PALIWA LOTNICZE

PALIWA LOTNICZE POCHODZENIE

Paliwa lotnicze s to mieszaniny w glowodorow otrzymywane z
zachowawczej lub przetworczej przerobki ropy naItowej, cz sto
uzupelniane dodatkami poprawiaj cymi ich wla ciwo ci
eksploatacyjne.
Rzadziej, jako paliwa lotnicze stosowane s :
- zwi zki syntetyczne,
- zwi zki chemiczne wyodr bnione z ropy,
- paliwa alternatywne.
Ze wzgl du na typ silnika paliwa dzielimy na:
- benzyny lotnicze,
- paliwa do turbinowych silnikow lotniczych,
- rakietowe materialy nap dowe,
- paliwa eksperymentalne.
KLASYEIKACJA LOTNICZYCH
PALIW SILNIKOWYCH
Samoloty Lotnicze silniki tlokowe
Oleje nap dowe
T
U
R
B
I
N
O
W
E
Rakiety, samoloty Silniki rakietowe i odrzutowe Oleje nap dowe
Samoloty,
miglowce
Silniki odrzutowe, miglowcowe,
miglowe i rakietowe
NaIta lotnicza
Samoloty,
miglowce
Silniki odrzutowe, miglowcowe i
miglowe
Paliwa
szerokoIrakcyjne
Samoloty Silniki odrzutowe Ci ka benzyna
Samoloty,
miglowce
Tlokowe silniki spalinowe ZI Benzyna lotnicza
Statek powietrzny Zastosowanie Rodzaj paliwa
PALIWA LOTNICZE
DO
TURBIN GAZOWYCH
PALIWA DO TURBIN GAZOWYCH
WYMAGANIA OGOLNE
1. Niski koszt wytwarzania i latwo c dost pu.
2. Male ryzyko po aru.
3. Du a warto c opalowa.
4. Wysoka stabilno c termiczna.
5. Niskie ci nienie parowania.
6. Du e cieplo wla ciwe.
PALIWA DO TURBIN GAZOWYCH
WYMAGANIA UKLADU ZASILANIA
1. Latwo c pompowania.
2. Brak blokowania Iiltrow (woskiem i lodem).
3. Brak blokowania przewodow parami paliwa.
4. Wysoka smarno c paliwa (maly zu ycie pomp).
PALIWA DO TURBIN GAZOWYCH
WYMAGANIA KOMORY SPALANIA
1. Brak blokowania wyplywu w dyszach
rozpylania paliwa.
2. Dobre rozpylanie (atomizacja).
3. Szybkie parowanie (mala lepko c i du a
lotno c).
4. Male wytwarzanie sadzy.
WA NIEJSZE PARAMETRY PALIW
LOTNICZYCH
1. Sklad chemiczny
2. Cieplo spalania i warto c opalowa
3. Temperatura zaplonu
4. G sto c
5. Lepko c
6. Teoretyczne zapotrzebowanie powietrza do spalania
7. Lotno c
8. Temperatura krystalizacji
9. Stabilno c termiczna i chemiczna
SKLAD CHEMICZNY
Sklad chemiczny decyduje o najwa niejszych
wla ciwo ciach eksploatacyjnych paliwa.
Najwa niejszymi zwi zkami chemicznymi benzyny
lotniczej s :
- naIteny,
- izoparaIiny,
- aromaty jednopier cieniowe.
OleIiny s skladnikiem niepo danym, gdy pogarszaj stabilno c
termiczn i chemiczn (s rodlem osadow i ywic)
CHARAKTERYSTYKA SKLADU
LOTNICZYCH PALIW SILNIKOWYCH
0 5 75 85 15 22 155 185 Olej nap dowy
15 65 0 5 10 75 4 24 126 150 NaIta lotnicza
0 5 80 90 10 24 118 125
Paliwo szeroko
Irakcyjne
0 4 80 90 10 20 110 115 Ci ka benzyna
Sklad grupowy,
0 3 3 75 10 80 3 60 92 112 Benzyna lotnicza
OleIiny NaIteny ParaIiny Aromaty
Masa
molowa
Rodzaj paliwa
ZAWARTO C SIARKI
Zawarto c siarki w paliwie ze wzgl du na wlasno ci i oddzialywanie korozyjne
(korozja komory spalania, lopatek turbiny czy ukladow kierowniczych) musi byc
ograniczona. Im wy sza temperatura destylacji Irakcji paliwa, tym wi ksza
zawarto c w niej siarki.
Siarka mo e wyst powac w postaci elementarnej oraz zwi zanej (siarkowodoru,
merkaptanow, siarczkow, dwusiarczkow, tioIenow i innych).
Zwi zki siarki dziel si na dwie grupy:
- aktywne (siarka elementarna, siarkowodor, merkaptany i inne),
- nieaktywne (siarczki, dwusiarczki, tioIeny i inne).
wytrzymuje wytrzymuje Dzialanie koroduj ce na srebro
wytrzymuje wytrzymuje Dzialanie koroduj ce ma mied
0,001 0,005 - Siarka zwi zana w merkaptanach
Nie zawiera - Zawarto c siarkowodoru,
0,1 0,4 0,03 0,05 Max. zawarto c siarki ogolnej,
Paliwa do silnikow turbinowych Benzyna lotnicza Wla ciwo c
CIEPLO SPALANIA I
WARTO C OPALOWA
Warto c energetyczn danego paliwa okre la si dwoma
parametrami:
cieplo spalania Q
s
warto c opalowa Q
i
Jednostki: J/kg, J/m
3
, J/mol, kJ/kg, kJ/m
3
, MJ/kg, MJ/m
3
Obie warto ci s ci le zdeIiniowane, mo liwe do obliczenia na
podstawie skladu chemicznego lub do wyznaczenia do wiadczalnie.
Ciepla spalania i warto ci opalowe typowych paliw s podane w
tablicach cieplnych.
DEEINICJA CIEPLA SPALANIA I
WARTO CI OPALOWEJ
Warto c opalowa Q
i
paliwa jest to ilo c ciepla, ktora
wydzieli si podczas spalania zupelnego i calkowitego
jednostki masy (obj to ci) paliwa w powietrzu, przy czym
woda w spalinach pozostaje w postaci pary.
Cieplo spalania Q
s
paliwa jest to ilo c ciepla, ktora
wydzieli si podczas spalania zupelnego i calkowitego
jednostki masy (obj to ci) paliwa w powietrzu, przy czym
woda w spalinach pozostaje w postaci cieczy.
Przykladowy wzor na warto c opalow z analizy chemicznej:
kJ/kg
: 6
2
+ & 4
L
+

+ = 9 , 24 7 , 104
8
4 , 1200 5 , 328
Ro nica mi dzy cieplem spalania i warto ci opalow
zwi zana jest cieplem parowania wody w spalinach:
gdzie:
r cieplo parowania wody w temperaturze 25 C odpowiadaj ce 1 wody w
paliwie, r 24,42 J/g
W zawarto c wilgoci w probce analitycznej,
H udzial wodoru w probce analitycznej,
ZWI ZEK MI DZY CIEPLEM
SPALANIA A WARTO CI OPALOW
( ) + : U 4 4
V L
+ = 94 , 8
Wniosek: Q
s
~ Q
i
Cieplo spalania jest zawsze wi ksze od warto ci
opalowej
CHARAKTERYSTYKA
ENERGETYCZNA PALIW LOTNICZYCH
6,1 6,52
5,99 6,35
5,94 6,3
5,9 6,25
5,26 6,54
Stosunek C/H
13,3 14,1 36 36,5 42,5 43,1 Olej nap dowy
13,6 14,3 34,0 35,9 42,5 43,12 NaIta lotnicza
13,7 14,4 32,5 33,6 > 42,9
Paliwo
szeroko Irakcyjne
13,8 14,5 30,6 32,2 > 43 Ci ka benzyna
Warto c opalowa
13,2 15,2 32,0 33,2 43,12 44,0 Benzyna lotnicza
Udzial
wodoru

MJ/m
3
MJ/kg
Rodzaj paliwa
TEMPERATURA ZAPLONU
Temperatura zaplonu najni sza temperatura, przy ktorej paliwo
ogrzewane w znormalizowanych warunkach wydzieli ilo c par
wystarczaj c do wytworzenia z powietrzem mieszaniny
zapalaj cej si w pobli u plomienia (o energii 5mJ).
42 60 Ci ka naIta lotnicza
61 75 Olej nap dowy
28 47 NaIta lotnicza
-22 23 Paliwo szeroko Irakcyjne
-42 -32 Benzyna lotnicza
Temperatura zaplonu,
o
C Rodzaj paliwa
G STO C
G sto c okre la mas paliwa, ktor mo na zmagazynowac w
dysponowanej obj to ci zbiornika. Okre lana jest zwykle w
temperaturze 293 K, przy czym g sto c paliwa w dowolnej
temperaturze mo na wyznaczyc ze wzoru:
gdzie:

293
g sto c paliwa w temperaturze 293 K
wspolczynnik okre laj cy intensywno c zmiany g sto ci w
zale no ci od temperatury, 0,000805 0,000712 (przy 0,77
0,85 kg/dm
3
)
T temperatura, dla ktorej wyliczana jest g sto c paliwa
( ) 293
293
= 7
Male g sto ci s charakterystyczne dla paliw o du ej lotno ci.
G STO C
0,840 0,860 Olej nap dowy
0,770 0,840 NaIta lotnicza
0,750 0,785 Paliwo szeroko Irakcyjne
0,720 0,730 Ci ka benzyna
0,690 0,770 Benzyna lotnicza
G sto c, kg/dm
3
Rodzaj paliwa
LEPKO C
Lepko c (kinematyczna, m
2
/s) okre la opory przetlaczania i pompowania, ma
wplyw na jako c rozpylania i odparowania paliwa.
Lepko c paliwa zale y od skladu chemicznego i budowy skladnikow, po rednio
od temperatury wrzenia i krzepni cia. Im wy sza jest temperatura
poszczegolnych punktow skladu Irakcyjnego paliwa, tym wi ksza jest jego
lepko c.
Lepko c paliwa maleje ze wzrostem temperatury.
0,82 0,88
2 4
339 367
253 273
42 43
0,1 0,8
0,793
1,4
311 344
228
42,8
0,01 0,1
Wzgl dna g sto c w 311 K
Lepko c w 311 K, cSt
Temperatura zaplonu (Elash point), K
Temperatura krzepni cia (Pour point), K
Warto c opalowa, MJ/kg
Udzial siarki, mas.
NaIty Benzyny Typ paliwa
TEORETYCZNE ZAPOTRZEBOWANIE
POWIETRZA DO SPALANIA
Jest zale ne od skladu chemicznego i okre la niezb dn ilo c
powietrza potrzebn do spalenia 1 kg paliwa, a wyznaczyc mo na z
nast puj cej zale no ci:
kg
pow
/kg
paliwa
gdzie:
2
t
teoretyczne zapotrzebowanie tlenu do spalania (0,232 udzial
masowy tlenu w powietrzu atmosIerycznym
C, H, S, O udzialy masowe pierwiastkow tworz cych w paliwie

+ + = = 2 6 + &
2
/
W
W
8
3
8
232 , 0
1
232 , 0
LOTNO C
Lotno c zdolno c paliwa do odparowania, zale na od skladu
Irakcyjnego paliwa, ci nienia par nasyconych i temperatury
wrzenia.
Lotno c paliwa wplywa na:
- proces odparowania, tworzenia mieszanki i jej spalania,
- przebieg procesu rozruchu,
- bezpiecze stwo po arowe,
- zjawiska wyst puj ce w ukladzie zasilania szczegolnie na du ych
wysoko ciach,
LOTNO C
215 230
-
173 206
225 235
105 188
187 195
224 285 200 250 145 185 130 172 Wla ciwo ci
288 230 270 165 204 132 150 Wymagania
NaIta
lotnicza
193 265 160 240 80 142 38 95 Wla ciwo ci
288 300 243 254 121 145 > 60 65 Wymagania
Paliwo
szeroko
Irakcyjne
240 255
260
Pocz tek
destylacji
Wla ciwo ci
Wymagania
Wla ciwo ci
Wymagania 170 135 145 105 75 88 > 40
315 190 220 183 200
288 315 196 220 182 195
Olej
nap dowy
160 182 110 145 80 105 53 88 40 60
Benzyna
lotnicza
Koniec
destylacji
90 50 10
Sklad Irakcyjny, temperatura destylacji,
o
C
Rodzaj paliwa
TEMPERATURA KRYSTALIZACJI
Temperatura krystalizacji temperatura, przy ktorej zaczyna si
wypadanie z roztworu substancji rozpuszczonej.
Pozwala na ocen zachowania si paliwa w niskich temperaturach,
okre la dolna granic eksploatacji cieczy.
-45 -67 NaIta lotnicza
-51 -71 Paliwo szeroko Irakcyjne
-61 -70 Benzyna lotnicza
Temperatura krystalizacji,
o
C Rodzaj paliwa
STABILNO C TERMICZNA I
CHEMICZNA
Stabilno c termiczna umo liwia ocen sklonno ci paliwa do
wydzielania smol i innych stalych osadow pod wplywem
podwy szonej temperatury. Wysoka stabilno c termiczna jest
szczegolnie wa na dla paliw do silnikow nadd wi kowych ze
wzgl du na skutki nagrzewania aerodynamicznego.
Stabilno c chemiczna zwana rownie odporno ci na starzenie
charakteryzuje odporno c paliwa na zmiany wla ciwo ci w okresie
magazynowania i zbiornikach samolotow pod wplywem
podwy szonej temperatury, obecno ci tlenu czy pierwiastkow
metali katalizuj cych.
PALIWA ALTERNATYWNE
DO TURBIN GAZOWYCH
PALIWA LOTNICZE
DO
SILNIKOW TLOKOWYCH
WYMAGANIA PODSTAWOWE
du a warto c opalowa i mala zawarto c skladnikow niepalnych,
du a lotno c (z uwagi na latwo c przygotowania mieszanki w
niskich temperaturach otoczenia),
odporno c na spalanie detonacyjne i stukowe (ze wzgl du na
doladowanie i dlugie okresy pracy z obci eniem znamionowym),
niska temperatura krzepni cia (ze wzgl du na obni anie si
temperatury otoczenia z wysoko ci lotu),
mala pr no c par (w celu unikni cia zjawiska tworzenia si
korkow parowych w instalacji paliwowej),
mala aktywno c chemiczna (brak wla ciwo ci korozyjnych)
latwo c i bezpiecze stwo transportu.
NAJWA NIEJSZE WLA CIWO CI
PALIW DO SILNIKOW ZI
lotno c i pr no c,
temperatura samozaplonu,
liczba oktanowa,
liczba cetanowa,
warto c opalowa,
cieplo parowania,
temperatura krzepni cia,
sklonno c do koksowania,
lepko c, napi cie powierzchniowe, g sto c,
temperatura wrzenia,
oddzialywanie korozyjne.
NIEKTORE PARAMETRY PALIW
DO SILNIKOW ZI
Lotno c jest to zdolno c do odparowania paliwa
cieklego.
Pr no c jest to ci nienie par na powierzchni cieczy w
danej temperaturze.
Cieplo parowania jest ilo ci ciepla potrzebn do
odparowania paliwa.
Temperatura samozaplonu jest to temperatura, przy
ktorej nast puje samozaplon mieszaniny par paliwa i
powietrza.
NIEKTORE PARAMETRY PALIW
DO SILNIKOW ZI
Liczba oktanowa LO jest miar odporno ci paliwa na
spalanie stukowe.
LO okre la si przez porownanie spalania danego paliwa w specjalnym silniku
tlokowym o zaplonie iskrowym ze spalaniem paliwa wzorcowego.
Paliwo wzorcowe: mieszanina izooktanu i n-heptanu. Izooktan ma LO 100, a n-
heptan ma LO 0. LO mieszaniny jest rowne udzialowi obj to ciowemu
izooktanu.
Liczba cetanowa LC jest miar zdolno ci paliwa do
samozaplonu.
LO okre la si przez porownanie spalania danego paliwa w specjalnym silniku ze
spalaniem paliwa wzorcowego.
Paliwo wzorcowe: mieszanina cetanu i -metylonaItalenu. Cetan ma LC 100, a
-metylonaItalen ma LC 0. LC mieszaniny jest rowna udzialowi
obj to ciowemu cetanu.
SPALANIE STUKOWE
Uwa a si , e spalanie stukowe jest najintensywniejsze dla skladu
bliskiego stechiometrycznemu.
Przyczyny wyst powania:
- znajduj ca si w cylindrze najdalej odlegla od punktu zaplonu
mieszanka jest najbardziej spr ana (ma to miejsce w ko cowej
Iazie spalania w cylindrze),
- w wyniku wzrostu temperatury mieszanki mo e byc przekroczona
temperatura samozaplonu, skutkiem czego nast pi jej wybuchowe
spalanie,
- arzenie si nagaru (osadu na denku tloka i cianach cylindra).
Spr anie powoduj ce spalanie stukowe wywolane jest
jednoczesnym dzialaniem:
- ruchu tloka,
- spalaniem mieszanki.
SPALANIE STUKOWE
EIektem spalania stukowego jest:
pulsuj cy przebieg ci nienia w cylindrze,
eIekt akustyczny spalania stukowego.
S wieca
A kierunek czola plomienia
zainicjowanego iskr
B kierunek czola plomienia resztki
mieszanki, ktora ulegla
samozaplonowi
O ognisko samozaplonu
1 wie a mieszanka
2 obszar wtornego plomienia
a) spalanie normalne b) spalanie stukowe a) spalanie normalne b) spalanie stukowe
1
2
a) spalanie normalne b) spalanie stukowe a) spalanie normalne b) spalanie stukowe
1
2
NEGATYWNE SKUTKI
SPALANIA STUKOWEGO
- gwaltowne drgania silnika,
- intensyIikacj wymiany ciepla z ciankami prowadz ca
do strat cieplnych i wypale denka tloka,
- niszczenie tlokow, pier cieni i lo ysk.
SPALANIE STUKOWE
WPLYW RODZAJU PALIWA
9,06
6,52
27
19,5
94
95
C
2
H
5
OH
CH
3
OH
Alkohol
etylowy
Alkohol
metylowy
75 C 0,855
H 0,145
Benzyna
15,3
15,2
15,2
44,68
44,6
44,4
25
0
100
C
6
H
14
C
7
H
16
C
8
H
18
n-heksan
n-heptan
izooktan
Zapotrzebowanie
powietrza, kg/kg
Warto c
opalowa, MJ/kg
LO Symbol
Udzial mas.
Paliwo
CZYNNIKI WPLYWAJ CE NA
SPALANIE STUKOWE
- Najwi ksza sklonno c do spalania stukowego wyst puje
w zakresie rednich obrotow,
- Wzrost obci enia, ci nienia i temperatury w cylindrze
zwi kszaj sklonno c do spalania stukowego,
KONSTRUKCYJNE OGRANICZENIA
SPALANIA STUKOWEGO
- zmniejszenie stopnia spr ania ( 8 10),
- zmodyIikowanie uksztaltowania przestrzeni spalania w glowicach
cylindrow,
- stosowanie rodkow zwi kszaj cych intensywno c zawirowania
mieszanki spr anej w cylindrach silnika,
- usytuowanie wiecy zaplonowej w najbardziej obci onym
cieplnie miejscu glowicy cylindra,
- zastosowanie dwoch lub wi cej wiec zaplonowych,
EKSPLOATACYJNE OGRANICZENIA
SPALANIA STUKOWEGO
- stosowanie benzyny o du ej liczbie oktanowej,
- wzbogacanie mieszanki palnej w okresach wyst powania
warunkow sprzyjaj cych spalaniu stukowemu,
- odpowiednie zmniejszenie wyprzedzenia k ta zaplonu,
- skracanie do minimum okresow pracy silnika z du ymi
obci eniami zewn trznymi i malymi pr dko ciami obrotowymi
walu korbowego,
- wtrysk wody lub wodnych roztworow alkoholu do cylindrow
celem schlodzenia spr anej mieszanki i obni enia temperatury
glowic i tlokow,
- stosowanie dodatkow antystukowych.
DODATKI ANTYSTUKOWE
Dodatki antystukowe niszcz (rekombinuj ) rodniki
powstaj ce w mieszance palnej przed momentem
samozaplonu.
Obni enie poziomu rodnikow powoduje opo nienie
zaplonu (przesuni cie kata pojawienia si spalania
stukowego).
Podzial dodatkow antystukowych do tlokowych silnikow
spalinowych ZI:
- oparte na zwi zkach olowiu (czteroetylek olowiu
(C
2
H
5
)
4
Pb, czterometylek olowiu (CH
3
)
4
Pb),
- organiczne (etery, alkohole).
DZIALANIE CZTEROETYLKU OLOWIU
Czteroetylek olowiu rozklada si w temperaturze
samozaplonu (ok. 600
o
C) daj c tlenek olowiu PbO, ktory
katalizuje rekombinacje rodnikow OH.
PbO + OH oPbO(OH)
PbO(OH) + OH oPbO
2
+ H
2
O
PbO
2
+ R oPbO + RO
EEEKTYWNO C CZTEROETYLKU
OLOWIU
Stwierdzono, e jedna cz stka czteroetylku olowiu na 10
5
cz stek mieszanki paliwowo-powietrznej wystarczy, eby
przeciwdzialac stukowi.
Czteroetylek olowiu jest najbardziej skutecznym
dodatkiem antystukowym.
SZKODLIWO C CZTEROETYLKU
OLOWIU
W krajach UE stosowanie czteroetylku olowiu jako dodatku do
benzyn jest zabronione z powodu:
emisji truj cego tlenku olowiu (PbO),
zatruwania katalizatorow przez olow w spalinach.
ORGANICZNE DODATKI
ANTYSTUKOWE
TBA alkohol tert-butylowy
MTBE eter metylo-tert-butylowy
ETBE eter etylo-tert-butylowy
TAME eter tert-amylo-metylowy
12,1 15,7 31,46 98 TAME
- 15,7 - 102 ETBE
11,7 18,2 29,84 100 MTBE
11,1 21,6 28,63 93 TBA
9,0 34,8 23,17 96 Etanol
6,5 49,9 17,2 99 Metanol
Zapotrzebowanie
powietrza, kg/kg
Udzial tlenu,

Cieplo spalania,
MJ/kg
LO Dodatek
PALIWA DO SILNIKOW ZI
BENZYNA
Benzyna jest podstawowym paliwem do silnikow ZI. Jest
mieszanin w glowodorow o temperaturze wrzenia w
zakresie 30 200
o
C.
Otrzymywana jest przez raIinacje ropy naItowej lub
syntetycznie z w gla, gazu ziemnego i lupkow
bitumicznych.
W celu powi kszenia LO stosuje si dodatki antystukowe:
czteroetylek olowiu (C
2
H
5
)
4
Pb i czterometylek olowiu
(CH
3
)
4
Pb, zwi zki organiczne i metyloorganiczne o
wysokim LO.
PALIWA DO SILNIKOW ZI
NAETA
NaIta mo e byc stosowana jako paliwo do silnikow ZI o
niskim stopniu spr ania ( 5) ze wzgl du na nisk liczb
oktanow (LO 35 50).
PALIWA DO SILNIKOW ZI
ALKOHOLE
Alkohole (metolowy CH
3
OH i etylowy C
2
H
5
OH) maj
du liczb oktanow LO i s stosowane jako skladniki
mieszanek z benzyn , albo jako samoistne paliwo do
silnikow ZI (dwutakty).
S produkowane z w gla i gazu ziemnego (metanol) lub
ro lin (etanol z trzciny cukrowej lub ziemniakow).
KONIEC