Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Wykadowca: dr Barbara Ole Telefon: 637 06 66 wew.41 e-mail: pk.tutor@gmail.com Instytut Fizyki PK, p.117 Plan wykadu: 1. Podstawy mechaniki klasycznej z elementami mechaniki relatywistycznej 2. Zjawiska falowe i elementy akustyki. 3. Wybrane zagadnienia z elektrodynamiki. 4. Elementy termodynamiki fenomenologicznej. 5. Wybrane zagadnienia z fizyki wspczesnej Warunki zaliczenia przedmiotu:

Uzyskanie zaliczenia z wicze rachunkowych oraz zdany egzamin (cz pisemna i ustna).

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Podrczniki:
1. 2. 3. 4. D.Halliday,R.Resnick,J.Walker: Podstawy fizyki, PWN, Warszawa 2007. I.W.Sawieliew: Kurs fizyki. B. Ole: Wykady z fizyki, Wyd.PK, Krakw 2005. A.K.Wrblewski: Wstp do fizyki, t.1., PWN, Warszawa 1984.

Przypomnienie materiau z liceum:

1. M.Fiakowska, K.Fiakowski, B.Sagnowska: Fizyka dla szk ponadgimnazjalnych. 2. J.Salach, M.Fiakowska, K.Fiakowski, B.Sagnowska: Fizyka dla szk ponadgimnazjalnych, treci rozszerzajce, cz.1 i 2.

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Zaliczenie z wicze rachunkowych:

Pozytywne oceny z dwch kolokwiw w semestrze (ew. pozytywna ocena z kolokwium zaliczeniowego na koniec semestru). Aktywno na wiczeniach majca wpyw na ocen kocow. (Studenci s zobowizani do posiadania notatek z wykadw, przygotowania si do wicze na podstawie wykadw, rozwizywania zada i prowadzenia notatek.) W przypadku nieusprawiedliwionej nieobecnoci na wiczeniach istnieje obowizek przedstawienia rozwiza przerabianych na nich zada. Dopuszczalne jest jednorazowe zgoszenie nieprzygotowania. Obecno na wykadach obowizkowa - bdzie sprawdzana obecno! Egzamin skada si z czci pisemnej (4 zagadnienia do opracowania w cigu 2h) oraz z czci ustnej. Osoby, ktre uzyskaj z czci pisemnej ocen db, pdb i bdb s zwolnione z czci ustnej, z wyjtkiem sytuacji, gdy chciayby t ocen poprawi.
3

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Twoja droga do sukcesu

czyli do zaliczenia fizyki wiedzie poprzez 1. Uczszczanie na zajcia i konsultacje 2. Systematyczn nauk 3. Korzystanie z konsultacji 4. Uczestnictwo w zajciach wyrwnawczych .
4

Wykad 1

Uwagi

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Jeli pojawi si ten znak, naley zapisa komentarz ustny.

Zawsze przepisuj obliczenia i notatki z tablicy!

Nie rozumiesz? Podejrzewasz, e co jest bdnie zapisane?

Pytaj! Aktywno jest mile widziana!

5

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Fale morskie

prl.anu.edu.au/FL/research/surfwave

Zorza polarna

www.compadre.org/informal

www.compadre.org/informal

Fizyka jest nauk przyrodnicz zajmujc si badaniem waciwoci materii i zjawisk w otaczajcym nas wiecie.

Lewitacja magnesu nad nadprzewodnikiem

Wyniki bada fizycznych uzyskane w laboratoriach wczeniej lub pniej znajduj zastosowanie praktyczne.
cnx.org
http://pl.wikipedia.org/wiki

publications.nigms.nih.gov.

Zakoczenie nerwu zdjcie z elektronowego mikroskopu skaningowego

1947 r. Tranzystor J.Bardeena, i obecnie produkowany W.Brattaina, W.Shockleya

Wykad 1 6

Wykad 1

MECHANIKA KWANTOWA

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

http://www.nist.gov/pml/general/stm/images/st3153c1_small_1.gif

FIZYKA KLASYCZNA
http://jumpstartresearch7.wikispaces.com/file/view/j0438738 .jpg/119103875/j0438738.jpg http://www.pd.infn.it/~dorigo/bubblechamber2.jpg

Czstki elementarne

v c

http://www.castlepest.co.uk/imag es/flea.jpg

OGLNA TEORIA WZGLDNOCI

http://fc49.deviantart.com/fs40/f/2009/055/a/1/M51_Gal axy_by_Tar_Minastir.jpg

http://www.vascki.de/gepard_1.jpg

v<<c

http://fishki.lt/uploads/posts/2011-06/garso-greitis8.jpg

wiato v=c

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Fizyk moemy podzieli na fizyk klasyczn i fizyk wspczesn, do ktrej zaliczamy szczegln i ogln teori wzgldnoci oraz fizyk kwantow. Fizyka klasyczna poprawnie wyjania zjawiska zwizane z obiektami o rozmiarach wikszych od atomw a mniejszych od Soca oraz poruszajcych si z szybkociami duo mniejszymi od szybkoci wiata w prni, c 3108 m/s. Fizyka kwantowa pozwala opisywa zjawiska zachodzce w mikrowiecie, gdy rozmiary cia s rzdu protonw, elektronw, kwarkw. Szczeglna teoria wzgldnoci wyjania zjawiska towarzyszce ruchowi obiektw z szybkociami porwnywalnymi z szybkoci wiata. Oglna teoria wzgldnoci dotyczy zjawisk zachodzcych w skali bardzo duych mas, takich jak gwiazdy, galaktyki.
8

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Prawa fizyki klasycznej s prawami przyblionymi i stanowi graniczny przypadek oglniejszych praw: mechaniki kwantowej i szczeglnej teorii wzgldnoci.

Wykad 1

Niezbdna szczypta matematyki

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

10

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Wielkoci fizyczne moemy podzieli na skalarne i wektorowe.

Podajc temperatur, cinienie czy mas ciaa wystarczy poda liczb i jednostk.
T=120 K, m=15,3 kg

Natomiast do dokadnego okrelenia siy, prdkoci czy natenia pola elektrycznego oprcz wartoci musimy jeszcze poda kierunek i zwrot.

E = (2,0 i + 1,0 j ) V/m

Dla zaznaczenia, e mamy do czynienia z wektorem, nad symbolem wielkoci piszemy , np. a , F , r .

a
11

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Wektory mona mnoy przez liczb. Zmienia si wwczas warto wektora, ale nie kierunek. Jeli liczba jest dodatnia, to nie ulega zmianie zwrot wektora, a jeli ujemna, to zwrot zmienia si na przeciwny:

b = a , b = ma , m

a
- dowolna liczba

b = 0,5 a

12

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Wektory moemy dodawa (odejmowa). Znajdowanie sumy geometrycznej wektorw (wypadkowej) przedstawiaj rysunki.

c = a +b c = a b = a + (b ).
Wektory mona mnoy: skalarnie i w wyniku dostajemy liczb, wektorowo w wyniku dostajemy wektor. Iloczyn skalarny dwch wektorw: Iloczyn ten jest przemienny:

a
b

c = a +b

a b = b a, a b to a b = 0, a a = a2 ,

c = a b = | a | | b | cos (a , b )

13

Iloczyn wektorowy:

c = a b,

warto iloczynu wektorowego:

| c |=| a b | = | a || b | sin (a , b ),

kierunek wektora jest prostopady do paszczyzny, w ktrej le wektory a i b , zwrot (regu prawej doni).

c wyznaczamy regu ruby prawoskrtnej

c
a b = b a ,
Iloczyn wektorowy jest antyprzemienny:

a b to | a b |=| a || b |, a || b to | a b |= 0,
Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

a c
Wykad 1 14

Wykad 1

Wektor w kartezjaskim ukadzie wsprzdnych

xyz moemy rozoy na wektory skadowe a x , a y , a z zapisa w postaci sumy: a = ax + a y + az

a
ay
y
P (ax,ay,az) (wsprzdnych) wektora

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

az
O. x

Lub sum iloczynw skadowych

ax

wektorw jednostkowych i , j , k : a = ax i + a y j + az k

ax , a , az i y

k
i

(wektory jednostkowe):

i , j , k wersory
| i |=| j |=| k |= 1 j

Wsprzdn wektora na danej osi nazywamy iloczyn skalarny tego wektora i wersora tej osi (miara rzutu wektora na dan o):

a x = a i =| a || i | cos (a , i ), a y = a j =| a || j | cos (a , j ), az = a k =| a || k | cos (a , k ).

15

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

az
k

a
j

Jeli zwrot wektora skadowego jest zgodny ze zwrotem osi, to wsprzdna (skadowa wektora) na tej osi jest liczb dodatni, a liczb ujemn, gdy zwroty tych wektorw s przeciwne. np.

a = 1,5 i + 2,0 j + 2,0 k .

O . i

ay
y

ax

a = 1,5 i 2,0 j + 2,0 k .

ay

k
O . i

az

ax

j y

16

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Dodawanie wektorw:

c = a + b = (a x + bx ) + (a y + by ) + (a z + bz ) = = (a x + bx )i + (a y + by ) j + (a z + bz )k .

Mnoenie skalarne wektorw:

c = a b = a xbx + a y by + a z bz , a xbx + a y by + a z bz a b cos (a , b ) = = . | a || b | | a || b |

Iloczyn wektorowy:

a y by a x bx a x bx c = a b = i j+ k, a y by a z bz a z bz c = a b = (a y bz a z by )i + (a z bx a xbz ) j + (a xby a y bx )k .
17

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Prosimy o wykazanie jeszcze odrobiny cierpliwoci! Te wszystkie wiadomoci bd nam w przyszoci bardzo potrzebne!

18

Wykad 1

y = f (x)
y
B A B

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

y = f
x

y = f

f = tg x
x

x 0 tg =

wspczynnikowi kierunkowemu stycznej do wykresu f(x) w p.A

19

Pochodna funkcji jednej zmiennej

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Pochodna funkcji jednej zmiennej y = f (x ) jest to nowa funkcja zmiennej x, rwna dla kadej wartoci x granicy stosunku przyrostu funkcji y do odpowiadajcego mu przyrostu zmiennej niezalenej x, gdy x dy do zera:

df f ( x + x) f ( x) = lim f ( x) = x dx x 0

Obliczanie pochodnej nazywamy rniczkowaniem funkcji f(x). f(x) pochodna 0 1 f(x) pochodna

Staa, np. 2 x xn
x

cos x

sin x

nxn-1 1 2 x

sin x a f (x)
ln x

cos x

a f (x)
1 x

20

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

funkcje

pochodna

y = g ( x), f ( g ( x)) f ( x) + g ( x) f ( x) g ( x)

df dg dy dx

df dg + dx dx df dg g ( x) + f ( x) dx dx
dg df f g dx dx g2
f ( x) = 3 x 2 + cos(4 x)

f ( x) g ( x)
Np. po zrniczkowaniu funkcji dostajemy

f ( x) =

df = 6 x 4 sin( 4 x) dx
21

Wykad 1

http://indianapublicmedia.org/amomentofscience/files/2009/07/ant.jpg

Niepewnoci i cyfry znaczce

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Przypumy, e obliczamy szybko mrwki, ktra w czasie 7,1s pokonaa odcinek 0,13m. Obliczamy na kalkulatorze, e szybko wynosi 0,13m : 7,1s = 0,0183098592m/s. Uff! Jak to odczyta? Pomiar zawsze jest obarczony niepewnoci. Dokadno zmierzonej wielkoci z uwzgldnieniem niepewnoci moemy zapisa w postaci: 56,470,02 j
1,47 j - domylnie ostatnia cyfra jest niepewna

Pamitajmy, e wykonujc dziaania na liczbach o skoczonej dokadnoci, naley stosowa si do nastpujcych zasad:
1. 2. Sum zaokrglamy do miejsca znaczcego odpowiadajcego najmniej dokadnemu skadnikowi. W iloczynie lub ilorazie liczb przyblionych zachowujemy co najwyej tyle cyfr znaczcych, ile jest w czynniku ktry ma ich najmniej.
Stosujc powysze reguy podamy wynik: szybko=0,018m/s=1,8102 m/s.
22

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

I. PODSTAWY MECHANIKI KLASYCZNEJ Z ELEMNETAMI MECHANIKI REALTYWISTYCZNEJ

23

Wykad 1

1. Opis ruchu: pooenie, prdko, przyspieszenie

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Krater w Arizonie o rednicy 1200 m jest pozostaoci po uderzeniu w nasz planet asteroidy przed 50 tys. lat. Do podobnego zagroenia z kosmosu moe doj w bliszej lub dalszej przyszoci.
http://www.astronomia.biz.pl/images /krater.jpg

Astronomowie nieustannie ledz takie obiekty i staraj si obliczy prawdopodobiestwo ich kolizji z Ziemi.

Chcc ustali, czy asteroida moe zagrozi Ziemi naley umie okreli jej pooenie i opisa ruch.
http://a.abcnews.com/images/Technology/gty_asteroid_near_earth_ll_110 627_wg.jpg

24

Wykad 1

1.1. Wzgldno pooenia i ruchu

Pooenie i ruch s pojciami wzgldnymi zale od wyboru ukadu odniesienia.

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Ukadem odniesienia moe by jaki obiekt (tzw. ciao, czstka), np. obserwatorium
astronomiczne na Ziemi.

W celu uproszczenia analizy problemu zastosujemy

model punktu materialnego.

Asteroida moe by traktowana jako punkt materialny w przestrzeni kosmicznej, ale naley uwzgldni jej rozmiary w momencie uderzenia w Ziemi.
25

Wykad 1

1.2. Pooenie
z

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Pooenie ciaa (w naszym przykadzie

asteroidy) w przestrzeni podajemy w wybranym ukadzie wsprzdnych za pomoc: - wsprzdnych, np. kartezjaskich ( x, y, z ) - wektora pooenia

k
iO

r = xi + y j + zk

Ukad wsprzdnych kartezjaskich

(x,y,z)

k
i

Wersory (wektory jednostkowe):

| i |=| j |=| k |= 1

26

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Jeszcze raz wektor pooenia

j

rz

P (x,y,z)

r = xi + y j + z k = = rx + ry + rz
Np. r = (10,00 i + 16,88 j + 20,03 k ) km

O. x

rx

ry
y
Odlego P od pocztku ukadu:

r = | r |= x 2 + y 2 + z 2

- dugo wektora

27

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Zmiana pooenie ciaa dana jest przez wektor przemieszczenia:

r = r (t + t ) r (t ) = = [ x(t + t ) x(t )] i + [ y (t + t ) y (t )] j + [ z (t + t ) z (t )] k

P' (x(t ' ), y (t ' ), z (t ' ) ) ,

t=t+ t O. y x

http://lightonthepage.com/wp-content/uploads/2011/05/earth1.jpg

28

7art-screensavers.com/skiing-wonders.shtml

1.3. Rwnanie toru, droga

Wykad 1 Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Kade ciao bdce w ruchu porusza si po pewnej linii krzywej lub prostej, ktr nazywamy torem. Jego matematycznym opisem jest rwnanie toru. Zaleno wektora pooenia od czasu pozwala znale kolejne pooenia ciaa podczas ruchu, czyli wyznacza tor.

r (t ) = x(t ) i + y (t ) j + z (t ) k

Natomiast dugoci odcinka toru przebytego przez ciao nazywamy drog s.

Droga s jest skalarem, a przemieszczenie r jest wektorem i jego

warto z wyjtkiem ruchu prostoliniowego jest rna od s !
29

Wykad 1

Z codziennych obserwacji wiemy, e ciao rzucone pod pewnym ktem w gr porusza si po torze przypominajcym parabol. Gdyby nie istnia opr powietrza tor ciaa byby dany rwnaniem:

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

y ( x) = ax 2 + bx + c
gdzie a, b, c stae.

droga = odcinek toru AB

B Ze wzgldu na tor ruchy dzielimy na prostoliniowe i krzywoliniowe.

30

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

1.4. Prdko
Prdko rednia definiowana jest jako stosunek przemieszczenia do czasu t, w ktrym to przemieszczenie nastpio:

styczna do toru

r3
A

r2

r vr = t
B

r1

Zauwamy, e w im mniejszych przedziaach czasu rozpatrujemy przemieszczenie, tym bardziej kierunek prdkoci redniej zblia si do kierunku stycznej do toru w A.
31

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Przy opisie ruchu ciaa posugujemy si zwykle prdkoci chwilow rwn stosunkowi przemieszczenia i przedziau czasu t, w ktrym to przemieszczenie nastpio, przy t0 :

jest pochodn wektora pooenia wzgldem czasu:

r r (t + t ) r (t ) = lim , v = t t t 0 t 0

r (t ) = x(t ) i + y (t ) j + z (t ) k

d r (t ) v = r (t ) = dt

v (t ) = v x (t ) i + v y (t ) j + v z (t ) k ,
gdzie

v x (t ) =

d x(t ) d y (t ) d z (t ) , v y (t ) = , v z (t ) = . dt dt dt

Prdko chwilowa jest zawsze styczna do toru!

32

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Warto wektora prdkoci nazywamy szybkoci:

2 2 v =|v |= v x + v 2 + v z . y
Jeli znamy drog s przebyt przez ciao jako funkcj czasu t, to

ds v= dt

jest szybkoci ciaa, czyli wartoci jego prdkoci! Ale nie prdkoci, ktra jest wektorem!

Tylko w przypadku ruchu jednostajnego prostoliniowego szybko jest rwna stosunkowi drogi i czasu.
Prdko chwilowa jest wektorem stycznym do toru i nie moemy powiedzie, e jest rwna s/t !
33

Wykad 1

Przykad

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Przypumy, e w pewnym przedziale czasu, w pewnym ukadzie odniesienia, wektor pooenia asteroidy dany by wyraeniem:

r (t ) = x(t ) i + y (t ) j + z (t ) k = b cos t i + b sin t j

gdzie b, stae.

Obliczmy prdko chwilow asteroidy:

d r (t ) d x(t ) d y (t ) d z (t ) v= = i+ j+ k= dt dt dt dt = b sin t i + b cos t j .

I jej warto:

v = v | = b 2 sin 2 t + b 2cos 2 t = | = b .

Porwnaj wyraenia na prdko i szybko. Czy dostalimy identyczne wyniki?

34

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Wektor pooenia zaleny od czasu informuje o kolejnych pooeniach asteroidy, ktre le na krzywej zwanej torem :

r (t ) = b cos t i + b sin t j

x(t ) = b cos t ,

y = b sin t .

r
v

Jej rwnanie dostaniemy eliminujc czas:

x2 + y 2 = b2 .

Jest to rwnanie okrgu o promieniu b. Po jednym penym okreniu Ziemi (gdyby sta si satelit Ziemi) asteroida przebyaby drog s=2b w czasie t=2/. Jej prdko ma sta warto v=b, ale kierunek w kadej chwili jest styczny do toru!
35

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

1.5. Przyspieszenie
Czsto mamy do czynienia z ruchem, w ktrym prdko zmienia si w czasie:

v (t ) = v x (t ) i + v y (t ) j + v z (t ) k

O jej zmianie informuje przyspieszenie chwilowe, zdefiniowane jako pochodna prdkoci wzgldem czasu:
www.glosmsinfo.org.uk/News.htm

v v (t + t ) v (t ) = lim a = t t t 0 t 0 dv a = v (t ) = = ax i + a y j + az k , dt
gdzie

Nikt nie ma wtpliwoci, e prdko skoczkw ronie a do momentu otwarcia spadochronu!

dv y (t ) dv (t ) dv x (t ) , a z (t ) = z . a x (t ) = v x (t ) = , ay (t ) = v y (t ) = dt dt dt
36

Wykad 1

Kontynuacja przykadu
v = b sin t i + b cos t j

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Obliczmy przyspieszenie asteroidy, ktrej prdko dana jest wzorem:

dv dv x dv y dv z = i+ j+ k= a= dt dt dt dt 2 2 = b cos t i b sin t j
Wektor przyspieszenia ma kierunek wektora prdkoci, ale przeciwny zwrot!

2 a = r .

Przyspieszenie nie zaley od czasu. Podsumowujc, moemy powiedzie, e jest to przykad ruchu jednostajnego po okrgu warto prdkoci jest staa, a przyspieszenie zwizane jest ze zmian kierunku prdkoci i ma sta warto.
37

Wykad 1

Barbara Ole, PK, WIL Budownictwo 2011/12

Ze wzgldu na przyspieszenie wyrniamy ruchy:

Jednostajne prostoliniowe v = const , a = 0 , Jednostajnie przyspieszone a = const , Zmienne a const .

Ze wzgldu na tor ruchy dzielimy na: prostoliniowe krzywoliniowe.

38