycznych gierek politycznych, czyli machtpolitische Grnde, oraz sfer czysto merytoryczn. Jest to jednak podzia moliwy tylko wwczas, gdy przyjmiemy, e istot merytoryczn terroryzmu mona oderwa od otaczajcych go semantycznomanipulacyjnych rozgrywek politycznych. Zaproponowane przez Mnklera rozrnienie, nie tylko zakada moliwo podziau pomidzy przedstawionymi sferami, ale lecz rwnie implikuje istnienie uniwersalnej natury terroryzmu, ktra moe by przedmiotem bezporedniego ludzkiego poznania. Mwic inaczej, takie twierdzenie w pewnym sensie zakada moliwo istnienia terroryzmu w oderwaniu od otaczajcego go kontekstu politycznospoecznego. Podzia powyszy przedstawia terroryzm jako niezaleny oraz odrbny byt, ktrego identyfikacja jest utrudniana oraz znieksztacana poprzez otaczajcy go aktualny caoksztat interesw polityki midzynarodowej. W ujciu lingwistycznym oznaczaoby to, e pojcie terroryzmu posiada niezmienny oraz trway desygnat, do ktrego si samo jednoznacznie odwouje. Jako stabilny i niezmienny desygnat w przypadku terroryzmu suyyby zbir cech przedstawionych w rozwaaniach o jego merytorycznej naturze. Pytanie dotyczce ontologicznego statusu poj jest zagadnieniem od wiekw zajmujcym filozofi okcydentaln i znajduje swj opis w sporze o uniwersalia. Do dzi nie ma powszechnego konsensusu w kwestii tego czy pojcia oglne i abstrakcyjne, nie posiadajce materialnych desygnatw, bezporednio i adekwatnie reprezentuj konkretn ide
58 Z powodu wymiennego uycia terminw terror i terroryzm przez administracje Stanw Zjednoczonych za czasw prezydentury Georga W. Busha oraz wynikajcych z tego powodu kontrowersji dalsze uycie sformuowania wojna z terrorem/terroryzmem bdzie pisane kursyw. Ponadto, termin wojna z terroryzmem/terrorem jest kontrowersyjny, poniewa do wojny. przynajmniej wedug terminologii prawnej, moe doj jedynie pomidzy pastwami. W konsekwencji, termin wojna z terrorem/terroryzmem naley traktowa prawdopodobnie raczej jako chwyt retoryczny wymykajcym si rozumieniu wojny w jej klasycznej wykadni.

29

lub fenomen, czy te s tylko konstrukcjami ludzkiego jzyka. Konstrukcjami stworzonymi w celach czysto komunikacyjnych, zawsze upraszczajcymi i nieuchronnie znieksztacajcymi niezwykle skomplikowan i zoon rzeczywisto. Postrzeganie poj jako pynnych, czsto niejednoznacznych, otwartych na rnorodne interpretacje i uzyskujcych swoje znaczenie dopiero poprzez aktualny kontekst dziejowy konstrukcji jzykowych, implikuje alternatywne podejcie do fenomenu jakim jest terroryzm. W celu zilustrowania procesu mechanizmu ksztatowania si poj, mona posuy si myl Jaquesa Derridy, ktra wydaj si by pod tym wzgldem nader adekwatna.

2.5 Krytyka prb zdefiniowania terroryzmu wedle koncepcji diffrance Jacques'a Derridy Filozofia jzyka Derridy opiera si midzy innymi na przekonaniu, i system jzykowy nie spad gotowy z nieba, ani te nie zosta wpisany w ja czowieka w formie doskonaej i skoczonej. Nie istnieje rwnie tak zwany topos noetos, czyli wiat idealnych znacze, do ktrego czowiek posiada immanentny dostp, sucy jako rdo znacze wszelkich sw.59 Dlatego te nie dziwi, e podstawowym przedmiotem docieka Derridy jest pytanie, skd i w jaki sposb sowa nabieraj swego znaczenia? Jak ju wstpnie zostao zasugerowane, nieodzown cz systemu jzykowego stanowi sowa. Wedle podejcia semiologicznego sowa to znaki i symbole, ktrymi si posugujemy w czasie korzystania z jzyka, czy to w mowie, czy w pimie. 60 Znak jest wstawiany na miejsce samej rzeczy, przy czym rzecz jest w tym przypadku rozumiana zarwno jako sam desygnat jak i jej sens/znaczenie. Znak zastpuje rzecz podczas jej nieobecnoci, uywamy go, gdy nie moemy jej samej wskaza lub dotkn. W przypadku wszelkiej komunikacji odbieramy i wysyamy znaki. Z posugiwania si znakiem, podczas nieobecnoci samej rzeczy, wynika, e stanowi on wobec niej obecno odroczon. 61 Znak opnia moment, w ktrym moemy j spotka lub jej dozna. Wspomniany powyej proces opisuje klasycznie uznan struktur znaku, koncepcja ta opiera si na przekonaniu, e znak moe by tylko pomylany oraz uywany w oparciu o odroczon obecno rzeczy, ktr stara si zastpi.62
59 Jacques Derrida, Die diffrance, Stuttgart: Reclam Verlag 2004, s.123. 60 Klasyczn struktur znaku Derrida czerpie z dorobku Ferdinanda de Saussure, ktry jest powszechnie uwaany za ojca semiotyki. 61 Jacques Derrida, op. cit., s.119. 62 Ibidem, s.120.

30

Wnioski wycignite z klasycznie uznanej struktury znaku Derrida stara si streci w diffrance. Jest to neologizm stworzony przez Derrid na rzecz opisania funkcji oraz ograniczonej zdolnoci przekazu semantycznego znaku. Mona j rwnie przedstawi jako przeciwiestwo podejcia logocentrycznego63 w filozofii jzykowej. Derrida tworzy koncepcj diffrance w celu nazwania oraz opisania procesu konstytuowania si, powstawania poj oraz ich znacze.64 Jest to neologizm stworzony w oparciu o dwuznaczno czasownika francuskiego diffrer, ktry oznacza zarwno rni si jak i opnia/odwleka.65 Francuski rzeczownik diffrence, czyli rnica, odzwierciedla tylko jedno znaczenie diffrer. Derrida utworzy rzeczownik diffrance, aby przy jego pomocy zrekompensowa zanik semantyczny opniania/odwlekania przy uyciu diffrence.66 Rnica pomidzy diffrence/diffrance pozostaje jednak czysto graficzna, nie jest zauwaalna w formie przekazu ustnego, a suchacz nigdy z pewnoci nie wie, do ktrego desygnatu samo pojcie si odwouje. Jest to gra sowna intencjonalnie wprowadzona w celu zilustrowania, i pojcia z reguy maj charakter polisemiczny, a jednoznaczny, bezporedni i adekwatny przekaz znaczenia/sensu poprzez znaki jest niemoliwy, lub przynajmniej obarczony ryzykiem znieksztacenia. Zastosowanie oraz znaczenie diffrence/diffrance nie ogranicza si tylko i wycznie do przedstawionej gry sownosemantycznej. Diffrance/Diffrence oznaczajca opnianie/odwlekanie/rnica z jednej strony zwraca uwag na wyej wymienion struktur znaku, ktry jest odwleczeniem/opnieniem obecnoci rzeczy, ktr stara si opisa. Z drugiej strony Diffrance/Diffrence podkrela arbitralny oraz dystynktywny charakter znaku.67 Obydwie cechy znaku zarwno arbitralno jak i jego dystynktywny charakter - s nierozcznie ze sob powizane. Arbitralno znaku jest moliwa, tylko dlatego, e znaki nie
63 Logocentryzm jest terminem, ktry przynajmniej w lingwistycznym aspekcie opisuje przekonanie o istnieniu adekwatnoci pomidzy znakami a ich desygnatami. Ponadto zakada moliwo jednoznacznego przekazu w procesie komunikacji. Wypowiadajcy podmiot w peni posiada moliwo przekazania zamierzonego sensu swojej wypowiedzi drugiemu podmiotowi. Sens wypowiedzi kodowanej jest wedle tego jednoznaczna z sensem wypowiedzi dekodowanej. Naley jeszcze nadmieni, e logocentryzm jest terminem w wikszoci stworzonym przez mylicieli poststrukturalistycznych w celu wyraenia sprzeciwu wobec pewnego dyskursu, schematu mylenia opisywanego jako panujc oraz skoncentrowan wok racjonalnoci metafizyk. 64 Jacques Derrida, op. cit., s.118. 65 Drugie znaczenie sowa diffrer jest tumaczone na jzyk angielski oraz niemiecki jako temporalization/Temporalisierung. Jzyk polski nie posiada adekwatnego odpowiednika dlatego te mona je tylko prbnie przetumaczy jak powyej. 66 Jacques Derrida, op. cit., s.118. 67 Jzyk polski w tym miejscu nie odzwierciedla graficznego powizania pomidzy diffrance a dystynktywnoci. W jzyku francuskim dystynktywny charakter jest przedstawiony jako caractre diffrentiel, lub po niemiecku differentieller Charakter, co automatycznie wskazuje na to powizanie.

31

czerpi swojego znaczenia z topos noetos tylko z siatki rnic oraz binarnych przeciwiestw, ktre pomagaj je wyrnia oraz sytuuj i konsoliduj siebie na wzajem w systemie jzykowym.68 Pojcie abstrakcyjne reprezentowane przez znak nie uzyskuje swojego znaczenia przez adekwatny desygnat, tylko jest napeniane semantycznie w trakcie prowadzonego dyskursu, jego uycia w szerszym kontekcie. Dopiero uszeregowanie pojcia w relacji z jego semantycznymi, czyli binarnymi opozycjami oraz ssiadami pozwala nam na jego identyfikacje. Znaczenie sw jest zatem zawsze relatywne, nigdy absolutne. Dodatkowo diffrance jako opznienie/odwleczenie dodatkowo zwraca uwag na to, e proces tworzenia si poj jest nieuchronnie rozcignity w czaso-przestrzeni. Powstawanie poj znajduje si w zwizku z tym w cigym, nigdy niekoczcym si ruchu. 69 Siatka przeciwiestw i rnic ulega cigym zmianom, wyrniajc znaczenie sowa w coraz nowszych oraz innych wydaniach. W konsekwencji podmiot poznawczy/mwicy/piszcy zawsze, mniej lub bardziej wiadomie, wsptworzy semantyczn tre pojcia, dodajc wasn siatk przeciwiestw i rnic. Zostawia na pojciu swj lad, swoj wasn sygnatur. Takie zaoenie implikuje, i pojcia w powszechnym obiegu jzykowym mog posiada wiele znacze, ktre pod wzgldem logicznoci nierzadko si nawzajem wykluczaj, stwarzajc tym samym wraenie semantycznej niekoherencji. Ostronie podsumowujc mona stwierdzi, i Derrida prbuje za pomoc Diffrance opisa potencja terminologii, jej proces tworzenia oraz przemiany. 70 System pojciowy wedle Derridy skada si z wyrniajcych siebie nawzajem rnic, ktre znajduj si w cigym, nieustannym ruchu, nieuchronnie przemieniajc semantyk sw. Diffrance jest zatem tym co bez przerwy wytwarza rnice niezbdne do zrozumienia poszczeglnych poj. W konsekwencji ostateczny spis poj oraz ich znacze/definicji nigdy nie bdzie moliwy. Sowa zawsze bd zmieniay swoje znaczenie w zalenoci od otaczajcego je kontekstu. Istnieje co prawda moliwo zrobienia czego na wzr taksonomicznoklasyfikujcego remanentu sw,71 ktry na dan chwile bdzie si stara spisa ich wszelkie znaczenia oraz zastosowania. Sukces takiego przedsiwzicie zaley pewnie od stopnia otaczajcej go akceptacji. Nie zmieni to jednak istoty, i znaki/sowa zawsze bd posiada potencja do semantycznego przewartociowania, a spisana taksonomia w tym pynnym procesie bdzie tracia na swojej adekwatnoci.
68 69 70 71 Jacques Derrida, op. cit., s.121. Ibidem, s.126. Ibidem, s.122. Ibidem, s.123.

32

Klasyfikacja terroryzmu ustawiona przez Mnklera oraz Jenkinsa jest niczym innym, ni prb zignorowania diffrance i ustalenia ostatecznej taksonomii terroryzmu. Nie sposb jej odmwi merytorycznej oraz metodologicznej rzetelnoci. Prbuje ona jednak zredukowa fenomen terroryzmu do uniwersalnego desygnatu, co wedle Derridy jest niemoliwe i w konsekwencji, prdzej lub pniej, prowadzi do niepowodzenia. Naley przyzna, i na rzecz podtrzymania jakoci dyskursu akademickiego czasami niezbdne jest zastosowanie brzytwy Ockhama, poniewa czsto dopiero pewna ekonomia mylenia pozwala na przyblienie si do istoty badanego fenomenu. Nie powinno si jednak zapomina, i wszelkie dociekania pozostaj uproszczeniem rzeczywistoci, a jej ewentualne wyniki musz pozosta odczytywane w kontekcie zastosowanej ekonomii dyskursu. Nie posiadaj one w adnym wypadku charakteru prawdy absolutnej. Wedug takiego podejcia pojcie terroryzmu moe by jedynie rozpatrywane, po uprzednim sprowadzeniu terminu do cech ustalonych w rozprawach Hoffmana i Mnklera. Naley jednak zaznaczy, e bezwzgldna adekwatno tych cech bdzie obowizywaa tylko wewntrz ich wasnego dyskursu. Pomimo, e naukowe podejcie do terroryzmu prawdopodobnie powica temu zjawisku najwicej uwagi, to nie oznacza to, i odmiene, a nawet sprzeczne z naukow wykadni uycie tego pojcia nie moe uzyska wikszej i bardziej powszechnej akceptacj w innym dyskursie. Samo pojcie terroryzmu pozostanie prawdopodobnie wiecznie otwarte na semantyczne przewartociowania. Dlatego te, aby mc bada wpyw oraz implikacje samego pojcia na wszelakie procesy spoeczne naley pamita, i to samo pojcie moe by rnorako interpretowane, rozumiane, odczytywane oraz w rnych celach stosowane.

33

Rozdzia 3:

Obecno terroryzmu w yciu spoeczno-politycznym Stanw Zjednoczonych w latach 2001-2011. Rozmiar zjawiska.
3.1 Wprowadzenie Podejmujc prb analizy wpyww badanego zjawiska na wsplnot narodow, niezbdnym wydaje si uprzednie okrelenie rozmiaru jego obecnoci w yciu spoecznopolitycznym wybranego pastwa. Warto sprbowa ustali do jakiego stopnia ycie spoeczne byo wok niego skoncentrowane oraz zorganizowane. Rzetelna kwerenda pod tym wzgldem pozwala nie tylko unikn zajmowania si zjawiskiem o znaczeniu marginalnym, lecz rwnie, co waniejsze, stwarza moliwo dokadniejszego uwiadomienia sobie rozmiaru fenomenu i wynikajcych z niego konsekwencji. Celem niniejszej pracy jest, midzy innymi, prba wskazania powiza pomidzy zjawiskiem terroryzmu oraz walk z terroryzmem, a procesem reprodukcji tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych. Dlatego te, zgodnie z przedstawionym powyej postulatem, nieodzownym jest przedstawienie chociaby krtkiego zarysu rozmiarw, jakie przybraa dziaalno aparatu pastwowego Stanw Zjednoczonych w stosunku do terroryzmu. Co wicej, zamiarem niniejszego rozdziau jest wskazanie na istotn dysproporcje pomidzy mierzalnym, a odczuwanym zagroeniem wynikajcym z terroryzmu.

3.2 Prba umiejscowienia terroryzmu w skali zagroe Trudno zaprzeczy, e w mnionej dekadzie (2001 2011), terroryzm by postrzegany jako najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego od czasw Zimnej Wojny zarwno przez Stany Zjednoczone jak i wiksz cz pastw narodowych Europy. Na spotkaniu w roku 2003 pastwa G8 potwierdziy, i terroryzm w dalszym cigu pozostaje szerzcym si zagroeniem o charakterze globalnym.72 Spoeczestwa Stanw Zjednoczonych oraz pastw narodowych Europy oceniaj zagroenie wynikajce z zamachu terrorystycznego jako bardzo wysokie. Nierzadko obawa przed zamachem figuruje na pierwszym miejscu pord licznych zagroe, ktrych przecitny obywatel moe si obawia. 73 Obawy takie wydaj si by jak najbardziej uzasadnione, jeli wspomnimy obrazy ludzi

72 William Pfaff, Scaring America Half to Death, International Herald Tribune: May 8, 2003 73 Richard Jackson, op. cit., s.92.

34

wypadajcych/skaczcych z wie World Trade Center oraz zdewastowanych wagonw madryckiego metra. S to obrazy, ktre prawdopodobnie na trwae zakorzeniy si w kolektywnej pamici poszczeglnych spoeczestw. Stosujc jednak uznawane za obiektywne kryteria74 mona doj do wniosku, e zagroenie wynikajce z terroryzmu jest znacznie mniejsze, ni wynikao z deklaracji rzdowych wikszoci pastw. Porwnujc na przykad liczb ofiar miertelnych bdcych wynikiem zamachu terrorystycznego ze statystykami dotyczcymi innych przyczyn mierci, dochodzimy do wniosku, e terroryzm w adnym przypadku w tych statystykach nie przoduje. Wrcz przeciwnie, statystyczne prawdopodobiestwo utraty ycia w zamachu terrorystycznym jest porwnywalne do prawdopodobiestwa bycia trafionym przez piorun lub zgonu wskutek ukszenia przez pszczo.75 Inne badania mwi o tym, e w biecym roku statystycznym szansa zginicia w zamachu terrorystycznym dla przecitnego Amerykanina wynosi 1 do 5 milionw. Statystycznie rzecz biorc jest 575 razy bardziej prawdopodobne, e popeni samobjstwo.76 Idc dalej mona zauway, i ilo ofiar miertelnych bdcych skutkiem dziaalnoci terrorystycznej jest o wiele mniejsza ni liczba zgonw wynikajcych z wypadkw samochodowych lub pospolitego uycia broni palnej. Wedug ITERATE77 w roku 2008 na caym wiecie zgino 15 765 osb na skutek dziaalnoci terrorystycznej.78 Inne rda mwi o znacznie mniejszych liczbach oscylujcych pomidzy 1 000 7 000 ofiar miertelnych rocznie na caym wiecie. 79 W porwnaniu, ilo ofiar miertelnych wynikajcych z uycia broni palnej w samych Stanach Zjednoczonych jest znacznie wiksza i na przykad w roku 2000 wynosia 28 117.80 Rwnie zdumiewajce wyniki przyniesie porwnanie liczby ofiar terroryzmu z innymi globalnymi statystykami: 40 tysicami ludmi umierajcymi dziennie z godu, 3,9 milionami
74 W przypadku mierzenia zagroe wynikajcych z terroryzmu warto zwrci uwag na fundamentalny problem, ktry w zasadzie stanowi mankament wszelkich danych statystycznych. Wszystkie w dalszym wywodziej wymienione statystyki (np. liczba ofiar miertelnych wynikajaca z zamachw terrorystycznych) s generowane w oparciu o definicje terroryzmu, ktra jest ustalana lub dobierana przez instytut/osob prowadzce owe badania statystyczne. Wynikajca rozbieno w stosowanych definicjach terroryzmu wynika z braku jednoznacznej odpowiedzi na pytanie dotyczce jego istoty (czym terroryzm tak na prawde jest), co zostao przedstawione szczegowo w rozdziale drugim. Dlatego te, liczby zawsze bd ulega zmianom w zalenoci od tego jaka definicja zostanie przyjta. 75 Jonathan Barker, The no-nonsense guide to terrorism, Oxford: New Internationalist, 2002, s.37. 76 Steven D. Levitt & Stephen J. Dubner, Superfreakonomics, London: Allen Lane, 2009, s.65. 77 ITERATE jest skrtem od International Terrorism: Attributes of Terrorist Events. Baza danych statystycznych dotyczca midzynarodowych zamachw terrorystycznych prowadzona przez Vinyard Software Inc. finansowana przez Stany Zjednoczone. S to rwnie dane, ktrymi posuguje si Departament Stanu Stanw Zjednoczonych. 78 N.G. Bowie and Axel P. Schmid, Databases on Terrorism, [w:] Axel P. Schmid (red.), The Routledge Handbook of Terrorism Reasearch, Oxon: Routledge, 2011, s.303. 79 Richard Jackson, op. cit., s.92.

35

umierajcymi corocznie na gryp lub 2,9 milionami ofiar HIV. 81 Co wicej, najmniejsze ryzyko zostania ofiar zamachu terrorystycznego dotyczy spoeczestw zachodnich pastw narodowych. Wedug baz danych ITERATE z caej sumy ofiar zamachw terrorystycznych w roku 2008 tylko 352 osb zgino w tak zwanej Western Hemisphere. Jest to liczba, ktra wydaje si by znikoma w porwnaniu z 4 594 ofiar miertelnych na Bliskim Wschodzie oraz 4 354 w poudniowej Azji.82 Paradoksalnie, spoeczestwa najmniej zagroone terroryzmem s najbardziej ogarnite panik i yj w cigym strachu przed zamachami. Rzdy pastw, ktre s najrzadziej konfrontowane z grob zamachw terrorystycznych wydaj si inwestowa najwicej zasobw i energii w ochron przed zagroeniem, ktre w porwnaniu z innymi jest waciwie znikome.

3.3 Analiza reakcji jako miara zagroenia Nie jest zamiarem niniejszego wywodu popularyzacja twierdzenia, e terroryzm nie stanowi zagroenia, lub e naley go zlekceway. Wydarzenia z 11 wrzenia 2001 oraz zamachy w Madrycie w 2003 s tego najlepszym dowodem. Niemniej jednak, jest godne zastanowienia si, dlaczego terroryzm jest postrzegany jako wszechobecne, czasami nawet najwiksze zagroenie publiczne, podczas gdy istnieje jednoczenie szereg innych, statystycznie bardziej prawdopodobnych oraz bardziej namacalnych zagroe. Dlaczego kilka morderstw popenionych pod etykiet terroryzmu stwarza wicej paniki spoecznej oraz lku ni tysice innych, uznawanych za bardziej normalne, morderstw?83 Udzielenie wyczerpujcej odpowiedzi na to pytanie wydaje si by trudne. Pomimo to, przedstawione powyej dane statystyczne, mog doprowadzi do konkluzji, i zagroenie nie istnieje w sposb obiektywny poza jednostk poznawcz, czyli osobami/ugrupowaniem, ktre je odczuwaj.84 Dopiero subiektywny proces interpretacji, artykulacji oraz klasyfikacji poszczeglnego zjawiska jako niebezpieczestwa stwarza sytuacje, w ktrej czujemy si zagroeni. W konsekwencji, to co jest postrzegane jako niebezpieczestwo, jest mniej lub bardziej oderwane i niezalene od materialnych, statystycznie mierzalnych przyczyn. Wychodzc z zaoenia, e proces interpretacji oraz artykulacji danego zjawiska jest
80 Mick North, Dangers of the armed response at home, [w:] Phil Scraton (red.), Beyond September 11: An Anthology of Dissent, London: Pluto Press, 2002, s.162. 81 Peter Hough, Understanding Global Security, Oxon: Routledge, 2004, s.155 82 N.G. Bowie and Axel P. Schmid, op. cit., s.303 83 Richard Jackson, op. cit., s.93. 84 David Campbell, op. cit., s.1.

36

najbardziej istotny przy konstytuowaniu si kategorii oraz hierarchii zagroe, naley zwrci uwag na role samej reakcji na domniemane niebezpieczestwo w procesie jego konstytuowania si. Z reguy lk, strach, poczucie niebezpieczestwa, skania nas do wdraania dziaa obronnych. Podejmujemy dziaania, ktre s reakcj na to, co uwaamy za zagroenie. Paradoksalnie, czsto dopiero nasza reakcja na zagroenie konsoliduje przekonanie o niebezpiecznej naturze danego zjawiska. Podejmowanie dziaa asekuracyjnych nadaje domniemanemu niebezpieczestwu bezporednioci oraz wiarygodnoci. Reakcja na strach przeksztaca pocztkowy niepokj w namacaln, codzienn rzeczywisto, w sposb poredni materializujc widmo.85 Dlatego te, ycie spoeczne ulega zmianom, gdy ludzie zaczynaj y za murami, jed opancerzonymi pojazdami, nosz bro, oraz widz coraz wiksza ilo policji i innych instytucji ochronnych na ulicy. S to wszystko formy aktywnoci utwierdzajce powszechne poczucie zagroenia, podtrzymywane tak naprawd przez wasne dziaanie.86 Moliwe nawet, i z czasem nie s ju konieczne adne bodce z zewntrz, poniewa caoksztat dziaa, zainwestowana energia i rodki finansowe dostarczaj wystarczajcego przekonania o autentycznoci domniemanego zagroenia.87 Najwyraniej reakcja, czyli dziaania podejmowane w celach asekuracyjnych, jest bardziej istotna w procesie konsolidacji tego, co odczuwamy jako zagroenie od, wydawaoby si, obiektywnych przyczyn. W konsekwencji, moliwe jest, i bardziej adekwatn miar tego, co spoeczestwo uwaa, lub bdzie uwaa, za zagroenie stanowi analiza rozmiaru podjtych dziaa obronnych. Dopiero analiza caoksztatu reakcji pozwala stwierdzi, na ile ycie spoeczne jest przeniknite oraz przejte poczuciem zagroenia. Z tego powodu, aby mc okreli rol oraz implikacje wynikajce z zagroenia terroryzmem w yciu spoecznopolitycznym Stanw Zjednoczonych, nieodzownym wydaje si uprzednie nakrelenie rozmiarw oraz wymiarw, ktre walka z terroryzmem, czyli reakcja, przybraa w trakcie ostatniej dekady.

85 Zygmunt Bauman, Pynny lk, Krakw: Wydawnictwo Literackie, 2008, s.231-232. 86 David L. Altheide, Mass media, crime, and the discourse of fear, Hedgehog Review: nr.3, 2003, s.9-25. 87 Zygmunt Bauman, op. cit., s.232.

37

3.4 Rozmiar wojny z terrorem/terroryzmem Poniej przedstawione streszczenie dziaa obronnych, a zarazem te

performatywnych, wdroonych przez Stany Zjednoczone stanowi tylko oglny szkic i w adnym przypadku nie wyczerpuje zakresu tematyki. Jest tylko namiastk opisu przedstawiajcego niewyobraalnie wysokie iloci zainwestowanej energii oraz zasobw materialnych jak i ludzkich. W celu zwikszenia przejrzystoci dziaania Stanw Zjednoczonych zostay podzielone na cztery wymiary: militarny, wywiadowczy, dyplomatyczny oraz wewntrzno-polityczny. 3.4.1 Wymiar militarny Najbardziej widocznym oraz odczuwalnym aspektem wojny z terroryzmem/terrorem stanowi zapewne jej wymiar militarny. Niespena kilka godzin po zamachach 11 wrzenia w roku 2001 na wieowce World Trade Center oraz Pentagon, dokonanych przez czonkw ugrupowania terrorystycznego al-Kaida, wczesny Prezydent Stanw Zjednoczonych George W. Bush zadeklarowa przeprowadzenie wojny z terroryzmem.88 Do globalnych dziaa militarnych przeciwko terroryzmowi naley przede wszystkim zaliczy inwazje na Afganistan i Irak. Ataku na Afganistan siy zbrojne Stanw Zjednoczonych dokonay 7 padziernika 2001, zaledwie kilka tygodni po zamachu. Operacja zbrojna odbya si pod nazw Operation Enduring Freedom.89 Podczas pierwszych dziewiciu tygodni akcji wojskowej ponad 14 tysicy ton materiau wybuchowego zostao zrzucone na terytorium Afganistanu. Liczba ofiar miertelnych wrd ludnoci cywilnej podczas pierwszej ofensywy jest szacowana pomidzy 2 969 a 3 413. Ilo wrogich onierzy zabitych w wyniku nalotw okrelana jest pomidzy 4 000 a 6 000.90 Stosunkowo szybko okazao si, i konflikt rozpoczty w Afganistanie nie ulegnie szybkiemu zakoczeniu. Obecnie (rok 2011) koszty wojny w Afganistanie s szacowane na okoo 465 miliardw dolarw91 a ilo ludzi, ktrzy stracili ycie w ramach dziaa wojskowych, wedug statystyk prowadzonych przez unknownnews, wynosi 19 296 w

88 George W. Bush, 11 wrzesie, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/bushaddress_091101.htm. 89 Warto w tym miejscu zaznaczy, i Operation Enduring Freedom nie odbya si tylko i wycznie na terenie Afganistanu. Liczne akcje wojskowe zostay przeprowadzone rwnie na Filipinach, Pwyspie Somalijskim oraz rnych rejonach Sahary. 90 Marc W. Herold, Collateral damage? Civilians and the U.S air war in Afghanistan, [w:] John L. Esposito, Khaled Abou El Fadl (red.), Shatterd Illusions: Analyzing the War on Terrorism, Brstol: Amal Press, 2002, s.216, 226, 228. 91 http://costofwar.com/en/, z dnia 05.10.2011.

38

tym 1140 onierzy Stanw Zjednoczonych. 92 Po ataku na Afganistan stosunkowo szybko okazao si, i akcja zbrojna stanowi tylko pierwszy front w wojnie z terrorem przeksztacajcej si stopniowo w dug i wyczerpujc ofensyw antyterrorystyczn. 93 Dlatego te, w marcu 2003 Stany Zjednoczone otworzyy drugi, o wiele wikszy ni poprzedni, front w walce z terroryzmem pod nazw Operation Iraqi Freedom. Dysponujc si militarn 300 000, gwnie amerykaskich oraz brytyjskich onierzy, utworzona koalicja midzynarodowa pod dowdztwem Stanw Zjednoczonych zaatakowaa Irak rzdzony wwczas miliardw przez Saddama Husajna. Koszty drugiej interwencji zbrojnej Stanw Zjednoczonych w Zatoce Perskiej wedug najnowszych oblicze (rok 2011) wynosz 798 dolarw.94 Liczba ofiar miertelnych wynikajcych z inwazji Stanw Zjednoczonych i si koalicyjnych na Irak wynosi pomidzy 900 33895 a 1 455 590.96 Ilo onierzy Stanw Zjednoczonych polegych w Iraku od roku 2003 do 2011 wynosi 4 478.97 Poza inwazj na Afganistan i Irak, do wymiaru militarnego wojny z terroryzmem mona zaliczy liczne tajne operacje wojskowe, w ktrych zaatakowano oraz zabito jednostki podejrzewane o dziaalno terrorystyczn. Przykadowo mona wymieni operacj, ktra miaa miejsce w Jemenie w roku 2002. Za pomoc bezzaogowego pojazdu lotniczego zniszczono samochd transportujcy domniemanych czonkw al-Kaidy. Podobne operacje wojskowe zostay przeprowadzone na terenie Pakistanu, Gruzji oraz Filipin.98 Innym aspektem wojskowego wymiaru walki z terroryzmem byo oywienie licznych programw zagranicznej pomocy wojskowej, skierowanej do pastw, co do ktrych uwaano, i prowadz wasn wojn z terroryzmemIterrorem lub te takich, ktre bezporednio wspomagay Stany Zjednoczone. Przykadami s Indonezja, Kolumbia, Filipiny oraz Pakistan.99 Co wicej, w trakcie wojny z terroryzmem/terrorem Stany Zjednoczone znacznie zwikszyy swoj obecno wojskow na wiecie, szczeglnie w strategicznych rejonach na Bliskim Wschodzie oraz centralnej Azji. Jak zostao ujawnione przez Pentagon, po zamachach 11 wrzenia powstay ogromne bazy militarne w pastwach graniczcych z

92 http://www.unknownnews.net/casualties.html, z dnia 05.10.2011. 93 George W. Bush, 29 listopad, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bush_text112901.html. 94 http://costofwar.com/en/,z dnia 05.10.2011. 95 http://www.unknownnews.net/casualties.html, z dnia 05.10.2011. 96 http://www.justforeignpolicy.org/iraq, z dnia 05.10.2011. 97 http://icasualties.org/Iraq/index.aspx, z dnia 05.10.2011. 98 Richard Jackson, op. cit., s.11. 99 Ibidem, s.11.

39

Afganistanem. Ponad 60 000 pracownikw armii Stanw Zjednoczonych pracowao oraz mieszkao na terenie nowo zainstalowanych orodkw wojskowych.100 3.4.2 Wymiar wywiadowczy Do caoksztatu wojny z terroryzmem/terrorem naley rwnie zaliczy dziaalno licznych wywiadw, sub i agencji specjalnych operujcych zarwno na terytorium Stanw Zjednoczonych jak i poza nim. Co wicej, jest to wymiar zawierajcy globaln sie midzynarodowej wsppracy tajnych sub w celu uzyskiwania informacji na temat moliwej dziaalnoci terrorystycznej. Dziaalno agencji wywiadowczych w strukturach spoecznoci midzynarodowej nie jest niczym nowym. Zdumiewajcy jest natomiast stopie intensyfikacji ich dziaalnoci po zamachach 11 wrzenia. Mona zauway znaczne zwikszenie personelu oraz wzrost wydatkw budetowych na rzecz dziaalnoci wywiadw. Naley rwnie wspomnie o prerogatywach nadanych wspomnianym instytucjom przez prezydenta Stanw Zjednoczonych, dotyczcych stosowania wszystkich koniecznych metod w celu uzyskiwania informacji. Zakres kompetencji oraz stosowanych dziaa, ktre przestay podlega spoecznej kontroli znacznie si zwikszy. Repertuar praktyk usankcjonowanych przez urzd prezydenta zawiera midzy innymi, podsuch, uycie mierciononej przemocy, wamywanie si do nieamerykaskich budynkw rzdowych, stosowanie raczej wtpliwych metod przesuchiwania, przez krytykw nierzadko nazywanych torturami, oraz uprowadzanie jednostek podejrzanych o dziaalno terrorystyczn poza terytorium Stanw Zjednoczonych.101 W konsekwencji, agencje specjalne Stanw Zjednoczonych wsppracujc z subami innych pastw zaaresztoway okoo 3 tysicy jednostek podejrzanych o dziaalno terrorystyczn (dane na rok 2005) na obszarze ponad 40 suwerennych pastw. Jako kulminacj dziaalnoci sub specjalnych mona wymieni zainstalowanie podsuchw na rozmowy telefoniczne pracownikw Organizacji Narodw Zjednoczonych, w tym rwnie wczesnego sekretarza generalnego Kofiego Annana.102

100 Ibidem, s.11. 101 Bob Woodward, Bush At War, New York: Simon & Schuster, 2002, s.74-78. 102 Richard Jackson, op. cit., s.12.

40

3.4.3 Wymiar dyplomatyczny Dyplomatyczny wymiar obejmuje przede wszystkim podjte przez Stany Zjednoczone prby zdobycia midzynarodowego poparcia dla prowadzonej wojny z terroryzmem/terrorem. Trudno jednoznacznie oceni, czy owe prby zostay uwieczone sukcesem. Z jednej strony mona wskaza, i Rada Bezpieczestwa ONZ nie uchwalia inwazji na Irak. Sekretarz generalny Organizacji Narodw Zjednoczonych oficjalnie stwierdzi, i inwazja na Irak bya nielegalna.103 Poza tym kampania wojskowa Operation Iraqi Freedom wywoaa ogromny sprzeciw wielu pastw na arenie midzynarodowej, w tym Rosji, Chin, Niemiec oraz Francji.104 W konsekwencji, stosunki dyplomatyczne z wieloma pastwami doznay znacznego ochodzenia. Z drugiej strony, w przypadku obu operacji wojskowych Stany Zjednoczone zdoay zmobilizowa koalicje midzynarodowe popierajce oraz wspomagajce ich dziaania militarne. Poza tradycyjnymi metodami szukania poparcia midzynarodowego poprzez tworzenie sojuszy i koalicji pastwowo-wojskowych rzd Stanw Zjednoczonych nie stroni od dziaa, ktre niekiedy s nazywane public diplomacy lub soft power. Walka z terroryzmem nie odbywaa si tylko za pomoc klasycznych metod wojskowych ale miaa rwnie na celu zdobycie moralnego oraz politycznego poparcia ludnoci muzumaskiej. Dlatego te, zainwestowano setki milionw dolarw z budetu pastwowego w celu finansowania emisji proamerykaskich programw telewizyjnych oraz radiowych. Tworzono kampanie reklamowe, programy wymiany kulturowej oraz edukacyjne dla dziennikarzy muzumaskich, aby przygotowa ich do pro-amerykaskiego relacjonowania zdarze z wojny z terrorem/terroryzmem.105 Jako kolejny aspekt sukcesu dyplomatycznego wojny z terrorem/terroryzmem mona wskaza wewntrzn reakcj polityczn wielu pastw po zamachach 11 wrzenia. W wikszoci przypadkw pastwa zmieniy swoje ustawodawstwo w celu zwalczania terroryzmu. Ponadto, podobnie jak Stany Zjednoczone, zaczy one przekazywa wiksze rodki finansowe na rzecz wywiadw i sub specjalnych.106

103 http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3661134.stm, z dnia 16.09.2004 104 Warto nadmieni, i inwazja na Afghanistan czyli Operation Enduring Freedom rwnie nie jest pozbawiona kontrowersji w zakresie prawnym. Stany Zjednoczone zaatakoway Afganistan powoujc si na 51 artyku Karty Narodw Zjednoczonych, czyli prawo do samoobrony. Jednak wielu krytykw podkrela, i inwazja Afganistanu nie jest aktem samoobrony zgodnym z 51 artykuem, poniewa zamachy 11 wrzesienia, nie byy zorganizowane oraz przeprowadzone przez pastwo Afgaskie, lecz raczej przez ugrupowanie pozapastwowe bez definytywnie udowodnionych powiza z Afganistanem. Dla porwnania: http://jurist.law.pitt.edu/forum/forumnew36.htm, z dnia 06.11.2001. 105 Peter van Ham, War, Lies, and Videotape: Public Diplomacy and the USAs War on Terrorism, Security Dialouge, tom 34, wydanie 4, grudzie 2003, s.428-442. 106 Richard Jackson, op. cit., s.13.

41

3.4.4 Wymiar wewntrzno polityczyny Poza wymienionymi powyej midzynarodowymi aspektami wojny z terrorem/terroryzmem mona wskaza na kolejny wymiar obejmujcy zmiany politycznospoeczne oraz prawne wewntrz struktur pastwowych Stanw Zjednoczonych. Wraz z ogromnymi wydatkami budetowymi, ktre mocno nadszarpny amerykask gospodark zmieniono prawodawstwo, stworzono nowe departamenty oraz ustalono nowe strategie bezpieczestwa narodowego. Zaledwie kilka tygodni po zamachach 11 wrzenia rzd Stanw Zjednoczonych uchwali prawdopodobnie najbardziej gon ustaw pod nazw Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism Act of 2001, czyli, w bardziej popularnym skrcie, The USA Patriot Act. Pomijajc, i celowo dobrany tytu ustawy zawiera w sobie insynuacje, e kady, kto si jej przeciwstawi nie jest patriot, najwaniejsze przepisy ustawy obejmuj nastpujce zmiany oraz uprawnienia: (1) zwikszone uprawnienia egzekutywy w zakresie inwigilacji, w tym rwnie dostp do prywatnych akt medycznych, edukacyjnych oraz finansowych; (2) rozszerzenie uprawnie w zakresie podsuchw oraz kontroli wszelkich form komunikacji; (3) moliwo prawnie nieuzasadnionego, tygodniowego aresztu imigrantw podejrzanych o wspieranie terroryzmu107; (4) deportacja imigrantw, finansujcych ugrupowania podejrzane o dziaalno terrorystyczn; (5) Sekretarz Stanu jest uprawniony do desygnowania wszelkich ugrupowa, zarwno wewntrznych, jak i zagranicznych, jako terrorystyczne. Podejmowane przez niego decyzje nie podlegaj przy tym rewizji. 108 Warto rwnie wspomnie o ustawie pod nazw Mobilization Against Terrorism Act. Jest to ustawa, ktra umoliwia sdzenie nieobywateli Stanw Zjednoczonych przez specjalne komisje wojskowe zamiast normalnych sdw. Poza zmianami legislacyjnymi powoano do ycia kilka nowych agencji i sub federalnych. Najbardziej popularny przykad stanowi utworzenie tak zwanego Departamentu Bezpieczestwa Krajowego (Department of Homeland Security). W dodatku do szeregu nowych uprawnie nowo utworzony departament przej wiele kompetencji ju istniejcych agencji federalnych takich jak na przykad stra wybrzea lub urzd do spraw imigracji i naturalizacji. Gwnym zamiarem lecym u podoa reorganizacji oraz scalenia poszczeglnych agencji w jedn cao administracyjn bya prawdopodobnie

107 Na podstawie USA Patriot Act doszo do prewencyjnego aresztu ponad 1,200 osb na terytorium Stanw Zjednoczonych, gwnie konfesji muzumaskiej. Dla porwnania: Richard Jackson, op. cit., s.13. 108 Richard Jackson, op. cit., s.14.

42

maksymalizacja sprawnoci i koordynacji administracyjnej oraz zakoczenie nakadajcych si kompetencji poszczeglnych agencji. Nowo utworzony departament stanowi trzeci co do wielkoci agencj federaln zatrudniajc ponad 40 tysicy osb.109 Oprcz zmian legislacyjnych oraz setek tysicy ludzi, ktrzy zostali zatrudnieni w ramach dziaa antyterrorystycznych, naley wspomnie o ogromnych sumach pieninych, ktre zostay przeznaczone na dziaania antyterrorystyczne. Przez pierwsze dwa lata koszt wojny z terrorem/terroryzmem wynis ponad 100 miliardw dolarw. Bezporednio po zamachach 11 wrzenia Kongres Stanw Zjednoczonych uchwali utworzenie funduszu wysokoci 40 miliardw dolarw przeznaczonego na reakcje w kryzysowych sytuacjach (Emergency Response Fund).110 Obecnie trudno ustali dokadn sum wydatkw rzdowych na wojn z terrorem/terroryzmem. Szkopu tkwi w tym, e trudno dokadnie stwierdzi, ktre wydatki oraz dziaania naley rozpatrywa jako aspekt wojny z terrorem/terroryzmem, a ktre nie. Liczne instytucje zajmujce si analiza wydatkw podaj odmienne i sprzeczne dane. Think tank dziaajcy pod nazw National Priorities Project (NPP) szacuje caoksztat wydatkw Stanw Zjednoczonych na bezpieczestwo narodowe w latach 2001-2011 na 7,6 bilionw dolarw. W porwnaniu do roku 2000 wydatki z budetu przeznaczone na bezpieczestwo narodowe w roku 2011 wzrosy o 96 procent. Tymczasem podsumowane wydatki przeznaczone na inne cele wzrosy tylko o 39 procent.111 W porwnaniu do danych przedstawionych przez NPP, wydzia stosunkw midzynarodowych Brown University szacuje koszty wojny z terrorem/terroryzmem na 4 biliony dolarw. Warto przy tym zaznaczy, i jest to tylko podsumowanie kosztw dziaa zbrojnych w Afganistanie, Iraku i Pakistanie oraz wynikajcych z nich przyszych kosztw spoecznych takich jak na przykad wiadcze emerytalnych dla weteranw.112

3.5 Podsumowanie Nie sposb dokadnie okreli rozmiar dziaa obronnych podjtych podczas szeroko zakrojonej kampanii antyterrorystycznej. Wiele operacji wojskowych rozpocztych w celu zwalczania terroryzmu trwa w dalszym cigu. Stany Zjednoczone do dnia dzisiejszego (15.10.2011) nie wycofay swoich si zbrojnych z Afganistanu i Iraku. Wojna z
109 Ibidem, s.15. 110 Ibidem, s.15. 111 http://costofwar.com/en/publications/2011/ten-years-after-911/top-ten-security-spending-numbers-youneed-know/, z dnia 05.10.2011. 112 http://news.brown.edu/pressreleases/2011/06/warcosts, z dnia 05.10.2011.

43

terroryzmem/terrorem nie dobiega jeszcze koca. Jeszcze trudniejszym zadaniem wydaje si zmierzenie lub jednoznaczne okrelenie obecnoci terroryzmu w yciu spoecznopolitycznym Stanw Zjednoczonych. Jeeli jednak przyjmiemy, i waciw miar odczuwanego niepokoju w spoeczestwie stanowi rozmiar wdroonych dziaa asekuracyjnych, to mona wywnioskowa, i obawa przed terroryzmem musiaa by prawie wszechobecna. Wojna z terrorem/terroryzmem, ktra w niektrych aspektach swojej intensywnoci moe konkurowa z Zimn Wojn, musiaa nieustanie przenika ycie codzienne wikszoci obywatelw Stanw Zjednoczonych.113 Prawdopodobnie wszechobecno tematyki terroryzmu najlepiej zilustruje przykad wprowadzonego przez Departament Bezpieczestwa Krajowego systemu ostrzegawczego. System ten, nazywany przez media Stanw Zjednoczonych terror level alert, mia na celu informowanie spoeczestwa o aktualnym stanie zagroenia przed atakiem terrorystycznym. System ostrzegawczy zawiera skal podzielon na pi poziomw zagroe, przy czym poszczeglne poziomy symbolizowane byy przez rozmaite kolory. Skala zawieraa nastpujce spektrum kolorw: czerwony, pomaraczowy, ty, niebieski, zielony. Kolor czerwony oznacza najwyszy stopie zagroenia, a kolor zielony informowa o najniszym. Interesujcym jest, e w dystrybuowanym na skale narodow systemie ostrzegawczym nie jest zawarta opcja braku zagroenia. Wydaje si to jednak bez znaczenia, poniewa podczas dziesicioletniego funkcjonowania systemu zadeklarowany przez Departament Bezpieczestwa Krajowego poziom zagroenia nigdy nie spad poniej koloru tego, ktry ostrzega przed znaczcym (significant) zagroeniem zamachem terrorystycznym.114 System ostrzegawczy by pod wieloma wzgldami krytykowany, najbardziej kuriozalnym wydaje si jednak okoliczno, e kryteria wobec ktrych poziom zagroenia by ustalany nie zostay opublikowane. Z tego wzgldu nie istniaa adna niezalena moliwoci weryfikacji deklarowanego zagroenia przez terroryzm, co nie tylko byo przedmiotem krytyki licznych dziennikarzy, lecz rwnie ulubionym tematem dla karykaturzystw.115 W zwizku z powyszym mona stwierdzi, i uwaga spoeczna narodu amerykaskiego bya w duym stopniu skoncentrowana wok zjawiska terroryzmu. Zaproponowana w niniejszej pracy miara odczuwanego zagroenia, przyjmujca jako gwne kryterium caoksztat wdroonych dziaa obronnych, wskazuje na wysok koncentracj ycia
113 Richard Jackson, op. cit., s.16. 114 http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/hsac_final_report_09_15_09.pdf, s.12, z wrzenia 2009. 115 Dla porwnania zobacz: http://www.csmonitor.com/2004/0804/p01s02-usgn.html, z dnia 04.08.2004 lub http://www.classbrain.com/artteensb/publish/article_338.shtml, z dnia 13.07.2004.

44

spoeczno politycznego Stanw Zjednoczonych w ostatniej dekadzie wok problematyki terroryzmu. Rwnie fakt oficjalnego rozprzestrzeniania ostrzee przez administracj pastwow wiadczy o tym, e przekonanie o immanentnym zagroeniu byo wszechobecne. Odrbnym, aczkolwiek spokrewnionym zagadnieniem jest refleksja, jakie lady na narodzie Stanw Zjednoczonych pozostawia nieustanna i niekoczca si atmosfera strachu przed terroryzmem.

45

Rozdzia 4:

Terroryzm binarna opozycja tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych w latach 2001-2011

Only in a country where it is so unclear what is American, do people worry so much about the thread of things unAmerican.116 Tell me what you think about terrorism, and I will tell you who you are117

4.1 Wprowadzenie Stany Zjednoczone, wsplnota wyobraona par exellence. Tosamo narodowa, jak wynika z przedstawionego w rozdziale pierwszym wywodu, jest niezbdnym warunkiem zaistnienia pastwa narodowego. Czonkowie zinstytucjonalizowanej wsplnoty narodowej musz si z ni utosamia i postrzega swoj narodowo jako integralny, niezmienny atrybut wasnej egzystencji. Tosamo narodow mona zatem okreli jako niekwestionowane poczucie przynalenoci do wsplnoty narodowej. adne pastwo narodowe nie posiada jednake trwaej oraz niezmiennej tosamoci na wzr stabilnego fundamentu, na ktrym opiera swoj racje bytu. Podobnie jak kady inny rodzaj tosamoci, rwnie tosamo narodowa powstaje za pomoc odniesienia si do innoci/obcoci. Nie istnieje ona w sposb pozadyskursywny, lecz powstaje dopiero, cho nie tylko, na skutek dziaa performatywnych samego aparatu pastwowego. Mwic inaczej, pastwo narodowe jest wsplnot nie posiadajc adnej ontologicznej podstawy poza caoksztatem praktyk, ktre j konstytuuj. W konsekwencji, istnienie instytucji pastwa narodowego w jej obecnym, europejskim oraz pnocno-atlantyckim wydaniu, jest uzalenione od dziaa, ktre reprodukuj oraz cigle na nowo konsoliduj poczucie
116 Michael Kammen, People of Paradox: An Inquiry Concerning the Origins of American Civilization, New York: Cornell University Press, 1980, s.4. 117 N.G. Bowie and Axel P. Schmid, Databases on Terrorism, [w:] Axel P. Schmid (red.), The Routledge Handbook of Terrorism Reasearch, Oxon: Routledge, 2011, s.1.

46

przynalenoci narodowej. Ontologiczna pustka jest w pewien sposb maskowana przez narracje uprawomocniajce, ktre w tutejszym dyskursie zostay podzielone na opowie mityczn oraz emancypacyjn. Przedstawiony powyej sposb postrzegania pastwa narodowego podkrela wano uywanego w obrbie struktur pastwowych jzyka legitymujcego. Jzyk suy jako instrument w niekoczcym si procesie wytyczania granic pomidzy tym co wasne a tym co obce. Co wicej, jzyk stwarza niezbdn przestrze do coraz nowszych dziaa aparatu pastwowego w celu podtrzymywania przy yciu projektu emancypacyjnego, bez ktrego pastwo ujawnioby brak pozadyskursywnych fundamentw. Jzyk jest elementem tworzcym i opisujcym tosamo narodow, a zarazem definiujcym zakres oraz ksztat dziaa performatywnych, wdraanych w celu jej reprodukcji. Jednym zdaniem: jzyk jest niezbdny w celu podtrzymania wyobraenia o wsplnocie przy yciu. Stosujc powyej przedstawiony schemat interpretacyjny, mona doj do wniosku, i w porwnaniu do innych klasycznych pastw narodowych, Stany Zjednoczone wykazuj si pewn odmiennoci. W odrnieniu od pastw narodowych znajdujcych si na starym kontynencie, Stany Zjednoczone narodziy si jako pastwo nowoczesne, zostay bezporednio w nowoczesno wrzucone, stanowic wsplnot wyobraon par exellance.118 Przywoujc rozrnienie narracji legitymizujcych Lyotarda mona stwierdzi, i Stany Zjednoczone s pastwem, ktre nie posikuje si opowieci mityczn w celu skonstruowania uzasadnienia dla wasnego istnienia. Poczucie oczywistoci oraz naturalnoci istnienia Stanw Zjednoczonych nie wywodzi si z mitu etnicznoci, bd te istnienia pradawnej krainy zarezerwowanej tylko i wycznie dla narodu amerykaskiego. Nigdy nie byo prehistorycznej krainy pod nazw Ameryka, lub ludu znanego jako rdzenni Amerykanie119. Obecnie istniej Stany Zjednoczone Ameryki oraz ludzie, ktrzy si deklaruj jako Amerykanie, ale spis powszechny w Stanach Zjednoczonych nie zawiera jako opcji etnicznej Amerykanin/Amerykanka.120 Stany Zjednoczone neguj konieczno zadawania sobie pytania o pochodzenie. Nie wdaj si w debat o oryginalno oraz mityczn
118 David Campbell, op. cit., s.91. 119 Niekiedy, w kwestii rdzennych Amerykanw, wskazywane s liczne plemiona indiaskie yjce na ziemiach dzisiejszych Stanw Zjednaczonych przed jej europejsk kolonizacj. Nie wydaje si to by prawidowym odniesieniem, przynajmniej w tym dyskursie, poniewa Stany Zjednoczone nie powstay ani w odwoaniu si do prawa samostanowienia narodu indiaskiego, ani te indiasko nie jest koniecznym, w czasach dzisiejszych, elementem amerykaskiej tosamoci narodowej. Wrcz przeciwnie, plemiona indiaskie przez znaczn cz historii Stanw Zjednoczonych mieciy si w kategorii obcego/odmiennego, wspomagajc w ten sposb proces budowania tosamoci narodowej. 120 David Campbell, op. cit., s.91.

47

autentyczno, nie posiadaj przeszoci oraz prawd zaoycielskich.121 Stany Zjednoczone stanowi pastwo, ktre swoj tosamo narodow tworzy i reprodukuje cile w oparciu o opowie emancypacyjn. Instytucja pastwa czerpie przyzwolenie oraz legitymacj dla wasnych dziaa z obiecanej, zawsze lepszej, przyszoci. Obietnica przestrzeni, w ktrej czowiek bdzie mg prowadzi lepsze ycie, bdzie mia zagwarantowan wolno, oraz moliwo denia do szczcia,122 jest najwaniejszym elementem narracji emancypacyjnej, przy pomocy ktrej powstanie Stanw Zjednoczonych zostao uzasadnione. Amerykaskie spoeczestwo jest skonsolidowane wok idei bycia zmaterializowan utopi owieceniow. Posugujc si sowami Baudrillarda, Stany Zjednoczone widz siebie jako urzeczywistnienie wszystkiego tego, o czym inni zawsze marzyli: sprawiedliwoci, nadmiaru, praworzdnoci, bogactwa oraz wolnoci.123 W konsekwencji, dziaania performatywne aparatu pastwowego Stanw Zjednoczonych bd zawsze przedstawiane jako dziaania majce na celu przetrwanie oraz kontynuacj zmaterializowanej Utopii. Co wicej, Stany Zjednoczone yj w stanie cigej aktualnoci, poniewa nie czerpi oczywistoci swego istnienia z narratywizowanej przeszoci oraz fabrykowanej autentycznoci, lecz raczej z obietnicy dotrzymania obietnicy lepszego ycia. Punkt odniesienia dziaa performatywnych stanowi, zamiast wiecznoci istnienia, jeszcze niezaistniaa przyszo. Istotne jest to, co bdzie i jak powinno by, a nie jak zawsze byo. Zdefiniowane raczej poprzez abstrakcyjn nieobecno ni przez uchwytn obecno Stany Zjednoczone s uzalenione bardziej ni inne pastwa narodowe od dziaa aktualizujcych, utwierdzajcych oraz konstytuujcych ich istnienie. Z tego powodu tosamo narodowa Stanw Zjednoczonych pozostaje w sposb nieunikniony nieuchwytna oraz nieorganiczna.124 Jej trwao i istnienie mog by zabezpieczone tylko i wycznie przez nieustajc demarkacj ideologiczn w odniesieniu do tych, ktrzy s inni/zagroeniem wobec wysoko abstrakcyjnych ideaw narracji emancypacyjnej. Kade pastwo narodowe jest skonfrontowane z apori wasnej tosamoci. 125 Poniewa tosamo narodowa powstaje w stosunku do innoci oraz nie istnieje poza caoksztatem dziaa performatywnych, ktre j reprodukuj, pastwa narodowe konfrontowane s z cig potrzeb ukrywania braku ontologicznych podstaw wasnego
121 122 123 124 125 Jean Baudrillard, Amerika, Mnchen: Matthes & Seitz, 1987, s.109. http://www.ushistory.org/declaration/document/ , United States Declaration of Independence, z roku 1776. Jean Baudrillard, op. cit., s.111. David Campbell, op. cit., s.91. Ibidem, s.131.

48

istnienia. Narracje emancypacyjne pozwalaj na maskowanie owej aksjomatycznej pustki. Stany Zjednoczone, ktre w dyskursie legitymizujcym nie mog si posikowa mitem wasnej cigoci terytorialnej, lub wasnej etnicznoci, stanowi egzemplifikacj aporii tosamoci narodowej. W rezultacie, Stany Zjednoczone s, w wikszym stopniu ni inne pastwa narodowe, skazane na dyskursywne tworzenie zewntrznego innego w celu wzmocnienia wasnej tosamoci narodowej. Intencj niniejszego rozdziau jest wskazanie w jaki sposb terroryzm, zostajc wcielony w kategori obcego/innego sta si immanentn czci skadow narracji emancypacyjnej Stanw Zjednoczonych ostatniej dekady. Terroryzm, wypeniajc pustk po Zimnej Wojnie, sta si najwaniejszym elementem opowieci emancypacyjnej oraz gwnym przedmiotem zainteresowania amerykaskiego ycia spoeczno-politycznego. 126 Jako desygnowany obcy zagraajcy abstrakcyjnej, nieorganicznej Amerykaskoci stanowi gwny punkt odniesienia dziaa performatywnych, ktre stwarzay nie tylko moliwo reprodukcji i konsolidacji owej abstrakcyjnej tosamoci, lecz rwnie pomogy jej przybra bardziej konkretn form. Co wicej, jzyk stosowany w dyskursie legitymizujcym Stanw Zjednoczonych doprowadzi do odmiennego semantycznego odbioru terminu terroryzmu. Powszechna percepcja znaczenia sowa terroryzm, bdc pochodn stosowanego sownictwa, jest w duym stopniu odmienna od neutralnego znaczenia tego terminu ustalonego w dyskursie akademickim. Zgodnie z przedstawion w rozdziale drugim koncepcj differance Jaquesa Derridy, stosowany przez aparat pastwowy Stanw Zjednoczonych jzyk ustanowi i skonsolidowa siatk binarnych opozycji oraz semantycznych ssiadw terminu terroryzmu, ktre stworzyy jego popularn, cho w sposb nieunikniony nieprecyzyjn, percepcj. Z tego powodu, konieczna wydaje si analiza oraz interpretacja utworzonej przez narracj emancypacyjn siatki semantyczno-znaczeniowej, ktra uksztatowaa obecn percepcj terminu terroryzmu.

4.2 Jzyk dyskursu antyterrorystycznego. Prba analizy Rozpoczta po zamachach z 11 wrzenia 2001 wojna z terrorem/terroryzmem stanowi dotychczas najwiksz oraz najdusz kampani wojskow XXI wieku. Co wicej, pod wzgldem zakresu i intensywnoci moe si ona mierzy z Zimn Wojn. Trudno sobie wyobrazi rozpoczcie oraz podtrzymanie kampanii antyterrorystycznej na tak skale bez
126 Patrz rozdzia 3.

49

powszechnej aprobaty publicznej lub przynajmniej oglnego przyzwolenia. 127 Ludzie s gotowi finansowa wojn, i na wojn, umiera na wojnie, poniewa boj si oraz nienawidz innych. Natomiast nienawi, poczucie zagroenia, same kategorie wroga/przeciwnika s pochodn tego, w jaki sposb ludzie jednej wsplnoty postrzegaj, wyobraaj sobie oraz mwi o innych. Poprzez nazwanie innego/obcego wrogiem, automatycznie ksztatujemy nasze nastawienie oraz zachowanie wobec niego. Z tego powodu uzyskanie powszechnego przyzwolenia publicznego nie jest moliwe bez pewnego zespou przypuszcze, wyobrae oraz wierze na temat wroga, w tym przypadku terroryzmu. Mona zaoy, i rozpoczcie wojny z terrorem/terroryzmem nie byoby moliwe bez wprowadzenia specyficznego jzyka, ktry dostarczy niezbdnych kategorii do wytworzenia si okrelonego zespou przypuszcze. Warto przy tym pamita co zostao w poprzednim rozdziale przedstawione - o dysproporcji pomidzy zagroeniem postrzeganym i odczuwanym, a zagroeniem mierzonym miarami uznanymi za obiektywne. Umiejtno zaprezentowania czego jako obce, nie nasze, podejrzane, patologiczne, chore, barbarzyskie lub grone, wydaje si by decydujca w procesie interpretacji oraz artykulacji zagroenia. 128 Dlatego te, zgodnie z przedstawionym powyej zaoeniem, mona uzna, e uywany wewntrz struktur pastwowych jzyk, jednoznacznie narzuci okrelony obraz zamachowcw 11 wrzenia, prowadzc do powszechnego przyzwolenia dla globalnej kampanii antyterrorystycznej. W ostatecznoci to skonstruowany dyskurs antyterrorystyczny zdeterminowa pniejsz form wdroonych dziaa obronnych, wsptworzc w ten sposb rzeczywisto spoeczno-polityczn Stanw Zjednoczonych ostatniej dekady. W celu dokonania prby analizy jzyka antyterrorystycznego oraz rozwaanie moliwych implikacji dotyczcych tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych, konieczne jest cofnicie si do samego pocztku: do zamachw z 11 wrzenia 2001. Do momentu, w ktrym wydarzenie byo jeszcze czyste, nie miao narzuconego zespou znacze wynikajcego z uytego sownictwa.

127 Richard Jackson, op. cit., s.8. 128 David Campbell, op. cit., s.3.

50

4.2.1 Konstrukcja znaczenia wydarze z 11 wrzenia 2001 przez aparat pastwowy Stanw Zjednoczonych Nierzadko mona si spotka z przewiadczeniem, i wydarzenia oraz fakty mwi same za siebie. Takie przewiadczenie czsto implikuje przekonanie, i wydarzenia, takie jak zamachy z 11 wrzenia, mog by atwo zrozumiane i waciwie zinterpretowane. 129 Jednake rzeczywisto wydaje si by o wiele bardziej zoona i skomplikowana. Wydarzenie same w sobie jest znaczeniowo puste.130 Nie odwouje si do niczego innego poza samym sob. Ustalenie jego znaczenia oraz osadzenie w szerszym kulturowym lub spoecznym kontekcie jest skomplikowanym, czsto kontestowanym procesem odbywajcym si dopiero po samym wydarzeniu. Co wicej, rzadko bywa ono ostateczne. W cigu upywu czasu interpretacje wydarzenia oraz wynikajce z nich przerne znaczenia ulegaj czstej zmianie. Od momentu wydarzenia powstaa prawdopodobnie niepoliczalna ilo zwalczajcych si nawzajem narracji, starajcych si wypeni pustk znaczeniow samego wydarzenia, nada mu waciwy status, odczyta je we waciwy sposb oraz nada mu jaki sens. Przykadowo mona wymieni, i naukowcy tacy jak Noam Chomsky oraz Edward Said starali si przeforsowa argument, i zamachy 11 wrzenia naley odczytywa jako odpowied na brutalne i imperialistyczne prowadzenie polityki zagranicznej Stanw Zjednoczonych, szczeglnie na Bliskim Wschodzie. Inne opinie gosiy, i nowoczesno, w postaci Stanw Zjednoczonych, sama w sobie zostaa zaatakowana. Narracje te mona odczyta jako pochodne teorii Benjamina Barbera oraz Samuela Huntingtona. 131 Inni znowu odnajdywali w tym wydarzeniu potwierdzenie wasnego, skrajnie antyamerykaskiego, nastawienia. Ponadto, pord bardziej konserwatywnych gosw nie brakowao prb utosamienia terrorystw z wasnymi wewntrznymi wrogami politycznymi, jak na przykad alterglobalistami, postmodernistami, liberaami lub aktywistami na rzecz rwnouprawnienia homoseksualistw.132 Proces wypeniania prni semantycznej jest momentem, w ktrym niewiarygodnie istotnym staje si jzyk. Odczytanie wydarzenia w szerszym kontekcie spoecznym, nadanie mu sensu oraz prba wywnioskowania z niego dalszych implikacji dla dziejw politycznych s osigane poprzez stosowanie waciwych sw. Przypisanie

129 Richard Jackson, op. cit., s.29. 130 David Campbell, Time Is Broken: The Return of the Past In the Response to September 11, Theory & Event: wydanie 4, 2002, s.1. 131 Mowa w tym miejscu o teoriach, ktre uzyskay swoj popularno pod nazw Dihad contra Mcwiat oraz Zderzenie cywilizacji. 132 David Campbell, op. cit., s.2.

51

znaczenia wydarzeniu jest zatem oparte na pewnej konstrukcji jzykowej, na misternie dobranym zespole sw, ktry zabiega o narzucenie konkretnego odczytu. Rwnie przywdztwo polityczne Stanw Zjednoczonych stosowao specyficznie dobrane sownictwo w celu przeforsowania podanego odczytu wydarze 11 wrzenia. Aparat pastwowy skonstruowa wasn narracj, ktra ugruntowaa drog do dalszych dziaa antyterrorystycznych. Pierwsze wraenie, ktre si narzuca gdy analizujemy stosowany przez politycznych przywdcw jzyk, to opisywanie wydarze z 11 wrzenia jako wyjtkowej tragedii narodowej oraz szczeglnie dotkliwej rany. Co wicej, przedstawiano siebie w wietle niewinnej ofiary wyjtkowo perfidnej niesprawiedliwoci. 133 Nie jest to niczym zaskakujcym i w obliczu rozmiaru zamachw wydaje si by uzasadnione. Niemniej jednak warto si dokadnie przyjrze jzykowi uytemu przez najwyszych reprezentantw aparatu pastwowego Stanw Zjednoczonych. Na przykad, w dniu zamachu Prezydent George W. Bush oznajmi: Today we've had a national tragedy. Two airplanes have crashed into the World Trade Center in an apparent terrorist attack on our country.() Terrorism against our nation will not stand.134 Istotnym jest, i zamach zosta przedstawiony jako atak na nard amerykaski, chocia moliwa bya interpretacja zamachw jako lokalnej (Nowy York) lub globalnej tragedii. Dwa miesice pniej prezydent Stanw Zjednoczonych powtarza, i zamach by: a terrible national shock, an act of evil that caused, and continues to cause so much suffering.135 Na skutek zamachu zgino wielu ludzi nalecych do innych narodw. Poza tym zamachu dokonano na wiee World Trade Center co umoliwiao odczytanie tego wydarzenia jako midzynarodowej tragedii lub ataku na ca ludzko. Zamiast tego zamach zosta przedstawiony jako tylko i wycznie amerykaska tragedia. Za pomoc jzyka zostay ustalone oraz skonsolidowane stosunki wasnociowe katastrofy 11 wrzenia. Stany Zjednoczone i nard amerykaski s jej gwn, jeeli nie jedyn, ofiar. 136 Ponadto, cige powtarzanie oraz wspominanie w publicznych wystpieniach niewyobraalnego cierpienia, przez ktre Stany Zjednoczone, rozumiane jako wsplnota, musiay przej oraz w dalszym cigu przechodz, konsoliduje przekonanie, i wszyscy Amerykanie s ofiar zamachu. Przykadowo mona zacytowa sowa przemwienia Georga W. Busha w rocznic zamachu: A long year has passed since the enemies attacked our
133 Richard Jackson, op. cit., s.31. 134 George W. Bush, 11 wrzesie 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/bushtext_091101.htm. 135 George W. Bush, 24 listopad 2001, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2001/11/20011124.html. 136 Richard Jackson, op. cit., s.32.

52

country. We've seen the images so many times they are seared in our souls, and remembering the horror, reliving the anguish, reimagining the terror, is hard and painful.137 Mona to zinterpretowa jako prb zjednoczenia spoeczestwa Stanw Zjednoczonych we wsplnym cierpieniu. Znajduje ona swj wyraz rwnie podczas przemwienia Georga W. Busha w narodowy dzie modlitwy: We are here in the middle hour of our grief. So many have suffered so great a loss, and today we express our nation's sorrow.() we are not seperated from suffering.138 Wydarzenia z 11 wrzenia ulegy w ten sposb sakralizacji oraz mitologizacji. Cige powtarzanie oraz wspominanie zamachw jest jak najbardziej zrozumiae, funkcjonujc prawdopodobnie jako forma narodowej katharsis. Nie naley jednak zapomina, i wspomaga ono konsolidacj znaczenia wydarze jako mitu wyjtkowej krzywdy i tragedii z Amerykanami jako jedyn ofiar. 139 Zauwaalne staje si to szczeglnie na poziomie lingwistycznym. Wydarzenia z 11 wrzenia 2001 zostay zredukowane do popularnego skrtu 911. Nie jest ju koniecznym podanie roku lub penej nazwy miesica w celu odwoania si do desygnacji wydarze. Wystarczy wypowiedzie dwie liczby, aby zakomunikowa ich znaczenie. Wyraz 9-11 sta si ikon sown, oderwan od czasu i przestrzeni, bdc retoryczn emanacj mitu wyjtkowej tragedii narodowej Stanw Zjednoczonych.140 4.2.2 Wpisanie wydarze z 11 wrzenia 2001 w narracje emancypacyjn Stanw Zjednoczonych Na pocztku rozdziau zostao wspomnianie, e Stany Zjednoczone postrzegaj siebie jako zmaterializowan utopi owieceniow. Spoeczestwo amerykaskie jest skoncentrowane wok idei ycia w przestrzeni, zarwno materialnej jak i duchowej, przestrzeni, w ktrej kady jest wolny i moe by szczliwy. Nierzadko Stany Zjednoczone widz i prezentuj siebie rwnoczenie jako zwieczenie oraz obroc globalnego procesu cywilizacyjnego. W dyskursie antyterrorystycznym mona zauway tendencje do odczytywania zamachw jako ataku na sam cywilizacje, czyli porednio na istot narodu amerykaskiego. Zamachy zostay wpisane w narracj emancypacyjn Stanw Zjednoczonych na prostych zasadach wojny cywilizacji przeciwko barbarzystwu.141
137 George W. Bush, 11 wrzesie, 2002, http://articles.cnn.com/2002-0911/us/ar911.bush.speech.transcript_1_attacks-deepest-national-conviction-life?_s=PM:US. 138 George W. Bush, 14 wrzesie, 2001, http://www.opm.gov/guidance/09-14-01gwb.htm. 139 Richard Jackson, op, cit., s.34-35. 140 Ibidem, s.33. 141 Ibidem, s.47.

53

Podczas analizy publicznych wystpie amerykaskich przywdcw politycznych mona znale wiele prb przedstawienia zamachw z 11 wrzenia jako barbarzyskiego ataku na cywilizacj. Przykadowe w tej kwestii wydaj si sowa Johna Ashcrofta, wczesnego Prokuratora Generalnego Stanw Zjednoczonych: (), the atacks of September 11 drew a bright line of demarcation between the civil and the savage () On one side of this line are freedom's enemies, murderers of innocents in the name of a barbarous cause. On the other side are friends of freedom; () Today I call upon Congress to act to strengthen our ability to fight this evil wherever it exists, and to ensure that the line between the civil and the savage, so brightly drawn on September 11, is never crossed again.142 Poza kontrowersyjnym stwierdzeniem, e istnieje oczywista granica pomidzy cywilizacj, a barbarzystwem, John Ashcroft w swoim przemwieniu redukuje terroryst do roli prymitywnego barbarzycy, ktry planuje zniszczy cywilizacj. Terrorysta i metody przez niego stosowane, nie s w ogle przedstawiane w sposb uwzgldniajcy lec u podstaw dziaa terrorystycznych asymetri si. Sposb pojmowania i postrzegania fenomenu terroryzmu jako specyficznej formy komunikacji, przy ktrej akt przemocy nosi swoiste i spektakularne przesanie, zostaje cakowicie pominity. Wydarzenia z 11 wrzenia s przedstawiane tylko i wycznie jako akt niezwykego barbarzystwa oraz niezrozumiaego za, pomimo, e rozumienie terroryzmu jako skomplikowanego politycznego zjawiska, opartego na racjonalnej kalkulacji si stanowioby alternatyw. Kolejny przykad prby przedstawienia terroryzmu w sposb uproszczony jako konfrontacji barbarzystwa i cywilizacji oraz walki dobra przeciwko zu, mona odnale w przemwieniu prezydenta Stanw Zjednoczonych wygoszonym w Chinach. Mowa zostaa symbolicznie wygoszona w pobliu Wielkiego Muru, ktry zosta zbudowany w celach obronnych przed barbarzyskimi hordami z Mongolii: 143 () and nowhere do civilized people rejoice in the murder of children or the creation of orphans. By their cruelty, the terrorists have chosen to live on the hunted margin of mankind. By their hatred, they have divorced themselves from the values that define civilization itself.144 Wszystkie przemwienia, deklaracje oraz wydane przez aparat pastwowy Stanw Zjednoczonych pisma mona postrzega jako dziaania majce na celu stworzenie odpowiedniej percepcji terrorystw jako wrogw w celu uzyskania spoecznego przyzwolenia
142 John Ashcroft, 24 wrzesie, 2001, http://www.justice.gov/archive/ag/testimony/2001/agcrisisremarks9_24.htm. 143 Richard Jackson, op. cit., s.49. 144 George W. Bush, 20 padziernik, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bushtext_102001.html.

54

na pniejsze dziaania zbrojne. Stosowane sownictwo naley przy tym odczytywa w ramach opowieci emancypacyjnej Stanw Zjednoczonych. Dziaania z reguy s uzasadniane obron wartoci, co do ktrych istnieje przekonanie, e stanowi nieodzown istot amerykaskiej tosamoci narodowej. Wyranie mona to dostrzec podczas przemwienia Georga W. Busha w Kongresie Stanw Zjednoczonych z 20 wrzenia 2001: They hate what we see right here in this chamber a democratically elected government. Their leaders are self-appointed. They hate our freedoms our freedom of religion, our freedom of speech, our freedom to vote and assemble and disagree with each other.145 Terroryci zostali jednoznacznie desygnowani jako wrogowie ideaw owieceniowej utopii, zmaterializowanej w postaci pastwa narodowego Stanw Zjednoczonych. Nie naley jednak zapomina, i narracja emancypacyjna jest tylko pewn procedur jzykow, ktra ukrywa ontologiczn pustk i brak pozadyskursywnych fundamentw pastwa narodowego. Stany Zjednoczone s nieuchronnie uwikane w cigej potrzebie pola manewru, przestrzeni, w ktrej mog si wykaza dziaaniami wspomagajcymi konsolidacj przewiadcze dotyczcych domniemanej istoty wasnej tosamoci narodowej. Desygnacja zjawiska terroryzmu jako barbarzyskiego obcego w ramach opowieci emancypacyjnej Stanw Zjednoczonych dostarczya owej przestrzeni. Z dniem 11 wrzenia 2001 pojawio si nowe zjawisko, wok ktrego mogy si koncentrowa dziaania o charakterze performatywnym, reprodukujce oraz reaktualizujce amerykask tosamo narodow.

4.3 Formuowanie/Artykulacja tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych W pierwszym rozdziale przedstawione byy argumenty przemawiajce za tym, i tosamo narodowa nie istnieje, oraz e nie posiada adnych pewnikw poza/przed dziaaniami o charakterze perfomatywnym, ktre j tworz i reprodukuj. W niniejszej pracy zosta wybrany przykad tosamoci narodowej Stanw Zjednoczonych. Przykadajc casus amerykaskiej tosamoci narodowej do tezy z rozdziau pierwszego mona konsekwentnie stwierdzi, i istota tosamoci Stanw Zjednoczonych, rozumiana jako zmaterializowana utopia wartoci owieceniowych, nie istnieje. Nie istnieje w sposb pozadyskursywny przed dziaaniami performatywnymi, ktre dopiero tworz oraz reprodukuj powszechne przekonanie, dotyczce jej natury. Co wicej, w nieuchronnie pynnym procesie tworzenia si tosamoci narodowej konieczna jest kategoria obcego/innego funkcjonujca jako swoisty
145 George W. Bush, 20 wrzesie, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bushaddress_092001.html.

55

negatyw, ktry dopiero umoliwia proces samookrelenia. Pamitajc o rozmiarze obecnoci terroryzmu w yciu spoeczno-politycznym Stanw Zjednoczonych ostatniej dekady, trudno zaprzeczy, i to wanie terroryzm tymczasowo wypeni kategori obcego w procesie reprodukcji tosamoci narodowej. 4.3.1 Zy terroryzm/zy terrorysta jako obcy Przypomnijmy: Terroryzm posiada ogromny potencja do bycia obcym, sucy jako negatywne zwierciado amerykaskiego narodu, postrzeganego przez siebie samego jako zwieczenie procesu W cywilizacyjnego dyskursie oraz materializacj aparatu szczytnych pastwowego ideaw Stanw owieceniowych. antyterrorystycznym

Zjednoczonych terroryzm z reguy by przedstawiany jako zo samo w sobie. Przykadowo mona zacytowa prezydenta Georga W. Busha: Today our nation saw evil, the very worst of human nature.146 Rwnie Condoleeza Rice, wczesna Doradczyni do spraw Bezpieczestwa Narodowego, stwierdzia, i wojna z terrorem/terrorymem to: a war against evil people () a war against the evil of terrorism.147 Tym samym, w procesie konstrukcji terrorysty-obcego najwicej stara zostao powiconych stworzeniu bezporedniej asocjacji terroryzmu z diabolicznym zem.148 Nie brakowao jednak innych punktw odniesienia, na przykad sigania do terminologii medycznej. Terroryzm czsto by zredukowany do schorze i przedstawiany jako nowotwr. Przykadowo, Donald Rumsfeld, wczesny Sekretarz obrony w dniu rozpoczcia inwazji na Afganistan wygosi nastpujce sowa: terrorism is a cancer on the human condition.149 Sowa admiraa Dennisa Blaira, wczesnego dowdcy floty amerykaskiej na Pacyfiku zdaj si potwierdza panujce pord amerykaskich przywdcw przekonanie, i terroryzm stanowi schorzenie: Over the years, the international community watched Al Qa'eda spread its cancer over 60 countries, encouraging young men to come to Afghanistan for training in terrorist techniques.150 George W. Bush posugiwa si jeszcze inn medyczn metafor, okrelajc terroryzm mianem pasoyta: () the terrorist parasites who threaten their countries and our own.151 Ponadto, terrorycie konsekwentnie
146 George W. Bush, 11 wrzesie, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/bushaddress_091101.htm. 147 Condoleezza Rice, 15 padziernik, 2001, http://www.usembassy.it/file2001_10/alia/a1101714.htm. 148 Richard Jackson, op. cit., s.66. 149 Donald Rumsfeld, 7 padziernik, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/rumsfeld_100801.htm. 150 Dennis Blair, 23 padziernik, 2001, http://usinfo.org/wf-archive/2001/011101/epf408.htm. 151 George W. Bush, 29 stycze, 2002, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/sou012902.htm.

56

przypisywane byy takie cechy jak barbarzystwo, szalestwo, szczeglne okruciestwo i perfidno. Przykadem mog suy sowa Georga W. Busha, ktry wygasza, i terroryci s: devious and ruthless, lub stwierdza, e: the depth of their hatred is equalled by the madness of the construction they design. Konstrukcja wroga jako nieludzkiego i bezmylnego barbarzycy zredukowanego do nowotworu w zdrowym ciele stosunkw midzynarodowych umoliwia rozpoczcie globalnej kampanii antyterrorystycznej. W obliczu takiego wroga wszelkie dziaania obronne, nawet jeeli s ofensywne i wymagaj ataku na dwa suwerenne pastwa, wydaj si by w peni zrozumiae i logiczne.152 Istotnym jest, e owa specyficzna konstrukcja terrorysty zarazem konsoliduje przekonanie o cywilizowanej, dobrej naturze narodu Stanw Zjednoczonych. Wykreowany w dyskursie antyterrorystycznym wizerunek terrorysty-obcego suy jako punkt odniesienia, wok ktrego budowane jest przekonanie o istocie wasnej tosamoci. 4.3.2 Dobry Amerykanin, albo przeciwiestwo terrorysty Poprzez opozycje do wykreowanego wizerunku terrorysty-obcego amerykaska tosamo narodowa uzyskaa now, znaczc przestrze do samookrelenia. Zauwaalne jest i przewanie stanowi regu, dyskursywne tworzenie prostej dychotomii My i oni. Poprzez prezentowanie uproszczonego schematu rzeczywistoci podzielonej na czarne i biae, przywdcy polityczni Stanw Zjednoczonych przedstawiali Ameryk jako stranika dobra chronicego ludzko przed zagroeniem ze strony za. Najlepiej to zilustruj sowa samego prezydenta: We are in a conflict between good and evil, and America will call evil by its name.153 Ponadto, Prezydent Stanw Zjednoczonych przypisywa Ameryce role o charakterze misji dziejowej w zwalczaniu za/terroryzmu: (), our responsibility to history is clear: to answer these attacks and rid the world of evil.154 Oprcz niejednokrotnie zabarwionego teologicznie155 przedstawiania siebie jako si dobra, przywdztwo Stanw Zjednoczonych uywao w celu opisania istoty narodu
152 Richard Jackson, op. cit., s.61. 153 George W. Bush, 1 czerwiec, 2002, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2002/06/20020601-3.html. 154 George W. Bush, 14 wrzesie, 2001, http://www.opm.gov/guidance/09-14-01gwb.htm. 155 Z pocztku wojna z terrorem/terroryzmem czasami nazywana bya dziesit wypraw krzyow. Prezydent Stanw Zjednoczonych po raz pierwszy uyw sformuowanie wyprawy krzyowej 16 wrzenia 2001 podczas konferencji prasowej. Ze wzgldu na sprzeciw pastw muzumanskich wobec tego terminu, reakcja na termin wyprawy krzyowe w Islamie wywouje porwnywalne reakcje co Dihad w wiecie chrecijaskim - zaprzestano jego uycie.

57

amerykaskiego sownictwa zasugujcego na szczegln uwag. Pierwsze przemwienie Prezydenta Georga W. Busha, w ktrym znajdowa si opis charakteru narodu amerykaskiego, odbyo si zaledwie trzy dni po zamachach: () the world has seen, that our fellow Americans are generous and kind, resourceful and brave. We see our national character in rescuers working past exhaustion; in long lines of blood donors; (). And we have seen our national character in eloquent acts of sacrifice.156 Naley zwrci uwag na dwa wane aspekty stosowanego powyej jzyka. Po pierwsze dua czstotliwo takich sw jak nasz charakter narodowy lub widzielimy (we have seen) wspomaga reprodukcj jednoci narodowej, podtrzymuje wyobraenie o wsplnocie przy yciu. Po drugie, w przemwieniu wyliczane s liczne dobre, godne podziwu cechy takie jak na przykad: hojno, yczliwo, zaradno, odwaga, powiecenie. Wszystkie te cechy s dosownie przypisywane charakterowi narodu Stanw Zjednoczonych, suc jako przymiotniki opisujce tosamo narodow. Na tle terrorysty-obcego stanowi one element, za pomoc ktrego Stany Zjednoczone si wyrniaj i wyraaj wasne Ja.

4.4 Podsumowanie Lata 90. byy czasem stagnacji i strajku wydarze.157 Wraz z kocem Zimnej Wojny Stany Zjednoczone utraciy gwnego obcego, wobec ktrego przez ponad 40 lat ksztatoway swoj tosamo narodow. Po znikniciu Zwizku Radzieckiego z areny midzynarodowej zacza rwnie znika ywotnie potrzebna przestrze, na ktrej Stany Zjednoczone podejmoway przerne dziaania konsolidujce zarazem zesp wierze dotyczcych wasnego Ja. Przez krtki okres panowao optymistyczne przewiadczenie, i rzeczywisto, w ktrej prowadzono wojny, sigano po przemoc i grob z instrumentarium polityki midzynarodowej, zostaa przezwyciona. Ogoszony zosta nawet Koniec Historii.158 Szkopu w tym, e wsplnotom wyobraonym najwyraniej potrzebny jest obcy w formie wroga i zagroenia. Dopiero istnienie obcego umoliwia podejmowanie dziaa, ktre odnawiaj wyobraenie o tym, czym wsplnota narodowa jest. Obecno obcego jest koniecznym warunkiem reprodukcji wasnej tosamoci narodowej. W konsekwencji, pastwa narodowe s skazane na wieczne dyskursywne tworzenie zewntrznego innego, ktry
156 George W. Bush, 14 wrzesie, 2001, http://www.opm.gov/guidance/09-14-01gwb.htm. 157 Jean Baudrillard, Duch Terroryzmu, Warszawa: wydawnictwo sic!, 2005, s.5. 158 Tytu synnego i kontrowersyjnego eseju Francisa Fukuyamy goszcy tez, e historia w pewnym sensie skoczya si wraz z upadkiem komunizmu.

58

dostarcza potencja do samookrelenia. Takie spojrzenie na model organizacji spoecznej pod nazw pastwa narodowego, pozwala zrozumie stopie zaciekoci i intensywnoci, z ktrym Stany Zjednoczone rzuciy si w misj zwalczania terroryzmu. O ile Stany Zjednoczone, w swojej nieorganicznoci stanowi egzemplifikacje wsplnoty wyobraonej, to naley stwierdzi, i terroryzm jest obcym par exellence. Podobnie jak w przypadku tosamoci narodowej, terroryzm wpisany w narracj emancypacyjn Stanw Zjednoczonych pozostaje nieuchronnie abstrakcyjny oraz zawsze nieokrelony. Wizerunek terrorysty oraz rozumienie zjawiska terroryzmu w yciu spoeczno-politycznym nie wynikao z schematw klasyfikacyjnych oraz bada naukowcw takich jak Bruce Hoffman lub Herfried Mnkler. Przecitny Amerykanin nie utosamia terroryzmu ze skomplikowanym zjawiskiem politycznym i specyficzn form komunikacji, ani te nie odrnia terroryzmu od innych form przemocy wynikajcych z asymetrii si. Powszechny semantyczny odbir pojcia terroryzmu jest produktem stosowanego przez aparat pastwowy Stanw Zjednoczonych sownictwa. W konsekwencji, czowiek syszcy lub czytajcy sowo terroryzm bdzie je kojarzy z diabolicznym zem, nowotworem lub pasoytem. Co wicej, natury terroryzmu bdzie rozpatrywa w kategoriach uproszczonego schematu walki dobra przeciwko zu, przypisujc mu takie cechy jak bezmylna nienawi, bezpodstawne okruciestwo oraz szczeglna perfidno. Zgodnie z koncepcj diffrance Jaquesa Derridy159 sowo terroryzm nie bdzie czerpao swojego znaczenia, przynajmniej w yciu spoecznopolitycznym Stanw Zjednoczonych, z jakiego niezmiennego desygnatu. Jego znaczenie jest wynikiem wdroonej przez dyskurs antyterrorystyczny asocjacji, siatki semantycznych ssiadw i binarnych opozycji. Nadrzdnym oraz kluczowym dla tezy postawionej w niniejszej pracy jest, e wdroone binarne opozycje terroryzmu odpowiadaj przymiotnikom, ktre opisuj cechy narodu amerykaskiego. Terrorystyczne zo jest bezporedni opozycj amerykaskiego dobra; a perfidno, okruciestwo, barbarzystwo, nienawi, szalestwo stanowi binarne opozycje hojnoci, yczliwoci, zaradnoci, odwagi i powiecenia. Na jzykowym poziomie dokadnie mona zaway jak terroryzm zosta skonstruowany jako bezporednie przeciwiestwo domniemanej istoty narodu amerykaskiego. Konkludujc, terroryzm w dekadzie 2001-2011 sta si tymczasow binarn opozycj tosamoci narodowej, opozycj, wobec ktrej tosamo moga nabiera swojego znaczenia. Najlepiej mona to byo zauway 2 maja 2011, w dniu, w ktrym zabito Osam bin Ladena.
159 Patrz rozdzia 2

59

Informacja o zabiciu wiodcej figury terroryzmu antyamerykaskiego dostarczya moliwoci do masowej deklaracji jednoci oraz solidarnoci narodowej. Amerykanie spontanicznie zebrali si przed biaym domem wznoszc okrzyki: "USA! USA!". Tum wykrzykiwa patriotyczne hasa i wymachiwa flagami narodowymi. Zebrani zaintonowali te hymn USA.160

160 http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103086,9537516,Socjolog___Bylem_zazenowany_reakcjami_po_zabiciu_be n.html, z dnia 04.05.2011.

60

Zakoczenie
Celem pracy byo przedstawienie mechanizmu konsolidacji oraz reprodukcji tosamoci narodowej na przykadzie Stanw Zjednoczonych i caoksztatu podjtych przez nie w ramach toczonej w trakcie minionej dekady wojny z terrorem/terroryzmem poczyna. Analiza publicznych przemwie przywdcw Stanw Zjednoczonych umoliwia wiarygodne przedstawienie mechanizmu desygnacji obcego, a tym samym inskrypcji wasnej tosamoci narodowej wewntrz struktur pastwa narodowego. Co wicej, analiza stosowanego w dyskursie antyterrorystycznym sownictwa pozwolia wskaza na fundamentaln role jzyka, ktry nie tylko tworzy przestrze umoliwiajc podejmowanie dziaa performatywnych reprodukujcych tosamo narodow. lecz rwnie wsptworzy popyt na regulujce i dyscyplinujce funkcje aparatu pastwowego. Najwiksz trudnoci w trakcie pisania niniejszej pracy okaza si proces doboru odpowiednich rde, co po czci mona zapewne przypisa rozlegoci literatury przedmiotu. W retrospekcji, dokonana spord dostpnych teorii oraz opracowa o pokrewnej tematyce selekcja wydaje si autorowi czsto arbitralna i nie zawsze w peni uzasadniona. Niejednokrotnie autor by skonfrontowany z koniecznoci dokonania wrcz bolesnej decyzji samoograniczenia si i odrzucenia cennych pozycji, ktre z pewnoci okazayby wzbogaceniem dla przedstawionego w pracy wywodu. Decyzje takie umotywowane byy gwnie wiadomoci ograniczonej objtoci pracy licencjackiej, ktra w zamyle winna by prac zwiz. Prba uwzgldnienia wikszej iloci dostpnych teorii i schematw interpretacyjnych, nie tylko rozsadziaby ramy formatu pracy licencjackiej, lecz rwnie uniemoliwiaby ujcie wybranej tematyki w koherentny wywd. Z tego te powodu w niniejszej pracy nie zostay wspomniane takie publikacje jak Porzdek dyskursu Michela Foucaulta oraz Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania Pierre'a Bourdieu. Obydwie pozycje zawieraj cenne refleksje, ktre stanowiyby, zdaniem autora, wzbogacenie opisu charakteru pastwa narodowego zawartego w rozdziale pierwszym. Co wicej, w pracy nie uwzgldnione zostay myli Ludwika Wittgensteina (Dociekania filozoficzne) oraz Johna Langshawa Austina (Jak dziaa sowami), ktre z pewnoci stanowiby wartociowe uzupenienie krytyki prb zdefiniowania zjawiska terroryzmu zawartej w rozdziale drugim. Inn trudnoci w trakcie pisania pracy byo ograniczenie oraz pominiecie moliwych wnioskw wynikajcych z analizy relacji pomidzy zjawiskiem terroryzmu, a polityk 61

Stanw Zjednoczonych. Moliwe byo powicenie odrbnego rozdziau wskazujcego na porednie i bezporednie korzyci czerpane w wyniku wojny z terrorem/terroryzmem przez przemys zbrojny Stanw Zjednoczonych. Smutn prawd jest, e gospodarka Stanw Zjednoczonych w duym stopniu oparta jest na produkcji broni i sprzeday technologii militarnej. Dotyczy to rwnie ogromnego rynku pracy. Skupione wok tego ekonomicznie znaczcego sektora grupy interesw byy i s zainteresowane tym, aby istniao cige zapotrzebowanie na produkcje broni i prowadzenie dalszych bada w zakresie techniki wojennej. Szybka transformacja sektora militarno-przemysowego w kierunku technologii pokojowych bya wobec nagoci przemian politycznych, ktre dokonay si na przeomie lat 80tych i 90tych, zadaniem praktycznie niewykonalnym. Wraz z terroryzmem pojawi si wrg, ktry uzasadni kwestionowan w latach 90-tych potrzeb istnienia rozbudowanego sektora zbrojeniowego oraz stworzy popyt na dalszy rozwj technologii zbrojeniowych i produkcj broni. Innym aspektem, ktry zosta w niniejszej pracy celowo pominity to moliwo utrzymania bdcego pozostaoci Zimnej Wojny systemu sojuszy wojskowych w oparciu o zagroenie ze strony terroryzmu. Po upadku Zwizku Radzieckiego racja istnienia takich organizacji jak na przykad NATO podlegaa wzmagajcej si z upywem czasu i trudnej do odparcia krytyce. Wraz z pojawieniem si terroryzmu zaistniaa sytuacja, w ktrej midzynarodowy system koalicyjny dawnego bloku zachodniego mg w wiarygodny i skuteczny sposb uzasadnia swoj dalsz racje bytu.

62

Bibliografia
Ksiki: Benedict Anderson, Wsplnoty wyobraone: rozwaania o rdach i rozprzestrzenianiu si nacjonalizmu, KrakwWarszawa: Znak Fundacja im. Stefana Batorego, 1997. Jonathan Barker, The no-nonsense guide to terrorism, Oxford: New Internationalist, 2002. N.G. Bowie and Axel P. Schmid, Databases on Terrorism, [w:] Axel P. Schmid (red.), The Routledge Handbook of Terrorism Reasearch, Oxon: Routledge, 2011. Jean Baudrillard, Amerika, Mnchen: Matthes & Seitz, 1987. Jean Baudrillard, Duch Terroryzmu, Warszawa: wydawnictwo sic!, 2005. Zygmunt Bauman, Pynny lk, Krakw: Wydawnictwo Literackie 2008. David Campbell, writing security United States Foreign Policy and the Politics of Identity, Manchester: Manchester University Press, 1998. Jacques Derrida, Die diffrance, Stuttgart: Reclam Verlag, 2004. Marc W. Herold, Collateral damage? Civilians and the U.S air war in Afghanistan, [w:] John L. Esposito, Khaled Abou El Fadl (red.), Shatterd Illusions: Analyzing the War on Terrorism, Brstol: Amal Press, 2002. Thomas Hylland Eriksen, Ethnicity, race and nation, [w:] Guibernau, M. and Rex. J. (red.) The ethnicity reader: nationalism, mutliculturalism and migration, Cambridge: Polity press, 1999. Ernest Gellner, Narody i nacjonalizm, Warszawa: Pastwowy instytut wydawniczy, 2009. Eric Hobsbawm, Tradycja wynaleziona, Krakw: Wydawnictwo Universytetu Jagielloskiego, 2008. Bruce Hoffman, Terrorismus, der unerklrte Krieg, Frankfurt nad Menem: S. Fischer, 2006. Peter Hough, Understanding Global Security, Oxon: Routledge, 2004. Richard Jackson, Writing the war on terrorism Language, politics and counterterrorism, Manchester: Manchester University Press, 2005. 63

Michael Kammen, People of Paradox: An Inquiry Concerning the Origins of American Civilization, New York: Cornell University Press, 1980. James D. Kiras, Terroryzm i globalizacja,[w:] John Baylis, Steve Smith (red.), Globalizacja polityki wiatowej Wprowadzenie do stosunkw midzynarodowych, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagieloskiego, 2008. Steven D. Levitt & Stephen J. Dubner, Superfreakonomics, London: Allen Lane, 2009. Jean-Franois Lyotard, Memorandum ber die Legititt, [w:] Peter Engelmann (red.), Postmoderne und Dekonstruktion, Stuttgart: Reclam Verlag, 1990. Zdzisaw Mach, Symbols, Conflict and Identity, .Albany: SUNY, 1993. Herfried Mnkler, Die neuen Kriege, Hamburg: Rohwolt Verlag, 2004. Mick North, Dangers of the armed response at home, [w:] Phil Scraton (red.), Beyond September 11: An Anthology of Dissent, London: Pluto Press, 2002. Axel P. Schmidt, Albert J. Jongman et al. Political terrorism: A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Bases, Theories, and Literature, New Brunswick NJ: Transaction Books, 1988. Anthony D. Smith, Structure and Persistence of Ethnie, [w:] Guibernau, M. and Rex. J. (red.) The ethnicity reader: nationalism, mutliculturalism and migration, Cambridge: Polity press, 1999. Paul Virilio, Speed and Politics: An Essay on Dromology. New York: Semiotext(e), 1986. Max Weber, Politik als Beruf, Stuttgart: Reclam Verlag, 1992. Bob Woodward, Bush At War, New York: Simon & Schuster, 2002.

Artykuy:

David L. Altheide, Mass media, crime, and the discourse of fear, Hedgehog Review: nr.3, 2003. David Campbell, Time Is Broken: The Return of the Past In the Response to September 11, Theory & Event: wydanie 4, 2002. Brian Michael Jenkins, The Study of Terrorism: Definitional Problems, Santa Monica, CA: RAND Corporation, P-6563, Grudzie 1980. William Pfaff, Scaring America Half to Death, International Herald Tribune: May 8, 2003. 64

Roahan Sullivan, Muslim Nations Fail To Define Terrorism, Associated Press, April 3, 2002. Peter van Ham, War, Lies, and Videotape: Public Diplomacy and the USAs War on Terrorism, Security Dialouge, tom 34, wydanie 4, grudzie 2003.

Strony Internetowe:

http://costofwar.com/en/, z dnia 05.10.2011. http://www.unknownnews.net/casualties.html, z dnia 05.10.2011. http://costofwar.com/en/,z dnia 05.10.2011. http://www.unknownnews.net/casualties.html, z dnia 05.10.2011. http://www.justforeignpolicy.org/iraq, z dnia 05.10.2011. http://icasualties.org/Iraq/index.aspx, z dnia 05.10.2011. http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/3661134.stm, z dnia16.09.2004. http://jurist.law.pitt.edu/forum/forumnew36.htm, z dnia 06.11.2001. http://costofwar.com/en/publications/2011/ten-years-after-911/top-ten-securityspending-numbers-you-need-know/, z dnia 05.10.2011. http://news.brown.edu/pressreleases/2011/06/warcosts, z dnia 05.10.2011. http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/hsac_final_report_09_15_09.pdf, z wrzenia 2009. http://www.csmonitor.com/2004/0804/p01s02-usgn.html, z dnia 04.08.2004. http://www.classbrain.com/artteensb/publish/article_338.shtml, z dnia 13.07.2004. http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103086,9537516,Socjolog___Bylem_zazenowany_reak cjami_po_zabiciu_ben.html, z dnia 04.05.2011. http://www.nytimes.com/2009/03/18/world/americas/18peru.html?_r=1, z dnia 17.03.2009. http://www.satp.org/satporgtp/countries/shrilanka/terroristoutfits/Ltte.htm, z dnia 20.06.2011. Lista organizacji terrorystycznych Departamentu Stanu USA: http://merln.ndu.edu/archivepdf/terrorism/state/103392.pdf, z dnia 08.04.2008. Lsta organizacji terrorystycznych sporzdzona przez Rad Unii Europejskiej: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do? uri=OJ:L:2011:028:0057:01:EN:HTML, z dnia 31.01.2011.

65

http://www.ushistory.org/declaration/document/, United States Declaration of Independence, z roku 1776.

Przemwienia dowdcw Stanw Zjednoczonych:

George W. Bush, 11 wrzesie, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/bushaddress_091101.htm. George W. Bush, 11 wrzesie 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/bushtext_091101.htm. George W. Bush, 14 wrzesie, 2001, http://www.opm.gov/guidance/09-14-01gwb.htm. George W. Bush, 20 wrzesie, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bushaddress_092001.html. John Ashcroft, 24 wrzesie, 2001, http://www.justice.gov/archive/ag/testimony/2001/agcrisisremarks9_24.htm.Donald Rumsfeld, 7 padziernik, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/rumsfeld_100801.htm. Condoleezza Rice, 15 padziernik, 2001, http://www.usembassy.it/file2001_10/alia/a1101714.htm. George W. Bush, 20 padziernik, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bushtext_102001.html. Dennis Blair, 23 padziernik, 2001, http://usinfo.org/wfarchive/2001/011101/epf408.htm. George W. Bush, 24 listopad 2001, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2001/11/20011124.html. George W. Bush, 29 listopad, 2001, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/nation/specials/attacked/transcripts/bush_text112901.htm. George W. Bush, 29 stycze, 2002, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/onpolitics/transcripts/sou012902.htm. George W. Bush, 1 czerwiec, 2002, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2002/06/20020601-3.html. George W. Bush, 11 wrzesie, 2002, http://articles.cnn.com/2002-0911/us/ar911.bush.speech.transcript_1_attacks-deepest-national-conviction-life? _s=PM:US.

66