Jan Pawe II, Katechezy o Maryi (6 IX 1995 12 XI 1997)

SPIS TRECI
Cz I. Rozwaania wstpne ............................................................................................................ 3 1. Obraz Maryi w Dziejach Apostolskich ........................................................................................ 3 2. Dziewicze macierzystwo Maryi ................................................................................................. 4 3. Udzia Maryi w dziele zbawienia................................................................................................. 5 4. Maryja w Ewangeliach................................................................................................................. 7 5. Maryjne dowiadczenie Kocioa ................................................................................................ 8 6. Osobowo Maryi wzorem dla Kocioa ................................................................................... 10 7. Maryja a godno kobiety .......................................................................................................... 12 8. Maryja a powoanie kobiety w Kociele i spoeczestwie ........................................................ 13 9. Obecno Maryi w pracach soborowych ................................................................................... 15 10. Cel i metoda wykadu doktryny maryjnej ................................................................................ 16 11. Maryja w perspektywie trynitarnej .......................................................................................... 18 Cz II. Zapowiedzi starotestamentalne....................................................................................... 20 12. Maryja w Protoewangelii ......................................................................................................... 20 13. Zapowied mesjaskiego macierzystwa ................................................................................ 21 14. Macierzystwo pochodzi od Boga ........................................................................................... 22 15. Rola kobiet w ocaleniu ludu wybranego .................................................................................. 24 16. Szlachetno moralna kobiety .................................................................................................. 25 17. Mio przyrzeczona Crze Syjonu ......................................................................................... 26 Cz III. Prawda o doskonaej witoci i dziewictwie Maryi .................................................... 29 18. Nowa Cra Syjonu ................................................................................................................... 29 19. aski pena............................................................................................................................ 30 20. Doskonaa wito Maryi ....................................................................................................... 31 21. Maryja niepokalanie poczta ................................................................................................ 32 22. Niepokalana odkupiona przez zachowanie od grzechu ........................................................ 34 23. Niepokalana dogmatyczna definicja przywileju ................................................................... 35 24. Maryja przez cae ycie wita ................................................................................................ 37 25. Ta, ktra uwierzya .................................................................................................................. 38 26. Dziewictwo Maryi prawd wiary............................................................................................. 39 27. Postanowienie zachowania dziewictwa ................................................................................... 41 28. Znaczenie dziewiczego poczcia Jezusa .................................................................................. 43 29. Maryja wzr dziewictwa ....................................................................................................... 44 30. Dziewicza jedno Maryi i Jzefa ........................................................................................... 45 31. Maryja zawsze dziewica (aeiparthenos) .................................................................................. 46 Cz IV. Udzia Maryi w ekonomii Zbawienia ............................................................................ 48 32. Posuszna suebnica Paska ................................................................................................... 48 33. Maryja now Ew ................................................................................................................. 49 34. Tajemnica nawiedzenia zapowiedzi misji Zbawiciela ........................................................... 50 35. W Magnificat Maryja wielbi wielkie dziea Boe ................................................................... 51 36. Maryja a narodzenie Jezusa ..................................................................................................... 52 37. Matka Boga .............................................................................................................................. 53 38. Wychowawczyni Syna Boego ................................................................................................ 55 39. Ofiarowanie Jezusa w wityni ................................................................................................ 56 40. Proroctwo Symeona czy Maryj z przeznaczeniem Syna ..................................................... 57 41. Ofiarowanie Jezusa w wityni zapowiada wspprac niewiasty w Odkupieniu .................. 58 42. Dwunastoletni Jezus odnaleziony w wityni .......................................................................... 59 43. Maryja w yciu ukrytym Jezusa............................................................................................... 61
1

44. Maryja na godach w Kanie Galilejskiej ................................................................................... 62 45. Maryja ordowniczk pierwszego cudu Jezusa w Kanie ......................................................... 63 46. Uczestnictwo Maryi w yciu publicznym Syna ....................................................................... 64 47. Pod krzyem Maryja uczestniczy w dramacie Odkupienia ..................................................... 66 48. Maryja szczeglna wsppracowniczka Odkupienia ............................................................ 67 49. Niewiasto, oto syn Twj ....................................................................................................... 68 50. Oto Matka twoja! .................................................................................................................. 69 51. Maryja i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ........................................................................ 70 52. Maryja a dar Ducha witego .................................................................................................. 71 53. Zanicie Matki Boskiej........................................................................................................... 73 54. Wniebowzicie Maryi prawd wiary ....................................................................................... 74 55. Wniebowzicie Maryi w tradycji Kocioa .............................................................................. 75 56. Krlowa wszechwiata ............................................................................................................. 76 Cz V. Maryja i Koci ............................................................................................................... 79 57. Maryja najznakomitszy czonek Kocioa ............................................................................ 79 58. Maryja figur i wzorcem Kocioa........................................................................................... 80 59. Wzr macierzystwa Kocioa................................................................................................. 81 60. Wzr dziewictwa Kocioa ...................................................................................................... 82 61. Wzr witoci Kocioa .......................................................................................................... 84 62. Wzr kultu Kocioa ................................................................................................................ 85 63. Matka Kocioa ........................................................................................................................ 86 64. Wstawiennictwo Matki aski Boej ......................................................................................... 87 65. Maryja jako Poredniczka ........................................................................................................ 89 66. Kult Bogosawionej Dziewicy ................................................................................................ 90 67. Natura kultu maryjnego ........................................................................................................... 92 68. Pobono maryjna a kult obrazw ......................................................................................... 93 69. Modlitwa do Maryi .................................................................................................................. 94 70. Matka jednoci i nadziei .......................................................................................................... 96

CZ I. ROZWAANIA WSTPNE
1. Obraz Maryi w Dziejach Apostolskich
1. Poprzednie katechezy powicone byy pogbieniu zagadnienia tosamoci i misji Kocioa. Teraz chciabym z kolei skierowa spojrzenie ku Bogosawionej Dziewicy Tej, ktra w sposb doskonay urzeczywistnia jego wito i stanowi jego wzr. Tak wanie postpili Ojcowie Soboru Watykaskiego II: najpierw przedstawili nauk o historyczno-zbawczej rzeczywistoci Ludu Boego, a nastpnie j uzupenili ukazujc rol Maryi w dziele zbawienia. Celem VIII rozdziau soborowej Konstytucji Lumen gentium jest bowiem nie tylko uwydatnienie eklezjologicznej wartoci doktryny maryjnej, lecz take przedstawienie wkadu, jaki posta Bogosawionej Dziewicy wnosi w zrozumienie tajemnicy Kocioa. 2. Zanim omwi maryjn myl Soboru, pragn przyjrze si postaci Maryi, opisanej u zarania Kocioa w Dziejach Apostolskich. Na pocztku owej nowotestamentalnej ksigi, przedstawiajcej ycie pierwszej wsplnoty chrzecijaskiej, ukasz wymienia poszczeglnych Apostow (k 1,13), po czym stwierdza: Wszyscy oni trwali jednomylnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryj, Matk Jezusa, i brami Jego (k 1,14). W gronie tym wyrnia si Maryja, jedyna osoba, ktra obok apostow zostaje nazwana po imieniu. Przedstawia Ona inne oblicze Kocioa, komplementarne w stosunku do jego obrazu suebnego bd hierarchicznego. 3. Istotnie, ukasz mwi, e w wieczerniku byo kilka kobiet, uwydatniajc w ten sposb ich wany wkad w ycie Kocioa od samego pocztku. Ta obecno ma cisy zwizek z trwaniem wsplnoty na modlitwie i panujc w niej zgod. Te cechy wsplnoty okrelaj doskonale dwa podstawowe aspekty specyficznego wkadu kobiet w ycie kocielne. Mczyni, chtniej skaniajcy si do dziaalnoci w wiecie, potrzebuj pomocy kobiet, by nie zaniedbywa relacji midzyosobowych oraz pogbia jedno serc. Bogosawiona [] midzy niewiastami (k 1,42). Maryja spenia to posannictwo kobiet w sposb nadzwyczajny. Kt lepiej od Maryi pomaga wszystkim wierzcym wytrwa w modlitwie? Kt lepiej od Niej szerzy zgod i mio? Uznajc pastersk misj powierzon przez Jezusa Jedenastu, kobiety z Wieczernika, wraz z przebywajc wrd nich Maryj, wczaj si w modlitw Apostow i jednoczenie daj wiadectwo obecnoci w Kociele osb, ktre cho nie otrzymay tej misji, rwnie s penoprawnymi czonkami wsplnoty zgromadzonej w wierze w Chrystusa. 4. Obecno Maryi we wsplnocie oczekujcej na modlitwie zesania Ducha witego (por. Dz 1,14) przypomina Jej rol we wcieleniu Syna Boego za spraw Ducha witego (por. k 1,35). Rola Dziewicy na samym pocztku oraz rola, ktr obecnie spenia Ona w objawieniu si Kocioa w dniu Pidziesitnicy, s ze sob cile zwizane. Obecno Maryi w pierwszych momentach ycia Kocioa jawi si w sposb szczeglny w zestawieniu z Jej bardzo dyskretnym uczestnictwem w yciu publicznym Jezusa w okresie poprzednim. Kiedy Syn rozpoczyna swoj misj, Maryja pozostaje w Nazarecie, chocia ta rozka nie wyklucza znaczcych spotka, jak na przykad w Kanie Galilejskiej, a zwaszcza nie przeszkadza Jej uczestniczy w ofierze na Kalwarii. W pierwszej wsplnocie natomiast rola Maryi nabiera szczeglnego znaczenia. Po wniebowstpieniu i w oczekiwaniu na zesanie Ducha witego Matka Jezusa uczestniczy osobicie w pierwszych etapach dziea rozpocztego przez Syna. 5. Dzieje Apostolskie podkrelaj, e Maryja przebywaa w Wieczerniku razem z brami Jezusa (por. Dz 1,14), to znaczy z Jego krewnymi, jak zawsze interpretowaa to Tradycja kocielna. Chodzi tu nie tyle o spotkanie rodzinne, co o fakt, e pod przewodem Maryi naturalna rodzina Jezusa wczya si w duchow rodzin Chrystusa. Kto peni wol Bo powiedzia Jezus ten Mi jest bratem, siostr i matk (Mk 3,35). W tym samym kontekcie ukasz nazywa Maryj Matk Jezusa (Dz 1,14), chcc niejako zasugerowa, e po tym, jak Syn wstpi do nieba, co z Jego obecnoci pozostaje dziki obecnoci
3

Matki. Przypomina Ona uczniom oblicze Jezusa, a dziki swojej obecnoci pord wsplnoty jest znakiem wiernoci Kocioa wobec Chrystusa Pana. W tym kontekcie tytu Matki wskazuje na postaw serdecznej troskliwoci, z jak Najwitsza Panna bdzie towarzyszya yciu Kocioa. Maryja otworzy przed nim swoje Serce, by ukaza wspaniae dziea, jakich dokona w Niej wszechmocny i miosierny Bg. Od samego pocztku Maryja spenia swoj rol jako Matka Kocioa: Jej dziaalno sprzyja porozumieniu midzy Apostoami, ktrych ukasz ukazuje jako jednomylnych i bardzo dalekich od wszczynania sporw, do jakich czasem midzy nimi dochodzio. Maryja wypenia take swoj macierzysk rol wobec wsplnoty wierzcych nie tylko modlc si o uzyskanie dla Kocioa darw Ducha witego, koniecznych dla jego formacji i przyszoci, lecz rwnie wychowujc uczniw Pana do staej komunii z Bogiem. W ten sposb staje si Ona wychowawczyni ludu chrzecijaskiego do modlitwy, do spotkania z Bogiem, co jest gwnym i nieodzownym warunkiem, by dziaania pasterzy i wiernych miay zawsze w Panu swj pocztek i znajdoway w Nim najgbsz motywacj. 6. Na podstawie tych krtkich rozwaa widzimy jasno, w jaki sposb relacja midzy Maryj a Kocioem stanowi fascynujce spotkanie dwch matek. Ukazuje nam ono przejrzycie macierzyskie posannictwo Maryi i zaprasza Koci do staego poszukiwania swej tosamoci poprzez kontemplacj oblicza Theotkos. (6.9.1995)

2. Dziewicze macierzystwo Maryi

1. W Konstytucji Lumen gentium Sobr stwierdza, e wierni, trwajc przy Chrystusie-Gowie oraz majc czno ze wszystkimi witymi Jego, powinni take czci pami przede wszystkim chwalebnej zawsze Dziewicy Maryi, Rodzicielki Boga i Pana naszego Jezusa Chrystusa 1. Soborowa Konstytucja posuguje si pojciami Kanonu Rzymskiego Mszy w., podkrelajc w ten sposb, e wiara w boskie macierzystwo Maryi jest obecna w myli chrzecijaskiej poczwszy od pierwszych wiekw. W rodzcym si Kociele Maryja nazywana jest Matk Jezusa. Sam w. ukasz przyznaje Jej w Dziejach Apostolskich ten tytu, zgodny zreszt z tym, co mwi Ewangelie: Czy nie jest to [] syn Maryi? pytali si mieszkacy Nazaretu wedug przekazu ewangelisty Marka (Mk 6,3); Czy Jego Matce nie jest na imi Mariam? brzmi pytanie odnotowane przez Mateusza (Mk 13,55). 2. Uczniowie zgromadzeni po wniebowstpieniu pojmuj znaczenie tytuu Matki Jezusa w caej peni. Maryja jest dla nich osob jedyn w swym rodzaju: otrzymaa szczegln ask wydania na wiat Zbawiciela ludzkoci, przez dugie lata ya obok Niego, a na Kalwarii zostaa powoana przez Ukrzyowanego, by obj nowym macierzystwem umiowanego ucznia, a za jego porednictwem cay Koci. Dla wierzcych w Jezusa i podajcych Jego ladami, Matka Jezusa jest honorowym i penym czci tytuem, ktry pozostanie na zawsze w yciu i wierze Kocioa. Poprzez ten tytu chrzecijanie w sposb szczeglny pragn potwierdzi, e nie mona mwi o pochodzeniu Jezusa, nie uznajc roli niewiasty, ktra Go zrodzia w Duchu wedug natury ludzkiej. Jej macierzyska funkcja wie si rwnie z narodzinami i rozwojem Kocioa. Rozpamitujc miejsce Maryi w yciu Jezusa, wierni odkrywaj codziennie Jej skuteczn obecno na swej duchowej drodze. 3. Od samego pocztku Koci uznawa dziewicze macierzystwo Maryi. Jak pozwalaj nam przypuszcza Ewangelie dziecistwa, wanie pierwszym wsplnotom chrzecijaskim Maryja powierzya swoje wspomnienia dotyczce tajemniczych okolicznoci poczcia i narodzin Zbawiciela. Szczeglnie wany by dla uczniw, pragncych lepiej pozna wydarzenia zwizane z pocztkami ziemskiego ycia zmartwychwstaego Chrystusa, epizod zwiastowania. To wanie Maryja jest w kocu rdem objawienia tajemnicy dziewiczego poczcia za spraw Ducha witego. Pierwsi chrzecijanie pojli natychmiast wielkie znaczenie tej prawdy, ukazujcej boskie pochodzenie Jezusa, i wczyli j do zbioru podstawowych zasad swej wiary. Bdc synem Jzefa

Lumen gentium, 52. 4

wedug prawa, w rzeczywistoci Jezus, dziki nadzwyczajnemu dziaaniu Ducha witego, w swym czowieczestwie jest wycznie synem Maryi, bo przyszed na wiat bez udziau mczyzny. Tak wic dziewictwo Maryi ma szczegln warto, ukazuje bowiem w nowym wietle narodzenie oraz tajemnic Jezusa jako Syna, jako e dziewicze poczcie oznacza, i Ojcem Jezusa jest sam Bg. Dziewiczego macierzystwa, uznawanego i goszonego przez Ojcw, nie mona nigdy oddziela od tosamoci Jezusa, prawdziwego czowieka i prawdziwego Boga, ktry przyj ciao z Maryi Dziewicy, jak wyznajemy w Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskim. Maryja jest jedyn Dziewic bdc rwnoczenie Matk. Nadzwyczajne, wzajemne przenikanie si dwch darw modej dziewczyny z Nazaretu sprawio, e chrzecijanie nazywaj Maryj po prostu Dziewic, rwnie kiedy celebruj Jej macierzystwo. Dziewictwo Maryi rozpoczyna we wsplnocie chrzecijaskiej rozwj ycia dziewiczego, wybieranego przez tych, ktrzy zostali do tego powoani przez Pana. To specjalne powoanie, osigajce swe najdoskonalsze urzeczywistnienie w Chrystusie, stanowi dla Kocioa wszystkich czasw, znajdujcego w Maryi natchnienie i wzr, nieporwnywalne duchowe bogactwo. 4. Stwierdzenie: Jezus narodzi si z Maryi Dziewicy zakada ju obecno w tym wydarzeniu transcendentnego misterium, ktre jedynie w prawdzie o boskim synostwie Jezusa moe znale swj najpeniejszy wyraz. Z tym centralnym sformuowaniem wiary chrzecijaskiej zwizana jest cile prawda o boskim macierzystwie Maryi: Jest Ona bowiem Matk Sowa Wcielonego, bdcego Bogiem z Boga [], Bogiem prawdziwym z Boga prawdziwego. Tytu Matki Boej, do ktrego nawizuje ju Mateusz w rwnoznacznej formule Matki Emanuela, Boga z nami (por. Mt 1,23), zosta wyranie przypisany Maryi dopiero po dwch wiekach refleksji. To chrzecijanie w Egipcie, w trzecim wieku, zaczynaj zwraca si do Maryi, nazywajc J Theotkos Matk Bo. Dziki temu tytuowi, bardzo czsto wystpujcemu w pobonoci ludu chrzecijaskiego, widzimy Maryj w prawdziwym wymiarze Jej macierzystwa: jest Matk Syna Boego, pocza Go w sposb dziewiczy wedug natury ludzkiej i wychowaa z macierzysk mioci, przyczyniajc si do ludzkiego rozwoju Boskiej Osoby, ktra przysza, by przemieni los ludzkoci. 5. Wymowne jest, e najstarsza modlitwa do Maryi (Sub tuum praesidium Pod Twoj obron) zawiera inwokacj: Theotkos Boa Rodzicielko. Tytu ten jest owocem nie tyle refleksji teologw, co intuicji wiary ludu chrzecijaskiego. Ci, ktrzy uznaj Jezusa za Boga, zwracaj si do Maryi jako do Matki Boej i ufaj, e udzieli im Ona swej potnej pomocy w trudnych prbach, jakie niesie ycie. Sobr Efeski zdefiniowa w 431r. dogmat o Boskim macierzystwie, przyznajc Maryi oficjalnie tytu Theotkos, nawizujcy do jedynej Osoby Chrystusa, prawdziwego Boga i prawdziwego Czowieka. Trzy okrelenia, poprzez ktre Koci wyraa na przestrzeni stuleci sw wiar w macierzystwo Maryi: Matka Jezusa, dziewicza Matka oraz Matka Boa, ukazuj wic, e macierzystwo Maryi zwizane jest bardzo gboko z tajemnic wcielenia. S to okrelenia doktrynalne, powizane rwnie z pobonoci ludow, ktre pozwalaj zdefiniowa tosamo Chrystusa. (13.9.1995)

3. Udzia Maryi w dziele zbawienia

1. Mwic, e Maryja Dziewica [] uznawana jest i czczona jako prawdziwa Matka Boga i Odkupiciela2, Sobr zwraca uwag na wi istniejc midzy macierzystwem Maryi a odkupieniem. Po uwiadomieniu sobie macierzyskiej roli Maryi, ktr w nauczaniu i w kulcie pierwszych wiekw przedstawiano ze czci jako dziewicz Matk Jezusa Chrystusa, a wic jako Matk Bo, w redniowieczu pobono i teologiczna refleksja Kocioa gbiej ukazay Jej wspudzia w dziele Zbawiciela.

Lumen gentium, 53. 5

Opnienie to naley tumaczy faktem, e wysiek Ojcw Kocioa i pierwszych Soborw powszechnych, skupiajcych si na tajemnicy tosamoci Chrystusa, z koniecznoci pozostawia w cieniu inne aspekty dogmatu. Prawda objawiona zostaa ukazana w caym swym bogactwie dopiero pniej. Na przestrzeni stuleci mariologia rozwijaa si zawsze w odniesieniu do chrystologii. Sobr Efeski ogasza boskie macierzystwo Maryi, by potwierdzi przede wszystkim jedno Osoby Chrystusa. Podobne zjawisko zachodzi przy zgbianiu obecnoci Maryi w historii zbawienia. 2. Ju pod koniec IIw. w. Ireneusz, ucze Polikarpa, ukazuje wkad Maryi w dzieo zbawienia. Zrozumia on warto zgody wyraonej przez Maryj w chwili zwiastowania, gdy dostrzeg w posuszestwie i wierze Dziewicy z Nazaretu w obliczu posania anielskiego, wywierajcych dobroczynny wpyw na los ludzkoci, doskona antytez nieposuszestwa i niewiary Ewy. Istotnie, jak Ewa spowodowaa mier, tak te Maryja dziki swemu tak staa si przyczyn zbawienia siebie samej i wszystkich ludzi3. Chodzi tu jednak o stwierdzenie, ktre nie zostao rozwinite w sposb organiczny i stay przez innych Ojcw Kocioa. Nauka ta zostaa opracowana systematycznie po raz pierwszy pod koniec Xw. w ywocie Maryi, pira bizantyskiego mnicha Jana Geometry. Mwi on, e Maryja jest zjednoczona z Chrystusem w caym dziele zbawienia i zgodnie z planem Boym uczestniczy w krzyu oraz cierpi dla naszego zbawienia. Bya zjednoczona z Synem w kadym dziaaniu, postawie i woli 4. Maryja uczestniczy w dziele zbawczym dziki swej macierzyskiej mioci, mioci oywianej ask, ktra udziela Jej wielkiej mocy: bardziej ni inni wolna od ludzkich dz, okazuje si pena najwikszego wspczucia5. 3. Na Zachodzie w. Bernard, zmary w 1153r., zwracajc si do Maryi, w takich sowach komentowa ofiarowanie Jezusa w wityni: Ofiaruj Twego Syna, Najwitsza Dziewico, i przedstaw Panu owoc Twego ona. Za nasze pojednanie ze wszystkimi ofiaruj hosti wit, mi Bogu6. Ucze i przyjaciel w. Bernarda, Arnald z Chartres, podkrela zwaszcza udzia Maryi w ofierze na Kalwarii. Wyrnia on na krzyu dwa otarze: jeden w Sercu Maryi, a drugi w ciele Chrystusa. Chrystus skada w ofierze swoje ciao, Maryja swoj dusz. Maryja ofiarowuje si w sposb duchowy w gbokim zjednoczeniu z Chrystusem i baga o zbawienie wiata: To, o co prosi Matka, Syn potwierdza, a Ojciec daje7. Poczynajc od tamtych czasw, inni autorzy pogbiaj nauk o szczeglnej wsppracy Maryi w odkupieczej ofierze. 4. Rwnoczenie w kulcie i pobonoci chrzecijaskiej coraz wiksz rol odgrywa kontemplacyjne spojrzenie na wspcierpienie Maryi, w sposb wymowny ukazywane przez wizerunki Matki Boskiej Bolesnej. Uczestnictwo Maryi w dramacie krzya nadaje temu wydarzeniu charakter gboko ludzki i pomaga wiernym wnikn w tajemnic: wspcierpienie Matki pomaga zrozumie lepiej cierpienie Syna. Dziki uczestnictwu w odkupieczym dziele Chrystusa, potwierdzone zostaje rwnie duchowe i powszechne macierzystwo Maryi. Na Wschodzie Jan Geometra mwi o Maryi: Ty jeste nasz Matk. Dzikujc Maryi za trudy i cierpienia zniesione za nas, ukazuje Jej macierzyskie uczucie i postaw Matki wobec wszystkich, ktrzy dostpuj zbawienia8. Nauka o duchowym macierzystwie rozwija si rwnie na Zachodzie dziki w. Anzelmowi, ktry stwierdza: Ty jeste Matk [] pojednania oraz pojednanych, Matk zbawienia i zbawionych9. Maryja czczona jest zawsze jako Matka Boa, jednake fakt, e jest nasz Matk, nadaje Jej boskiemu macierzystwu nowy rys, a nam otwiera drog do gbszego z Ni zjednoczenia.

3 4

Por. W. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 22, 4 (PG 7, 959). Rkp. Bol. 196, f. 122 v. 5 Por. tame, f. 123 v. 6 W. BERNARD Z CLAIRVAUX, Sermo 3 in Purificationem, 2 (PL 183, 370). 7 Por. ARNALD Z CHARTRES, De septem verbis Domini in cruce, 3 (PL 189, 1694). 8 Por. Poegnalna mowa o Zaniciu penej chway Naszej Pani, Matki Boej, w: A. Wenger, L'Assomption de la T.S. Vierge dans la tradition byzantine, s. 407. 9 Por. Oratio 52, 8 (PL 158, 957). 6

5. Matczyny stosunek Maryi do nas nie wyraa si tylko w wizi uczuciowej: poprzez swoje
zasugi i wstawiennictwo przyczynia si Ona w sposb skuteczny do naszego duchowego wzrostu oraz do pogbienia w nas ycia aski. Z tego wzgldu nazywamy Maryj Matk aski, Matk ycia. Tytu Matki ycia, uywany ju przez Grzegorza z Nyssy, umotywowa w nastpujcy sposb Gueryk z Igny, zmary w 1157r.: Jest Ona Matk ycia, z ktrego czerpi ycie wszyscy ludzie: rodzc z siebie to ycie, w pewien sposb odrodzia wszystkich, ktrzy je przeywaj. Tylko jeden zosta zrodzony, ale wszyscy zostalimy odrodzeni10. Mariale, tekst z XIIIw., posugujc si miaym obrazem, przypisuje to odrodzenie bolesnemu porodowi na Kalwarii, dziki ktremu staa si duchow Matk caego rodzaju ludzkiego; istotnie, w swym czystym onie pocza Ona, ze wspczucia, dzieci Kocioa11. 6. Stwierdziwszy, e Maryja w szczeglny zaiste sposb wsppracowaa z dzieem Zbawiciela, Sobr Watykaski II konkluduje: Dlatego to staa si nam matk w porzdku aski12. Potwierdza w ten sposb przekonanie panujce w Kociele, ktry uwaa Maryj u boku Syna za duchow Matk caej ludzkoci. Maryja jest nasz Matk: ta pocieszajca prawda, ukazywana nam w sposb coraz bardziej jasny i gboki dziki mioci i wierze Kocioa, wspieraa i nadal wspiera ycie duchowe nas wszystkich oraz zachca nas, rwnie w cierpieniu, do ufnoci i nadziei. (25.10.1995)

4. Maryja w Ewangeliach
1. W poprzednich katechezach ukazalimy, jak doktryna o macierzystwie Maryi, wyraajca
si pocztkowo w tytule Matka Jezusa, zostaa pniej ujta w peniejszej i bardziej bezporedniej formule Matka Boa i z kolei dosza do uznania macierzyskiego udziau Maryi w odkupieniu ludzkoci. Take w przypadku innych aspektw doktryny maryjnej, zanim wypracowano jasn definicj prawd objawionych dotyczcych Maryi, musiay upyn cae stulecia. Typowymi przykadami takiego rozwoju wiary, ktry prowadzi do coraz gbszego poznania roli Maryi w historii zbawienia, s dogmaty o niepokalanym poczciu i o wniebowziciu, ogoszone, jak powszechnie wiadomo, przez dwch moich czcigodnych poprzednikw pierwszy przez sug Boego Piusa IX w 1854r., drugi przez sug Boego Piusa XII w Roku Jubileuszowym 1950. Mariologia jest szczeglnym obszarem poszukiwa teologicznych: nierzadko zdarzao si, e lud chrzecijaski, powodowany mioci do Maryi, pierwszy przeczuwa niejako pewne aspekty Jej tajemnicy, kierujc ku nim uwag teologw i pasterzy. 2. Musimy przyzna, e na pierwszy rzut oka Ewangelie dostarczaj niewielu informacji o osobie i yciu Maryi. Z pewnoci pragnlibymy znale w nich na ten temat wicej wskazwek, ktre pozwoliyby nam lepiej pozna Matk Jezusa. Tego pragnienia nie zaspokajaj take inne ksigi Nowego Testamentu, gdy brak w nich pogbionej refleksji doktrynalnej bezporednio dotyczcej Maryi. Nawet listy w. Pawa, w ktrych znajdujemy takie bogactwo myli o Chrystusie i o Jego dziele, ograniczaj si do bardzo znamiennego stwierdzenia, e Bg posa swego Syna, zrodzonego z niewiasty (Ga 4,4). Bardzo niewiele dowiadujemy si o rodzinie Maryi. Jeli wyczymy relacje o dziecistwie Jezusa, w Ewangeliach synoptycznych znajdujemy tylko dwa stwierdzenia, ktre rzucaj nieco wiata na posta Maryi: jedno z nich dotyczy braci, czyli krewnych Jezusa, ktrzy podjli jakoby prb sprowadzenia Go na powrt do Nazaretu (por. Mk 3,21; Mt 12,48); drugie zawarte jest w okrzyku pewnej kobiety, ktra nazwaa Matk Jezusa bogosawion (por. k 11,27). Niemniej ukaszowa Ewangelia dziecistwa, zawierajca opisy zwiastowania, nawiedzenia, narodzenia Jezusa, ofiarowania w wityni i odnalezienia Dwunastoletniego midzy uczonymi w Pimie, nie tylko dostarcza wanych informacji, ale stanowi te swego rodzaju protomariologi o fundamentalnym znaczeniu. Podane w niej fakty zostaj porednio uzupenione przez Mateusza w
10 11

GUERYK D'IGNY, In Assumpt. I, 2 (PL 185, 188). Q. 29, par. 3. 12 Lumen gentium, 61. 7

relacji o objawieniu, jakie otrzyma Jzef (por. Mt 1,18-25), ale tylko w tym, co dotyczy dziewiczego poczcia Jezusa. Z kolei Ewangelia Jana pogbia refleksj na temat historyczno-zbawczej roli Matki Jezusa, gdy odnotowuje Jej obecno na pocztku i na kocu Jego publicznej dziaalnoci. Szczeglnie znamienne jest wystpienie Maryi pod Krzyem, gdzie konajcy Syn powierza Jej swego umiowanego ucznia, aby bya jego Matk, a przez niego Matk wszystkich chrzecijan (por. J 2,1-12 i J 19,25-27). Na koniec, Dzieje Apostolskie wymieniaj Matk Jezusa pord kobiet nalecych do pierwszej wsplnoty, ktra oczekiwaa na zesanie Ducha witego (por. Dz 1,14). Natomiast nie wiemy nic z powodu braku innych wiadectw nowotestamentalnych oraz pewnych informacji ze rde historycznych o yciu Maryi po Pidziesitnicy ani te o dacie i okolicznociach Jej mierci. Moemy jedynie przypuszcza, e nadal mieszkaa z apostoem Janem i e bezporednio uczestniczya w rozwoju pierwszej chrzecijaskiej wsplnoty. 3. Niedostatek informacji na temat ziemskiego ycia Maryi zostaje zrwnowaony przez ich jako i bogactwo teologiczne, wydobywane pieczoowicie na wiato dzienne przez wspczesn egzegez. Musimy zreszt pamita, e ewangelici opisuj wydarzenia wycznie w perspektywie chrystologicznej i interesuj si Matk tylko w zwizku z radosn nowin goszon przez Syna. Jak zauwaa ju w. Ambroy, ewangelista, mwic o tajemnicy wcielenia, nie uwaa za stosowne szuka dalszych wiadectw dziewictwa Maryi, aby nie widziano w nim bardziej obrocy Dziewicy ni gosiciela misterium13. Moemy w tym fakcie odczyta szczeglny zamys Ducha witego, ktry chcia pobudzi Koci do wysiku poszukiwania, tak aby pamitajc o centralnym miejscu tajemnicy Chrystusa, nie rozprasza si szczegami z ycia Maryi, ale stara si odkrywa przede wszystkim Jej rol w dziele zbawienia, Jej osobist wito i Jej macierzysk misj w yciu chrzecijaskim. 4. Duch wity kieruje poczynaniami Kocioa, skaniajc go do naladowania postawy Maryi. W opisie narodzin Jezusa ukasz podaje, e Jego Matka zachowywaa wszystkie te sprawy, rozwaajc je w swoim sercu (k 2,19) to znaczy starajc si poczy w cao (symbllousa) i ogarn gbszym spojrzeniem wszystkie wydarzenia, ktrych bya uprzywilejowanym wiadkiem. W podobny sposb ten sam Duch przynagla take Lud Boy, aby stara si zgbia wszystko, co zostao powiedziane o Maryi, i przez to coraz lepiej rozumie Jej misj, nierozerwalnie zwizan z tajemnic Chrystusa. W rozwoju mariologii szczegln rol odgrywa lud chrzecijaski. Wyznajc swoj wiar i dajc o niej wiadectwo, lud przyczynia si do rozwoju doktryny maryjnej, tak e nie jest on zazwyczaj zasug samych tylko teologw, cho nadal odgrywaj oni nieodzown rol w zakresie pogbiania i jasnego przedstawiania prawd wiary oraz chrzecijaskiego dowiadczenia. Wiara ludzi prostych zyskuje podziw i pochwa Jezusa, ktry dostrzega w niej przejaw cudownej dobroci Ojca (por. Mt 11,25; k 10,21). Przez stulecia wiara ta nieustannie gosi cuda historii zbawienia, ukryte przed mdrymi. Ta wanie wiara, wspbrzmica z pen prostoty postaw Maryi pozwolia nam lepiej dostrzec Jej osobist wito i transcendentn warto Jej macierzystwa. Tajemnica Maryi skania kadego chrzecijanina, aby w komunii z Kocioem rozwaa w swoim sercu wszystko, co ewangeliczne objawienie mwi o Matce Chrystusa. Zgodnie z logik hymnu Magnificat, kady dowiadczy na sobie w lad za Maryj mioci Boej i dostrzee w wielkich dzieach, jakich Trjca wita dokonaa w Penej aski, znak dobroci Boga dla czowieka. (8.11.1995)

5. Maryjne dowiadczenie Kocioa

1. W poprzednich katechezach przeledzilimy proces ksztatowania si refleksji wsplnoty chrzecijaskiej od samych jej pocztkw na temat postaci Maryi i Jej roli w historii zbawienia. Dzisiaj rozwaymy dowiadczenie maryjne Kocioa.
13

Expositio in Lucam, 2, 6 (PL 15, 1555). 8

Rozwj refleksji mariologicznej i kultu Maryi w kolejnych wiekach przyczynia si do coraz peniejszego ukazania maryjnego oblicza Kocioa. Nie ulega wtpliwoci, e Najwitsza Dziewica jest cakowicie zwizana z Chrystusem, fundamentem wiary i dowiadczenia eklezjalnego, i e ku Niemu prowadzi. Dlatego chrzecijanie, posuszni Jezusowi, ktry przeznaczy swej Matce bardzo szczegln rol w ekonomii zbawienia, darz Maryj wielk czci i mioci, wyraajc j w gorcej modlitwie. Przyznali Jej wane miejsce w wierze i kulcie dostrzegajc w Niej uprzywilejowan drog do Chrystusa, najwyszego Porednika. Maryjny wymiar Kocioa jest wic niezaprzeczalnie elementem dowiadczenia chrzecijaskiego ludu. Mona go dostrzec w rnych przejawach ycia wierzcych, co wiadczy o miejscu, jakie zajmuje Maryja w ich sercach. To niepowierzchowne uczucie, ale gbokie i wiadome przywizanie, zakorzenione w wierze, kae chrzecijanom wszystkich epok ucieka si do Maryi, aby gbiej zjednoczy si z Chrystusem. 2. W lad za najstarsz modlitw, uoon w IIIw. w Egipcie przez wsplnoty chrzecijaskie, bagajc Bo Rodzicielk o obron w niebezpieczestwie, powstao wiele modlitw skierowanych do Tej, ktr ochrzczeni uwaaj za przemon Ordowniczk przed obliczem Boga. Dzisiaj modlitw najbardziej rozpowszechnion jest Zdrowa Maryjo, ktrej pierwsza cz skada si ze sw zaczerpnitych z Ewangelii (por. k 1,28.42). Chrzecijanie ucz si j odmawia w rodzinnych domach od najmodszych lat, otrzymujc j niczym cenny dar, ktrego naley strzec przez cae ycie. Ta sama modlitwa, powtarzana dziesitki razy w racu, pomaga wielu wiernym zanurzy si w modlitewnej kontemplacji ewangelicznych tajemnic i czsto pozostawa przez dugi czas w gbokim zjednoczeniu z Matk Jezusa. Od redniowiecza Zdrowa Maryjo jest najpowszechniejsz modlitw wszystkich wierzcych, ktrzy prosz wit Matk Chrystusa o pomoc i opiek na drogach codziennego ycia14. Lud chrzecijaski okazuje te Maryi sw mio, mnoc sposoby wyraania swego przywizania do Niej: hymny, modlitwy i utwory poetyckie, proste, a niekiedy bardzo gbokie, przeniknite t sam mioci do Tej, ktr Ukrzyowany da ludziom jako Matk. Niektre z nich, jak na przykad hymn Akatyst lub Salve Regina, wywary gboki wpyw na ycie i wiar chrzecijaskiego ludu. Pobonoci maryjnej towarzyszy te przebogata twrczo artystyczna na Wschodzie i na Zachodzie, dziki ktrej cae pokolenia mog kontemplowa duchowe pikno Maryi. Malarze, rzebiarze, muzycy i poeci stworzyli arcydziea, ktre ukazuj rne aspekty wielkoci Maryi, a przez to pomagaj lepiej zrozumie sens i warto Jej chwalebnego wkadu w dzieo odkupienia. Sztuka chrzecijaska dostrzega w Maryi urzeczywistnienie nowego czowieczestwa, zgodnego z Boym zamysem, a wic wzniosy znak nadziei dla caej ludzkoci. 3. To ordzie nie mogo uj uwagi chrzecijan, ktrzy otrzymali powoanie do szczeglnej konsekracji. Istotnie, w zakonach i zgromadzeniach zakonnych, w instytutach i sowarzyszeniach ycia konsekrowanego Maryja jest otoczona szczegln czci. Liczne instytuty, zwaszcza ale nie tylko eskie, nosz w nazwie imi Maryi. Niezalenie jednak od tych zewntrznych aspektw duchowo rodzin zakonnych i wielu ruchw kocielnych, niektrych o charakterze wybitnie maryjnym, uwydatnia ich szczegln wi z Maryj jako gwarancj autentycznej i penej realizacji charyzmatu. Ten element maryjny w yciu osb szczeglnie obdarowanych przez Ducha witego ma take swj wymiar mistyczny, co dowodzi, e chrzecijanin moe w gbi swego jestestwa doznawa obecnoci Maryi. Wi z Maryj jednoczy nie tylko chrzecijan zaangaowanych, ale take ludzi prostej wiary, a nawet oddalonych od Kocioa, dla ktrych stanowi by moe jedyny element czcy ich z yciem Kocioa. Znakiem tego powszechnego przywizania chrzecijaskiego ludu do Matki Pana s pielgrzymki do maryjnych sanktuariw, ktre przez cay rok przycigaj liczne rzesze wiernych. Niektre z tych bastionw pobonoci maryjnej s szeroko znane, jak Lourdes, Fatima, Loreto, Pompeja, Guadalupe, Czstochowa. Inne maj charakter tylko krajowy lub lokalny. Ale w kadym z nich wspomnienie wydarze zwizanych z obecnoci Maryi niesie z sob ordzie Jej macierzyskiej dobroci, otwierajc serca na ask Bo.
14

Por. Marialis cultus, 42-55. 9

Te miejsca maryjnej modlitwy s wspaniaym wiadectwem Boego miosierdzia, ktre czowiek otrzymuje dziki wstawiennictwu Maryi. Cudowne przypadki uzdrowienia ciaa, odnowy duchowej i nawrcenia dowodz, e Maryja nadal spenia z Chrystusem i w Duchu swoj misj Wspomoycielki i Matki. 4. Czsto sanktuaria maryjne staj si orodkami ewangelizacji: take bowiem w dzisiejszym Kociele, podobnie jak we wsplnocie czekajcej na Pidziesitnic, wsplna modlitwa z Maryj kieruje wielu chrzecijan na drog apostolatu i suby braciom. Chciabym wspomnie tu zwaszcza o wielkim wpywie pobonoci maryjnej na dziaalno charytatywn i na praktyk miosierdzia. Zachceni obecnoci Maryi, wierzcy odczuwaj czsto potrzeb powicenia si ubogim, wydziedziczonym, chorym, aby dla tych najmniejszych mieszkacw ziemi by znakiem macierzyskiej opieki Maryi ywej ikony miosierdzia Ojca. Wszystko to dowodzi, e wymiar maryjny przenika cae ycie Kocioa. Przepowiadanie sowa, liturgia, rne praktyki charytatywne i kultowe wszystko to wzbogaca si i odnawia dziki wizi z Maryj. Lud Boy jest powoany, aby pod przewodnictwem swoich pasterzy rozpoznawa w tym fakcie dziaanie Ducha witego, ktry wprowadzi chrzecijask wiar na drogi odkrywania oblicza Maryi. To On dokonuje wielkich dzie w sanktuariach maryjnych. To On budzi w nas wol poznawania Maryi oraz mio do Niej i to On prowadzi wiernych, aby w szkole Dziewicy, ktra Magnificat wypiewaa, uczyli si odczytywa Boe znaki w historii i zdobywali mdro czynic kadego czowieka budowniczym nowej ludzkoci. (15.11.1995)

6. Osobowo Maryi wzorem dla Kocioa

1. Po rozwaeniu tematu maryjnego wymiaru ycia Kocioa zamierzamy teraz ukaza ogromne bogactwo duchowe, ktre Maryja przekazuje Kocioowi, suc mu swoim przykadem i wstawiennictwem. Pragniemy przede wszystkim zastanowi si krtko nad kilkoma znamiennymi aspektami osobowoci Maryi, w ktrych kady wierny moe znale cenne pouczenie o tym, jak winien przyj i w peni zrealizowa swoje powoanie. Maryja przesza przed nami drog wiary: uwierzywszy anielskiemu ordziu, przyja jako pierwsza i w sposb doskonay tajemnic wcielenia15. Jej ycie wiary rozpoczyna si jeszcze przed dowiadczeniem boskiego macierzystwa, a potem rozwija si i pogbia przez cay czas Jej ziemskiej wdrwki. Jest to wiara odwana, ktra w chwili zwiastowania zawierza obietnicy po ludzku niemoliwej, a w Kanie nakania Jezusa, aby dokona pierwszego cudu, i doprowadza do objawienia si Jego mesjaskiej mocy (por. J 2,1-5). Maryja uczy chrzecijan przeywania wiary jako dowiadczenia zmuszajcego do wysiku i zaangaowania, ktre na kadym etapie ycia i we wszystkich sytuacjach wymaga odwagi i wytrwaoci. 2. Z wiar Maryi wie si Jej ulego wobec woli Boej. Wierzc w sowo Boe, moga Ona przyj je w peni w swoim yciu, a okazujc ulego wobec najwyszego zamysu Boego, zgodzia si na wszystko, czego zadano od Niej z Wysoka. Obecno Maryi w Kociele zachca zatem wszystkich wiernych do codziennego wsuchiwania si w sowo Boe, aby dziki temu mogli dostrzega w wydarzeniach kadego dnia zamys mioci i wiernie wspdziaa w jego realizacji. 3. W ten sposb Maryja uczy wsplnot wierzcych patrze w przyszo z cakowitym zawierzeniem Bogu. W osobistym dowiadczeniu Maryi nadzieja zyskuje wci nowe uzasadnienia. Od chwili zwiastowania nadzieje staroytnego Izraela skupiaj si na Synu Boym, wcielonym w Jej dziewiczym onie. Jej nadzieja umacnia si w pniejszym okresie ycia ukrytego i publicznej dziaalnoci Jezusa. Dziki wielkiej wierze, jak pokadaa w sowie Chrystusa, ktry zapowiedzia swoje zmartwychwstanie trzeciego dnia, nie zaamaa si nawet w obliczu dramatu krzya: niezmiennie ufaa w wypenienie si mesjaskiego dziea, oczekujc niezachwianie po ciemnociach Wielkiego Pitku poranka Zmartwychwstania.
15

Por. Redemptoris Mater, 13. 10

W swojej trudnej wdrwce po drogach historii midzy ju zbawienia dokonanego a jeszcze nie w peni zrealizowanego, wsplnota wierzcych wie, e moe liczy na pomoc Matki Nadziei, ktra dowiadczya zwycistwa Chrystusa nad mocami mierci i teraz udziela chrzecijanom wci nowej zdolnoci oczekiwania na Bo przyszo i zawierzenia obietnicom Chrystusa. 4. Przykad Maryi pozwala Kocioowi lepiej zrozumie warto milczenia. Milczenie Maryi nie jest tylko powcigliwoci w mowie, ale przede wszystkim mdr umiejtnoci rozpamitywania i patrzenia oczyma wiary na tajemnic Wcielonego Sowa i na wydarzenia Jego ziemskiego ycia. To wanie milczenie wyraajce przyjcie Sowa, t zdolno rozwaania tajemnicy Chrystusa, Maryja przekazuje wierzcemu ludowi. W wiecie penym zgieku i sprzecznych sygnaw Jej wiadectwo ukazuje nam warto milczenia bogatego duchowo i zachca do kontemplacji. Maryja wiadczy o wartoci ycia pokornego i ukrytego. Zazwyczaj wszyscy domagaj si, a czsto wrcz daj, aby pozwolono im w peni ukaza swoj warto i swoje zalety. Wszystkim zaley na szacunku i powaaniu innych. Ewangelie kilkakrotnie wspominaj, e Apostoowie pragnli zaj pierwsze miejsca w krlestwie i spierali si, ktry z nich jest najwikszy, tak e Jezus musia udziela im poucze na temat potrzeby pokory i suby (por. Mt 18,1-5; Mt 20,20-28; Mk 9,33-37; Mk 10,35-45; k 9,46-48; k 22,24-27). Maryja natomiast nigdy nie pragna zaszczytw ani korzyci pyncych z uprzywilejowanego stanowiska; zawsze staraa si wypenia wol Bo, prowadzc ycie zgodne ze zbawczym zamysem Ojca. Tym, ktrzy nierzadko zmagaj si z ciarem ycia na pozr pozbawionego znaczenia, Maryja ukazuje, jak wielk warto moe mie ycie, jeli jest przeniknite mioci Chrystusa i braci. 5. Maryja daje te wiadectwo o wartoci ycia czystego i penego dobroci dla wszystkich ludzi. Pikno Jej duszy, cakowicie oddanej Panu, jest przedmiotem podziwu chrzecijaskiego ludu. Chrzecijaska wsplnota zawsze widziaa w Maryi idea kobiety, ktra jest wcieleniem mioci i dobroci, poniewa zachowaa czysto serca i ciaa. Cynizmowi pewnego nurtu wspczesnej kultury, ktra czsto wydaje si nie ceni czystoci i banalizuje pciowo, odrywajc j od godnoci osoby, od zamysu Boego, Maryja przeciwstawia wiadectwo czystoci, ktra owieca sumienie i prowadzi do wikszego umiowania stworze i Boga. 6. Ponadto, Maryja jawi si chrzecijanom wszystkich czasw jako Ta, ktra gboko wspczuje z cierpieniami ludzkoci. To wspczucie nie polega jedynie na bliskoci uczuciowej, ale wyraa si te przez konkretn i skuteczn pomoc ludzkoci, cierpicej ndz materialn i moraln. Koci, idc ladami Maryi, winien przyjmowa tak sam postaw wobec ubogich i wszystkich cierpicych ziemi. Macierzyska troska, z jak Matka Chrystusa pochyla si nad zami, cierpieniami i trudami ludzi wszystkich czasw, powinna przynagla chrzecijan, zwaszcza w obliczu bliskiego ju trzeciego tysiclecia, aby mnoyli konkretne i widzialne wiadectwa mioci, ktra pozwoli pokornym i cierpicym naszej epoki mie udzia w obietnicach i nadziejach nowego wiata, narodzonego z Paschy. 7. Mio i przywizanie ludzi do Matki Jezusa przekracza widzialne granice Kocioa i budzi w sercach pragnienie pojednania. Maryja jak Matka pragnie jednoci wszystkich swoich dzieci. Jej obecno w Kociele jest wezwaniem do zachowania jednomylnoci serc, ktra panowaa w pierwszej wsplnocie (por. Dz 1,14), a tym samym take do poszukiwania drg jednoci i pokoju midzy wszystkimi ludmi dobrej woli. Ordujc u swojego Syna, Maryja prosi o ask jednoci rodzaju ludzkiego, abymy mogli budowa cywilizacj mioci, przezwyciajc tendencje rozamowe, pokusy zemsty i nienawici oraz przewrotn skonno do przemocy. 8. Macierzyski umiech Maryi, tak czsto ukazywany przez ikonografi maryjn, objawia peni aski i pokoju, ktr Ona chce si z nami podzieli. To objawienie duchowego pokoju nadaje radosne oblicze Kocioowi. Przyjmujc w chwili zwiastowania anielskie wezwanie do radoci (chaire raduj si: por. k 1,28), Maryja jako pierwsza uczestniczy w radoci mesjaskiej, ktr prorocy obiecali crze Syjonu (por. Iz 12,6; So 3,14-15; Za 9,8), i przekazuje j ludzkoci wszystkich epok.
11

Przyzywajc J jako causa nostrae laetitiae, lud chrzecijaski odkrywa, e Ona potrafi udziela nam radoci pyncej z nadziei nawet pord yciowych utrapie i prowadzi tych, ktrzy Jej zawierzyli, do radoci wiecznej. (22.11.1995)

7. Maryja a godno kobiety

1. Doktryna maryjna, pogbiona i rozwinita z punktu widzenia teologicznego i duchowego w naszym stuleciu, uzyskaa ostatnio nowe znaczenie w wymiarze socjologicznym i duszpasterskim, rwnie dziki lepszemu zrozumieniu roli kobiety we wsplnocie chrzecijaskiej oraz w spoeczestwie, jak wida na podstawie licznych i znaczcych wystpie Magisterium. Znane s sowa ordzia, ktre na zakoczenie Soboru Watykaskiego II, 8 grudnia 1965r., Ojcowie skierowali do kobiet caego wiata: Nadchodzi godzina, nadesza ju godzina, w ktrej powoanie kobiety urzeczywistnia si w peni i w ktrej kobieta zdobywa wpyw i moliwo oddziaywania na spoeczestwo oraz wadz dotychczas nie znan16. Potwierdziem te sowa kilka lat pniej w Licie apostolskim Mulieris dignitatem: Godno kobiety i jej powoanie odwieczny temat refleksji ludzkiej i chrzecijaskiej nabray w ostatnim okresie szczeglnej wyrazistoci17. W sposb szczeglny uznania roli i godnoci kobiety domaga si w naszym stuleciu ruch feministyczny, ktry postawi sobie za cel przeciwdziaanie, czasem w formie bardzo energicznej, wszystkiemu, co w przeszoci i obecnie utrudnia afirmacj wartoci i peny rozwj osobowoci kobiety, a take jej uczestnictwo w wielorakich formach ycia spoecznego i politycznego. Te postulaty, w znacznej mierze suszne, umoliwiy bardziej zrwnowaone spojrzenie na problem kobiet we wspczesnym wiecie. Tym postulatom Koci, zwaszcza w ostatnich czasach, okazywa szczeglne zainteresowanie, rwnie ze wzgldu na fakt, e posta Maryi, odczytana w wietle Jej ycia zapisanego w Ewangelii, stanowi suszn odpowied na potrzeb emancypacji kobiety: Maryja jest jedyn istot ludzk urzeczywistniajc w sposb doskonay Boy plan mioci wobec ludzi. 2. Plan ten ukazany jest ju w Starym Testamencie, w historii stworzenia, ktra przedstawia pierwsz par stworzon na obraz samego Boga: Stworzy wic Bg czowieka na swj obraz, na obraz Boy go stworzy: stworzy mczyzn i niewiast (Rdz 1,27). Kobieta wic, nie mniej ni mczyzna, nosi w sobie podobiestwo do Boga. Rwnie i do niej, od momentu, gdy pojawia si na ziemi jako owoc Boego dziaania, odnosz si sowa uznania: Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo bardzo dobre (Rdz 1,31). W tej perspektywie rnica midzy mczyzn i kobiet nie sugeruje niszoci kobiety ani nierwnoci, lecz stanowi nowy element, ktry wzbogaca Boy zamys, jawic si jako co bardzo dobrego. Zamiar Boy siga jednak znacznie dalej ni ukazuje to Ksiga Rodzaju. W Maryi bowiem Bg umoliwi uksztatowanie si osobowoci kobiecej, ktra przekracza znacznie zwyk sytuacj kobiety, opisan w stworzeniu Ewy. Niepowtarzalne miejsce Maryi w wiecie aski oraz Jej doskonao s owocem szczeglnej yczliwoci Boej, ktra pragnie doprowadzi wszystkich, mczyzn i kobiety, do doskonaoci moralnej i do witoci waciwej przybranym dzieciom Boym. Maryja jest bogosawiona midzy niewiastami; jednak w niezwykej godnoci, jak wyznacza Jej plan Boy, ma udzia w jaki sposb kada kobieta. 3. Szczeglny dar, ktry otrzymaa Matka Pana, jest nie tylko wiadectwem tego, co moglibymy nazwa szacunkiem Boga dla kobiety, ale ukazuje rwnie gboki zamys obecny w planach Boych, a odnoszcy si do jej niezastpionej roli w dziejach ludzkoci. Kobiety musz odkry ten Boy szacunek, by sobie coraz bardziej uwiadamia sw niezwyk godno. Historyczn i spoeczn sytuacj, ktra doprowadzia do reakcji w postaci feminizmu, charakteryzowa brak uznania dla wartoci kobiety, spychanej niejednokrotnie do drugorzdnej, a nawet marginalnej roli. Nie pozwalao jej to wyrazi w caej peni bogactwa inteligencji i mdroci, ktre cechuje kobieco. Na przestrzeni wiekw do zdolnoci kobiet nierzadko odnoszono si ze znikomym uznaniem, a czasem nawet z pogard i niesusznymi uprzedzeniami. Ten stan rzeczy
16 17

Ench. Vat., 1, 1307. Mulieris dignitatem, 1. 12

pomimo znacznych zmian niestety utrzymuje si rwnie dzisiaj w wielu krajach i rodowiskach na wiecie. 4. Posta Maryi wiadczy o tak wielkim szacunku Boga wobec kobiety, e wszelkie formy dyskryminacji pozbawione s jakiejkolwiek teoretycznej podstawy. Wspaniae dzieo, jakiego Stwrca dokona w Maryi, daje mczyznom i kobietom moliwo odkrycia nie dostrzeganych dotychczas wymiarw swego losu. Spogldajc na Matk Pana, kobiety bd mogy lepiej poj swoj godno oraz wielko swego posannictwa. Ale rwnie mczyni, w wietle Dziewicy Matki, mog zyska peniejsz i bardziej zrwnowaon wizj wasnej tosamoci, rodziny i spoeczestwa. Uwane spojrzenie na posta Maryi, zgodne z tym, co mwi o Niej Pismo wite odczytywane w wierze Kocioa, jest szczeglnie konieczne w zwizku z faktem, e niektre prdy feministyczne oceniy Jej rol bardzo nisko. Dziewica z Nazaretu bya ukazywana niekiedy jako symbol osobowoci kobiecej uwizionej w granicach wskiej i ciasnej rzeczywistoci ogniska domowego. A tymczasem jest wrcz przeciwnie, Maryja stanowi wzr penego rozkwitu powoania kobiety, bo mimo obiektywnych ogranicze zwizanych z sytuacj spoeczn, w jakiej ya, wywara ogromny wpyw na losy ludzkoci i przemian spoeczestwa. 5. Doktryna maryjna moe rwnie ukaza rozliczne sposoby, dziki ktrym ycie aski pogbia duchowe pikno kobiety. Gdy kobiety s bezwstydnie wykorzystywane przez tych, ktrzy czyni z nich przedmioty pozbawione godnoci, suce zaspokojeniu ich niskich instynktw, Maryja potwierdza wzniosy sens kobiecego pikna, bdcego darem i odzwierciedleniem pikna Boga. Prawd jest, e doskonao kobiety tak jak urzeczywistnia si ona w peni w Maryi, moe wydawa si na pierwszy rzut oka nadzwyczajnym przypadkiem, niemoliwym do naladowania, wzorem zbyt wzniosym, by go realizowa. Istotnie, jedyna w swoim rodzaju wito Tej, ktra od samego pocztku otrzymaa przywilej niepokalanego poczcia, uwaana bya czasem za przeszkod nie do pokonania. Tymczasem wyjtkowa wito Maryi w adnym wypadku nie stanowi przeszkody na drodze naladowania Pana i w planach Boych ma zachca wszystkich chrzecijan, by otwierali si na uwicajc moc aski Boga, dla ktrego nie ma rzeczy niemoliwych. W Maryi wszyscy s powoani do cakowitej ufnoci we wszechmoc Bo, ktra przemienia serca, prowadzc je do penego posannictwa wobec jej opatrznociowego planu mioci. (29.11.1995)

8. Maryja a powoanie kobiety w Kociele i spoeczestwie

1. Jak ju miaem sposobno wyjani w poprzednich katechezach, rola powierzona Maryi w
zbawczym planie Boym rzuca wiato na powoanie kobiety w yciu Kocioa i spoeczestwa, ukazujc rnice, jakie dziel j od mczyzny. Wzr, jaki stanowi Maryja, uwydatnia bowiem specyficzne cechy kobiecej osobowoci. W ostatnich latach pewne prdy ruchu feministycznego, majce na celu wspomaganie emancypacji kobiety, dyy do zrwnania jej we wszystkim z mczyzn. Bg jednak, zgodnie ze swym zamiarem objawionym w stworzeniu, pragnie, by kobieta miaa tak sam jak mczyzna godno i warto, ale jednoczenie podkrela jej odrbno i specyfik. Tosamo kobiety nie moe polega na tym, e bdzie ona kopi mczyzny, skoro obdarzona jest specyficznymi cechami i wasnociami, nadajcymi jej autonomiczny charakter, ktry naley zawsze promowa i rozwija. Wspomniane cechy specyficzne kobiecej osobowoci znalazy sw peni w Maryi. Penia Boej aski sprzyjaa bowiem rozwiniciu si w Niej wszelkich naturalnych zdolnoci typowych dla kobiety. Rola Maryi w dziele zbawienia jest cakowicie uzaleniona od roli Chrystusa. Peni Ona jedyn w swym rodzaju funkcj, niezbdn, by moga si wypeni tajemnica wcielenia: macierzystwo Maryi byo konieczne, by wiat otrzyma Zbawiciela, prawdziwego Syna Boego, ale rwnie doskonaego czowieka. Znaczenie wsppracy kobiety w przyjciu Chrystusa podkrela inicjatywa Boga, ktry poprzez anioa powiadamia Dziewic z Nazaretu o swoim planie zbawienia po to, by moga z nim wspdziaa w sposb wiadomy i wolny, wyraajc sw wielkoduszn zgod.
13

Urzeczywistnia si tu najdoskonalszy wzr odpowiedzialnej wsppracy kobiety w odkupieniu czowieka caego czowieka stanowicy transcendentalny punkt odniesienia dla kadej wypowiedzi na temat roli i funkcji kobiety w dziejach. 2. Urzeczywistniajc tak wznios form wsppracy, Maryja wskazuje rwnie na sposb, w jaki kobieta powinna nadawa konkretn form swojemu posannictwu. W odpowiedzi na sowa anioa Dziewica nie wysuwa adnych podyktowanych przez dum roszcze ani nie stara si zaspokoi osobistych ambicji. Zgodnie z tym, jak ukazuje J nam ukasz, pragnie Ona tylko pokornie suy cakowicie i z ufnoci zawierzajc Boemu planowi zbawienia. Taki jest sens odpowiedzi: Oto ja suebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1,38). Istotnie, nie jest to z Jej strony tylko bierne przyzwolenie, jako e wyraa Ona sw zgod dopiero po przedstawieniu trudnoci, jak byo postanowienie, e zachowa dziewictwo, aby w sposb peniejszy nalee do Pana. Po wysuchaniu odpowiedzi anioa Maryja natychmiast wyrazia sw zgod, zachowujc postaw pokornej suby. Biorc przykad z Maryi, wiele kobiet penio i nadal peni w Kociele pokorn, bardzo wartociow sub na rzecz szerzenia Krlestwa Chrystusowego. 3. Posta Maryi przypomina dzisiejszym kobietom warto macierzystwa. Nie zawsze we wspczesnym wiecie warto ta znajduje sprawiedliw i zrwnowaon ocen. Niejednokrotnie konieczno podejmowania pracy, aby zaspokoi wzrastajce potrzeby rodziny, oraz bdne pojcie wolnoci, dopatrujce si w opiece nad dziemi przeszkody dla autonomii i moliwoci samorealizowania si przez kobiet, przysaniaj znaczenie macierzystwa dla rozwoju kobiecej osobowoci. W innych przypadkach z kolei biologiczny aspekt reprodukcji stawa si tak wany, e spycha na dalszy plan inne istotne moliwoci, jakimi dysponuje kobieta, by wyrazi swe wrodzone powoanie do bycia matk. Maryja pozwala nam zrozumie prawdziwy sens macierzystwa, ktre osiga w zbawczych planach Boych swj najwyszy wymiar. Dla Niej bycie matk wie si nie tylko z moliwoci penego rozwoju osobowoci kobiecej, ukierunkowanej przede wszystkim na dar ycia, ale stanowi rwnie odpowied wiary na waciwe kobiecie powoanie, osigajce sw prawdziw warto jedynie w wietle przymierza z Bogiem18. 4. Patrzc uwanie na Maryj, odkrywamy w Niej rwnie wzr dziewictwa przeywanego dla krlestwa. Bdc wzorem dziewicy, zapragna Ona w swym sercu pozosta w tym stanie, by coraz bardziej pogbia sw zayo z Bogiem. Kobietom powoanym do dziewiczej czystoci Maryja ukazuje gboki sens takiego szczeglnego powoania, zwracajc uwag na duchow podno, jaka si z ni czy w planach Boych: na macierzystwo wyszego rzdu, macierzystwo wedug Ducha19. Macierzyskie Serce Maryi, wraliwe na wszelkie ludzkie ndze, przypomina ponadto kobietom, e do rozwoju ich osobowoci potrzebna jest mio. Kobieta jest wraliwsza na wartoci serca i dlatego wykazuje wielk zdolno do obdarowania sob. Tym wszystkim, ktrzy w naszej epoce proponuj egoistyczne wzorce realizacji osobowoci kobiecej, janiejca witoci posta Matki Pana ukazuje, e jedynie poprzez uczynienie z siebie daru i przedkadanie potrzeb blinich nad wasne mona autentycznie urzeczywistni Boy plan we wasnym yciu. Obecno Maryi uczy kobiety okazywania miosierdzia i solidarnoci wobec ludzkich dramatw, a take budzi wol ulenia tym wszystkim, ktrzy cierpi: ubogim, chorym i potrzebujcym pomocy. Na mocy szczeglnej wizi z Maryj kobieta bya czsto na przestrzeni dziejw symbolem bliskoci Boga ze spragnion dobroci i czuoci ludzkoci, zranion przez nienawi i grzech, i krzewia w wiecie cywilizacj, ktra na przemoc potrafi odpowiedzie mioci.

18 19

Mulieris dignitatem, 19. Por. tame, 21. 14

(6.12.1995)

9. Obecno Maryi w pracach soborowych

1. Chciabym dzisiaj podj refleksj nad szczegln obecnoci Matki Kocioa w wydarzeniu kocielnym, ktre z pewnoci odegrao najwaniejsz rol w naszym stuleciu: w Ekumenicznym Soborze Watykaskim II, rozpocztym przez papiea Jana XXIII rankiem 11 padziernika 1962r., a zakoczonym przez Pawa VI w dniu 8 grudnia 1965r. Istotnie, szczeglny ton maryjny charakteryzuje owo zgromadzenie soborowe, i to od samego pocztku. Ju w licie apostolskim Celebrandi Concilii Oecumenici mj czcigodny poprzednik, suga Boy Jan XXIII wezwa do modlitwy o mone wstawiennictwo Maryi, Matki aski i niebiaskiej patronki Soboru20. Nastpnie w 1962r., w wito Oczyszczenia Maryi, Jan XXIII ustali, e Sobr rozpocznie si 11 padziernika i wyjani, e wybra t dat na pamitk wielkiego Soboru Efeskiego, ktry wanie w tym dniu ogosi Maryj Theotkos Matk Bo21. Z kolei w swym przemwieniu inauguracyjnym papie powierzy Sobr Wspomoycielce wiernych, Wspomoycielce biskupw, proszc J o matczyn opiek nad pracami soborowymi i o ich pomylne rezultaty22. Rwnie Ojcowie Soboru odwoali si bezporednio do Maryi, gdy w przesaniu skierowanym do wiata z okazji otwarcia sesji soborowych gosili: my, nastpcy Apostow, wsplnie zebrani na modlitwie z Maryj, Matk Jezusa, tworzymy jedno ciao apostolskie23, nawizujc w ten sposb w komunii z Maryj do pierwotnego Kocioa trwajcego w oczekiwaniu na Ducha witego (por. Dz 1,14). 2. Podczas drugiej sesji Soboru pada propozycja, by rozwaania o Najwitszej Pannie zostay wczone do Konstytucji o Kociele. Inicjatywa ta, cho zalecona wprost przez Komisj Teologiczn, wzbudzia sprzeczne opinie. Niektrzy, uwaajc, e jest ona niewystarczajca, by podkreli niezwyko posannictwa Matki Jezusa w Kociele, utrzymywali, e jedynie w osobnym dokumencie mona wyrazi godno, wano, nadzwyczajn wito oraz szczegln rol Maryi w odkupieniu dokonanym przez Jej Syna. Postrzegajc ponadto Maryj w pewnym sensie ponad Kocioem, wyraali obaw, e decyzja wczenia doktryny maryjnej do dokumentu o Kociele nie ukae w wystarczajcym stopniu przywilejw Maryi i sprowadzi Jej rol do poziomu innych czonkw Kocioa24. Inni natomiast opowiadali si za propozycj Komisji Teologicznej przewidujcej poczenie w tym samym dokumencie doktryny o Maryi i o Kociele. Ich zdaniem rzeczywistoci tych nie mona byo oddziela na Soborze, ktry stawiajc sobie za cel przedstawienie na nowo tosamoci i misji Ludu Boego, musia ukaza jego gboki zwizek z T, ktra jest figur i wzorem Kocioa w dziewictwie i macierzystwie. Bogosawiona Dziewica bowiem, jako wybitny czonek wsplnoty kocielnej, zajmuje specjalne miejsce w nauczaniu Kocioa. Ponadto, dziki uwydatnieniu zwizku midzy Maryj i Kocioem doktryna maryjna proponowana przez Sobr stawaa si bardziej zrozumiaa dla chrzecijan yjcych duchem Reformacji25. Ojcowie Soborowi, ktrych oywiaa ta sama mio do Maryi, uwypuklali zatem rne aspekty Jej postaci, wyraajc odmienne stanowiska doktrynalne. Jedni kontemplowali Maryj przede wszystkim poprzez Jej wi z Chrystusem, inni widzieli w Niej raczej czonka Kocioa. 3. Po dyskusji, bogatej w argumenty doktrynalne i uwzgldniajcej godno Matki Boej i Jej szczegln obecno w yciu Kocioa, postanowiono wczy rozwaanie maryjne do soborowego dokumentu o Kociele26. Nowy schemat o Bogosawionej Dziewicy, opracowany jako integralna cz Konstytucji dogmatycznej o Kociele, stanowi rzeczywisty postp doktrynalny. Pooenie akcentu na wiar Maryi oraz bardziej systematyczne denie do oparcia doktryny maryjnej na podstawie Pisma
20 21

11 kwietnia 1961r., AAS 53 (1961), s. 242. Motu proprio Concilium, AAS 54 (1962), s. 67-68. 22 AAS 54 (1962), s. 795. 23 Acta Synodalia, I, I, s. 254. 24 Acta Synodalia, II, III, s. 338-342. 25 Tame, II, III, s. 343-345. 26 Tame, II, III, s. 627. 15

witego stanowi znaczce i poyteczne elementy, ktre wzbogacaj pobono i szacunek ludu chrzecijaskiego dla bogosawionej Bogurodzicy. Ponadto niebezpieczestwo redukcjonizmu, ktrego obawiali si niektrzy Ojcowie, z czasem okazao si ponne: posannictwo i przywileje Maryi zostay na rne sposoby potwierdzone; Jej wsppraca w Boym planie zbawienia zostaa uwydatniona; harmonijny zwizek tej wsppracy z jedynym porednictwem Chrystusa okaza si bardziej oczywisty. Poza tym po raz pierwszy soborowe Magisterium dawao Kocioowi doktrynalny wywd o roli Maryi w odkupieczym dziele Chrystusa i w yciu Kocioa. Powinnimy wic uwaa wybr Ojcw Soborowych za decyzj naprawd opatrznociow, okazaa si ona bowiem bardzo owocna w dalszych pracach zwizanych z doktryn. 4. Podczas sesji soborowych wielu Ojcw wyrazio yczenie, by doktryna maryjna zostaa jeszcze bardziej wzbogacona o inne prawdy na temat roli Maryi w dziele zbawienia. Szczeglny kontekst, w ktrym toczya si dyskusja mariologiczna podczas Soboru Watykaskiego II, nie pozwoli na spenienie tych uzasadnionych i powszechnie podzielanych postulatw, ale nauka soborowa o Maryi zachowuje sw moc i zrwnowaony charakter, a tematy nie w peni zdefiniowane znalazy waciwe miejsce w opracowaniu caociowym. W ten sposb wahania, ktre budzi w niektrych Ojcach tytu Poredniczki, nie przeszkodziy Soborowi w posueniu si raz tym tytuem i w potwierdzeniu za pomoc innych sw poredniczej roli Maryi, poczwszy od zgody wobec zwiastowania anielskiego po macierzystwo w porzdku aski27. Ponadto Sobr twierdza Jej wspprac w szczeglny zaiste sposb w dziele odnowy nadprzyrodzonego ycia dusz ludzkich28. Wreszcie, nawet jeeli nie uywa tytuu Matki Kocioa, tekst Lumen gentium jasno podkrela cze Kocioa dla Maryi jako najukochaszej Matki. Z caego rozdziau VIII Konstytucji dogmatycznej o Kociele wynika jasno, e ostrono w sferze terminologii nie przeszkodzia w przedstawieniu podstawowej doktryny, bardzo bogatej i pozytywnej, bdcej wyrazem wiary i mioci dla Tej, ktr Koci uznaje za Matk i wzr swego ycia. Z drugiej strony, rne punkty widzenia Ojcw, ktre zostay przedstawione podczas debaty soborowej, okazay si opatrznociowe, poniewa tworzc harmonijn cao, ukazay wierze i pobonoci chrzecijaskiego ludu peniejsz i bardziej zrwnowaon wizj wspaniaej tosamoci Matki Pana i Jej nadzwyczajnej roli w dziele odkupienia. (13.12.1995)

10. Cel i metoda wykadu doktryny maryjnej

1. Odczytujc Konstytucj dogmatyczn Lumen gentium, ktra w VIII rozdziale wyjania starannie zarwno rol Bogosawionej Dziewicy w tajemnicy Sowa Wcielonego i Ciaa Mistycznego, jak i obowizki ludzi odkupionych wzgldem Bogarodzicy, pragn dokona w tych moich katechezach zwizej syntezy wiary Kocioa w tajemnic Maryi, potwierdzajc wraz z Soborem, e nie chodzi tu o przedstawienie penej nauki ani rozstrzyganie kwestii jeszcze niecakowicie wyjanionych przez teologw29. Chc przede wszystkim opisa rol Bogosawionej Dziewicy w tajemnicy Sowa Wcielonego i Ciaa Mistycznego30, opierajc si na Pimie witym oraz Tradycji apostolskiej i uwzgldniajc rozwj doktryny, jaki si dokona w Kociele a do naszych czasw. Ponadto, zwaywszy na to, e rola Maryi w historii zbawienia jest cile zwizana z tajemnic Chrystusa i Kocioa, bd stale pamita o tych podstawowych punktach odniesienia, ktre wyznaczajc doktrynie maryjnej nalene miejsce, umoliwiaj odkrycie jej wielkiego i niewyczerpanego bogactwa. Refleksja nad tajemnic Matki Pana jest dziedzin bardzo rozleg i na przestrzeni stuleci absorbowaa wielu pasterzy i teologw. Niektrzy z nich, prbujc uwydatni centralne aspekty
27 28

Por. Lumen gentium, 62. Tame, 61. 29 Por. Lumen gentium, 54. 30 Tame. 16

mariologii, wizali j niekiedy z chrystologi lub eklezjologi. Cho naley pamita o Jej zwizku ze wszystkimi tajemnicami wiary, tajemnica Maryi zasuguje na osobny wykad, ukazujcy Jej osob i rol w historii zbawienia w wietle Biblii i Tradycji kocielnej. 2. Idc za wskazaniami Soboru, trzeba rwnie odpowiednio ukaza obowizki ludzi odkupionych wzgldem Bogarodzicy, Matki Chrystusa i matki ludzi, zwaszcza wiernych 31. Rola wyznaczona Maryi w Boym planie zbawienia nie tylko musi by przez chrzecijan przyjta i przemylana, ale pociga za sob konieczno dokonania konkretnych wyborw, umoliwiajcych naladowanie w yciu ewangelicznej postawy Tej, ktra wyprzedza Koci w wierze i witoci. W ten sposb Matka Pana wywiera szczeglny wpyw na styl modlitwy wiernych. Rwnie liturgia Kocioa potwierdza, e zajmuje Ona szczeglne miejsce w pobonoci i egzystencji wszystkich wierzcych. Naley podkreli, e doktryna i kult maryjny nie s wykwitem sentymentalizmu. Tajemnica Maryi jest objawion prawd, dostpn rozumowemu poznaniu wierzcych, a od tych, ktrym w Kociele powierzone jest zadanie studium i nauczania, wymaga nie mniej cisej metody refleksji doktrynalnej ni wszystkie pozostae dziedziny teologii. Jezus sam prosi zreszt swoich wspczesnych, by w stosunku do Jego Matki nie kierowali si pytkim entuzjazmem, ale dostrzegali w Niej przede wszystkim T, ktra jest bogosawiona, poniewa sucha sowa Boego i zachowuje je (por. k 11,28). Nie tylko uczucia, lecz przede wszystkim wiato Ducha powinno pomaga nam w zrozumieniu Matki Jezusa i Jej wkadu w dzieo zbawienia. 3. Mwic o umiarze i rwnowadze, jakie naley zachowa zarwno w doktrynie, jak i kulcie maryjnym, Sobr wzywa gorco teologw oraz goszcych sowo Boe, aby wystrzegali si pilnie [] wszelkiej faszywej przesady32. Dzieje si tak w wypadku tych, ktrzy przyjmuj postaw maksymalistyczn, wyraajc si w przypisywaniu Maryi wszystkich prerogatyw Chrystusa oraz charyzmatw Kocioa. W doktrynie maryjnej naley zawsze uwzgldnia nieskoczon rnic midzy ludzk osob Maryi a bosk Osob Jezusa. Przypisanie Maryi maksimum nie moe sta si norm mariologii, ktra musi nieustannie nawizywa do tego, co Objawienie mwi na temat darw, jakimi Bg obdarzy Dziewic ze wzgldu na Jej wzniose posannictwo. Sobr zachca rwnie teologw i kaznodziei, by wystrzegali si [] zbytniej ciasnoty umysu33, to znaczy niebezpieczestwa minimalizmu, ktry moe ujawni si w pozycjach doktrynalnych, w interpretacjach egzegetycznych oraz w aktach kultu prowadzcych do umniejszenia, wanoci i nieomal pozbawienia Maryi Jej roli w historii zbawienia, Jej nienaruszonego dziewictwa oraz witoci. Trzeba unika takich kracowych stanowisk w imi konsekwentnej i szczerej wiernoci wobec objawionej prawdy, ukazanej w Pimie witym oraz Tradycji apostolskiej. 4. Sobr dostarcza nam kryterium pozwalajcego rozezna autentyczn doktryn maryjn: Maryja w Kociele witym zajmuje miejsce najwysze po Chrystusie, a zarazem nam najblisze34. Miejsce najwysze: musimy odkry ten najwyszy poziom przyznany Maryi w misterium zbawienia. Jest to jednak powoanie cakowicie zwrcone na Chrystusa. Miejsce nam najblisze: na nasze ycie wywiera gboki wpyw przykad i wstawiennictwo Maryi. Powinnimy jednak krytycznie oceni starania, jakie podejmujemy, by by blisko Niej. Caa pedagogia historii zbawienia wzywa nas do kierowania wzroku na Dziewic. Chrzecijaska asceza kadej epoki kae nam myle o Niej jako o wzorze doskonaego przyjcia woli Boej. Jako wybrany wzr witoci Maryja jest przewodniczk wierzcych na drodze do Raju. Towarzyszc z bliska wydarzeniom naszego codziennego ycia, Maryja podtrzymuje nas w chwilach prby i dodaje nam odwagi w trudnociach, ukazujc nam zawsze cel, jakim jest wieczne zbawienie. W ten sposb coraz wyraniej zarysowuje si Jej rola jako Matki: Matki swego Syna
31 32

Por. tame. Lumen gentium, 67. 33 Tame. 34 Lumen gentium, 54. 17

Jezusa, czuej i czujnej Matki nas wszystkich, ktrym Odkupiciel na krzyu poleci, bymy J przyjli jako synowie w wierze. (3.1.1996)

11. Maryja w perspektywie trynitarnej

1. Rozdzia VIII Konstytucji Lumen gentium ukazuje misterium Chrystusa jako konieczny i
nieodzowny punkt odniesienia dla doktryny maryjnej. W tym aspekcie wymowne s pierwsze sowa Wstpu: Bg, najaskawszy i najmdrzejszy, chcc dokona odkupienia wiata, gdy [] nadesza penia czasu, zesa [] Syna swego zrodzonego z niewiasty, [] abymy mogli otrzyma przybrane synostwo (Ga 4,4-5)35. Tym Synem jest Mesjasz oczekiwany przez lud Starego Przymierza, posany przez Ojca w decydujcym momencie dziejw, w peni czasu, ktra zbiega si z Jego narodzeniem z niewiasty w naszym wiecie. Tej, ktra wprowadzia w ludzko odwiecznego Syna Boego, nie mona nigdy oddziela od Tego, ktry znajduje si w centrum planu Boego realizowanego w historii. Prymat Chrystusa objawia si w Kociele, Jego Mistycznym Ciele: w nim bowiem wierni trwaj przy Chrystusie oraz maj czno ze wszystkimi witymi Jego 36. To Chrystus przyciga do siebie wszystkich ludzi. Natomiast Maryja, ktra jako Matka pozostaje gboko zjednoczona ze swym Synem, przyczynia si do tego, by wierni kierowali ku Niemu swoje oczy i serca. Ona jest drog prowadzc do Chrystusa: Ta bowiem, ktra przy zwiastowaniu anielskim pocza i w sercu, i w ciele sowo Boe37, pokazuje nam, jak przyj w naszym yciu Syna, ktry zstpi z nieba i uczy nas stawia Jezusa w centrum naszej egzystencji jako jej najwysze prawo. 2. Maryja pomaga nam rwnie w odkryciu u pocztkw caego dziea zbawienia suwerennego dziaania Ojca, ktry powouje ludzi, by stali si synami w jedynym Synu. Przytaczajc wspaniae sowa z Listu do Efezjan: Bg, bdc bogaty w miosierdzie, przez wielk sw mio, jak nas umiowa, i to nas, umarych na skutek wystpkw, razem z Chrystusem przywrci do ycia (Ef 2,4), Sobr nadaje Bogu tytu najaskawszego: tak wic Syn zrodzony z niewiasty objawia si jako owoc miosierdzia Ojca i pozwala lepiej zrozumie, e owa Niewiasta jest Matk miosierdzia. W tym samym kontekcie Sobr nazywa Boga najmdrzejszym, zalecajc zwrcenie szczeglnej uwagi na cisy zwizek istniejcy midzy Maryj a Bo mdroci, ktra w swym tajemniczym zamyle zechciaa, by Dziewica zostaa matk. 3. O szczeglnej wizi czcej Maryj z Duchem witym przypomina nam rwnie tekst soborowy w sowach Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskiego, ktre wypowiadamy podczas liturgii eucharystycznej: On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstpi z nieba. I za spraw Ducha witego przyj ciao z Maryi Dziewicy. Wyraajc niezmienn wiar Kocioa, Sobr przypomina nam, e cudowne wcielenie Syna dokonao si w onie Dziewicy Maryi bez udziau mczyzny, za spraw Ducha witego. Wstp rozdziau VIII Lumen gentium wskazuje zatem na perspektyw trynitarn jako istotny wymiar doktryny maryjnej. Wszystko bowiem ma rdo w woli Ojca, ktry posa Syna na wiat, objawiajc Go ludziom i ustanawiajc Gow Kocioa oraz centrum dziejw. Zamys ten urzeczywistni si przez wcielenie, dzieo Ducha witego, ale zarazem dziki istotnemu udziaowi kobiety, Maryi Dziewicy, ktra wniosa w ten sposb wany wkad w ekonomi udzielania si Trjcy witej rodzajowi ludzkiemu. 4. Potrjn relacj Maryi wobec Osb Boskich potwierdzaj rwnie sowa ukazujce typow wi czc Matk Pana z Kocioem: obdarzona jest tym najwyszym darem i najwysz godnoci, e jest mianowicie Rodzicielk Syna Boego, a przez to najbardziej umiowan cr Ojca i witym przybytkiem Ducha witego38. Fundamentaln godno Maryi stanowi bycie Matk Syna. W doktrynie i kulcie chrzecijaskim wyraa to tytu Matki Boej.
35 36

Tame, 52. Por. Lumen gentium, 52. 37 Tame, 53. 38 Lumen gentium, 53. 18

To zaskakujce okrelenie wskazuje na pokor Jednorodzonego Syna Boego we wcieleniu oraz w zwizku z tym na najwyszy przywilej przyznany ludzkiej istocie, powoanej do zrodzenia Go w ciele. Matka Syna, Maryja, jest najbardziej umiowan cr Ojca w sposb niepowtarzalny. Przyznany jest Jej szczeglny przywilej, polegajcy na podobiestwie midzy Jej macierzystwem a Boskim ojcostwem. A ponadto: kady chrzecijanin jest wityni Ducha witego zgodnie ze sowami apostoa Pawa (1Kor 6,19). Sowa te jednak nabieraj nadzwyczajnego znaczenia w wypadku Maryi: w Niej bowiem relacja z Duchem witym wzbogacona jest o wymiar oblubieczy. Przypomniaem o tym w encyklice Redemptoris Mater: Wczeniej zstpi na Ni Duch wity. Staa si Jego doskona Oblubienic przy zwiastowaniu, przyjmujc sowo Boga ywego39. 5. Uprzywilejowana relacja Maryi z Trjc wit nadaje Jej godno przewyszajc znacznie godno wszystkich innych stworze. Przypomina o tym wyranie Sobr: dziki temu darowi szczeglnej aski Maryja gruje wielce nad wszystkimi innymi stworzeniami40. Mimo tak wielkiej godnoci Maryja pozostaje jednak solidarna z kadym z nas. Mwi bowiem dalej Lumen gentium: Jednoczenie za zczona jest ze wszystkimi ludmi, ktrzy maj by zbawieni oraz zostaa odkupiona w sposb wzniolejszy ze wzgldu na zasugi Syna swego41. Wyjania si w ten sposb autentyczny sens przywilejw Maryi i Jej nadzwyczajnych relacji z Trjc wit: dziki nim moe Ona wsppracowa w zbawieniu rodzaju ludzkiego. Niezmierzona wielko Matki Pana pozostaje zatem darem mioci Boej dla wszystkich ludzi. Nazywajc J bogosawion (k 1,48), pokolenia chwal wielkie rzeczy (k 1,49), ktrych Bg dokona w Niej dla ludzkoci pomny na miosierdzie swoje (k 1,54). (10.1.1996)

39 40

Redemptoris Mater, 26. Lumen gentium, 53. 41 Tame. 19

CZ II. ZAPOWIEDZI STAROTESTAMENTALNE

12. Maryja w Protoewangelii
1. Ksigi Starego Testamentu opisuj histori zbawienia, w ktrej powoli przygotowuje si przyjcie na wiat Chrystusa. Ot te pradawne dokumenty, jak odczytuje si je w Kociele i jak w wietle pniejszego, penego objawienia si je rozumie, ujawniaj z biegiem czasu coraz janiej posta niewiasty, Matki Odkupiciela42. Te stwierdzenia Soboru Watykaskiego II przypominaj nam, w jaki sposb posta Maryi bya zarysowywana od samych pocztkw historii zbawienia. Mona J dostrzec ju w tekstach Starego Testamentu, jednak jej znaczenie staje si jasne dopiero wtedy, kiedy odczytuje si je w Kociele i pojmuje w wietle Nowego Testamentu. Duch wity bowiem, inspirujc rnych autorw, ukierunkowa starotestamentalne Objawienie ku Chrystusowi, ktry przyszed na wiat, rodzc si z ona Dziewicy Maryi. 2. Pord biblijnych sw, ktre zapowiaday pojawienie si Matki Odkupiciela, Sobr przytacza zwaszcza te, w ktrych Bg po upadku Adama i Ewy objawia swj plan zbawienia. Pan mwi do wa, przedstawiajcego zego ducha: Wprowadzam nieprzyja midzy ciebie a niewiast, pomidzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiady ci gow, a ty zmiadysz mu pit (Rdz 3,15). Sowa te, okrelane przez Tradycj chrzecijask od XVIw. jako Protoewangelia, czyli pierwsza Dobra Nowina, pozwalaj odgadywa na czym polega zbawczy zamiar Boy od samych pocztkw ludzkoci. Istotnie, zgodnie z przekazem witego autora, pierwsz reakcj Pana na grzech nie jest ukaranie winnych, lecz otwarcie im perspektywy zbawienia oraz czynne wczenie ich w dzieo zbawienia; okazuje On w ten sposb wielk wspaniaomylno tym, ktrzy Go obrazili. Sowa Protoewangelii ukazuj ponadto szczeglne przeznaczenie kobiety, ktra chocia ulega wowi kusicielowi wczeniej ni mczyzna, staa si pniej w planach Boga Jego pierwszym sprzymierzecem. Ewa sprzymierzya si z wem, by doprowadzi mczyzn do grzechu. Bg zapowiada, e cakowicie odwrci t sytuacj i sprawi, i kobieta stanie si nieprzyjacielem wa. 3. Egzegeci przyznaj zgodnie e jak mwi orygina hebrajski Ksigi Rodzaju wowi ma si przeciwstawi nie bezporednio niewiasta, lecz jej potomstwo. Tekst w podkrela jednak, e w walce z kusicielem odegra ona wan rol: jej potomek okae si bowiem zwycizc wa. Kim jest ta niewiasta? Tekst biblijny nie nazywa jej po imieniu, lecz ukazuje obraz nowej niewiasty, ktra zgodnie z wol Bo zadouczyni upadkowi Ewy: jest ona bowiem powoana, by odnowi rol i godno kobiety i przyczyni si do zmiany losu ludzkoci, wspomagajc poprzez swe macierzyskie posannictwo zwycistwo Boga nad szatanem. 4. W wietle Nowego Testamentu oraz Tradycji Kocioa wiemy, e zapowiadan przez Protoewangeli now niewiast jest Maryja i rozpoznajemy w jej potomstwie Syna, Jezusa, ktry odnosi zwycistwo nad wadz szatana w tajemnicy paschalnej. Widzimy ponadto, e zaprowadzona przez Boga nieprzyja midzy wem a niewiast urzeczywistnia si w Maryi w podwjny sposb. Jako doskonay sprzymierzeniec Boga i nieprzyjacika szatana, zostaa cakowicie wyzwolona spod jego wadzy przez niepokalane poczcie, kiedy zostaa poczta w asce przez Ducha witego i zachowana od wszelkiej zmazy grzechu. Ponadto, wczona w zbawcze dzieo Syna, Maryja zostaa w peni wczona w walk przeciw duchowi za. Tak wic tytuy Niepokalanego Poczcia oraz Wsppracownicy Odkupiciela, pod jakimi wzywa Maryj wiara Kocioa, wychwalajc Jej duchowe pikno i istotny udzia w cudownym dziele zbawienia, ukazuj kracow opozycj midzy wem a now Ew. 5. Egzegeci i teologowie twierdz, e wiato nowej Ewy, Maryi, opromienia z kart Ksigi Rodzaju ca ekonomi zbawienia i ju w tym tekcie dostrzegaj wi pomidzy Maryj a Kocioem. Podkrelamy tu z radoci, e pojcie niewiasta, majce w Ksidze Rodzaju wymow
42

Lumen gentium, 55. 20

ogln, pozwala wiza z Dziewic z Nazaretu i z Jej rol w dziele zbawienia inne kobiety, przede wszystkim te, ktre zgodnie z planem Boym powoane s do podjcia walki ze zym duchem. Kobiety, ktre mogyby podobnie jak Ewa ulec pokusom szatana, z solidarnoci Maryi czerpi siy potrzebne do pokonania nieprzyjaciela, stajc si w ten sposb pierwszymi sprzymierzecami Boga na drodze zbawienia. To tajemnicze przymierze Boga z kobietami wyraa si na rne sposoby rwnie w naszych czasach: w gorliwoci kobiet oddajcych si modlitwie osobistej i kultowi liturgicznemu, w posudze katechetycznej i wiadectwach mioci, w licznych powoaniach eskich do ycia konsekrowanego, w religijnym wychowaniu w rodzinie. Wszystkie te znaki wiadcz o urzeczywistnieniu si przepowiedni Protoewangelii w sposb bardzo konkretny. Sugerujc bowiem rozszerzenie znaczenia sowa niewiasta w obrbie widzialnych granic Kocioa i poza nimi ukazuje ona, e niepowtarzalnego powoania Maryi nie mona oddzieli od powoania ludzkoci, a zwaszcza od powoania kadej kobiety, czerpicej wzr z posannictwa Maryi, nazwanej pierwszym Sprzymierzecem Boga w walce z szatanem i zem. (24.1.1996)

13. Zapowied mesjaskiego macierzystwa

1. Mwic o postaci Maryi w Starym Testamencie, Sobr43 powouje si na znany tekst z
Ksigi Izajasza, ktry przycign szczegln uwag pierwszych chrzecijan: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel (Iz 7,14). Mateusz przypisuje temu proroctwu znaczenie chrystologiczne i maryjne: opisujc wizj Jzefa, w ktrej anio nakazuje mu, by wzi do siebie Maryj, swoj maonk, albowiem z Ducha witego jest to, co si w Niej poczo (Mt 1,20), ewangelista dodaje: A stao si to wszystko, aby si wypenio sowo Paskie powiedziane przez Proroka: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, ktremu nadadz imi Emmanuel, to znaczy: Bg z nami (Mt 1,22-23). 2. Proroctwo to, tak jak zapisane jest w tekcie hebrajskim, nie zapowiada jednoznacznie dziewiczych narodzin Emmanuela: uyte tam sowo almah oznacza po prostu mod kobiet, niekoniecznie dziewic. Skdind wiadomo, e tradycja ydowska nie gosia ideau wieczystego dziewictwa, nigdy te nie pojawia si w niej idea dziewiczego macierzystwa. Natomiast w przekadzie greckim to hebrajskie sowo zostao oddane jako parthenos dziewica. Fakt ten mgby si wydawa jedynie translacyjnym szczegem, my jednak winnimy w nim dostrzec tajemnicz interwencj Ducha witego, ktry nadaje taki sens sowom Izajasza, aby ludzie mogli waciwie zrozumie niezwyke narodziny Mesjasza. Uycie w przekadzie sowa dziewica mona uzasadni tym, e Izajasz bardzo uroczycie zapowiada poczcie dziecka i przedstawia je jako znak od Boga (Iz 7,10-14), kae wic spodziewa si czego niezwykego. Natomiast sam fakt, e moda kobieta staje si brzemienna po zblieniu z mem, nie jest czym niezwykym. Z drugiej strony proroctwo w ogle nie wspomina o mu. Sposb, w jaki jest sformuowane, sugeruje zatem interpretacj, ktr nada mu pniej przekad grecki. 3. W pierwotnym kontekcie proroctwo Izajasza (Iz 7,14) byo odpowiedzi Boga na brak wiary krla Achaza, ktry lka si zbrojnego najazdu krlw ssiednich pastw i pragn uzyska protekcj Asyrii, aby ocali siebie i swoje krlestwo. Doradzajc mu, aby zaufa wycznie Bogu i zrezygnowa z niebezpiecznej interwencji asyryjskiej, prorok Izajasz wzywa krla w imieniu Pana do aktu wiary w Bo moc: Pro dla siebie o znak od Pana Boga twego. Wobec odmowy krla, ktry woli szuka ratunku u ludzi, Izajasz wypowiada synne proroctwo: Suchajcie wic, domu Dawidowy: Czy mao wam naprzykrza si ludziom, i naprzykrzacie si take mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel (Iz 7,13-14). Zapowied znaku Emmanuela Boga z nami oznacza obietnic Boej obecnoci w dziejach, ktra nabierze penego znaczenia w tajemnicy wcielenia Sowa. 4. Fakt, e zapowied cudownych narodzin Emmanuela mwi o kobiecie, majcej pocz i urodzi dziecko, zdaje si wskazywa na intencj zwizania matki z losem syna ksicia, ktry

43

Lumen gentium, 55. 21

ustanowi idealne krlestwo, krlestwo mesjaskie i pozwala dostrzec szczeglny zamys Boy, podkrelajcy rol kobiety. Nie tylko bowiem dziecko jest znakiem, ale take samo jego niezwyke poczcie, objawione potem w narodzinach wydarzeniu penym nadziei, ktre podkrela centraln rol matki. Proroctwo o Emmanuelu naley te odczytywa w wietle obietnicy zoonej Dawidowi, zapisanej w Drugiej Ksidze Samuela. Prorok Natan obiecuje w niej Bo przychylno potomkowi krla: On zbuduje dom imieniu memu, a Ja utwierdz tron jego krlestwa na wieki. Ja bd mu ojcem, a on bdzie Mi synem (2Sm 7,13-14). Bg pragnie przyj wobec pokolenia Dawida rol Ojca, ktra ujawni swj peny i autentyczny sens w Nowym Testamencie przez wcielenie si Syna Boego w rodzie Dawida (por. Rz 1,3). 5. W innym bardzo znanym tekcie sam prorok Izajasz potwierdza wyjtkowy charakter narodzin Emmanuela. Oto jego sowa: Dzieci nam si narodzio, Syn zosta nam dany, na Jego barkach spocza wadza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bg Mocny, Odwieczny Ojciec, Ksi Pokoju (Iz 9,5). Wymieniajc imiona dziecka, prorok wskazuje na przymioty jego krlewskiej misji: mdro, moc, ojcowsk dobro, denie do pokoju. Nie wspomina si tu o matce, ale wywyszeniu syna, ktry przynosi ludowi to wszystko, czego mona oczekiwa od mesjaskiego krla, opromienia take kobiet, ktra go pocza i urodzia. 6. Take synne proroctwo Micheasza wskazuje na narodziny Emmanuela. Mwi prorok: A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jeste wrd plemion judzkich! Z ciebie mi wyjdzie Ten, ktry bdzie wada w Izraelu, a pochodzenie Jego od pocztku, od dni wiecznoci. Przeto [Pan] wyda ich a do czasu, kiedy porodzi majca porodzi (Mi 5,1-2). Te sowa wyraaj oczekiwanie na narodziny pene mesjaskiej nadziei, ktre raz jeszcze uwypuklaj rol matki: to przedziwne wydarzenie, niosce rado i zbawienie, jednoznacznie na ni wskazuje i j wywysza. 7. Dziewicze macierzystwo Maryi zostao przygotowane w szerszym sensie przez ask, jak Bg okaza pokornym i ubogim44. To oni bowiem, pokadajc ufno wycznie w Panu, wskazuj na gboki sens dziewictwa Maryi, ktra wyrzeka si bogactwa ludzkiego macierzystwa, aby Bg by jedynym rdem podnoci Jej ycia. W Starym Testamencie nie znajdujemy zatem formalnej zapowiedzi dziewiczego macierzystwa, w peni objawionego dopiero przez Nowy Testament. Niemniej proroctwo Izajasza (Iz 7,14) przygotowuje objawienie tej tajemnicy i w tym sensie zostao ucilone przez grecki przekad Starego Testamentu. Cytujc tak przetumaczone proroctwo, Ewangelia Mateusza ogasza, e jego doskonaym spenieniem jest poczcie si Jezusa w dziewiczym onie Maryi. (31.1.1996)

14. Macierzystwo pochodzi od Boga

1. Macierzystwo jest darem Boym. Otrzymaam mczyzn od Pana (Rdz 4,1) mwi
Ewa, gdy przychodzi na wiat Kain, jej syn pierworodny. Za pomoc tych sw Ksiga Rodzaju okrela pierwsze macierzystwo ludzkich dziejw jako ask i rado, ktrych rdem jest dobro Stwrcy. 2. Podobnie zostaj przedstawione narodziny Izaaka u pocztkw narodu wybranego. Pozbawionemu potomstwa i ju staremu Abramowi Bg obiecuje potomstwo liczne jak gwiazdy na niebie (por. Rdz 15,5). Obietnic t patriarcha przyjmuje z wiar, ktra pozwala czowiekowi odkry zamiar Boy: Abram uwierzy i Pan poczyta mu to za zasug (Rdz 15,6). Obietnica ta zostaje potwierdzona sowami wypowiedzianymi przez Pana przy okazji zawarcia Przymierza z Abramem: Oto moje przymierze z tob: staniesz si ojcem mnstwa narodw (Rdz 17,4). Nadzwyczajne i tajemnicze wydarzenia podkrelaj, e macierzystwo Sary jest przede wszystkim owocem miosierdzia Boga obdarzajcego yciem w sposb przekraczajcy wszelkie ludzkie przewidywania: Bogosawic jej, dam ci i z niej syna, i bd jej nadal bogosawi, tak e stanie si ona matk ludw i krlowie bd jej potomkami (Rdz 17,16).

44

Por. Lumen gentium, 55. 22

Macierzystwo zostaje ukazane jako decydujcy dar Pana: patriarcha i jego ona otrzymaj nowe imi, by zaznaczy tym nieoczekiwan i wspania zmian, jakiej Bg dokona w ich yciu. 3. Odwiedziny trzech tajemniczych postaci, w ktrych Ojcowie Kocioa dopatrywali si zapowiedzi Trjcy witej, s dla Abrahama konkretnym potwierdzeniem spenienia si obietnicy: Pan ukaza si Abrahamowi pod dbami Mamre, gdy ten siedzia u wejcia do namiotu w najgortszej porze dnia. Abraham spojrzawszy dostrzeg trzech ludzi naprzeciw siebie (Rdz 18,12). Abraham wysuwa zastrzeenia: Czy czowiekowi stuletniemu moe si urodzi syn? Albo czy dziewidziesicioletnia Sara moe zosta matk? (Rdz 17,17; por. Rdz 18,11-13). Boski go odpowiada: Czy jest co, co byoby niemoliwe dla Pana? Za rok o tej porze wrc do ciebie, i Sara bdzie miaa syna (Rdz 18,14; por. k 1,37). Opowiadanie uwypukla efekt boskich nawiedzin, ktre pozwalaj zaowocowa jednoci maeskiej, bezpodnej a do tego momentu. Zawierzajc obietnicy, Abraham zostaje ojcem wbrew wszelkiej nadziei oraz ojcem w wierze, poniewa z jego wiary wywodzi si wiara narodu wybranego. 4. W Biblii spotykamy rwnie inne opowiadania o kobietach uleczonych z bezpodnoci i uszczliwionych przez Boga darem macierzystwa. S to czsto sytuacje pene udrki, ktre przemieniaj si w dowiadczenie radoci dziki interwencji Boga wysuchujcego przeniknitej strapieniem modlitwy osoby po ludzku pozbawionej nadziei. I tak na przykad Rachela, widzc, e nie moe da Jakubowi potomstwa, zazdrocia swej siostrze i rzeka do ma: Spraw, abym miaa dzieci; bo inaczej przyjdzie mi umrze! Jakub rozgniewa si na Rachel i odpar: Czy to ja, a nie Bg, odmawiam ci potomstwa? (Rdz 30,1-2). Tekst biblijny dodaje jednak od razu, e Bg zlitowa si i nad Rachel; wysucha j Bg i otworzy jej ono. [] pocza i urodzia syna (Rdz 30,22-23). Syn ten, Jzef, odegra bardzo wan rol w dziejach Izraela po przenosinach do Egiptu. W tym, jak i w innych opowiadaniach biblijnych, pocztkowy temat bezpodnoci kobiety suy uwydatnieniu cudownej interwencji Boga w tych szczeglnych przypadkach, ale jednoczenie pozwala zrozumie wymiar bezinteresownoci zwizany z kadym macierzystwem. 5. Podobny przebieg wypadkw znajdujemy w przekazie o narodzeniu Samsona. onie Manoacha, ktra nigdy nie moga urodzi dziecka, anio Pana mwi: Oto teraz niepodna i nie rodzia, ale poczniesz i porodzisz syna (Sdz 13,3). Nieoczekiwane i cudowne poczcie jest zapowiedzi wielkich rzeczy, ktrych Pan dokona za porednictwem Samsona. W wypadku Anny, matki Samuela, podkrelona zostaje szczeglna rola modlitwy. Anna przeywa upokorzenie, jakim jest niepodno, podtrzymuje j jednak na duchu wielka ufno zoona w Bogu, do ktrego zwraca si nieustannie, by pomg jej pokona t prb. Pewnego dnia, udajc si do wityni, zoya obietnic: Panie Zastpw! Jeeli [] nie zapomnisz suebnicy twojej, i dasz mi potomka pci mskiej, wtedy oddam go Panu po wszystkie dni jego ycia (1Sm 1,11). Jej modlitwa zostaa wysuchana: Pan wspomnia na ni. [] pocza i po upywie dni urodzia syna i nazwaa go imieniem Samuel (1Sm 1,19-20). Wypeniajc obietnic, Anna ofiarowaa swego syna Panu: O tego chopca si modliam, i speni Pan prob, ktr do Niego zanosiam. Oto ja oddaj go Panu. Po wszystkie dni, jak dugo bdzie y, zostaje oddany na wasno Panu (1Sm 1,27-28). Podarowany przez Boga Annie, a nastpnie oddany przez Ann Bogu, may Samuel staje si ywym wzem jednoci midzy Ann a Bogiem. Narodziny Samuela stanowi wic ogromn rado i staj si okazj do wyraenia wdzicznoci. W Pierwszej Ksidze Samuela znajdujemy hymn, tak zwany Magnificat Anny, ktry zdaje si antycypowa hymn Maryi: Raduje si me serce w Panu, moc moja wzrasta dziki Panu (1Sm 2,1). aska macierzystwa, ktrej Bg udziela Annie ze wzgldu na jej nieustann modlitw, budzi w niej now ofiarno. Powicenie Samuela jest pen wdzicznoci odpowiedzi matki, ktra dostrzegajc w swym dziecku owoc Boego miosierdzia, odwzajemnia si darem powierzajc Panu tak bardzo oczekiwanego syna. 6. Na podstawie przypomnianych przez nas relacji o nadzwyczajnych przypadkach macierzystwa z atwoci mona dostrzec, jak wane miejsce Biblia przypisuje matkom w posannictwie ich dzieci. W wypadku Samuela Anna odgrywa rol zasadnicz, poniewa
23

postanawia ofiarowa go Panu. Podobnie decydujc rol spenia inna matka, Rebeka, ktra sprawia, e Jakub otrzymuje dziedzictwo (Rdz 27). T matczyn interwencj opisan przez Bibli mona interpretowa jako znak wybrania na narzdzie suwerennego planu Boego. To On wybiera modszego syna, Jakuba, jako tego, ktry przyjmuje bogosawiestwo i ojcowskie dziedzictwo, a wic staje si pasterzem i przewodnikiem swego ludu. To On dziki bezinteresownej i mdrej decyzji ustala i kieruje przeznaczeniem kadego czowieka (Mdr 10,10-12). Biblijne ordzie na temat macierzystwa ukazuje wane i zawsze aktualne aspekty: podkrela jego darmowo, objawiajc si zwaszcza w wypadku kobiet bezpodnych, szczeglne przymierze Boga z kobiet oraz specjalny zwizek istniejcy midzy przeznaczeniem matki i jej dziecka. Jednoczenie interwencja Boga ktry w wanych momentach dziejw swego narodu obdarza podnoci niektre kobiety bezdzietne, otwiera nas na wiar w interwencj Boga, ktry kiedy nadejdzie penia czasu, uczyni podn Dziewic dla wcielenia swego Syna. (6.3.1996)

15. Rola kobiet w ocaleniu ludu wybranego

1. Stary Testament pozwala nam podziwia kilka nadzwyczajnych kobiet, ktre pod natchnieniem Ducha witego uczestnicz w walkach i triumfach Izraela albo te wnosz wkad w jego ocalenie. Ich obecno w dziejach ludu nie ma charakteru ani marginalnego, ani biernego: w peni uczestnicz one w historii zbawienia. Przyjrzyjmy si najbardziej znaczcym przykadom. Po opisie przejcia przez Morze Czerwone wity tekst mwi, e natchniona kobieta wystpuje z inicjatyw, by uroczycie obchodzi to wydarzenie: Miriam prorokini, siostra Aarona, wzia bbenek do rki, a wszystkie kobiety szy za ni w plsach i uderzay w bbenki. A Miriam przypiewywaa im: piewajmy pie chway na cze Pana, bo sw potg okaza, gdy konie i jedcw ich pogry w morzu (Wj 15,20-21). Ukazanie kobiecej przedsibiorczoci w szczeglnej sytuacji, jak s uroczyste obchody wanego wydarzenia, stanowi podkrelenie nie tylko doniosej roli kobiety, lecz rwnie waciw jej zdolno oddawania chway i dzikowania Bogu. 2. Jeszcze waniejsz inicjatyw podejmuje w czasach sdziw prorokini Debora. Po wydaniu dowdcy wojska polecenia, by zgromadzi ludzi i podj walk, swoj obecnoci zapewnia zwycistwo wojska izraelskiego i zapowiada, e inna kobieta, Jael, zabije wodza nieprzyjaci. Prcz tego, aby uczci wielkie zwycistwo, Debora intonuje dug pie w ktrej wychwala czyn Jael Niech Jael bdzie bogosawiona wrd niewiast, [] wrd niewiast yjcych w namiotach niech bdzie bogosawiona (Sdz 5,24). Pochwaa ta powraca echem w Nowym Testamencie, w sowach, ktre w momencie nawiedzenia Elbieta kieruje do Maryi: Bogosawiona jeste midzy niewiastami (k 1,42). Istotna rola kobiet w ocaleniu ludu, ujawniajca si w postaciach Debory i Jael, zostaje przypomniana w wydarzeniach zwizanych z inn jeszcze prorokini, ktra nazywaa si Chulda i ya w czasach krla Jozjasza. W odpowiedzi na pytanie zadane przez kapana Chilkiasza, wypowiada ona przepowiednie, ktre mwi, e krl obawiajcy si Boego gniewu bdzie potraktowany z askawoci. Chulda staje si w ten sposb zwiastunk miosierdzia i pokoju (por. 2Krl 22,14-20). 3. Ksigi Judyty i Estery, ktrych celem jest uwydatnienie w sposb idealny pozytywnego wkadu kobiety w dzieje narodu wybranego, przedstawiaj w sytuacji wojny dwie postaci kobiet przyczyniajcych si do zwycistwa i ocalenia Izraelitw. Zwaszcza Ksiga Judyty opowiada o gronych wojskach, wysanych przez Nabuchodonozora, aby podbi Izrael. Dowodzona przez Holofernesa nieprzyjacielska armia moe w kadej chwili zdoby miasto Betuli, podczas gdy jego zrozpaczeni mieszkacy, przekonani o bezsensie jakiegokolwiek oporu, prosz swoich wodzw, by si poddali. Starszym miasta, ktrzy nie mogc liczy na szybk pomoc, gotowi s odda Betuli nieprzyjacielowi, Judyta zarzuca brak wiary i zapewnia ich z ufnoci, e ocalenie przyjdzie od Pana. Po dugiej modlitwie do Boga, ta, ktra jest symbolem wiernoci Panu, pokornej modlitwy i gotowoci, by pozosta czyst, udaje si do Holofernesa, nieprzyjacielskiego wodza pysznego, bawochwalczego i rozpustnego.
24

Judyta zostaje z nim sam na sam, ale zanim go zabije, zwraca si do Jahwe ze sowami: Daj mi si w tym dniu, Panie, Boe Izraela! (Jdt 13,7). Nastpnie chwyta za miecz Holofernesa i odcina mu gow. Rwnie i tutaj, podobnie jak w przypadku Dawida i Goliata, Pan posuguje si saboci, by zatriumfowa nad si. Tym razem jednak zwycistwo odnosi kobieta: nie zwaajc na trwoliwo i niedowiarstwo przywdcw ludu, Judyta dociera do Holofernesa i zabija go, zasuguje sobie na wdziczno i pochwa arcykapana i Rady Starszych w Jerozolimie. Zwracajc si do kobiety, ktra zwyciya nieprzyjaciela, mwi oni w uniesieniu: Ty wywyszeniem Jeruzalem, ty chlub wielk Izraela, ty wielk dum naszego narodu. Ty wszystko to rk swoj uczynia dobrze zasuya si Izraelowi, i spodobao si to Bogu. Niech ci Pan Wszechmogcy bogosawi na wieczne czasy! (Jdt 15,9-10). 4. Wydarzenia opisane w Ksidze Estery rozgrywaj si w innej, bardzo trudnej dla ydw sytuacji. W krlestwie Persji zarzdca krlewski Haman postanawia skaza ydw na zagad. Aby zaegna niebezpieczestwo, mieszkajcy na zamku w Suzie yd Mardocheusz zwraca si o pomoc do crki swego stryja, Estery, ktra ya w paacu krlewskim, jako e bya krlow. Estera, amic obowizujce prawo, udaje si do krla nie bdc wezwana i cho naraa si na kar mierci, uzyskuje odwoanie dekretu o zagadzie. Haman zostaje zgadzony, Mardocheusz dochodzi do wadzy, a ydzi uwolnieni z grocego im niebezpieczestwa uzyskuj przewag nad nieprzyjacimi. Judyta oraz Estera ryzykuj yciem, by ocali swj nard. Ich interwencje rni si jednak bardzo: Estera nie zabija wroga, lecz jako poredniczka wstawia si za tymi, ktrym grozi zagada. 5. Ta wstawiennicza rola przypisana jest nastpnie innej kobiecie, Abigail, onie Nabala, wystpujcej w Pierwszej Ksidze Samuela. Rwnie jej interwencja przynosi ocalenie. Wychodzi ona naprzeciw Dawida, ktry postanowi zgadzi rodzin Nabala, prosi go o wybaczenie win popenionych przez jej ma i w ten sposb ratuje sw rodzin od nieuniknionej zguby (por. 1Sm 25). Jak atwo zauway, tradycja starotestamentalna ukazuje wielokrotnie zwaszcza w pismach z czasw bliskich Chrystusowi e czyny kobiet miay decydujce znaczenie dla ocalenia Izraela. W ten sposb Duch wity, ukazujc dzieje kobiet Starego Testamentu, okrela coraz bardziej precyzyjnie charakterystyczne cechy posannictwa Maryi w dziele zbawienia caej ludzkoci. (27.3.1996)

16. Szlachetno moralna kobiety

1. Stary Testament oraz tradycja judaistyczna w peni uznaj szlachetno moraln kobiety, objawiajc si zwaszcza w postawie ufnoci wobec Pana, w modlitwie o dar macierzystwa i baganiu Boga o ocalenie Izraela przed atakami ze strony nieprzyjaci. Niekiedy, jak w przypadku Judyty, cechy te spotykaj si z uznaniem caej wsplnoty i s podziwiane przez wszystkich. Obok wietlanych przykadw bohaterek biblijnych wystpuj te wiadectwa negatywne o pewnych kobietach, takich jak uwodzicielska Dalila, ktra niweczy profetyczn dziaalno Samsona (Sdz 16,4-21), cudzoziemskie kobiety, ktre oddalaj serce starego krla Salomona od Pana i namawiaj go do oddawania czci innym bogom (1Krl 11,1-8), Izebel, ktra zabija prorokw Paskich (1Krl 18,13) i kae zabi Nabota, by odda jego winnic Achabowi (1Krl 21), a take ona Hioba, ktra go obraa i pobudza do buntu, gdy spadaj na niego nieszczcia (Hi 2,9). W tych przypadkach kobiety postpuj podobnie jak Ewa. Dominuje jednak w Biblii perspektywa wywodzca si z Protoewangelii, ktra dostrzega w kobiecie sprzymierzeca Boga. 2. I rzeczywicie, cho kobiety cudzoziemskie s oskarane o oddalenie Salomona od kultu Boga prawdziwego, Ksiga Rut ukazuje nam bardzo szlachetn posta cudzoziemki: Rut, Moabitka, jest wzorem powicenia dla swoich krewnych oraz ofiarnej i szczerej pokory. Dzielc ycie i wiar Izraela, zostanie ona prababk Dawida i przodkiem Mesjasza. Wczajc jej imi do rodowodu Jezusa, Mateusz (Mt 1,5) czyni z niej znak uniwersalizmu i mwi, e miosierdzie Boe ogarnia wszystkich ludzi. Wrd przodkw Jezusa pierwszy ewangelista wymienia rwnie Tamar, Rachab i on Uriasza, trzy kobiety grzeszne, ale nie przewrotne, zaliczone w poczet przodkw Mesjasza, aby potwierdzi, e dobro Boga jest wiksza od grzechu. Bg poprzez swoj ask wcza w swoje
25

zbawcze plany ich nieregularn sytuacj maesk, przygotowujc rwnie i w ten sposb przyszo. Innym wzorem pokornego oddania, odmiennym od Rut, jest crka Jeftego, ktra godzi si, by wasn mierci okupi zwycistwo swego ojca nad Ammonitami (Sdz 11,34-40). Pacze nad swym okrutnym przeznaczeniem, ale si nie buntuje i idzie na mier, by nie zama nierozwanego lubu swego ojca, uczynionego w duchu prymitywnych jeszcze obyczajw (por. Jr 7,31; Mi 6,6-8). 3. Literatura sapiencjalna, cho czsto mwi o wadach kobiety, dostrzega w niej ukryty skarb: Kto znalaz on dobro znalaz i zyska ask u Pana mwi Ksiga Przysw (Prz 18,22), uwydatniajc zdecydowanie warto kobiety, cennego daru Pana. Pod koniec tej samej Ksigi znajdujemy obraz kobiety idealnej, ktry nie przedstawia nieosigalnego wzoru, lecz stanowi konkretn propozycj, opart na przykadach kobiet o wielkiej wartoci: Niewiast dzieln kt znajdzie? Jej warto przewysza pery (Prz 31,10). Literatura sapiencjalna uznaje wierno kobiety wobec Boego przymierza za szczyt jej moliwoci i powd do wielkiego podziwu. Istotnie, nawet jeeli zachowanie kobiety moe niekiedy rozczarowa, to przechodzi ono wszelkie oczekiwania, kiedy jej serce jest wierne Bogu: Kamliwy wdzik i marne jest pikno: chwali naley niewiast, co boi si Pana (Prz 31,30). 4. W tym kontekcie Ksiga Machabejska ukazuje dzieje matki siedmiu braci, ktrzy ponieli mczestwo podczas przeladowania Antiocha Epifanesa przedstawiajc nam najwspanialszy przykad szlachetnoci kobiety w chwili trudnej prby. Po opisaniu mierci siedmiu braci wity autor dodaje: Przede wszystkim za godna podziwu i trwaej pamici bya matka. Przygldaa si ona w cigu jednego dnia mierci siedmiu synw i zniosa to mnie. Nadziej bowiem pokadaa w Panu. Pena szlachetnych myli, zagrzewajc swoje kobiece usposobienie msk odwag, kadego z nich upominaa w ojczystym jzyku i tymi sowami wyraaa nadziej w przysze zmartwychwstanie: Stwrca wiata [] ktry uksztatowa czowieka i wynalaz pocztek wszechrzeczy, w swojej litoci ponownie odda wam tchnienie i ycie, dlatego e wy gardzicie sob teraz dla Jego praw (2Mch 7,20-23). Proszc sidmego syna, by wola umrze ni przekroczy prawo Boe, matka wyraa swoj wiar w dzieo Boga, ktry z niczego stwarza wszystkie rzeczy: Prosz ci, synu, spojrzyj na niebo i na ziemi, a majc na oku wszystko, co jest na nich, zwr uwag na to, e z niczego stworzy je Bg i e rd ludzki powsta w ten sam sposb. Nie obawiaj si tego oprawcy, ale bd godny braci swoich i przyjmij mier, abym w czasie zmiowania odnalaza ci razem z brami (2Mch 7,2829). W kocu i ona idzie na krwaw mier, po tym jak siedmiokrotnie przeywaa mczestwo serca i daje wiadectwo niewzruszonej wiary, bezgranicznej nadziei i bohaterskiej odwagi. W tych postaciach kobiecych, w ktrych objawiaj si nadzwyczajne dziea Boej aski, dostrzegamy zapowied Tej, ktra zostanie najwiksz kobiet Maryj, Matk Pana. (10.4.1996)

17. Mio przyrzeczona Crze Syjonu

1. Biblia posuguje si czsto wyraeniem Cra Syjonu na okrelenie ludnoci Jerozolimy
miasta, ktrego najwaniejsz czci historyczn i religijn jest gra Syjon (por. Mi 4,10-13; So 3,14-18; Za 2,14; Za 9,9-10). To porwnanie do postaci kobiecej uatwia oblubiecz interpretacj wizi mioci midzy Bogiem a Izraelem, ktry jest czsto nazywany oblubienic albo maonk. Historia zbawienia jest histori mioci Boga, ale czsto take niewiernoci czowieka. Sowo Boe wielokrotnie strofuje oblubienic lud, ktry zama maeskie przymierze zawarte z Bogiem: jak niewiasta nie dotrzymuje wiary swemu oblubiecowi, tak nie dotrzymalicie Mi wiary wy, domu Izraela (Jr 3,20), i wzywa synw Izraela, aby oskarali swoj matk: Spr prowadcie z wasz matk, prowadcie spr! Ona bowiem ju nie jest moj on, a Ja ju nie jestem jej mem (Oz 2,4). Na czym polega grzech niewiernoci, ktry popenia Izrael oblubienica Jahwe? Polega przede wszystkim na bawochwalstwie: jak wynika ze witych tekstw, oddawanie czci bokom przez nard wybrany jest rwnowane w oczach Boga z cudzostwem.
26

2. Prorok Ozeasz posuguje si sugestywnymi i dramatycznymi obrazami, aby wyrazi ide

oblubieczego przymierza midzy Bogiem a Jego ludem oraz zdrady ze strony tego ostatniego: jego osobiste dowiadczenie staje si wymownym symbolem tej rzeczywistoci. Kiedy przychodzi na wiat potomstwo proroka, otrzymuje on polecenie: Nadaj jej imi Lo-Ruchama bo domowi Izraela nie oka ju wicej litoci ani im nie przebacz; i dalej: Nadaj mu imi Lo-Ammi, bo wy nie jestecie mym ludem, a Ja nie jestem waszym Bogiem (Oz 1,6.9). Napomnienia Paskie oraz rozczarowanie dowiadczeniem bawochwalstwa przywracaj rozsdek niewiernej oblubienicy, ktra mwi skruszona: Pjd i wrc do mego ma pierwszego, bo wwczas lepiej mi byo ni teraz (Oz 2,9). Ale i sam Bg pragnie przywrci przymierze i dlatego Jego sowo wyraa pami, miosierdzie i czu dobro: Dlatego chc j przynci, na pustyni j wyprowadzi i mwi jej do serca (Oz 2,16). Pustynia bowiem jest miejscem, w ktrym Bg, po wyzwoleniu Izraela z niewoli, ustanowi ostateczne przymierze ze swym ludem. Poprzez te obrazy mioci, ktre ukazuj nam w nowym wietle nieatw relacj midzy Bogiem a Izraelem, prorok mwi o wielkim dramacie grzechu, o cierpieniu, jakie przynosi ze sob niewierno, i o mioci Boga, ktry prbuje przemwi do serca czowieka i go sprowadzi na powrt na drog Przymierza. 3. Mimo trudnoci obecnej doby, Bg zapowiada ju przez usta proroka ustanowienie doskonalszego przymierza w przyszoci: I stanie si w owym dniu wyrocznia Pana e nazwie Mnie: M mj, a ju nie powie: Mj Baal. [] I polubi ci sobie [znowu] na wieki, polubi przez sprawiedliwo i prawo, przez mio i miosierdzie. Polubi ci sobie przez wierno, a poznasz Pana (Oz 2,18.21-22). Bg nie zniechca si w obliczu ludzkich saboci, ale na niewierno ludzi odpowiada propozycj zawarcia trwalszej i cilejszej unii: Rozsiej go po kraju, zlituj si nad Lo-Rucham, powiem do Lo-Ammi: Ludem moim jeste, a on odpowie: Mj Boe! (Oz 2,25). Ta sama wizja nowego przymierza zostaje ponownie ukazana przez Jeremiasza ludowi przebywajcemu na wygnaniu. [] W tamtych czasach wyrocznia Pana bd Bogiem dla wszystkich pokole Izraela, one za bd moim narodem. To mwi Pan: Znajdzie ask na pustyni nard ocalay od miecza: Izrael pjdzie do miejsca swego odpoczynku. Pan si mu ukae z daleka: Ukochaem ci odwieczn mioci, dlatego te zachowaem dla ciebie askawo. Znowu ci zbuduj i bdziesz odbudowana, Dziewico-Izraelu! (Jr 31,1-4). Mimo niewiernoci ludu, odwieczna mio Boa jest zawsze gotowa odnowi przymierze mioci i obdarzy zbawieniem, ktre przerasta wszelkie oczekiwania. 4. Take Ezechiel i Izajasz posuguj si obrazem niewiernej kobiety, ktra uzyskuje przebaczenie. Przez usta Ezechiela Pan mwi do swej oblubienicy: Ja jednak wspomn na przymierze, ktre z tob zawarem za dni twojej modoci, i ustanowi z tob przymierze wieczne (Ez 16,60). W Ksidze Izajasza znajdujemy proroctwo pene czuej dobroci: Bo maonkiem twoim jest twj Stworzyciel []. Na krtk chwil porzuciem ciebie, ale z ogromn mioci ci przygarn. W przystpie gniewu ukryem przed tob na krtko swe oblicze ale w mioci wieczystej nad tob si ulitowaem, mwi Pan, twj Odkupiciel (Iz 54,5.7-8). Mio przyrzeczona Crze Syjonu jest mioci now i wiern, jest wspania nadziej, ktra spycha w niepami porzucenie niewiernej oblubienicy: Mwcie do Cry Syjoskiej: Oto twj Zbawca przychodzi. Oto Jego nagroda z Nim idzie i zapata Jego przed Nim. Nazywa ich bd Ludem witym, Odkupionymi przez Pana. A tobie dadz miano: Poszukiwane, Miasto nie opuszczone (Iz 62,11-12). Prorok dodaje: Nie bd wicej mwi o tobie Porzucona, o krainie twej ju nie powiedz Spustoszona. Raczej ci nazw Moje w niej upodobanie, a krain twoj Polubiona. Albowiem spodobaa si Panu i twoja kraina otrzyma ma. Bo jak modzieniec polubia dziewic, tak twj Budowniczy ciebie polubi, i jak oblubieniec weseli si z oblubienicy, tak Bg twj tob si rozraduje (Iz 62,4-5). Syntez tych obrazw i gestw mwicych o mioci s sowa Pieni nad pieniami: Jam miego mego, a mj miy jest mj (Pnp 6,3). Zostaje tu ponownie ukazana idealna wizja relacji midzy Jahwe a Jego ludem.
27

5. Suchajc proroczych zapowiedzi, Maryja z pewnoci pamitaa o tej wizji, ktra oywiaa
w Jej sercu mesjask nadziej. Napomnienia kierowane do niewiernego ludu skaniay J zapewne do jeszcze wikszej wiernoci wobec przymierza przez otwarcie swego serca na propozycj najwyszej oblubieczej komunii z Panem w asce i mioci. Z tego nowego przymierza miao si narodzi zbawienie wiata. (24.4.1996)

28

CZ III. PRAWDA O DOSKONAEJ WITOCI I DZIEWICTWIE MARYI

18. Nowa Cra Syjonu
1. W chwili Zwiastowania anio wita Maryj, wznios Cr Syjonu 45, jako przedstawicielk
ludzkoci, powoan do wyraenia zgody na wcielenie Syna Boego. Pierwszym sowem, jakie anio do Niej kieruje, jest wezwanie do radoci: chaire, to znaczy raduj si. To greckie sowo zostao przeoone na acin jako ave, czyli zwyke pozdrowienie, ktre nie wydaje si w peni odpowiada zamiarom boskiego wysannika oraz kontekstowi, w ktrym odbywa si spotkanie. Z pewnoci, chaire byo rwnie form witania, ktrej uywali Grecy, lecz okolicznoci, w jakich zostaje wypowiedziane, s tak nadzwyczajne, e nie moe tu by mowy o zwyczajnym spotkaniu. Nie powinnimy przecie zapomina, e anio jest wiadom, i wie, ktr przynosi, jest w dziejach ludzkoci zupenie wyjtkowa. Dlatego te zwyke powitanie byoby nie na miejscu. Biorc pod uwag niezwyke okolicznoci, bardziej stosowne wydaje si odniesienie do pierwotnego sensu wyraenia chaire, to znaczy raduj si. Jak niezmiennie powtarzali zwaszcza Ojcowie greccy, przytaczajc rne wyrocznie prorockie, wezwanie do radoci jest szczeglnie stosowne w obliczu zapowiedzi przyjcia Mesjasza. 2. Mylimy tu przede wszystkim o proroku Sofoniaszu. Midzy jego wyroczni i tekstem Zwiastowania mona dostrzec znaczcy paralelizm: Wypiewuj, Cro Syjoska! Podnie radosny okrzyk, Izraelu! Ciesz si i wesel z caego serca, Cro Jeruzalem! (So 3,14). Mamy tu wezwanie do radoci: Ciesz si i wesel z caego serca. Mwi si o obecnoci Pana: krl Izraela, Pan, jest pord ciebie (So 3,15). Znajdujemy rwnie wezwanie, by pokona strach: Nie bj si, Syjonie! Niech nie sabn twe rce! (So 3,16). Mamy rwnie obietnic zbawczego dziaania Boga: Pan, twj Bg jest pord ciebie, Mocarz On zbawi (So 3,17). Podobiestwa s tak liczne i wyrane, e pozwalaj rozpozna w Maryi now Cr Syjonu, ktra ma prawdziwy powd do radoci, poniewa Bg postanowi zrealizowa swj zbawczy plan. W innym kontekcie spotykamy podobne wezwanie do radoci w proroctwie Joela: Nie lkaj si, ziemio! Raduj si i wesel, bo wielkie rzeczy uczyni Pan. [] I poznacie, e wrd Izraela Ja jestem (Jl 2,21.27). 3. Znaczca jest rwnie wyrocznia Zachariasza, przytoczona w zwizku z wejciem Jezusa do Jerozolimy (por. Mt 21,5; J 12,15). Przyczyn radoci jest tu przyjcie krla mesjaskiego: Raduj si wielce, Cro Syjonu, woaj radonie, Cro Jeruzalem! Oto Krl twj idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwyciski. Pokorny [] pokj ludziom obwieci (Za 9,9-10). Liczne potomstwo, bdce znakiem Boego bogosawiestwa, ukazane jest w Ksidze Izajasza jako zapowied radoci dla nowego Syjonu: piewaj z radoci, niepodna, ktra nie rodzia, wybuchnij weselem i wykrzykuj, ktra nie doznaa blw porodu! Bo liczniejsi s synowie porzuconej ni synowie majcej ma (Iz 54,1). Wezwanie do radoci opiera si na trzech motywach: zbawczej obecnoci Boga pord swego ludu, przyjciu krla mesjaskiego oraz darmowej i nadzwyczajnej podnoci wszystkie one znajduj swoje pene urzeczywistnienie w Maryi. Potwierdzaj wielkie znaczenie, jakie tradycja przypisuje pozdrowieniu anielskiemu. Proszc J o wyraenie zgody na urzeczywistnienie si obietnicy mesjaskiej i zwiastujc Jej najwysz godno Matki Pana, anio mg wiza z t zapowiedzi tylko wezwanie do radoci. Istotnie, jak przypomina Sobr, wraz z Ni [], wznios Cr Syjonu, po dugim oczekiwaniu spenienia obietnicy, przychodzi penia czasu i nastaje nowa ekonomia zbawienia, kiedy to Syn Boy przyj z Niej natur ludzk, aby przez tajemnic ciaa swego uwolni czowieka od grzechu46. 4. Opis Zwiastowania pozwala nam rozpozna w Maryi now Cr Syjonu, ktr Bg wzywa do wielkiej radoci. Ukazuje Jej nadzwyczajn rol jako Matki Mesjasza, co wicej Matki Syna Boego. Dziewica przyjmuje posanie w imieniu ludu Dawidowego, moemy jednak powiedzie, e przyjmuje je w imieniu caej ludzkoci, poniewa wedug Starego Testamentu misja Mesjasza
45 46

Por. Lumen gentium, 55. Lumen gentium, 55. 29

Dawidowego obejmowaa wszystkie narody (por. Ps 2,8; Ps 72[71],8). Zgodnie z Boym zamysem skierowane do Niej posanie ma na celu powszechne zbawienie. Na potwierdzenie tej uniwersalnoci Boego planu moemy przytoczy niektre teksty Starego i Nowego Testamentu, ktre porwnuj zbawienie z wielk uczt wszystkich ludw na grze Syjon (por. Iz 52,6n) i zapowiadaj ostateczn uczt krlestwa Boego (por. Mt 22,1-10). Jako Cra Syjonu, Maryja jest Dziewic przymierza, ktre Bg ustanawia z ca ludzkoci. Rola Maryi w tym wydarzeniu jako przedstawicielki ludzkoci jest oczywista. Znaczcy jest rwnie fakt, e t funkcj spenia kobieta. 5. Jako nowa Cra Syjonu, Maryja w istocie spenia wszystkie warunki, by zawiza oblubiecze przymierze z Bogiem. O wiele bardziej i lepiej ni jakikolwiek inny przedstawiciel ludu wybranego, moe Ona ofiarowa Panu prawdziwe serce Oblubienicy. Dziki Maryi, Cra Syjonu nie jest ju po prostu zbiorowym podmiotem, lecz osob, ktra reprezentuje ludzko, a w chwili Zwiastowania odpowiada na propozycj Boej mioci swoj mioci oblubiecz. W ten szczeglny sposb otwiera si ona na rado zapowiadan przez wyrocznie prorokw rado, ktra w urzeczywistnieniu si Boego planu osiga swj szczyt. (1.5.1996)

19. aski pena

1. Pozdrowienie anielskie: Raduj si rozpoczynajce opis Zwiastowania, wzywa do radoci w nawizaniu do wyroczni Starego Testamentu skierowanych do Cry Syjonu. Mwilimy o tym w poprzedniej katechezie, przytaczajc rwnie racje lece u podstaw tego wezwania: obecno Boga pord swego ludu, przyjcie krla mesjaskiego i zapowied macierzystwa. Wszystko to znajduje w Maryi pene urzeczywistnienie. Gdy Anio Gabriel zwraca si do Dziewicy z Nazaretu, najpierw pozdrawia J sowem chaire raduj si, a potem nazywa J kecharitomene pen aski. Greckie sowa chaire oraz kecharitomene s ze sob gboko powizane: Maryja ma si radowa przede wszystkim dlatego, e Bg J kocha i napeni J ask, by zostaa Matk Bo! Wiara Kocioa oraz dowiadczenia witych pouczaj, e aska jest rdem radoci i e prawdziwa rado pochodzi od Boga. W Maryi, podobnie jak w chrzecijanach, Boy dar budzi gbok rado. 2. Kecharitomene: wyraenie to w odniesieniu do Maryi okrela cech waciw kobiecie przeznaczonej, by zosta Matk Jezusa. Przypomina o tym Lumen gentium, mwic, e: Dziewic z Nazaretu zwiastujcy Anio z polecenia Boego pozdrawia jako aski pen 47. Fakt, e niebiaski wysannik zwraca si do Niej w ten sposb, nadaje pozdrowieniu anielskiemu wysz warto: jest objawieniem tajemniczego planu zbawczego Boga w odniesieniu do Maryi. Jak napisaem w encyklice Redemptoris Mater, penia aski wskazuje na cae nadprzyrodzone obdarowanie Maryi, jakie wie si z tym, e zostaa wybrana i przeznaczona na Matk Chrystusa48. aski pena to imi, jakie Maryja nosi wobec Boga. Zgodnie bowiem z przekazem ewangelisty ukasza, anio wymawia je przed imieniem Maryja, uwydatniajc w ten sposb gwny aspekt osobowoci Dziewicy z Nazaretu z punktu widzenia Pana. Wyraenie aski pena jest tumaczeniem greckiego sowa kecharitomene, bdcego imiesowem biernym. By odda dokadniej niuans greckiego sowa, nie powinno si zatem mwi po prostu aski pena, lecz uczyniona pen aski lub napeniona ask, co wskazywaoby jasno, e chodzi o dar Boga dla Dziewicy. Pojcie to, wystpujce w formie imiesowu czasu przeszego, daje obraz aski doskonaej i trwaej, zakadajcej peni. To samo sowo wystpuje w Licie do Efezjan w znaczeniu obdarzy ask, by wskaza na obfito aski udzielonej nam przez Ojca w Jego umiowanym Synu (por. Ef 1,6). Maryja otrzymuje j jako pierwociny odkupienia49. 3. W wypadku Dziewicy dziaanie Boga wydaje si z pewnoci zaskakujce. Z ludzkiego punktu widzenia nie istnieje aden powd, by Maryja otrzymaa zapowied przyjcia Mesjasza. Nie
47 48

Lumen gentium, 56. Redemptoris Mater, 9. 49 Por. tame, 10. 30

jest Ona ani najwyszym kapanem, oficjalnym przedstawicielem religii ydowskiej, ani mczyzn, lecz mod kobiet nie wywierajc wpywu na spoeczestwo swoich czasw. Co wicej, pochodzi z Nazaretu, wioski o ktrej Stary Testament nie wspomina nigdy. Nazaret nie cieszy si dobr saw, jak wynika ze sw Natanaela przytoczonych w Ewangelii Jana: Czy moe by co dobrego z Nazaretu? (J 1,46). Nadzwyczajny i darmowy charakter Boej interwencji staje si jeszcze bardziej oczywisty w konfrontacji z tekstem ukaszowym, ktry opowiada o tym, co zdarzyo si Zachariaszowi. Podkrela jego status jako kapana, jak rwnie przykadno jego ycia, ktra czyni z niego i jego ony Elbiety wzr sprawiedliwych Starego Testamentu: oni to postpowali nienagannie wedug wszystkich przykaza i przepisw Paskich (k 1,6). Nie wspomina si natomiast ani sowem o pochodzeniu Maryi: wyraenie z rodu Dawida (k 1,27) odnosi si jedynie do Jzefa. Nie mwi si rwnie o postpowaniu Maryi. Dokonujc takiego wyboru literackiego, ukasz podkrela, e w Niej wszystko ma rdo w nadrzdnej asce. To wszystko, co otrzymaa, nie jest zwizane z adnymi zasugami, lecz jedynie z wolnym i darmowym umiowaniem Boym. 4. Postpujc w ten sposb, ewangelista z pewnoci nie zamierza pomniejsza nadzwyczajnej wartoci witej Dziewicy jako osoby. Pragnie raczej przedstawi Maryj jako czysty owoc dobroci Boga, ktry do tego stopnia Ni zawadn, e wedug okrelenia Anioa uczyni J aski pen. Wanie obfito aski stanowi o duchowym bogactwie Maryi. W Starym Testamencie Jahwe objawia ogrom swojej mioci na rny sposb i w rnych okolicznociach. W Maryi, u zarania Nowego Testamentu, darmowo Boego miosierdzia osiga swoje wyyny. W Niej osiga szczyt szczeglne upodobanie Boga dla ludu wybranego, a zwaszcza dla pokornych i ubogich. Karmiony sowem Boym oraz dowiadczeniem witych, Koci zachca wiernych, by kierowali swj wzrok ku Matce Odkupiciela i czuli si podobnie jak Ona umiowani przez Boga. Wzywa ich, by naladowali Jej pokor i ubstwo, aby idc w Jej lady i dziki Jej wstawiennictwu mogli trwa w asce Boej, ktra uwica i przemienia serca. (8.5.1996)

20. Doskonaa wito Maryi

1. Maryja aski pena jest dla Kocioa caa wita i wolna od wszelkiej zmazy grzechowej, ubogacona od pierwszej chwili poczcia blaskami szczeglnej zaiste witoci50. Uznanie tych prawd poprzedzi dugi proces refleksji doktrynalnej, ktry doprowadzi w kocu do uroczystego ogoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczciu. Wyraenie uczyniona pen aski, z jakim anio zwraca si do Maryi w chwili Zwiastowania, przypomina o nadzwyczajnym Boym przywileju udzielonym modej dziewczynie z Nazaretu w zwizku z zapowiedzianym macierzystwem, ale wskazuje bardziej bezporednio na owoc Boej aski w Maryi; Maryja zostaa w sposb dogbny i na stae przeniknita ask, czyli uwicona. Okrelenie kecharitomene ma bardzo bogate znaczenie, ktre Koci nieustannie zgbia dziki Duchowi witemu. 2. W poprzedniej katechezie podkreliem, e w pozdrowieniu anielskim wyraenie aski pena stanowi niejako imi: jest to imi Maryi w obliczu Boga. W tradycji semickiej imi wyraa rzeczywisto osoby oraz rzeczy, do ktrych si odnosi. Tytu aski pena ukazuje zatem najgbszy wymiar osobowoci modej kobiety z Nazaretu: do tego stopnia zostaa uformowana przez ask i staa si przedmiotem Boego upodobania, e to szczeglne wyraenie mogo zastpi Jej imi. Sobr przypomina, e do tej prawdy nawizywali Ojcowie Kocioa, kiedy nazywali Maryj ca wit, potwierdzajc jednoczenie, e zostaa Ona jakby utworzona przez Ducha witego i uksztatowana jako nowe stworzenie51. aska, pojmowana jako aska uwicajca, ktra pozwala osign wito osobist, zrealizowaa w Maryi nowe stworzenie, czynic J w peni zgodn z zamysem Boym.
50 51

Lumen gentium, 56. Lumen gentium, 56. 31

3. W ten sposb refleksja doktrynalna moga przypisa Maryi doskonao witoci, ktra
musiaa obejmowa rwnie pocztki Jej ycia. Do tej pierwotnej czystoci zdaje si nawizywa biskup Palestyny Theoteknos z Livias, yjcy midzy rokiem 550 a 650. Ukazujc Maryj jako wit i ca pikn, czyst i bez zmazy, tak mwi o Jej narodzeniu: rodzi si jak cherubini Ta, ktra jest z gliny czystej i niepokalanej52. To ostatnie wyraenie, przywoujce na pami stworzenie pierwszego czowieka, uformowanego z gliny nie splamionej grzechem, przypisuje narodzinom Maryi te same cechy: rwnie pochodzenie Dziewicy byo czyste i niepokalane, to znaczy bez adnego grzechu. Ponadto porwnanie z cherubinami potwierdza nadzwyczajn wito, jaka charakteryzowaa ycie Maryi od pierwszych chwil Jej egzystencji. Stwierdzenie Theoteknosa stanowi znaczcy etap refleksji teologicznej nad tajemnic Matki Pana. Ojcowie greccy i wschodni uznawali fakt, e aska dokonaa oczyszczenia w Maryi zarwno przed wcieleniem53, jak i w samym momencie wcielenia (w. Efrem, Saverianus z Gabali, Jakub z Sarug). Theoteknos z Livias wydaje si uznawa absolutn czysto Maryi od samego pocztku Jej ycia. Istotnie, Ta ktra zostaa przeznaczona, by sta si Matk Zbawiciela, musiaa mie pocztek doskonale wity, bez adnej zmazy. 4. Andrzej z Krety jest w VIIIw. pierwszym teologiem, ktry dostrzega w narodzinach Maryi nowe stworzenie. Oto jego argumenty: Dzisiaj ludzko w caym blasku Jej niepokalanej szlachetnoci otrzymuje swoje dawne pikno. Wstyd grzechu zaciemni blask i czar ludzkiej natury; kiedy jednak rodzi si Matka Piknego w sposb doskonay, w Jej osobie natura ta odzyskuje swoje dawne przywileje i zostaje uformowana zgodnie z wzorem doskonaym i naprawd godnym Boga. [] Dzisiaj zaczyna si reforma naszej natury, a zestarzay wiat, poddany cakowicie boskiej przemianie, otrzymuje pierwociny drugiego narodzenia54. A nawizujc do pierwotnego obrazu gliny, stwierdza: Ciao Dziewicy jest ziemi, nad ktr pracowa Bg, pierwocin masy Adamowej ubstwionej w Chrystusie, obrazem podobnym naprawd do pierwotnego pikna, glin urobion rkami Boskiego Artysty55. W ten sposb czyste i niepokalane Poczcie Maryi jawi si jako pocztek nowego stworzenia. Jest to osobisty przywilej nadany kobiecie wybranej, by by Matk Chrystusa, ktry rozpoczyna czas obfitej aski, upragniony przez Boga dla caej ludzkoci. Nauka ta, podjta w VIIIw. przez w. Germana z Konstantynopola i w. Jana Damasceskiego, ukazuje we waciwym wietle warto pierwotnej witoci Maryi jako pocztku odkupienia wiata. W ten sposb refleksja Kocioa pojmuje i wyraa autentyczny sens tytuu aski pena, nadanego witej Dziewicy przez anioa. Maryja jest pena aski uwicajcej i to od samego pocztku swojej egzystencji. aska ta, zgodnie z Listem do Efezjan (Ef 1,6), udzielona zostaje w Chrystusie wszystkim wierzcym. Pierwotna wito Maryi stanowi niedocigy wzr daru i wylania aski Chrystusowej w wiecie. (15.5.1996)

21. Maryja niepokalanie poczta

1. W poprzednich katechezach wyjanilimy e w refleksji doktrynalnej Kocioa Wschodniego ju od VIw. interpretowano wyraenie aski pena jako wyznacznik witoci, charakteryzujcej ca egzystencj Maryi. Daje Ona w ten sposb pocztek nowemu stworzeniu. Tradycja i Magisterium widziay w opisie zwiastowania ewangelisty ukasza oraz w tak zwanej Protoewangelii (Rdz 3,15) pisane rda prawdy o Niepokalanym Poczciu Maryi. Ten ostatni tekst, zawierajcy stary aciski przekad sw: Ona zmiady ci gow natchn autorw licznych wizerunkw Niepokalanej, ktra miady wa swoimi stopami. Wczeniej przypomnielimy, e wersja ta nie odpowiada tekstowi hebrajskiemu, zgodnie z ktrym to nie niewiasta, lecz jej rd, jej potomek podepcze gow wa. Tekst ten nie przypisuje
52 53

THEOTEKNOS Z LIVIAS, Panegiryk na wito Wniebowzicia, 5-6. Por. W. GRZEGORZ Z NAZJANZU, Oratio 38, 16 (PG 36, 329-330). 54 W. ANDRZEJ Z KRETY, Kazanie 1 o Narodzeniu Maryi (PG 97, 812). 55 Tene, Kazanie 1 o Zaniciu Maryi (PG 97, 1068). 32

zatem zwycistwa nad szatanem Maryi, lecz Jej Synowi. Zwaywszy jednak, e koncepcja biblijna uwypukla gbok solidarno pomidzy rodzicielk a jej potomstwem, oryginalny sens wersetu pozwala przedstawia Niepokalan miadc wa nie dziki wasnej mocy, lecz za spraw aski Syna. 2. W tym samym tekcie biblijnym ogoszona zostaje nieprzyja midzy niewiast i jej potomstwem z jednej strony a wem i jego potomstwem z drugiej. Wrogo ta jest ustanowiona przez Boga, a nabiera ona szczeglnego znaczenia, jeli wemiemy pod uwag osobist wito Dziewicy. Maryja musiaa by absolutnie wolna od panowania grzechu, by by nieprzejednan nieprzyjacik wa i jego potomstwa. I to od pierwszej chwili swego ycia. Argumentacj tej tezy znajdujemy w encyklice Fulgens corona, ogoszonej przez papiea Piusa XII w 1953r. dla uczczenia setnej rocznicy definicji dogmatu o Niepokalanym Poczciu: Gdyby w pewnym momencie Bogosawiona Dziewica Maryja zostaa pozbawiona Boej aski, bo Jej poczcie byo splamione przez dziedziczn plam grzechu, midzy Ni a wem nie byoby ju przynajmniej w tym okresie, nawet wzgldnie krtkim owej odwiecznej nieprzyjani, o ktrej si mwi od zarania Tradycji a do uroczystej definicji Niepokalanego Poczcia, lecz relacja pewnej zalenoci56. Absolutnej wrogoci, ktr Bg ustanawia pomidzy niewiast a szatanem, musi odpowiada zatem Niepokalane Poczcie Maryi, czyli cakowity brak grzechu, od samego pocztku Jej ycia. Syn Maryi odnis ostateczne zwycistwo nad szatanem i pozwoli Matce skorzysta z jego owocw z wyprzedzeniem, zachowujc J od grzechu. Nastpnie Syn udzieli Jej wadzy pozwalajcej stawia opr szatanowi i w ten sposb w tajemnicy Niepokalanego Poczcia osign najbardziej znaczcy owoc swego odkupieczego dziea. 3. Okrelenie aski pena oraz Protoewangelia skupiaj nasz uwag na szczeglnej witoci Maryi i na Jej cakowitej wolnoci od wpyww szatana, i dziki temu w niepowtarzalnym przywileju udzielonym Maryi przez Pana pozwalaj nam dostrzec pocztek nowego porzdku, ktry jest owocem przyjani z Bogiem i ktrego konsekwencj jest gboka nieprzyja pomidzy wem i ludmi. Jako wiadectwo biblijne potwierdzajce Niepokalane Poczcie Maryi cytowany jest czsto XII rozdzia Apokalipsy, ktry mwi o Niewiecie obleczonej w soce (por. Ap 12,1). Wspczeni egzegeci zgodnie dopatruj si w tej niewiecie wsplnoty Ludu Boego, rodzcego si w blach zmartwychwstaego Mesjasza. Oprcz interpretacji zbiorowej, tekst ten sugeruje rwnie interpretacj indywidualn, gdy gosi: I porodzia Syna Mczyzn, ktry wszystkie narody bdzie pas rzg elazn (Ap 12,5). W ten sposb, poprzez nawizanie do kwestii porodu, niewiasta obleczona w soce zostaje niejako utosamiona z Maryj, niewiast, ktra wydaa na wiat Mesjasza. Niewiasta wsplnota opisana jest bowiem w sowach zblionych do opisu niewiasty Matki Jezusa. Przedstawiona jako matka, niewiasta jest brzemienna. I woa cierpic ble i mki rodzenia (Ap 12,2). Sowa te nawizuj do Matki Jezusa stojcej obok krzya (por. J 19,25), gdzie z dusz, ktr przenika miecz (por. k 2,35), uczestniczy Ona w blach rodzenia si wsplnoty uczniw. Pomimo cierpie jest obleczona w soce, czyli nosi w sobie odblask Boej chway i stanowi wielki znak oblubieczej relacji Boga ze swym ludem. Obrazy te, chocia nie wskazuj bezporednio na przywilej Niepokalanego Poczcia, mog by interpretowane jako wyraz mioci i troski Ojca, otaczajcej Maryj ask Chrystusow i blaskiem Ducha. Apokalipsa zachca wreszcie w sposb szczeglny do uznania eklezjalnego wymiaru osobowoci Maryi: niewiasta obleczona w soce jest obrazem witoci Kocioa, urzeczywistniajcej si w peni w Najwitszej Dziewicy na mocy szczeglnej aski. 4. Wydaje si, e z twierdzeniami zawartymi w Pimie witym, do ktrych nawizuje Tradycja i Magisterium, by uzasadni doktryn o Niepokalanym Poczciu, stoj w sprzecznoci teksty biblijne mwice o powszechnoci grzechu. Stary Testament mwi, e pitno grzechu nosi kady narodzony z niewiasty (por. Ps 51[50],7; Hi 14,2). W Nowym Testamencie Pawe stwierdza, e z powodu winy Adama wszyscy zgrzeszyli
56

Fulgens corona, AAS 45 (1953), s. 579. 33

oraz e przestpstwo jednego sprowadzio na wszystkich ludzi wyrok potpiajcy (Rz 5,12.18). Tak wic, jak przypomina Katechizm Kocioa katolickiego, grzech pierworodny dotyka natury ludzkiej, ktra znajduje si przez to w stanie upadku. Dlatego te grzech jest przekazywany caej ludzkoci przez zrodzenie, to znaczy przez przekazywanie natury ludzkiej pozbawionej pierwotnej witoci i sprawiedliwoci57. Wobec tego powszechnego prawa Pawe dopuszcza jeden wyjtek jest nim Chrystus, Ten, ktry nie zna grzechu (2Kor 5,21) i dlatego mg sprawi, e obficie rozlaa si aska tam, gdzie [] wzmg si grzech (Rz 5,20). Twierdzenia te niekoniecznie prowadz do wniosku, e Maryja dzieli los grzesznej ludzkoci. Paralelizm midzy Adamem i Chrystusem, wprowadzony przez Pawa jest uzupeniony paralelizmem midzy Ew i Maryj: kobieta odgrywa istotn rol w dramacie grzechu, ale rwnie w odkupieniu ludzkoci. w. Ireneusz przedstawia Maryj jako now Ew, ktra dziki swej wierze i posuszestwu zado uczynia niewierze i nieposuszestwu Ewy. Taka rola w ekonomii zbawienia wymaga braku grzechu. Wypadao, by podobnie jak Chrystus, nowy Adam, rwnie Maryja, nowa Ewa, nie zaznaa grzechu i przez to bya lepiej przygotowana do wsppracy w odkupieniu. Grzech, ktry jak rwca rzeka wciga w swe odmty ludzko, zatrzymuje si w obliczu Odkupiciela i Jego wiernej Wsppracownicy. Z jedn istotn rnic: Chrystus jest cay wity dziki asce, ktra w Jego czowieczestwie pochodzi od Osoby Boskiej; Maryja jest caa wita dziki asce otrzymanej za zasugi Zbawiciela. (29.5.1996)

22. Niepokalana odkupiona przez zachowanie od grzechu

1. Doktryna o doskonaej witoci Maryi od pierwszej chwili Jej poczcia zostaa przyjta na
Zachodzie z pewnym oporem, a to w zwizku z nauczaniem w. Pawa na temat grzechu pierworodnego i powszechnoci grzechu, rozwinitym w sposb szczeglnie sugestywny przez w. Augustyna. Wielki Doktor Kocioa z pewnoci zdawa sobie spraw, e rola Maryi, Matki cakowicie witego Syna, wymaga penej czystoci i nadzwyczajnej witoci. Dlatego w swojej kontrowersji z Pelagiuszem sta na stanowisku, e wito Maryi stanowi nadzwyczajny dar aski i w zwizku z tym twierdzi: Czynimy wyjtek dla Najwitszej Dziewicy Maryi, o ktrej ze wzgldu na cze Pana nie chciabym, aby w adnym wypadku mwiono w odniesieniu do grzechw: czy nie wiemy, dlaczego zostaa Jej udzielona wiksza aska, by zwyciy cakowicie grzech, Tej, ktra zasuya na to, aby pocz i porodzi Tego, ktry z pewnoci nie mia adnego grzechu?58 Augustyn potwierdzi doskona wito Maryi i brak w Niej jakiegokolwiek grzechu osobistego ze wzgldu na wyjtkow godno Matki Pana. Nie potrafi on jednak poj, jak mona pogodzi twierdzenie o cakowitym braku grzechu w chwili poczcia z doktryn o powszechnoci grzechu pierworodnego i potrzebie odkupienia wszystkich potomkw Adama. Dopiero pogbione rozumienie wiary Kocioa wyjanio, w jaki sposb Maryja ju od momentu poczcia moga korzysta z odkupieczej aski Chrystusa. 2. W IXw. rwnie na Zachodzie wprowadzono wito Poczcia Maryi, najpierw w poudniowych Woszech, a potem w Anglii. Okoo 1128r. mnich z Canterbury Eadmer, autor pierwszego traktatu o Niepokalanym Poczciu, skary si, e powicone tej tajemnicy naboestwo liturgiczne, szczeglnie ulubione przez tych, u ktrych spotyka si czyst prostot i najbardziej pokorne oddanie si Bogu 59, zostao zapomniane lub zniesione. Pragnc doprowadzi do przywrcenia wita, pobony mnich odrzuca obiekcje w. Augustyna co do przywileju Niepokalanego Poczcia, wywodzce si z doktryny o przeniesieniu grzechu pierworodnego na rodzaj ludzki. Podsuwa on szczliwie obraz kasztana, pocztego, ywionego i ksztatowanego pod warstw kolcw, a jednak chronionego przed ich ukuciami60. Rwnie pod kolcami pokolenia, ktre musiao przekaza grzech pierworodny
57 58

KKK, 404. W. AUGUSTYN, De natura et gratia, 36 (PL 44, 267). 59 EADMER, Tractatus de conceptione Beatae Mariae Virginis, 1-2 (PL 159, 301). 60 Tame, 10 (PL 159, 305-306). 34

argumentuje Eadmer Maryja zostaa zachowana od jakiejkolwiek zmazy na wyrane yczenie Boga, ktry jawnie mg i chcia to uczyni. Jeli wic chcia, to i dokona61. Pomimo istnienia traktatu Eadmera wielcy teologowie XIIIw. mieli nadal takie same trudnoci jak w. Augustyn i wysuwali nastpujce argumenty: odkupienie dokonane przez Chrystusa nie byoby powszechne, gdyby grzeszny los nie by wsplny wszystkim ludzkim istnieniom. Gdyby Maryja nie splamia si win pierworodn, nie mogaby zosta odkupiona. Odkupienie polega bowiem na uwolnieniu tego, kto znajduje si w stanie grzechu. 3. Nawizujc do niektrych teologw z XIIw., Duns Szkot dostarczy kluczowego argumentu pozwalajcego przezwyciy obiekcje wobec doktryny o Niepokalanym Poczciu Maryi. Utrzymywa on, e Chrystus, doskonay Porednik, wanie w Maryi dokona najwyszego aktu porednictwa, gdy zachowa J od grzechu pierworodnego. W ten sposb wprowadzi on do teologii pojcie odkupienia przez zachowanie od grzechu, zgodnie z ktrym Maryja zostaa odkupiona w sposb jeszcze bardziej zdumiewajcy: nie przez uwolnienie od grzechu, lecz przez zachowanie od grzechu. Intuicja bogosawionego Dunsa Szkota, nazwanego nastpnie Doktorem Niepokalanej, spotkaa si od pocztku XIVw. z yczliwym przyjciem ze strony teologw, zwaszcza franciszkaskich. Po zatwierdzeniu Mszy o Poczciu w 1477r. przez Sykstusa IV doktryna bya coraz szerzej akceptowana przez szkoy teologiczne. Ten opatrznociowy rozwj liturgii i doktryny przygotowa zdefiniowanie przywileju maryjnego przez Najwyszy Urzd Nauczycielski. Doszo do tego po wielu wiekach pod wpywem podstawowej intuicji wiary: Matka Chrystusa musiaa by doskonale wita od pocztku swego ycia. 4. Wszyscy uwiadamiaj sobie, e potwierdzenie nadzwyczajnego przywileju udzielonego Maryi ukazuje jasno, i dziaanie odkupiecze Chrystusa nie tylko wyzwala, lecz rwnie zachowuje od grzechu. Ten wymiar zachowania od grzechu, wystpujcy w caej peni w Maryi, jest obecny w dziaaniu odkupieczym, poprzez ktre Chrystus wyzwala od grzechu, udzielajc czowiekowi rwnie aski i siy potrzebnej do przezwycienia wpywu grzechu na jego egzystencj. W ten sposb dogmat o Niepokalanym Poczciu Maryi nie tylko nie zaciemnia, ale w zadziwiajcy sposb przyczynia si do lepszego ukazania skutkw odkupieczej aski Chrystusowej w naturze ludzkiej. Na Maryj, pierwsz odkupion przez Chrystusa, ktra otrzymaa ten przywilej, e nie bya ani przez moment poddana wadzy za i grzechu, chrzecijanie patrz jako na doskonay wzr i ikon tej witoci62, do osignicia ktrej s powoani w swym yciu z pomoc aski Pana. (5.6.1996)

23. Niepokalana dogmatyczna definicja przywileju

1. Przekonanie o tym, e Maryja zostaa zachowana od wszelkiej zmazy grzechu od samego
poczcia i w zwizku z tym jest okrelana jako caa wita, na przestrzeni stuleci umacniao si stopniowo w liturgii i w teologii. Zjawisko to spowodowao na pocztku XIXw. fal petycji o dogmatyczn definicj przywileju Niepokalanego Poczcia. Odpowiadajc na t inicjatyw, w poowie ubiegego wieku, po przeprowadzeniu konsultacji wrd teologw, papie Pius IX zasign opinii wszystkich biskupw na temat stosownoci i moliwoci tego rodzaju definicji, zwoujc niejako pisemny sobr. Rezultat by wymowny: olbrzymia wikszo spord 604 biskupw odpowiedziaa na pytanie twierdzco. Po przeprowadzeniu tak szerokiej konsultacji, ktra obrazuje trosk mojego czcigodnego poprzednika o wyraenie poprzez definicj dogmatu wiary Kocioa, z rwn starannoci przystpiono do redakcji dokumentu. Specjalna komisja teologw, ustanowiona przez Piusa IX w celu ustalenia objawionej doktryny, przypisaa istotn rol praktyce eklezjalnej. Kryterium to wywaro wpyw na sformuowanie

61 62

Tame. Por. Lumen gentium, 65. 35

dogmatu, w ktrym pooono wikszy nacisk na wyraenia odzwierciedlajce ycie Kocioa, wiar i kult ludu chrzecijaskiego ni na okrelenia scholastyczne. Wreszcie w 1854r. bull Ineffabilis Deus Pius IX ogosi uroczycie dogmat o Niepokalanym Poczciu: ogaszamy, orzekamy i okrelamy, e nauka, ktra utrzymuje, i Najwitsza Maryja Panna od pierwszej chwili swego poczcia, na podstawie szczeglnej aski i przywileju wszechmogcego Boga, moc przewidzianych zasug Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego zostaa zachowana nietknita od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego, jest prawd przez Boga objawion, i dlatego wszyscy wierni powinni w ni wytrwale i bez wahania wierzy63. 2. Ogoszenie dogmatu o Niepokalanej wyraa istotn tre wiary. W bulli Sollicitudo z 1661r. papie Aleksander VII mwi o zachowaniu od grzechu duszy Maryi od pierwszej chwili stworzenia i poczenia z ciaem64. Natomiast definicja Piusa IX abstrahuje od wszystkich wyjanie na temat sposobu poczenia duszy z ciaem i gosi, e osoba Maryi od pierwszej chwili poczcia bya wolna od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego. Pozytywn konsekwencj zachowania od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego jest ustrzeenie od jakiegokolwiek grzechu i ogoszenie doskonaej witoci Maryi, dla ktrej to doktryny definicja dogmatyczna stanowi fundamentalny wkad. Istotnie, negatywne sformuowanie przywileju maryjnego, uwarunkowane poprzednimi kontrowersjami na temat grzechu pierworodnego, ktre wystpiy na Zachodzie, powinno by zawsze uzupenione pozytywnymi wypowiedziami na temat witoci Maryi, wyranie uwypuklanej w tradycji wschodniej. Definicja Piusa IX odnosi si tylko do zachowania od grzechu pierworodnego i nie mwi wyranie o zachowaniu od podliwoci. Jednake konsekwencj penego zachowania Maryi od wszelkiej zmazy grzechu jest zachowanie Jej od podliwoci, nieuporzdkowanej tendencji, ktra wedug Soboru Trydenckiego jest pozostaoci po grzechu i do grzechu nakania65. 3. Zachowanie od grzechu pierworodnego, jakim cieszy si Maryja na podstawie szczeglnej aski i przywileju wszechmogcego Boga, stanowi absolutnie darmowy Boy przywilej, ktry otrzymaa Ona od pierwszej chwili swej egzystencji. Definicja dogmatyczna nie gosi, e ten szczeglny przywilej jest jedyny, cho pozwala si tego domyla. Natomiast stwierdzenie owej wycznoci zawarte jest wyranie w encyklice Fulgens corona z 1953r., w ktrej papie Pius XII mwi o przywileju bardzo szczeglnym, ktry nigdy nie zosta udzielony innej osobie66, wyczajc w ten sposb moliwo dopuszczan przez niektrych, cho niezbyt uzasadnion przypisania go rwnie w. Jzefowi. Dziewica Matka otrzymaa szczegln ask niepokalanego poczcia moc przewidzianych zasug Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, czyli dziki Jego powszechnemu dziaaniu odkupieczemu. Tekst definicji dogmatycznej nie stwierdza wyranie, e Maryja zostaa odkupiona, lecz bulla Ineffabilis Deus potwierdza w innym miejscu, e zostaa wybawiona w sposb bardziej wzniosy. Oto nadzwyczajna prawda: Chrystus by odkupicielem swojej Matki i dokona w Niej swego odkupieczego dziea w sposb doskonay67 od pierwszej chwili Jej ycia. Sobr Watykaski II ogosi, e Koci w Niej [] podziwia i wysawia wspaniay owoc Odkupienia68. 4. Ta uroczycie ogoszona doktryna, jest wyranie nazywana doktryn objawion przez Boga. Papie Pius IX dodaje, e wszyscy wierni powinni w ni wytrwale i bez wahania wierzy. Dlatego te, kto si z ni nie utosamia lub podtrzymuje przeciwn jej opini, ulega rozbiciu w wierze i odcza si od Kocioa katolickiego. Ogaszajc prawd dogmatu o Niepokalanym Poczciu mj czcigodny poprzednik by wiadom, e dziaa na mocy swej wadzy nieomylnego nauczania jako powszechny Pasterz Kocioa, co kilka lat pniej zostao uroczycie zdefiniowane podczas Soboru Watykaskiego I. Wypenia w ten sposb swj nieomylny Urzd Nauczycielski jako posug na rzecz wiary Ludu Boego i nie bez znaczenia jest fakt, e uczyni to definiujc przywilej Maryi.
63 64

Denz., 2803. Denz., 2017. 65 Por. Dekret o grzechu pierworodnym, kanon 5 (Denz., 1515). 66 Fulgens corona, AAS 45 (1953), s. 580. 67 Tame, s. 581. 68 Sacrosanctum Concilium, 3. 36

(12.6.1996)

24. Maryja przez cae ycie wita

1. Definicja dogmatu o Niepokalanym Poczciu zajmuje si bezporednio jedynie pierwszym momentem egzystencji Maryi, w ktrym zostaa Ona zachowana nietknita od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego. Celem papieskiego Magisterium byo tylko zdefiniowanie prawdy bdcej przedmiotem kontrowersji na przestrzeni stuleci, czyli kwestii zachowania od grzechu pierworodnego, a nie definicja staej witoci Dziewicy Matki Pana. Prawda ta jest powszechnie uznawana przez lud chrzecijaski. Zgodnie z tym przekonaniem Maryja, wolna od grzechu pierworodnego, zostaa rwnie zachowana od wszelkiego innego grzechu, a otrzymana na pocztku wito wypenia ca Jej egzystencj. 2. Koci zawsze uznawa Maryj za wit i woln od wszelkiego grzechu lub niedoskonaoci moralnej. Sobr Trydencki wyraa to przekonanie mwic, e nie mona w caym yciu unikn wszystkich grzechw, nawet powszednich, chyba e si dostpi specjalnego przywileju Boego, jak utrzymuje Koci o witej Dziewicy69. Moliwo popenienia grzechu nie omija nawet chrzecijanina przemienionego i odnowionego przez ask. Nie zachowuje ona bowiem od wszelkiego grzechu na cae ycie, chyba e jak twierdzi Sobr Trydencki zapewni to specjalny przywilej. Tak byo w przypadku Maryi. Sobr Trydencki nie zamierza definiowa tego przywileju, stwierdzi jednak, e Koci potwierdza go z moc: tenet, czyli utrzymuje zdecydowanie. Wybr ten, nie oznaczajcy zaliczenia tej prawdy do pobonych wierze lub opinii, potwierdza jej charakter jako doktryny pewnej, gboko obecnej w wierze Ludu Boego. Przekonanie to opiera si zreszt na asce uznanej w Maryi przez anioa w chwili Zwiastowania. Nazywajc J aski pen, kecharitomene, anio potwierdza, e jest niewiast obdarzon sta doskonaoci i pen witoci, bez cienia grzechu ani niedoskonaoci w porzdku moralnym lub duchowym. 3. Niektrzy Ojcowie Kocioa pierwszych stuleci, nie bdcy jeszcze przekonani o doskonaej witoci Maryi, przypisali Jej niedoskonaoci i braki moralne. Rwnie kilku wspczesnych autorw zajo takie stanowisko. Jednake teksty ewangeliczne, przytoczone dla uzasadnienia tych opinii, nie pozwalaj w adnym wypadku potwierdzi przypisania Matce Odkupiciela grzechu albo chociaby niedoskonaoci moralnej. Odpowied udzielon Matce przez dwunastoletniego Jezusa: Czemucie Mnie szukali? Czy nie wiedzielicie, e powinienem by w tym, co naley do mego Ojca? (k 2,49), interpretowano czasem jako ukryty wyrzut. Jednak uwana lektura opisu wydarzenia pozwala zrozumie, e Jezus nie karci swej Matki i Jzefa za to, e Go szukali, bo przecie czuwanie nad nim naleao do ich obowizkw. Gdy po uciliwych poszukiwaniach Maryja spotyka Jezusa, pyta Go jedynie dlaczego tak postpi: Synu, czemu nam to uczyni? (k 2,48). Jezus odpowiedzia rwnie pytaniem dlaczego?, powstrzymujc si od jakiegokolwiek wyrzutu i nawizujc do tajemnicy swego Boskiego synostwa. Podobnie sowa wypowiedziane w Kanie: Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? Czy jeszcze nie nadesza godzina moja? (J 2,4), nie mog by interpretowane jako wyrzut. Widzc, e nowoecy naraeni s na kopotliw sytuacj, jeli zabraknie wina, Maryja zwraca si z prostot do Jezusa i przedstawia mu ten problem. Jezus, wiadomy, e jest Mesjaszem, ktry powinien by posuszny jedynie woli Ojca, odpowiada na prob Matki. Odpowiada przede wszystkim na wiar Dziewicy i w ten sposb daje pocztek cudom ukazujcym Jego chwa. 4. Niektrzy interpretowali rwnie w sposb negatywny sowa wypowiedziane przez Jezusa na pocztku ycia publicznego, kiedy Maryja i krewni pragnli Go zobaczy. Przytaczajc odpowied Jezusa na sowa osoby, ktra Mu rzeka: Twoja Matka i bracia stoj na dworze i chc si widzie z Tob, ewangelista ukasz daje nam klucz do odczytania zapisu, ktry uwypukla wewntrzn postaw Maryi, rnic si znacznie od postawy braci (por. J 7,5). Jezus odpowiedzia: Moj matk i moimi brami s ci, ktrzy suchaj sowa Boego i wypeniaj je (k 8,21). W tekcie o Zwiastowaniu ukasz pokaza bowiem, w jaki sposb Maryja stanowi wzr suchania sowa
69

Denz., 1573. 37

Boego i ofiarnej ulegoci. Interpretowany w takiej perspektywie, epizod ten stanowi wielk pochwa Maryi, ktra doskonale zrealizowaa w swoim yciu Boy plan. Sowa Jezusa, sprzeciwiajce si zamiarom braci, wychwalaj wierno Maryi wobec woli Boej oraz wielko Jej macierzystwa przeywanego nie tylko fizycznie, lecz rwnie duchowo. Formuujc nie wprost t pochwa, Jezus posuguje si szczegln metod: podkrela szlachetno postpowania Maryi w wietle stwierdze o charakterze oglnym i ukazuje lepiej solidarno i wi Maryi z ludzkoci podajc trudn drog witoci. Wreszcie sowa: Owszem, ale przecie bogosawieni ci, ktrzy suchaj sowa Boego i zachowuj je (k 11,28) wypowiedziane przez Jezusa do kobiety, ktra Jego Matk nazwaa bogosawion, nie podajce w wtpliwo osobistej doskonaoci Maryi, podkrelaj Jej wierno w zachowywaniu sowa Boego. Tak zrozumia je Koci, wczajc t wypowied do celebracji liturgicznej ku czci Maryi. Tekst ewangeliczny sugeruje w istocie, e wypowiadajc te sowa, Jezus pragn ukaza, i gbokie zjednoczenie z Bogiem i doskonae przylgnicie do sowa Boego s najwzniolejsz przyczyn stanu bogosawiestwa Jego Matki. 5. Specjalny przywilej przyznany przez Boga caej witej pozwala nam podziwia wspaniae rzeczy, jakich dokonaa w Jej yciu aska. Przypomina nam on rwnie, e Maryja zawsze i w peni naleaa do Pana oraz e adna niedoskonao nie naruszya nigdy doskonaej harmonii pomidzy Ni a Bogiem. Jej ziemski los znamionuje stay i gboki wzrost wiary, nadziei i mioci. Dlatego te Maryja jest dla wiernych wietlanym znakiem Boego Miosierdzia i bezpiecznym przewodnikiem ku szczytom doskonaoci ewangelicznej i witoci. (19.6.1996)

25. Ta, ktra uwierzya

1. W ewangelicznym opisie zwiastowania Elbieta napeniona Duchem witym, wita w swym domu Maryj sowami: Bogosawiona jeste, ktra uwierzya, e speni si sowa powiedziane Ci od Pana (k 1,45). To bogosawiestwo, pojawiajce si w Ewangelii ukasza jako pierwsze, ukazuje Maryj jako t, ktra dziki swej wierze poprzedza Koci w urzeczywistnianiu ducha bogosawiestw. Pochwaa wiary Maryi, wypowiedziana przez Elbiet, zostaje pogbiona przez porwnanie ze sowami skierowanymi przez anioa do Zachariasza. Powierzchowne odczytanie obu przekazw moe prowadzi do wniosku, e odpowiedzi, jakich udzielaj Boemu wysannikowi Zachariasz i Maryja, s podobne: Po czym to poznam? Bo ja jestem ju stary i moja ona jest w podeszym wieku mwi Zachariasz; a Maryja: Jake si to stanie, skoro nie znam ma? (k 1,18.34). Jednake gboka rnica midzy wewntrzn postaw bohaterw obu wydarze ujawnia si ju w sowach anioa, ktry krytykuje Zachariasza za jego niedowiarstwo, natomiast niezwocznie odpowiada na pytanie Maryi. W przeciwiestwie do maonka Elbiety, Maryja podejmuje w peni Boy zamiar, nie uzaleniajc swej zgody od jakiego widzialnego znaku. Anioowi, ktry proponuje Maryi, by zostaa matk, przypomina Ona, e postanowia y w dziewictwie wierzc w moliwo spenienia si zapowiedzi, pyta jedynie Boego wysannika o sposb jej realizacji, by lepiej speni wol Bo, chce bowiem do niej przylgn i zawierzy jej z pen gotowoci. Szukaa sposobu, nie wtpia we wszechmoc Bo komentuje w. Augustyn70. 2. Rwnie kontekst, w ktrym zostaj przekazane obie zapowiedzi, podkrela gboko wiary Maryi. W tekcie ukasza widzimy, e sytuacja Zachariasza bya korzystniejsza, a jednak jego odpowied nieadekwatna. Otrzymuje on zapowied od anioa w wityni jerozolimskiej, przy otarzu przed Miejscem witym (por. Wj 30,6-8); anio zwraca si do niego w momencie, gdy skada ofiar kadzenia a wic podczas speniania funkcji kapaskiej, w wanej chwili jego ycia; Boa decyzja zostaje mu przekazana podczas wizji. Te szczeglne okolicznoci sprzyjaj atwiejszemu zrozumieniu autentycznoci boskiego posania i stanowi motyw zachcajcy do jego szybkiego przyjcia.
70

W. AUGUSTYN, Sermo 291, 5 (PL 38, 1318). 38

Przekazanie zapowiedzi Maryi odbywa si natomiast w kontekcie bardziej prostym i powszednim bez zewntrznych elementw o charakterze sakralnym, ktre towarzyszyy skierowaniu tej zapowiedzi do Zachariasza. ukasz nie wskazuje dokadnie miejsca, w ktrym odbywa si zwiastowanie narodzin Pana: mwi jedynie, e Maryja znajdowaa si w Nazarecie, w niezbyt wanej wiosce, ktra nie wydaje si predestynowana do tego rodzaju wydarzenia. Ponadto ewangelista nie przypisuje szczeglnego znaczenia chwili, w ktrej ukazuje si anio, nie precyzujc bliej jej historycznych okolicznoci. W kontakcie z niebiaskim wysannikiem uwaga skupia si na treci jego sw, wymagajcych od Maryi bardzo uwanego suchania i czystej wiary. Ten ostatni element pozwala nam doceni wielko wiary Maryi, zwaszcza jeli porwna si j z wystpujc zarwno dawniej, jak i dzi postaw tych, ktrzy domagaj si widzialnych znakw, by uwierzy. Natomiast Dziewica zgadza si na wol Bo jedynie ze wzgldu na sw mio do Boga. 3. Maryja musi przyj prawd o wiele wiksz ni ta, ktra zostaa zakomunikowana Zachariaszowi. Mia on uwierzy w cudowne narodziny, do ktrych dojdzie w bezdzietnym zwizku maeskim, ktry Bg pragnie uczyni podnym. Jest to Boa interwencja podobna do tej, ktrej dowiadczyy niektre kobiety Starego Testamentu: Sara (Rdz 17,15-21; Rdz 18,10-14), Rachela (Rdz 30,22), matka Samsona (Sdz 13,1-7) i Anna, matka Samuela (1Sm 1,11-20). Wydarzenia te ukazuj przede wszystkim darmowo Boego daru. Maryja jest wezwana do uwierzenia w dziewicze macierzystwo, bezprecedensowe w dziejach Starego Testamentu. Znana wyrocznia Izajasza: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel (Iz 7,14), chocia nie wyklucza takiej perspektywy, zaczyna by wyranie interpretowana w takim sensie dopiero po przyjciu Chrystusa i w wietle ewangelicznego Objawienia. Maryja ma przyj prawd nigdy dotychczas nie zapowiedzian. Przyjmuje j z odwag i prostot. Pytaniem: Jake si to stanie? wyraa wiar w Bo moc pogodzenia dziewictwa ze swym nadzwyczajnym i jedynym macierzystwem. Odpowiadajc: Duch wity zstpi na Ciebie i moc Najwyszego osoni Ci (k 1,35), anio ofiarowuje niepojt odpowied Bo na pytanie postawione przez Maryj. Dziewictwo, wydajce si przeszkod, staje si konkretn sytuacj, w ktrej Duch wity dokona w Niej poczcia wcielonego Syna Boego. Odpowied anioa otwiera drog do wsppracy Dziewicy z Duchem witym w zrodzeniu Jezusa. 4. Zostaje zainicjowane wolne wspdziaanie osoby ludzkiej w realizacji Boego zamiaru wierzc w sowo Pana, Maryja wsppracuje w spenieniu si zapowiedzianego macierzystwa. Ojcowie Kocioa czsto podkrelaj ten aspekt dziewiczego poczcia Jezusa. W sposb szczeglny w. Augustyn, komentujc Ewangeli zwiastowania, twierdzi: anio zwiastuje, Dziewica sucha, wierzy i poczyna71. A take: Chrystus jest przyjty z wiar i poczty dziki wierze. Najpierw goci wiara w sercu Dziewicy, a nastpnie ma miejsce podno w onie Matki72. Akt wiary Maryi przypomina wiar Abrahama, ktry u zarania Starego Przymierza uwierzy w Boga, dajc w ten sposb pocztek licznemu rodowi (por. Rdz 15,6)73. Na pocztku Nowego Przymierza rwnie Maryja dziki swej wierze wywiera decydujcy wpyw na dokonanie si tajemnicy Wcielenia, stanowicej pocztek i zawierajcej tre caej odkupieczej misji Jezusa. cisy zwizek midzy wiar a zbawieniem, ukazany przez Jezusa podczas Jego ycia publicznego (por. Mk 5,34; Mk 10,52, itd.), pomaga rwnie zrozumie podstawow rol, jak wiara Maryi odgrywaa i nadal odgrywa w dziele zbawienia rodzaju ludzkiego. (3.7.1996)

26. Dziewictwo Maryi prawd wiary

1. Koci zawsze uwaa dziewictwo Maryi za prawd wiary, przejmujc i pogbiajc wiadectwo Ewangelii ukasza i Mateusza, potwierdzone prawdopodobnie take przez Jana.

71 72

W. AUGUSTYN, Sermo 196, 1 (PL 38, 1019). Tene, Sermo 293, 1 (PL 38, 1327). 73 Redemptoris Mater, 14. 39

W opisie zwiastowania ewangelista ukasz nazywa Maryj dziewic i wspomina zarwno o jej postanowieniu zachowania dziewictwa, jak i o Boym zamyle, ktry mia pogodzi to postanowienie z Jej cudownym macierzystwem. Potwierdzenie prawdy o dziewiczym poczciu za spraw Ducha witego wyklucza wszelkie hipotezy naturalnej partenogenezy i kae odrzuci prby wykazania, e opowie ukasza jest rozwiniciem pewnego motywu tradycji ydowskiej lub te wywodzi si z mitologicznej legendy pogaskiej. Struktura ukaszowego tekstu (por. k 1,26-38; k 2,19.51) opiera si wszelkim interpretacjom zawajcym. Jego wewntrzna spjno nie pozwala na eliminacj okrele czy wyrae, ktre mwi o dziewiczym poczciu za spraw Ducha witego. 2. Ewangelista Mateusz, opowiadajc o objawieniu si anioa Jzefowi, mwi podobnie jak ukasz o poczciu, ktre dokonao si z Ducha witego (Mt 1,20) i wyklucza poycie maeskie. Nieco pniej rwnie Jzef zostaje powiadomiony o dziewiczym poczciu Jezusa: w jego przypadku nie jest to wezwanie do wyraenia zgody na poczcie si Syna Maryi jako owocu nadprzyrodzonej interwencji Ducha witego i wsppracy matki. Jzef zostaje jedynie powoany do dobrowolnego przyjcia swej roli oblubieca Dziewicy i swej ojcowskiej misji wobec dziecka. Mateusz przedstawia dziewicze poczcie Jezusa jako wypenienie si proroctwa Izajasza: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, ktremu nadadz imi Emmanuel, to znaczy: Bg z nami (Mt 1,23; por. Iz 7,14). W ten sposb Mateusz skania nas do wniosku, e dziewicze poczcie byo przedmiotem refleksji w pierwszej chrzecijaskiej wsplnocie, ktra rozumiaa jego zgodno z Boym planem zbawienia i zwizek z tosamoci Jezusa jako Boga z nami. 3. W odrnieniu od ukasza i Mateusza, Marek w swojej Ewangelii nie mwi o poczciu i narodzinach Jezusa; warto jednak zauway, e nie wspomina te nigdy o Jzefie, maonku Maryi. Jezus jest nazywany przez mieszkacw Nazaretu synem Maryi lub te w kilku innych kontekstach Synem Boym (Mk 3,11; Mk 5,7; por. Mk 1,1.11; Mk 9,7; Mk 14,61-62; Mk 15,39). Te dane pozostaj w zgodzie z wiar w tajemnic Jego dziewiczego poczcia. Pewne odkrycie wspczesnej egzegezy pozwala sdzi, e prawda ta jest bezporednio wyraona take w 13. wersecie Prologu Ewangelii Janowej, ktry to werset niektrzy autorytatywni komentatorzy staroytni (np. Ireneusz i Tertulian) odczytuj nie w liczbie mnogiej, jak jest przyjte, ale w liczbie pojedynczej: On, ktry ani z krwi, ani z dzy ciaa ani z woli ma, ale z Boga si narodzi. Ta wersja w liczbie pojedynczej czyni z Prologu Janowego jedno z najwaniejszych wiadectw dziewiczego poczcia Jezusa, wczone w kontekst tajemnicy Wcielenia. Paradoksalne sowa Pawa: Gdy jednak nadesza penia czasu, zesa Bg Syna swego, zrodzonego z niewiasty, [] abymy mogli otrzyma przybrane synostwo (Ga 4,4-5), otwieraj drog refleksji nad osobowoci Syna i z kolei nad Jego narodzeniem si z dziewicy. To jednomylne wiadectwo wszystkich Ewangelii potwierdza, e wiara w dziewicze poczcie Jezusa jest mocno zakorzeniona w rnych rodowiskach pierwotnego Kocioa. W ich wietle zupenie bezpodstawne s pewne wspczesne interpretacje, ktre ujmuj dziewicze poczcie nie w sensie fizycznym i biologicznym, ale jedynie symbolicznym lub metaforycznym: ma ono wedug nich wskazywa na Jezusa jako na dar Boy dla ludzkoci. To samo naley powiedzie o opinii goszonej przez tych, ktrzy utrzymuj, e relacja o dziewiczym poczciu to theologoumenon, to znaczy pewien sposb wyraenia prawdy teologicznej o boskim synostwie Jezusa albo te jej ujcie mitologiczne. Jak widzielimy, Ewangelie mwi jednoznacznie o dziewiczym poczciu w sensie biologicznym, dokonanym przez Ducha witego, i prawda ta zostaa przyjta przez Koci ju w pierwszych wyznaniach wiary74. 4. Wiara wyraona w Ewangeliach znajduje potwierdzenie w caej pniejszej Tradycji. Wyznania wiary pierwszych pisarzy chrzecijaskich zawieraj stwierdzenia o dziewiczym poczciu: Arystydes, Justynian, Ireneusz, Tertulian s tej samej myli, co w. Ignacy Antiocheski, ktry gosi e Jezus prawdziwie narodzi si z dziewicy 75. Autorzy ci, mwic o dziewiczym poczciu Jezusa, pojmuj je w sposb realny i historyczny i dalecy s od tezy o dziewictwie jedynie
74 75

Por. KKK, 496. W. IGNACY ANTIOCHESKI, Ad Smirn., I, 2 (PG 5, 707-708). 40

moralnym lub o jakim bliej nieokrelonym darze aski, ktry objawi si przez narodzenie dziecka. Uroczyste wyznania wiary soborw ekumenicznych lub Magisterium papieskiego, powstae jako kontynuacja pierwszych krtkich formu, doskonale wspbrzmi z t prawd. Sobr Chalcedoski (451r.) w swoim wyznaniu wiary, ktrego tre, bardzo starannie zredagowana, jest zdefiniowana w sposb nieomylny, stwierdza, e Chrystus zosta zrodzony [] w swoim czowieczestwie w dniach ostatecznych, dla nas i dla naszego zbawienia, z Maryi Dziewicy Matki Boej76. Podobnie Sobr Konstantynopolitaski III (681r.) gosi, e Jezus Chrystus zosta zrodzony [] w swoim czowieczestwie z Ducha witego i z Maryi Dziewicy Tej, ktra jest w peni i prawdziwie Matk Bo77. Inne sobory ekumeniczne (Konstantynopolitaski II, Lateraski IV i Lyoski II) uznaj Maryj za zawsze Dziewic, podkrelajc Jej trwae dziewictwo78. Tezy te pojawiaj si te w nauczaniu Soboru Watykaskiego II, ktry akcentuje fakt i Maryja, wierzc [] i bdc posuszn, zrodzia na ziemi samego Syna Boga Ojca i to nie znajc ma, Duchem witym zacieniona79. Do definicji soborowych naley te doczy wypowiedzi Magisterium papieskiego, dotyczce Niepokalanego Poczcia Najwitszej Maryi Panny80 i wniebowzicia Niepokalanej Matki Boga, zawsze Dziewicy81. 5. Cho wypowiedzi Magisterium, z wyjtkiem Soboru Lateraskiego zwoanego w 649r. przez papiea Marcina I, nie precyzuj znaczenia sowa dziewica, jest oczywiste, e okrelenie to zastosowane zostao w swoim powszechnie przyjtym sensie: oznacza powstrzymywanie si od wspycia pciowego i zachowanie nienaruszalnoci cielesnej. W kadym razie nienaruszalno fizyczna jest uwaana za istotny element prawdy wiary o dziewiczym poczciu Jezusa.82 Nazywanie Maryi wit, zawsze Dziewic, Niepokalan, zwraca uwag na wi midzy witoci a dziewictwem. Maryja wybraa ycie w dziewictwie, poniewa pragna odda cae swoje serce Bogu. Wyraenie uyte w definicji dogmatu o Wniebowziciu: niepokalana Matka Boa, zawsze Dziewica wskazuje take na zwizek midzy dziewictwem a macierzystwem Maryi. Te dwa przywileje s w cudowny sposb poczone w zrodzeniu Jezusa prawdziwego Boga i prawdziwego Czowieka. Tak wic dziewictwo Maryi jest wewntrznie zwizane z Jej boskim macierzystwem i doskona witoci. (10.7.1996)

27. Postanowienie zachowania dziewictwa

1. Do anioa, ktry zapowiada Jej poczcie i narodziny Jezusa, Maryja zwraca si z pytaniem:
Jake si to stanie, skoro nie znam ma? (k 1,34). Pytanie to wydaje si co najmniej zaskakujce, jeli przypomnimy sobie biblijne opowieci o kobietach bezpodnych, ktre otrzymyway zapowied cudownych narodzin dziecka. Tamte przypadki dotyczyy kobiet zamnych, bezpodnych z przyczyn naturalnych, ktre Bg obdarza dzieckiem poprzez normalne poycie maeskie (por. 1Sm 1,19-20), odpowiadajc na ich arliwe modlitwy (por. Rdz 15,2; Rdz 30,22-23; 1Sm 1,10; k 1,13). Gdy anio przybywa ze zwiastowaniem do Maryi, sytuacja jest inna. Maryja nie jest kobiet zamn, cierpic na bezpodno; na mocy dobrowolnego wyboru pragnie pozosta dziewic. Wanie to postanowienie zachowania dziewictwa owoc mioci do Boga wydaje si stanowi przeszkod dla zapowiedzianego macierzystwa. Na pierwszy rzut oka mona by sdzi, e sowa Maryi mwi jedynie o Jej obecnym stanie dziewictwa: Maryja stwierdza, e nie zna ma, to znaczy e jest dziewic. Jednake kontekst, w jakim zostaje zadane pytanie: jak si to stanie i stwierdzenie: nie znam ma, podkrelaj
76 77

Denz., 301. Denz., 555. 78 Denz., 423, 801, 852. 79 Lumen gentium, 63. 80 Denz., 2803. 81 Denz., 3903. 82 Por. KKK, 496. 41

zarwno obecny stan dziewictwa Maryi, jak i Jej wol pozostania dziewic. Wyraenie przez Ni uyte, z czasownikiem w czasie teraniejszym, pozwala zrozumie, e Jej kondycja ma charakter trway i pozostanie nie zmieniona. 2. Zwracajc uwag na t trudno, Maryja nie chce bynajmniej przeciwstawi si Boemu zamysowi, ale okazuje, e jest gotowa podporzdkowa mu si cakowicie. Zawsze zreszt Dziewica z Nazaretu ya w penej harmonii z wol Bo i wybraa ycie w dziewictwie, aby podoba si Panu. W rzeczywistoci postanowienie zachowania dziewictwa pomogo Jej przygotowa si na przyjcie Boej woli caym swoim ludzkim, niewiecim ja. Zawierao si w tej odpowiedzi wiary doskonae wspdziaanie z ask Bo uprzedzajc i wspomagajc oraz doskonaa wraliwo na dziaanie Ducha witego83. Te sowa i intencje Maryi wydaway si niektrym mao prawdopodobne, poniewa w kulturze ydowskiej dziewictwo nie byo uwaane za warto ani za pocigajcy idea. Potwierdzaj to pewne dobrze znane epizody i wyraenia ze Starego Testamentu. Ksiga Sdziw opowiada na przykad o crce Jeftego, niezamnej dziewczynie, ktra stajc w obliczu mierci opakuje swoje dziewictwo i auje, e nie wysza jeszcze za m (Sdz 11,38). Ponadto na mocy Boego nakazu: Bdcie podni i rozmnaajcie si (Rdz 1,28), maestwo jest uwaane za naturalne powoanie kobiety, ktre staje si dla niej rdem radoci i cierpie zwizanych z macierzystwem. 3. Aby lepiej zrozumie kontekst, w ktrym dojrzaa decyzja Maryi, naley pamita, e w okresie bezporednio poprzedzajcym pocztek ery chrzecijaskiej w niektrych rodowiskach ydowskich stosunek do dziewictwa zacz si stawa bardziej pozytywny. Na przykad esseczycy, ktrzy pozostawili liczne i doniose wiadectwa historyczne, odnalezione w Qumran, yli w celibacie lub ograniczali praktyk maestwa ze wzgldu na ycie we wsplnocie i na denie do cilejszej wizi z Bogiem. W Egipcie istniaa take wsplnota kobiet, ktre nawizujc do duchowoci esseskiej zachowyway wstrzemiliwo. Kobiety te, zwane terapeutkami i nalece do sekty opisanej przez Filona z Aleksandrii84, oddaway si kontemplacji i poszukiwaniu mdroci. Nie wydaje si, aby Maryja znaa te ydowskie wsplnoty religijne, ktre zachowyway idea celibatu i dziewictwa. Ale fakt, e Jan Chrzciciel y prawdopodobnie w bezestwie i e we wsplnocie jego uczniw celibat cieszy si wielkim powaaniem, moe sugerowa, i postanowienie Maryi, by zachowa dziewictwo, wpisuje si w ten nowy kontekst kulturowy i religijny. 4. Rozwaajc niezwyke dowiadczenie Dziewicy z Nazaretu, nie powinnimy jednak popeni bdu, jakim byoby cakowite uzalenienie Jej wewntrznej postawy od mentalnoci otoczenia, przekrelaoby to bowiem wyjtkowo tajemnicy, jaka si w Niej dokonaa. Nie moemy zwaszcza zapomina, e od pocztku swego ycia Maryja otrzymaa niezwyk ask, co uzna take anio w momencie zwiastowania. Maryja jako pena aski (k 1,28) zostaa obdarzona doskona witoci, ktra wedug interpretacji Kocioa siga samych pocztkw Jej istnienia: niezwyky przywilej Niepokalanego Poczcia wywar wpyw na cay rozwj duchowy modej niewiasty z Nazaretu. Naley zatem uzna, e Maryja wybraa idea dziewictwa pod wpywem nadzwyczajnego natchnienia tego samego Ducha witego, ktry w caej pniejszej historii Kocioa bdzie prowadzi bardzo wiele kobiet drog dziewiczej konsekracji. Szczeglna obecno aski w yciu Maryi wzbudzia w Niej postanowienie zachowania dziewictwa. Napeniona od pocztku swego ycia niezwykymi darami Boymi, Maryja dy do oddania Bogu caej siebie duszy i ciaa ofiarowujc Mu swoje dziewictwo. Pragnienie ycia w dziewictwie wspbrzmiao te z ideaem ubstwa wobec Boga, ktremu Stary Testament przypisuje wielk warto. Przyjmujc w peni ten idea, Maryja rezygnuje take z macierzystwa, ktre stanowio osobiste bogactwo kobiety, wysoko cenione w Izraelu. Dlatego te zajmuje pierwsze miejsce wrd pokornych i ubogich Pana, ktrzy z ufnoci oczekuj od Niego zbawienia i dostpuj go85. Jednake stajc przed Bogiem w swoim ubstwie i pragnc podnoci
83 84

Redemptoris Mater, 13. FILON Z ALEKSANDRII, De vita contemplativa, 21-90. 85 Lumen gentium, 55. 42

jedynie duchowej jako owocu mioci Boga, w chwili zwiastowania Maryja odkrywa, e Bg przemieni Jej ubstwo w bogactwo, a Ona stanie si dziewicz Matk Syna Najwyszego. Pniej odkryje te, e Jej macierzystwo ma ogarn wszystkich ludzi, ktrych Syn przyszed zbawi86. (24.7.1996)

28. Znaczenie dziewiczego poczcia Jezusa

1. W swoim zbawczym zamyle Bg zechcia, aby Jego jedyny Syn narodzi si z Dziewicy. To Boe postanowienie wskazuje na istnienie gbokiej relacji midzy dziewictwem Maryi a wcieleniem Sowa. Refleksja wiary moe odkry, w powizaniu z caoci Objawienia, tajemnicze racje, dla ktrych Bg w swoim zamyle zbawczym chcia, by Jego Syn narodzi si z Dziewicy. Racje te dotycz zarwno Osoby i odkupieczego posania Chrystusa, jak rwnie przyjcia tego posania przez Maryj dla wszystkich ludzi87. Dziewicze poczcie, wykluczajce ojcostwo czowieka, oznacza, e jedynym ojcem Jezusa jest Ojciec niebieski i e zrodzenie Syna w czasie jest odblaskiem zrodzenia odwiecznego: Ojciec, ktry odwiecznie zrodzi Syna, rodzi Go take w czasie jako czowieka. 2. Ewangeliczne opowiadanie o zwiastowaniu uwypukla fakt, e Istota poczta jako owoc Boej interwencji bdzie Synem Boym. Duch wity zstpi na Ciebie i moc Najwyszego osoni Ci. Dlatego te wite, ktre si narodzi, bdzie nazwane Synem Boym (k 1,35). Ten, ktry rodzi si z Maryi, jest ju na mocy odwiecznego zrodzenia Synem Boym; Jego dziewicze poczcie, owoc interwencji Najwyszego, ukazuje, e take w ludzkiej naturze Jezus jest Synem Boym. Fakt, e w dziewiczym poczciu zostaje objawione odwieczne zrodzenie, wynika take z pewnych sformuowa zawartych w Prologu Ewangelii w. Jana, ktre ukazuj zwizek midzy objawieniem si niewidzialnego Boga za spraw Jednorodzonego, ktry jest w onie Ojca (por. J 1,18), a Jego wcieleniem: Sowo stao si ciaem i zamieszkao wrd nas. I ogldalimy Jego chwa, chwa, jak Jednorodzony otrzymuje od Ojca, peen aski i prawdy (J 1,14). Opowiadajc histori narodzin Jezusa, ukasz i Mateusz mwi take o roli Ducha witego. Nie jest On ojcem Dziecka: Jezus jest wycznie Synem Odwiecznego Ojca (por. k 1,32.35), ktry poprzez Ducha dziaa w wiecie i rodzi Sowo w ludzkiej naturze. Istotnie, przy zwiastowaniu anio nazywa Ducha moc Najwyszego (k 1,35), zgodnie ze Starym Testamentem, ktry przedstawia Go jako Bo moc dziaajc w ludzkim yciu i uzdalniajc czowieka do wielkich czynw. Objawiajc si najpeniej w tajemnicy Wcielenia, ta moc, ktra w trynitarnym yciu Boga jest Mioci, ma obdarzy ludzko Sowem Wcielonym. 3. W szczeglnoci, Duch wity jest Osob, ktra przekazuje ludziom Boe bogactwa i daje im udzia w yciu Boga. On, ktry w tajemnicy trynitarnej jest jednoci Ojca i Syna, dokonujc dziewiczego zrodzenia Jezusa, jednoczy ludzko z Bogiem. Tajemnica Wcielenia ukazuje w penym wietle take niezrwnan wielko dziewiczego macierzystwa Maryi: poczcie Jezusa jest take owocem Jej wielkodusznej wsppracy z dzieem Ducha mioci, ktry jest rdem wszelkiej podnoci. W Boym planie zbawienia dziewicze poczcie jest zatem zapowiedzi nowego stworzenia: za spraw Ducha witego zostaje zrodzony w onie Maryi Ten, ktry bdzie nowym czowiekiem. Jak stwierdza Katechizm Kocioa Katolickiego, Jezus pocz si z Ducha witego w onie Dziewicy Maryi, poniewa jest Nowym Adamem, ktry daje pocztek nowemu stworzeniu88. W tajemnicy tego nowego stworzenia janieje penym blaskiem dziewicze macierzystwo Maryi. Nazywajc Chrystusa pierworodnym Synem Dziewicy 89, w. Ireneusz przypomina nam, e po Jezusie rodzi si z Dziewicy wielu innych ludzi w tym sensie, e otrzymuj nowe ycie Chrystusa. Jezus jest jedynym Synem Maryi. Macierzystwo duchowe Maryi rozciga si jednak na wszystkich ludzi, ktrych Jezus przyszed zbawi: Maryja zrodzia Syna, ktrego Bg ustanowi

86 87

Por. KKK, 501. KKK, 502. 88 KKK, 504. 89 W. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 16, 4 (PG 7, 923-294). 43

pierworodnym midzy wielu brami (Rz 8,29), to znaczy midzy wiernymi, w ktrych zrodzeniu i wychowywaniu wspdziaa sw mioci macierzysk90. 4. Udzielanie nowego ycia jest przekazywaniem Boego synostwa. Moemy tu nawiza do perspektywy otwartej przez w. Jana w Prologu jego Ewangelii: Ten, ktry zosta zrodzony przez Boga, daje wierzcym moc stania si dziemi Boymi (por. J 1,12-13). Dziewicze zrodzenie pozwala na rozszerzenie Boego ojcostwa: ludzie staj si przybranymi synami Boymi w Tym, ktry jest Synem Dziewicy i Ojca. Tak wic kontemplacja tajemnicy dziewiczego poczcia pozwala nam odkry, e Bg wybra dla swego Syna Matk Dziewic, aby obficiej obdarzy ludzko swoj ojcowsk mioci. (31.7.1996)

29. Maryja wzr dziewictwa

1. Postanowienie zachowania dziewictwa, ktre moemy odczyta w sowach wypowiedzianych przez Maryj przy zwiastowaniu, jest tradycyjnie uwaane za rdo i natchnienie chrzecijaskiej praktyki dziewictwa w dziejach Kocioa. w. Augustyn uznaje, e to postanowienie nie wynikao z posuszestwa Boemu nakazowi, ale byo lubem zoonym dobrowolnie. Pozwolio to ukazywa Maryj jako wzr dla witych dziewic w caych dziejach Kocioa. Maryja powicia swoje dziewictwo Bogu, gdy nie wiedziaa jeszcze, kogo ma pocz w swym onie; uczynia to, abymy naladowali niebiaskie ycie w ziemskim ciele na mocy wasnego postanowienia, a nie z posuszestwa nakazowi, z wyboru mioci, a nie przymusu suby91. Anio nie da od Maryi, by pozostaa dziewic; to Maryja z wasnej woli wyraa swj zamiar zachowania dziewictwa. W tym postanowieniu wyraa si jej wybr mioci, ktry prowadzi J do cakowitego powicenia si Bogu przez dziewicze ycie. Podkrelajc spontaniczno postanowienia Maryi, nie moemy zapomina, e rdem kadego powoania jest inicjatywa Boga. Wybierajc ycie w dziewictwie, moda niewiasta z Nazaretu odpowiadaa na wewntrzne powoanie, to znaczy na natchnienie Ducha witego, ktry ukazywa Jej znaczenie i warto dziewiczego daru z samej siebie. Nikt nie moe zoy takiego daru, jeli nie czuje si wezwany i jeli nie otrzyma od Ducha witego niezbdnego wiata i mocy. 2. Chocia w. Augustyn uywa sowa lub, aby ukaza kobietom, ktre nazywa witymi dziewicami, najwyszy wzorzec ich ycia, Ewangelia nie powiadcza, e Maryja zoya formalny lub, ktry ju w pierwszych wiekach Kocioa by form konsekracji i ofiarowania wasnego ycia Bogu. Z Ewangelii wynika, e Maryja powzia osobist decyzj pozostania dziewic, ofiarowujc swoje serce Bogu. Pragnie by Jego wiern oblubienic i speni powoanie Cry Syjonu. To postanowienie czyni z Niej jednak pierwowzr tych wszystkich, ktrzy w Kociele postanowili suy Bogu niepodzielnym sercem, zachowujc dziewictwo. Ani Ewangelie, ani inne pisma Nowego Testamentu nie mwi nam, w ktrym momencie Maryja powzia postanowienie zachowania dziewictwa. Jednake z pytania, jakie zadaa anioowi, jasno wynika, e w chwili zwiastowania ta decyzja bya ju w niej mocno ugruntowana. Maryja nie waha si powiedzie, e pragnie pozosta dziewic nawet w obliczu ofiarowanego Jej macierzystwa, przez co ukazuje, e jest to decyzja gboko przemylana. Istotnie, Maryja nie wybraa dziewictwa dlatego, e spodziewaa si zosta Matk Boga, tego bowiem nie moga przewidzie, ale decyzja ta dojrzaa w Jej wiadomoci jeszcze przed zwiastowaniem. Moemy przypuszcza, e to denie byo zawsze obecne w Jej sercu: aska, ktra przygotowywaa J do dziewiczego macierzystwa, z pewnoci wywara wpyw na cay proces rozwoju Jej osobowoci, podczas gdy Duch wity od najmodszych lat wzbudza w Niej pragnienie peniejszego zjednoczenia si z Bogiem. 3. Wielkie dziea, jakich Bg take dzisiaj dokonuje w sercu i w yciu wielu modych ludzi, dokonay si przede wszystkim w duszy Maryi. Take w naszym wiecie, mimo silnego oddziaywania kultury, ktra czsto jest powierzchowna i nastawiona na konsumpcj, wielu
90 91

KKK, 501. De sancta virginitate, IV, 4 (PL 40, 398). 44

modych podejmuje wezwanie, jakie niesie im przykad Maryi, i oddaje sw modo Bogu i subie braciom. Taka decyzja jest nie tyle rezygnacj z wartoci czysto ludzkich, ale raczej wyborem wartoci wyszych. Mj czcigodny poprzednik Pawe VI stwierdza w Adhortacji apostolskiej Marialis cultus, e kto przyjmuje z otwartym sercem wiadectwo Ewangelii, spostrzega, i wybr dziewictwa przez Maryj [] nie oznacza odrzucenia adnej z wartoci stanu maeskiego, ale by odwan decyzj, podjt z myl o cakowitym powiceniu si mioci Boej92. Wybr ycia w dziewictwie jest ostatecznie uzasadniony pragnieniem penego oddania si Chrystusowi. Szczeglnie wyranie widzimy to w yciu Maryi. Cho przed zwiastowaniem nie jest tego wiadoma, Duch wity wzbudza w Niej wol ofiarowania swego dziewictwa ze wzgldu na Chrystusa: pozostaje dziewic, aby caym swym jestestwem przyj Mesjasza i Zbawiciela. Odkrywamy zatem, e dziewictwo Maryi ma wymiar chrystocentryczny, majcy istotne znaczenie take dla dziewictwa przeywanego w Kociele, ktre znajduje najdoskonalszy wzr w Matce Chrystusa. Jej osobiste dziewictwo, zwizane z boskim macierzystwem, pozostaje co prawda faktem wyjtkowym, ale rzuca wiato na kad ofiar dziewictwa i nadaje jej sens. 4. W historii Kocioa wiele modych kobiet, pod wpywem kontemplacji wzniosego pikna dziewiczego Serca Matki Chrystusa, zapragno odpowiedzie wielkodusznie na Boe powoanie, przyjmujc idea dziewictwa. W encyklice Redemptoris Mater przypomniaem, e takie wanie dziewictwo na wzr Dziewicy z Nazaretu jest rdem szczeglnej duchowej podnoci: rdem macierzystwa w Duchu witym93. Dziewicze ycie Maryi budzi w caym chrzecijaskim ludzie cze dla daru dziewictwa oraz pragnienie, aby pomnaa si on w Kociele jako znak prymatu Boga nad wszelk inn rzeczywistoci i jako prorocza zapowied ycia przyszego. Razem dzikujmy Bogu za tych, ktrzy take dzisiaj powicaj wielkodusznie swoje ycie krlestwu Boemu przez dar dziewictwa. Zarazem jednak w wielu regionach, gdzie Ewangelia znana jest od dawna, hedonizm i konsumpcjonizm zdaj si odciga wielu modych od ycia konsekrowanego. Trzeba zatem prosi nieustannie Boga przez wstawiennictwo Maryi o nowy rozkwit powoa zakonnych. Dziki temu oblicze Chrystusowej Matki, ktrego odblask moemy dostrzec w twarzach licznych dziewic naladujcych dzi Boskiego Mistrza, bdzie nadal dla ludzkoci znakiem Boego miosierdzia i dobroci. (7.8.1996)

30. Dziewicza jedno Maryi i Jzefa

1. Opisujc Maryj jako dziewic, Ewangelia ukasza dodaje, e bya polubiona mowi, imieniem Jzef, z rodu Dawida (por. k 1,27). Informacje te na pierwszy rzut oka wydaj si sprzeczne. Trzeba zauway, e wystpujcy w tym fragmencie grecki termin nie odnosi si do sytuacji kobiety, ktra wysza za m i yje w stanie maeskim, lecz do sytuacji narzeczonej. Jednak w odrnieniu od wspczesnych kultur, wedug staroytnego obyczaju ydowskiego, instytucja narzeczestwa przewidywaa spisanie kontraktu i zazwyczaj miaa charakter definitywny: wprowadzaa bowiem narzeczonych w stan maeski, cho maestwo stawao si pene, dopiero gdy modzieniec wprowadza dziewczyn do swojego domu. W chwili zwiastowania Maryja znajduje si w sytuacji narzeczonej. Mona by postawi pytanie, dlaczego zgodzia si na zarczyny, skoro postanowia zosta na zawsze dziewic. ukasz zdaje sobie spraw z tej trudnoci, ale ogranicza si do przedstawienia sytuacji bez podawania wyjanie. Fakt, e ewangelista ujawnia zamiar Maryi pozostania dziewic, lecz mimo tego przedstawia J jako oblubienic Jzefa, jest znakiem historycznej rzetelnoci obydwu informacji. 2. Mona przypuszcza, e w momencie zarczyn istniao midzy Jzefem i Maryj porozumienie co do przyszego ycia w dziewictwie. Zreszt Duch wity, ktry natchn Maryj do wyboru dziewictwa w perspektywie Wcielenia i ktry pragn, by dokonao si ono w
92 93

Marialis cultus, 37. Redemptoris Mater, 43. 45

rodowisku rodzinnym sprzyjajcym wychowaniu Dziecicia, mg rwnie sprawi, by w Jzefie zrodzi si idea dziewictwa. Anio Paski, ktry ukaza mu si we nie, rzek: Jzefie, synu Dawida, nie bj si wzi do siebie Maryi, twej Maonki; albowiem z Ducha witego jest to, co si w Niej poczo (Mt 1,20). Otrzymuje w ten sposb potwierdzenie, e jest powoany do przeywania w sposb bardzo szczeglny drogi ycia maeskiego. Poprzez dziewicz jedno z niewiast, ktra zostaa wybrana, by wyda na wiat Jezusa, Bg powouje go do wsppracy w urzeczywistnieniu swego planu zbawienia. Typ maestwa, ktry pod wpywem Ducha witego wybieraj Maryja i Jzef, jest zrozumiay jedynie w kontekcie zbawczego planu i gbokiej duchowoci. Konkretna realizacja tajemnicy Wcielenia potrzebowaa dziewiczego poczcia, podkrelajcego Boe synostwo, a rwnoczenie rodziny, ktra moga zapewni normalny rozwj osobowoci Dziecicia. Wanie w perspektywie udziau w tajemnicy Wcielenia Sowa, Jzef i Maryja otrzymali ask wsplnego przeywania charyzmatu dziewictwa oraz daru maestwa. Komunia dziewiczej mioci Maryi i Jzefa, cho stanowi wyjtek zwizany z urzeczywistnieniem tajemnicy Wcielenia, bya jednake prawdziwym maestwem94. Trudno w zrozumieniu wzniosej tajemnicy ich oblubieczej komunii sprawia, e niektrzy, ju od IIw., twierdzili, e Jzef by mczyzn w podeszym wieku i uwaali go bardziej za opiekuna ni oblubieca Maryi. Tymczasem naleaoby zaoy, e nie by on czowiekiem starszym, lecz e jego wewntrzna doskonao, bdca owocem aski, doprowadzia go do przeywania z dziewiczym uczuciem oblubieczej relacji z Maryj. 3. Wsppraca Jzefa z tajemnic Wcielenia obejmuje rwnie ojcowsk opiek nad Jezusem. Funkcj t potwierdza anio, ktry ukazujc mu si we nie, mwi mu, e ma nada Dzieciciu imi: Porodzi Syna, ktremu nadasz imi Jezus, On bowiem zbawi swj lud od jego grzechw (Mt 1,21). Ojcostwo Jzefa, cho nie obejmowao fizycznej prokreacji, byo ojcostwem rzeczywistym, a nie pozornym. Dokonujc rozrnienia midzy ojcem i rodzicielem, staroytna monografia na temat dziewictwa Maryi De Margarita (IVw.) stwierdza, e zobowizania, jakie podjli Dziewica i Jzef jako oblubiecy sprawiy, i mg on by nazwany tym imieniem (ojca); by jednak ojcem, ktry nie zrodzi. Jzef peni zatem wobec Jezusa funkcj ojca, dysponujc wadz, ktrej Odkupiciel w sposb wolny by poddany (k 2,51), oraz wychowujc Go i uczc zawodu cieli. Chrzecijanie zawsze uznawali, e Jzef y w gbokiej komunii z Maryj i Jezusem i domylali si, e rwnie w chwili mierci zazna pociechy dziki ich tkliwej obecnoci. Z tej trwaej tradycji chrzecijaskiej rozwino si w wielu miejscach specjalne naboestwo do witej Rodziny oraz w. Jzefa, Opiekuna Odkupiciela. Jak wiadomo, papie Leon XIII ogosi go patronem caego Kocioa. (21.8.1996)

31. Maryja zawsze dziewica (aeiparthenos)

1. Koci zawsze wierzy w wieczne dziewictwo Maryi. Kiedy najstarsze teksty czyni odniesienia do poczcia Jezusa, nazywaj Maryj po prostu Dziewic, dajc jednak do zrozumienia, e uwaaj t cech za zjawisko trwae, odnoszce si do caego Jej ycia. W pierwszych wiekach chrzecijanie wyrazili to przekonanie wiary greckim pojciem aeiparthenos zawsze dziewica stworzonym po to , by okreli w sposb jedyny i przekonujcy osob Maryi oraz wyrazi w jednym sowie wiar Kocioa w Jej wieczne dziewictwo. Odnajdujemy to pojcie w drugim symbolu wiary w. Epifaniusza z 374r., gdy mowa jest o Wcieleniu: Syn Boy przyj ciao, to znaczy prawdziwie narodzi si z Maryi zawsze Dziewicy za pomoc Ducha witego95. Wyraenie zawsze Dziewica zostao uyte przez Sobr Konstantynopolitaski II (553r.), ktry twierdzi: Sowo Boe przyjo ciao od witej i chwalebnej Boej Rodzicielki zawsze
94 95

Por. Redemptoris custos, 7. W. EPIFANIUSZ Z SALAMINY, Ancoratus, 119, 5 (Denz., 44). 46

Dziewicy Maryi i z niej si narodzio96. Nauk t potwierdziy dwa inne sobory powszechne: Lateraski IV (1215r.)97 oraz Lyoski II (1274r.)98, a take tekst definicji dogmatu o Wniebowziciu (1950r.)99, w ktrym wieczne dziewictwo Maryi wystpuje jako jedna z przyczyn Jej wyniesienia z ciaem i dusz do chway niebieskiej. 2. Tradycja Kocioa w syntetycznej formule ukazywaa Maryj jako dziewic przed porodem, podczas porodu i po porodzie, potwierdzajc poprzez wskazanie tych trzech momentw, e nigdy nie przestaa Ona by dziewic. Najwaniejszym spord trzech stwierdze jest to, ktre mwi o dziewictwie przed porodem, poniewa odnosi si do poczcia Jezusa i bezporednio dotyczy samej tajemnicy Wcielenia. Od samego pocztku jest ono stale obecne w wierze Kocioa. Dziewictwo podczas porodu oraz po porodzie, cho zawarte porednio w tytule dziewicy, przypisanym Maryi ju u zarania Kocioa, stao si przedmiotem studiw doktrynalnych, gdy niektrzy zaczli wyranie poddawa je w wtpliwo. Papie Hormisdas precyzuje, e syn Boy sta si synem czowieczym, narodzonym w czasie na sposb czowieczy, otwierajc podczas narodzin ono matki, a dziki mocy Boej nie naruszajc dziewictwa matki 100. Nauk t potwierdza Sobr Watykaski II, ktry gosi, e pierworodny Syn Maryi nie naruszy Jej dziewiczej czystoci, lecz j uwici101. Jeeli chodzi o dziewictwo po porodzie, to trzeba przede wszystkim podkreli, e nie ma adnych powodw, by sdzi, i ch pozostania dziewic, ujawniona przez Maryj w momencie zwiastowania (k 1,34), ulega pniej zmianie. Ponadto, bezporedni sens sw: Niewiasto, oto syn Twj, Oto Matka twoja (J 19,26), ktre Jezus wypowiada z krzya do Maryi i do umiowanego ucznia, sugeruje sytuacj wykluczajc istnienie innych dzieci narodzonych z Maryi. Ci, ktrzy negowali dziewictwo Maryi po porodzie, myleli, e decydujcym argumentem jest pojcie pierworodny, przypisane Jezusowi w Ewangeliach (k 2,7), jak gdyby ten zwrot sugerowa, i Maryja urodzia inne dzieci po Jezusie. Jednake sowo pierworodny oznacza dosownie dziecko nie poprzedzone przez inne i samo w sobie nie mwi o innych dzieciach. Ponadto ewangelista podkrela t cech charakterystyczn Dziecicia, poniewa narodzenie pierworodnego syna wizao si z koniecznoci zastosowania si do pewnych wanych przepisw prawa ydowskiego, niezalenie od tego czy matka urodzia inne dzieci. Kady jedynak podlega zatem owym przepisom, poniewa by pierworodnym (por. k 2,23). 3. Niektrzy utrzymuj, e dziewictwu Maryi po porodzie zaprzeczaj teksty ewangeliczne, ktre przypominaj o istnieniu czterech braci Jezusa: Jakuba, Jzefa, Szymona i Judy (Mt 13,5556; Mk 6,3) i rnych Jego sistr. Naley przypomnie, e w hebrajskim, podobnie jak i w aramejskim, nie istnieje osobne sowo oznaczajce brata ciotecznego bd kuzyna, dlatego te pojcia brat i siostra miay znaczenie bardzo szerokie, obejmujce rne stopnie pokrewiestwa. W rzeczywistoci pojcie bracia Jezusa odnosi si do synw innej Marii, uczennicy Chrystusa (por. Mt 27,56), w sposb znaczcy nazwanej drug Mari (Mt 28,1). S to najblisi krewni Jezusa, zgodnie z wyraeniem znanym w Starym Testamencie102. Najwitsza Maryja jest wic zawsze Dziewic. Ta Jej cecha jest konsekwencj boskiego macierzystwa, poprzez ktre cakowicie powicia si odkupieczej misji Chrystusa. (28.8.1996)

96 97

Denz., 422. Denz., 801. 98 Denz., 852. 99 Denz., 3903. 100 Denz., 368. 101 Lumen gentium, 57. 102 KKK, 500. 47

CZ IV. UDZIA MARYI W EKONOMII ZBAWIENIA

32. Posuszna suebnica Paska
1. Sowa, ktre Maryja wypowiada podczas zwiastowania: Oto ja suebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1,38), ukazuj charakterystyczn cech religijnoci ydowskiej. W pocztkach Starego Przymierza Mojesz odpowiada na powoanie Pana nazywajc siebie sug (por. Wj 4,10; Wj 14,31). Gdy nadchodzi czas Nowego Przymierza, rwnie Maryja odpowiada Bogu aktem wolnego poddania si oraz wiadomego powierzenia si Jego woli, wyraajc pen gotowo, by sta si suebnic Pask. Okrelenie suga Boy odnosi si w Starym Testamencie do tych wszystkich, ktrzy zostaj powoani do spenienia misji dla dobra ludu wybranego: do Abrahama (Rdz 26,24), Izaaka (Rdz 24,14), Jakuba (Wj 32,13; Ez 37,25), Jozuego (Joz 24,29) i Dawida (2Sm 7,8, itd.). Sugami s rwnie prorocy i kapani, na ktrych spoczywa zadanie formowania Ludu Boego do wiernej suby Panu. Ksiga proroka Izajasza w agodnoci cierpicego Sugi wychwala wzr wiernoci Bogu, pyncej z nadziei na odkupienie grzechw wielu (por. Iz 42 53). przykadw wiernoci dostarczaj rwnie niektre kobiety, jak krlowa Estera, ktra proszc o ocalenie ydw, zanosi modlitw do Boga i wielokrotnie mwi o sobie suebnica Twoja (Est 4,17). 2. Maryja, aski pena, mwi, e jest suebnic Pask i pragnie uczyni wszystko, by sama w sposb doskonay moga wypeni sub, ktrej Bg oczekuje od caego swego ludu. Sowa: oto ja suebnica Paska, zapowiadaj Tego, ktry powie o sobie: Syn Czowieczy nie przyszed, aby Mu suono, lecz eby suy i da swoje ycie na okup za wielu (Mk 10,45; por. Mt 20,28). W ten sposb Duch wity buduje wewntrzn harmoni postaw Matki i Syna, ktra pozwala Maryi urzeczywistni w caej peni macierzysk rol wobec Jezusa i towarzyszy Mu w Jego posannictwie Sugi. W yciu Jezusa wola suenia jawi si jako element stay i zaskakujcy: jako Syn Boy mgby On bowiem wymaga, aby to inni Mu suyli. Przypisujc sobie tytu Syna Czowieczego, o ktrym Ksiga Daniela mwi: suyy Mu wszystkie narody, ludy i jzyki (Dn 7,14), mgby dy do panowania nad innymi. Tymczasem Jezus przeciwstawia si mentalnoci epoki, przejawiajcej si w aspiracji uczniw do zajcia pierwszych miejsc (por. Mk 9,34) oraz w protecie Piotra, wyraonym podczas umywania ng (por. J 13,6), i nie chce, aby Mu suono, lecz pragnie suy a po cakowite oddanie wasnego ycia w dziele odkupienia. 3. Rwnie Maryja, chocia jest wiadoma, e zostaa Jej przyznana wysoka godno, w odpowiedzi na zwiastowanie anioa spontanicznie nazywa siebie suebnic Pask. W t sub wcza rwnie ch suenia bliniemu, na co wskazuje zwizek midzy epizodami zwiastowania i nawiedzenia: powiadomiona przez anioa, e Elbieta wkrtce urodzi syna, rusza w podr i w popiechu (por. k 1,39) dociera do Judei, by zaofiarowa krewnej pomoc w przygotowaniach do narodzin dziecka. W ten sposb daje chrzecijanom wszystkich czasw wzniosy wzr suby. Sowa: niech mi si stanie wedug Twego sowa! (k 1,38) wiadcz o cakowitym posuszestwie wobec woli Boej Tej, ktra nazwaa si suebnic Pask. Tryb wyraajcy yczenie: gnoito niech si stanie, ktrym posuy si ukasz, wyraa nie tylko akceptacj, lecz zdecydowane zaangaowanie si w realizacj Boego planu i cakowite utosamienie si z nim. 4. Postpujc zgodnie z wol Bo, Maryja antycypuje i czyni wasn postaw Chrystusa, ktry wedug Listu do Hebrajczykw przychodzc na wiat, mwi: Ofiary ani daru nie chciae, ale Mi utworzy ciao; [] Wtedy rzekem: Oto id [], abym spenia wol Twoj, Boe (Hbr 10,57; Ps 40[39],7-9). Ulego Maryi zapowiada rwnie i wyprzedza ulego, jak Jezus okazywa w swoim yciu publicznym a do Kalwarii. Chrystus powie: Moim pokarmem jest wypeni wol Tego, ktry Mnie posa, i wykona Jego dzieo (J 4,34). W podobny sposb wola Ojca jest dla Maryi zasad inspirujc ca Jej egzystencj. Z niej czerpie Ona si potrzebn do spenienia powierzonego Jej posannictwa. Cho w chwili zwiastowania Maryja nie zna jeszcze ofiary, ktra bdzie znamionowaa misj Chrystusa, proroctwo Symeona pozwala Jej przewidzie tragiczne przeznaczenie Syna (por.
48

k 2,34-35). Dziewica bdzie w nim gboko uczestniczya. Cakowicie posuszna woli Boej, Maryja gotowa jest przey to wszystko, co Boa mio planuje w Jej yciu, cznie z mieczem, ktry przeniknie Jej dusz. (4.9.1996)

33. Maryja now Ew

1. Komentujc epizod zwiastowania, Sobr Watykaski II w szczeglny sposb podkrela warto zgody Maryi na to, co oznajmia Jej Boy wysannik. W odrnieniu od analogicznych sytuacji opisanych w Biblii, anio wyranie tego oczekuje: Byo za wol Ojca miosierdzia, aby Wcielenie poprzedzia zgoda Tej, ktra przeznaczona zostaa na matk, by w ten sposb, podobnie jak niewiasta przyczynia si do mierci, tak rwnie niewiasta przyczynia si do ycia103. Lumen gentium przypomina kontrast, jaki zachodzi midzy zachowaniami Ewy i Maryi, przedstawiony przez w. Ireneusza w nastpujcych sowach: Jak tamta to znaczy Ewa zostaa zwiedziona sowami anioa, tak e sprzeniewierzya si Bogu nie zachowujc Jego sowa, tak rwnie ta to znaczy Maryja otrzymaa dobr nowin dziki sowom anioa, tak e moga nie Boga bdc posuszn Jego sowu; i tak jak tamta zostaa zwiedziona i okazaa nieposuszestwo Bogu, tak ta daa si przekona, by by posuszn Bogu i dlatego Dziewica Maryja zostaa ordowniczk dziewicy Ewy. I tak jak rodzaj ludzki zosta poddany mierci z powodu dziewicy, zosta od niej wyzwolony dziki Dziewicy; tak wic nieposuszestwo dziewicy zostao zrwnowaone posuszestwem Dziewicy104. 2. Wypowiadajc swoje bezwarunkowe tak wobec Boego planu, Maryja staje przed Bogiem cakowicie wolna. Jednoczenie czuje Ona, e jest odpowiedzialna wobec ludzkoci, ktrej przyszo zaley od Jej odpowiedzi. Bg skada w rce modej niewiasty przeznaczenie wszystkich. Tak Maryi jest przesank do tego, by urzeczywistni si plan, ktry Bg w swej mioci przygotowa, by zbawi wiat. Katechizm Kocioa Katolickiego w syntetyczny i jasny sposb okrela decydujc dla caej ludzkoci warto wolnej zgody Maryi na Boy plan zbawienia: Dziewica Maryja woln wiar i posuszestwem czynnie wsppracowaa w dziele zbawienia ludzkiego. Wypowiedziaa swoje tak loco totius humanae naturae w imieniu caej ludzkiej natury105. 3. Poprzez swoje postpowanie Maryja przypomina kademu z nas o powanej odpowiedzialnoci, jak jest przyjcie Boego planu dotyczcego naszego ycia. Okazujc bezwzgldne posuszestwo zbawczej woli Boej, objawionej w sowach anioa, staje si Ona wzorem dla tych, ktrych Pan nazywa bogosawionymi, poniewa suchaj sowa Boego i zachowuj je (k 11,28). Jezus odpowiadajc kobiecie z tumu, ktra nazywa Jego Matk bogosawion, ukazuje prawdziw przyczyn bogosawiestwa Maryi: przylgnicie do woli Boej, ktre sprawio, e przyja Boe macierzystwo. W encyklice Redemptoris Mater podkreliem, e nowe macierzystwo duchowe, o ktrym mwi Jezus, w pierwszym rzdzie odnosi si wanie do Niej. Czy bowiem Maryja nie jest pierwsz pord tych, ktrzy suchaj sowa Boego i wypeniaj je? Czy nie do Niej odnosi si nade wszystko owo bogosawiestwo, jakie wypowiedzia Jezus odpowiadajc na sowa nieznanej kobiety?106 W ten sposb Maryja w pewnym sensie zostaje ogoszona pierwsz uczennic swego Syna107 i swoim przykadem zachca wszystkich wierzcych, by ofiarnie odpowiedzieli na ask Bo. 4. Sobr Watykaski II uwypukla w swym opisie cakowite oddanie Maryi osobie i dzieu Chrystusa: cakowicie powicia sam siebie, jako suebnic Pask, osobie i dzieu Syna swego, pod Jego zwierzchnictwem i wesp z Nim z aski Boga wszechmogcego suc tajemnicy odkupienia108.
103 104

Lumen gentium, 56. W. IRENEUSZ, Adversus haereses, V, 19, 1 (PG 7, 1175-1176). 105 KKK, 511. 106 Redemptoris Mater, 20. 107 Por. tame. 108 Lumen gentium, 56. 49

Oddanie si osobie i dzieu Jezusa oznacza dla Maryi cise zjednoczenie z Synem, macierzyskie wspieranie Jego rozwoju jako czowieka oraz wspprac w Jego zbawczym dziele. Maryja urzeczywistnia ten ostatni aspekt swego oddania Jezusowi pod Jego zwierzchnictwem, czyli bdc Mu poddan, co jest owocem aski. Chodzi tu jednak o prawdziw wspprac, poniewa dokonuje si ona wesp z Nim i pociga za sob poczynajc od zwiastowania czynne uczestnictwo w zbawczym dziele. Susznie tedy zauwaa Sobr Watykaski II sdz wici Ojcowie, e Maryja nie zostaa czysto biernie przez Boga uyta, lecz e z woln wiar i posuszestwem czynnie wsppracowaa w dziele zbawienia ludzkiego. Sama bowiem, jak powiada w. Ireneusz, bdc posuszn, staa si przyczyn zbawienia zarwno dla siebie, jak i dla caego rodzaju ludzkiego109. Uczestniczc w zwycistwie Chrystusa nad grzechem pierwszych Prarodzicw, Maryja jawi si jako prawdziwa Matka yjcych110. Jej macierzystwo, przyjte w sposb wolny jako akt posuszestwa wobec Boego planu, staje si rdem ycia dla caej ludzkoci. (18.9.1996)

34. Tajemnica nawiedzenia zapowiedzi misji Zbawiciela

1. W relacji o nawiedzeniu ukasz ukazuje nam, jak aska wcielenia, ktra najpierw napenia
Maryj, przynosi teraz zbawienie i rado domowi Elbiety. Zbawiciel ludzi, ukryty w onie swej Matki, udziela daru Ducha witego, objawiajc si ju od pierwszych chwil swej obecnoci na ziemi. Opisujc odejcie Maryi do Judei, ewangelista uywa czasownika anstemi, ktry znaczy powsta, poruszy si. Zwaywszy, e czasownik ten jest stosowany w Ewangeliach na oznaczenie zmartwychwstania Jezusa (Mk 8,31; Mk 9,9.31; k 24,7.46) lub dziaa materialnych, ktre wi si z wysikiem duchowym (k 5,27-28; k 15,18.20), moemy przypuszcza, e w intencji ukasza sowo to ma podkrela zdecydowany wysiek woli Maryi, ktra pod natchnieniem Ducha witego przygotowuje si do wydania na wiat Zbawiciela. 2. Tekst ewangeliczny podaje te, e Maryja udaa si w podr z popiechem (k 1,39). Kontekst Ewangelii ukaszowej zdaje si wskazywa, e rwnie okrelenie w gry (k 1,39) jest czym znacznie wicej ni tylko informacj topograficzn, jako e przywodzi na myl gosiciela Dobrej Nowiny opisanego w Ksidze Izajasza: O jak s pene wdziku na grach nogi zwiastuna radosnej nowiny, ktry ogasza pokj, zwiastuje szczcie, ktry obwieszcza zbawienie, ktry mwi do Syjonu: Twj Bg zacz krlowa (Iz 52,7). Podobnie jak w. Pawe, ktry stwierdza, e wypenieniem tego proroczego tekstu jest goszenie Ewangelii (Rz 10,15), take w. ukasz zdaje si nas zachca, bymy widzieli w Maryi pierwsz gosicielk Ewangelii, ktra szerzy Dobr Nowin i daje pocztek misyjnym wdrwkom swego Boskiego Syna. Szczeglnie znamienny jest wreszcie sam kierunek podry Najwitszej Panny: prowadzi ona z Galilei do Judei, podobnie jak misyjna droga Jezusa (por. k 9,51). Istotnie, nawiedzajc Elbiet Maryja niejako zapowiada misj Jezusa, a wspdziaajc od samego pocztku swego macierzystwa z odkupieczym dzieem Syna, staje si wzorem tych czonkw Kocioa, ktrzy wyruszaj w drog, aby nie wiato i rado Chrystusa ludziom wszystkich krajw i wszystkich czasw. 3. Spotkanie z Elbiet ma charakter radosnego wydarzenia zbawczego, a wic nie jest tylko spontanicznym wyrazem yczliwoci, jak Maryja okazuje krewnej. Do domu Zachariasza, ktry straci mow zawstydzony wasnym niedowiarstwem, Maryja wnosi niespodziewanie ca rado swojej wiary otwartej i gotowej do suby: Wesza do domu Zachariasza i pozdrowia Elbiet (k 1,40). w. ukasz podaje, e gdy Elbieta usyszaa pozdrowienie Maryi, poruszyo si dziecitko w jej onie (k 1,41). Pozdrowienie Maryi wywouje radosne poruszenie syna Elbiety: wejcie Jezusa do domu Elbiety za spraw Matki napenia nie narodzonego jeszcze proroka ow radoci, ktr Stary Testament zapowiada jako znak obecnoci Mesjasza.
109 110

W. IRENEUSZ, Adversus haereses, III, 22, 4 (PG 7, 959); Lumen gentium, 56. Lumen gentium, 56. 50

Sowa pozdrowienia, wypowiedziane przez Maryj, napeniaj mesjask radoci take Elbiet: Duch wity napeni Elbiet. Wydaa ona okrzyk i powiedziaa: Bogosawiona jeste midzy niewiastami i bogosawiony jest owoc Twojego ona (k 1,41-42). Dziki wiatu udzielonemu jej z wysoka Elbieta pojmuje wielko Maryi, ktra bardziej ni Jael i Judyta postaci zapowiadajce J w Starym Testamencie jest bogosawiona midzy niewiastami ze wzgldu na owoc swego ona Jezusa, Mesjasza. 4. Gony okrzyk Elbiety jest autentycznym wyrazem religijnego entuzjazmu, ktry take dzisiaj oywia wierzcych, gdy odmawiaj modlitw Zdrowa Maryjo jako hymn Kocioa, chwalcy Najwyszego za wielkie dziea, jakich dokona w Matce swojego Syna. Nazywajc Maryj bogosawion midzy niewiastami, Elbieta wskazuje, e zyskaa Ona bogosawiestwo dziki wierze: Bogosawiona jeste, ktra uwierzya, e speni si sowa powiedziane Ci od Pana (k 1,45). Wielko i rado Maryi maj swoje rdo w tym, i jest Ona T, ktra uwierzya. W obliczu wielkoci Maryi Elbieta uwiadamia sobie te, jak wielkim zaszczytem jest dla niej Jej nawiedzenie: A skde mi to, e Matka mojego Pana przychodzi do mnie? (k 1,43). Wypowiadajc sowa mj Pan, Elbieta uznaje krlewsk, a nawet mesjask godno Syna Maryi. W Starym Testamencie bowiem tymi sowami zwracano si do krla (por. 1Krl 1,13.20,21, itd.), okrelano nimi take Krla Mesjasza (por. Ps 110[109],1). Anio powiedzia o Jezusie: Pan Bg da Mu tron Jego praojca, Dawida (k 1,32). Elbieta, napeniona Duchem witym, intuicyjnie to przeczuwa. Paschalny triumf Chrystusa objawi pniej, w jakim sensie naley rozumie ten tytu a mianowicie w sensie transcendentnym (por. J 20,28; Dz 2,34-36). Peen podziwu okrzyk Elbiety jest dla nas wezwaniem, bymy umieli doceni to wszystko, co obecno Maryi wnosi w ycie kadego wierzcego. Odwiedzajc matk Jana Chrzciciela, Maryja przynosi jej Chrystusa, ktry udziela Ducha witego. T Jej rol jako poredniczki podkrelaj sowa samej Elbiety: Oto, skoro gos Twego pozdrowienia zabrzmia w moich uszach, poruszyo si z radoci dziecitko w moim onie (k 1,44). Dziaanie Maryi poczone z darem Ducha witego staje si niejako zapowiedzi Pidziesitnicy, umacniajc wi wsppracy, ktrej pocztek dao wcielenie i ktra bdzie si przejawia w caym Boym dziele zbawienia. (2.10.1996)

35. W Magnificat Maryja wielbi wielkie dziea Boe

1. W kantyku Magnificat, inspirowanym tradycj starotestamentow, Maryja wysawia wielkie dziea, jakich dokona w Niej Bg. Kantyk ten jest odpowiedzi Dziewicy na tajemnic zwiastowania; anio wezwa J do radoci, teraz wic Maryja raduje si w Bogu, swoim Zbawcy. rdem tej radoci jest osobiste dowiadczenie dobroci Boga, ktry wejrza askawie na Ni istot stworzon, ubog i pozbawion wpywu na histori. Sowo Magnificat, bdce acisk wersj greckiego terminu o tym samym znaczeniu, wyraa uwielbienie dla wielkoci Boga, ktry w zwiastowaniu anielskim objawia swoj wszechmoc w sposb przerastajcy oczekiwania i nadzieje ludu Przymierza oraz najwzniolejsze pragnienia ludzkiej duszy. Stojc w obliczu Pana, potnego i miosiernego, Maryja uznaje swoj mao: Wielbi dusza moja Pana, i raduje si duch mj w Bogu, moim Zbawcy. Bo wejrza na unienie Suebnicy swojej (k 1,46-48). Greckie okrelenie tapenosis jest prawdopodobnie zapoyczone z kantyku Anny, matki Samuela. Mwi on o ponieniu i nieszczciu bezpodnej kobiety (por. 1Sm 1,11), ktra powierza swoje cierpienie Bogu. Podobnymi sowami Maryja mwi o swoim ubstwie i uznaje sw mao wobec Boga, ktry bez adnej zasugi z Jej strony wejrza na Ni, skromn dziewczyn z Nazaretu, i powoa J, by staa si Matk Mesjasza. 2. Sowa bogosawi mnie bd odtd wszystkie pokolenia (k 1,48) nawizuj do faktu, e Elbieta jako pierwsza nazwaa Maryj bogosawion (k 1,45). Kantyk zawiera mia przepowiedni, i sawa ta bdzie si szerzy coraz dalej i nigdy nie ustanie. Zarazem jest on wiadectwem szczeglnej czci, jak chrzecijaska wsplnota otaczaa Matk Jezusa ju od pierwszego wieku. Magnificat to pierwszy z wielu rnych sposobw wyraania tej czci,
51

przekazywanych z pokolenia na pokolenie, poprzez ktre Koci okazuje sw mio Dziewicy z Nazaretu. 3. Wielkie rzeczy uczyni mi Wszechmocny. wite jest Jego imi a swoje miosierdzie na pokolenia i pokolenia [zachowuje] dla tych, co si Go boj (k 1,49-50). Jakich to wielkich dzie dokona w Maryi Wszechmocny? W Starym Testamencie wyraenie to oznacza wyzwolenie ludu Izraela z niewoli Egiptu lub Babilonu. W Magnificat odnosi si do tajemniczego wydarzenia dziewiczego poczcia Jezusa, ktre dokonao si w Nazarecie po zwiastowaniu anielskim. W Magnificat kantyku prawdziwie teologicznym, bo mwicym o dowiadczeniu oblicza Boego, jakie stao si udziaem Maryi Bg jest nie tylko Wszechmogcym, dla ktrego nie ma nic niemoliwego, jak oznajmi Gabriel (por. k 1,37), ale take Miosiernym, umiejcym okaza dobro i dochowa wiernoci kademu czowiekowi. 4. On przejawia moc ramienia swego, rozprasza [ludzi] pysznicych si zamysami serc swoich. Strca wadcw z tronu, a wywysza pokornych. Godnych nasyca dobrami, a bogatych z niczym odprawia (k 1,51-53). Poprzez takie mdrociowe odczytanie historii Maryja pomaga nam odkry zasady tajemniczego dziaania Boego. Bg, dziaajc wbrew logice tego wiata, spieszy na pomoc ubogim i maluczkim, a wystpuje przeciw bogatym i monym w sposb zupenie nieoczekiwany, nasyca dobrami pokornych, ktrzy Jemu zawierzaj swoje ycie111. Te sowa kantyku wskazuj nam na Maryj jako na konkretny i wspaniay wzorzec, a zarazem pozwalaj zrozumie, e askawo Bo zyskuj nade wszystko ludzie pokornego serca. 5. Na koniec kantyk opiewa wypenienie si obietnic i wierno Bo wobec narodu wybranego: Uj si za sug swoim, Izraelem, pomny na miosierdzie swoje jak przyobieca naszym ojcom na rzecz Abrahama i jego potomstwa na wieki (k 1,54-55). Obsypana Boymi darami, Maryja potrafi sign spojrzeniem poza swoj histori osobist; rozumie Ona, e dary te s przejawem miosierdzia, jakie Bg okazuje caemu swojemu ludowi. W Maryi Bg spenia swoje obietnice, dajc wiadectwo wiernoci i niezwykej hojnoci. Hymn Magnificat czerpie inspiracj ze Starego Testamentu i z duchowoci Cry Syjonu, ale idzie dalej ni teksty prorockie, z ktrych wyrasta objawia, e w penej aski Bg rozpoczyna swoje dzieo, wykraczajce daleko poza mesjaskie nadzieje Izraela, dokonuje si w Niej bowiem wita tajemnica wcielenia Sowa. (6.11.1996)

36. Maryja a narodzenie Jezusa

1. Ewangelista ukasz w swym opisie narodzin Jezusa przytacza pewne fakty, ktre pozwalaj
lepiej zrozumie znaczenie tego wydarzenia. Wspomina najpierw o spisie ludnoci przeprowadzanym z rozkazu Cezara Augusta; z tego to powodu Jzef z domu i rodu Dawida oraz Maryja, jego maonka, udali si do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem (k 2,4). Informujc o okolicznociach, w jakich odbywa si podr oraz narodziny, ewangelista ukazuje niewygody i ubstwo bdce zapowiedzi niektrych podstawowych cech krlestwa mesjaskiego krlestwa pozbawionego zaszczytw i ziemskiej wadzy, nalecego do Tego, ktry w czasie swego ycia publicznego powie o sobie samym: Syn Czowieczy nie ma miejsca, gdzie by gow mg oprze (k 9,58). 2. Opowiadanie ukasza zawiera pewne szczegy, na pozr niewiele znaczce, ktre maj pomc czytelnikowi w gbszym zrozumieniu tajemnicy narodzin oraz uczu Tej, ktra wydaa na wiat Syna Boego. Wydarzenie narodzin, opowiedziane w prosty sposb, ukazuje, jak Maryja czynnie uczestniczy w tym, co si w Niej dokonuje: Porodzia swego pierworodnego Syna, owina Go w pieluszki i pooya w obie (k 2,7). To, co staje si udziaem Maryi, jest wynikiem Jej postawy penej gotowoci do wspdziaania z Boym zamysem; dowd tej gotowoci daa ju w czasie zwiastowania, odpowiadajc niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1,38).
111

Por. Redemptoris Mater, 37. 52

Dowiadczenie wydania na wiat dziecka Maryja przeywa w warunkach dotkliwego ubstwa; nie moe da Synowi Boemu nawet tego, co zwykle zapewniaj matki swym nowo narodzonym dzieciom; zmuszona jest pooy Go w obie, w prowizorycznej koysce, ktra nie odpowiada godnoci Syna Najwyszego. 3. Ewangelista pisze, e nie byo dla nich miejsca w gospodzie (k 2,7). Stwierdzenie to, przywodzce na myl sowa z Prologu Ewangelii w. Jana: a swoi Go nie przyjli (J 1,11), jest jakby zapowiedzi odrzucenia, jakiego Jezus niejednokrotnie zazna w swym ziemskim yciu. Wyraenie dla nich wskazuje, i odrzucenie to dotyczy zarazem Matki i Syna; widzimy zatem, i ycie Maryi ju wtedy byo zczone z cierpieniami Jej Syna, przez co staa si Ona uczestniczk misji odkupieczej Jezusa. Odrzucony przez swoich, Jezus zosta przyjty przez pasterzy, ludzi prostych i niewiele znaczcych, ktrych Bg jednak wybra na pierwszych adresatw Dobrej Nowiny o narodzinach Zbawiciela. Przesanie, z jakim zwraca si do nich anio, jest zaproszeniem do radoci: Oto zwiastuj wam rado wielk, ktra bdzie udziaem caego narodu (k 2,10), po czym, aby ich uspokoi, dodaje: Nie bjcie si! Wiadomo o narodzinach Jezusa jest dla nich podobnie jak bya dla Maryi w chwili zwiastowania wielkim znakiem askawoci Boga wobec ludzi. Kontemplujc Boskiego Odkupiciela w ubogiej betlejemskiej grocie mona usysze zacht, aby z ufnoci zbliy si do Tego, ktry jest nadziej ludzkoci. piew aniow: Chwaa Bogu na wysokociach, a na ziemi pokj ludziom Jego upodobania (k 2,14) co mona rwnie przetumaczy ludziom, ktrych umiowa objawia pasterzom to, co Maryja wyrazia w swym hymnie Magnificat: narodziny Jezusa s znakiem miosiernej mioci Boga, ktry w sposb szczeglny objawia si ludziom ubogim i pokornym. 4. Na wezwanie anioa pasterze odpowiadaj spontanicznie i z entuzjazmem: Pjdmy do Betlejem i zobaczmy, co si tam zdarzyo i o czym nam Pan oznajmi (k 2,15). Ich poszukiwania nie s bezowocne, poniewa znaleli Maryj, Jzefa i Niemowl (k 2,16). To im wanie jak przypomina Sobr Watykaski II, Boa Rodzicielka w rozradowaniu okazuje [] Syna swego pierworodnego112. Wydarzenie to wywiera decydujcy wpyw na ich ycie. Naturalne pragnienie pasterzy, aby po niezwykym spotkaniu z Matk i Synem opowiedzie, co im zostao objawione o tym Dzieciciu (k 2,17), wskazuje gosicielom Ewangelii wszystkich czasw na doniose znaczenie, a nawet konieczno gbokiej wizi duchowej z Maryj, jeeli chc oni lepiej pozna Jezusa i przepowiada z radoci Jego Dobr Nowin o zbawieniu. Na temat tych wyjtkowych wydarze w. ukasz pisze, e Maryja zachowywaa wszystkie te sprawy i rozwaaa je w swoim sercu (k 2,19). Podczas gdy lk pasterzy ustpuje miejsca podziwowi i uwielbieniu, Maryja dziki swej wierze zachowuje ywe wspomnienie wydarze zwizanych z Jej Synem; pogbia je poprzez rozwaanie w swym sercu, a wic w najgbszych tajnikach swej istoty. W ten sposb wskazuje Ona innej Matce, Kocioowi, e powinien przywizywa szczegln wag do daru i zadania kontemplacji oraz refleksji teologicznej, aby przyj tajemnic zbawienia, lepiej j zrozumie i gosi z nowym zapaem ludziom wszystkich czasw. (20.11.1996)

37. Matka Boga

1. Kontemplacja tajemnicy narodzin Zbawiciela doprowadzia lud chrzecijaski do tego, i nie
tylko zwraca si on do Najwitszej Dziewicy jako do Matki Jezusa, lecz uznaje w Niej take Matk Boga. Ta prawda ju od pierwszych wiekw ery chrzecijaskiej bya postrzegana i pogbiana jako cz dziedzictwa wiary Kocioa, a w 431r. zostaa uroczycie ogoszona przez Sobr Efeski. W miar jak w wiadomoci uczniw z pierwszej wsplnoty chrzecijaskiej umacnia si przekonanie, i Jezus jest Synem Boym, rwnoczenie staje si coraz bardziej oczywiste, e Maryja jest Matk Boga Theotkos. Tytu ten nie pojawia si w tekstach ewangelicznych wprost, wspominaj one jednak o Matce Jezusa jednoczenie stwierdzajc, e Jezus jest Bogiem (J 20,28;
112

Lumen gentium, 57. 53

por. J 5,18; J 10,30.33). Maryja jest przedstawiana jako Matka Emmanuela, to znaczy Boga z nami (por. Mt 1,22-23). Ju w III stuleciu o czym dowiadujemy si ze staroytnego wiadectwa pisanego chrzecijanie Egiptu zwracali si do Maryi sowami modlitwy: Pod Twoj obron uciekamy si, wita Boa Rodzicielko, naszymi probami racz nie gardzi w potrzebach naszych, ale od wszelakich zych przygd racz nas zawsze wybawia, Panno chwalebna i bogosawiona. W tym staroytnym tekcie po raz pierwszy wyraenie Theotkos Matka Boga pojawia si w wyranej formie. W mitologii pogaskiej czsto si zdarzao, e jaka bogini bya uznawana za matk ktrego z bogw. Na przykad matk Zeusa, najwyszego z bogw, bya bogini Rea: By moe ten kontekst uatwi chrzecijanom okrelenie Matki Jezusa mianem Theotkos Matka Boga. Naley jednake zwrci uwag na fakt, i tytu ten wczeniej nie istnia, lecz utworzony zosta przez chrzecijan dla wyraenia wiary nie majcej nic wsplnego z mitologi pogask wiary w dziewicze poczcie w onie Maryi Tego, ktry by odwiecznym sowem Boym. 2. Poczynajc od IV stulecia okrelenie Theotkos rozpowszechnio si tak na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Coraz czciej posuguj si tym tytuem, ktry sta si ju czci dziedzictwa wiary Kocioa, zarwno praktyki pobonoci, jak i teologia. atwo zatem zrozumie, dlaczego wystpienie Nestoriusza, ktry w V stuleciu zakwestionowa zasadno tytuu Matka Boga, wzbudzio fal protestw. Skania si on bowiem ku temu, by Maryj uznawa jedynie za matk Jezusa-Czowieka, i std uwaa, e z punktu widzenia doktryny poprawne jest jedynie wyraenie Matka Chrystusa. Nestoriusz doszed do takiego bdnego przekonania, poniewa mia trudnoci z uznaniem jednoci osoby Chrystusa oraz niewaciwie interpretowa rozrnienie pomidzy Jego dwiema naturami bosk i ludzk. Sobr Efeski, obradujcy w 431r., potpi tezy Nestoriusza. Potwierdzajc istnienie w jednej osobie Syna natury boskiej oraz natury ludzkiej, ogosi Maryj Matk Boga. 3. Trudnoci i zastrzeenia wysuwane przez Nestoriusza daj nam teraz sposobno do pewnych refleksji, ktre mog si przyczyni do zrozumienia i waciwej interpretacji tego tytuu. Okrelenie Theotkos, dosownie oznaczajce T, ktra zrodzia Boga, moe si wyda w pierwszym momencie zaskakujce; nasuwa bowiem pytanie, jak to jest moliwe, by istota ludzka zrodzia Boga. Odpowied wiary Kocioa jest jasna: boskie macierzystwo Maryi dotyczy jedynie ludzkiego zrodzenia Syna Boego, a nie Jego zrodzenia boskiego. Syn Boy zosta odwiecznie zrodzony przez Boga Ojca i jest Mu wspistotny. W tym odwiecznym zrodzeniu Maryja oczywicie nie odegraa adnej roli. Jednake Syn Boga przed dwoma tysicami lat przyj nasz ludzk natur; wwczas zosta poczty przez Maryj i przez Ni wydany na wiat. Ogaszajc Maryj Matk Boga Koci pragnie zatem potwierdzi, i jest Ona Matk Sowa Wcielonego, ktre jest Bogiem. Jej macierzystwo nie dotyczy zatem caej Trjcy, lecz jedynie jej drugiej Osoby, Syna, ktry wcielajc si przyj od Niej natur ludzk. Macierzystwo jest relacj midzyosobow; matka nie jest matk jedynie w sposb cielesny, matk istoty fizycznej, ktra pochodzi z jej ona lecz jest matk osoby, ktr rodzi. Tak wic Maryja, skoro wedle natury ludzkiej zrodzia Jezusa, ktry jest Osob Bosk, jest Matk Boga. 4. Koci ogaszajc Maryj Matk Boga wyznaje w tym jednym wyraeniu sw wiar co do Syna i co do Matki. Ta jedno ujawnia si ju na Soborze Efeskim. Formuujc orzeczenie o boskim macierzystwie Maryi Ojcowie zamierzali w sposb dobitny da wyraz swej wierze w bstwo Chrystusa. Pomimo zastrzee, wysuwanych tak w przeszoci, jak i wspczenie, co do zasadnoci tego tytuu Maryi, chrzecijanie wszystkich czasw, interpretujc waciwie znaczenie tego macierzystwa, uczynili ze istotny wyraz swej wiary w bosko Chrystusa oraz swej mioci do Dziewicy Maryi. W Theotkos Koci dostrzega z jednej strony gwarancj rzeczywistoci wcielenia, gdy, jak twierdzi w. Augustyn: gdyby Matka bya pozorna, pozorne byoby rwnie i ciao, [] pozorne byyby blizny zmartwychwstania113. Z drugiej za strony ze zdumieniem kontempluje i z uwielbieniem czci niezwyke wywyszenie Maryi przez Tego, ktry zechcia by Jej Synem. Wyraenie Matka Boga wskazuje na sowo Boe, ktre we wcieleniu przyjo unienie ludzkiej
113

W. AUGUSTYN, In Ioannis Evangelium, VIII, 7 (PL 35, 1454). 54

kondycji, aby wynie czowieka do godnoci dziecka Boego. Zarazem jednak tytu ten, w wietle wspaniaej godnoci przyznanej Dziewicy z Nazaretu, wskazuje na godno kobiety oraz na wielko jej powoania. Bg bowiem traktuje Maryj jako osob woln i odpowiedzialn: urzeczywistnia w Niej wcielenie swojego Syna dopiero wwczas, gdy Ona wyrazia na to zgod. Niech wierni, idc za przykadem staroytnych chrzecijan Egiptu, zawierzaj si Tej, ktra bdc Matk Boga moe wyjedna u swego Boskiego Syna ask wybawienia od zych przygd oraz wiecznego zbawienia. (27.11.1996)

38. Wychowawczyni Syna Boego

1. Jakkolwiek narodziny Jezusa dokonay si za spraw Ducha witego i z Matki Dziewicy, jednak podobnie jak w przypadku wszystkich ludzi, zostay poprzedzone poczciem, okresem ciy i porodem. Ponadto macierzystwo Maryi nie ograniczyo si jedynie do biologicznego procesu narodzin, gdy tak jak inne matki, przyczynia si Ona w znacznej mierze rwnie do wzrostu i rozwoju Syna. Matka to nie tylko ta, ktra wydaje dziecko na wiat, lecz ktra je pielgnuje i wychowuje. Mona nawet powiedzie, i wychowanie jest zgodnie z planem Boym naturalnym przedueniem prokreacji. Maryja jest Theotkos nie tylko dlatego, e pocza i zrodzia Syna Boego, lecz take dlatego e towarzyszya Mu w Jego ludzkim dorastaniu. 2. Mona by sdzi, e Jezus, posiadajc w sobie peni bstwa, nie potrzebowa wychowawcw. Jednak tajemnica wcielenia objawia nam, e Syn Boy przyszed na wiat jako czowiek podobny do nas we wszystkim z wyjtkiem grzechu (por. Hbr 4,15). Podobnie jak w przypadku kadego czowieka, dorastanie Jezusa od dziecistwa a po wiek dojrzay (por. k 2,40) wymagao wychowawczego oddziaywania rodzicw. Ewangelia w. ukasza, ktry powica szczegln uwag okresowi dziecistwa, mwi, e w Nazarecie Jezus by poddany Jzefowi i Maryi (por. k 2,51). Takie podporzdkowanie ukazuje nam, e Jezus by otwarty na oddziaywanie wychowawcze swojej Matki i Jzefa, ktrzy mogli wypenia swe zadanie rwnie dziki posuszestwu, jakie nieustannie im okazywa. 3. Szczeglne dary, jakimi Bg napeni Maryj, czyniy J zdoln do penienia roli matki i wychowawczyni. W konkretnych sytuacjach kadego dnia Jezus mg w Niej znale wzr postpowania oraz przykad doskonaej mioci do Boga i braci. Mg liczy nie tylko na matczyn obecno Maryi, lecz take na ojcowsk postaw Jzefa, czowieka sprawiedliwego (por. Mt 1,19), ktry zapewnia niezbdn rwnowag dziea wychowania. Penic funkcj ojca, Jzef wsppracowa ze sw maonk, by uczyni dom w Nazarecie rodowiskiem sprzyjajcym wzrostowi i osobowemu dojrzewaniu Zbawiciela ludzkoci. Wdraajc Go nastpnie do cikiej pracy cieli, Jzef pomg Jezusowi wej w wiat pracy oraz wczy si w ycie spoeczne. 4. Nieliczne szczegy, jakich nam dostarcza Ewangelia, nie pozwalaj w peni pozna i oceni sposobw postpowania pedagogicznego Maryi wobec Jej Boskiego Syna. Z pewnoci to Ona, wraz z Jzefem, wprowadzaa Jezusa w obrzdy i przepisy prawa Mojeszowego, uczya modlitwy do Boga Przymierza za pomoc psalmw, zapoznawaa z histori ludu Izraela, ktrej gwnym wydarzeniem byo wyjcie z Egiptu. Od Niej i od Jzefa Jezus przej nawyk chodzenia do synagogi oraz odbywania corocznej pielgrzymki do Jerozolimy w okresie Paschy. Patrzc na rezultaty moemy niezawodnie wywnioskowa, e oddziaywanie wychowawcze Maryi byo bardzo skuteczne i gbokie, i trafio na bardzo podatny grunt w ludzkiej psychice Jezusa. 5. Zadanie wychowawcze Maryi, skupione wok tak wyjtkowego Syna, zawiera pewne cechy szczeglne w porwnaniu z rol innych matek. Maryja tworzya jedynie sprzyjajce warunki, aby mogy doj do gosu siy i wartoci istotne dla wzrostu, ktre ju od pocztku byy obecne w Synu. Na przykad brak w Jezusie jakiejkolwiek postaci grzechu wymaga od Maryi zawsze pozytywnego nastawienia, z wykluczeniem interwencji korygujcych Jego postpowanie. Ponadto, o ile to Matka wprowadzaa Jezusa w kultur i tradycje ludu Izraela, On sam, od momentu znalezienia Go w wityni, mia objawi pen wiadomo, e jest Synem Boym, ktry zosta posany, aby
55

przynie prawd wiatu, kierujc si wycznie wol Ojca. Tak wic z nauczycielki swego Syna Maryja staje si pokorn uczennic Boskiego Nauczyciela, przez Ni zrodzonego. Nie umniejsza to wielkoci zadania Matki Dziewicy od dziecistwa po wiek dojrzay pomagaa Ona Jezusowi, swojemu Synowi, wzrasta w mdroci, w latach i w asce (k 2,52) oraz przygotowywa si do penienia Jego misji. Maryja i Jzef jawi si zatem jako wzr wszystkich wychowawcw. Wspieraj ich w wielkich trudnociach, jakie dzi napotyka rodzina, i ukazuj drog gbokiej i skutecznej formacji dzieci. Ich dowiadczenie wychowawcze stanowi niezawodny punkt odniesienia dla chrzecijaskich rodzicw, ktrzy w coraz trudniejszych i bardziej zoonych warunkach maj suy integralnemu rozwojowi osobowemu swych dzieci, tak aby prowadziy one ycie godne czowieka i odpowiadajce zamysowi Boemu. (4.12.1996)

39. Ofiarowanie Jezusa w wityni

1. Opisujc ofiarowanie Jezusa w wityni, w. ukasz zwraca uwag na Jego mesjaskie przeznaczenie. Bezporednim celem podry witej Rodziny z Betlejem do Jerozolimy jest, wedle tekstu ukaszowego wypenienie przepisw Prawa: Gdy potem upyny dni ich oczyszczenia wedug Prawa Mojeszowego, przynieli Je do Jerozolimy, aby Je przedstawi Panu. Tak bowiem jest napisane w Prawie Paskim: Kade pierworodne dziecko pci mskiej bdzie powicone Panu. Mieli rwnie zoy w ofierze par synogarlic albo dwa mode gobie, zgodnie z przepisem Prawa Paskiego (k 2,22-24). Przez ten gest Maryja i Jzef okazuj, e postanowili wiernie dochowywa posuszestwa woli Boej, odrzucajc wszelkie przywileje. Ich przybycie do wityni jerozolimskiej staje si aktem konsekracji Bogu, dokonanym w miejscu, gdzie On jest obecny. Maryja, ktra ze wzgldu na swoje ubstwo miaa zoy w ofierze synogarlice albo gobie, w rzeczywistoci ofiarowuje prawdziwego Baranka, ktry odkupi ludzko. Swoim gestem antycypuje wypenienie si tego, czego prefiguracj byy rytualne ofiary Starego Przymierza. 2. Chocia Prawo wymagao oczyszczenia po porodzie tylko od matki, ukasz mwi o dniach ich oczyszczenia (k 2,22), majc by moe na myli zarazem przepisy dotyczce matki i pierworodnego Syna. Sowo oczyszczenie moe wydawa si dziwne, w odniesieniu do Matki, ktra moc szczeglnej aski bya niepokalana od pierwszej chwili swego istnienia, oraz do Dziecka cakowicie witego. Naley jednak pamita, e nie chodzi tu o oczyszczenie sumienia z plamy grzechu, ale jedynie o odzyskanie czystoci rytualnej, ktra jak wwczas uwaano zostaa naruszona przez sam fakt porodu, a nie wizaa si z tym adna wina. Ewangelista korzysta ze sposobnoci, aby podkreli szczegln wi, istniejc midzy Jezusem jako pierworodnym (k 2,7.23) a witoci Boga, a take by wskaza na ducha pokornej ofiary, jaki oywia Maryj i Jzefa (por. k 2,24). Ofiara pary synogarlic albo dwch modych gobi bya bowiem ofiar ubogich (por. Kp 12,8). 3. W wityni Jzef i Maryja spotykaj Symeona, czowieka prawego i pobonego, ktry wyczekiwa pociechy Izraela (por. k 2,25). ukasz nie mwi nic o jego przeszoci ani o posudze, jak sprawuje on w wityni; opowiada o czowieku gboko religijnym, ktry ywi w sercu wzniose pragnienia i oczekuje Mesjasza, pocieszyciela Izraela. Czytamy, e Duch wity spoczywa na nim i objawi mu, i nie ujrzy mierci, a zobaczy Mesjasza Paskiego (por. k 2,25-26). Symeon wzywa nas do kontemplacji miosiernego dziaania Boga, ktry wylewa Ducha na swoich wiernych, aby wypeni swj tajemniczy zamys mioci. Symeon, wzr czowieka, ktry otwiera si na dziaanie Boe, za natchnieniem Ducha (por. k 2,27) przychodzi do wityni, gdzie spotyka Jezusa, Jzefa i Maryj. Biorc Dziecko w ramiona bogosawi Boga: Teraz, o Wadco, pozwl odej sudze Twemu w pokoju, wedug Twojego sowa (k 2,29). Jako czowiek symbolizujcy Stary Testament, Symeon dowiadcza radoci spotkania z Mesjaszem i czuje, e osign cel swego ycia; moe zatem prosi Najwyszego, aby obdarzy go pokojem w wiecznoci.
56

Ofiarowanie jest jakby spotkaniem nadziei Izraela z Mesjaszem. Mona tu take dostrzec prorocz zapowied spotkania czowieka z Chrystusem. Jest ono moliwe dziki Duchowi witemu, ktry wzbudza w sercu czowieka pragnienie takiego zbawczego spotkania i dopomaga w jego realizacji. Nie moemy te zapomnie o roli Maryi, ktra przekazuje Dziecko witemu starcowi Symeonowi. Z woli Boej to wanie Matka ofiarowuje Jezusa ludziom. 4. Przepowiadajc przyszo Zbawiciela, Symeon powouje si na proroctwo o Sudze posanym do narodu wybranego i do wszystkich narodw. Do tego Sugi Bg mwi: uksztatowaem [Ci], ustanowiem Ci przymierzem dla ludzi, wiatoci dla narodw (Iz 42,6). I dalej: To zbyt mao, i jeste Mi Sug dla podwignicia pokole Jakuba i sprowadzenia ocalaych z Izraela! Ustanowi ci wiatoci dla pogan, aby moje zbawienie dotaro a do kracw ziemi (Iz 49,6). W swoim kantyku Symeon odwraca t perspektyw, kadc akcent na powszechno misji Jezusa: Bo moje oczy ujrzay Twoje zbawienie, ktre przygotowa wobec wszystkich narodw: wiato na owiecenie pogan i chwa ludu Twego, Izraela (k 2,30-32). Czy moemy oprze si zdumieniu w obliczu takich sw? Ojciec i Matka Jezusa dziwili si temu, co o Nim mwiono (por. k 2,33). Ale dziki temu dowiadczeniu Jzef i Maryja mog lepiej zrozumie donioso ofiary, ktr zoyli przynieli do wityni jerozolimskiej Tego, ktry jest chwa swojego ludu, a zarazem zbawieniem caej ludzkoci. (11.12.1996)

40. Proroctwo Symeona czy Maryj z przeznaczeniem Syna

1. Po rozpoznaniu w Jezusie wiata na owiecenie pogan (por. k 2,32) Symeon zapowiada
Maryi wielkie dowiadczenie, ktre bdzie udziaem Mesjasza, i ujawnia Jej uczestnictwo w tym bolesnym przeznaczeniu. Nawizanie do odkupieczej ofiary, nie wystpujce podczas zwiastowania, pozwala dostrzec w przepowiedni Symeona jakby drug zapowied114, ktra pomoe Dziewicy w gbszym zrozumieniu tajemnicy Jej Syna. Symeon, ktry do tego momentu zwraca si do wszystkich obecnych, bogosawic zwaszcza Jzefa i Maryj, obecnie kieruje sw przepowiedni jedynie do Dziewicy, mwic, e bdzie miaa udzia w losie Syna. Natchniony przez Ducha witego, oznajmia Jej: Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, ktremu sprzeciwia si bd. A Twoj dusz miecz przeniknie, aby na jaw wyszy zamysy serc wielu (k 2,34-35). 2. Powysze sowa przepowiadaj naznaczon cierpieniem przyszo Mesjasza. On jest bowiem znakiem, ktremu sprzeciwia si bd, ktry spotka si z siln opozycj ze strony wspczesnych Mu ludzi. Jednake Symeon jednoczy cierpienie Chrystusa z wizj duszy Maryi przeszytej mieczem, czc w ten sposb Matk z bolesnym przeznaczeniem Syna. W ten sposb witobliwy starzec, ukazujc wzrastajc wrogo, z ktr spotka si Mesjasz, podkrela jej reperkusje w Sercu Matki. To matczyne cierpienie signie szczytu podczas mki, kiedy zjednoczy si Ona z Synem w odkupieczej ofierze. Sowa Symeona, nastpujce po nawizaniu do pierwszych pieni Sugi Paskiego (por. Iz 42,6; Iz 49,6) przytoczonych przez ukasza (k 2,32), kieruj nasz myl ku proroctwu cierpicego Sugi (Iz 52,13 53,12), ktry przebity za nasze grzechy (Iz 53,5) ofiaruje swe ycie na ofiar za grzechy (Iz 53,10) poprzez osobist i duchow ofiar przewyszajc nieskoczenie dawne obrzdy ofiarne. Moemy zauway tutaj, jak proroctwo Symeona pozwala dostrzec w przyszym cierpieniu Maryi szczeglne podobiestwo do bolesnej przyszoci Sugi. 3. Maryja i Jzef okazuj wielkie zdumienie, kiedy Symeon ogasza Jezusa jako wiato na owiecenie pogan i chwa [] Izraela (k 2,32). Natomiast wobec proroctwa o mieczu, ktry przeszyje Jej dusz, Maryja nie wypowiada si. Wraz z Jzefem przyjmuje w milczeniu te tajemnicze sowa zapowiadajce bardzo bolesne dowiadczenie, ktre nadaj bardziej autentyczny sens ofiarowaniu Jezusa w wityni.
114

Por. Redemptoris Mater, 16. 57

Istotnie, wedle zamiaru Boego zoona wwczas w ofierze para synogarlic albo dwa mode gobie, zgodnie z przepisem Prawa Paskiego (por. k 2,24) stanowiy preludium do ofiary Jezusa cichego i pokornego sercem (por. Mt 11,29); w Nim miao si dokona prawdziwe ofiarowanie (por. k 2,22), w ktrym Matka miaa by zczona z Synem w dziele odkupienia. 4. Po proroctwie Symeona nastpuje spotkanie z prorokini Ann: sawia Boga i mwia o Nim wszystkim, ktrzy oczekiwali wyzwolenia Jerozolimy (k 2,38). Wiara oraz prorocka mdro starej kobiety, ktra suc Bogu [] dniem i noc (k 2,37) postami i modlitwami oywia oczekiwanie na Mesjasza, skaniaj wit Rodzin do zoenia ponownie swej nadziei w Bogu Izraela. W tak szczeglnej chwili postawa Anny bdzie dla Maryi i Jzefa znakiem od Pana, ordziem owieconej wiary i wytrwaej suby. Poczwszy od proroctwa Symeona Maryja w wyrany i tajemniczy sposb czy swe ycie z bolesn misj Chrystusa. Stanie si wiern wsppracownic Syna w dziele zbawienia rodzaju ludzkiego. (18.12.1996)

41. Ofiarowanie Jezusa w wityni zapowiada wspprac niewiasty w Odkupieniu

1. Sowa starca Symeona zapowiadajce Maryi Jej uczestnictwo w zbawczej misji Mesjasza ukazuj rol niewiasty w tajemnicy odkupienia. Istotnie, Maryja nie jest tylko osob indywidualn, lecz rwnie Cr Syjonu, now niewiast, ktra stoi u boku Odkupiciela, by dzieli z Nim mk i rodzi w Duchu synw Boych. Rzeczywisto t wyraa znany obraz przedstawiajcy Serce Maryi przebite siedmioma mieczami. Wizja ta ukazuje gboki zwizek pomidzy Matk, utosamian z Cr Syjonu i Kocioem, a bolesnym przeznaczeniem Wcielonego Sowa. Ofiarujc dopiero co otrzymanego od Boga Syna i powicajc Go zbawczej misji, Maryja oddaje tej misji rwnie sam siebie. Chodzi o gest wewntrznego wspudziau, ktry jest nie tylko wynikiem naturalnego macierzyskiego uczucia, lecz przede wszystkim jest przyzwoleniem nowej niewiasty na odkupiecze dzieo Chrystusa. 2. W swoim wystpieniu Symeon wskazuje na cel ofiary Jezusa i cierpienia Maryi: stanie si to, aby na jaw wyszy zamysy serc wielu (k 2,35). Jezus, znak, ktremu sprzeciwia si bd (k 2,34), Ten Jezus, ktry wczy Matk w swe cierpienie, spowoduje, i ludzie zajm stanowisko wobec Niego i skoni ich do podjcia podstawowej decyzji. On bowiem przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu (k 2,34). Maryja zczona jest wic ze swym Boskim Synem w tym sprzeciwie, w perspektywie dziea zbawienia. Istnieje z pewnoci ryzyko upadku, dla tych ktrzy odrzucaj Chrystusa, ale wspaniaym owocem odkupienia jest zmartwychwstanie wielu. Ju sama ta zapowied budzi wielk nadziej w sercach, jest bowiem wiadectwem owocw ofiary. Roztaczajc przed Dziewic zanim dokona si rytualne ofiarowanie powysze perspektywy zbawienia, Symeon wydaje si sugerowa Maryi, by zdobya si na ten gest i tym samym przyczynia si do odkupienia ludzkoci. Faktycznie nie rozmawia on z Jzefem ani o Jzefie; jego sowa skierowane s do Maryi, ktr czy z przeznaczeniem Syna. 3. Chronologiczne pierwszestwo gestu Maryi nie przesania prymatu Jezusa. Okrelajc rol Maryi w ekonomii zbawienia Sobr Watykaski II przypomina, e Ona cakowicie powicia sam siebie [] osobie i dzieu Syna swego, pod Jego zwierzchnictwem i wesp z Nim [] suc tajemnicy odkupienia115. Poprzez ofiarowanie Jezusa w wityni Maryja suy tajemnicy odkupienia pod zwierzchnictwem Chrystusa i wraz z Nim. On bowiem jest protagonist zbawienia, ktry musi by wykupiony przez rytualn ofiar. Maryja zczona jest z ofiar Syna poprzez miecz, ktry przeszyje Jej dusz.

115

Lumen gentium, 56. 58

Pierwszestwo Jezusa nie przekrela lecz podtrzymuje i domaga si specyficznej i nie dajcej si zastpi roli kobiety. Wczajc Matk we wasn ofiar Chrystus pragnie odsoni jej gboko ludzkie korzenie i ukazuje antycypacj kapaskiej ofiary krzya. Boski zamiar powierzenia kobiecie specyficznego udziau w dziele odkupienia uwiadamia fakt, e proroctwo Symeona skierowane jest tylko do Maryi, cho rwnie Jzef uczestniczy w obrzdzie ofiarnym. 4. Kocowy epizod ofiarowania Jezusa w wityni wydaje si potwierdza znaczenie i warto obecnoci kobiety w ekonomii zbawienia. Zakoczeniem tych szczeglnych wydarze, w ktrych Stary Testament niejako czy si z Nowym, jest spotkanie z kobiet, Ann. Podobnie jak Symeon, kobieta ta nie odgrywa wanej roli spoecznej w narodzie wybranym, ale jej ycie wydaje si posiada wielk warto w oczach Boych. w. ukasz nazywa j prorokini, prawdopodobnie dlatego, i wielu zasigao u niej rady ze wzgldu na jej dar rozeznawania oraz ze wzgldu na jej witobliwe ycie, jakie prowadzia pod natchnieniem Ducha Paskiego. Anna jest w podeszym wieku, ma osiemdziesit cztery lata, i jest wdow od wielu lat. Cakowicie oddana Panu, nie rozstawaa si ze wityni, suc Bogu w postach i modlitwach dniem i noc (k 2,37). Reprezentuje ona tych wszystkich, ktrzy gboko przeywali oczekiwanie na Mesjasza i teraz potrafi w radosnym uniesieniu przyj spenienie si obietnicy. Ewangelista podaje, e przyszedszy w tej wanie chwili, sawia Boga (k 2,38). Poniewa przebywaa zwykle w wityni, z wikszym prawdopodobiestwem ni Symeon moga spotka Jezusa u schyku swego ycia powiconego Panu i ubogaconego suchaniem Sowa oraz modlitw. U pocztkw dziea odkupienia posta prorokini Anny symbolizuje wszystkie kobiety, ktre dziki witoci ycia i modlitewnemu oczekiwaniu gotowe s do przyjcia Chrystusa i do wysawiania Boga kadego dnia za wszystkie wspaniae dziea, jakich dokonuje Jego odwieczne miosierdzie. 5. Wybrani przez Boga na spotkanie z Dzieciciem, Symeon i Anna gboko przeywaj ten dar, podzielaj rado Maryi i Jzefa z obecnoci Jezusa i promieniuj t radoci w swym rodowisku. Zwaszcza Anna wykazuje wspania gorliwo w opowiadaniu o Jezusie, dajc w ten sposb wiadectwo swej prostej i szczerej wiary. Wiary, ktra przygotowuje innych do przyjcia Mesjasza w swym yciu. Sowa ukasza: mwia o Nim wszystkim, ktrzy oczekiwali wyzwolenia Jerozolimy (k 2,38) s jakby potwierdzeniem uznania w niej symbolu kobiet, ktre powicajc si szerzeniu Ewangelii, budz i oywiaj nadziej zbawienia. (8.1.1997)

42. Dwunastoletni Jezus odnaleziony w wityni

1. Jako ostatni kart opowiada o dziecistwie Jezusa, przed rozpoczciem przepowiadania
przez Jana Chrzciciela, ewangelista ukasz przedstawia epizod pielgrzymki kilkunastoletniego Jezusa do wityni jerozolimskiej. Chodzi o szczeglne wydarzenie, rzucajce wiato na dugie lata Jego ycia ukrytego w Nazarecie. Przy tej okazji, wykazujc siln osobowo, Jezus ujawnia wiadomo swojej misji, nadajc temu drugiemu wejciu do domu Ojca znaczenie cakowitego oddania si Bogu, ktre charakteryzowao ju Jego ofiarowanie w wityni. Fragment ten kontrastuje jak gdyby ze spostrzeeniem ukasza, przedstawiajcego Jezusa jako poddanego Jzefowi i Maryi (por. k 2,51). Jednake przy uwanym spojrzeniu wydaje si, i w sposb wiadomy i niemal zamierzony przyjmuje On postaw zaprzeczajc jego normalnej sytuacji syna, ujawniajc niespodziewanie swoj zdecydowan odrbno w stosunku do Maryi i Jzefa. Jezus owiadcza, e jako norm swego postpowania przyjmuje jedynie przynaleno do Ojca, a nie rodzinne wizi na ziemi. 2. Przez ten epizod Jezus przygotowuje sw Matk do tajemnicy odkupienia. Przez trzy dramatyczne dni, podczas ktrych Syn odcza si od nich, by pozosta w wityni, Maryja wraz z Jzefem przeywaj antycypacj triduum Jego mki, mierci i zmartwychwstania.
59

Pozwalajc swej Matce i Jzefowi uda si w drog do Galilei bez powiadomienia ich o swym zamiarze pozostania w Jerozolimie, Jezus wprowadza ich w tajemnic tego cierpienia, ktre prowadzi do radoci, uprzedzajc to, czego dokona nastpnie wobec uczniw przez zapowied swej mki. Zgodnie z opowiadaniem ukasza, w drodze powrotnej do Nazaretu Maryja i Jzef po caym dniu podry zatroskani i przejci losem ich dziecka Jezusa, na prno szukaj Go pord krewnych i znajomych. Wracaj do Jerozolimy, a znalazszy Go w wityni, zdumiewaj si widzc, jak siedzia midzy nauczycielami, przysuchiwa si im i zadawa pytania (k 2,46). Jego zachowanie rni si bardzo od zwyczajnego. I z pewnoci odnalezienie Go w wityni na trzeci dzie jest dla rodzicw odkryciem innego aspektu zwizanego z Jego osob i posannictwem. Przyjmuje rol nauczyciela, jak uczyni to pniej w yciu publicznym, wypowiadajc sowa budzce podziw: Wszyscy za, ktrzy Go suchali, byli zdumieni bystroci Jego umysu i odpowiedziami (k 2,47). Ujawniajc mdro zadziwiajc suchaczy, rozpoczyna dialog, ktry bdzie charakterystyczn cech Jego zbawczej misji. Matka pyta Jezusa: Synu, czemu nam to uczyni? Oto ojciec Twj i ja z blem serca szukalimy Ciebie (k 2,48). Mona by tu zauway echo jake czstych dlaczego tylu matek w obliczu cierpienia zadanego im przez dzieci, jak rwnie pyta rodzcych si w sercu kadego czowieka w godzinie prby. 3. Odpowied Jezusa w formie pytania ma gbokie znaczenie: Czemucie Mnie szukali? Czy nie wiedzielicie, e powinienem by w tym, co naley do mego Ojca? (k 2,49). Tymi sowami w sposb nieoczekiwany i nieprzewidziany odsania On wobec Maryi i Jzefa tajemnic swej Osoby, zapraszajc ich do przekroczenia sfery dostrzegalnej rzeczywistoci i otwarcia si na nowe perspektywy zwizane z Jego przyszoci. W odpowiedzi udzielonej zatroskanej Matce Syn ujawnia od razu powd swego zachowania. Maryja powiedziaa: ojciec Twj, wskazujc na Jzefa, a Jezus odpowiada: Mj Ojciec majc na myli Ojca niebieskiego. Nawizujc do swego boskiego pochodzenia pragnie On nie tyle stwierdzi, e witynia, dom Jego Ojca, jest naturalnym miejscem Jego obecnoci, lecz e powinien si On zajmowa tym wszystkim, co dotyczy Ojca i Jego zamysu. Chce potwierdzi, e jedynie wola Ojca stanowi dla Niego wic norm, ktrej ma by posuszny. To nawizanie do cakowitego oddania si Boemu planowi widoczne jest w ewangelicznym tekcie w wyraeniu jest rzecz konieczn, ktre pojawi si potem w zapowiedzi mki (por. Mk 8,31). Przed Jego rodzicami pojawia si wic wymg, by pozwolili Mu pj speni sw misj tam, dokd zaprowadzi Go wola Ojca niebieskiego. 4. Ewangelista dodaje komentarz: Oni jednak nie zrozumieli tego, co im powiedzia (k 2,50). Maryja i Jzef nie pojmuj treci Jego odpowiedzi ani sposobu, w jaki reaguje On wobec ich rodzicielskiego zatroskania, a ktry sprawia wraenie odrzucenia. Poprzez t postaw Jezus pragnie ujawni tajemnicze aspekty swej zayoci z Ojcem, aspekty, ktre Maryja odgaduje intuicyjnie nie potrafic ich jednak powiza z aktualnie przeywanym dowiadczeniem. Sowa ukasza pozwalaj nam pozna, jak Maryja przeywa w gbi swego serca ten naprawd szczeglny epizod: Ona chowaa wiernie wszystkie te wspomnienia w swym sercu (k 2,51). Matka Jezusa wie wydarzenia z tajemnic Syna, objawion Jej podczas zwiastowania, i wgbia si w nie w kontemplacyjnej ciszy, ofiarujc sw wspprac w duchu ponownego fiat. W ten sposb tworzy si pierwsze ogniwo w acuchu wydarze, ktre pomog Maryi stopniowo przezwycia naturaln rol wyznaczon Jej przez macierzystwo, by odda si na sub misji swego boskiego Syna. W wityni jerozolimskiej, podczas tego preludium swej zbawczej misji, Jezus czy z sob sw Matk. Bdzie Ona odtd nie tylko T, ktra Go zrodzia, ale bdzie Niewiast, ktra przez wasne posuszestwo wobec planu Ojca bdzie moga wsppracowa w tajemnicy odkupienia. Tak wic Maryja, zachowujc w swym sercu wydarzenie tak wymowne, wkracza w nowy wymiar swej wsppracy w zbawieniu.

60

(15.1.1997)

43. Maryja w yciu ukrytym Jezusa

1. Ewangelie przekazuj nam nieliczne i skpe wiadomoci o latach spdzonych przez wit Rodzin w Nazarecie. w. Mateusz opowiada o decyzji, ktr podj Jzef po powrocie z Egiptu, by jako miejsce zamieszkania dla witej Rodziny wybra Nazaret (por. Mt 2,22-23), pniej jednak nie podaje adnej innej informacji z wyjtkiem tej, e Jzef jest ciel (por. Mt 13,55). ukasz natomiast dwukrotnie wspomina o powrocie witej Rodziny do Nazaretu (por. k 2,39.51) i dostarcza dwch krtkich wiadomoci o dziecicych latach Jezusa sprzed pielgrzymki do Jerozolimy i po niej: Dzieci [] roso i nabierao mocy, napeniajc si mdroci, a aska Boa spoczywaa na Nim (k 2,40), oraz: Jezus za czyni postpy w mdroci, w latach i w asce u Boga i u ludzi (k 2,52). Przytaczajc te krtkie wiadomoci o yciu Jezusa, ukasz prawdopodobnie siga do wspomnie Maryi, odnoszcych si do okresu gbokiej zayoci z Synem. Wi midzy Jezusem a Pen aski znacznie przewysza t, ktra normalnie istnieje midzy matk i dzieckiem, poniewa zakorzeniona jest w szczeglnym wymiarze nadprzyrodzonym i pogbiona dziki szczeglnemu dostosowaniu si obojga do woli Boej. Mona wic sformuowa konkluzj, e atmosfera pogody i pokoju panujca w domu nazaretaskim oraz stae pragnienie spenienia zamiarw Boych wnosiy nadzwyczajn i niepowtarzaln gbi w wi panujc midzy Matk a Synem. 2. wiadomo wypeniania zadania powierzonego Jej przez Boga nadawaa najgbszy sens codziennemu yciu Maryi. Proste i pokorne prace domowe nabieray dla Niej szczeglnej wartoci, przeywaa je bowiem jako sub posannictwu Chrystusa. Przykad Maryi niesie wiato i otuch wszystkim kobietom, ktre wykonuj swoje codzienne prace wycznie w zaciszu domu. S to zajcia pokorne, ukryte, stale powtarzajce si i czsto niewystarczajco doceniane. Jednake dugie lata, przeyte przez Maryj w domu nazaretaskim, ukazuj tkwice w nich ogromne zasoby autentycznej mioci, a wic zbawienia. Bowiem prostota ycia tylu gospody domowych, przeywanego jako misja suby i mioci, w oczach Pana nabiera nadzwyczajnej wartoci. A jednak mona powiedzie, e ycie Maryi w Nazarecie nie byo zdominowane przez monotoni. Majc stay kontakt z dorastajcym Jezusem, staraa si Ona zgbia tajemnic swego Syna w postawie kontemplacji i adoracji. w. ukasz mwi: Maryja zachowywaa wszystkie te sprawy i rozwaaa je w swoim sercu (k 2,19; por. k 2,51). Wszystkie te sprawy chodzi o wydarzenia, ktrych bya Ona zarazem uczestnikiem i obserwatorem, poczynajc od zwiastowania; lecz przede wszystkim chodzi o ycie Dziecicia. Codzienny, bliski kontakt z Nim jest zacht, by Go lepiej pozna, odkry gbsze znaczenie Jego obecnoci i tajemnic Jego osoby. 3. Mgby kto pomyle, e dla Maryi, ktra na co dzie miaa kontakt z Jezusem, wiara nie bya rzecz trudn. Trzeba jednak w zwizku z tym przypomnie, e niezwyke aspekty osobowoci Syna pozostaway zwykle w ukryciu. Nawet jeli Jego postpowanie byo przykadne, prowadzi On ycie podobne do tylu swoich rwienikw. Przez trzydzieci lat pobytu w Nazarecie Jezus nie ujawnia swoich nadprzyrodzonych zdolnoci i nie dokonuje cudw. Kiedy po raz pierwszy uwidaczniaj si nadzwyczajne rysy Jego osobowoci zwizane z rozpoczciem przepowiadania, Jego krewni (zwani w Ewangelii brami) podejmuj si zgodnie z pewn interpretacj odprowadzenia Go do domu, uwaaj bowiem, e sposb Jego zachowania si nie jest normalny (por. Mk 3,21). W penej godnoci i pracowitoci atmosferze Nazaretu Maryja staraa si zrozumie opatrznociowy wtek misji Syna. W tym kontekcie na pewno szczeglnym przedmiotem refleksji byo dla Matki zdanie, ktre Jezus wypowiedzia w wityni jerozolimskiej w wieku dwunastu lat: Czy nie wiedzielicie, e powinienem by w tym, co naley do mego Ojca? (k 2,49). Zastanawiajc si nad tym, Maryja moga lepiej zrozumie sens Boego synostwa Jezusa oraz swego macierzystwa i staraa si dostrzec w zachowaniu Syna rysy ujawniajce Jego podobiestwo do Tego, ktrego nazywa On swoim Ojcem.
61

pielgrzymce wiary116, lecz take w nadziei. Cnota ta, oywiana i podtrzymywana wspomnieniami zwiastowania i sw Symeona, rozciga si na cae Jej ziemskie ycie, w szczeglny jednak sposb dochodzi do gosu podczas trzydziestu lat milczenia i ukrycia spdzonych w Nazarecie. W zaciszu domu Dziewica yje nadziej w niezwyky sposb. Jest pewna, e nie dozna rozczarowania, nawet jeeli nie wie, kiedy i w jaki sposb Bg urzeczywistni swoj obietnic. W mrokach wiary i przy braku nadzwyczajnych znakw zapowiadajcych pocztek mesjaskiej misji Syna podtrzymuje Ona nadziej wbrew wszelkim zewntrznym pozorom, oczekujc od Boga spenienia obietnicy. Jako rodowisko wzrostu wiary i nadziei dom nazaretaski staje si miejscem wielkiego wiadectwa mioci. Mio, ktr Chrystus pragnie szerzy w wiecie, zapala si najpierw i ponie w Sercu Matki; to wanie ognisko domowe przygotowuje do goszenia Ewangelii Boej mioci. Jestemy zaproszeni, by spogldajc na Nazaret i kontemplujc tajemnic ukrytego ycia Jezusa i Dziewicy przemyle tajemnic naszego ycia, ktre jak przypomina w. Pawe jest ukryte z Chrystusem w Bogu (Kol 3,3). Chodzi czsto o ycie pokorne i ukryte w oczach wiata. Jednake ycie to, ksztatowane w szkole Maryi, moe ujawni nieoczekiwane moce zbawienia, promieniujc mioci i pokojem Chrystusowym. (29.1.1997)

4. Komunia ycia z Jezusem w domu nazaretaskim nie tylko pomoga Maryi postpowa w

44. Maryja na godach w Kanie Galilejskiej

1. Opisujc epizod godw w Kanie w. Jan przedstawia pierwsze wystpienie Maryi podczas ycia publicznego Jezusa i podkrela Jej wspprac w misji Syna. Ju na samym pocztku opowiadania ewangelista mwi, e bya tam Matka Jezusa (J 2,1), i dodaje niemal jakby chcia zasugerowa, e Jej obecno spowodowaa zaproszenie przez nowoecw rwnie Jezusa i Jego uczniw117: Zaproszono na to wesele take Jezusa i Jego uczniw (J 2,2). Poprzez te uwagi Jan wydaje si wskazywa, e w Kanie, podobnie jak w zasadniczym wydarzeniu, jakim byo wcielenie, Maryja jest T, ktra wprowadza Zbawiciela. Rola i znaczenie obecnoci Dziewicy ujawnia si w momencie, kiedy zabrako wina. Jako dowiadczona i przezorna gospodyni od razu to dostrzega i interweniuje, aby gocie nadal mogli si weseli, a przede wszystkim, by pospieszy z pomoc znajdujcym si w kopocie nowoecom. Zwracajc si do Jezusa sowami: Nie maj ju wina (J 2,3), Maryja wyraa swoje zatroskanie z powodu takiej sytuacji, oczekujc od Niego skutecznego dziaania. cilej mwic, wedug niektrych egzegetw Matka spodziewa si nadzwyczajnego znaku, poniewa wie, e Jezus nie ma wina. 2. Wybr Maryi, ktra prawdopodobnie moga zdoby wino gdzie indziej, wskazuje na odwag Jej wiary, poniewa do tej chwili Jezus nie dokona adnego cudu, ani w Nazarecie, ani w yciu publicznym. W Kanie Dziewica jeszcze raz ujawnia swoj pen dyspozycyjno wobec Boga. Ona, ktra uwierzywszy w Jezusa, zanim Go zobaczya, przyczynia si w chwili zwiastowania do cudu dziewiczego poczcia, tym razem pokada nadziej w nie ujawnionej jeszcze mocy Syna i prowokuje Jego pierwszy znak, cudowne przemienienie wody w wino. W ten sposb poprzedza w wierze uczniw, ktrzy jak relacjonuje Jan uwierz po dokonaniu cudu: Jezus objawi swoj chwa i uwierzyli w Niego Jego uczniowie (J 2,11). Co wicej, uzyskujc cudowny znak, Maryja wspiera ich wiar. 3. Odpowied Jezusa na sowa Maryi: Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? Czy jeszcze nie nadesza godzina moja? (J 2,4), wyraa pozorn odmow, ktra niemal poddaje prbie wiar Maryi. Wedug pewnej interpretacji, Jezus od pocztku swego posannictwa wydaje si poddawa dyskusji naturaln postaw syna wobec proby matki. Faktycznie, wypowiedziane przez Niego zdanie w potocznym jzyku rodowiska zdaje si podkrela dystans midzy osobami,
116 117

Lumen gentium, 58. Por. Redemptoris Mater, 21. 62

wykluczajcy komuni ycia. Ten dystans nie eliminuje jednak szacunku i powaania. Sowo niewiasta, ktrym zwraca si do Matki, wystpuje tu w znaczeniu, w jakim pojawia si w rozmowach z kobiet kananejsk (por. Mt 15,28), z Samarytank (por. J 4,21), z cudzoonic (por. J 8,10) i z Mari Magdalen (por. J 20,13), w kontekstach, ktre wskazuj na pozytywne odniesienie Jezusa do swoich rozmwczy. Poprzez wyraenie: Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto?, Jezus pragnie umieci wspprac Maryi na paszczynie zbawienia, ktre angaujc Jej wiar i nadziej domaga si przekroczenia Jej naturalnej roli matki. 4. Istotniejsza wyda si Jej motywacja Jezusa zawarta w sowach: jeszcze nie nadesza godzina moja (J 2,4). Niektrzy badacze tekstu biblijnego, przyjmujc interpretacj w. Augustyna, utosamiaj t godzin z wydarzeniem Mki. Natomiast wedug innych odnosi si ona do pierwszego cudu, w ktrym objawia si mesjaska moc Proroka z Nazaretu. Jeszcze inni utrzymuj, e zdanie ma charakter pytajcy i jest kontynuacj poprzedniego pytania: Czy to moja lub Twoja sprawa, Niewiasto? Czy jeszcze nie nadesza godzina moja? Jezus daje do zrozumienia Maryi, e odtd ju nie podlega Jej, lecz musi podj inicjatyw, by dokona dziea Ojca. Maryja zatem posusznie powstrzymuje si od nalegania na Niego, zwraca si natomiast do sug z zacht, by byli Mu posuszni. W kadym wypadku Jej ufno w Syna zostaje wynagrodzona. Jezus, ktremu cakowicie pozostawia inicjatyw, dokonuje cudu, uznajc odwag i pokor Matki: Rzek do nich Jezus: Napenijcie stgwie wod! I napenili je a po brzegi (J 2,7). A wic take ich posuszestwo przyczynia si do uzyskania wina w obfitoci. Polecenie Maryi: Zrbcie wszystko, cokolwiek wam powie (J 2,5), zachowuje zawsze sw aktualno dla chrzecijan w kadej epoce, a jego celem jest odnowienie cudownych skutkw w yciu kadego czowieka. Maryja zachca nas do niewzruszonej ufnoci, zwaszcza kiedy nie rozumiemy sensu i poytku tego, o co prosi Chrystus. Podobnie jak w opowiadaniu o kobiecie kananejskiej (Mt 15,4-26) pozorne odrzucenie przez Jezusa uwydatnia wiar kobiety, tak te sowa Syna: jeszcze nie nadesza godzina moja, wraz z dokonanym pierwszym cudem ukazuj wielko wiary Maryi oraz moc Jej modlitwy. Epizod godw w Kanie Galilejskiej zachca nas, bymy byli odwani w wierze i dowiadczyli w naszym yciu prawdy sw ewangelicznych: Procie, a bdzie wam dane (Mt 7,7; k 11,9). (26.2.1997)

45. Maryja ordowniczk pierwszego cudu Jezusa w Kanie

1. Mwic o obecnoci Maryi w yciu publicznym Jezusa Sobr Watykaski II przypomina rol, jak odegraa Ona w Kanie w zwizku z pierwszym cudem: na godach weselnych w Kanie Galilejskiej, litoci przejta, spowodowaa swym wstawiennictwem pocztek znakw Jezusa Mesjasza (por. J 2,1-11)118. W lad za ewangelist Janem Sobr wskazuje na dyskretn, ale jednoczenie skuteczn rol Matki, ktra swoim sowem nakania Jezusa do uczynienia pierwszego znaku. Jej obecno dziki delikatnemu macierzyskiemu wpywowi staje si ostatecznie decydujca. Inicjatywa Dziewicy okazuje si jeszcze bardziej zaskakujca, jeli wemiemy pod uwag nisk pozycj kobiety w spoeczestwie ydowskim. Istotnie, w Kanie Galilejskiej Jezus nie tylko uznaje godno i rol geniuszu kobiecego, lecz przyjmujc interwencj swej Matki ofiaruje Jej sposobno do uczestnictwa w dziele mesjaskim. Sowo Niewiasta, ktrym zwraca si On do Maryi (por. J 2,4), nie kontrastuje z tym zamiarem Jezusa. Nie posiada ono bowiem adnego negatywnego wydwiku, i Jezus uyje go na nowo w odniesieniu do Matki stojcej pod krzyem (por. J 19,26). Wedug niektrych interpretatorw, tytu Niewiasta ukazuje Maryj jako now Ew, Matk w wierze wszystkich wierzcych. W przytoczonym tekcie Sobr posuguje si wyraeniem litoci przejta, dajc do zrozumienia, e Maryja kierowaa si swym miosiernym sercem. Przewidujc ewentualno, e

118

Lumen gentium, 58. 63

brak wina zasmuci nowoecw i goci, pena wspczucia Dziewica sugeruje Jezusowi, by podj interwencj wykorzystujc sw mesjask moc. Proba Maryi wydaje si niektrym zbyt wielka, poniewa pocztek cudw Mesjasza podporzdkowuje odruchowi miosierdzia. Na t trudno odpowiedzia sam Jezus, ktry, reagujc pozytywnie na prob Matki, ukazuje hojno, z jak Bg odpowiada na ludzkie oczekiwania, pokazujc jednoczenie, czego moe dokona mio matki. 2. Nasz uwag przyciga wyraenie pocztek znakw, ktre Sobr zaczerpn z tekstu Jana. Pojcie greckie arch, przetumaczone jako pocztek, wystpuje u Jana w Prologu jego Ewangelii: Na pocztku byo Sowo (J 1,1). Ta znaczca zbieno pozwala dostrzec paralelizm midzy pierwszym pocztkiem chway Chrystusa w wiecznoci a pierwszym objawieniem teje chway w Jego ziemskiej misji. Podkrelajc inicjatyw Maryi w dokonaniu pierwszego cudu i przypominajc nastpnie Jej obecno na Kalwarii, u stp krzya, ewangelista pomaga nam zrozumie, w jaki sposb wsppraca ze strony Maryi rozciga si na cae dzieo Chrystusa. Proba Dziewicy mieci si w obrbie Boego planu zbawienia. W pierwszym znaku uczynionym przez Jezusa Ojcowie Kocioa dostrzegli gboki wymiar symboliczny, widzc w przemianie wody w wino zapowied przejcia od Starego do Nowego Przymierza. W Kanie Galilejskiej wanie woda w stgwiach, przeznaczona do oczyszcze ydw i do speniania przepisw prawa (por. Mk 7,1-15), staje si nowym winem godw weselnych, bdcych symbolem ostatecznego zjednoczenia Boga z ludzkoci. 3. Kontekst godw weselnych, wybrany przez Jezusa dla dokonania pierwszego cudu, nawizuje do symboliki oblubieczej wystpujcej czsto w Starym Testamencie w celu wskazania na przymierze midzy Bogiem i Jego ludem (por. Oz 2,21; Jr 2,1-8; Ps 45[44], itp.) oraz w Nowym Testamencie dla wyraenia zjednoczenia Chrystusa z Kocioem (por. J 3,28-30; Ef 5,25-32; Dz 21,1-2, itp.). Obecno Jezusa w Kanie objawia ponadto zbawczy plan Boga wzgldem maestwa. W tej perspektywie brak wina mona interpretowa jako aluzj do braku mioci, ktry niestety czsto zagraa jednoci oblubieczej. Maryja prosi Jezusa o interwencj dla dobra wszystkich maonkw, ktrych jedynie mio zakorzeniona w Bogu moe uchroni od niewiernoci, niezrozumienia i podziaw. aska sakramentu daje maonkom wielk si mioci, ktra moe umocni ich w wiernoci rwnie w trudnych okolicznociach. Ponadto, wedug interpretacji autorw chrzecijaskich, cud z Kany Galilejskiej zawiera gboki sens eucharystyczny. Dokonujc go przed zbliajcymi si witami ydowskiej Paschy (por. J 2,13), Jezus podobnie jak przez rozmnoenie chleba (por. J 6,4) ujawnia zamiar przygotowania prawdziwej uczty paschalnej, Eucharystii. Podczas godw w Kanie na ten zamiar zdaje si wskazywa dodatkowo wino, ktre nawizuje do krwi Nowego Przymierza, a take kontekst uczty. W ten sposb Maryja, dziki ktrej Jezus by obecny na weselu, uzyskuje cud nowego wina zapowiadajcego Eucharysti, najwyszy znak obecnoci Jej zmartwychwstaego Syna pord uczniw. 4. Koczc opowiadanie o pierwszym cudzie Jezusa, ktry sta si moliwy dziki nieugitej wierze Matki w Jej Boskiego Syna, ewangelista Jan mwi: uwierzyli w Niego Jego uczniowie (J 2,11). W Kanie Galilejskiej Maryja rozpoczyna drog wiary Kocioa, poprzedzajc uczniw i kierujc uwag sug ku Chrystusowi. Jej wytrwae wstawiennictwo dodaje rwnie otuchy tym, ktrzy czasem dowiadczaj milczenia Boga. Jest dla nich zacht, aby mieli nieugit nadziej, ufajc zawsze w dobro Pana. (5.3.1997)

46. Uczestnictwo Maryi w yciu publicznym Syna

1. Przypomniawszy interwencj Maryi podczas godw w Kanie Galilejskiej, Sobr
Watykaski II ukazuje nastpnie Jej uczestnictwo w yciu publicznym Jezusa: W cigu Jego nauczania przyja sowa, w ktrych Syn, stawiajc Krlestwo ponad wzgldami i wizami ciaa i

64

krwi, nazwa bogosawionymi suchajcych i zachowujcych sowo Boe (por. Mk 3,35 i paralele; k 11,27-28), jak to Ona wiernie czynia (por. k 2,19.51)119. Pocztek misji Jezusa zwizany by rwnie z Jego oddaleniem si od Matki, ktra nie zawsze towarzyszya Synowi w Jego wdrwkach po drogach Palestyny. Jezus wiadomie wybra odczenie si od Matki i rezygnacj z rodzinnego ciepa, jak mona wywnioskowa na podstawie wymogw, jakie stawia swoim uczniom, zachcajc ich, aby Mu towarzyszyli i powicili si goszeniu krlestwa Boego. Maryja jednak suchaa niekiedy nauk Syna. Mona przypuszcza, e bya obecna w synagodze w Nazarecie, kiedy Jezus po odczytaniu proroctwa Izajasza skomentowa tekst, odnoszc jego tre do samego siebie (por. k 4,18-30). Jake musiaa cierpie wwczas, gdy dowiadczywszy wczeniej oglnego podziwu wobec penych wdziku sw, ktre pyny z ust Jego (por. k 4,22), nastpnie bya wiadkiem ostrej wrogoci ziomkw, ktrzy wypdzili Jezusa z synagogi, a nawet prbowali Go zgadzi! Ze sw ewangelisty ukasza wyania si dramat tej chwili: Porwali Go z miejsca, wyrzucili Go z miasta i wyprowadzili a na stok gry, na ktrej ich miasto byo zbudowane, aby Go strci. On jednak przeszedszy pord nich oddali si (k 4,29-30). Maryja wyczuwajc intuicyjnie po tym wydarzeniu, e bd miay miejsce jeszcze inne prby, potwierdzia i pogbia swoje cakowite przylgnicie do woli Ojca, skadajc Mu w ofierze swe cierpienie matki oraz sw samotno. 2. Zgodnie z przekazem Ewangelii, Maryja miaa moliwo suchania Syna rwnie w innych okolicznociach. Zwaszcza w Kafarnaum, gdzie Jezus uda si po godach w Kanie Galilejskiej wraz z Matk, brami i uczniami Jego (por. J 2,12). Prawdopodobnie te towarzyszya Mu z okazji Paschy w drodze do wityni jerozolimskiej, ktr Jezus nazywa domem swego Ojca i wobec ktrej paa gorliwoci (por. J 2,16-17). Znajdujemy J nastpnie w tumie, kiedy nie mogc wprawdzie zbliy si do Jezusa, syszy, jak odpowiada komu, kto powiadamia Go o obecnoci Jej oraz krewnych: Moj matk i moimi brami s ci, ktrzy suchaj sowa Boego i wypeniaj je (k 8,21). Te sowa Chrystusa, jakkolwiek zdaj si relatywizowa wizi rodzinne, wyraaj wielk pochwa pod adresem Matki, ukazujc o wiele gbsz wi z Ni. Maryja bowiem, wsuchujc si w sowa Syna, przyjmuje je wszystkie i wprowadza wiernie w ycie. Mona sdzi, e Maryja, chocia nie towarzyszya Jezusowi w Jego wdrwkach misyjnych, ledzia przebieg dziaalnoci apostolskiej Syna, przyjmujc z mioci i niepokojem wiadomoci o Jego przepowiadaniu z ust tych, ktrzy Go spotkali. Rozka nie oznaczaa oddalenia si sercem, jak rwnie nie przeszkadzaa Matce w duchowym towarzyszeniu Synowi, w przechowywaniu i rozwaaniu Jego nauki, podobnie jak czynia to podczas ycia ukrytego w Nazarecie. Wiara bowiem pozwalaa Jej zrozumie sens sw Jezusa wczeniej i lepiej ni uczniom, ktrzy czsto nie pojmowali Jego nauki, a zwaszcza odniesie do przyszej mki (por. Mt 16,21-23; Mk 9,32; k 9,45). 3. Maryja, ledzc z daleka wydarzenia zwizane z dziaalnoci Syna, uczestniczy w Jego dramacie, kiedy czuje si odrzucony przez cz narodu wybranego. Odrzucenie to, ktre ujawnio si ju podczas Jego odwiedzin w Nazarecie, staje si coraz bardziej widoczne w sowach i postawie przywdcw narodu. W ten sposb Dziewica dowiaduje si o krytykach, obelgach i pogrkach skierowanych pod adresem Jezusa. Rwnie w Nazarecie musiaa czsto czu si dotknita niewiar krewnych i znajomych, ktrzy starali si wykorzysta Jezusa (por. J 7,2-5) lub te przerwa Jego misj (por. Mk 3,21). Znoszc te cierpienia z wielk godnoci i w ukryciu Maryja zmierza wsplnie z Synem do Jerozolimy (k 9,51) i wsppracuje w dziele zbawienia, zjednoczona z Nim coraz bardziej w wierze, nadziei i mioci. 4. W ten sposb Dziewica staje si przykadem dla tych, ktrzy przyjmuj sowo Chrystusa. Wierzc od samego zwiastowania w Boe ordzie i wic si w peni z Osob Syna, uczy nas Ona postawy ufnego wsuchiwania si w Zbawiciela, by odkry w Nim sowo Boe, ktre przemienia i odnawia nasze ycie. Jej przykad zachca nas, bymy przyjli dowiadczenia i cierpienia zwizane
119

Lumen gentium, 58. 65

z dochowywaniem wiernoci Chrystusowi, pamitajc o bogosawiestwie obiecanym przez Niego tym, ktrzy suchaj i zachowuj Jego sowo. (12.3.1997)

47. Pod krzyem Maryja uczestniczy w dramacie Odkupienia

1. Regina caeli laetare, alleluia!
Tak piewa Koci w okresie wielkanocnym, zapraszajc wiernych, by czyli si w radoci duchowej z Maryj, Matk Zmartwychwstaego. Rado Dziewicy ze zmartwychwstania Chrystusa jawi si jeszcze wiksza, jeeli wemiemy pod uwag Jej cisy udzia w caym yciu Syna. Przyjmujc z pen gotowoci sowa anioa Gabriela, ktry zapowiedzia Jej, e zostanie Matk Mesjasza, Maryja zapocztkowaa swj udzia w dramacie odkupienia. Jej uczestnictwo w ofierze Syna, ktre wyjawi Jej Symeon podczas ofiarowania w wityni, obejmuje nie tylko zagubienie i odnalezienie dwunastoletniego Jezusa, lecz cae Jego ycie publiczne. Jednake swj szczyt osiga to zjednoczenie Dziewicy z misj Chrystusa w Jerozolimie, w godzinie mki i mierci Odkupiciela. Jak zawiadcza czwarta Ewangelia, w tych dniach znajduje si Ona w witym Miecie, prawdopodobnie w zwizku z obchodami ydowskiej Paschy. 2. Sobr uwypukla gbokie znaczenie obecnoci Maryi na Kalwarii, przypominajc, e utrzymaa wiernie swe zjednoczenie z Synem a do krzya120, i podkrela, i ta czno w dziele zbawczym uwidacznia si od chwili dziewiczego poczcia Chrystusa a do Jego mierci121. W wietle, jakim opromienia nas zmartwychwstanie, rozwaamy przylgnicie Matki do odkupieczej mki Syna, ktre wypenia si poprzez uczestnictwo w Jego cierpieniu. Powrmy raz jeszcze lecz ju w perspektywie zmartwychwstania pod krzy, gdzie Maryja najgbiej ze swym Jednorodzonym wspcierpiaa i z ofiar Jego zczya si matczynym duchem, z mioci godzc si, aby doznaa ofiarniczego wyniszczenia ertwa z Niej narodzona122. Tymi sowami Sobr przypomina nam o wspcierpieniu Maryi, w ktrej sercu znajduje oddwik to wszystko, co Jezus wycierpia na duszy i na ciele. Podkrela przy tym Jej wol uczestniczenia w ofierze odkupieczej i zczenia swojego cierpienia Matki z kapask ofiar Syna. W tekcie soborowym uwydatniony jest ponadto fakt, e Jej przyzwolenie na ofiar Jezusa nie jest biern zgod, lecz autentycznym aktem mioci, poprzez ktry ofiaruje Ona swojego Syna jako ertw ekspiacyjn za grzechy caej ludzkoci. Lumen gentium ukazuje wreszcie zwizek midzy Dziewic i Chrystusem, sprawc odkupieczego wydarzenia i ucila, e czc si z Jego ofiar, jest Ona podporzdkowana swojemu Boskiemu Synowi. 3. w. Jan w czwartej Ewangelii mwi, e obok krzya Jezusowego stay: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, ona Kleofasa, i Maria Magdalena (J 19,25). Uywajc czasownika sta, ktry dosownie oznacza sta na nogach, ewangelista zamierza prawdopodobnie uwydatni godno i mstwo okazane w cierpieniu przez Maryj i pozostae kobiety. W szczeglnoci stanie Dziewicy obok krzya przypomina o Jej niezomnoci i niezwykej odwadze, jakie wykazuje wobec cierpienia. W dramacie rozgrywajcym si na Kalwarii oparciem dla Maryi jest wiara, ktra umocnia si w czasie wydarze Jej ycia, a przede wszystkim podczas ycia publicznego Jezusa. Sobr przypomina, e Bogosawiona Dziewica sza naprzd w pielgrzymce wiary i utrzymaa wiernie swe zjednoczenie z Synem a do krzya123. Obraliwym obelgom skierowanym pod adresem ukrzyowanego Mesjasza przeciwstawia sw agodno i przebaczenie, dzielc wewntrzn postaw Jezusa i przyczajc si do Jego proby do Ojca: przebacz im, bo nie wiedz, co czyni (k 23,34). Razem z Nim zdajc si na wol Ojca, czego wyrazem s ostatnie sowa wypowiedziane przez Jezusa na krzyu: Ojcze, w Twoje rce powierzam ducha mojego (k 23,46), Maryja jak zauwaa Sobr z mioci godzi si, aby doznaa ofiarniczego wyniszczenia ertwa z Niej narodzona124.
120 121

Lumen gentium, 58. Tame, 57. 122 Tame, 58. 123 Lumen gentium, 58. 124 Tame. 66

4. W tym najwaniejszym tak Maryi odzwierciedla si ufna nadzieja w tajemnicz przyszo,

ktrej pocztek daa mier Jej Syna na krzyu. Sowa Jezusa pouczajcego uczniw na drodze wiodcej do Jerozolimy, e Syn Czowieczy musi wiele cierpie, e bdzie odrzucony przez starszych, arcykapanw i uczonych w Pimie; e bdzie zabity, ale po trzech dniach zmartwychwstanie (Mk 8,31), rozbrzmiewaj w Jej sercu w dramatycznych chwilach przeywanych na Kalwarii, wzbudzajc pragnienie i oczekiwanie zmartwychwstania. Nadzieja Maryi stojcej przy krzyu kryje w sobie wiato silniejsze od mroku, jaki panuje w wielu sercach. Wobec ofiary Odkupiciela rodzi si w Maryi nadzieja Kocioa i ludzkoci. (2.4.1997)

48. Maryja szczeglna wsppracowniczka Odkupienia

1. Wspudzia Maryi w dziele odkupienia by przez stulecia przedmiotem refleksji Kocioa,
ktry stara si jak najgbiej zrozumie Jej zwizek z odkupiecz ofiar Chrystusa. Ju w. Augustyn przyznawa Maryi Pannie tytu wsppracowniczki odkupienia125: tytu ten podkrela, e Maryja dziaaa w cznoci z Chrystusem Odkupicielem i bya Mu podporzdkowana. W tym kierunku rozwijaa si refleksja teologiczna, zwaszcza od XVw. Niektrzy wyraali obaw, e w ten sposb prbuje si stawia Maryj na jednej paszczynie z Chrystusem. W rzeczywistoci jednak nauczanie Kocioa podkrela wyranie rnic midzy Maryj a Synem w dziele zbawienia, wskazujc na podporzdkowanie Najwitszej Panny, jako wsppracowniczki, jedynemu Odkupicielowi. Sam zreszt aposto Pawe mwi o rzeczywistej moliwoci wsppracy czowieka z Bogiem, gdy stwierdza, e jestemy pomocnikami Boga (1Kor 3,9). Jest oczywiste, e ta wsppraca wierzcych nie oznacza bynajmniej ich rwnoci z Nim, ale polega na goszeniu Ewangelii i ich osobistym wkadzie w to, aby zakorzeniaa si ona w ludzkich sercach. 2. W odniesieniu do Maryi termin wsppracowniczka, zyskuje jednak szczeglne znaczenie. Wsppraca chrzecijan z dzieem zbawienia dokonuje si po wydarzeniu Kalwarii, ktrego owoce staraj si oni upowszechnia przez modlitw i ofiar. Natomiast Maryja uczestniczya w tym wydarzeniu, kiedy ono si dokonywao, i to jako Matka, Jej udzia zatem ogarnia cae dzieo zbawcze Chrystusa. Tylko Ona zostaa w ten sposb zespolona z odkupiecz ofiar, ktra wyjednaa zbawienie wszystkim ludziom. Zjednoczona z Chrystusem i Jemu poddana, Maryja wspdziaaa z Nim, aby uzyska ask zbawienia dla caej ludzkoci. Szczeglna rola wsppracowniczki, jak odegraa Maryja Panna, ma swj fundament w Jej Boym macierzystwie. Wydajc na wiat Tego, ktry mia dokona odkupienia czowieka, karmic Go, ofiarowujc Go w wityni, wspcierpic z Nim w chwili agonii na krzyu, w szczeglny zaiste sposb wsppracowaa z dzieem Zbawiciela126. Chocia Boe powoanie do wsppracy z dzieem zbawienia jest skierowane do kadego czowieka, udzia Matki Zbawiciela w odkupieniu ludzkoci jest faktem jedynym i niepowtarzalnym. Chocia Maryja odgrywa rol tak wyjtkow, zbawienie jest przeznaczone take dla Niej. Maryja jest pierwsz zbawion, odkupion przez Chrystusa w sposb najdoskonalszy w tajemnicy niepokalanego poczcia127 i napenion ask Ducha witego. 3. To stwierdzenie kae nam teraz postawi pytanie: jaki jest sens tej niezwykej wsppracy Maryi z planem zbawienia? Naley go szuka w szczeglnym zamyle, jaki Bg powzi wobec Matki Odkupiciela, ktr w dwch wanych momentach w Kanie i na Kalwarii Jezus nazywa Niewiast (por. J 2,4; J 19,26). Maryja uczestniczy w zbawczym dziele jako kobieta. Bg, stworzywszy czowieka jako mczyzn i niewiast (por. Rdz 1,27), pragnie take w dziele odkupienia postawi Now Ew u boku Nowego Adama. Dwoje prarodzicw weszo na drog grzechu. Nowa para Syn Boy we wsppracy z Matk miaa przywrci pierwotn godno rodzajowi ludzkiemu.

125 126

Por. De sancta virginitate, 6 (PL 40, 399). Lumen gentium, 61. 127 Por. bulla Ineffabilis Deus, w: Pius IX, Acta, 1, s. 605. 67

Maryja, Nowa Ewa, staje si zatem doskona ikon Kocioa. Zgodnie z Boym zamysem reprezentuje pod krzyem odkupion ludzko, ktra potrzebuje zbawienia, ale zarazem sama zdolna jest wnie wkad w rozwj zbawczego dziea. 4. Ta doktryna jest te obecna w nauczaniu Soboru, ktry potwierdza j, podkrelajc udzia Najwitszej Panny nie tylko w narodzinach Odkupiciela, ale take w yciu Jego mistycznego Ciaa w cigu wiekw i a po eschaton: w Kociele Maryja wspdziaaa128 i wspdziaa129 z planem zbawienia. Wyjaniajc tajemnic zwiastowania, Sobr stwierdza, e Dziewica z Nazaretu, przyjmujc zbawcz wol Bo caym sercem, [] cakowicie powicia sam siebie, jako suebnic Pask, osobie i dzieu Syna swego, pod Jego zwierzchnictwem i wesp z Nim z aski Boga wszechmogcego130. Sobr Watykaski II przedstawia te Maryj nie tylko jako Matk Odkupiciela, ale jako szlachetn towarzyszk, ktra w szczeglny zaiste sposb wsppracuje z dzieem Zbawiciela przez wiar, nadziej i arliw mio. Przypomina ponadto, e wspaniaym owocem tej wsppracy jest powszechne macierzystwo: Dlatego to staa si nam matk w porzdku aski131. Moemy zatem zwraca si z ufnoci do Najwitszej Panny, bagajc J o pomoc, wiadomi szczeglnej roli, jak powierzy Jej Bg roli wsppracowniczki Odkupienia, ktr speniaa Ona przez cae ycie, a w szczeglny sposb u stp krzya. (9.4.1997)

49. Niewiasto, oto syn Twj

1. Po przypomnieniu, e obok krzya Jezusowego staa Maryja z innymi kobietami, w. Jan mwi: Kiedy wic Jezus ujrza Matk i stojcego obok Niej ucznia, ktrego miowa, rzek do Matki: Niewiasto, oto syn Twj. Nastpnie rzek do ucznia: Oto Matka twoja (J 19,26-27). Te niezwykle wzruszajce sowa s niejako objawieniem istotnej prawdy: odsaniaj najgbsze uczucia umierajcego Chrystusa i maj wielkie znaczenie dla wiary i duchowoci chrzecijaskiej. Zwracajc si bowiem u kresu swego ziemskiego ycia do Matki i do ucznia, ktrego miowa, ukrzyowany Mesjasz ustanawia nowe wizi mioci midzy Maryj i chrzecijanami. Wspomniane sowa, niekiedy interpretowane jedynie jako wyraz synowskiej mioci Jezusa do Matki, ktrej przyszo powierzy umiowanemu uczniowi, wykraczaj daleko poza zwyk konieczno rozwizania problemu rodzinnego. Istotnie, uwana lektura tekstu opisujcego wzajemne powierzenie sobie ucznia i Matki, dokonane przez Jezusa, potwierdzona interpretacjami wielu Ojcw Kocioa i powszechnym zmysem kocielnym, stawia nas wobec jednego z najwaniejszych faktw pomagajcych zrozumie rol Dziewicy w ekonomii zbawienia. W rzeczywistoci sowa umierajcego Jezusa ujawniaj, e jego pierwotnym zamiarem nie byo powierzenie Maryi Janowi, lecz przekazanie ucznia Maryi i wyznaczenie Jej nowej misji macierzyskiej. Ponadto tytu niewiasta, jakim Jezus posuy si rwnie w Kanie Galilejskiej, by odsoni przed Maryj nowy wymiar jej bycia Matk, ukazuje, e sowa Zbawiciela nie s owocem zwykego uczucia synowskiego, lecz odnosz si do wartoci o wiele wyszych. 2. mier Jezusa, cho przynosi Maryi wielkie cierpienie, nie zmienia warunkw Jej ycia codziennego: Jezus bowiem, ju gdy opuci Nazaret, by rozpocz swoje ycie publiczne, pozostawi Matk sam. Ponadto, obecno obok krzya jej krewnej Marii, ony Kleofasa, pozwala sdzi, e utrzymywaa dobre stosunki z rodzin i krewnymi, u ktrych moga znale gocin po mierci Syna. Sowa Jezusa nabieraj natomiast najbardziej autentycznego znaczenia w kontekcie Jego zbawczej misji. S one wypowiedziane w momencie odkupieczej ofiary i te wanie niezwyke okolicznoci nadaj im szczegln warto. W rzeczy samej po przytoczeniu sw Jezusa skierowanych do Matki, ewangelista dodaje znaczco: Potem Jezus wiadom, e ju wszystko si dokonao (J 19,28), chcia jakby podkreli, e do koca wypeni sw ofiar, powierzajc Matk Janowi, a w nim wszystkim ludziom, ktrych staje si Ona Matk w dziele zbawienia.
128 129

Lumen gentium, 53. Tame, 63. 130 Tame, 56. 131 Por. Lumen gentium, 61. 68

3. Powoana do ycia sowami Jezusa rzeczywisto, czyli nowa rola Maryi jako Matki ucznia,
stanowi kolejny znak wielkiej mioci, ktra doprowadzia Jezusa do zoenia ycia w ofierze za wszystkich ludzi. Mio ta objawia si na Kalwarii poprzez przekazanie w darze matki, Jego Matki, ktra w ten sposb staje si nasz matk. Naley przypomnie, e zgodnie z tradycj Jan jest tym, ktrego Najwitsza Panna rzeczywicie uznaa za swego syna; jednake od samego pocztku lud chrzecijaski interpretowa ten przywilej jako znak duchowego zrodzenia obejmujcego ca ludzko. Powszechne macierzystwo Maryi, Niewiasty z godw weselnych w Kanie Galilejskiej i z Kalwarii, przywodzi na pami Ew, matk wszystkich yjcych (Rdz 3,20). Jednake podczas gdy tamta Ewa przyczynia si do rozpowszechnienia w wiecie grzechu, nowa Ewa Maryja wsppracuje w zbawczym dziele Odkupienia. Tak wic w Najwitszej Pannie dokonuje si rehabilitacja niewiasty, a zadaniem macierzystwa staje si krzewienie pord ludzi nowego ycia w Chrystusie. W zwizku z tym posannictwem skierowana zostaje do Maryi proba o jeszcze bardziej dla Niej bolesne powicenie, jakim jest akceptacja mierci swego Jednorodzonego. Sowa Jezusa: Niewiasto, oto syn Twj, pozwalaj Maryi dostrzec now macierzysk wi, ktra przedua i rozszerza poprzedni. Jej tak, wypowiedziane wobec tego zamysu, stanowi wic zgod na ofiar Chrystusa, ktr Ona wspaniaomylnie akceptuje jako wol Bo. Nawet jeeli wedug Boych zamiarw macierzystwo Maryi od samego pocztku miao obejmowa ca ludzko, to dopiero na Kalwarii na mocy ofiary Chrystusowej objawia si w swym wymiarze uniwersalnym. Sowa Jezusa: Oto syn Twj, urzeczywistniaj swj gboki sens, ustanawiajc Maryj matk Jana i wszystkich uczniw, ktrzy maj otrzyma dar Boej aski. 4. Jezus na krzyu nie ogosi formalnie powszechnego macierzystwa Maryi, lecz ustanowi konkretn wi macierzysk pomidzy Ni a umiowanym uczniem. W tym wyborze Pana widoczna jest troska, by macierzystwo to nie byo interpretowane w dowolny sposb, lecz by ukazywao gboko osobist relacj Maryi z kadym chrzecijaninem. Oby kady z nas, wanie ze wzgldu na t konkretno powszechnego macierzystwa Maryi, zdoa rozpozna w Niej wasn Matk, powierzajc si z ufnoci Jej macierzyskiej mioci. (23.4.1997)

50. Oto Matka twoja!

1. Powierzajc Jana Maryi Jezus wypowiada sowa: Niewiasto, oto syn Twj. Nastpnie zwraca si z wysokoci krzya do umiowanego ucznia mwic: Oto Matka twoja (J 19,26-27). Tymi sowami objawia Maryi szczyt Jej macierzystwa: jako Matka Zbawiciela jest Ona take Matk zbawionych, wszystkich czonkw Mistycznego Ciaa Syna. Maryja przyjmuje w milczeniu to najwysze wyniesienie swego macierzystwa aski, jako e sw odpowied wiary zawara ju w tak wypowiedzianym w chwili zwiastowania. Jezus nie tylko poleca Janowi, aby z mioci zaopiekowa si Maryj, ale powierza mu J, by uzna Maryj za sw Matk. Podczas Ostatniej Wieczerzy ucze, ktrego Jezus miowa, usysza przykazanie Mistrza: abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 15,12), a opierajc gow na piersi Chrystusa otrzyma od Niego szczeglny znak mioci. Te dowiadczenia pozwoliy mu potem lepiej zrozumie ukryte w sowach Jezusa polecenie, by przyj T, ktra zostaa mu dana jako Matka, i otoczy J jak Chrystus synowsk mioci. Oby wszyscy umieli odkry w sowach Jezusa: Oto Matka twoja!, zacht do przyjcia Maryi jako Matki i odpowiedzie jak prawdziwe dzieci na Jej macierzysk mio. 2. W wietle tego powierzenia Maryi umiowanemu uczniowi mona zrozumie prawdziwy sens pobonoci maryjnej, ywej we wsplnotach kocielnych. Dziki niej mianowicie chrzecijanie maj udzia w synowskiej relacji Jezusa z Matk i mog umacnia sw wewntrzn wi z obojgiem. Cze, jak Koci oddaje Maryi, jest nie tylko owocem spontanicznej inicjatywy wiernych, dostrzegajcych niezwyk warto Jej osoby i donioso Jej roli w dziele zbawienia, ale opiera si te na woli Chrystusa.
69

Sowa Oto Matka twoja! oznaczaj, e Jezus pragn wzbudzi w uczniach mio i zaufanie do Maryi, prowadzc ich do uznania Jej za Matk Matk kadego wierzcego. W szkole Maryi zdobywaj oni tak jak Jan gbok znajomo Chrystusa i ucz si nawizywa z Nim wewntrzn i trwa relacj mioci. Odkrywaj te rado zawierzenia macierzyskiej mioci Matki, yjc jako Jej kochajce i posuszne dzieci. Historia pobonoci chrzecijaskiej naucza, e Maryja jest drog prowadzc do Chrystusa oraz e synowska cze dla Niej nie umniejsza bynajmniej wizi z Jezusem, ale przeciwnie umacnia j i doprowadza do najwyszej doskonaoci. Niezliczone sanktuaria maryjne rozsiane po caym wiecie s wiadectwem wielkich dzie dokonanych przez ask za wstawiennictwem Maryi, Matki Pana i naszej Matki. Take ludzie naszych czasw, pocignici Jej dobroci, uciekaj si do Niej i dziki temu spotykaj Jezusa, Zbawiciela i Pana swojego ycia. Zwaszcza ubodzy, cierpicy na duszy, przeywajcy trudnoci w relacjach z bliskimi, pozbawieni dbr materialnych, znajdujc u Matki Boej ucieczk i ukojenie odkrywaj, e prawdziwym bogactwem jest dla wszystkich aska nawrcenia i naladowania Chrystusa. 3. Tekst ewangeliczny tumaczony dosownie z oryginau greckiego mwi dalej: I od tej godziny ucze przyj J do swojej majtnoci (por. J 19,27). Podkrela w ten sposb wielkoduszno, z jak Jan speni bezzwocznie sowa Jezusa, i informuje nas, e przez cae ycie zachowa on wobec Maryi postaw wiernego opiekuna i posusznego syna. Godzina przyjcia Maryi jest godzin wypenienia si dziea zbawienia. Wanie w tym kontekcie rozpoczyna si duchowe macierzystwo Maryi i po raz pierwszy ujawnia si nowa wi midzy Ni a uczniami Chrystusa. Jan przyj Maryj do swojej majtnoci. To do oglnikowe wyraenie zdaje si podkrela jego postanowienie, podyktowane szacunkiem i mioci, by nie tylko przyj Maryj w swoim domu, ale przede wszystkim, by przeywa w komunii z Ni swoje ycie duchowe. Istotnie, greckie wyraenie, ktre w dosownym tumaczeniu brzmi do swojej majtnoci, oznacza nie tyle dobra materialne, poniewa Jan jak zauwaa w. Augustyn nie posiada niczego na wasno132, co raczej dobra duchowe lub dary otrzymane od Chrystusa: ask (J 1,16), sowo (J 12,48; J 17,8), Ducha (J 7,39; J 14,17), Eucharysti (J 6,32-58). Do tych darw otrzymanych dziki mioci Jezusa ucze przyjmuje Maryj jako Matk, nawizujc z Ni gbok komuni ycia133. Oby kady chrzecijanin naladujc przykad umiowanego ucznia umia przyj Maryj do siebie, da Jej miejsce w swoim codziennym yciu, uznajc Jej opatrznociow rol w drodze do zbawienia. (7.5.1997)

51. Maryja i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa

na przyjcie radosnego i niespodziewanego ordzia zmartwychwstania134. Oczekiwanie, ktre wypenio Wielk Sobot, jest jednym z najwzniolejszych momentw w dziejach wiary Matki Boej: w ciemnociach spowijajcych wszechwiat zawierza si Ona cakowicie Bogu ycia i rozwaajc sowa Syna z nadziej czeka na pen realizacj Boskich obietnic. Ewangelie opisuj sceny, w ktrych Zmartwychwstay ukazuje si ludziom, ale nie wspominaj o spotkaniu Jezusa z Matk. To milczenie nie znaczy, e po zmartwychwstaniu Chrystus nie ukaza si Maryi; zachca nas raczej do refleksji nad przyczynami, dla ktrych ewangelici dokonali takiego wanie wyboru. Jeli przyjmiemy hipotez, e pominicie to jest celowe, mona uzasadni j tym, e caa potrzebna nam wiedza o zbawieniu zawiera si w sowach uprzednio wybranych przez Boga wiadkw (por. Dz 10,41), czyli Apostow, ktrzy z wielk moc wiadczyli o
132 133

1. Po zoeniu Jezusa do grobu Maryja jedna podtrzymuje pomie wiary, przygotowujc si

W. AUGUSTYN, In Ioannis Evangelium, CXIX, 3 (PL 35, 1951). Por. Redemptoris Mater, 45; take przypis 130, tame. 134 JAN PAWE II, Przemwienie podczas audiencji generalnej, 3 kwietnia 1996r., w: L'Osservatore Romano, wyd. polskie, 5 (1996), s. 39. 70

zmartwychwstaniu Pana Jezusa (Dz 4,33). Wczeniej jeszcze Zmartwychwstay ukaza si kilku wiernym niewiastom z uwagi na ich funkcj eklezjaln: Idcie i oznajmijcie moim braciom: niech id do Galilei, tam Mnie zobacz (Mt 28,10). Jeli autorzy Nowego Testamentu nie mwi o spotkaniu Matki ze zmartwychwstaym Synem, by moe czyni tak dlatego, e tego rodzaju wiadectwo mogoby zosta uznane przez tych, ktrzy zaprzeczali zmartwychwstaniu Pana, za zbyt mao obiektywne, a zatem niewiarygodne. 2. Ewangelie poza tym przytaczaj tylko kilka epizodw, w ktrych zmartwychwstay Jezus si ukazuje, nie daj za kompletnego opisu tego, co wydarzyo si podczas czterdziestu dni po Wielkanocy. w. Pawe wspomina o ukazaniu si Chrystusa wicej ni piciuset braciom rwnoczenie (1Kor 15,6). Jak mona wytumaczy fakt, e wydarzenie znane wielu osobom nie zostao zapisane przez ewangelistw mimo swego wyjtkowego charakteru? Jest to oczywisty znak, e take inne pojawienia si Zmartwychwstaego, cho nalece do faktw znanych i rzeczywicie majcych miejsce, nie zostay przez nich przekazane. Czy Najwitsza Maryja Panna, obecna w pierwszej wsplnocie uczniw (por. Dz 1,14), moga by wyczona z grona tych, ktrzy spotkali Jej boskiego Syna wskrzeszonego z martwych? 3. Istniej natomiast wszelkie powody, by przypuszcza, i Matka bya pierwsz osob, ktrej zmartwychwstay Jezus si ukaza. Nieobecno Maryi w grupie kobiet, ktre o wicie poszy do grobu (por. Mk 16,1; Mt 28,1), mogaby wskazywa na to, e spotkaa Ona Jezusa ju wczeniej. Ten wniosek mgby znale potwierdzenie rwnie w fakcie, e pierwszymi wiadkami zmartwychwstania, zgodnie z wol Jezusa, byy kobiety, ktre wiernie stay pod Jego krzyem, a wic wykazay wiksz wytrwao w wierze. W istocie, jednej z nich, Marii Magdalenie, Zmartwychwstay powierza wiadomo dla Apostow (por. J 20,17-18). Take ten element pozwala sdzi, e Jezus najpierw ukaza si swojej Matce, Tej, ktra bya Mu najwierniejsza i w chwili prby zachowaa niezomn wiar. Wreszcie, jedyny w swym rodzaju i wyjtkowy charakter obecnoci Dziewicy na Kalwarii i Jej doskonae zjednoczenie z Synem w cierpieniu krzyowym wydaj si wskazywa na Jej szczeglny udzia w tajemnicy zmartwychwstania. Seduliusz, autor z Vw., twierdzi, e Chrystus ukaza si w blasku zmartwychwstaego ycia przede wszystkim swojej Matce. Istotnie, Ta, ktra poprzez zwiastowanie staa si Jego drog do wiata, bya powoana, by szerzy cudown nowin o zmartwychwstaniu i gosi Jego przyjcie w chwale. Otoczona jasnoci chway Zmartwychwstaego, zapowiada blask Kocioa135. 4. Maryja jest obrazem i wzorem Kocioa, ktry oczekuje na Zmartwychwstaego i spotyka Go razem z grup uczniw w czasie wielkanocnych objawie, dlatego te suszne wydaje si przypuszczenie, i zetkna si Ona osobicie ze zmartwychwstaym Synem, przez co moga mie peny udzia w radoci paschalnej. Najwitsza Maryja Panna bya w Wielki Pitek na Kalwarii (por. J 19,25), a w dniu Pidziesitnicy w wieczerniku (por. Dz 1,14). Prawdopodobnie bya rwnie uprzywilejowanym wiadkiem zmartwychwstania Chrystusa, a wic uczestniczya we wszystkich istotnych momentach tajemnicy paschalnej. Przyjmujc zmartwychwstaego Chrystusa, Maryja symbolizuje i wyprzedza ludzko, ktra widzi swoj pen realizacj w powstaniu z martwych. W okresie wielkanocnym wsplnota chrzecijaska zwraca si do Matki Pana z wezwaniem do radoci: Regina caeli, laetare. Alleluia! Wesel si, Krlowo Niebios. Alleluja. Wspomina w ten sposb rado Maryi ze zmartwychwstania Jezusa, nawizujc do wyraenia ciesz si, skierowanego do Niej przez anioa w momencie zwiastowania, aby staa si przyczyn radoci dla wszystkich ludzi. (21.5.1997)

52. Maryja a dar Ducha witego

1. Rozwaajc yciow drog Maryi Dziewicy, Sobr Watykaski II wspomina Jej obecno we wsplnocie oczekujcej na Pidziesitnic: Kiedy podobao si Bogu uroczycie objawi tajemnice zbawienia nie wczeniej, a zele obiecanego przez Chrystusa Ducha witego, widzimy Apostow przed dniem Zielonych wit trwajcych jednomylnie na modlitwie razem z
135

Por. SEDULIUSZ, Carmen Paschale, 5, 357-364 (PL 19, 742-743). 71

niewiastami, Maryj, Matk Jezusa, brami Jego (por. Dz 1,14), take Maryj bagajc w modlitwach o dar Ducha, ktry podczas zwiastowania ju J by zacieni136. Pierwsza wsplnota jest zapowiedzi narodzin Kocioa; obecno Maryi to jeden z czynnikw ksztatujcych jego ostateczne oblicze, ktre jest owocem daru Pidziesitnicy. 2. W klimacie oczekiwania, panujcym w wieczerniku po wniebowstpieniu, jaka bya postawa Maryi wobec zstpienia Ducha witego? Sobr bardzo wyranie podkrela Jej modlitewn obecno w dniach poprzedzajcych zstpienie Pocieszyciela: Maryja bagaa w modlitwach o dar Ducha. Ten fakt jest szczeglnie znamienny, jako e Duch wity zstpi na Ni ju w chwili zwiastowania i osoni J swoim cieniem, dajc pocztek wcieleniu Sowa. Dowiadczywszy ju w szczeglny sposb dziaania tego daru, Maryja bardziej ni ktokolwiek inny potrafia doceni jego warto; tajemniczemu dziaaniu Ducha witego zawdziczaa bowiem swoje macierzystwo, poprzez ktre Zbawiciel przyszed na wiat. W odrnieniu od tych, ktrzy oczekiwali w wieczerniku peni bojani, Maryja bya w peni wiadoma znaczenia obietnicy, jak Jej Syn pozostawi uczniom (por. J 14,16), i pomagaa wsplnocie dobrze si przygotowa na przyjcie Pocieszyciela. Tak wic to Jej szczeglne dowiadczenie sprawio, e arliwie pragna przyjcia Ducha witego, a zarazem nakazywao Jej przygotowywa serca i umysy tych, ktrzy Jej towarzyszyli. 3. Podczas modlitwy w wieczerniku, trwajc w postawie gbokiej komunii z Apostoami, z kilkoma kobietami i z brami Jezusa, Matka Pana przyzywa daru Ducha witego dla samej siebie i dla wsplnoty. Trzeba byo, aby pierwsze wylanie Ducha witego, ktre przygotowao J do Boego macierzystwa, zostao odnowione i wzmocnione. U stp krzya Maryja zostaa bowiem obdarzona nowym macierzystwem macierzystwem wobec uczniw Jezusa. Ta wanie misja wymagaa nowego daru Ducha. Maryja pragna go zatem, aby Jej duchowe macierzystwo byo podne. W chwili wcielenia Duch wity zstpi na Ni jako na osob powoan do godnego udziau w wielkiej tajemnicy; teraz natomiast wszystko dokonuje si ze wzgldu na Koci, ktrego Maryja ma by typem, wzorem i Matk. W Kociele i dla Kocioa Maryja pomna obietnicy Jezusa oczekuje Pidziesitnicy i modli si o wielorakie dary, odpowiadajce osobowoci i misji kadego. 4. W chrzecijaskiej wsplnocie modlitwa Maryi ma szczeglne znaczenie: przyczynia si do nadejcia Ducha witego, domagajc si Jego dziaania w sercach ludzi i w wiecie. Podobnie jak we wcieleniu Duch wity uksztatowa w Jej onie fizyczne ciao Chrystusa, tak teraz w wieczerniku tene Duch zstpuje, aby oywi Jego Ciao mistyczne. Pidziesitnica jest wic take owocem nieustannej modlitwy Maryi, ktr Pocieszyciel przyjmuje szczeglnie przychylnie, jest ona bowiem wyrazem Jej macierzyskiej mioci do uczniw Chrystusa. Kontemplujc mone wstawiennictwo Maryi oczekujcej Ducha witego, chrzecijanie wszystkich epok, podajcy dug i trudn drog do zbawienia, uciekaj si czsto do Jej ordownictwa, aby jeszcze obficiej otrzyma dary Pocieszyciela. 5. Odpowiadajc na modlitw Maryi i wsplnoty zgromadzonej w wieczerniku w dniu Pidziesitnicy, Duch wity udziela Jej i obecnym peni swoich darw i dokonuje w nich gbokiej przemiany, aby mogli szerzy Dobr Nowin. Matka Chrystusa i uczniowie otrzymuj now moc i nowy apostolski zapa, ktry ma suy wzrostowi Kocioa. W samej Maryi wylanie Ducha witego sprawia, e moe Ona sprawowa swoje szczeglne macierzystwo duchowe poprzez obecno przeniknit mioci i wiadectwem wiary. W rodzcym si Kociele Maryja przekazuje uczniom bezcenny dar swoje wspomnienia o wcieleniu, o dziecistwie, yciu ukrytym i misji boskiego Syna, przez co pozwala Go lepiej pozna i umacnia wiar chrzecijan. Nic nam nie wiadomo o dziaalnoci Maryi w Kociele pierwotnym, wolno jednak przypuszcza, e take po Pidziesitnicy nadal prowadzia Ona ycie ukryte i skromne, ale czujne i czynne. Owiecona i prowadzona przez Ducha witego, wywieraa gboki wpyw na wsplnot uczniw Chrystusa.
136

Lumen gentium, 59. 72

(28.5.1997)

53. Zanicie Matki Boskiej

1. W wypowiedzi na temat kresu ziemskiego ycia Maryi Sobr, posugujc si pojciami z bulli definiujcej dogmat Wniebowzicia, stwierdza: Niepokalana Dziewica, zachowana woln od wszelkiej skazy winy pierworodnej, dopeniwszy biegu ycia ziemskiego, z ciaem i dusz wzita zostaa do chway niebieskiej137. W tej formule Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, wzorem mojego czcigodnego poprzednika Piusa XII, nie wypowiada si na temat mierci Maryi. Pius XII nie zamierza wszake negowa faktu mierci, nie uwaa jednak, e byoby stosowne uroczyste potwierdzanie mierci Matki Boskiej jako prawdy obowizujcej wszystkich wierzcych. Niektrzy teologowie utrzymywali, e Dziewica zostaa zachowana od mierci i z ziemskiego ycia przesza bezporednio do niebieskiej chway. Jednake opinia ta pozostaa nieznana a do XVIIw., podczas gdy powszechna tradycja gosi, e poprzez mier Maryja zostaa wprowadzona do niebieskiej chway. 2. Czy jest moliwe, e Maryja z Nazaretu dowiadczya w swoim ciele dramatu mierci? Po rozwaeniu przeznaczenia Maryi i Jej stosunku do boskiego Syna, suszn wydaje si odpowied twierdzca: skoro umar Chrystus, trudno byoby zaprzecza mierci Jego Matki. W ten sposb rozumowali Ojcowie Kocioa, ktrzy nie mieli co do tego wtpliwoci. Wystarczy przytoczy sowa w. Jakuba z Sarug (zm. 521r.), wedug ktrego, kiedy dla Maryi nadszed czas pjcia drog wszystkich pokole, to znaczy drog mierci, chr dwunastu Apostow zebra si, aby pogrzeba dziewicze ciao Bogosawionej 138. w. Modest z Jerozolimy (zm. 634r.), ktry obszernie wypowiada si na temat bogosawionego zanicia chwalebnej Boej Rodzicielki koczy swoj pochwa gloryfikacj cudownej interwencji Chrystusa, ktry J wskrzesi z grobu, aby przyj ze sob do chway139. w. Jan Damasceski (zm. 704r.) pyta: Jake to Ta, ktra podczas porodu wzniosa si ponad wszelkie granice natury, teraz poddaje si jej prawom i Jej niepokalane ciao zostaje poddane mierci? I odpowiada: Trzeba byo, aby miertelna cz zostaa zoona, by oblec si w niemiertelno, bo rwnie Pan natury nie odrzuci dowiadczenia mierci. Umiera On bowiem wedug ciaa i poprzez mier niszczy mier, zepsucie ogarnia niezniszczalnoci, a umieranie czyni rodem zmartwychwstania140. 3. To prawda, e w Objawieniu mier ukazana jest jako kara za grzech. I cho Koci gosi, e Maryja zostaa zachowana od grzechu pierworodnego na mocy szczeglnego przywileju Boego, nie znaczy to, e otrzymaa Ona rwnie cielesn niemiertelno. Matka nie jest wiksza od Syna, ktry przyj mier, nadajc jej nowe znaczenie i przemieniajc j w narzdzie zbawienia. Maryja, uczestniczca w dziele odkupieczym i zjednoczona ze zbawcz ofiar Chrystusa, moga podzieli cierpienie oraz mier dla odkupienia ludzkoci. Rwnie do Niej odnosz si sowa Seweriusza z Antiochii o Chrystusie: Jakesz mogoby mie miejsce zmartwychwstanie bez uprzedniej mierci?141 Aby uczestniczy w Chrystusowym zmartwychwstaniu, Maryja musiaa przede wszystkim podzieli Jego mier. 4. Nowy Testament nie wspomina o okolicznociach mierci Maryi. Milczenie to skania do przypuszczenia, e nastpia ona w sposb zwyczajny, nie zasugujcy na adn szczegln wzmiank. Gdyby tak nie byo, czy wiadomo o tym mogaby nie dotrze do wspczesnych i w jaki sposb do nas? Jeeli chodzi o przyczyny mierci Maryi, bezpodstawne wydaj si opinie wykluczajce w Jej przypadku przyczyny naturalne. Waniejsze s prby odtworzenia duchowej postawy Dziewicy w chwili Jej odejcia z tego wiata. W zwizku z tym w. Franciszek Salezy utrzymuje, e mier

137 138

Lumen gentium, 59. W. JAKUB Z SARUG, Mowa o pogrzebie witej Boej Rodzicielki, 87-99, w: C. Vona, Lateranum, 19 (1953), s. 188. 139 W. MODEST Z JEROZOLIMY, In dormitionem Deiparae semperque Virginis Mariae, 7 i 14 (PG 86, 3293-3294; 33113312). 140 W. JAN DAMASCESKI, Panegiryk o zaniciu Matki Boskiej, 10 (PL 96, 713-714). 141 Antijulianistica, Bejrut 1931, s. 194n. 73

Maryi jest nastpstwem mioci. Mwi on o umieraniu w mioci, z powodu mioci i z mioci, i twierdzi, e Matka Boska umara z mioci do swego Syna Jezusa142. Niezalenie od tego, jaka przyczyna organiczna i biologiczna spowodowaa z fizycznego punktu widzenia koniec ycia ciaa, mona powiedzie, e przejcie do innego ycia byo dla Maryi dojrzewaniem aski w chwale, tote w tym wanie przypadku mona byo pojmowa mier jako zanicie. 5. U niektrych Ojcw Kocioa znajdujemy opis epizodu, w ktrym Jezus przychodzi w chwili mierci Matki, by wprowadzi J do niebieskiej chway. Przedstawiaj oni zatem mier Maryi jako wydarzenie mioci, ktre doprowadzio J do spotkania z Boskim Synem, by dzieli Jego niemiertelne ycie. U kresu ziemskiej egzystencji dowiadczya Ona podobnie jak Pawe, a nawet bardziej ni on, pragnienia odczenia si od ciaa, by by na zawsze z Chrystusem (por. Flp 1,23). Dowiadczenie mierci wzbogacio osob Maryi Panny: majc udzia w powszechnym losie ludzi, potrafi Ona z wiksz skutecznoci otacza swym duchowym macierzystwem tych, ktrzy przeywaj ostatni godzin ycia. (25.6.1997)

54. Wniebowzicie Maryi prawd wiary

1. W lad za bull Munificentissimus Deus mojego czcigodnego poprzednika Piusa XII Sobr
Watykaski II naucza, e Niepokalana Dziewica dopeniwszy biegu ycia ziemskiego z ciaem i dusz wzita zostaa do chway niebieskiej143. Ojcowie soborowi chcieli potwierdzi, e Maryja, w odrnieniu od pozostaych chrzecijan, ktrzy umieraj w stanie aski Boej, wraz z ciaem zostaa wzita do niebieskiej chway. Takie jest odwieczne przekonanie wierzcych, wyraone rwnie w starej tradycji ikonograficznej, ktra przedstawia Maryj w chwili wejcia wraz z ciaem do nieba. Dogmat Wniebowzicia potwierdza, e ciao Maryi po Jej mierci zostao uwielbione. Zmartwychwstanie cia wszystkich ludzi nastpi przy kocu wiata, natomiast uwielbienie ciaa Maryi moc wyjtkowego przywileju dokonao si ju wczeniej. 2. 1 listopada 1950r. Pius XII definiujc dogmat Wniebowzicia celowo nie uy sowa zmartwychwstanie i nie zaj stanowiska w sprawie mierci Maryi jako prawdy wiary. Bulla Munificentissimus Deus potwierdza jedynie wyniesienie ciaa Maryi do chway niebieskiej, ogaszajc t prawd dogmatem objawionym przez Boga. Trzeba przy tym zauway, e Wniebowzicie od zawsze stanowio element wiary ludu chrzecijaskiego, ktry wierzc w wejcie Maryi do chway niebieskiej, gosi przez to uwielbienie Jej ciaa. Pierwszy lad wiary we Wniebowzicie Maryi znajduje si w tekstach apokryficznych zatytuowanych Transitus Mariae, ktrych najwczeniejsza cz pochodzi z IIIIIw. Chodzi tu o opowiadania ludowe, niekiedy sfabularyzowane, ktre jednak w tym przypadku wyraaj intuicj wiary Ludu Boego. Pniej rozwina si stopniowo bogata refleksja na temat losw Maryi po mierci. Doprowadzio to z czasem chrzecijan do wiary w chwalebne wywyszenie Matki Jezusa, z dusz i ciaem, na Wschodzie za do ustanowienia wit liturgicznych Zanicia i Wniebowzicia Maryi. Wiara w chwalebne przeznaczenie ciaa i duszy Matki naszego Pana po Jej mierci szybko rozprzestrzenia si ze Wschodu na Zachd i od XIVw. staa si powszechna. W naszym stuleciu, bezporednio przed ogoszeniem dogmatu, prawda ta bya ju prawie powszechnie akceptowana i wyznawana przez wsplnoty chrzecijaskie w kadym zaktku wiata. 3. Doprowadzio to do ogoszenia w maju 1946r. encykliki Deiparae Virginis Mariae, ktr Pius XII zapocztkowa szerokie konsultacje zapytujc biskupw, a przez nich duchowiestwo i cay Lud Boy, czy jest moliwe i wskazane ogoszenie Wniebowzicia Maryi z dusz i ciaem jako dogmatu wiary. Spotkao si to z bardzo pozytywnym odzewem: jedynie 6 z 1181 odpowiedzi wyraao pewne wtpliwoci co do charakteru objawionego tej prawdy.

142 143

W. FRANCISZEK SALEZY, Traktat o mioci Boej, VII, 13-14. Lumen gentium, 59. 74

Powoujc si na ten fakt bulla Munificentissimus Deus stwierdza: Powszechna jednomylno wyraona w zwyczajnym nauczaniu Kocioa dostarcza pewnego i rzetelnego dowodu dla wykazania, i wzicie ciaa Najwitszej Maryi Dziewicy do nieba [] jest prawd objawion przez Boga, musi zatem zosta na stae i z wiar przyjta przez wszystkie dzieci Kocioa 144. Definicja dogmatu jako konsekwencja powszechnej wiary Ludu Boego ostatecznie wyklucza wszelkie wtpliwoci i nakazuje jego przyjcie wszystkim chrzecijanom. Bulla podkrela wspczesn wiar Kocioa we Wniebowzicie, a nastpnie powouje si na fundamenty biblijne tej prawdy. Nowy Testament, jakkolwiek bezporednio nie potwierdza Wniebowzicia Maryi, daje podstawy do tej prawdy wiary, poniewa ukazuje doskonae zjednoczenie dziejw Najwitszej Panny z histori Jezusa. Jedno ta, ju od momentu cudownego poczcia Zbawiciela przejawiajca si w uczestnictwie Matki w misji Syna, ale przede wszystkim w Jej udziale w ofierze odkupienia, domaga si kontynuacji po mierci. Maryja doskonale zjednoczona z yciem Jezusa i z dzieem zbawienia, dzieli z dusz i ciaem Jego przeznaczenie take w niebie. 4. Cytowana bulla Munificentissimus Deus, powoujc si na opisany w Protoewangelii udzia kobiety w walce z wem i uznajc w Maryi now Ew, przedstawia Wniebowzicie jako konsekwencj zjednoczenia Maryi z odkupieczym dzieem Chrystusa. Czytamy tam: Jak chwalebne zmartwychwstanie Chrystusa stanowi istotn cz i take ostateczne trofeum tego zwycistwa, tak trzeba byo, aby wsplna walka witej Dziewicy i Syna zakoczya si uwielbieniem jej dziewiczego ciaa145. Dlatego Wniebowzicie jest zakoczeniem zmaga o odkupienie ludzkoci, w ktrych Maryja uczestniczya z wielkoduszn mioci i owocem Jej wyjtkowego udziau w zwycistwie krzya. (2.7.1997)

55. Wniebowzicie Maryi w tradycji Kocioa

1. Trwaa i jednomylna Tradycja Kocioa podkrela, e Wniebowzicie Maryi jest czci Boego planu i wie si cile ze szczeglnym udziaem Maryi w misji Syna. Mwi o tym ju autorzy pierwszego tysiclecia. wiadectwa, co prawda bardzo zwize, znale mona u w. Ambroego, w. Epifaniusza i Tymoteusza z Jerozolimy. w. German z Konstantynopola (zm. 733r.) wkada w usta Jezusa, ktry zamierza wprowadzi swoj Matk do nieba, nastpujce sowa: Trzeba, aby i ty bya tam gdzie ja jestem, Matko nieodczna od twego Syna146. Ponadto Tradycja kocielna uznaje, e zasadnicz przyczyn Wniebowzicia jest Boskie macierzystwo Maryi. Interesujcy lad tego pogldu znajdujemy w apokryficznym opowiadaniu z Vw., przypisywanym Pseudo-Melitonowi. Autor wyobraa sobie Chrystusa, ktry w rozmowie z Piotrem i Apostoami pyta ich, na jaki los zasuya Maryja, i otrzymuje tak odpowied: Panie, wybrae sobie t suebnic, aby staa si Twoim niepokalanym mieszkaniem. [] Wydaje si zatem suszne nam, Twoim sugom, aby Ty, ktry zwyciywszy mier krlujesz w chwale, wskrzesi ciao Twojej matki i zaprowadzi j, pen radoci, do nieba147. Mona zatem twierdzi, e Boskie macierzystwo, ktre uczynio z ciaa Maryi niepokalane mieszkanie Chrystusa, jest fundamentem Jej chwalebnego przeznaczenia. 2. w. German pisze w niezwykle poetyckim tekcie, e to mio Jezusa do Matki wymagaa, aby Maryja ponownie zjednoczya si w niebie ze swym Boskim Synem: Tak jak dziecko szuka i pragnie obecnoci swej matki i tak jak matce podoba si przebywa razem z synem, tak te trzeba byo, aby i ty, ktrej macierzyska mio do Syna i Boga nie pozwala o sobie wtpi, powrcia do Niego. A czy nie trzeba byo, aby tene Bg, ktry darzy ci prawdziwie synowsk mioci, wzi ci do siebie?148 W innym tekcie witobliwy autor czy aspekt osobisty wizi midzy
144 145

Munificentissimus Deus, AAS 42 (1950), s. 757. Munificentissimus Deus, AAS 42 (1950), s. 768. 146 W. GERMAN Z KONSTANTYNOPOLA, Homilia 3 in dormitionem sanctae Dei Genetricis (PG 98, 360). 147 PSEUDO-MELITON, De transitu Virginis Mariae, 16 (PG 5, 1238). 148 W. GERMAN Z KONSTANTYNOPOLA, Homilia 1 in dormitionem sanctae Dei Genetricis (PG 98, 347). 75

Chrystusem a Maryj ze zbawczym wymiarem Jej macierzystwa, stwierdzajc, e trzeba byo, aby matka ycia dzielia mieszkanie z yciem149. 3. Wedug niektrych Ojcw Kocioa innym faktem uzasadniajcym przywilej Wniebowzicia jest udzia Maryi w dziele odkupienia. w. Jan Damasceski podkrela zaleno midzy Jej udziaem w mce a chwalebnym przeznaczeniem: Trzeba byo, aby ta, ktra widziaa swego Syna na krzyu i ktrej serce przeszy miecz boleci, [] moga kontemplowa tego Syna zasiadajcego po prawicy Ojca150. W wietle tajemnicy paschalnej wida szczeglnie wyranie, jak bardzo byo stosowne aby rwnie Maryja podobnie jak Syn przesza po mierci do ycia w chwale. Sobr Watykaski II, przypominajc w Konstytucji dogmatycznej o Kociele tajemnic Wniebowzicia, zwraca uwag na przywilej Niepokalanego Poczcia: wanie dlatego, e Maryja zostaa zachowana woln od wszelkiej skazy winy pierworodnej151, nie moga jak inni ludzie zostawa w stanie mierci a do koca wiata. Brak grzechu pierworodnego oraz doskonaa wito od pierwszej chwili ycia postuluj, aby Matka Boa zaznaa penego uwielbienia duszy i ciaa. 4. Rozwaajc tajemnic Wniebowzicia Maryi mona zrozumie plan Opatrznoci wobec rodzaju ludzkiego: po Chrystusie, Wcielonym Sowie, Maryja jest pierwszym czowiekiem, ktry urzeczywistnia idea eschatologiczny, zapowiadajc peni szczliwoci, jakiej zgodnie z obietnic zaznaj wybrani poprzez zmartwychwstanie cia. We Wniebowziciu Maryi moemy te dostrzec Bo intencj wywyszenia kobiety. Bg zechcia, aby w sposb analogiczny do tego, co wydarzyo si na pocztku dziejw ludzkoci i historii zbawienia, idea eschatologiczny objawi si nie przez jednego czowieka, ale przez mczyzn i niewiast. Dlatego w chwale niebios, u boku zmartwychwstaego Chrystusa znajduje si te kobieta wskrzeszona z martwych Maryja: nowy Adam i nowa Ewa, pierwociny powszechnego zmartwychwstania cia, ktre stanie si udziaem caej ludzkoci. Nie naley oczywicie stawia na jednej paszczynie eschatologicznej sytuacji Chrystusa i Maryi. Maryja, nowa Ewa, otrzymaa peni aski i chway niebieskiej od Chrystusa nowego Adama, zostaa bowiem wskrzeszona najwysz moc Syna za porednictwem Ducha witego. 5. Powysze rozwaania, jakkolwiek bardzo zwize, pozwalaj nam ukaza, e Wniebowzicie Maryi objawia wielk warto i godno ludzkiego ciaa. W obliczu profanacji i upodlenia, jakich nierzadko zaznaje we wspczesnym spoeczestwie zwaszcza ciao kobiece, tajemnica Wniebowzicia mwi nam o nadprzyrodzonym przeznaczeniu i o godnoci kadego ludzkiego ciaa, powoanego przez Boga, aby stawao si narzdziem witoci i zyskao udzia w Jego chwale. Maryja wesza do chway, poniewa przyja w swoim dziewiczym onie i sercu Syna Boego. Wpatrujc si w Ni, chrzecijanin uczy si odkrywa warto wasnego ciaa i strzec go jako wityni Boej, ktra oczekuje zmartwychwstania. Wniebowzicie, przywilej, jakim zostaa obdarzona Matka Boa, ma zatem ogromn warto dla ycia i przeznaczenia ludzkoci. (9.7.1997)

56. Krlowa wszechwiata

1. Pobono ludowa zwraca si do Maryi jako do Krlowej. Sobr, przypominajc o Wniebowziciu Maryi z ciaem i dusz do chway niebieskiej, wyjania, i zostaa Ona wywyszona przez Pana jako Krlowa wszystkiego, aby bardziej upodobnia si do Syna swego, Pana panujcych (por. Ap 19,16) oraz zwycizcy grzechu i mierci152. Istotnie, ju od V stulecia, a wic prawie w tym samym okresie, gdy Sobr Efeski ogosi Maryj Matk Bo, zaczto przypisywa Jej take tytu Krlowej. Poprzez ten kolejny wyraz uznania Jej niezwykej godnoci lud chrzecijaski pragn postawi J ponad wszystkie stworzenia, podkrelajc Jej rol i znaczenie w yciu kadego czowieka i caego wiata.
149 150

Tame (PG 98, 348). W. JAN DAMASCESKI, Homilia 2 in dormitionem Dei Genetricis (PG 96, 741). 151 Lumen gentium, 59. 152 Por. Lumen gentium, 59. 76

Ju wczeniej jednak, we fragmencie homilii przypisywanej Orygenesowi, znajdujemy nastpujcy komentarz do sw Elbiety, wypowiedzianych w chwili nawiedzenia: To ja powinnam bya przyj do Ciebie, bo Ty jest bogosawiona ponad wszystkimi niewiastami, ty matk mojego Pana, ty moj Pani153. Autor tekstu przechodzi spontanicznie od okrelenia matka Pana do tytuu moja Pani, uprzedzajc pniejsz wypowied Jana Damasceskiego, ktry przypisuje Maryi tytu Wadczyni: Gdy staa si Matk Stworzyciela, staa si te prawdziwie Wadczyni wszystkich stworze154. 2. Mj czcigodny poprzednik Pius XII w encyklice Ad caeli Reginam, do ktrej odwouje si Konstytucja Lumen gentium, wskazuje, e uzasadnieniem krlewskiej godnoci Maryi jest obok Boego macierzystwa take Jej wspudzia w dziele odkupienia. Encyklika przypomina tekst liturgiczny: wita Maryja, Krlowa nieba i Pani wiata, staa pena boleci pod krzyem naszego Pana Jezusa Chrystusa155. Z kolei wskazuje na analogi midzy Maryj a Chrystusem, ktra pozwala nam zrozumie znaczenie krlewskiej godnoci Najwitszej Panny. Chrystus jest Krlem nie tylko jako Syn Boy, ale take jako Odkupiciel; Maryja jest Krlow nie tylko jako Matka Boa, ale take dlatego, e jako nowa Ewa zjednoczona z nowym Adamem wsppracowaa z dzieem odkupienia ludzkoci156. W Ewangelii w. Marka czytamy, e w dniu wniebowstpienia Pan Jezus zosta wzity do nieba i zasiad po prawicy Boga (Mk 16,19). W jzyku biblijnym zasiada po prawicy Boga znaczy dzieli z Nim najwysz wadz. Zasiadajc po prawicy Ojca Jezus ustanawia swoje krlestwo, krlestwo Boe. Maryja wzita do nieba zyskuje udzia we wadzy Syna i przyczynia si do wzrostu Krlestwa, uczestniczy w szerzeniu w wiecie aski Boej. Rozwaajc analogi midzy wniebowstpieniem Chrystusa a wniebowziciem Maryi, moemy sformuowa wniosek, e Maryja, pozostajc podporzdkowana Chrystusowi, jest Krlow, ktra posiada i sprawuje wadz nad wszechwiatem, udzielon Jej przez Syna. 3. Tytu Krlowej nie zastpuje oczywicie tytuu Matki: krlewsko Maryi jest dodatkow godnoci, zwizan z Jej szczegln misj macierzysk i wyraa po prostu wadz, jak otrzymaa, aby peni t misj. Cytujc bull Piusa IX Ineffabilis Deus, papie Pius XII zwraca uwag na ten macierzyski wymiar krlewskoci Maryi: Darzc nas macierzysk mioci i troszczc si o nasze zbawienie, otacza Ona swoj opiek cay rodzaj ludzki. Ustanowiona przez Boga Krlow nieba i ziemi, wyniesiona ponad wszystkie chry anielskie i ponad ca niebiask hierarchi witych, zasiada po prawicy swego jedynego Syna, naszego Pana Jezusa Chrystusa, i niezawodnie uzyskuje to, o co prosi w swych matczynych modlitwach; znajduje to, czego szuka, i nic nie zostaje Jej odmwione157. 4. Chrzecijanie wpatruj si zatem z ufnoci w Maryj Krlow, co nie tylko nie umniejsza, ale raczej umacnia ich synowskie zawierzenie Tej, ktra jest ich Matk w porzdku aski. Co wicej, opieka Maryi Krlowej nad ludmi moe by w peni skuteczna wanie dziki Jej wyniesieniu do chway przez wniebowzicie. Ukazuje to wyranie w. German z Konstantynopola, wedug ktrego ten stan wyniesienia pozwala Maryi zachowa cis wi z Jezusem i wstawia si za nami. w. German pisze dalej, zwracajc si do Maryi: Chrystus pragn mie blisko siebie by tak rzec Twoje usta i serce; dziki temu spenia wszystkie pragnienia, ktre mu przedstawiasz, gdy cierpisz z powodu Twoich dzieci, i swoj bosk moc czyni wszystko, o co Go poprosisz158. 5. Mona std wycign wniosek, e Wniebowzicie sprzyja penej komunii Maryi nie tylko z Chrystusem, ale z kadym z nas. Maryja jest z nami, poniewa Jej chwalebny stan pozwala Jej towarzyszy nam w codziennym yciu na ziemi. Czytamy dalej u w. Germana: Duchowo zamieszkujesz wrd nas i wspaniao Twojej opieki nad nami objawia w peni wsplnot ycia, ktra nas czy z Tob159.
153 154

PG 13, 1902. W. JAN DAMASCESKI, De fide orthodoxa, 4, 14 (PG 94, 1157). 155 Ad caeli Reginam, AAS 46 (1954), s. 634. 156 Por. tame, AAS 46 (1954), s. 635. 157 Tame, AAS 46 (1954), s. 636-637. 158 W. GERMAN Z KONSTANTYNOPOLA, Homilia 1 in dormitionem sanctae Dei Genetricis, (PG 98, 348). 159 Tame (PG 98, 344). 77

Tak wic chwalebny stan Maryi bynajmniej nie oddala Jej od nas, ale pozwala Jej by zawsze blisko ludzi i otacza ich opiek. Maryja wie o wszystkim, co dzieje si w naszym yciu, i wspiera nas macierzysk mioci w yciowych dowiadczeniach. Wzita do chway niebios, Maryja powica si cakowicie dzieu zbawienia, aby mc obdarzy kadego czowieka szczciem, ktre stao si Jej udziaem. Jest Krlow, ktra rozdaje wszystko, co posiada, dzielc si nade wszystko yciem i mioci Chrystusa. (23.7.1997)

78

CZ V. MARYJA I KOCI
57. Maryja najznakomitszy czonek Kocioa
1. Wyjtkowa rola, jak Maryja odgrywa w dziejach zbawienia, skania nas do gbszego rozwaenia Jej relacji z Kocioem. Zdaniem niektrych nie mona uwaa Maryi za czonka Kocioa, poniewa udzielone Jej przywileje Niepokalane Poczcie, Boskie macierzystwo i szczeglne uczestnictwo w dziele zbawienia stawiaj J ponad ca wsplnot wierzcych. Jednake Sobr Watykaski II nie waha si stwierdzi, e Maryja jest czonkiem Kocioa, cho podkrela przy tym, e jest nim w sposb najznakomitszy i cakiem szczeglny160: Maryja jest figur, wzorem i Matk Kocioa. Rni si od wszystkich innych wiernych ze wzgldu na wyjtkowe dary otrzymane od Pana, ale mimo to przynaley do Kocioa i jest jego penoprawnym czonkiem. 2. Nauczanie soborowe ma mocny fundament w Pimie witym. Dzieje Apostolskie ukazuj, e Maryja jest od pocztku obecna w pierwotnej wsplnocie (por. Dz 1,14), dzielc z uczniami i kilkoma pobonymi kobietami modlitewne oczekiwanie na Ducha witego, ktry ma na nich zstpi. Po Pidziesitnicy Maryja nadal yje w tej braterskiej wsplnocie, sucha nauczania Apostow, uczestniczy w modlitwie i w amaniu chleba, czyli w sprawowaniu Eucharystii (por. Dz 2,42). Ta, ktra ya w cisym zjednoczeniu z Jezusem w nazaretaskim domu, teraz yje w Kociele w gbokiej komunii ze swoim Synem, obecnym w Eucharystii. 3. Maryja, Matka jednorodzonego Syna Boego jest Matk Wsplnoty, stanowicej mistyczne Ciao Chrystusa, i wspomaga jej pierwsze kroki. Przyjmujc t misj, wzbogaca ycie Kocioa swoj macierzysk obecnoci i przykadem. Ta solidarno wynika z Jej przynalenoci do wsplnoty odkupionych. Inaczej bowiem ni Jej Syn Maryja potrzebowaa odkupienia, poniewa zczona jest ze wszystkimi ludmi, ktrzy maj by zbawieni, pochodzeniem z rodu Adama161. Przywilej Niepokalanego Poczcia zachowa J od zmazy grzechu na skutek szczeglnego zbawczego wpywu Odkupiciela. Jako najznakomitszy i cakiem szczeglny czonek Kocioa, Maryja wykorzystuje dary udzielone Jej przez Boga, aby tworzy cilejsze wizi solidarnoci z brami swojego Syna, ktrzy teraz stali si take Jej dziemi. 4. Bdc czonkiem Kocioa, Maryja suy braciom swoj osobist witoci, ktra jest owocem aski Boej oraz Jej wiernej wsppracy. Niepokalana niesie wszystkim chrzecijanom skuteczn pomoc w walce z grzechem i nieustannie zachca ich, aby yli jako ludzie odkupieni przez Chrystusa, uwiceni przez Ducha, jako dzieci Ojca. yjc w pierwotnej wsplnocie, Maryja, Matka Jezusa (por. Dz 1,14) jest otoczona powszechnym szacunkiem i czci. Kady uznaje pierwszestwo Tej, ktra zrodzia Syna Boego, jedynego i powszechnego Zbawiciela. Dziewiczy charakter Jej macierzystwa pozwala Jej ponadto dawa wiadectwo o tym, jak wiele dobra przynosz Kocioowi ci, ktrzy posuszni Duchowi witemu, wyrzekaj si ludzkiej podnoci i powicaj si cakowicie subie krlestwu Boemu. Powoana do najcilejszej wsppracy z Ofiar Syna i z darem Boego ycia dla ludzkoci, Maryja po Pidziesitnicy nadal peni swoj macierzysk misj. Tajemnica mioci ukryta w krzyu pobudza Jej apostolski zapa i kae Jej uczestniczy jako czonkowi Kocioa w szerzeniu Dobrej Nowiny. Sowa Ukrzyowanego na Golgocie: Niewiasto, oto syn Twj (J 19,26), ktre przyznaj Jej rol Matki wszystkich wierzcych, otwieraj przed Jej macierzystwem nowe i nieograniczone perspektywy. Dar Ducha witego, jaki otrzymaa w dniu Pidziesitnicy, aby mc peni t

160 161

Por. Lumen gentium, 53. Lumen gentium, 53. 79

misj, pobudza Jej matczyne serce do niesienia pomocy wszystkim, ktrzy zmierzaj drog do peni krlestwa Boego. 5. Maryja jako najznakomitszy czonek Kocioa pozostaje w szczeglnej relacji z Boskimi Osobami Trjcy witej: z Ojcem, z Synem i z Duchem witym. Sobr, nazywajc J Rodzicielk Syna Boego, a przez to najbardziej umiowan cr Ojca i witym przybytkiem Ducha witego162, wskazuje na najwaniejszy skutek wybrania przez Ojca, czyli na Boskie macierzystwo. wiadoma otrzymanego daru, Maryja dzieli z wierzcymi postaw dziecicego posuszestwa i szczerej wdzicznoci, zachcajc kadego do odkrywania znakw Boej dobroci we wasnym yciu. Sobr posuguje si okreleniem przybytek (sacrarium) Ducha witego, aby uwypukli wi obecnoci, mioci i wsppracy, jaka czy Maryj z Duchem witym. Najwitsza Panna, ktr ju w. Franciszek z Asyu wzywa jako oblubienic Ducha witego 163 zachca swoim przykadem innych czonkw Kocioa, aby ufnie poddali si tajemniczemu dziaaniu Pocieszyciela i yli z Nim w trwaej komunii mioci. (30.7.1997)

58. Maryja figur i wzorcem Kocioa

1. Konstytucja dogmatyczna Soboru Watykaskiego II Lumen gentium ukazuje Maryj jako najznakomitszego i cakiem szczeglnego czonka Kocioa, a nastpnie okrela J jako jego typiczne wyraenie oraz najdoskonalszy wzorzec wiary i mioci164. Ojcowie Soborowi przypisuj Maryi funkcj typu, to znaczy figury Kocioa, zapoyczajc ten termin od w. Ambroego, ktry tak pisze w komentarzu do zwiastowania: Tak, Maryja jest oblubienic, lecz pozostaje dziewic, poniewa jest typem Kocioa, ktry jest niepokalany, cho jest oblubienic: jako Dziewica pocza nas z Ducha i jako Dziewica porodzia nas bez boleci165. Maryja jest wic figur Kocioa ze wzgldu na niepokalan wito, dziewictwo, oblubieczo i macierzystwo. w. Pawe posuguje si pojciem typ, ktre oznacza namacaln figur pewnej duchowej rzeczywistoci. W przejciu narodu izraelskiego przez Morze Czerwone dostrzega mianowicie typ, czyli obraz chrztu chrzecijaskiego, a w mannie i wodzie wypywajcej ze skay typ, czyli obraz pokarmu i napoju eucharystycznego (por. 1Kor 10,1-11). Okrelajc Maryj jako figur Kocioa, Sobr zachca nas, bymy dostrzegli w Niej widzialny obraz duchowej rzeczywistoci Kocioa, a w Jej niesplamionym macierzystwie zapowied dziewiczego macierzystwa Kocioa. 2. Trzeba podkreli, e w odrnieniu od obrazw lub figur Starego Testamentu, ktre s tylko zapowiedzi przyszych rzeczywistoci, symbolizowana przez Maryj rzeczywisto jest ju w niej obecna i to w sposb bardzo wyrazisty. Przejcie przez Morze Czerwone, o ktrym czytamy w Ksidze Wyjcia, jest zbawczym wyzwoleniem, ale oczywicie nie byo chrztem zdolnym zmaza grzechy i obdarzy nowym yciem. Podobnie manna, cenny dar Jahwe dla ludu pielgrzymujcego po pustyni, nie zawieraa nic z przyszej rzeczywistoci Eucharystii, Ciaa Paskiego, ani te woda wytryskujca ze skay nie zawieraa w sobie Krwi Chrystusa przelanej za wielu. Wyjcie z Egiptu jest wielkim dzieem dokonanym przez Jahwe dla dobra ludu, lecz nie stanowi duchowego i definitywnego odkupienia, ktre zostanie dokonane przez Chrystusa w misterium paschalnym. Sam w. Pawe pisze zreszt o kulcie ydowskim, e: s to tylko cienie spraw przyszych, a rzeczywisto naley do Chrystusa (Kol 2,17). Podobn myl wyraa List do Hebrajczykw, ktry rozwijajc systematycznie t interpretacj przedstawia kult Starego Przymierza jako obraz i cie rzeczywistoci niebieskich (por. Hbr 8,5).
162 163

Lumen gentium, 53. Por. antyfona Santa Maria Vergine, w: Fonti Francescane, 281. 164 Lumen gentium, 53. 165 W. AMBROY, In Evangelium Lucae, II, 7 (PL 15, 1555). 80

3. Twierdzc, e Maryja jest figur Kocioa, Sobr nie zamierza zrwna Jej z figurami lub
typami Starego Testamentu, lecz pragnie powiedzie, e w Niej dokonuje si w caej peni duchowa rzeczywisto, ktr ona zapowiada i przedstawia. Istotnie, Maryja jest figur Kocioa nie jako niedoskonaa zapowied, lecz jako duchowa penia, ktr odnajdujemy na rny sposb w yciu Kocioa. Szczeglna relacja, istniejca tu midzy obrazem a reprezentowan rzeczywistoci, znajduje podstaw w planie Boym, ustanawiajcym cis wi midzy Maryj a Kocioem. Zbawczy plan, ktry wie zapowiedzi Starego Testamentu z ich spenieniem w Nowym Przymierzu, stanowi rwnie, e Maryja ma przey w sposb doskonay to, co nastpnie urzeczywistni si w Kociele. Dlatego te doskonao, ktr Bg obdarzy Maryj, nabiera bardziej autentycznego znaczenia, jeli jest odczytywana jako preludium boskiego ycia w Kociele. 4. Stwierdziwszy, e Maryja jest figur Kocioa, Sobr dodaje, i jest Ona jego najdoskonalszym wzorcem, godnym naladowania przykadem doskonaoci. Istotnie, Maryja jest najdoskonalszym wzorcem, poniewa Jej doskonao przewysza doskonao wszystkich pozostaych czonkw Kocioa. Rzecz znamienna, e Sobr dodaje, i spenia Ona t funkcj w wierze i mioci. Nie zapominajc, e Chrystus jest pierwszym wzorcem, Sobr sugeruje w ten sposb, e istniej pewne wewntrzne postawy, ktrych wzorem jest Maryja, a ktre pomagaj chrzecijaninowi w ustanowieniu autentycznej relacji z Chrystusem. Rzeczywicie, spogldajc na Maryj czowiek wierzcy uczy si y w gbszej jednoci z Chrystusem, i za Nim z yw wiar, pokada w Nim ufno i nadziej, kocha Go caym swym jestestwem. Funkcje figury i wzoru Kocioa odnosz si w szczeglnoci do dziewiczego macierzystwa Maryi i ukazuj Jej szczeglne miejsce w dziele zbawienia. Ta podstawowa struktura istnienia Maryi odzwierciedla si w macierzystwie i dziewictwie Kocioa. (6.8.1997)

59. Wzr macierzystwa Kocioa

1. W boskim macierzystwie Sobr dopatruje si szczeglnego uzasadnienia wizi czcej Maryj z Kocioem. Czytamy w Konstytucji dogmatycznej Lumen gentium, e Bogosawiona [] Dziewica z racji daru i roli boskiego macierzystwa, dziki czemu jednoczy si z Synem Odkupicielem, i z racji swoich szczeglnych ask i darw, zwizana jest gboko take z Kocioem166. Do tego samego zaoenia odwouje si wspomniana Konstytucja dogmatyczna o Kociele, by ukaza rol figury i wzoru, jak Maryja spenia wobec Mistycznego Ciaa Chrystusa: W tajemnicy bowiem Kocioa, ktry sam take susznie nazywany jest matk i dziewic, Bogosawiona Dziewica Maryja przodowaa najdoskonalej i osobliwie, stajc si wzorem dziewicy i zarazem matki167. Macierzystwo Maryi okrelone jest jako najdoskonalsze i osobliwe, poniewa stanowi fakt jedyny i niepowtarzalny: Maryja bowiem, zanim zacznie peni macierzysk misj wobec ludzi, jest Matk Jednorodzonego Syna Boego, ktry sta si czowiekiem. Natomiast Koci jest Matk, poniewa rodzi duchowo Chrystusa w wiernych i spenia misj macierzysk w odniesieniu do czonkw Mistycznego Ciaa. Tak wic Maryja stanowi dla Kocioa doskonay wzr wanie ze wzgldu na swj niepowtarzalny przywilej Matki Boga. 2. Rozwaajc tajemnic macierzystwa Maryi, Lumen gentium przypomina, e urzeczywistnio si ono rwnie dziki Jej szczeglnemu usposobieniu duchowemu: Wierzc bowiem i bdc posuszn, zrodzia na ziemi samego Syna Boga Ojca, i to nie znajc ma, Duchem witym zacieniona, niby nowa Ewa, ktra nie dawnemu wowi, lecz wysannikowi Boga daa wiar nie skaon adnym wtpieniem168.

166 167

Lumen gentium, 63. Tame. 168 Lumen gentium, 63. 81

Ze sw tych jasno wynika, e wiara i posuszestwo Maryi okazane w chwili zwiastowania, stanowi dla Kocioa godn naladowania cnot i w pewnym sensie daj pocztek jego macierzyskiej misji w subie ludzi wezwanych do zbawienia. Boskiego macierzystwa nie mona rozpatrywa w oderwaniu od uniwersalnej roli, ktr zbawczy plan Boy przyzna Maryi, a ktry Koci nie waha si uzna: Zrodzia [] Syna, ktrego Bg ustanowi pierworodnym midzy wielu brami (por. Rz 8,29), to znaczy midzy wiernymi, w ktrych zrodzeniu i wychowaniu wspdziaaa sw mioci macierzysk169. 3. Koci staje si matk, obierajc sobie jako wzr Maryj. Sobr tak o tym mwi: Koci, rozwaajc Jej tajemnicz wito i naladujc Jej mio oraz speniajc wiernie wol Ojca, dziki przyjmowanemu z wiar sowu Boemu sam take staje si matk: przez przepowiadanie bowiem i chrzest rodzi do nowego i niemiertelnego ycia synw z Ducha witego pocztych i z Boga zrodzonych170. Analizujc ten opis macierzyskiego dziea Kocioa, moemy dostrzec, e narodziny chrzecijanina s tu w pewien sposb zwizane z narodzinami Jezusa, s niejako ich odzwierciedleniem: chrzecijanie s z Ducha witego poczci, a ich zrodzenie, bdce owocem przepowiadania i chrztu, przypomina zrodzenie Zbawiciela. Ponadto Koci, wpatrujc si w Maryj, naladuje Jej mio, wierne przyjcie sowa Boego oraz ulego w wypenianiu woli Ojca. Biorc przykad z Dziewicy, urzeczywistnia podne macierzystwo duchowe. 4. Jednake macierzystwo Kocioa nie czyni zbytecznym macierzystwa Maryi, ktra wywiera nadal wpyw na ycie chrzecijan i przyczynia si do nadania Kocioowi macierzyskiego oblicza. W wietle Maryi macierzystwo wsplnoty kocielnej, ktre mogoby si wydawa nieco abstrakcyjne, ujawnia si w sposb bardziej konkretny i osobisty w odniesieniu do kadego czowieka odkupionego przez Chrystusa. Okazujc si Matk wszystkich wierzcych, Maryja ksztatuje w nich postaw autentycznego duchowego braterstwa i nieustannego dialogu. Codzienne dowiadczenie wiary, w kadej epoce i w kadym miejscu, ujawnia odczuwan przez wielu potrzeb powierzenia Maryi potrzeb ycia codziennego. Peni ufnoci otwieraj oni swe serca, by uprosi Jej macierzyskie wstawiennictwo i uzyska Jej niezawodn opiek. Modlitwy zanoszone do Maryi przez ludzi we wszystkich epokach, liczne formy i przejawy kultu maryjnego, pielgrzymki do sanktuariw oraz do miejsc upamitniajcych wielkie dziea dokonane przez Boga Ojca poprzez Matk Jego Syna, ukazuj nadzwyczajny wpyw Maryi na ycie Kocioa. Mio Ludu Boego do Dziewicy mwi o potrzebie osobistej wizi z niebiask Matk. Jednoczenie duchowe macierzystwo Maryi wspomaga i poszerza konkretne przejawy macierzystwa Kocioa. 5. Obydwie matki Koci i Maryja s niezbdne dla ycia chrzecijaskiego. Mona powiedzie, e macierzystwo jednej jest bardziej obiektywne, a drugiej bardziej wewntrzne. Koci staje si matk przez przepowiadanie sowa Boego, sprawowanie sakramentw, zwaszcza chrztu, przez sprawowanie Eucharystii i odpuszczanie grzechw. Macierzystwo Maryi znajduje swj wyraz we wszystkich dziedzinach przekazywania aski, zwaszcza w sferze relacji osobistych. S to dwie nierozczne formy macierzystwa: obydwie pozwalaj odkry t sam bosk mio, ktra pragnie udziela si ludziom. (13.8.1997)

60. Wzr dziewictwa Kocioa

1. Koci jest matk i dziewic. Po stwierdzeniu, e jest on matk na wzr Maryi, Sobr nadaje mu tytu dziewicy, wyjaniajc jego sens: jest dziewic, ktra nieskazitelnie i w czystoci dochowuje wiary danej Oblubiecowi, a naladujc Matk Pana swego, moc Ducha witego zachowuje dziewiczo nienaruszon wiar, mocn nadziej i szczer mio171.
169 170

Tame. Tame, 64. 171 Lumen gentium, 64. 82

Maryja jest wic rwnie wzorem dziewictwa Kocioa. W zwizku z tym naley doda, e dziewictwo nie jest cech charakterystyczn Kocioa, poniewa nie reprezentuje stanu ycia zdecydowanej wikszoci wiernych. Rzeczywicie, na mocy opatrznociowego zamiaru Boego droga maestwa jest najczciej rozpowszechnion form ycia i mona by powiedzie powszechn dla ludzi powoanych do wiary. Dar dziewictwa zarezerwowany jest dla ograniczonej liczby wiernych, powoanych do przyjcia szczeglnej misji w yciu wsplnoty kocielnej. Sobr utrzymuje jednake, nawizujc do nauki w. Augustyna, e Koci jest dziewic w sensie duchowym, ze wzgldu na nieskazitelno swej wiary, nadziei i mioci. Tote Koci nie jest dziewic w ciele wszystkich swych czonkw, lecz odznacza si dziewictwem ducha (virginitas mentis), to znaczy nienaruszon wiar, mocn nadziej i szczer mioci172. 2. Konstytucja Lumen gentium przypomina take, e dziewictwo Maryi, bdce wzorem dziewictwa Kocioa, zawiera rwnie wymiar fizyczny, pocza Ona bowiem Jezusa za spraw Ducha witego w sposb dziewiczy, bez udziau mczyzny. Maryja jest Dziewic w ciele i Dziewic w sercu, o czym wiadczy Jej pragnienie ycia w gbokim zjednoczeniu z Panem, zdecydowanie wyraone w chwili zwiastowania. Dlatego Ta, ktr nazywamy Pann nad pannami, stanowi niewtpliwie dla wszystkich najlepszy wzr czystoci oraz cakowitego daru dla Pana. Jednak w sposb szczeglny czerpi z Niej natchnienie chrzecijaskie dziewice oraz ci, ktrzy powicaj si w sposb radykalny i wyczny Panu w rnych formach ycia konsekrowanego. Tak wic, odegrawszy wan rol w dziele zbawienia, dziewictwo Maryi nadal wywiera dobroczynny wpyw na ycie Kocioa. 3. Nie zapominajmy, e pierwszym i doskonaym przykadem wszelkiego ycia w czystoci jest niewtpliwie Chrystus. Maryja stanowi jednak szczeglny wzr czystoci przeywanej z mioci do Pana Jezusa. Zachca Ona wszystkich chrzecijan do przeywania ze szczeglnym zaangaowaniem czystoci, zgodnie z wasnym stanem, i do powierzenia si Panu w rnych okolicznociach ycia. Ta, ktra jest w pierwszym rzdzie wityni Ducha witego, pomaga wierzcym w odkrywaniu swego ciaa jako wityni Boej (por. 1Kor 6,19) i w szanowaniu jego godnoci i witoci. Spogldaj na Dziewic modzi szukajcy prawdziwej mioci i wzywaj Jej macierzyskiej pomocy, by zachowa czysto. Maryja przypomina maonkom podstawowe wartoci maestwa i pomaga im walczy ze zniechceniem oraz panowa nad dzami, ktre chc zawadn ich sercem. Jej cakowite oddanie Bogu jest dla nich bodcem, by y we wzajemnej wiernoci i stawia czoo trudnociom zagraajcym maeskiej jednoci. 4. Sobr zachca wiernych, by wpatrywali si w Maryj i naladowali Jej dziewicz i nieskaziteln wiar, nadziej i mio. Zachowanie nieskazitelnej wiary stanowi wane zadanie dla Kocioa, powoanego do nieustannego czuwania, rwnie za cen ofiar i walki. Wiara Kocioa jest bowiem zagroona nie tylko przez tych, ktrzy odrzucaj ordzie ewangeliczne, lecz przede wszystkim przez tych, ktrzy akceptuj jedynie cz objawionej prawdy lecz nie chc przyj caego dziedzictwa wiary Oblubienicy Chrystusa. Pokusa ta, ktra pojawia si ju w pocztkach Kocioa, niestety nadal jest obecna w jego yciu, powodujc czciowe tylko przyjmowanie Objawienia lub interpretowanie sowa Boego w sposb zawony i subiektywny, odpowiadajcy wspczesnej mentalnoci i indywidualnym pragnieniom. Maryja, ktra przyjmuje w peni sowo Pana, stanowi dla Kocioa niedocigy wzr dziewiczej i nieskazitelnej wiary, akceptujcej posusznie i z wytrwaoci ca objawion Prawd. A dziki swemu staemu wstawiennictwu uzyskuje dla Kocioa wiato nadziei i pomie mioci cnt, ktrych niezrwnanym wzorem bya w swym ziemskim yciu.

172

W. AUGUSTYN, In Evangelium Ioannis, XIII, 12 (PL 35, 1499). 83

(20.8.1997)

61. Wzr witoci Kocioa

1. w. Pawe w Licie do Efezjan przedstawia w nastpujcych sowach oblubiecz relacj midzy Chrystusem a Kocioem: Chrystus umiowa Koci i wyda za niego samego siebie, aby go uwici, oczyciwszy obmyciem wod, ktremu towarzyszy sowo, aby osobicie stawi przed sob Koci jako chwalebny, nie majcy skazy czy zmarszczki, czy czego podobnego, lecz aby by wity i nieskalany (Ef 5,25-27). Sobr Watykaski II nawizuje do sw Apostoa i przypomina, e Koci w osobie Najwitszej Maryi Panny ju osiga doskonao, natomiast chrzecijanie cigle jeszcze staraj si usilnie o to, aby przezwyciajc grzech wzrasta w witoci173. W ten sposb zostaje uwypuklona rnica istniejca midzy wiernymi i Maryj, chocia zarwno oni, jak i Ona nale do witego Kocioa, ktry dziki Chrystusowi jest bez skazy czy zmarszczki. Istotnie, podczas gdy wierni dostpuj witoci poprzez chrzest, Maryja zostaa zachowana od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego i ju uprzednio odkupiona przez Chrystusa. Ponadto wierni, cho wyzwoleni spod prawa grzechu (por. Rz 8,2), mog jeszcze ulega pokusie, a ludzka uomno nadal ujawnia si w ich yciu. Jak czytamy w Licie w. Jakuba, wszyscy [] czsto upadamy (Jk 3,2). Dlatego Sobr Trydencki poucza: nikt nie moe w caym yciu unikn wszystkich grzechw, nawet powszednich174. Jednake wyjtkiem od tej reguy, jak przypomina ten sam Sobr175, jest na mocy przywileju boskiego Niepokalana Dziewica. 2. Pomimo grzechw swoich czonkw, Koci jest przede wszystkim wsplnot tych, ktrzy powoani s do witoci i codziennie staraj si j osign. Na stromej drodze prowadzcej do doskonaoci czerpi oni otuch od Tej, ktra jest wzorem cnt. Sobr stwierdza, e rozmylajc o Niej zbonie i przypatrujc si Jej w wietle Sowa, ktre stao si czowiekiem, Koci ze czci gbiej wnika w najwysz tajemnic Wcielenia i coraz bardziej upodabnia si do swego Oblubieca176. Koci spoglda wic na Maryj. Nie tylko kontempluje w Niej wspaniay dar peni aski, lecz stara si naladowa doskonao, ktra jest w Niej owocem wypenienia przykazania Chrystusa: Bdcie wic wy doskonali, jak doskonay jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5,48). Maryja jest caa wita. Dla wsplnoty wierzcych stanowi wzr prawdziwej witoci, urzeczywistniajcej si w zjednoczeniu z Chrystusem. Ziemskie ycie Matki Boej charakteryzowaa bowiem doskonaa harmonia z Osob Syna i cakowite oddanie si dokonanemu przez Niego dzieu odkupienia. Kontemplujc t macierzysk wi z Synem, jaka uksztatowaa si w ciszy ycia nazaretaskiego i udoskonalia w godzinie ofiary, Koci stara si j naladowa na swej codziennej drodze. W ten sposb upodobnia si coraz bardziej do swego Oblubieca. Zjednoczony jak Maryja z krzyem Odkupiciela pord trudnoci, sprzeciww i przeladowa, ktre odnawiaj w jego yciu tajemnic Mki Pana, Koci nieustannie poszukuje drg penego upodobnienia si do Niego. 3. Koci yje z wiary, rozpoznajc w Tej, ktra uwierzya, e speni si sowa powiedziane [] od Pana (por. k 1,45), pierwszy i doskonay wyraz swej wiary. Na tej drodze ufnego zawierzenia si Panu Maryja poprzedza uczniw, otwierajc si coraz bardziej na sowo Boe w procesie, ktry ogarnia wszystkie etapy jej ycia i obejmuje rwnie posannictwo Kocioa. Jej przykad stanowi zacht dla Ludu Boego, by y sw wiar oraz pogbia i rozwija jej treci, zachowujc i rozwaajc w sercu wydarzenia zwizane ze zbawieniem. Maryja staje si rwnie wzorem nadziei dla Kocioa. Syszc anielskie zwiastowanie, jako pierwsza pokada nadziej w wiekuistym Krlestwie, ktrego zaoenie byo misj Jezusa. Trwa niewzruszona przy krzyu Syna, oczekujc spenienia si Boej obietnicy. Po Pidziesitnicy Matka Jezusa podtrzymuje nadziej Kocioa, ktremu zagraaj przeladowania. Jest wic dla wsplnoty wierzcych i dla poszczeglnych chrzecijan Matk nadziei, ktra dodaje
173 174

Lumen gentium, 65. Denz., 1573. 175 Tame. 176 Lumen gentium, 65. 84

odwagi i prowadzi swoje dzieci w oczekiwaniu na przyjcie Krlestwa, podtrzymujc je w codziennych trudnociach i pord wydarze historii, czasem tragicznych. Koci dostrzega te w Maryi wzr swej mioci. Patrzc na sytuacj pierwszej wsplnoty chrzecijaskiej odkrywamy, e jedno serc, jaka objawia si w czasie oczekiwania na Pidziesitnic, zwizana jest z obecnoci Najwitszej Panny (por. Dz 1,14). Wanie dziki promieniujcej mioci Maryi moliwe jest w kadym okresie zachowanie zgody i braterskiej mioci w Kociele. 4. Sobr podkrela wyranie rol wzoru, jak odgrywa Maryja wobec Kocioa w jego misji apostolskiej, i mwi o tym w nastpujcy sposb: w swojej apostolskiej dziaalnoci Koci susznie oglda si na T, co zrodzia Chrystusa, ktry po to pocz si z Ducha witego i narodzi z Dziewicy, aby przez Koci take w sercach wiernych rodzi si i wzrasta. Ta za Dziewica w yciu swoim staa si przykadem owego macierzyskiego uczucia, ktre oywia winno wszystkich wsppracujcych dla odrodzenia ludzi w apostolskim posannictwie Kocioa177. Podobnie jak niegdy wsppracowaa z dzieem zbawienia przez macierzystwo, przez wspudzia w ofierze Chrystusa i przez macierzysk pomoc wiadczon rodzcemu si Kocioowi, tak i obecnie Maryja nadal wspiera wsplnot chrzecijask i wszystkich wierzcych, ktrzy wczaj si ofiarnie w goszenie Ewangelii. (3.9.1997)

62. Wzr kultu Kocioa

1. Czcigodny suga Boy Pawe VI, ukazuje Najwitsz Pann w Adhortacji apostolskiej Marialis cultus jako wzr Kocioa sprawujcego kult. Stwierdzenie to wynika z prawdy goszcej, e Maryja jest wzorem dla Ludu Boego na drodze do witoci: To, e Maryja Dziewica moe by wzorem w tej dziedzinie, wynika std, e Koci uwaa J za najznakomitszy wzr i wiadectwo wiary, mioci i doskonaego zjednoczenia z Chrystusem, to znaczy z tej wewntrznej postawy, z jak Koci, najbardziej umiowana oblubienica, mocno zczona ze swym Panem, wzywa Go i przez Niego oddaje cze Ojcu Przedwiecznemu178. 2. Ta, ktra podczas zwiastowania bezzwocznie okazaa gotowo przyjcia Boego zamiaru, jest dla wszystkich wierzcych najwspanialszym wzorem, jak sucha sowa Boego i zgodnie z nim postpowa. Odpowiadajc anioowi: niech mi si stanie wedug twego sowa (k 1,38) i deklarujc gotowo spenienia w sposb doskonay woli Pana, Maryja zasuguje na bogosawiestwo ogoszone przez Jezusa: bogosawieni ci, ktrzy suchaj sowa Boego i zachowuj je (k 11,28). Ta postawa Dziewicy, charakteryzujca ca Jej egzystencj, ukazuje najlepszy sposb suchania sowa Paskiego, bdcego podstawowym momentem kultu, typowym dla liturgii chrzecijaskiej. Jej przykad pozwala nam zrozumie, e kult nie polega przede wszystkim na wyraaniu myli i uczu czowieka, lecz na przyjciu postawy suchania Boego sowa, by je pozna i sobie przyswoi, a take kierowa si nim w yciu codziennym. 3. Kade sprawowanie liturgii jest pamitk tajemnicy Chrystusa w Jego zbawczym dziaaniu dla dobra caej ludzkoci i ma na celu wczenie wiernych w osobiste uczestnictwo w tajemnicy paschalnej, wyraonej na nowo i uobecnionej poprzez gesty i sowa obrzdu. Maryja bya wiadkiem historii zbawczych wydarze, ktre doprowadziy do mierci i zmartwychwstania Odkupiciela, i zachowywaa wszystkie te sprawy i rozwaaa je w swoim sercu (k 2,19). Nie ograniczaa si do bycia wiadkiem poszczeglnych wydarze, lecz doszukiwaa si ich gbokiego sensu, czc si caym sercem z tym, co si w nich w sposb tajemniczy dokonywao. Dlatego te Maryja jawi si nam jako najwyszy wzr osobistego uczestnictwa w Boych tajemnicach. Przewodzi Kocioowi w rozwaaniu sprawowanej tajemnicy oraz w uczestnictwie w zbawczym wydarzeniu, budzc w wiernych pragnienie osobistego zaangaowania si w dzieo Chrystusa, by poprzez dar wasnego ycia wsppracowa w powszechnym zbawieniu.

177 178

Lumen gentium, 65. Marialis cultus, 16. 85

4. Maryja stanowi rwnie wzr modlitwy Kocioa. Prawdopodobnie bya Ona pogrona w
modlitwie, gdy anio Gabriel wszed do domu nazaretaskiego i J pozdrowi. Owa modlitwa z pewnoci okazaa si pomocna, gdy Dziewica udzielaa odpowiedzi anioowi oraz wielkodusznie otwieraa si na tajemnic wcielenia. Artyci, ktrzy malowali scen zwiastowania, niemal zawsze przedstawiali Maryj modlc si. Przypomnijmy przede wszystkim b. Fra Angelico. Koci i wszyscy wierzcy mog std czerpa wskazwki co do klimatu, jaki powinien panowa podczas sprawowania kultu. Moemy rwnie doda, e dla Ludu Boego Maryja jest wzorem kadej formy jego modlitwy. W sposb szczeglny uczy chrzecijan, jak zwraca si do Boga, by uzyska Jego pomoc i wsparcie w rnych sytuacjach yciowych. Jej macierzyskie wstawiennictwo podczas wesela w Kanie Galilejskiej oraz obecno w Wieczerniku, gdzie apostoowie modlili si i oczekiwali na Pidziesitnic, wiadcz o tym, e modlitwa bagalna jest istotn form wsppracy w krzewieniu dziea zbawienia w wiecie. Biorc z Niej przykad, Koci uczy si odwanego zanoszenia prb i wytrwaego bagania, a zwaszcza proszenia o dar Ducha witego (por. k 11,13). 5. Maryja Panna jest dla Kocioa take wzorem wspaniaomylnego uczestnictwa w ofierze. Podczas ofiarowania Jezusa w wityni, a nade wszystko u stp krzya, Maryja skada siebie w darze, ktry czy J jako Matk z cierpieniem i dowiadczeniami Syna. Tak wic zarwno w yciu codziennym, jak i podczas sprawowania Eucharystii, Dziewica ofiarujca 179 zachca chrzecijan do skadania duchowych ofiar, przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa (1P 2,5). (10.9.1997)

63. Matka Kocioa

1. Sobr Watykaski II nazywa Maryj najznakomitszym czonkiem Kocioa, jego typem i
wzorem, po czym stwierdza: Koci katolicki pouczony przez Ducha witego darzy J synowskim uczuciem i czci jako matk najmilsz180. Prawd mwic, tekst soborowy nie przyznaje bezporednio Maryi tytuu Matki Kocioa, ale wyraa jednoznacznie jego tre, nawizujc do deklaracji ogoszonej dwa wieki wczeniej, w 1748r., przez papiea Benedykta XIV181. Opisujc w tym dokumencie synowskie uczucia Kocioa, ktry rozpoznaje w Maryi swoj umiowan Matk, mj czcigodny poprzednik ogasza J porednio Matk Kocioa. 2. W przeszoci tytu ten stosowany by raczej rzadko, ostatnio jednak wystpuje czsto w wypowiedziach Kocioa i w praktykach kultowych chrzecijaskiego ludu. Poprzednio wierni wzywali Maryj przede wszystkim jako Matk Bo, Matk wierzcych i Matk nasz, aby podkreli osobist wi, jaka czy J z kadym z Jej dzieci. Pniej, dziki rozbudzeniu wikszej wraliwoci na tajemnic Kocioa i na relacje Maryi z Kocioem, zaczto wzywa J czsto jako Matk Kocioa. Okrelenie to ju przed Soborem Watykaskim II pojawia si w nauczaniu papiea Leona XIII, ktry stwierdza, e Maryja bya prawdziwie Matk Kocioa182. Pniej tytu ten by stosowany w nauczaniu Jana XXIII i Pawa VI. 3. Cho tytu Matki Kocioa zosta przyznany Maryi do pno, wyraa Jej macierzysk wi z Kocioem, o ktrej mwi ju pewne teksty Nowego Testamentu. W chwili zwiastowania Maryja zostaje powoana, by okaza swoje przyzwolenie na nadejcie mesjaskiego Krlestwa, ktre dokona si wraz z powstaniem Kocioa. W Kanie Galilejskiej Maryja przynagla Syna, by okaza sw mesjask wadz, przez co przyczynia si decydujco do umocnienia wiary pierwszej wsplnoty uczniw i wspdziaa w ustanowieniu krlestwa Boego, ktrego zalkiem i pocztkiem jest Koci183.

179 180

Marialis cultus, 20. Lumen gentium, 53. 181 Bullarium romanum, seria 2, t. 2, n. 61, s. 428. 182 Acta Leonis XIII, 15, s. 302. 183 Por. Lumen gentium, 5. 86

Na Kalwarii, jednoczc si z ofiar Syna, Maryja wnosi w dzieo zbawienia swj macierzyski wkad, ktry przyjmuje posta bolesnego porodu porodu nowej ludzkoci. Zwracajc si do Maryi sowami: Niewiasto, oto syn Twj, Ukrzyowany ogasza J Matk nie tylko apostoa Jana, ale take wszystkich innych uczniw. Sam ewangelista, stwierdzajc, e Jezus musia umrze, by rozproszone dzieci Boe zgromadzi w jedno (J 11,52), wskazuje, e narodziny Kocioa s owocem odkupieczej ofiary, z ktr Maryja jest zjednoczona wizi macierzystwa. w. ukasz Ewangelista odnotowuje obecno Matki Jezusa w pierwszej wsplnocie w Jerozolimie (Dz 1,14). Podkrela w ten sposb rol Maryi jako matki rodzcego si Kocioa, analogiczn do Jej udziau w narodzinach Odkupiciela. Wymiar macierzyski staje si zatem fundamentalnym elementem relacji Maryi z nowym Ludem odkupionych. 4. W lad za Pismem witym doktryna patrystyczna uznaje macierzystwo Maryi w stosunku do dziea Chrystusa, a tym samym w stosunku do Kocioa, cho nie zawsze wyraa to jednoznacznie. Wedug w. Ireneusza, Maryja staa si przyczyn zbawienia dla caego rodzaju ludzkiego184, a czyste ono Dziewicy odradza ludzi w Bogu185. Wtruje mu w. Ambroy: Dziewica zrodzia zbawienie wiata, Dziewica daa ycie wszystkim rzeczom186, oraz inni Ojcowie, ktrzy nazywaj Maryj Matk zbawienia187. W redniowieczu w. Anzelm tak zwraca si do Maryi: Ty jeste matk usprawiedliwienia i usprawiedliwionych, matk pojednania i pojednanych, matk zbawienia i zbawionych188, natomiast inni autorzy przyznaj Jej tytuy Matki aski i Matki ycia. 5. Tytu Matki Kocioa odzwierciedla zatem gbokie przekonanie chrzecijan, ktrzy dostrzegaj w Maryi nie tylko Matk Chrystusa, ale takie Matk wiernych. Ta, ktra uznawana jest za matk zbawienia, ycia i aski, matk zbawionych i matk yjcych, susznie zostaa ogoszona Matk Kocioa. Papie Pawe VI pragn, aby sam Sobr Watykaski II ogosi Maryj Matk Kocioa, to znaczy caego Ludu Boego, zarwno wiernych, jak i pasterzy. Uczyni to osobicie w przemwieniu zamykajcym trzeci sesj Soboru (21 listopada 1964r.), proszc zarazem, aby od tej pory cay Lud chrzecijaski jeszcze bardziej czci Maryj, przyzywajc J tym sodkim imieniem189. W ten sposb mj czcigodny poprzednik sformuowa jednoznacznie doktryn zawart ju w VIII rozdziale Lumen gentium, wyraajc yczenie, by przyznany Maryi tytu Matki Kocioa nabiera coraz wikszego znaczenia w liturgii i w pobonoci chrzecijaskiego Ludu. (17.9.1997)

64. Wstawiennictwo Matki aski Boej

1. Maryja jest Matk ludzkoci w porzdku aski. Sobr Watykaski II podkrela t rol Maryi, wic j z Jej udziaem w odkupieniu dokonanym przez Chrystusa. Maryja staa si tu na ziemi, z postanowienia Opatrznoci Boej, Matk ywicielk Boskiego Odkupiciela, w sposb szczeglny przed innymi szlachetn towarzyszk i pokorn suebnic Pana190. Tymi sowami Konstytucja Lumen gentium pragnie naleycie uwypukli fakt, e Maryja bya cile zwizana z odkupieczym dzieem Chrystusa, stajc si w sposb szczeglny szlachetn towarzyszk Zbawiciela.

184 185

Adversus haereses, III, 22, 4 (PG 7, 959). Tame, IV, 33, 11 (PG 7, 1080). 186 W. AMBROY, Epistula 63, 33 (PL 16, 1198). 187 SEWERIAN Z GABALI, Oratio 6 de mundi creatione, 10 (PG 56, 497-499); FAUSTUS Z RIEZ, Max. Bibl. Patrum VI, 620-621. 188 W. ANZELM Z CANTERBURY, Oratio 52, 8 (PL 158, 957). 189 AAS 56 (1964), s. 37. 190 Lumen gentium, 61. 87

Przez gesty typowe dla kadej matki, poczynajc od najprostszych a po najtrudniejsze, Maryja wsppracuje dobrowolnie z dzieem zbawienia ludzkoci, pozostajc w gbokiej i trwaej harmonii ze swoim Boskim Synem. 2. Sobr podkrela take, e ta wsppraca Maryi opieraa si na ewangelicznych cnotach posuszestwa, wiary, nadziei i mioci oraz e dokonaa si pod dziaaniem Ducha witego. Przypomina te, e wanie dziki tej wsppracy Maryja otrzymaa dar powszechnego macierzystwa duchowego: zjednoczona z Chrystusem w dziele zbawienia, ktre jest take duchowym odrodzeniem ludzkoci, staje si Matk wszystkich ludzi odrodzonych do nowego ycia. Stwierdzajc, e Maryja jest dla nas matk w porzdku aski191, Sobr podkrela, e Jej macierzystwo nie ogranicza si tylko do uczniw, jakby mogo wynika z zawonej interpretacji sw Jezusa wypowiedzianych na Kalwarii: Niewiasto, oto syn Twj (J 19,26). Tymi sowami bowiem Ukrzyowany ustanowi gbok wewntrzn wi midzy Maryj a umiowanym uczniem, ktry jest postaci typologiczn o znaczeniu powszechnym, zamierzajc w ten sposb da J jako Matk wszystkim ludziom. Z innej strony, powszechne oddziaywanie odkupieczej ofiary i wiadome wspdziaanie Maryi z ofiar Chrystusa nie pozwala na jakiekolwiek ograniczenie zasigu Jej macierzyskiej mioci. Maryja spenia t macierzysk misj w kontekcie swojej szczeglnej relacji z Kocioem. Otaczajc opiek kadego chrzecijanina, a waciwie kadego czowieka, prowadzi wiar Kocioa ku coraz gbszemu przyjciu sowa Boego, podtrzymujc jego nadziej, oywiajc mio i bratersk komuni, pobudzajc apostolski dynamizm. 3. Podczas swego ziemskiego ycia Maryja przez bardzo krtki czas moga sprawowa swoje duchowe macierzystwo wobec Kocioa. Ta Jej funkcja objawia si jednak w caej peni po wniebowziciu i bdzie trwaa przez wieki a do koca wiata. Sobr stwierdza jednoznacznie: To za macierzystwo Maryi w ekonomii aski trwa nieustannie poczynajc od aktu zgody, ktr przy zwiastowaniu wiernie wyrazia i ktr zachowaa bez wahania pod krzyem a do wiekuistego dopenienia si zbawienia wszystkich wybranych192. Wszedszy do wiekuistego Krlestwa Ojca, Maryja jest bliej swojego Boskiego Syna i tym samym kadego z nas, moe zatem sprawowa w Duchu witym i w sposb bardziej skuteczny funkcj Matki Ordowniczki, powierzon Jej przez Opatrzno Bo. 4. Ojciec Niebieski zechcia postawi Maryj blisko Chrystusa, w komunii z Tym, ktry zbawia na wieki moe cakowicie tych, ktrzy przez Niego zbliaj si do Boga, bo zawsze yje, aby si wstawia za nimi (Hbr 7,25): z kapaskim wstawiennictwem Odkupiciela zechcia poczy macierzyskie ordownictwo Maryi. Funkcj t spenia Ona dla dobra tych, ktrzy s w niebezpieczestwie i potrzebuj pomocy doczesnej, a zwaszcza zbawienia wiecznego: Dziki swej macierzyskiej mioci opiekuje si brami Syna swego, pielgrzymujcymi jeszcze i naraonymi na trudy i niebezpieczestwa, pki nie zostan doprowadzeni do szczliwej ojczyzny. Dlatego to do Bogosawionej Dziewicy stosuje si w Kociele tytuy: Ordowniczki, Wspomoycielki, Pomocnicy, Poredniczki193. Okrelenia te, uksztatowane przez wiar chrzecijaskiego ludu, pomagaj lepiej zrozumie natur oddziaywania Matki Chrystusa w yciu Kocioa i poszczeglnych wiernych. 5. Tytu Ordowniczki pochodzi od w. Ireneusza. Mwic o nieposuszestwie Ewy i posuszestwie Maryi, stwierdza on, e w chwili zwiastowania Maryja Panna staa si Ordowniczk Ewy194. Istotnie, swoim tak Maryja stana w obronie prarodzicielki i uwolnia j od skutkw jej nieposuszestwa, stajc si przyczyn zbawienia dla niej i dla caego rodzaju ludzkiego. Maryja spenia swoje zadanie Ordowniczki we wsppracy zarwno z Duchem Pocieszycielem, jak i z Tym, ktry na krzyu wstawia si za swoich przeladowcw (por.
191 192

Por. tame. Lumen gentium, 62. 193 Tame. 194 Adversus haereses, V, 19 (PG 7, 1175-1176). 88

k 23,34) i ktrego Jan nazywa naszym Rzecznikiem wobec Ojca (por. 1J 2,1). Jako Matka, Maryja broni swoich dzieci i osania ich przed szkodliwymi skutkami ich wasnych grzechw. Chrzecijanie wzywaj Maryj jako Wspomoycielk, uznajc Jej macierzysk mio, ktra dostrzega potrzeby dzieci i gotowa jest spieszy im z pomoc, zwaszcza wwczas gdy stawk jest ich wieczne zbawienie. Przekonanie, e Maryja jest bliska tym, ktrzy cierpi i s naraeni na powane niebezpieczestwa, kazao wiernym wzywa J jako Wspomoycielk. To samo ufne przewiadczenie wyraa najstarsza modlitwa maryjna w sowach: Pod Twoj obron uciekamy si, wita Boa Rodzicielko: naszymi probami racz nie gardzi w potrzebach naszych, ale od wszelakich zych przygd racz nas zawsze wybawia, Panno chwalebna i bogosawiona! Jako Matka i Poredniczka, Maryja przedstawia Chrystusowi nasze pragnienia i proby i przekazuje nam Boe dary, wstawiajc si nieustannie za nami. (24.9.1997)

65. Maryja jako Poredniczka

1. Pord tytuw przypisywanych Maryi w kulcie Kocioa rozdzia VIII Lumen gentium wymienia wyraenie Poredniczka. Mimo i niektrzy Ojcowie Soborowi nie podzielali w peni tego wyboru195, wezwanie to zostao wczone do Konstytucji dogmatycznej o Kociele jako potwierdzenie zawartej w nim prawdy. Tym niemniej starano si nie wiza go z adn specyficzn teologi porednictwa, a jedynie wymieni pord innych uznanych tytuw Maryi. Tekst soborowy mwi ju zreszt o znaczeniu tytuu Poredniczki, kiedy stwierdza, e Maryja poprzez wielorakie swoje wstawiennictwo ustawicznie zjednuje nam dary zbawienia wiecznego196. Jak przypominam w encyklice Redemptoris Mater, porednictwo Maryi wie si cile z Jej macierzystwem, ktre je wyrnia od porednictwa innych istot stworzonych197. Z tego punktu widzenia jest ono jedyne w swoim rodzaju i szczeglnie skuteczne. 2. W zwizku z tym, e niektrzy Ojcowie Soborowi mieli zastrzeenia co do sformuowania Poredniczka, Sobr stara si na nie odpowiedzie stwierdzajc, e Maryja jest nam matk w porzdku aski198. Przypomnijmy, e porednictwo Maryi wypywa zasadniczo z Jej boskiego macierzystwa. Ponadto, uznanie roli poredniczki zawiera si ju w wyraeniu nasza Matka, ktre proponuje doktryna porednictwa maryjnego, kadc nacisk na macierzystwo. I wreszcie tytu Matka w porzdku aski wyjania, e Dziewica wsppracuje z Chrystusem w duchowym odrodzeniu ludzkoci. 3. Macierzyskie porednictwo Maryi nie przesania jedynego i doskonaego porednictwa Chrystusa. Istotnie, nazywajc Maryj Poredniczk, Sobr dodaje natychmiast: Rozumie si to jednak w taki sposb, e niczego nie ujmuje ani nie przydaje godnoci i skutecznoci dziaania Chrystusa, jedynego Porednika199. I przytacza w zwizku z tym znany tekst z Pierwszego Listu do Tymoteusza: Albowiem jeden jest Bg, jeden te porednik midzy Bogiem a ludmi, czowiek, Chrystus Jezus, ktry wyda siebie samego na okup za wszystkich (1Tm 2,5-6). Sobr stwierdza ponadto, e macierzyska [] rola Maryi w stosunku do ludzi adn miar nie przymiewa i nie umniejsza tego jedynego porednictwa Chrystusowego, lecz ukazuje jego moc200. Dlatego Maryja, w aden sposb nie utrudniajc Chrystusowi speniania jedynego porednictwa, ukazuje raczej jego owocno i skuteczno Cay bowiem wpyw zbawienny Bogosawionej Dziewicy na ludzi wywodzi si nie z jakiej koniecznoci rzeczowej, lecz z upodobania Boego i wypywa z nadmiaru zasug Chrystusowych, na Jego porednictwie si opiera, od tego porednictwa cakowicie jest zaleny i z niego czerpie ca moc swoj201.
195 196

Por. Acta Synodalia III, VIII, s. 163-164. Lumen gentium, 62. 197 Redemptoris Mater, 38. 198 Lumen gentium, 61. 199 Por. tame, 62. 200 Tame, 60. 201 Tame. 89

4. Warto porednictwa Maryi ma swe rdo w Chrystusie i dlatego zbawienny wpyw

Najwitszej Panny nie przeszkadza [] w aden sposb bezporedniej cznoci wiernych z Chrystusem, przeciwnie, umacnia j202. Stwierdziwszy, e dzieo Poredniczki jest wewntrznie zorientowane na Chrystusa, Sobr zachca wiernych do zwracania si do Maryi, aby wsparci t macierzysk opiek jeszcze silniej przylgnli do Porednika i Zbawiciela203. Nazywajc Chrystusa jedynym Porednikiem (por. 1Tm 2,5-6), Pierwszy List w. Pawa do Tymoteusza wyklucza jakiekolwiek inne, paralelne porednictwo, z wyjtkiem porednictwa podporzdkowanego. Autor bowiem, przed omwieniem jedynego i wycznego porednictwa Chrystusa, zaleca by proby, modlitwy, wsplne bagania, dzikczynienia odprawiane byy za wszystkich ludzi (1Tm 2,1). Czy modlitwy nie s form porednictwa? w. Pawe twierdzi wrcz, e jedyne porednictwo Chrystusa sprzyja powstawaniu innych porednictw, zalenych i suebnych. Gdy Aposto gosi, e porednictwo Chrystusa jest jedyne, pragnie wykluczy jakiekolwiek inne porednictwo niezalene lub konkurencyjne, nie za inne formy dajce si pogodzi z nieskoczon wartoci dziea Zbawiciela. 5. Moliwe jest uczestniczenie w porednictwie Chrystusa w rnych sferach dziea zbawienia. Lumen gentium stwierdza, e adne [] stworzenie nie moe by nigdy stawiane na rwni ze Sowem Wcielonym i Odkupicielem, po czym ukazuje, w jaki sposb stworzenia mog mie udzia w pewnych formach porednictwa zalenych od Chrystusa. Stwierdza mianowicie: jak kapastwo Chrystusa w rozmaity sposb staje si udziaem zarwno witych szafarzy, jak i wiernego ludu, i jak jedna dobro Boa w rozmaity sposb rozlewa si realnie w stworzeniach, tak te jedyne porednictwo Odkupiciela nie wyklucza, lecz wzbudza u stworze rozmaite wspdziaanie, pochodzce z uczestnictwa w jednym rdle204. W tym pragnieniu tworzenia form uczestnictwa w jedynym porednictwie Chrystusa objawia si bezinteresowna mio Boga, ktry chce dzieli si tym, co posiada. 6. Czyme jest bowiem macierzyskie porednictwo Maryi, jeli nie darem Ojca dla ludzkoci? Oto dlaczego Sobr stwierdza na zakoczenie: Koci nie waha si jawnie wyznawa tak podporzdkowan rol Maryi; cigle jej dowiadcza i zaleca j sercu wiernych205. Maryja wypenia swoje macierzyskie dzieo w staej zalenoci od porednictwa Chrystusa i od Niego otrzymuje to wszystko, co Jej Serce pragnie przekaza ludziom. W swoim ziemskim pielgrzymowaniu Koci dowiadcza cigle skutecznoci dziaania Matki w porzdku aski. (1.10.1997)

66. Kult Bogosawionej Dziewicy

1. Gdy jednak nadesza penia czasu, zesa Bg Syna swego, zrodzonego z niewiasty (Ga 4,4). Kult maryjny wywodzi si z przedziwnej decyzji Boga, by jak przypomina aposto Pawe zwiza na zawsze ludzk tosamo Syna Boego z niewiast, Maryj z Nazaretu. Tajemnica Boego macierzystwa i wsppracy Maryi w odkupieczym dziele budzi w kadej epoce wrd wierzcych postaw czci zarwno wobec Zbawiciela, jak i wobec Tej, ktra zrodzia Go w czasie, wsppracujc w ten sposb z odkupieniem. Nastpna przyczyna wdzicznej mioci do Bogosawionej Dziewicy wie si z Jej powszechnym macierzystwem. Wybierajc J na Matk caej ludzkoci, Ojciec niebieski chcia wyjawi niejako macierzyski wymiar swej Boskiej dobroci i zatroskania o ludzi wszystkich czasw. Wypowiadajc na Kalwarii sowa: Oto syn Twj, Oto Matka twoja (J 19,26-27), Jezus z wyprzedzeniem ofiarowywa Maryj tym wszystkim, ktrzy mieli przyj dobr nowin o zbawieniu i tworzy podstaw dla ich synowskiego uczucia do Niej. Biorc przykad z Jana,

202 203

Lumen gentium, 60. Tame, 62. 204 Tame. 205 Lumen gentium, 62. 90

chrzecijanie sprawiaj, e poprzez kult wci trwa mio Chrystusa do Matki, ktr oni przyjmuj we wasnym yciu. 2. Teksty ewangeliczne powiadczaj istnienie kultu maryjnego od zarania Kocioa. Pierwsze dwa rozdziay Ewangelii w. ukasza sugeruj, e judeochrzecijanie darzyli Matk Jezusa szczeglnymi wzgldami, wyraali swe uznanie dla Niej i starannie strzegli wspomnienia o Niej. W opowiadaniach z dziecistwa moemy ponadto znale pierwotne formy wyraania i motywacje kultu maryjnego, zawarte w zawoaniu Elbiety: Bogosawiona jeste midzy niewiastami []. Bogosawiona jeste, ktra uwierzya, e speni si sowa powiedziane Ci od Pana (k 1,42.45) lady czci rozpowszechnionej ju w pierwszej wsplnocie chrzecijaskiej znajdujemy w kantyku Magnificat: bogosawi mnie bd odtd wszystkie pokolenia (k 1,48). Przypisujc Maryi to wyraenie, chrzecijanie uznawali Jej niepowtarzaln wielko, ktra miaa by goszona a do koca wiata. Ponadto ewangeliczne wiadectwa (por. k 1,34-35; Mt 1,23 oraz J 1,13), pierwsze formuy wiary i fragment pism w. Ignacego Antiocheskiego206 potwierdzaj szczeglny podziw, jakim pierwsze wsplnoty otaczay dziewictwo Maryi, cile zwizane z tajemnic wcielenia. Janowa Ewangelia, mwic o obecnoci Maryi u pocztkw i na kocu ycia publicznego Syna, pozwala przypuszcza, e pord pierwszych chrzecijan ywa bya wiadomo roli, jak Maryja odegraa w dziele Odkupienia, cho pozostawaa w peni zalena w mioci od Chrystusa. 3. Podkrelajc szczeglny charakter kultu maryjnego, Sobr Watykaski II stwierdza: Maryja, naladujc swego Syna, dziki asce Boej wywyszona ponad wszystkich aniow i ludzi, susznie doznaje od Kocioa czci szczeglnej, poniewa jako Najwitsza Matka Boga uczestniczya w tajemnicach Chrystusa207. Nawizujc nastpnie do modlitwy maryjnej z IIIw. Sub tuum praesidium Pod Twoj obron Sobr dodaje, e ten szczeglny charakter kultu jest widoczny od samego pocztku: Ju [] od najdawniejszych czasw Bogosawiona Dziewica czczona jest pod zaszczytnym imieniem Matki Boej, pod ktrej obron uciekaj si w modlitwach wierni we wszystkich przeciwnociach i potrzebach208. 4. Prawda ta znajduje potwierdzenie w ikonografii oraz w nauce Ojcw Kocioa poczwszy od IIw. W rzymskich katakumbach w. Pryscylli moemy podziwia pierwszy wizerunek Matki Boej z Dziecitkiem, a w. Justyn i w. Ireneusz mwi o Maryi jako o nowej Ewie, ktrej wiara i posuszestwo naprawiaj niewierno i nieposuszestwo pierwszej niewiasty. Zdaniem biskupa Lyonu nie wystarczyo, aeby Adam by odkupiony w Chrystusie, lecz byo rzecz suszn i konieczn, by Ewa zostaa odnowiona w Maryi209. Podkrela on w ten sposb wano roli kobiety w dziele zbawienia i kadzie podwaliny pod znamionujc cae wieki chrzecijastwa nierozczno kultu maryjnego i kultu oddawanego Jezusowi. 5. Kult maryjny wyraa si pocztkowo we wzywaniu Maryi jako Theotkos. Tytu ten zosta oficjalnie potwierdzony po kryzysie nestoriaskim na Soborze Efeskim w 431r. Reakcja wiernych na dwuznaczne i chwiejne stanowisko Nestoriusza, ktry posun si do zaprzeczenia Boskiego macierzystwa Maryi, a nastpnie pene radoci przyjcie decyzji Soboru Efeskiego potwierdzaj zakorzenienie si kultu Dziewicy pord chrzecijan. Jednake zwaszcza od Soboru Efeskiego wzrasta przedziwnie kult Ludu Boego dla Maryi, wyraajcy si w czci i mioci, w inwokacjach i naladowaniu210. Wyrazi si on zwaszcza w witach liturgicznych, pord ktrych poczynajc od Vw. nabra szczeglnego znaczenia dzie Maryi Theotkos, obchodzony 15 sierpnia w Jerozolimie, ktry pniej sta si witem Zanicia lub Wniebowzicia.

206 207

Por. Ad Smirn., I, 2 (PG 5, 707-708). Lumen gentium, 66. 208 Tame. 209 W. IRENEUSZ, Demonstratio apostolica, 33 (PO 12, 684-685). 210 Lumen gentium, 66. 91

Ponadto pod wpywem Protoewangelii Jakuba ustanowiono wita Narodzenia, Poczcia i Ofiarowania, ktre przyczyniy si do lepszego ukazania niektrych wanych aspektw tajemnicy Maryi. 6. Moemy z caym przekonaniem powiedzie, e rozwj kultu maryjnego a do naszych czasw odznacza si przedziwn cigoci. W jego dziejach przeplataj si okresy rozkwitu i kryzysy, ktrych nastpstwem bya jednak jeszcze wiksza odnowa. Wydaje si, e po Soborze Watykaskim II kult maryjny bdzie si rozwija harmonijnie dziki gbszemu zrozumieniu tajemnicy Kocioa oraz w dialogu ze wspczesnymi kulturami, aby zakorzenia si coraz bardziej w wierze i yciu Ludu Boego pielgrzymujcego po ziemi. (15.10.1997)

67. Natura kultu maryjnego

1. Sobr Watykaski II stwierdza, e kult Maryi Panny, taki jak zawsze istnia w Kociele, cho zgoa wyjtkowy, rni si przecie w sposb istotny od kultu uwielbienia, ktry oddawany jest Sowu Wcielonemu na rwni z Ojcem i Duchem witym, i jak najbardziej sprzyja temu kultowi211. Tymi sowami Konstytucja Lumen gentium przypomina, jakimi cechami odznacza si kult maryjny. Cze, jak wierni otaczaj Maryj, cho przewysza kult innych witych, ustpuje z kolei kultowi uwielbienia zastrzeonemu dla Boga i istotnie si od niego rni. Sowo uwielbienie oznacza form kultu, ktry czowiek oddaje Bogu, uznajc Go za Stwrc i Pana wszechwiata. Owiecony przez Boe objawienie, chrzecijanin wielbi Ojca w Duchu i prawdzie (J 4,23). Wraz z Ojcem wielbi Chrystusa, wcielone Sowo, woajc za apostoem Tomaszem: Pan mj i Bg mj! (J 20,28). Tym samym aktem uwielbienia obejmuje te Ducha witego, ktry z Ojcem i Synem odbiera uwielbienie i chwa, jak mwi Symbol NicejskoKonstantynopolitaski212. Wierni przyzywaj Maryj jako Matk Bo i kontempluj w Niej najwysz godno nadan jakiejkolwiek istocie stworzonej, ale nie oddaj Jej takiego samego kultu jak Osobom boskim. Istnieje nieskoczona rnica midzy kultem maryjnym a kultem oddawanym Trjcy i wcielonemu Sowu. Wynika std, e take jzyk, ktrym chrzecijaska wsplnota zwraca si do Maryi, cho przypomina czasem jzyk kultu oddawanego Bogu, ma zupenie inny walor i znaczenie. Podobnie mio, jak wierzcy darz Maryj, rni si od tej, ktr winni s Bogu: Boga naley miowa ponad wszystko, caym sercem, ca dusz i caym umysem (por. Mt 22,37), natomiast uczucie wice chrzecijan z Maryj jest przeniesieniem na paszczyzn duchow mioci dzieci do matki. 2. Midzy kultem maryjnym a kultem oddawanym Bogu istnieje jednak pewna wi: cze Maryi jest skierowana i prowadzi ku uwielbieniu Trjcy witej. Sobr przypomina, e cze chrzecijan dla Maryi Panny jak najbardziej sprzyja kultowi, jaki oddaj Wcielonemu Sowu, Ojcu i Duchowi witemu. Przyjmujc nastpnie perspektyw chrystologiczn, Sobr dodaje, e rozmaite formy pobonoci wzgldem Boej Rodzicielki, jakie Koci w granicach zdrowej i prawowiernej nauki zatwierdzi stosownie do warunkw czasu i miejsca oraz stosownie do charakteru i umysowoci wiernych, sprawiaj, e gdy Matka doznaje czci, to poznaje si, kocha i wielbi w sposb naleyty i zachowuje si przykazania Syna, przez ktrego wszystko (por. Kol 1,15-16) i w ktrym wiekuistemu Ojcu spodobao si, aby przebywaa [] wszelka peno (Kol 1,19)213. Od pocztkw Kocioa celem kultu maryjnego byo umacnianie wiernoci Chrystusowi. Czci Matk Bo znaczy gosi bstwo Chrystusa. Ojcowie Soboru Efeskiego, ogaszajc Maryj Theotkos Bogarodzic, zamierzali przecie potwierdzi wiar w Chrystusa, prawdziwego Boga. Take zakoczenie relacji o pierwszym cudzie Jezusa, dokonanym w Kanie za wstawiennictwem Maryi, podkrela, e Jej dziaanie ma na celu chwa Syna. Ewangelista pisze

211 212

Lumen gentium, 66. Denz., 150. 213 Lumen gentium, 66. 92

bowiem: Taki to pocztek znakw uczyni Jezus w Kanie Galilejskiej. Objawi swoj chwa i uwierzyli w Niego Jego uczniowie (J 2,11). 3. Kult maryjny pobudza take u tych, ktrzy go praktykuj zgodnie z duchem Kocioa, uwielbienie Ojca i Ducha witego. Uznajc bowiem warto macierzystwa Maryi, wierzcy dostrzegaj w nim te szczeglny przejaw dobroci Boga Ojca. Tajemnica Matki Dziewicy rzuca wiato na dziaanie Ducha witego, ktry sprawi, e w Jej onie poczo si dziecko, i ktry nieprzerwanie kierowa Jej yciem. Tytuy Pocieszycielki, Ordowniczki czy Wspomoycielki, ktrymi pobono chrzecijaskiego ludu okrela Maryj, nie przesaniaj, ale podkrelaj dziaanie Ducha Pocieszyciela i pomagaj wierzcym korzysta z Jego darw. 4. Sobr przypomina na koniec, e kult maryjny jest zgoa wyjtkowy, i podkrela rnic dzielc go od adoracji Boga i od czci oddawanej witym. Kult ten ma niepowtarzalny charakter, poniewa zwraca si do osoby, ktra ze wzgldu na osignit doskonao i penion misj jest jedyna w swoim rodzaju. Zupenie wyjtkowe s bowiem dary udzielone Maryi przez Bo mio, takie jak niepokalana wito, Boe macierzystwo, wspudzia w dziele odkupienia, a zwaszcza w ofierze krzya. Przez kult maryjny Koci chwali Boga i dzikuje Mu za te niezwyke dary. Do Maryi, ktra staa si Matk Kocioa i Matk ludzkoci, ucieka si z dziecic ufnoci chrzecijaski lud, aby wzywa Jej macierzyskiego wstawiennictwa i uzyska dobra potrzebne w ziemskim yciu na drodze do szczcia wiecznego. (22.10.1997)

68. Pobono maryjna a kult obrazw

1. Sobr uzasadnia doktrynalnie kult Maryi Panny, po czym zachca wiernych, by stali si jego
krzewicielami: Sobr wity umylnie podaje do wiadomoci t katolick nauk, napominajc rwnoczenie wszystkich synw Kocioa, aby szczerze popierali kult Bogosawionej Dziewicy, szczeglnie liturgiczny, a praktyki i zbone wiczenia ku Jej czci zalecane w cigu wiekw przez Urzd Nauczycielski cenili wysoko214. Przez to ostatnie napomnienie Ojcowie Soborowi pragnli potwierdzi nie formuujc szczegowych zalece e pewne modlitwy, takie jak raniec i Anio Paski, wysoko cenione w tradycji ludu chrzecijaskiego i czsto zalecane przez papiey, pozostaj skutecznymi rodkami oywiania wiary oraz pobudzania czci Maryi. 2. W dalszym cigu tekst soborowy nakazuje wiernym, aby to, co postanowione byo w minionych czasach o kulcie obrazw Chrystusa, Bogosawionej Dziewicy i witych, pobonie zachowywali215. Przypomina w ten sposb postanowienia Soboru Nicejskiego II z 787r., ktry potwierdzi prawomocno kultu witych obrazw, przeciwstawiajc si tym, ktrzy pragnli je zniszczy, uwaali bowiem, e nie s zdolne przedstawia Istot boskich216. Orzekamy napisali ojcowie tamtego zgromadzenia soborowego z ca dokadnoci w trosce o wiar, e powinny by przedmiotem kultu nie tylko wizerunki drogocennego i oywiajcego Krzya, ale tak samo czcigodne i wite obrazy malowane, uoone w mozaik lub innym sposobem wykonane ktre ze czci umieszcza si w kocioach, na sprzcie liturgicznym czy na szatach, na cianach czy na desce, w domach czy przy drogach z wyobraeniami Pana naszego Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawcy, witej Bogarodzicy, godnych czci Aniow oraz wszystkich witych i witobliwych mw217. Przypominajc to orzeczenie, Konstytucja Lumen gentium miaa potwierdzi prawomocno i warto witych wizerunkw i przeciwstawi si pewnym tendencjom, ktre zmierzay do usunicia ich z kociow i sanktuariw, aby skupi ca uwag na Chrystusie.

214 215

Lumen gentium, 67. Tame. 216 Por. Redemptoris Mater, 33. 217 Denz., 600. 93

3. Sobr Nicejski II nie poprzestaje na stwierdzeniu dopuszczalnoci wizerunkw, ale stara si

ukaza ich przydatno dla chrzecijaskiego kultu: Im czciej bowiem [wierni] spogldaj na ich obrazowe przedstawienie, tym bardziej take si zachcaj do wspominania i umiowania pierwowzorw, do oddawania im czci i pokonu218. Wskazania te odnosz si w szczeglny sposb do kultu Maryi. Obrazy, ikony i figury Matki Boej, znajdujce si w domach, miejscach publicznych, w niezliczonych kocioach i kaplicach, pomagaj wiernym odczuwa Jej nieustann obecno i wzywa Jej miociwej opieki w rnych okolicznociach ycia. Nadajc konkretny i niejako widzialny wymiar macierzyskiej dobroci Maryi, zachcaj wiernych, by zwracali si do Niej, modlili si do Niej z ufnoci i naladowali Jej wielkoduszne posuszestwo woli Boej. aden ze znanych wizerunkw nie przedstawia autentycznego oblicza Maryi, co przyznawa ju w. Augustyn219; niemniej pomagaj nam one nawiza ywsze relacje z Matk Bo. Dlatego zasuguje na poparcie zwyczaj umieszczania Jej wizerunkw w miejscach kultu i w innych budynkach, aby przypominay o Jej pomocy w trudnociach, wzyway do witoci i wiernoci Bogu. 4. W trosce o uksztatowanie prawidowego stosunku do witych wizerunkw, Sobr Nicejski przypomina, e kult obrazu skierowany jest do pierwowzoru, a kto skada hod obrazowi, ten go skada Istocie, ktr obraz przedstawia220. Tak wic adorujc w wizerunku Chrystusa Osob wcielonego Sowa, wierni speniaj autentyczny akt kultu, ktry nie ma nic wsplnego z bawochwalstwem. Podobnie te oddajc cze wizerunkowi Maryi, chrzecijanin spenia akt, ktrego celem jest w rzeczywistoci uczczenie Osoby Matki Jezusa. 5. Sobr Watykaski II wzywa jednak teologw i kaznodziejw, aby wystrzegali si zarwno przesady, jak i minimalizmu w przedstawianiu szczeglnej godnoci Matki Boej. Nastpnie dodaje: Studiujc pilnie pod przewodem Urzdu Nauczycielskiego Pismo wite, Ojcw i Doktorw oraz liturgie Kocioa, niechaj we waciwy sposb wyjaniaj dary i przywileje Bogosawionej Dziewicy, ktre zawsze odnosz si do Chrystusa, rda wszelkiej prawdy, witoci i pobonoci221. Gwarancj autentycznoci doktryny maryjnej jest wierno Pismu witemu i Tradycji, a take tekstom liturgicznym i Magisterium. Jej nieodzownym elementem jest odniesienie do Chrystusa: w Maryi bowiem wszystko pochodzi od Chrystusa i ku Niemu jest skierowane. 6. Na koniec Sobr udziela pewnych wskaza, ktre pozwalaj wiernym waciwie uksztatowa swoj synowsk wi z Maryj: Niechaj [] wierni pamitaj o tym, e prawdziwa pobono nie polega ani na czczym i przemijajcym uczuciu, ani na jakiej prnej atwowiernoci, lecz pochodzi z wiary prawdziwej, ktra prowadzi nas do uznania przodujcego stanowiska Bogarodzicy i pobudza do synowskiej mioci ku Matce naszej oraz do naladowania Jej cnt222. Ojcowie Soborowi przestrzegaj tu przed prn atwowiernoci i nadmiern uczuciowoci. Pragn przede wszystkim przypomnie, e prawdziwa pobono maryjna, ktrej rdem jest wiara i pene mioci uznanie godnoci Maryi, wzbudza synowskie przywizanie do Matki Boej i mocne postanowienie naladowania Jej cnt. (29.10.1997)

69. Modlitwa do Maryi

1. Kult maryjny rozwija si nieprzerwanie na przestrzeni wiekw. Obok tradycyjnych wit
liturgicznych powiconych Matce Chrystusa rozkwitay niezliczone formy pobonoci, czsto aprobowane i popierane przez Urzd Nauczycielski Kocioa.

218 219

Denz., 601. Por. De Trinitate, VIII, 5 (PL 42, 952). 220 Denz., 601. 221 Lumen gentium, 67. 222 Tame. 94

Wiele naboestw i modlitw maryjnych czy si integralnie z liturgi, a niektre z nich przyczyniy si te do wzbogacenia jej struktury, jak w wypadku oficjum ku czci Bogosawionej Dziewicy czy innych pobonych tekstw wczonych do Brewiarza. Pierwsza znana modlitwa maryjna pochodzi z IIIw. i zaczyna si od sw: Pod Twoj obron (Sub tuum praesidium) uciekamy si, wita Boa Rodzicielko. Jednake od XIVw. najbardziej powszechn modlitw chrzecijan do Najwitszej Panny jest Zdrowa, Maryjo. Modlitwa ta, przypominajc pierwsze sowa skierowane przez anioa do Maryi, wprowadza wiernych w kontemplacj tajemnicy wcielenia. aciskie sowo ave jest tumaczeniem greckiego chaire: stanowi wezwanie do radoci i mogoby by przeoone jako Ciesz si. Wschodni hymn Akathistos podkrela z naciskiem owo ciesz si. W Zdrowa, Maryjo Dziewica nazwana jest aski pen to okrelenie wyraa podziw dla doskonaoci i pikna Jej duszy. Wyraenie Pan z Tob ukazuje szczegln relacj osobow pomidzy Bogiem a Maryj, wpisan w wielki plan przymierza Boga z ca ludzkoci. Z kolei sowa Bogosawiona Ty midzy niewiastami i bogosawiony owoc ywota Twojego, Jezus mwi o urzeczywistnieniu si planu Boego w dziewiczym ciele Cry Syjonu. Wzywajc wit Maryj, Matk Bo, chrzecijanie zwracaj si z prob do Tej, ktra na mocy szczeglnego przywileju jest niepokalan Matk Pana: mdl si za nami grzesznymi, i powierzaj si Jej teraz i w ostatecznej godzinie mierci. 2. Rwnie tradycyjna modlitwa Anio Paski zaprasza do rozwaania tajemnicy wcielenia, zachcajc chrzecijanina, by wzorowa si na Maryi w rnych chwilach dnia, naladujc Jej gotowo do realizowania Boego planu zbawienia. Modlitwa ta pozwala nam niejako przey na nowo wielkie wydarzenie w dziejach ludzkoci wcielenie, o ktrym mwi kade Zdrowa, Maryjo. W tym kryje si warto i urok modlitwy Anio Paski, ktremu tyle razy dawali wyraz nie tylko teolodzy i pasterze, lecz rwnie poeci i malarze. W pobonoci maryjnej szczeglne miejsce zaj raniec, ktry przez powtarzan wielokrotnie modlitw Zdrowa, Maryjo prowadzi do kontemplacji tajemnic wiary. Rwnie ta prosta modlitwa, oywiajc mio ludu chrzecijaskiego do Matki Boej, jeszcze wyraniej zwraca modlitw maryjn ku jej waciwemu celowi, ktrym jest uwielbienie Chrystusa. Papie Pawe VI, podobnie jak i jego poprzednicy, zwaszcza Leon XIII, Pius XII i Jan XXIII, bardzo wysoko ceni modlitw racow i zachca do odmawiania jej w rodzinach. Ponadto w Adhortacji apostolskiej Marialis cultus wyjani teologi raca, przypominajc, e jest to modlitwa ewangeliczna, skoncentrowana na tajemnicy odkupieczego wcielenia i potwierdzajc jej ukierunkowanie wyranie chrystologiczne223. W pobonoci ludowej racowi towarzysz czsto litanie, z ktrych najbardziej znana jest litania odmawiana w sanktuarium w Loreto i std zwana loretask. Bardzo proste wezwania litanii pomagaj skupi uwag na osobie Maryi, by dostrzec bogactwo duchowe, jakim obdarzya J mio Ojca. 3. Jak pokazuje liturgia i pobono maryjna, Koci zawsze przywizywa wielk wag do kultu Maryi, uwaajc, e jest on nierozcznie zwizany z wiar w Chrystusa. Znajduje on bowiem podstaw w planie Ojca, w woli Zbawiciela i w inspirujcym dziaaniu Ducha Pocieszyciela. Otrzymawszy od Chrystusa zbawienie i ask, Maryja jest powoana, by odegra donios rol w odkupieniu ludzkoci. Przez pobono maryjn chrzecijanie uznaj warto obecnoci Maryi na drodze do zbawienia, zwracajc si do Niej z probami o wszelkiego rodzaju aski. Wiedz zwaszcza, e mog liczy na Jej macierzyskie wstawiennictwo, by otrzyma od Pana wszystko, co konieczne do rozwoju ycia Boego i osignicia zbawienia wiecznego. Jak wiadcz liczne tytuy przyznawane Maryi i nieustanne pielgrzymki do sanktuariw maryjnych, zaufanie wiernych do Matki Jezusa skania ich do przyzywania Jej w codziennych potrzebach. Wierzcy maj pewno, e Jej macierzyskie serce nie moe pozosta obojtne na materialn i duchow ndz Jej dzieci.

223

Marialis cultus, 46. 95

W ten sposb naboestwo do Matki Boej, zachcajc do ufnoci i spontanicznoci, wprowadza klimat radoci do ycia duchowego i pomaga wiernym i naprzd wymagajc drog Bogosawiestw. 4. Przypomnijmy na koniec, e naboestwo do Maryi, podkrelajc ludzki wymiar wcielenia, pomaga nam wyraniej dostrzec oblicze Boga dzielcego radoci i cierpienia ludzkoci Boga z nami, ktrego Ona pocza jako czowieka w swym przeczystym onie i urodzia, opiekowaa si Nim i towarzyszya Mu z niewymown mioci od dni Nazaretu i Betlejem a po Krzy i Zmartwychwstanie. (5.11.1997)

70. Matka jednoci i nadziei

1. Sobr Watykaski II opisuje relacje midzy Maryj a Kocioem, po czym stwierdza z
radoci, e cze Matce Boej oddaj rwnie chrzecijanie nie nalecy do wsplnoty katolickiej: Obecnemu Soborowi witemu wielk rado i pociech sprawia to, e take wrd braci odczonych nie brak takich, co Matce Pana i Zbawiciela okazuj cze nalen224. Susznie zatem mona powiedzie, e powszechne macierzystwo Maryi, cho jeszcze wyraniej ukazuje bolesne podziay midzy chrzecijanami, stanowi wielki znak nadziei dla ruchu ekumenicznego. Pod wpywem szczeglnej koncepcji aski i eklezjologii wiele Wsplnot protestanckich sprzeciwio si doktrynie i kultowi maryjnemu, uwaajc, e doktryna o wsppracy Maryi z dzieem zbawienia narusza jedyne porednictwo Chrystusa. W tej perspektywie kult Matki postrzegany jest jako konkurencja dla czci nalenej Synowi. 2. Jednake podjta w ostatnich czasach gbsza refleksja nad myl pierwszych reformatorw ukazaa, e zajmowali oni stanowiska bardziej otwarte wobec nauki katolickiej. Na przykad Luter w swoich pismach wyraa mio i cze dla Maryi, wychwalanej jako wzr wszelkich cnt. Mwi o nadzwyczajnej witoci Matki Boej i przypisuje Jej czasem przywilej Niepokalanego Poczcia, dzielc z innymi Reformatorami wiar w wieczyste dziewictwo Maryi. Studium myli Lutra i Kalwina, a take analiza pewnych pism chrzecijan ewangelikw oywiy zainteresowanie niektrych protestantw i anglikanw rnymi zagadnieniami doktryny mariologicznej. Cz z nich zaja nawet stanowisko bardzo zblione do katolickiego nauczania na temat podstawowych zaoe doktryny mariologicznej, takich jak boskie macierzystwo, dziewictwo, wito i macierzystwo duchowe. Troska o dowartociowanie obecnoci kobiety w Kociele sprzyja wysikom zmierzajcym do uznania roli Maryi w historii zbawienia. Wszystkie te fakty s te rdem nadziei dla ruchu ekumenicznego. Katolicy ywi gbokie pragnienie, by mc dzieli ze wszystkimi brami w Chrystusie rado z obecnoci Maryi w yciu wedug Ducha. 3. Pord braci, ktrzy Matce Pana i Zbawiciela okazuj cze nalen, Sobr wymienia szczeglnie chrzecijan wschodnich, ktrzy z gorcym zapaem i pobonie wspuczestnicz w kulcie Bogarodzicy zawsze Dziewicy225. Jak wiadcz o tym rozliczne przejawy kultu, cze oddawana Maryi stanowi wany element jednoci midzy katolikami i prawosawnymi. Pozostaj jednake pewne rozbienoci co do dogmatw o Niepokalanym Poczciu i Wniebowziciu, chocia prawdy te zostay po raz pierwszy sformuowane wanie przez niektrych teologw wschodnich wystarczy wspomnie takich wielkich autorw jak Grzegorz Palamas (zm. 1359r.), Mikoaj Kabasilas (zm. po 1396r.), Jerzy Scholarios (zm. po 1472r.). Jednake pomimo tych rozbienoci, wynikajcych moe bardziej ze sformuowania ni z samej treci, nie powinnimy zapomina o wsplnej wierze w Boskie macierzystwo Maryi, w Jej nienaruszone Dziewictwo, doskona wito oraz macierzyskie wstawiennictwo u Syna. Jak przypomnia Sobr Watykaski II, gorcy zapa i pobono cz prawosawnych i katolikw w oddawaniu czci Matce Boej.

224 225

Lumen gentium, 69; por. Redemptoris Mater, 29-34. Lumen gentium, 69. 96

4. W kocowej czci Konstytucji Lumen gentium Sobr zachca do zawierzenia Maryi sprawy
jednoci chrzecijan: Niech wszyscy chrzecijanie bagaj wytrwale Matk Boga i Matk ludzi, aby Ona, ktra modlitwami swymi wspieraa pocztki Kocioa, take i teraz w niebie, wywyszona ponad wszystkich witych i aniow, we Wsplnocie wszystkich witych wstawiaa si u Syna swego226. Podobnie jak w pierwotnej wsplnocie obecno Maryi sprzyjaa jednoci serc, ktra umacniaa si i stawaa widoczna dziki modlitwie (por. Dz 1,14), tak te gbsza komunia z T, ktr w. Augustyn nazywa matk jednoci227, pozwoli kiedy chrzecijanom cieszy si tak upragnionym darem jednoci ekumenicznej. Wznosimy nieustannie modlitwy do Najwitszej Panny, aby tak jak na pocztku podtrzymywaa w drodze wsplnot chrzecijask zjednoczon w modlitwie i przepowiadaniu Ewangelii, rwnie dzisiaj swoim wstawiennictwem uprosia pojednanie i pen jedno wszystkich wierzcych w Chrystusa. Maryja, Matka ludzi, dobrze zna potrzeby i pragnienia ludzkoci. Do Niej szczeglnie zwraca si Sobr z prob o wstawiennictwo, dopki wszystkie rodziny ludw, zarwno tych, ktre nosz zaszczytne imi chrzecijaskie, jak i tych, co nie znaj jeszcze swego Zbawiciela, nie zespol si szczliwie w pokoju i zgodzie w jeden Lud Boy na chwa Przenajwitszej i nierozdzielnej Trjcy228. Pokj, zgoda i jedno, przedmiot nadziei Kocioa i ludzkoci, wydaj si jeszcze odlege. S one wszake darem Ducha witego, o ktry trzeba nieustannie prosi, biorc wzr z Maryi i pokadajc nadziej w Jej wstawiennictwie. 5. Zanoszc takie proby, chrzecijanie dziel oczekiwanie Tej, ktra osignwszy peni cnoty nadziei podtrzymuje Koci zmierzajcy ku przyszoci w Bogu. Maryja osigna ju wieczne szczcie, bo uwierzya, e speni si sowa powiedziane Jej od Pana (por. k 1,45), teraz za towarzyszy wierzcym i caemu Kocioowi, aby pord radoci i trosk ycia obecnego byli w wiecie prawdziwymi prorokami nadziei, ktra nie moe zawie. (12.11.1997)

226 227

Lumen gentium, 69. Sermo 192, 2 (PL 38, 1013). 228 Lumen gentium, 69. 97