You are on page 1of 95

Flickr: ahisgett CC BY

P RZEWODNIK PO O TWARTYCH Z ASOBACH E DUKACYJNYCH


1

Opracowanie: Karolina Grodecka, Kamil liwowski wersja 4. zaktualizowana Koalicja Otwartej Edukacji, 2012

Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych powsta dziki wsparciu

Graka na okadce autorstwa ahisgett, licencja CC BY 2.0, rdo: http://www.ickr.com/


photos/hisgett/5292900367/ BY

Przewodnik udostpniany na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa, Na tych samych warunkach 3.0. Pewne prawa zastrzeone na rzecz autorw i Koalicji Otwartej Edukacji. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci pod warunkiem wskazania autorw i Koalicji Otwartej Edukacji jako wacicieli praw do tekstu oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak dugo, jak tylko na utwory zalene bdzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostpny na stronie: http:// creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl
2

S PIS TRECI
O przewodniku ....................................................................................................................... s. 5 Otwarto w edukacji ........................................................................................................ s. 7 Otwarte Zasoby Edukacyjne ......................................................................................... s. 9 Wolne licencje ........................................................................................................................ s. 11 Domena publiczna ............................................................................................................... s. 19 Katalog Otwartych Zasobw Edukacyjnych ......................................................... s. 23 Wyszukiwanie Otwartych Zasobw Edukacyjnych .......................................... s. 43 Publikowanie i wykorzystanie otwartych treci w serwisach web 2.0 .... s. 51 Oznaczanie treci licencjami ........................................................................................... s. 79 Dostpno zasobw w Internecie (J. Zadrony)................................................ s. 91 Wykorzystane rda .......................................................................................................... s. 95

O PRZEWODNIKU
Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych zosta przygotowany gwnie z myl o nauczycielach szkolnych, niemniej jednak kada osoba zainteresowana otwartoci w edukacji, znajdzie tutaj praktyczne informacje, jak dziaa w otwartym modelu publikacji. Przewodnik to wiedza w piguce. Jeli chcesz zdoby solidne podstawy teoretyczne na temat OZE, przewodnik to idealny punkt startowy. Jest rwnie dobrym sposobem na usystematyzowanie problematyki otwartych treci. Znajduj si w nim najwaniejsze informacje o idei OZE, katalog zasobw i sposobw wyszukiwania, zaoenia licencji Creative Commons, narzdzia do otwartego publikowania i wiele innych wskazwek. Raport HORIZON 2010 prognozowa, e rozwj otwartych treci edukacyjnych na szerok skal to kwestia maksymalnie jednego roku. Naszym zdaniem otwarto w edukacji dawno przekroczya etap prognozy. Mamy nadziej, e po przeczytaniu przewodnika dowiesz si, e przewidywane trendy maj ju bardzo realny ksztat. yczymy interesujcej lektury.

Zesp Koalicji Otwartej Edukacji

OTWARTO W EDUKACJI
Flickr: CC BY-SA opensourceway

Idea otwartej edukacji zbudowana jest na przekonaniu, e wiedza caego wiata jest dobrem publicznym, dlatego kady powinien mie swobod wykorzystywania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i rozpowszechniania materiaw edukacyjnych bez ogranicze by uczyni edukacj zarwno bardziej dostpn, jak i bardziej skuteczn.

Otwarta edukacja edukacj przyszoci


Efektem dziaania w otwartym modelu jest otwar ta publikacja treci, nazywanych w kontekcie edukacji - otwartymi zasobami edukacyjnymi (OZE). Jest to sposb udostpniania treci, pozwalajcy na ich szerokie wykorzystywanie bez przeszkd technologicznych ani prawnych (z otwart licencj na ich dalsze wykorzystywanie).

Generalnie otwarto to, z jednej strony, kwestia dostpnoci treci, a z drugiej, zapewnienia ich odbiorcom i uytkownikom okrelonych swobd. Obok otwartej edukacji mamy otwar t nauk, kultur, otwar te treci, oprogramowanie, licencje, standardy, instytucje... i otwartych na kooperacj i wzajemne uczenie si od siebie ludzi. Wsplnym mianownikiem tych zjawisk jest ch rozwijania wsppracy opartej owzajemn otwarto na prac innych i swobod korzystania ze wsplnych materiaw przez kad ze stron: autorw, wspautorw, instytucje i odbiorcw. Dlaczego wybieramy otwarto? Powszechny dostp do informacji pozwala na zwikszenie pozytywnych efektw dziaa, suy budowaniu renomy instytucji, umoliwia wprowadzanie nowych modeli wsppracy z innymi instytucjami, wreszcie pozwala na innowacyjne dziaania angaujce bezporednio odbiorcw. Zapewnienie dostpu do treci to zadanie, ktre z pomoc technologii cyfrowych moe by realizowane przy niemal zerowych kosztach. Jednoczenie otwar to suy
7

zarwno organizacji ktra dziki temu moe skuteczniej si komunikowa. Otwarto to take sposb na maksymalizacj spoecznego zysku pyncego z dziaa organizacji. Otwarta dystrybucja wiedzy i informacji pomidzy organizacjami uatwia tworzenie nowych projektw, przyspiesza proces wdraania wiedzy i jej aktualizowania, wreszcie zapobiega dublowaniu si wysikw. Otwarte publikacje daj znacznie wikszy od standardowego zwrot nakadw na inwestycje w postaci udzielonej pomocy, informacji, generowania nowych projektw w oparciu o dostpn wiedz i moliwoci wsppracy.

O TWARTE Z ASOBY E DUKACYJNE


Flickr CC BY bachmot

Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) deniowane s jako te materiay, ktre s publicznie dostpne winternecie (bez kontroli dostpu), opublikowane wraz zprawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) inajczciej rozwijane wotwarty sposb. [1]
Powszechne ju wykorzystanie komputerw i internetu jest dla nauczycieli ogromn szans jeszcze nigdy samodzielne przygotowanie bd znalezienie idostosowanie do wasnych potrzeb interesujcych i przydatnych pomocy naukowych nie byo tak atwe. Spoeczno akademicka zawsze dzielia si wiedz. Raport OECD Giving Knowledge for Free: the emergence of Open Educational Resources wykaza, e ponad 3000 kursw z p o n a d 3 0 0 u n i we r s y t e t w by o dostpnych na wiecie w 2007 roku. Rosnca liczba inicjatyw otwar tego u d o s t p n i a n i a t r e c i e d u k a c y j ny c h spowodowaa powstanie ruchu Otwartych Zasobw Edukacyjnych (OZE). [2] Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz pierwszy zosta uyty podczas Forum on the
9

Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries przy UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania dostrzegli wtedy potrzeb tworzenia dostpnych dla wszystkich zasobw edukacyjnych. Nie istnieje centralna organizacja grupujca, zarzdzajca czy standaryzujca procedury OZE. Otwar te Zasoby Edukacyjne to termin okrelajcy wiele zrnicowanych inicjatyw edukacyjnych z caego wiata, zorganizowanych zarwno w tradycyjny, jak i innowacyjny sposb, majcych rne cele i grupy benecjentw. Istnieje jednak zgoda czym OZE s.

Otwarte Zasoby Edukacyjne to materiay dostpne do dalszego wykorzystania, bez koniecznoci pytania kogokolwiek o zgod. Zasoby mog mie form podrcznikw, kursw online, syllabusw, testw, multimediw, oprogramowania i innych narzdzi, ktre mona wykorzysta w procesie nauczania i uczenia si. Mwic oglnie, mog to by materiay dedykowane, opracowane na potrzeby programu ksztacenia lub kady inny zasb, ktry w procesie ksztacenia mona wykorzysta. Kady ma prawo si nimi dzieli, adaptowa, poprawia i tumaczy na inne jzyki. Aby byo to legalne w wietle prawa autorskiego przy ich publikacji stosowane s tzw. wolne licencje. Dziki nim korzystanie z otwartych zasobw jest proste. Zgodnie z zapisami wolnej licencji kady moe: ponownie wykorzystywa materiay opracowane przez innych, zmienia, przeksztaca, adaptowa do swoich celw i potrzeb (np. tumaczy teksty w j. obcych), czy z innymi materiaami (remixowa, np. tekst z dwikiem), ponownie rozpowszechnia - dzieli si swoj prac z innymi. [4]

DEKLARACJA KAPSZTADZKA
W styczniu 2008r. zostaa opublikowana Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji, jeden zkluczowych dokumentw okrelajcych cele imetody ruchu OZE. Deklaracja bya efektem spotkania iwsplnej pracy kilkudziesicioosobowej grupy pracownikw organizacji pozarzdowych, przedstawicieli instytucji naukowych iadministracji pastwowej, nauczycieli iautorw materiaw edukacyjnych zcaego wiata. [3] 3 lary Deklaracji: nauczyciele i uczcy si zaangaowani w tworzenie, wykorzystywanie, dostosowywanie do swoich potrzeb oraz ulepszanie otwartych zasobw edukacyjnych otwarte zasoby edukacyjne publikowane na wolnych licencjach, w formatach zapewniajcych w praktyce prawa gwarantowane przez licencje, oraz dostpnych na rnorodnych platformach technicznych polityka otwartej edukacji - organy wadzy oraz dyrekcje szk iuniwersytetw powinny nada otwartej edukacji najwyszy priorytet. Deklaracja zostaa przetumaczona na jzyk polski.

OTWARTE ZASOBY W POLSCE


Polskie organizacje zaangaowane wtworzenie otwartych projektw edukacyjnych to 13 instytucji i organizacji skupionych wok Koalicji Otwartej Edukacji, ktrej celem jest promowanie metod, ideaw i dobrych praktyk OZE. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Fundacja Nowoczesna Polska, Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego iKomputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (polski partner Creative Commons) oraz Stowarzyszenie Wikimedia Polska to czonkowie zaoyciele Koalicji. Polska jest dzi postrzegana jako jeden z liderw innowacji na rzecz otwartoci wedukacji. [3]

10

W OLNE L ICENCJE

Na wiecie powszechnie obowizujcym systemem ochrony praw twrcw/autorw jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest ustaw o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku. Czas trwania autorskich praw majtkowych wynosi 70 lat od mierci twrcy lub ostatniego z wsptwrcw. Prawo autorskie jest na tyle restrykcyjne, e w znacznym stopniu ogranicza wykorzystanie twrczoci przez innych uytkownikw. W odniesieniu do przestrzeni cyfrowej, zapisy ustawy o prawie autorskim roku nie uwzgldniaj nowych mechanizmw publikacji, komunikacji ikorzystania z twrczoci innych. Ograniczenia te stay si punktem wyjcia do stworzenia alternatywnych systemw licencjonowania - wolnych licencji, ktre s znacznie bardziej liberalne dla odbiorcw (uytkownikw) zasobw cyfrowych.

WOLNE LICENCJE: GNU GPL (General Public License) Creative Commons Uznanie Autorstwa (CC BY) Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA)

LICENCJE CREATIVE COMMONS


Creative Commons jest midzynarodowym projektem oferujcym darmowe rozwizania prawne i inne narzdzia suce zarzdzaniu przez twrcw prawami autorskimi do swoich utworw. Creative Commons wspiera woln kultur: produkcj i wymian utworw traktowanych jako dobro wsplne. Creative Commons powstaa w 2001 r. jako amerykaska organizacja pozarzdowa. Polski oddzia dziaa od 2005 r. Podstawowym narzdziem Creative Commons s licencje prawne pozwalajce zastpi tradycyjny model Wszystkie prawa zastrzeone zasad Pewne prawa zastrzeone przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego. Licencje Creative Commons wykorzystuj prawo autorskie, aby umoliwi autorowi przekazanie innym czci przysugujcych mu praw. Nie wymagaj cakowitego zrzeczenia si praw autorskich. Autor ma do wyboru zestaw czterech rnych warunkw udostpnienia swojego utworu, dziki temu moe samodzielnie okreli zasady, na ktrych chce dzieli si swoj twrczoci z innymi.

11

Flickr CC BY Franz Patzig

Cztery podstawowe warunki licencji CC to [3]:


Uznanie autorstwa. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia iwykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego podstawie utwory zalene pod warunkiem, e zostanie przywoane nazwisko autora pierwowzoru. Na tych samych warunkach. Wolno rozprowadza utwory zalene jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej udostpniono utwr oryginalny. Uycie niekomercyjne. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia iwykonywa objty prawem autorskim utwr oraz opracowane na jego podstawie utwory zalene jedynie do celw niekomercyjnych. Bez utworw zalenych. Wolno kopiowa, rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr jedynie w jego oryginalnej postaci tworzenie utworw zalenych nie jest dozwolone.

Zestaw tych warunkw tworzy 6 rnych licencji Creative Commons


Licencja Uznanie autorstwa (BY) Symbol Sposb wykorzystania Komercyjny i niekomercyjny Co mona robi z utworem Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr Publikowa na dowolnej licencji Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr Publikowa tylko na takiej samej licencji jak licencja oryginau

Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach (BY-SA)

Komercyjny i niekomercyjny

12

Licencja Uznanie autorstwa Bez utworw zalenych (BY-ND) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne (BY-NC) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Na tych samych warunkach (BY-NC-SA) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych (BY-NC-ND)

Symbol

Sposb wykorzystania Komercyjny i niekomercyjny

Co mona robi z utworem Kopiowa Rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr tylko w jego oryginalnej postaci Publikowa na dowolnej licencji Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr Publikowa na dowolnej licencji Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr Publikowa tylko na takiej samej licencji jak licencja oryginau

Tylko niekomercyjny

Tylko niekomercyjny

Tylko niekomercyjny

Kopiowa Rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr Publikowa na dowolnej licencji

Tab. 1. Licencje Creative Commons

Kada z licencji zawiera warunek BY co oznacza, e warunkiem koniecznym przy wykorzystywaniu utworu oryginalnego jest: podanie listy autorw oraz informacji, e utwr jest dostpny na danej licencji.

13

CZYM S WOLNE LICENCJE (ANG. COPYLEFT)?


Udostpnienie twrczoci na wolnych licencjach oznacza, e kady ma prawo j wykorzystywa, poprawia, dostosowywa, powiela, rozprowadza za darmo lub za opat, oraz upowszechnia swoje udoskonalenia, aby moga z nich korzysta caa spoeczno. Wolna licencja to rodzaj umowy, ktr autor utworu, waciciel praw autorskich, zawiera z ca reszt ludzkoci. Zgodnie z Denicj Wolnych Dbr Kultury licencja uznawana za woln musi gwarantowa:

wolno wykorzystywania utworu i czerpania korzyci z jego uywania wolno poznawania utworu i stosowania nabytej w ten sposb wiedzy wolno tworzenia i rozpowszechniania kopii informacji lub utworu, w caoci lub we fragmentach wolno wprowadzania zmian i poprawek, i rozpowszechniania utworw pochodnych [10].

Czy licencje CC to to samo co wolne licencje? Nie wszystkie licencje Creative Commons s wolne. Z szeciu istniejcych licencji (opis kadej z nich znajduje si na stronie http://creativecommons.pl/polskie-licencje-cc/), tylko dwie s w peni wolne: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 lub inna wersja jzykowa tej licencji opublikowana przez organizacj Creative Commons.Teksty licencji pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/. Znana rwnie jako CC-BY; Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0. lub inna wersja jzykowa tej licencji opublikowana przez organizacj Creative Commons. Tekst licencji pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/bysa/3.0/. Znana rwnie jako CC-BY -SA. Naley wic zwrci uwag na to jak konkretnie licencj CC wybra autor dziea, ktre chcemy wykorzysta.

Inne wolne licencje [5]


Licencja CC0 (Creative Commons Zero) - w praktyce przenosi utwr do domeny publicznej poprzez owiadczenie twrcy, e rezygnuje ze wszelkich roszcze prawno-autorskich; nie nakada nawet obowizku podania autora przy wykorzystaniu utworu. Pytanie, po co zostao utworzone CC0 dodatkowy wobec istniejcych ju licencji mechanizm uwalniania treci? Ot ma on zapewni jeszcze wiksz swobod korzystania z utworw ni ta, ktr daje licencja Creative Commons Uznanie autorstwa. Sposobem na osignicie tego
14

celu jest cakowite zrzeczenie si praw do utworu, cznie na przykad z wymogiem uznania autorstwa. W praktyce CC0 przenosi utwr do domeny publicznej (o ile jest to dozwolone w danym systemie prawa). W przeciwiestwie do licencji Creative Commons dostosowywanych do kadej jurysdykcji, CC0 cechuje uniwersalno, wynikajca z niezwizania jej z konkretnym systemem prawa czym przypomina wiele licencji open source (otwartego kodu rdowego). Chocia skuteczno CC0 moe rni si w zalenoci od pastwa, to pozostaje najbardziej kompletnym narzdziem do wspierania domeny publicznej. Na gruncie prawa polskiego autorskie prawa osobiste s niezbywalne, jednak istnieje moliwo, aby twrca zobowiza si do niewykonywania tych praw. Zoenie owiadczenia CC0 moe stanowi tak (wic) deklaracj. Z racji na istniejce take w Polsce bardzo rnorodne ograniczenia w zrzekaniu si praw autorskich majtkowych i osobistych, CC0 zawiera rwnie dodatkowy mechanizm w postaci licencji. Objcie ni utworu nie przenosi go do domeny publicznej, niemniej jednak udostpnia go na warunkach maksymalnie do tego stanu zblionych. CC0 oznacza udzielenie niewycznej licencji, otwartej w maksymalnym moliwym stopniu. Licencja ta jest nieodpatna, nie daje si przenosi, nie zawiera zezwolenia na sublicencjonowanie. Jest niewyczna, nieodwoalna i bezwarunkowa oraz udzielana na maksymalny okres dozwolony przez prawo waciwe. Licencja ma obejmowa korzystanie za porednictwem wszelkich istniejcych obecnie lub w przyszoci rodkw przekazu (bez ograniczenia liczby egzemplarzy), do jakiegokolwiek celu (z wyranym zezwoleniem na korzystanie komercyjne, reklamowe i w celu promocji). Wicej o licencji CC 0 w opracowaniu Krzysztofa Siewicza (http://koed.org.pl/2011/10/creative-commons-zero-w-polskim-prawie/). GNU FDL - Licencja GNU Free Documentation License (GNU FDL) jest najstarsz woln licencj. Zostaa napisana przez Free Software Foundation gwnie do stosowania przez autorw dokumentacji wolnego oprogramowania i tak jest nadal wykorzystywana. Licencja Free Art Licence zostaa stworzona dla tych, ktrzy chc udostpnia swoje utwory artystyczne na zasadach podobnych do GNU FDL, ale bez uciliwego warunku dodawania do utworu penego tekstu licencji. Licencja ta ma zblione warunki do GNU FDL i CC-BY-SA, czyli zezwala na dowolne kopiowanie i tworzenie utworw zalenych. Wzr licencji jest dostpny na stronie: Copyleft Attitude http://artlibre.org.

CZYM JEST OTWARTO PUBLIKACJI?


Otwarta publikacja to taka, ktra jest udostpniona w formie elektronicznej zezwalajcej na szerokie wykorzystywanie treci - bez przeszkd technologicznych czy prawnych. W praktyce oznacza to udostpnienie wynikw bada oraz materiaw edukacyjnych w Internecie. Moe to by gwny lub uzupeniajcy tradycyjne modele sposb upowszechniania wiedzy. Zakres otwartoci treci zawsze wie si z decyzjami autorw imoe by wyraony dziki otwartym licencjom, ktre okrelaj dalsze ich wykorzystywanie. Otwarto wyraa si z jednej strony decyzj wacicieli o szerokim udostpnieniu utworw, a z drugiej w zapewnieniu ich odbiorcom okrelonych swobd. Idea otwartoci zbudowana jest na przekonaniu, e kady powinien mie prawo i swobod wykorzystania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania oraz ponownego przetworzenia wiedzy, ktra stanowi dobro wsplne.

15

RODZAJE OTWARTOCI
Prawna otwartoci jest gwarancj prawa do ponownego wykorzystania publikacji, zapewnia demokratyczny dostp do zasobw. Prawnie uregulowana otwarto jest podstaw dla drugiego rodzaju otwartoci - technicznej, ktra polega na: dostpnoci zasobw w sieci, otwartoci standardw i atwoci dystrybucji, co z kolei przekada si na zwikszenie zasigu jej odbioru.

POZIOMY OTWARTOCI PUBLIKACJI (KONTEKST PRAWNY)


Publikacja moe by bardziej lub mniej otwarta ze wzgldu na sposb jej udostpnienia i warunki prawne, na jakich zostaa udostpniona. Mona wyrni nastpujce stopnie otwartoci:

Rys. 1. Poziomy otwartoci W: Otwarto w publicznych instytucjach kultury, 2011, oprac. Hofmokl, Tarkowski, liwowski

ZALETY STOSOWANIA WOLNYCH LICENCJI [7]


Prace na licencji 'Uznanie autorstwa' (CC BY) mog by ponownie rozpowszechniane i przetwarzane bez ogranicze, jedynie pod warunkiem zachowania informacji dotyczcych autorstwa. Oznacza to, e mog by tumaczone, dostosowywane do lokalnych standardw, wykorzystywane w produktach komercyjnych i czone z dowolnymi materiaami edukacyjnymi. Licencja CC BY zezwala na dalsze wykorzystywanie kademu i do dowolnych celw, jeli tylko oryginalny autor pozostanie waciwie opisany. Licencja 'Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach' (CC BY-SA) oznacza, e wszystkie utwory pochodne musz by opublikowane na tej samej licencji, co orygina i zachowa informacj o autorze. Ten warunek jest atrakcyjny dla organizacji/osb, ktre pragn, aby wykorzystywanie ich utworw powikszao pule otwartych zasobw poprzez zastrzeenie, aby kady utwr pochodny by rwnie otwarty, nawet kosztem utraty wielu potencjalnych zastosowa. Jednak utworw opatrzonych warunkiem 'Na tych samych warunkach' czsto nie
16

mona czy z innymi otwartymi zasobami edukacyjnymi, co moe stanowi istotn barier dla wielu grup studentw czy nauczycieli.

JAK DOTRZYMA WARUNKW LICENCJI?


Poza przestrzeganiem warunkw licencji (zob. Tab 1. Licencje Creative Commons - ostatnia kolumna, s. 12-13) istotny jest take sposb oznaczenia efektw naszej pracy, jeli zostaa przerobiona, zmieniona, zaadaptowana lub tylko skopiowana. Wymogi licencji s spenione po doczeniu do nowo opracowanego tekstu/prezentacji/ artykuu w sposb widoczny dla czytelnika nastpujcego tekstu: Dziea zalene: te same warunki: jeli zmieniamy, np. prezentacj na lekcj biologii, ktra jest dostpna na licencji z warunkiem SA, naley poda: Autorw oryginau, link do oryginau, licencj oryginau. Bd to wszystkie treci dostpne na licencji CC BY-SA, CC BY-NC-SA. inne licencje: jeli zmieniamy scenariusz warsztatw, ktre s dostpne na licencji zezwalajcej na publikowanie na tej samej lub dowolnej licencji, naley poda: Autorw oryginau, link do oryginau, licencja oryginau, nowa nadana przez nas licencja. Bd to wszystkie treci na licencji CC BY, CC BY-NC.

Kopia (bez dzie zalenych): W przypadku wiernej kopii utworw naley poda autorw, nazw licencji i link do licencji. Bd to treci na licencji CC BY-ND, CC BY-NC-ND. Te elementy naley uwzgldni take przy treciach dostpnych na kadej innej licencji. Uycie niekomercyjne: W przypadku uycia niekomercyjnego naley doda zapis jak okrelono wyej w zalenoci od rodzaju licencji

PAMITAJ O BIBLIOGRAFII
Jeli pracujesz nad wikszym tekstem i wykorzystujesz prace na rnych licencjach, musisz pamita o kompatybilnoci licencji. W bibliograi naley poda przy kadej wykorzystanej publikacji licencj i link do oryginau. Wicej o kompatybilnoci znajduje si w rozdziale Publikowanie i oznaczanie treci licencjami.

WOLNE LICENCJE W PRAKTYCE


Przygotowujc si do lekcji, piszc scenariusz lub pracujc nad prezentacj, moesz skorzysta zzasoby dostpnych w Internecie na otwartych zasadach. Na przykad: tumaczenie artykuu i wykorzystanie go w caoci lub fragmencie do pracy z uczniami, wykorzystanie gotowego konspektu lekcji i dostosowanie go do potrzeb wasnej lekcji, wykorzystanie nagrania muzycznego jako podkadu do animacji/prezentacji, etc. W kadym powyszym przypadku, niezalenie od tego czy oryginalny materia jest przerabiany czy wykorzystywany w niezmienionej formie, naley poda autora, wskaza pierwotne miejsce publikacji materiau [poprzez podanie linku] oraz okreli licencj.

17

Dobrze poda take dat odczytu (w przypadku cyfrowych zasobw czsto zdarza si, e adresy staj si nieaktualne lub zasb zmienia miejsce wystpowania w sieci).

Przykad zastosowania licencji

To zdjcie zostao udostpnione w serwisie Flickr na licencji CC BY przez autora o nazwie Recyclethis. Dziki temu mona je kopiowa, dowolnie zmienia, wykorzystywa do celw komercyjnych lub niekomercyjnych oraz publikowa na dowolnej licencji CC.
http://www.ickr.com/photos/recyclethis/18 5807557/

To zdjcie zgodnie z licencj dla oryginau zostao przerobione (dodane napisy na patyczkach), ponownie wykorzystane w Internecie i udostpnione w serwisie Wikiedukator na tej samej licencji CC BY. W opisie znalaz si link do oryginau, informacja o autorze i wykorzystanej pierwotnie licencji.
http://wikieducator.org/File:Recyclethis-185 807557.jpg

18

DOMENA PUBLICZNA
Poza systemami licencji otwartych, funkcjonuje Domena publiczna (DP). W najwszym znaczeniu jest to twrczo, z ktrej mona korzysta bez ogranicze, poniewa prawa majtkowe do twrczoci wygasy lub twrczo ta nigdy nie bya lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. [8] Domena publiczna definiowana jest jako abstrakcyjny zbir utworw, ktre nie s kontrolowane, zabezpieczone czy zawaszczone przez kogo na mocy systemu wasnoci intelektualnej. Okrelenie to ma wskazywa, e utwory s "wasnoci publiczn", dostpne dla kadego z nas, do wykorzystania w dowolnym celu.

Oznaczenie Domeny Publicznej

O domenie publicznej mwi si najczciej wopozycji do utworw, ktrych wykorzystanie jest ograniczone. Zgodnie ze wspczesnym polskim prawem autorskim oryginalne prace literackie, dziea sztuki, utwory muzyczne itp. s chronione prawem od momentu ich stworzenia a do 70 lat od mierci autora/ wsptwrcw. Po tym czasie wygasa autorskie prawo majtkowe, a utwr wchodzi do domeny publicznej [9]. Na wiecie okres obowizywania prawa autorskiego jest rny wrnych krajach w zaleno od narodowych systemw legislacji. W krajach Unii to 70 lat, wStanach Zjednoczonych to okres 100 lat, w krajach azjatyckich 50 lat. Balfour Smith z Duke University bazujc na wykazie pastw i obowizujcych w nich standardowych regulacji prawa autorskiego w Wikipedii, opracowa map przedstawiajc czas obowizywania prawa autorskiego w rnych krajach wiata. Mapa dostpna na europejskiej stronie Dnia Domeny Publicznej (http://www.publicdomainday.org/sites/www.publicdomainday.eu/les/ World_copyright-terms.jpg).

W przypadku utworw znajdujcych si w Domenie publicznej nie ma obowizku ich oznaczania w repozytoriach, serwisach lub bibliotekach cyfrowych. Niektre repozytoria, np. Wikimedia Commons stosuj odpowiednie oznaczenia graczne i opisy.

DOMENA PUBLICZNA W POLSCE


W polskim systemie prawnym nie ma denicji public domain. Nie oznacza to, e w polskiej kulturze korzystanie z zasobw bdcych wasnoci publiczn jest niemoliwe. Pojcie to nie jest zakorzenione ani powszechnie stosowane. Niemniej jednak istnieje wiele inicjatyw i projektw, ktre opieraj si na twrczoci, do ktrej wygasy autorskie prawa majtkowe, czyli bdcych w Domenie publicznej. Korzystaj z niej biblioteki cyfrowe, dygitalizujc i udostpniajc kopie cyfrowe utworw w Internecie. Przykadem moe by Biblioteka Cyfrowa Polona.
19

Na gruncie polskim Koalicja Otwartej Edukacji podejmuje aktywne dziaania majce na celu upowszechnienie i zakorzenienie w wiadomoci publicznej istnienie Domeny publicznej. Jednym z waniejszych projektw edukacyjnych, ktry czerpie z zasobw DP, jest Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury (projekt prowadzony przez Fundacj Nowoczesna Polska) oraz dziaania Stowarzyszenia Wikimedia Polska, szczeglnie Wikirda. Jest to oddolna inicjatywa majc na celu cyfryzacj zasobw z Domeny publicznej lub udostpnianych na wolnych licencjach. Zakres dziaania Wikirde pokrywa si po czci zdziaaniami bibliotek cyfrowych (skupionych w ramach Federacji Bibliotek Cyfrowych), ktre take digitalizuj twrczo. Jednak Wikirda udostpniaj nie tylko skany oryginaw lecz pene teksty rdowe w postaci hipertekstu wyposaonego w spis treci. Stanowi to prawdopodobnie najwiksz warto dodan projektu. W dalszej czci przewodnika, wKatalogu OZE, znajduje si lista repozytoriw materiaw edukacyjnych dostpnych wDP. Innym przykadem wykorzystywania zasobw Domeny publicznej s Spoeczne Pracownie Digitalizacji (SPD) dziaajce przy bibliotekach cyfrowych, np.: przy lskiej Bibliotece Cyfrowej, Batyckiej Bibliotece Cyfrowej, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Supsku. Praca w SBP polega na wykorzystaniu zaangaowania spoecznego do dziaania profesjonalnego (zgodnie z ide sieci 2.0) oraz udostpnienie stanowisk do digitalizacji i tworzenia zasobw cyfrowych. W efekcie dziaania tylko lskiej SPD powstao ponad 4 tys. cyfrowych kopii zasobw (przy udziale 13 wolontariuszy), co stanowi 23% zasobw BC.

DZIE DOMENY PUBLICZNEJ


Koalicja Otwartej Edukacji od 2009 roku organizuje Dzie Domeny Publicznej (DDP). Pod koniec grudnia instytucje kultury wituj poszerzenie zasobw DP, ktre po 70 latach od mierci twrcw zostaj uwolnione 1 stycznia kadego roku. Staym elementem obchodw jest generowanie listy autorw, ktrych twrczo przechodzi do Domeny Publicznej. Od 2009 r. listy s generowane przez pracownikw Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu w oparciu o Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny (NUKAT). Co roku lista ta przekracza 500 osb. Od 2010 r. Koalicja prowadzi osobn stron powicon Domenie publicznej (http://domenapubliczna.org). Informacje na temat obchodw Dnia Domeny Publicznej z lat poprzednich znajduj si na stronie Koalicji (http://koed.org.pl/category/dp/).

LICZNIK I KALKULATOR DOMENY PUBLICZNEJ


Podczas obchodw Dnia Domeny Publicznej 2011 odbya si premiera licznika Domeny Publicznej, opracowanego w ramach projektu Wolne Lektury (Fundacja Nowoczesna Polska) najwikszej internetowej biblioteki tekstw lektur szkolnych dostpnych w Domenie publicznej. Po wpisaniu nazwiska twrcy do pola wyszukiwarki, licznik informuje jak dugi jest okres oczekiwania na przejcie jego twrczoci do zasobw Domeny publicznej (w latach, dniach, godzinach, minutach i sekundach (zob. np. Czesaw Miosz). Obecnie w bazie licznika znalazo si okoo 800 nazwisk twrcw gwnie literatury piknej i poezji, ktrych twrczo wchodzi do kanonu lektur szkolnych. Rwnolegle do licznika Wolnych Lektur, trway prace nad Kalkulatorem Domeny Publicznej. Na gruncie polskim, Tomasz Ganicz ze Stowarzyszenia Wikimedia Polska, opracowa diagram przechodzenia dzie do Domeny Publicznej dostpny w Wikipedii. (http://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_publiczna#Przechodzenie_dzie.C5.82_do_domeny_publi cznej).
20

Rys. 3. Kalkulator Domeny Publicznej

Rys. 2. Ganicz,T., 2010, Diagram przechodzenia do domeny publicznej w polskim prawie autorskim - dotyczy dzie pierwotnych W: Otwarto w publicznych instytucjach kultury, 2011, oprac. Hofmokl,Tarkowski, liwowski

21

Na podstawie diagramu zosta zaprojektowany iudostpniony kalkulator Domeny publicznej, ktry jest dostosowany do zasad polskiego prawa autorskiego. Kalkulator pozwala w szybki sposb ustali status prawny danego dziea. Dziaa nazasadzie testu musimy odpowiedzie na kilka kluczowych pyta zwizanych z analizowanym dzieem dotyczcych autorstwa, pochodzenia, czasu powstania, typu dokumentu. Poudzieleniu odpowiedzi Kalkulator informuje nas ostatusie prawnym utworu. Kalkulator jest dostpny pod adresem: http://domena.koed.org.pl/

Rys. 3. Polski kalkulator Domeny Publicznej

22

Katalog Otwar tych Zasobw

* rdo zdjcia: http://freerangestock.com/details.php?gid=&sgid=&pid=759

W tej czci przewodnika znajduje si katalog otwartych zasobw, w ktrym opisano wyszukiwarki i repozytoria gromadzce zasoby gwnie na wolnych licencjach, znajdujce si w Domenie publicznej (zasoby, do ktrych wygasy autorskie prawa majtkowe) lub innych otwartych licencjach.

REPOZYTORIA, SERWISY [4]


Obok wyszukiwarek otwartych zasobw, w sieci istnieje bardzo wiele baz danych, repozytoriw tworzonych przez konsorcja zrzeszonych instytucji edukacyjne, kulturalnych ispoecznych lub przez uczelnie wysze. Przykadem obrazujcym wielo otwartych zasobw edukacyjnych moe by lista stron, ktre dostarczaj treci na licencjach CC, opracowywana przez Creative Commons. Lista w podziale na typy zasobw jest dostpna pod adresem: http://wiki.creativecommons.org/Content_Curators. Innym przykadem moe by OpenCourseWare Consortium, ktre skupia ponad 200 szk wyszych i instytucji stowarzyszonych. Spis repozytoriw OER w podziale na kraje dostpny jest pod adresem: http://www.ocwconsortium.org/members/consortium-members.html. Spord tysicy repozytoriw OER, w przewodniku wymieniono te, w ktrych mona znale zasoby gwnie na wolnych licencjach lub te, ktre umoliwiaj zawenie wyszukiwania do wolnych zasobw.

23

I. ZASOBY POLSKIE
Repozytorium Biblioteka Cyfrowa Polona http://www. polona.pl/dli bra Typ zasobw publikacje dotyczce wybranych aspektw polskiej literatury, kultury i historii Opis Powstaa w 2006 roku, gromadzi najwaniejsze wydania tekstw literackich i naukowych, dokumentw historycznych, czasopisma, grak, fotogra, nuty, mapy, czasopisma, ksiki, dokumenty ycia spoecznego (ulotki i odezwy), rkopisy, stare druki oraz zbiory ikonograczne i muzykalia. Licencja Domena publiczna

cile Ciekawa Lekcja http://lesson.org.pl/

Materiay Zasoby edukacyjne z biologii, edukacyjne, chemii, zyki powstae w ramach scenariusze, programu Polska Pomoc wideo baza nowoczesnych projektw edukacji kulturalnej Obszerna baza inspiracji zawierajca projekty innowacyjnej edukacji kulturalnej. W projektach dzieci i modzie: tworz muzyk w oparciu o techniki cyfrowe, przygotowuj gry edukacyjne, interaktywne mapy regionw, dokumentacje wideo, przeprowadzaj eksperymenty artystyczne, zapoznaj si z innymi kulturami. To wielojzyczny projekt internetowej encyklopedii. Wszystkie treci zawarte w Wikipedii s wolne - mog by bezpatnie wykorzystywane, dowolnie kopiowane i modykowana przez kadego.Wikipedia zawiera rwnie materiay tekstowe, dwikowe, graczne i inne. Obecnie utworzono ju ponad 800 tys. hase.

CC BY

Platforma Akademii Orange http://www.akademia orange.pl

CC BY

Wikipedia http://pl.wiki pedia.org

hasa encyklopedyczne

CC BY-SA (oprcz zdj i multimedi w, ktre s na rnych wolnych licencjach)

24

Repozytorium Wikibooks http://pl.wiki books.org

Typ zasobw

Opis

Licencja tak samo jak Wikipedia

wolne Zbir darmowych i tworzonych podrczniki wsplnie tekstw o ukadzie i i ksiki przeznaczeniu podobnym do papierowych ksiek. Spis dostpnych ksiek w zakadce Ksigozbir. Obecnie posiada 4688 rozpocztych moduw i artykuw. Projekt uruchomiony w 2004 r. teksty rdowe Projekt siostrzany Wikipedii. Celem jest stworzenie wolnego repozytorium tekstw rdowych oraz ich tumacze w postaci stron wiki. Udostpniane s: oryginalne, wczeniej opublikowane utwory, teksty i dokumenty historyczne rangi pastwowej lub midzynarodowej, tumaczenia oryginalnych tekstw,, kody rdowe dostpne jako wasno publiczna lub na licencji zgodnej z GNU FDL, tumaczenia sw lub zwrotw, podsumowania, odesania i inne informacje o tekcie w postaci przypisw wyranie oddzielonych od utworu. Jeden z siostrzanych projektw Fundacji Wikimedia utworzony jako magazyn ilustracji, zdj, dwikw, animacji, tekstw mwionych, lmw i wszelkich innych zasobw. Uruchomione pod koniec 2004 r. Obecnie zawiera ponad 10 milionw plikw.

Wikirda http://pl.wiki source.org/

rne wolne licencje (takie jak rdowych dokument w) + wiele utworw z domeny publicznej.

Wikimedia Commons http://comm ons.wikimed ia.org/

multimedia

wszystkie licencje speniajce warunki wolnej kultury oraz utwory z domeny publicznej.

25

Repozytorium Wikicytaty http://pl.wiki quote.org

Typ zasobw cytaty

Opis

Licencja

Polska wersja serwisu Wikiquote, tak jak siostrzanego projektu Wikipedii. Wikipedia Powstaa polska w 2004 roku. Wikicytaty s obecnie trzeci pod wzgldem wielkoci wersj jzykow zawieraj ponad 11,806 tysica artykuw. Projekt zawiera tworzon w trybie wiki baz cytatw, ktre s indeksowane tematycznie oraz osobowo. Projekt Fundacji Wikimedia, ktrego zaoeniem jest stworzenie wolnego sownika w kadym jzyku opartego na mechanizmie wiki Jest to sownik uniwersalny, penicy jednoczenie rol sownika oglnego dla danego jzyka jak i sownika dla tumaczy, a take peni rol sownika etymologicznego, sw bliskoznacznych i ortogracznego. Polska wersja dziaa od 2004 r. Aktualnie polski Wikisownik zawiera ponad 189 tys. osobnych wpisw sownikowych. Wolnodostpny serwis informacyjny; powsta w listopadzie 2004. Jest projektem Fundacji Wikimedia.Wersja polskojzyczna projektu powstaa w lutym 2005. W serwisie powstaje na dob rednio od 5 do 10 newsw. Obszerny, midzynarodowy przewodnik turystyczny i zasb informacji geogracznych o Polsce i wiecie udostpniany na licencji CC-BY-SA. Jego polska edycja jest jedn z 6 najwikszych, posiada 260 artykuw tak jak Wikipedia

Wikisownik http://pl.wikt ionary.org/

internetowy sownik wszystkich jzykw wiata

Wikinews http://pl.wiki news.org/

aktualnoci

CC BY jako jedyny z projektw Fundacji Wikimedia

Wikitravel http://wikitra vel.org/pl/

teksty, zdjcia, mapy

tak jak Wikipedia

26

Repozytorium OpenStreetMap http://www.openstre etmap.org/

Typ zasobw mapa

Opis Szczegowa mapa caego wiata, tworzona przez wolontariuszy w trybie on-line na podstawie zdj, ladw z urzdze GPS i wasnych obserwacji terenu. Umoliwia pobieranie dowolnych fragmentw mapy w formie bitmap, jak i surowych danych, ktre mona dowolnie przetwarza. Projekt powsta 1 lipca 2004. Posiada polskojzyczn wersj interfejsu oraz systemu pomocy. W Polsce skupia rodowisko ok. kilkuset edytorw, ktrzy w marcu 2011 zaoyli wasne stowarzyszenie. Teksty lektur szkolnych, ktre s zalecane do uytku przez MEN, i ktre tray ju do domeny publicznej wic nie s zwizane rygorami prawa autorskiego. S opracowane, opatrzone komentarzem i udostpnione w kilku formatach (html, odt, txt i pdf). Mona je bezpatnie przeglda, ciga na swj komputer, a take udostpnia innym. S dostpne on-line i do cignicia. Projekt realizowany przez Fundacj Nowoczesna Polska. Dziaa od 2007 roku. To materiay edukacyjne przygotowywane przez nauczycieli i dostosowane do potrzeb czasw cyfrowej rewolucji. Wszystkie te materiay dostpne s za darmo, dziki udostpnieniu na wolnej licencji mona je bez przeszkd zmienia i wykorzystywa do wasnych potrzeb. Opracowywane w ramach projektu Fundacji Nowoczesna Polska.

Licencja CC BY-SA, ODbL

Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury http://wolnel ektury.pl

teksty lektur szkolnych

Domena publiczna (teksty), CC BY-SA (komentarz e, tagowanie)

Wolne Podrczniki http://wolne podreczniki. pl

podrczniki szkolne: matematyka, zyka, geograa, angielski, muzyka, informatyka

CC BY-SA

Czytamy Suchajc http://czyta mysluchajac. pl/

audioksiki Profesjonalne nagrania tekstw podcasty literackich ze zbiorw szkolnej literackie biblioteki internetowej Wolne Lektury w formatach MP3

CC BY-SA

27

Repozytorium Fundacja Nowe Media e-Lekcje http://e-lekcj e.org

Typ zasobw e-lekcje (wideo, prezentacje multimedialne)

Opis Serwis MAM - Modzieowa Akcja Multimedialna prowadzony przez Fundacje Nowe Media., ma na celu przygotowanie modziey do twrczego korzystania z mediw. Adresowany do osb w wieku 13-19 lat - zarwno uczniw gimnazjw i licew, jak i uczestnikw wszelkich grup formalnych (np. stowarzysze) i nieformalnych. Zawiera materiay dla modych redaktorw i ich nauczycieli, porady niezbdne kademu surfujcemu po sieci i publikujcemu w niej. Zbir zada do pracy z uczniem do przedmiotw: biologia, chemia, zyka, geograa, historia, j. polski, matematyka

Licencja Licencje Creative Commons (wikszo CC BY-SA)

Baza narzdzi dydaktycznych http://bnd.ibe.edu.pl/

Zadania

CC BY-NC-SA

Polskie tumaczenie Akademii Khana http://www.pl.euhou. net/ Zadania http://pracadomowa2 4.pl/khanacademy/ Open AGH http://open. agh.edu.pl

Wykady wideo, zadania.

Krtkie wykady wideo tumaczce zagadnienia naukowe na poziomie szkolnym. Tumaczenie z jz. angielskiego z Khan Academy.

CC BY-NC-SA

kursy, wykady, wiczenia, symulacje, kompendia gwnie z nauk cisych

Open AGH to repozytorium otwartych zasobw edukacyjnych (OZE) przygotowanych przez pracownikw, doktorantw i studentw naszej uczelni. Pomysodawc, twrc i administratorem samego serwisu jest Centrum e-Learningu AGH. Dziaa od pocztku 2010 roku. Obecnie znajduje si okoo 90 kursw.

Licencja CC BYNC-SA

28

Repozytorium Fizyka wobec wyzwa XXI w. Uniwersytet Warszawski (http://brain. fuw.edu.pl/e du/Strona_g %C5%82% C3%B3wna) Federacja Bibliotek Cyfrowych http://fbc.pi onier.net.pl/ owoc/

Typ zasobw skrypty, wiczenia, wykady, podrczniki

Opis Materiay dydaktycznie dla kierunku zamawianego "Fizyka wobec wyzwa XXI wieku" (Program Operacyjny Kapita Ludzki) opracowywane na Uniwersytecie Warszawskim. Na wiki s dostpne materiay z technologii informacyjnej, zyki, matematyki, chemii, biologii, analizy danych, encefalograi Od roku 2002 buduj narodowy zasb cyfrowy, wiele materiaw z tego zasobu udostpniaj w sposb otwarty. Wzbogacaj polsk domen publiczn, wdraaj midzynarodowe standardy w tym take wolne licencje. Wprowadziy swoje kolekcje do wsplnego repozytorium europejskiego Europeana. Repozytorium mniej i bardziej znanych polskich tekstw literackich, znajdujcych si w domenie publicznej, poczwszy od Bogurodzicy po powieci Stefana eromskiego. Projekt jest realizowany na Uniwersytecie Gdaskim w ramach grantu Public Domain UNESCO. Zawiera te skany starodrukw. "Wcz Polsk" oferuje materiay edukacyjne dla polskich dzieci uczcych si za granic. Materiay udostpniane s w formie gotowych zestaww lub za pomoc narzdzia do tworzenia wasnych moduw.

Licencja CC BY-SA

zasoby polskich bibliotek cyfrowych

rne

Biblioteka Literatury Polskiej w Internecie http://literat. ug.edu.pl/

teksty literackie

Domena publiczna

Wcz Polsk (http://195.136.199.8 0/wlaczpolske/ )

podrcznik, moduy edukacyjne, teksty, graka, multimedia

CC BY-SA

Otwrz ksik (http://otworzksiazke. pl/)

ksiki Cyfrowa kolekcja wspczesnych naukowe ksiek naukowych, niedostpne udostpnionych przez autorw ju na rynku w wersji drukowanej
29

Rne licencje Creative Commons zgodnie z wol autorw

II.ZASOBY OBCOJZYCZNE 1. DOMENA PUBLICZNA


Repozytorium The Internet Archive (http://arch ive.org) Typ zasobw ksiki, fotograe, lmy, nagrania programw telewizyjnych i audycji radiowych, nagrania muzyczne, dawne wersje programw Opis Najwiksze internetowe archiwum zasobw multimedialnych oraz archiwum historii Internetu. W skad wchodz: Otwarta Biblioteka (skatalogowanych 20 mln pozycji, a take pene teksty 400 000 ksiek) i Kolekcja plikw multimedialnych (123,000 lmw, 50,000 koncertw, 268,000 nagra) Licencja Domena publiczna (ksiki i wikszo plikw muzycznych i filmowych). Wolne licencje w przypadku niektrych plikw multimedial nych Domena publiczna: teksty nie s chronione prawami autorskimi, poniewa nigdy nie byy tymi prawami oboone (najstarsze teksty) lub prawa te wygasy) Domena publiczna

Project Gutenberg (http://ww w.gutenber g.org)

ksiki (literatura pikna)

Tworzona przez wolontariuszy biblioteka cyfrowa, w ktrej znajduj si ksiki bdce w domenie publicznej. Obecnie ponad 28 000 ksiek. Wikszo z nich to literatura pikna, gwnie w jzyku angieskim, cho s rwnie tytuy obcojzyczne. 23 tytuy polskie

Open Clip Art Library (http://open clipart.org)

graka

Kolekcja ponad 14 tys. grak na rne tematy. Pliki s w formacie SVG

30

Repozytorium LibriVox (http://libri vox.org/)

Typ zasobw audioksiki

Opis Kolekcja ponad 1268 ksiek dostpnych w domenie publicznej w formacie audio. Celem jest, aby wszystkie ksiki z DP (zgodnie z prawem USA) zostay udostpnione w sieci na wolnych zasadach jako audioksiki. Projekt publiczny, oparty na dziaalnoci wolontariackiej i oprogramowaniu open source Kolekcja plikw audio utworw klasycznych. Celem jest przeniesienie do sieci muzyki klasycznej, ktra znajdujce si w domenie publicznej, ale jest w Internecie ciko dostpna. System dotacji, dziki ktremu mona gosowa na najwaniejsze utwory do nagrania i udostpnienia. Obszerny zbir zdj, lmw, programw TV, podcastw, wizualizacji 3D, programw komputerowych, kursw e-learningowych, strumieni danych wszelkie materiay tworzone przez pracownikw rzdu Stanw Zjednoczonych i jego agencji.

Licencja Domena publiczna

MusOpen (http://ww w.musope n.com)

pliki audio (muzyka klasyczna)

Domena publiczna

NASA Multimedia Collection http://www.nasa.gov /multimedia/

teksty, lmy, programy, kursy, wizualizacje 3D wyszukiwark a materiaw tworzonych przez rzd Stanw Zjednoczony ch i jego agencje

Domena publiczna (z nielicznymi wyjtkami)

USA.gov http://www.usa.gov/

Domena publiczna (z nielicznymi wyjtkami)

31

2. CREATIVE COMMONS UZNANIE AUTORSTWA (CC BY)


Repozytorium Connexions (http://cnx.o rg/) Typ zasobw wsplnie tworzone materiay z nauk spoecznych cisych, humanistycznych Opis Connexions repozytorium otwartych materiaw edukacyjnych tworzone od 1999 r. przez pracownikw amerykaskiego Rice University. Blisko 10 tys. moduw, zebranych w blisko 500 kolekcjach. Moduy to mae porcje wiedzy czone w kolekcje, ktre s alternatyw dla tradycyjnych podrcznikw akademickich. Kolekcja ponad 36 tys. materiaw edukacyjnych na poziomie nauczania w szkole redniej. Plany lekcji, sylabusy, pene kursy, w formie tekstowej, audio lub wideo. Materiay na poziomie nauczania szkoy redniej Licencja CC BY

Curriki (http://www .curriki.org/ xwiki)

wsplnie tworzone materiay z nauk spoecznych /cisych, humanistyc znych

CC BY (jeeli nie okrelono inaczej)

Conversational American English/Textbook


http://paragogy.net/inde x.php?title=ENG_099_ Conversational_Americ an_English/Textbook&o ldid=306&printable=ye s

podrcznik Wolny podrcznik do nauki do j. konwersacji w j. angielskim. Skada angielskiego si z zestawu wicze i polece dla ucznia, uzupenionych o teksty i materiay, z ktrymi naley si zapozna. Zbudowany w oparciu o wolne zasoby.

Domena publiczna (CC0)

PhET (Physics Education Technology (http://phet. colorado.ed u/new/inde x.php)

symulacje z zyki

Biblioteka 49 symulacji (Java, Flash) zaprojektowane do nauczania i uczenia si zyki w ramach projektu Technologii Uniwersytetu Kolorado. Symulacje s animowane, interaktywne. Pozwalaj na uczenie si poprzez badanie. Podkrelaj zwizek midzy realnymi zjawiskami ycia i nauki. Symulacje mona oglda online lub pobra i umieci na wasnej stronie/platformie e-learningowej

CC BY lub GNU FDL

32

Repozytorium Chartle (http:// www.chartle.net/)

Typ zasobw wykresy

Opis Jednoczenie baza wykresw i narzdzie do prostej wizualizacji danych statystycznych. Mona wykorzysta dostpne wykresy, na ich bazie stworzy nowe lub opracowa wykres zupenie samodzielnie. Baza stockowych (profesjonalnych zdj ilustracyjnych), zawiera ok 6500 zdj. Midzynarodowa spoeczno nauczycieli, ktra dostarcza zasobw, narzdzi i szkole. Ma na celu wspieranie rozwoju umiejtnoci i czenie nauczycieli z caego wiata.

Licencja CC BY

FreePhotoBank http://www.freephot obank.org Teachers without Borders (http://teacherswitho utborders.org/resour ces#) Kursy Saylor Foundation http://www.saylor.org /

zdjcia

CC BY

kursy online, podcasty, plany zaj, scenariusze, syllabusy

CC BY

Kursy Kursy z 13 zakresw online, przedmiotowych na poziomie podrczniki licealnym skadaj si z nowych materiaw czonych z innymi otwartymi zasobami lub linkami do zamknitych treci, ktre mog uzupenia kursy. Kursy, Materiay edukacyjne (w tym podrczniki podrczniki) do 81 kursw na poziomie licealnym i zawodowym tworzone dla stanu Waszyngton (USA).

CC BY

Open Course Library https://sites.google.co m/a/sbctc.edu/openc ourselibrary/

CC BY

33

3. CREATIVE COMMONS UZNANIE AUTORSTWA - NA TYCH SAMYCH WARUNKACH (CC BY SA)


Repozytorium Wiki Educator (http://wikie ducator.org) Typ zasobw gwnie tekstowe Opis WikiEducator to zarazem zasb otwartych materiaw edukacyjnych, baza wiedzy na temat otwartej edukacji oraz serwis spoecznociowy dla edukatorw. Z serwisu korzysta obecnie ponad 6000 wolontariuszy, ktrzy stworzyli blisko 8000 materiaw edukacyjnych. Zasoby w podziale na poziomy ksztacenia Projekt Fundacji Wikimedia, ktry wydzieli si w 2005 r. z Wikibooks. Obecnie dziaa w jedenastu jzykach. Wikiversity jest agregatorem treci z pozostaych projektw Wikimedia tworzc na ich bazie gotowe do uycia w szkoach i na uczelniach zestawy materiaw edukacyjnych, od podrcznikw przez wiczenia po scenariusze lekcji i wskazwki dydaktyczne dla nauczycieli. Anglojzyczna wersja Wikiversity zawiera ponad 14 tys. zbiorw materiaw edukacyjnych. Kolejny projekt Fundacji Wikimedia, bdcy wielojzycznym katalogiem gatunkw biologicznych. Katalog jest oparty na cisej, aciskiej terminologii i systematyce gatunkw. Zawiera krtkie opisy gatunkw w kilku jzykach oraz ich zdjcia. Podobnie jak Wikimedia Commons ma charakter wielojzyczny, bez okrelonego jzyka wiodcego. Posiada opisy ponad 234 tys. gatunkw. Od 2009 roku wsppracuje z recenzowanym czasopismem naukowym ZooKeys.
34

Licencja CC BY-SA

Wikiversity (http:// en.wikiversity.org/)

materiay edukacyjne w rnych formatach

CC BY-SA oraz GNU FDL

Wikispecies (http:// species.wikimedia.org)

opisy gatunkw, zdjcia

CC BY-SA

Repozytorium OpenMusicArchive (http://www.openm usicarchive.org/ )

Typ zasobw muzyka, nagrania archiwalne

Opis Projekt zaoony przez dwjk artystw i znawcw muzyki opiera si na digitalizacji i udostpnianiu archiwalnych nagra muzycznych oraz radiowych. Uniwersytet otwarty oparty na idei wzajemnego uczenia si od siebie jako formy samoksztacenia i uczenia si przez cae ycie. Skupia spoeczno praktykw. Bogata wiki z opisem narzdzi i informacjami metodycznymi na temat projektowania i przygotowania kursw do samoksztacenia

Licencja CC BY-SA

Peer 2 Peer University (http://p2pu.org/)

artykuy, kursy, konspekty, syllabusy

CC BY-SA

Geograph Britain and Irleand http://www.geograp h.org.uk/

zdjcia obiektw geogracznych i zabytkw

Zdjcia adowane przez uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map.

CC-BY-SA

Geograph Channel Islands http://channel-island s.geographs.org

zdjcia obiektw geogracznych i zabytkw

Zdjcia adowane przez CC-BY-SA uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego wysp znajdujcych si na Kanale La Manche i dookoa Wielkiej Brytanii. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map. Zdjcia adowane przez uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego Niemiec. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map.
35

Geograph Deutschland http://geo.hlipp.de/

zdjcia obiektw geogracznych i zabytkw

CC-BY-SA

4. LICENCJE RNE
Formularz wyszukiwania pozwala na wybr zasobw udostpnionych na rnych licencjach.
Repozytorium Typ zasobw Opis Licencja

Mieszane zasoby edukacyjne (kursy, podrczniki itd.) OER Commons (http:// www.oercommons. org/) audio, wideo, graka, zdjcia, text/HTML, przygotowane do pobrania Zasoby to okoo 24 tys. materiaw edukacyjnych z nauk cisych, humanistycznych i spoecznych dostarczane przez 120 instytucji partnerskich. Typy zasobw: od konspektw lekcji i scenariuszy kursw, poprzez wykady w formie audio i wideo, podrczniki, gry, symulacje, koczc na penych kursach i materiaach szkoleniowych. Khan Academy to edukacyjna organizacja non-prot, ktrej misj jest dostarczenie wysokiej jakoci materiaw edukacyjnych. Obecnie zawiera ponad 1,600 wykadw w formie wideo gwnie z matematyki, ekonomii, nauki, historii. Formularz wyszukiwania zaawansowanego w polu Condition of use zawiera szczegowe kryteria wyszukiwania. Mona wybra zasoby tylko z domeny publicznej, lub na wolnych licencjach do dowolnego wykorzystania. Aby szczegowe kryteria byy widoczne naley rozwin pole, klikajc na ikonk przy nazwie pola. CC BY-NC-SA

Khan Academy (http:// www.khanacademy. org/?)

wykady wideo

36

Repozytorium Smart History http://sma rthistory.k hanacade my.org/

Typ zasobw multimedialny podrcznik do historii

Opis Darmowe materiay w postaci multiemdialnego podrcznika do historii. Serwis liczy 413 dzie sztuki, 350 lmw wideo, Serwis jest czci Khan Academy. Zdigitalizoane dziea sztuki w podziale na okresy historyczne, style w sztuce, motywy oraz artystw. Ponad 2000 kursw z dziedzin zarwno technologicznych jak i humanistycznych opracowanych przez pracownikw MIT. Fragmenty otwartych kursw online prowadzonych na Open University UK do samodzielnego studiowania. Kady kurs posiada kopi do pobrania i odtworzenia na platformie Moodle. Materiay edukacyjne z zakresu ksztacenia zawodowego.

Licencja CC BY-NC-SA

MIT OCWC http://ocw.mit.edu

wykady, notatki, wiczenia, testy, wideo

CC BY-NC-SA

Open Learn (http:// openlearn.ac.uk)

kursy online

CC BY-NC-SA

Professional Education, Testing and Certication Organization International http://www.peoi.or g/

Rne

CC BY-NC-SA

37

Repozytorium

Typ zasobw

Opis

Licencja Rne licencje od domeny publicznej, przez wolne licencje, do materiaw objtych pen ochron prawn (Zakadka Books - By License)

Textbook podrczniki, To serwis uruchomiony Revolution linki do przez studentw. Jego http:// zasobw misj jest zebranie textbookrevolution. rnych otwartych materiaw org/index.php/ formatw edukacyjnych Main_Page przygotowywanych przez nauczycieli w jednym miejscu. teksty w rnych formatach: PDFy, strony WWW, etc. Merlot http://www.merlot. org/merlot/index.ht m tekst, podrczniki, moduy edukacyjne Program otwartych podrcznikw Uniwersytetu Stanowego Kalifornii zawiera kilkanacie tysicy materiaw i kursw, z czego ponad 3000 dostpne jest na licencjach Creative Commons. Linki do blogw o otwartej edukacji i otwartych zasobach

Rne licencje, od domeny publicznej, przez wolne licencje po specyczne licencje instytucjonalne i autorskie.

OER blogs http://oerblogs.org

Linki do blogw i kursw

Rne

Zdjcia na rnych licencjach Flickr (http://ickr.com) zdjcia, graki Baza zdj i grak tworzona przez uytkownikw sieci. Zawiera 2 biliony zdj, okoo 60 mln jest udostpniana na otwartych licencjach W formularzu wyszukiwania zaawansowanego (dostpny po wpisaniu sowa w formularz oglny) moliwo okrelenia kryteriw wyszukiwania do wolnych licencji. W tym celu naley zaznaczy oba pola (use commercially oraz modify, adapt or build upon)

38

Repozytorium MorgueFile http:// www.morguele.co m/

Typ zasobw zdjcia

Opis Zawiera fotograe do dowolnego uytku. Autorami moe by kady kto chce si podzieli swoj prac z innymi Baza stockowych (profesjonalnych zdj ilustracyjnych), na rnych licencjach, zawiera ok. 9 mln. Zdj w tym. Kolekcje Nardowej Agencji Kosminczej USA (NASA) czy Biblioteki Kongresu.

Licencja Licencja morgueFile (tekst licencji: http://www.morguel e.com/license/morgue le/) Rne licencje, od domeny publicznej, przez wolne licencje po specyczne licencje instytucjonalne.

Everystockphoto (http://www.everys tockphoto.com/ )

zdjcia

Ipernity http://www.ipernity. com/search/

Zbir zdj, gwnie artystyczne

W wyszukiwarce naley rne licencje CC klikn na link "Creative Commons licenced" i wybra ten zakres licencji, ktry nas interesuje. W wikszoci zdjcia geograczne wyszukiwarka zdj po nazwach geogracznych wszystkie zdjcia s na wolnych licencjach CC

Freemages http://www.freema ges.co.uk/

zdjcia na wolnych licencjach Creative Commons (CC-BY, CC-BY-SA) i FAL (wikszo na FAL)

39

Repozytorium

Typ zasobw

Opis Muzyka

Licencja

Jamendo http:// www.jamendo.com /pl/

pliki audio (muzyka rna)

Zasoby muzyki artystw z caego wiata. Stosowane s rne licencje Creative Commons, ale niektre pozwalaj na ponowne wykorzystanie w dowolnym celu. Utwory w formacie MP3 i albumw gotowych do pobrania w formacie ZIP. Uytkownicy mog oceni muzyk. Interfejs dostpny w rnych wersjach jzykowych. Archiwum wysokiej jakoci nagra muzycznych stworzone przez amerykaskie radio WFMU. Projekt dziaa dziki profesjonalnym kuratorom wybierajcym i udostpniajcym nagrania z wielu gatunkw muzycznych.

W wyszukiwaniu zaawansowanym moliwo okrelenia dodatkowych kryteriw wyszukiwania dla muzyki na wolnych licencjach: Znajd utwory, ktre mona uywa do celw komercyjnych oraz Znajd utwory, ktre mona modykowa, adaptowa Informacja o licencji wywietla si przy kadym albumie (prawy panel). Rne licencje, warunki wykorzystania utworw znajduj si przy kadym utworze

FreeMusicArchive (http://freemusicarc hive.org/)

muzyka

Filmy i inne "ruchome" multimedia Blip.tv http://blip.tv nagrania wideo i podcasty Serwis zawierajcy nagrania wideo, podcasty z wystpie na konferencjach, debat, pokazw, wykadw etc. Tworzony przez uytkownikw sieci. Dziaa od 2005 r. Rne licencje Creative Commons

40

Repozytorium SlideShare (http://slide share.net)

Typ zasobw prezentacje (take w formie wideo)

Opis Repozytorium prezentacji tworzone przez spoeczno internautw. Tematyka bardzo zrnicowana.

Licencja W formularzu wyszukiwania zaawansowanego (dostpny po wpisaniu sowa w formularz oglny) moliwo okrelenia kryteriw wyszukiwania do wolnych licencji. W tym celu naley zaznaczy oba pola (use commercially oraz modify, adapt or build upon) CC BY-NC-ND

Videolectures Wykady http://videolectures. wideo net/

Wielojzyczne zasoby wideo z wykadami uniwersyteckimi i popularnonaukowymi.

41

42

W YSZUKIWANIE OZE
WYSZUKIWARKI OTWARTYCH ZASOBW
Z chwil coraz powszechniejszego publikowania treci w Internecie na otwartych zasadach, powstay mechanizmy uatwiajce przeszukiwanie sieci pod ktem otwartych zasobw. Obecnie istnieje kila rozwiza, ktre zdecydowanie uatwiaj dotarcie do zasobw na wolnych/otwartych licencjach. S to wyszukiwarki oglne (Google.pl), ktre zostay wyposaone w dodatkowe kryteria wyszukiwania pozwalajce na ltrowanie wynikw wedug typu licencji oraz wyszukiwarki dedykowane (Search Creative Commons, CCFlickr), przeszukujce tylko bazy ju wyselekcjonowanych otwartych treci.
Wyszukiwarka Typ zasobw Formularz (licencje)

Google.pl (http://www.google .pl/advanced_searc h?hl=pl) Google.pl (http://www.google .pl/advanced_searc h?hl=pl) Google Graka (http://images.goog le.pl/advanced_ima ge_search?hl=pl) Search Creative Commons (http:// search.creativecommons.org /)

Teksty

W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. Pozwala na wyszukiwanie zasobw pozwalajcych na dowolne wykorzystanie. Naley zaznaczy opcje use for commercial purposes oraz modify, adapt, or build upon. Autorzy zastrzegaj, e nie jest to typowa wyszukiwarka, dlatego zalecaj sprawdzenie czy wyniki wyszukiwania s opatrzone wskazan licencj.

Teksty

Graka

Google Web, Google Image, Yahoo, blip.tv (wideo), Flickr (graka), Jamendo (muzyka), SpinXpress (media rne), Wikimedia Commons (media rne)

43

Wyszukiwarka

Typ zasobw

Formularz (licencje)

FlickrCC (http:// ickrcc.bluemountains.net/)

Zasoby bazy Flickr publikowane na licencjach Creative Commons w serwisie Flickr

Pozwala na wyszukiwanie zasobw, ktre mog by zmieniane oraz komercyjne wyszukiwanie. Naley zaznaczy opcje Commercial oraz For editing

Search.creativecommons.org Jest to specjalna wyszukiwarka ktra pozwala na przeszukiwanie zasobw dostpnych na licencjach CC w rnych serwisach: Google Web, Google Image, YouTube (wideo), Yahoo, blip.tv (wideo), Flickr (zdjcia, graka), Jamendo (muzyka), SpinXpress (media rne), Wikimedia Commons (media rne), Euripeana (materiay archiwalne i muzealne), OpenClipArt Library (graki wektorowe), Fotopedia (zdjcia).

Rys. 4.Wyszukiwarka CCSearch

44

Lets CC Creative Commons Korea stworzya angielskojzyczn wersj ich wygodnej wyszukiwarki materiaw na licencjach Creative Commons onazwie Lets CC. Narzdzie przeszukuje takie serwisy jak Flickr, Jamendo, ccMixter, Youtube i Slideshare, w przyszoci zamierzajc dodawa kolejne zasoby. Lets CC stawia sobie za zadnie uproszczenie i przyspieszenie wyszukiwania ipracy zjego wynikami.

Rys. 5.Wyszukiwarka Lets CC

Lets CC wywietla wyniki wpodobny sposb do wyszukiwarki Google, zlewej strony oferujc wybr rodzajw mediw ktre nas interesuj, zaczynajc od zdj. Podczas wywietlania wynikw moemy atwo iszybko zmieni wyniki wg. licencji ktre nas interesuj. Odznaczajc obok pola wyszukiwania opcj Find content to use commercialy (do uytku komercyjnego) i/lub Find content to modify, adopt and build upon (do modykacji) bdziemy otrzymywa odltrowywane wyniki, nad ktrymi wyranie zaznaczone bd licencje na jakich dostpne s te materiay.

Rys. 6.Wyniku wyszukiwania w Lets CC

45

WYSZUKIWANIE GRAFIKI
Grak na wolnych/otwartych licencjach mona wyszuka na kilka sposobw. 1) Google Graka: formularz wyszukiwania zaawansowanego - pole Prawa uywania

Rys. 7. Formularz wyszukiwania zaawansowanego dla Google Graka

Wywietlone tam opcje bazuj na systemie Creative Commons cho nie s bezporednio nazwane. 2) Bezporednio w serwisie Flickr: formularz wyszukiwania zaawansowanego (dostpy po klikniciu na przycisk Search na stronie gwnej http://ickr.com)

Etap 1
Rys. 8. Przejcie do formularza wyszukiwania zaawansowanego Flickr

Po wejciu do formularza wyszukiwania zaawansowanego, w polu Creative Commons (na kocu formularza) naley zaznaczy wszystkie opcje:

46

Etap 2

Etap 3

Rys. 9.Widok opcji formularza zaawansowanego

Wyniki otrzymujemy w postaci listy zdj:

Rys. 10.Wyniki wyszukania zdj na wolnych licencjach w serwisie Flickr

Szczegy dotyczce licencji na jakiej opublikowane jest zdjcie znajduj si przy kadym zdjciu osobno. Aby dowiedzie si o warunkach licencji CC, naley klikn w wybrane zdjcie. Link do licencji znajduje si po prawej stronie pod tagami. Po klikniciu na some rights reserved nastpuje przekierowanie do tekstu licencji. 3) Wyszukiwarka ickrCC (http://ickrcc.bluemountains.net) To aplikacja, ktra przeszukuje baz Flickra ograniczon do zdj publikowanych na licencjach CC. Aby wyszuka zdjcia na wolnych licencjach, naley zaznaczy opcje: for editing oraz commercial.

47

Rys. 11. Strona gwna wyszukiwarki FlickrCC

Wyszukiwarka pokazuje jedynie miniaturki zdjcia. Aby dotrze do oryginau, ktry mona pobra w rnych rozmiarach, naley klikn w naw pliku. Spowoduje to przekierowanie do serwisu Flickr. 4) Graka, pliki audio i wideo w Wikimedia Commons Bezporednio w repozytorium Wikimedia Commons mona korzysta z wewntrznej wyszukiwarki (http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Search), ktra oferuje wiele rnych opcji. Poniewa niemal wszystkie zasoby s udostpniane na wolnych licencjach lub znajduj si w Domenie Publicznej, formularz nie oferuje moliwoci zrnicowania wynikw wzgldem licencji, ale oferuje wzgldem typw danych. Aby wyszukiwa graki i inne multimedia naley u gry klikn na link "multimedia" i nastpnie wpisa odpowiednie sowa kluczowe.

Rys. 12.Widok formularza wyszukiwania zaawansowanego w Wikimedia Commons

48

Wyszukiwarka wywietla w takim przypadku list miniaturek zdj, w ktrych opisie znajduje si szukane sowo kluczowe. Po klikniciu w miniaturk przechodzi si do strony, na ktrej znajduje si wiksza wersja zdjcia i jej zwykle do dokadny opis wraz informacjami licencyjnymi. Czasami dobre rezultaty daje te wyszukiwanie po kategoriach (category), ktre s stronami grupujcymi pliki wg okrelonych kryteriw. Aby przej do wyszukiwania po kategoriach, naley klikn na wyszukiwanie "zaawansowane" a nastpnie zaznaczy pole category. Wikivix ( http://www.wikiwix.com ) - to alternatywna wyszukiwarka zasobw gracznych w projektach Wikimedia. Aby wyszuka zdjcia i inne multimedia, trzeba klikn na zakadk "graka" i nastpnie wpisa odpowiednie sowa kluczowe. Wikivix ma mao opcji wyszukiwania, ale czsto daje lepsze rezultaty ni wewntrzna wyszukiwarka Wikimedia Commons.

49

50

PUBLIKOWANIE I WYKORZYSTYWANIE OTWARTYCH TRECI WSERWISACHWEB 2.0

TWORZENIE I PUBLIKOWANIE OTWARTYCH MATERIAW EDUKACYJNYCH


Papier, klej, noyczki, gazety i ksero... brzmi znajomo? Tak powstaje do dzi masa pomocy naukowych z wielu przedmiotw, od klaswek poinfograki, wszystko przygotowywane w myl idei DIY (Do It Yourself Zrb To Sam) i w peni swobd, jakie daje wyjtek edukacyjny w prawie autorskim. Problem pojawia si, gdy zechcemy opublikowa naszym (i nie tylko) uczniom materiay w sieci. Dozwolony uytek jednak nie daje nam moliwoci publikacji treci edukacyjnych publicznie w sieci co nie tylko utrudnia komunikacj z uczniami i zamyka nas w analogowej przestrzeni szkoy lecz rwnie uniemoliwia dzielenie si t wiedz.

DOZWOLONY UYTEK W EDUKACJI


Dla codziennego ycia spoecznego by moe najwaniejszym elementem prawa autorskiego jest dozwolony uytek, zakres swobd, ktre szczeglnie w edukacji pozwalaj na sprawne poruszanie si po caym dorobku intelektualnym, ktry wykorzystuje si w nauce. Instytucjom edukacyjnym na zasadach dozwolonego uytku mona: sporzdza kopie i nieodpatnie korzysta z fragmentw utworw wcelach dydaktycznych (np. kserokopieutworu rozdane uczniom); biblioteki, archiwa i szkoy mog rozpowszechnia wczeniej nabyte utwory poprzez ich udostpnianie ipoyczanie w ramach swoich zada statutowych (regulowane rwnie przez ustaw o dziaalnoci bibliotek); przytacza fragmenty innych utworw w dzieach stanowicych samoistn cao w ramach prawa cytatu;

51

Flickr CC BY SA opensourceway

publicznie wykonywa utwory podczas imprez szkolnych i akademickich pod warunkiem, e wstp na te imprezy jest bezpatny, a osoby wykonujce utwr nie pobieraj za to adnych korzyci majtkowych. Prawo dozwolonego uytku wykraczajcego poza zakres osobisty wymaga zawsze wymienienia rda inazwiska oraz imienia twrcy.

MATERIAY DO NASZEGO OTWARTEGO PODRCZNIKA


Jeli chcesz, aby Twoje materiay byy wpeni dostpne dla innych nauczycieli iuczniw, musisz pamita oodpowiedniej licencji. Najlepsze do tego s licencje wolne tj. Creative Commons Uznanie Autorstwa oraz Creative Commons Uznanie Autorstwa-Na Tych Samych Warunkach. Obie gwarantuj moliwo wykorzystywania materiaw, np. wszystkich zasobw Wikimedia Commons oraz Wikipedii (przy odpowiednim oznaczeniu) oraz w drug stron, to e autorskie elementy kursu czy cao materiau bdzie mona wykorzysta winnym projekcie. Aby Twj projekt by wpeni otwarty musisz pamita, by wykorzystywa wycznie autorskie materiay, ktre opublikujesz na otwartej licencji oraz materiay ju objte takimi licencjami. W sieci jest mnstwo materiaw, ktre moesz wykorzysta: Wikipedia, Wikibooks, Wolne Podrczniki, angielskojzyczne Connexions i wiele wiele innych. Poniej prezentujemy kilka serwisw, w ktrych moesz opublikowa swoje zasoby i oznaczy je licencjami CC. Serwisy te jednoczenie zawieraj wiele ciekawych otwartych zasobw.

1. DOKUMENTY, PREZENTACJE
SCRIBD
To popularny serwis do publikacji dokumentw tekstowych i gracznych, ktry obsuguje formaty Word, OpenOfce i PDF. Pozwala w prosty i wygodny sposb zarzdza takimi funkcjami jak moliwo pobierania plikw w rnych formatach oraz udostpniania ich na rnych licencjach. Aby umieci wserwisie plik, po zalogowaniu klikamy Upload.

Rys. 13. adowanie plikw do Scribd

52

Po zakoczeniu wysyania pliku do serwisu (najnowszy plik bdzie widoczny na grze listy, jak wyej) moemy klikn na niego lub na dowolny inny wczeniej umieszczony dokument. Wcelu zmiany licencji wdowolnym dokumencie, musimy na jego stronie odnale opcj Edit.

Rys. 14.Widok edycji ustawie

Widok edycji ustawie kadego z plikw pozwala nam np. zarzdza zezwoleniem na jego pobieranie w rnych formatach, wybr licencji znajduje si na samym dole i jest dobrze widoczny dziki umieszczonym obok inkonkom Creative Commons. Z rozwijanej listy wybieramy licencj (na ilustracji Uznanie Autorstwa) iklikamy Save.

Rys. 15.Wybr licencji

Kiedy ju poradzimy sobie zumieszczeniem ioznakowaniem wasnego materiau moemy te poszuka innych dokumentw na licencjach CC w serwisie lub sprawdzi jak wyglda oznakowanie naszego dokumentu. Niestety informacja o licencji w danym dokumencie widoczna jest dopiero po rozwiniciu wwidoku dokumentu zakadki Info and Rating.
53

Rys. 16. Oznakowanie licencji

SLIDE SHARE
To serwis, w ktrym zamieszczane s gwnie prezentacje, rzadziej nagrania z wystpie.

Rys. 17. Formularz dodawania prezentacji do serwisu SlideShare

1. Przycisk Upload, ktry kieruje do formularza przesania do serwisu prezentacji ( wikszo opisywanych serwisw wymaga stworzenia konta przed opublikowaniem tam plikw multimedialnych) 2. Przycisk Embed umoliwiajcy skopiowanie kodu do wklejenie na inn stron, ktry wywietli prezentacj. Poniej pole kodu do skopiowania, ktre umoliwia rwnie zmian rozmiarw pola z prezentacj 3. Oznaczenie praw autorskich/rodzaju licencji

54

II. ZDJCIA, GRAFIKI, INFOGRAFIKI


Trudno wyobrazi sobie zwierz, miejsce lub ciekawostk tego wiata nieobecn wzdjciach w serwisie Flickr.com. Z ponad 800 milionw zdj ponad 200 milionw dostpne jest na licencjach Creative Commons, wystarczy poszuka, a z pewnoci znajdziesz tam wietne ilustracje do Twoich lekcji. Moesz te przygotowa szybko i atwo wasne ilustracje, np. mapy moesz przygotowa sam za pomoc serwisu chartle.net. Klikajc create, przechodzisz do okna, w ktrym wybierasz rodzaj infograki, od map po wykresy i schematy. Na ywo uzupeniasz dane, ktre maj znale si na mapie lub wykresie, a ten zmienia si wedug nich. Wyniki Twojej pracy, jeli nie zaznaczysz inaczej, automatycznie zostan opublikowane na licencji CC BY (Creative Commons Uznanie Autorstwa). Do bardziej precyzyjnych zada wymagajcych pracy z map warto zna OpenStreetMap (http://www.openstreetmap.org/) czyli projekt map tworzonych spoecznociowo. Mapy te s bardzo precyzyjne i czsto aktualizowane. W odrnieniu od Google Maps posiadaj rwnie bardzo duo funkcji uatwiajcych ich przetwarzanie, druk i eksportowanie do plikw gracznych. Do szybkiej edycji zdj i grak moesz uy programw online (niewymagajcych instalacji, a jedynie poczenia z internetem oraz przegldarki internetowej), takich jak narzdzia Aviary (http://aviary.com), ktre daj nam moliwo oznaczenia naszych grak i zdj licencjami Creative Commons lub skorzysta z bazy grak innych autorw. To rozwizanie oprcz pomagania w codziennej pracy z obrbk materiaw gracznych rwnoczenie promuje i udostpnia Twoje zasoby innym uytkownikom.

PICASSA
W serwisie fotogracznym nalecym do Google mamy do dyspozycji dwie proste drogi do oznakowania naszych fotograi licencjami Creative Commons: dla poszczeglnych zdj lub dla caego konta iwszystkich fotograi. Po zalogowaniu si do serwisu wystarczy wej wzakadk zdjcia po czym wybra album iinteresujce nas zdjcie.

Rys. 18. Edycja ustawie udostpniania

Po prawej stronie zdjcia znajdziemy Photo Reuse, jej kliknicie powoduje rozwinicie opcji wyboru licencji Creative Commons. Poniej moemy rwnie klikn na Settings (Pl. Ustawienia) izmieni licencj dla wszystkich zdj zamieszczanych wserwisie.
55

Rys 19.Wybr licencji

Jeli chcemy od razu zmieni ustawienia dla wszystkich zdj w naszych albumach musimy wej wUstawienia (settings) naszego konta.

Rys. 20. Zmiana ustawie dostpnoci dla albumw

Dalej musimy wybra zakadk Prywatno i zezwolenia (Privacy and permissions), w ktrej moemy wybra interesujca nas licencj (na ilustracji licencja Creative Commons Uznanie Autorstwa).

56

Rys. 21.Wybr licencji dla albumw

W wypadku korzystania zusugi Google+ istnieje rwnie prosta moliwo objcia naszych zdj licencj CC idziaa dziki integracji albumw zdj zGoogle+ zserwisem Picasa.

FLICKR
Podobnie jak wwypadku serwisu Picassa, Flickr pozwala nam ustawi licencj dla pojedynczych zdj lub dla caego konta. W pierwszym przypadku po zalogowaniu na konto otwieramy dowolne z naszych zdj i po jego prawej stronie odnajdujemy opcj Owner settings i przy standardowym zapisie All Rights Reserved klikamy wopcj edit.

Rys. 22. Zmiana opcji udostpniania

Pojawi si dziki temu dodatkowe okno, wktrym moemy wybra jedn zlicencji Creative Commons.

57

Rys. 23.Wybr licencji

Jeli chcemy zmieni licencj dla wszystkich zdj przechowywanych na naszym koncie, moemy klikajc w prawym grnym rogu na nazw naszego konta przejdziemy do ustawie globalnych serwisu.

Rys. 24. Zmiana ustawie dla albumw

Na stronie ustawie przejd do zakadki Privacy & Permissions, w ktrej na dole znajdziesz opcj What license will your content have, w ktrej edycji znajdziesz podobn stron jak powyej, zlist licencji do wyboru.

III. MATERIAY WIDEO


Najpopularniejszy serwis wideo YouTube oferuje ogromny wybr materiaw edukacyjnych, lecz bardzo trudno je odnale. Posiada te ograniczenia czasowe lmw, ktre chcemy w nim umieci oraz nie posiada moliwoci oznakowania ich odpowiedni licencj. Problemy te rozwizuj serwisy Blip.tv oraz Vimeo.com oba pozwalaj oznakowa Twoje lmy licencjami Creative Commons oraz nie maj ogranicze czasowych jak YouTube. Przed umieszczeniem jakiegokolwiek materiau lmowego w sieci warto zaplanowa umieszczenie informacji o autorach i licencji w samym lmie, jest to wygodne zwaszcza gdy lm zacznie by kopiowany i umieszczany, przez uytkownikw na innych ni pierwotna stronach. Informacja zawarta w napisach pocztkowych i kocowych pozwala zachowanie oznakowania niezalenie od sposobu publikacji lmu.
58

YOUTUBE.COM
Najwikszy serwis hostujcy materiay wideo uruchomi opcj licencjonowania dodawanych lmw CC w ubiege wakacje. Niestety do dyspozycji mamy tylko jedn licencj tj. Creative Commons Uznanie Autorstwa (lub pozostanie przy Standardowej licencji YouTube). Wicej o licencjach CC na YouTube.com/t/creativecommons. Aby opublikowa lm, po zalogowaniu si do serwisu przechodzimy do opcji Przelij lm, w ktrej to wybieramy z dysku materia iprzesyamy go do sieci. Wwidoku przesyania lmu

Rys. 25. Przesyanie pliku wideo i wybr licencji


59

pod oknami informacji (tytu, opis, tagi, kategorie, prywatno) znajduje si pole Licencja, w ktrym musimy zaznaczy opcj Creative Commons uznanie autorstwa i po zmianie klikn Zapisz zmiany. Gotowe! Zmiana licencji dla istniejcych lmw Aby zmieni licencj dla ju istniejcego lmu musimy rozwin opcje konta (dostpne wprawym grnym rogu pod nazw naszego konta na YouTube) iwybra znich Moje lmy.

Rys. 26. Zmiana licencji dla lmu - krok 1

Z listy lmw wybieramy ten, ktremu chcemy zmieni licencj i klikamy na opcj Edytuj informacje. Przy kadym lmie wida albo informacj, e jest ju na licencji CC albo nie ma tam adnej informacji oprawach, co oznacza, e jest on dostpny na Standardowej licencji YouTube.

Rys. 27. Zmiana licencji dla lmu - krok 2

Ostatnim krokiem jest odnalezienie wwidoku Edycji informacji, zakadki Opcje udostpniania, po rozwiniciu ktrej zobaczymy opcj Licencja, w ktrej jak wyej wybieramy licencj Creative Commons Uznanie Autorstwa. Po zmianie musimy pamita klikn na Zapisz zmiany.

60

Rys. 28. Zmiana licencji dla lmu - krok 3

61

VIMEO.COM
oferuje nie tylko wsparcie dla osb publikujcych na licencjach CC, ale rwnie sklep zmuzyk (na licencjach CC inie tylko) zktrego mog korzysta twrcy publikujcy tam lmy. Dodawanie nowych lmw zlicencj Creative Commons Po zalogowaniu do serwisu Vimeo, klikamy na Upload czyli Przelij.

Rys. 29. Przesyanie wideo

W widoku przesyania lmu, z lewej strony w menu informacji o nim wybieramy zakadk Licencse, pod ktr bdziemy mieli do wyboru wszystkie licencje Creative Commons (na ilustracji Uznanie Autorstwa), po wyborze interesujcej nas licencji klikamy Save changes iczekamy a nasz lm zostanie przesany na strony serwisu.

Rys. 30.Wybr licencji

62

Zmiana licencji dla istniejcych lmw Podobnie jak w serwisie YouTube, musimy zacz od wejcia do naszych lmw z menu gwnego (rozwijamy opcj Videos iwybieramy My videos). Wktrej znajdziemy list lmw, ktre przesalimy. po wybraniu jednego znich wejdziemy na stron lmu.

Rys. 31. Zmiana licencji dla istniejcych lmw - krok 1

W widoku lmu, wprawym grnym rogu odnajdujemy ikonk Settings, ktra przekieruje nas do takiego samego widoku edycji ustawie lmu jak wypadku przesyania nowego (zob. wyej przesyanie lmu).

Rys. 32. Zmiana licencji dla istniejcych lmw - krok 2

63

DODAWANIE NAPISW DO FILMW


Tumaczenie/dodawania napisw do lmw to bardzo prosta i praktyczna czynno. Bogactwo edukacyjnych materiaw wideo w sieci jest ogromne, lecz wikszo z nich zostaa stworzona w jzyku angielskim. Jeli chcesz atwo przetumaczy lm z serwisu YouTube, Vimeo czy Blip.tv lub doda do niego napisy, tak aby mogy z niego skorzysta rwnie osoby niesyszce lub niedosyszce, moesz skorzysta z Universal Subtitles (http://www.universalsubtitles.org/).

Rys. 33. Strona gwna Universal Subtitles

Po wejciu na stron najlepiej zacz od stworzenia konta (moemy wykorzysta do tego rwnie Facebook Connect, konto Google lub Twitter). Na rys. 33 mamy dwa pola. Nr 1 to pole na adres wideo, ktre chcesz przetumaczy. Wklej tu adres lmu z serwisu YouTube.com, Vimeo.com lub Blip.tv. Pole nr 2 zawiera fragment kodu, ktry umoliwia wywietlanie dodanych napisw nie tylko na stronie serwisu, ale rwnie na na stronach, na ktrych zagniedamy Twoje wideo (kod ten naley doda w nagwku Twojej strony).

64

Rys. 34.Tworzenie strony dla tumaczonego lmu

Po wklejeniu linku, klikamy na Submit Video (rys. 34). Przejdziesz do strony nowego projektu. Klikajc na Subtitle Me (nr 1), przejdziesz do opcji wyboru jzykw. Zaznacz tu odpowiednio te jzyki, z ktrych i do ktrych bdziesz robi tumaczenie (nr 2) i kliknij Continue. Nastpnie musisz klikn na (nr 3) Add translation lub Add Subtitles, co przekieruje Ci do waciwego narzdzia. Narzdzie do dodawania napisw do wideo skada si z kilku prostych elementw i podzielone zostao na 3 etapy pracy: dodawania napisw, synchronizacj i sprawdzanie. W pierwszym (rys. 35) dodajesz napisy za pomoc pola oznaczonego nr 1, kade dodanie napisw koczysz przyciskiem Enter, co automatycznie dodaje go do listy poniej. Dla uatwienia obok masz dwa przyciski dziaajce rwnie jako skrty klawiaturowe. Nr 2 (lub przycisk TAB na klawiaturze) odtwarza kolejne 8 sekund lmu i automatycznie go zatrzymuje. Przycisk nr 3 (lub wcinicie klawiszy Shift+Tab na klawiaturze) odtwarza ponownie poprzednie 8 sekund lmu, od momentu, w ktrym si zatrzymae.

65

1 2

Rys. 35. Etapy dodawania tumaczenia

Po dodaniu wszystkich napisw musisz sprawdzi czy zgadzaj si z czasem padania odpowiednich sw w lmie. Na ekranie synchronizacji moesz dokadnie okreli czas pojawiania si napisw, rcznie przesuwajc je na ciece czasu (ang. timelinie) pod ekranem lmu (nr 1) lub ogldajc lm, klika na klawisz strzaki w d (nr 2), co automatycznie ustawi w danym momencie nastpny napis z listy dodanych przez nas wczeniej. Po caym procesie moesz jeszcze sprawdzi czy wszystko dziaa i zapisa Twj projekt wideo.

66

Rys. 36. Synchronizacja napisw i lmu

Wiele serwisw takich, jak Universal Subtitles lub YouTube umoliwia dodawanie napisw lub komentarzy do lmw lecz te dodatkowe elementy wywietlaj si jedynie na stronach tych serwisw. Po osadzeniu lmu na Twojej stronie elementy te przestaj dziaa. Aby umoliwi t opcj musisz doda do nagwka (header) swojej strony odpowiedni fragment kodu (zob. rys. 33) i wstawi go najlepiej przed zamkniciem tagu </head>.

IV. MATERIAY AUDIO


Serwisy do publikacji materiaw dwikowych dziaaj bardzo podobnie do serwisw wideo. Gdy ju zaoysz na nich konto, wystarczy odnale opcj wysyania plikw (upload) i upewni si czy na pewno Twoje nagranie spenia wymogi techniczne (czy jest w odpowiednim formacie najwygodniejszym i otwartym formatem jest OGG cho najpopularniejszym jest MP3). Odpowiednie pola w formularzu wska Ci, gdzie masz okreli licencj dla Twojego utworu. W ten sposb dziaaj serwisy Jamendo (muzyka na licencji Creative Commons) oraz SoundCloud, ktry w bardzo wygodny sposb przechowuje pliki dwikowe oraz umoliwia atwe osadzanie ich na innych stronach. Dziaa to tak samo, jak w wypadku wstawiania lmw
67

zYouTube'a czyli po skopiowaniu kawaka kodu, wstawiasz go do swojej strony, ktra wywietli odtwarzacz lmowy lub dwikowy.

SOUNDCLOUD
to serwis sucy publikacji i promocji muzyki i nagra dwikowych. Skupia si na wygodzie udostpniania materiaw i funkcjach spoecznociowych np. komentowania dokadnych momentw w utworach, obsuguje rwnie licencje Creative Commons. Aby uy ich w SoundCloud, po zalogowaniu klikamy na Upload&Share (Wylij i Podziel si), czyli przechodzimy do przesyania naszego nagrania.

Rys. 37. Przesyanie pliku audio

Po uruchomieniu przesyania pliku zobaczymy stron z polami informacyjnymi o utworze do uzupenienia. Odnajdujemy na niej pole Selected license, ktre zmieniamy z All Rights Reserved na Creative Commons. Wybieramy nasz licencj (na ilustracji Uznanie Autorstwa), warto wczy rwnie opcj zezwalajc na pobierania plikw Downloads enabled. Na koniec klikamy Save igotowe.

68

Utwory na licencjach CC wSoundCloud s oznakowane wnastpujcy sposb:

Rys. 38.Wybr licencji CC


69

Utwory na licencjach CC wSoundCloud s oznakowane wnastpujcy sposb:

Rys. 39. Oznakowanie licencji CC

SKADAMY PODRCZNIK - NARZDZIA


Nie potrzebujesz budowa od podstaw wasnej strony internetowej, aby opublikowa w sieci materiay edukacyjny czy cay kurs dla uczniw. Najatwiejszymi do zaoenia i utrzymywania rodzajami stron s wiki oraz blogi, przy czym wiki t przewag, e pozwala na wspln prac grupy entuzjastw OZE, podczas gdy blog jest bardziej indywidualnym miejscem publikacji.

1. WIKIDOT
Poniej prezentujemy, jak zaoy i publikowa w serwisie Wikidot.com, ktry jest ju czciowo przetumaczony na jzyk polski pozwala na oznaczenie Twojego Wiki jako edukacyjnego. Posiada take wsparcie dla symboli matematycznych, chemicznych i zycznych, co jest niezwykle wane w szkole.

Rys. 40. Strona gwna serwisu wikidot

70

Aby zaoy wiki, wystarczy wej na stron: www.wikidot.com. rodkowy baner poprosi owpisanie nazwy Twojej strony i przekieruje do formularza, w ktrym bdziesz mg uzupeni dane dla swojego konta w serwisie Wikidot oraz swojej strony. Tutaj te moesz wybra jzyk polski oraz podstawowe ustawienia dla Twojej wiki.

Rys. 41.Widok formularza rejestracji nazwy strony naszej wiki

Po uzupenianiu wszystkich danych, zostaniesz przekierowany do swojej Wiki (w lewym grnym rogu bdzie wida Twoj nazw uytkownika, co oznacza, e jeste zalogowany). Strona powitalna zachca do edycji menu bocznego (nav:side) i grnego (nav:top), na kadej za stronie wiki, na dole znajdziemy kilka podstawowych przyciskw w tym najwaniejsze: edytuj i historia. To nimi przechodzisz do edycji treci kadej ze stron oraz historii wszystkich edycji. Edycja zarwno menu, jak i artykuw wymaga od Ciebie jedynie zapoznania si z menu edycji i niektrymi znacznikami wiki. Wszystkie informacje, mas pomocy oraz dodatkowych ustawie znajdziesz w lewym menu. Poniej treci jest przycisk opcji. Klikajc na Opcje+, znajdziesz dodatkowe ustawienia, np. blokowania strony przed edycjami uytkownikw (przyda si, np. dla strony tytuowej lub dla treci, ktre chcesz utrzyma w niezmienionej formie).

71

Rys. 42.Widok edycji strony wiki

Podstawowe znaczniki Wiki - czyli jzyk wiki

72

Wicej informacji o zasobach wiedzy i materiaw na wolnych licencjach, ktre moesz wykorzysta, znajduje w rozdziale Katalog OZE. Pamitaj jednak, e wszelkie rda zewntrzne mog by ograniczone w dostpie dla rnych grup osb, co moe narusza cel edukacyjny, jaki chcesz realizowa.

11. WORDPRESS
WordPress to najbardziej znany serwis blogowy (w dodatku open source). Podobnie jak Wikidot oferuje hostowanie, dlatego kady, nie posiadajc wasnego serwera moe zaoy iprowadzi bloga.

Etap 1. Rejestracja
Aby zaoy bloga naley si zarejestrowa na stronie http://wordpress.com, klikajc na pomaraczowy (w oryginale) przycisk Sign up now.

Rys. 43. Zakadanie bloga w systemie WordPress

Otrzymsz formularz rejestracyjny (dostpny w j. angielskim). Wane, aby w ostatnim polu zaznaczy Gimme a blog (za bloga)

Rys. 44. Formularz rejestracji w systemie WordPress


73

Nastpnie system prosi o wypenienie informacji zwizanych z Twoim blogiem. Warto chwil zastanowi si nad nazw domeny (adresu www naszego bloga), poniewa raz zachowany nie moe by zmieniony.

Rys. 45. Formularz danych bloga

Po rejestracji konta oraz utworzeniu bloga, na podany adres e-mail zostaa wysana prob aktywacj (maksymalnie w cigu 30 minut).

Etap 2. Logowanie si
Po aktywacji konta moesz zalogowa si do nowo utworzonego bloga. Na stronie: https:// en.wordpress.com/wp-login.php naley poda login i haso, jakie wpisae przy rejestracji. Nie musisz pamita tego adresu, poniewa po aktywacji konta, moesz po prostu uda si na stron swojego bloga (tutaj: http://otwartynauczyciel.wordpress.com) i klikn wlink zaloguj si (zazwyczaj prawy dolny rg strony).

Etap 3. Publikowanie
Wpis Aby opublikowa pierwszego posta na blogu, wybierz w lewym bocznym menu w zakadce Post - Add new. Otworzy si okno edycji posta z prostym edytorem tekstu. Dodawanie stron Aby doda now stron bloga w lewego bocznego menu, wybierz Strony - Dodaj now. Otworzy si takie samo okno edycji, jak w przypadku dodawania nowego wpisu. Okrel nazw strony oraz wpisz jej zawarto. Dodatkowo w prawym bocznym menu moesz okreli kolejno strony, w jakim bdzie wywietlaa si na blogu (np. O mnie, Dziele si, Korzystam z mog by uoone w odwrotnej kolejno jeli poszczeglnym stronom nadasz odpowiednie numery porzdkowe).

74

Rys. 46. Dodawanie nowej strony i ustalanie jej hierarchii

Dodawanie linkw Aby doda link do wpisanego tekstu, zaznacz myszk tekst, ktry chcesz zlinkowa i wybierz zmenu edycji ikonk acuszka.

Rys. 47. Dodawanie linkw do wpisu

Dodawanie multimediw Multimedia takie, jak prezentacje, lmiki wideo, zdjcia, graka, etc. mog by przesane bezporednio z Twojego komputera lub osadzane w treci wpisu/strony bloga, jeli s ju dostpne w sieci.

75

Z dysku komputera Jeli chcesz umieci w pocie wasne zdjcie prezentacj lub filmik, musisz najpierw przesa plik na serwer WordPressa, ktry zostanie umieszczony w galerii plikw. Podczas pisania posta kliknij na ikonk gwiazdki (dodaj media) w menu edycji. Nastpnie otworzy si nowe okno z moliwoci przesania plikw na serwer. Kliknij na Wybierz pliki, ikolejno wybierz interesujcy Ci plik z dysku Twojego komputera. Po przesaniu otrzymasz okienko, w ktrym okrelisz tytu pliku, wielko oraz jego rozmieszczenie w pocie. Aby wstawi zdjcie do wpisu nad ktrym aktualnie pracujesz, kliknij na Wstaw do wpisu.

Rys. 48. Dodawanie plikw z dysku komputera

Z sieci Dodawanie, np. pliku wideo, ktry jest dostpny w sieci do wpisu (np. wystpienie na konferencji, ktre nagrae i umiecie w serwisie wideo), to tzw. zagniedanie (ang. embeding). Aby zagniedzi multimedia we wpisie, potrzeby jest specjalny kod, ktry musimy wklei w okno edycji wpisu. Dla przykadu zagniedzimy lm z serwisu Blip.tv

76

W polu Subscribe naley wybra Embed, a w polu obecnie z RSS wybra WordPress i wcisn przycisk Go. Otrzymamy kod, ktry naley skopiowa i wklei w okno edycji wpisu na blogu.

Rys. 49. Zagniedanie multimediw we wpisie

77

78

OZNACZANIE TRECI LICENCJAMI CREATIVE COMMONS


Flickr CC BY SA opensourceway

Najlepszym narzdziem uatwiajcym nam wybr licencji oraz techniczne oznakowanie naszej strony internetowej, dokumentu lub innego dziea jest narzdzie Choose License na stronie internetowej http://creativecommons.org/choose. Poza nim licencjonowanie Creative Commons obsuguje wiele serwisw do publikacji rnych rodzajw multimediw (opisanych szczegowo w rozdziale Jak by otwartym nauczycielem). Serwisy wideo, ktre umoliwiaj znakowanie licencjami CC to Blip.tv oraz Vimeo.com, fotogra moesz dodawa do serwisu Flickr.com lub www.freephotobank.org. Prezentacje typu Power Point przechowa dla Ciebie serwis Slideshare.com, a dokumenty tekstowe Scribd.com. Wszystkie te serwisy umoliwiaj podczas przesyania im materiaw do publikacje wybr licencji oraz odpowiednie oznakowanie. Prezentujemy, jak w kilku prostych krokach wybra za pomoc narzdzia online licencj, wygenerowa kod oraz wstawi go do swojej strony.

79

Poniszy schemat przedstawia procedur postpowania podczas publikowania materiaw na licencjach Creative Commons. Szczegowe informacje na temat gotowoci do publikacji na otwartych zasadach, znajdziesz w opisie schematu w dalszej czci rozdziau.
Czy posiadasz prawa autorskie maj!tkowe do materia"w, ktre chcesz opublikowa# lub materia"y te s! dost$pne na wolnych licencjach?

NIE

Czy mo&esz pozyska# prawa autorskie maj!tkowe lub licencje do tych materia"w?

NIE

Nie mo&esz opublikowa# materia"u. Game Over

TAK

TAK
Czy jeste% gotw na publikacje materia"w swojej instytucji w sieci?

NIE

TAK

Czy wiesz jak wybra# licencje i otrzyma# oznakowanie utworu (kod, opis, ikon$ CC) dla poszczeglnych rodzajw materia"w?

NIE

Strona WWW Tekst - artyku"y Tekst - ksi!&ki Teksty r&ne formy Zdj$cia Wideo D'wi$k Inne formy interaktywne np. gry, animacje, prezentacje

TAK

Czy wiesz jak sprawdzi# czy Twoje oznakowanie dzia"a prawid"owo?

NIE

Open Attribute CC Validator

Czy wiesz gdzie umie%ci# materia"y Twojej organizacji tak, aby mog"y zosta# oznakowane CC i by# bezpiecznie udost$pnianie online?

NIE

Tradycyjne no%niki

NIE

Zewn$trzne serwisy

TAK
Czy Twoja instytucja prowadzi stron$ internetow!, na ktrej b$dzie publikowa# materia"y? Creative Commons Choose

TAK

Czy znasz warunki publikowania materia"w?

NIE

TAK TAK TAK NIE


Czy zezwalasz na komercyjne wykorzystywanie swojego utworu?

CC-BY, CC BYSA, CC BY-ND CC BY-NC CC BY-NC-SA, CC BY-NC-ND

TAK
Czy zezwalasz na modykacj$ swojego utworu?

TAK NIE

CC BY, CC BY-SA, CC BY-NC, CC BY-NC-SA

CC BY-ND CC BY-ND-NC

Rys. 50. Gotowo publikacji na Creative Commons

80

1. SPRAWD CZY MASZ PRAWO DO PUBLIKACJI UTWORU


Posiadanie praw autorskich majtkowych do utworu Upewnij si co do warunkw umowy, jak posiadasz na dane materiay. Jeli podpisujesz nowe umowy moesz skorzysta z wzorw umw Koalicji Otwartej Edukacji. http://koed.org.pl/pomoce-prawne/wzory-umow/ Posiadanie licencji na wykorzystywanie utworu Pamitaj o poprawnym oznakowywaniu licencji i autorstwa (patrz Oznakowywanie licencji). Pola eksploatacji W umowie o przeniesienie praw i umowie licencyjnej naley zawsze okreli konkretne pola eksploatacji (sposoby wykorzystania) utworu, ktrych dotyczy umowa. Poszanowanie warunkw licencji Kada licencja Creative Commons okrela warunki, na jakich mona korzysta z danego utworu. Naruszenie warunkw licencji (np. komercyjne wykorzystanie utworu z warunkiem Na Warunkach Niekomercyjnych) oznacza automatyczne zamanie warunkw licencji. Oznaczanie wszystkich kopii utworu i utworw zalenych Jeli publikujesz materiay w wielu formatach (np. na stronie internetowej i jako publikacj drukowan), pamitaj o oznaczeniu kadej kopii utworu. Rwnie w wypadku tworzenia utworw zalenych naley pamita o oznaczeniu kadego wykorzystanego utworu.

2. WYBIERZ LICENCJ DLA SWOJEJ TWRCZOCI


Pod adresem http://creativecommons.org/choose/ znajduje si narzdzie wyboru licencji i generowania odpowiednio kodu HTML/XML. Odpowiedz na dwa ponisze pytania dotyczce swobd, jakie maj dotyczy danego dziea: A. Czy zezwalasz na komercyjne wykorzystywanie swojego utworu? 1. Tak 2. Nie B. Czy zezwalasz na modykacje swojego utworu? 1. Tak 2. Nie 3. Tak, o ile inni bd udostpnia modykacj utworu na tych samych warunkach

Odpowiedzi A1+B1= BY A1+B2= BY-ND A1+B3= BY-SA A2+B1= BY-NC A2+B2= BY-NC-ND A2+B3= BY-NC-SA

81

Narzdzie pozwala take na wybieranie kraju dla autora, przez co aplikacja wybiera odpowiedni dla wskazanego kraju licencj. Na ilustracji wybrano licencj CC Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach, wersja licencji: Polska). Poniej jest miejsce na wpisanie danych dotyczcych autorstwa, formatu i adresu internetowego dziea.

Rys. 51. Formularz wyboru licencji

82

Po uzupenieniu danych i wyborze licencji, przechodzisz do strony w wygenerowanym kodem oraz trzema opcjonalnymi grakami, ktre ilustruj wybran licencj. Zaznacz jedn z nich, a z okna poniej skopiuj fragment kodu HTML/XML (poniej znajduje si rwnie link do pomocy w jzyku ang.).

Rys. 52.Wybr oznaczenia gracznego licencji

3. UMIE KOD NA STRONIE WWW/WIKI/BLOGU


Wygenerowany kod moesz doda do swojej strony na wiele rnych sposobw, najlepiej aby znalazy si kodzie rdowym strony. Przykadowo w systemie blogowym WordPress, wpanelu administracyjnym naley wej w zakadk wygld edytor. Tutaj moesz wybra w kodzie, ktry fragment strony chcesz zmieni. Kod licencji Creative Commons najlepiej doda do pliku footer.php bdzie wwczas widoczny w stopce kadej podstrony.

83

Rys. 53. Umieszczenie kodu licencji CC na stronie bloga w systemie WordPress

Jeli nie masz dostpu do kodu swojej strony lub nie chcesz dokonywa w nim adnych zmian, moesz wykorzysta dostpn w wikszoci systemw zarzdzania treci stron internetowych (tzw. CMS) do ktrych naley te Wordpress) opcj Widget. Widgety to mae zewntrzne elementy strony, ktre moesz do niej doda. Kod licencji przykadowo moesz wklei jako wigdet Tekst/HTML (w systemie Wordpress, w innych systemach CMS mog znajdowa si w innym miejscu lub mie inn nazw). Do wigdetu, ktry jest pustym boksem wystarczy wklei tekst i zapisa zmiany. Oba sposoby spowoduj, e na Twojej stronie pojawi si symbol itekst licencji wedug Twojego wczeniejszego wyboru.

4. OZNAKUJ POPRAWNIE UTWR


Wybierajc licencj za pomoc narzdzia http://creativecommons.org/choose/, otrzymujesz rwnie podstawowe oznaczenie, ktre zwykle da si umieci w opracowanym materiale. Czasem jednak dobrze wiedzie jak dostosowa oznakowanie do swoich potrzeb. Podstawowe oznakowanie, zarwno dla materiaw umieszczonych w sieci, jak i w tradycyjnych publikacjach powinna wyglda tak: [Lista autorw], licencja: [CC-BY 3.0] (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl)

Do utworu zalenego, jeli ma by udostpniony na innej licencji:

84

[Lista autorw], rdo: [link do materiau oryginalnego] licencja rda: [CC -BY 3.0] (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl), licencja: (dowolna wg wyboru autora utworu zalenego).

Jak wida na przykadzie, zapis mona modykowa, pamitajc o koniecznoci umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementw: listy autorw, licencji oraz linki do treci licencji.

Rys. 54. Przykad oznaczenia licencji w publikacji drukowanej, Przewodnik po otwartej nauce, 2009

Publikacje online dziki specjalnej architekturze licencji Creative Commons mog by reprezentowane przez 3 warstwy licencji, uatwiajce ich zrozumienie zarwno dla ludzi i komputerw (np. wyszukiwarek). Dlatego tak wane jest znakowanie utworw w jak najdokadniejszy sposb i z uyciem zarwno warstwy czytelnej dla czowieka (przystpne podsumowanie), jak i dla komputerw.

Rys. 55. Warstwy licencji Creative Commons


85

OZNACZENIE RNYCH FORMATW


Tekst kady plik tekstowy stworzony w edytorach tekstu obsugujcych kod HTML (np. MS Word czy Open Ofce) pozwala na umieszczenie w pliku oznaczenia licencji z dziaajcym linkiem do licencji. Dodatkowo programy OpenOfce i LibreOfce moemy wzbogaci o wtyczk umoliwiajca dodawanie/czytanie informacji licencyjnej wplikach tekstowych. Wicej: http://extensions.services.openofce.org/en/project/ccooo Zdjcia poza oznakowaniem w miejscu publikacji (na Twojej stronie czy serwisie takim, jak Flickr) zdjcia i graki posiadaj moliwo uzupenienia ich o metadane. W popularnych programach gracznych takich, jak PhotoShop, Gimp czy Inkscape mona doda do zdj i grak informacje o autorze i licencji. Informacje te dostpne potem bd poprzez Waciwoci pliku i czytelne dla innych programw czy wyszukiwarek internetowych. Wikszo przegldarek zdj i grak oferuje ju narzdzia do przegldania i modykacji metadanych grak. Metadane zdj zapisywane s w plikach EXIF towarzyszcych kademu z d j c i u , m o e m y m o d y k o w a j e z a p o m o c t a k i c h p r o g r a m w, j a k http://www.sno.phy.queensu.ca/~phil/exiftool/, a informacje o prawidowym oznaczaniu znajdziemy w Wikipedii. Do zdj mona rwnie dodawa graczne oznaczenia autorstwa i licencji tzw. znaki wodne, naley jednak pamita, e mog one utrudnia ponowne wykorzystanie zdjcia. Znaki wodne s rwnie odradzane dla materiaw umieszczanych w zasobach Wikipedii i Wikimedia Commons. PDF, graka - Oprogramowanie rmy Adobe obsuguje platform metadanych XMP, ktra umoliwia proste umieszczanie w plikach metadanych np. dotyczcych licencji. Uytkownicy systemu Windows mog rwnie skorzysta z programu CC PDF Converter, ktry dowolny plik w formacie PDF moe dodatkowo oznaczy metadanym licencji i autorstwa. Program dostpny jest tutaj: http://www.cogniview.com/cc-pdf-converter.php. Wicej o XMP http://wiki.creativecommons.org/XMP Instrukcja stosowania licencji Creative Commons w XMP (w jz. angielskim) http://wiki.creativecommons.org/XMP_help_for_Adobe_applications Dwik (mp3) wikszo programw do edycji plikw muzycznych obsuguje rwnie edycj metadanych, ktre dla plikw dwikowych obejmuj autorstwo i prawa autorskie. W programach takich, jak Audacity moemy edytowa poszczeglne dane lub stosowa szablon w formacie XML.

86

4. PAMITAJ O ZGODNOCI LICENCJI


Stosowanie dla materiaw edukacyjnych licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa lub Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na Tych Samych Warunkach (oraz oczywicie materiaw pochodzcych z Domeny publicznej) gwarantuje, e stworzone materiay bd miay najwiksze moliwe oddziaywanie. Te rodzaje licencji pozbawiaj materiay barier przed ich przetworzeniem, ponownym wykorzystaniem, kopiowaniem i dostosowaniem przez dowolne inne podmioty. Warto pamita, e na tym wanie polega sia wspczesnej edukacji, ktra bez tych barier jest w stanie dostosowa si do rnych potrzeb i dotrze tam gdzie wczeniej byo to bardzo utrudnione, np. do osb niepenosprawnych lub wykluczonych ekonomicznie i cyfrowo. Dzi, jeli tworzysz otwarte zasoby edukacyjne, dajesz szans innym osobom na, np. przetumaczenie ich lub zmian formatu na wygodniejszy dla innych uytkownikw. Dlatego tak wana jest rwnie kompatybilno licencji wewntrz materiau. Nie wszystkie licencje s ze sob zgodne. Przykadem niech bdzie ten przewodnik. Bazuje na wolnych treciach dostpnych gwnie na licencjach CC BY i CC BY-SA. Dlatego musi by udostpniony na licencji CC BY-SA (jest to rezultatem warunku SA). Inne licencje bd powodowa rnego stopnia ograniczenia. Wzajemne zalenoci zostay przedstawione wtabeli kompatybilnoci.

Rys. 56.Tabela kompatybilnoci licencji

Na przykad bazowanie na treciach na licencji CC BY-NC-SA i CC BY-ND-NC spowodowaaby, e przewodnik musiaby zosta opatrzony licencj CC BY-NC-SA, jego wykorzystanie ograniczyoby si jedynie do celw niekomercyjnych, i wreszcie nie zezwalaby na przerabianie i adaptacje, a to znacznie ograniczyoby zakres jego wykorzystania. Jeli jakie utwory lub materiay, ktre chcesz wykorzysta w swoim podrczniku nie znajduj si wDomenie publicznej, nie s dostpne na otwartych licencjach i nie nale do Ciebie, moesz jedynie poda link do nich, jeli znajduj si legalnie w sieci lub poda informacj bibliograczn o nich.
87

6. SPRAWD CZY POPRAWNIE OZNACZYE SWOJ TWRCZO


Spoeczno sieciowa skupiajca si wok Creative Commons rozwina narzdzia uatwiajce wykrywanie, czy dana strona WWW posiada zawarto dostpn na licencji Creative Commons. Aplikacje uatwiaj take poprawnie oznacza autorstwo i licencj osobom chccym z tej zawartoci skorzysta.

Open Attribute
OpenAttribute, to efekt wsppracy Mozilli i Creative Commons. Eksperymentalna wtyczka do przegldarek internetowych (w tym momencie Firefoxa i Chromea). Instalacja Na stronie http://openattribute.com/ najed myszk na napis Install i kliknij na typ przegldarki, z ktrego korzystasz, np. Mozilla Firefox. Po klikniciu zostaniesz przekierowany na odpowiedni stron instalacji dodatkw dla przegldarki. Ponownie kliknij na przycisk z napisem Install (lub Add To Firefox), dalej Twoja przegldarka pokieruje Ci w procesie dodawania wtyczki (np. Firefox poprosi o uruchomienie ponownie przegldarki).

Rys. 57. Instalacja aplikacji OpenAttribute

88

Dziaanie Jeli strona zawiera treci na licencji Creative Commons, w pasku adresu wywietli si ikonka CC, po klikniciu na ni bdziesz mie moliwo skopiowania oznaczenia autorstwa i licencji jaki tekstu lub kodu HTML. Moesz te klikn na Wicej informacji i przeczyta cao informacji zawartej w licencji.

Rys. 58. Pasek adresu strony z zainstalowan aplikacj OpenAttribute

Creative Commons Validator


Validator to kolejne eksperymentalne narzdzie, ktre moe pomc w codziennej pracy z licencjami. Jeli nie jeste pewny czy Twoja strona lub dokument w formacie HTML s poprawnie oznakowane i czy umieszczona w nich licencja bdzie zrozumiaa dla maszyn (czyli np. wyszukiwarek internetowych), validator sprawdzi to za Ciebie.

Rys. 59. Sprawdzanie poprawnoci oznaczenia utworu licencj CC


89

W polu 1 moesz wklei fragment kodu HTML z oznaczeniem licencji. W polu numer 2 moesz umieci link, ktry zostanie sprawdzony przez validator, za w polu 3 moesz zaczy plik w formacie HTML (np. jeszcze nieopublikowany na naszej stronie dokument. Po wybraniu jednej z opcji klikamy na przycisk Submit (), aby sprawdzi poprawno oznaczenia. http://validator.creativecommons.org/

6. LED OBECNO MATERIAW W SIECI


Statystyki stron i pobra Google Analitycs (http://www.google.com/analytics/) - popularny i proste po dodaniu do strony narzdzia do badania statystyk stron oferowane przez Google. Piwik (http://piwik.org/) - open sourcowe oprogramowanie do analizy statystyk stron posiada bardzo bogate opcje obserwacji szczegowych miejsc i ruchu na stronie. ledzenie treci Alerty Google (http://www.google.pl/alerts) umoliwiaj ledzenie wystpowania sw lub fraz w wynikach wyszukiwania Google. Alerty wysyaj maile z najnowszymi wynikami, gdzie padaj sowa lub frazy, ktre zdeniujesz. FairShare (https://fairshare.attributor.com/fairshare/) - zaawansowane narzdzie do ledzenia wystpowania treci online, umoliwia zdeniowanie zakresu wykorzystania, ktry ma by ledzony, np. wycznie komercyjny.

7. SPRAWD JAK BARDZO OTWARTY JESTE


W r amach Koalicji Otwar tej Edukacji zosta opr acowany test otwar toci (http://otwartosc.koed.org.pl). Test w kilku pytaniach sprawdza na ile publikacje jakie umieszczamy w sieci s otwarte. Po kadym pytaniu dostajemy informacj na temat udzielonej odpowiedzi, a test koczy si jednym z 3 wynikw, odwzorowujcych stopie otwartoci. Dla tych instytucji, ktrych polityka publikacji jest najbardziej otwarta przygotowalimy certykaty otwartoci do zamieszczenia na stronach domowych.

Rys. 60.Test na otwarto


90

DOSTPNO ZASOBW W INTERNECIE


Jacek Zadrony WPROWADZENIE Ten rozdzia powicony jest dostpnoci treci w materiaach elektronicznych. Nie chodzi w nim jednak o zyczn dostpno materiau lub nonika, lecz dostpno samej informacji, ktra jest na tych nonikach zawarta. Dla zrozumienia, na czym polega dostpno (ang. accessibility) przyjrzyjmy si zwykemu plikowi tekstowemu zawierajcemu tekst licencji CC-BY. Dopki jest on w pliku elektronicznym (na przykad TXT) moemy z nim zrobi wiele rzeczy, a w szczeglnoci przetworzy tekst na inn form: wydrukowa na drukarce laserowej, przekonwertowa do formatu PDF, odczyta na gos za pomoc syntezatora mowy lub przetumaczy za pomoc translatora Google. Za pomoc rnych technologii moemy przetworzy go do innych form - zarwno cyfrowych, jak i analogowych. Jednak kiedy ju go wydrukujemy, nasze moliwoci dalszego przetwarzania spadaj niemal do zera. W ten sposb otrzymujemy format, ktry jest tylko czciowo dostpny - wycznie za pomoc wzroku i tylko dla jednej, konkretnej osoby. Tworzc materiay elektroniczne, w tym take otwarte, trzeba pamita o wszystkich potencjalnych uytkownikach. Takie podejcie nazywane jest "Uniwersalnym projektowaniem", ktre oznacza projektowanie produktw, rodowiska, programw i usug w taki sposb, by byy uyteczne dla wszystkich, w moliwie najwikszym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. TECHNOLOGIE I STANDARDY Obecnie dysponujemy szerokim wyborem formatw do przechowywania i dystrybucji informacji. Jednak nie wszystkie zapewniaj taki sam poziom dostpnoci, wic ich prawidowy wybr ma znaczenie dla pniejszego udostpniania. Poniej kilka najwaniejszych wraz z ich wadami i zaletami. FORMATY HTML - zalety: specykacje s dostpne dla wszystkich, istnieje niezliczona liczba narzdzi do ich przetwarzania i kady system operacyjny dysponuje przegldark interpretujc i wywietlajc te formaty. Co jeszcze waniejsze - istnieje wspaniaa dokumentacja opisujca tworzenie dostpnej treci w Internecie, a jzyki wyposaono w odpowiednie znaczniki i atrybuty. PDF - sta si standardem dystrybucji dokumentw elektronicznych. Do jego zalet naley dobra przenaszalno, poniewa przegldarki tego formatu powstay na wszystkie liczce si platformy systemowe. Firma Adobe zadbaa take o wyposaenie tego formatu w interfejs dostpowy, dziki czemu mog z niego korzysta take niepenosprawni uytkownicy sieci. Jednak format ten ma te swoje wady, do ktrych naley saba dokumentacja dotyczca dostpnoci formatu. W zasadzie opisano wycznie funkcje dostpne w komercyjnych narzdziach rmy Adobe. Flash - w tym wypadku dostpno treci mona osign w zasadzie wycznie przez korzystanie z narzdzi rmy Adobe. Naley jednak podkreli, e jest to jedna z najtrudniejszych do udostpnienia technologii i istnieje powane ryzyko, e tre nie
91

bdzie moliwa do odtworzenia w urzdzeniach przenonych, na niektrych systemach operacyjnych oraz dla technologii dostpowych dla osb niepenosprawnych. DAISY - czyli Digital Accessible Information SYstem to format zaprojektowany do przechowywania ksiek w formie dostpnej dla osb majcych kopoty z czytaniem (osoby niewidome, sabowidzce, dyslektyczne). Format ten czy w sobie zazwyczaj nagranie treci ksiki z systemem nawigacyjnym. Zalet formatu jest bardzo wierne odwzorowanie ukadu pierwotnego ksiki: podziau na strony, rozdziay i inne elementy podziau oraz wyodrbnienie innych elementw jak przypisy i adnotacje.

TEKST Stosunkowo najatwiej stworzy dostpny materia tekstowy. Koniecznie trzeba przy tym pamita, e obraz tekstu (skan) nie jest tym samym, co tekst. Jest to jeden z najczciej pojawiajcych si bdw dostpnoci. Poniej wymienione s podstawowe zasady, jakie naley stosowa w procesie przygotowywania materiaw, ktre zapewni ich dostpno. Stosowanie kolorw Aby mc bez problemu odczytywa tre naley zachowa odpowiedni kontrast pomidzy tem a czcionk. Bezpiecznie jest przyj, e to powinno by biae, jasnoszare lub lekko te, a czcionki czarne lub granatowe. Dobrze te, jeeli zastosowany format pozwala na zmian kolorw przez uytkownika, na przykad przez odwrcenie kolorw. Dosy czsto zdarza si wyrnianie informacji za pomoc koloru, by zwrci uwag czytelnika na jaki fragment. Taka informacja powinna by przekazywana - oprcz koloru - jeszcze w inny sposb. Moe to by pogrubienie lub pochylenie liter, ewentualnie zastosowanie dekoracji w rodzaju podkrelenia. Czcionki Trudno jest poda konkretne wytyczne co do kroju i wielkoci stosowanych czcionek. Rne badania daj w tej mierze odmienne wyniki i trudno uzna, e ktre s bardziej wiarygodne od innych. Warto jednak mie na uwadze, e istniej rne rodzaje czcionek do rnych zastosowa. Na potrzeby publikowania w Internecie powstay takie kroje jak Tahoma, Verdana czy Helvetica, ktre - jak zapewnia producent - s atwiejsze do odczytu na ekranie komputera. Z kolei na potrzeby druku stosuje si czcionki z rodzin Times i Arial. Zawsze warto te poeksperymentowa, przy czym nie wolno da si ponie zudzeniu, e to co wyglda adnie jest jednoczenie czytelne. W wypadku dobierania wielkoci czcionki dobrym kompromisem jest stosowanie wielkoci 11 lub 12 punktw. Stosowana technologia powinna jednak dawa moliwo powikszenia czcionki przynajmniej dwukrotnie. Pozwala na to zarwno format HTML, jak i PDF, a take kady format stosowany w edytorach tekstw. Zaleca si take, by odstp pomidzy wierszami tekstu wynosi przynajmniej 1,5 wiersza. Jzyk Prawidowe zdeniowanie jzyka pozwala oprogramowaniu dla osb niewidomych na przestawianie si z mowy w jednym jzyku na inny. Tak wic dokument w jzyku polskim, zawierajcy fragmenty w jzyku angielskim moe by prawidowo odczytany za pomoc dwch syntezatorw mowy. Tworzc tekst naley take pamita o odbiorcach, ktrzy mniej wprawnie posuguj si jzykiem polskim. Ta grupa jest wiksza, ni si przypuszcza, poniewa tworz j: osoby guche od urodzenia, o obnionej normie intelektualnej, seniorzy i osoby, dla ktrych jzyk polski nie jest gwn form komunikacji. Do tych ostatnich nale obcokrajowcy i Polacy mieszkajcy za
92

granic. Dla tych wszystkich osb skomplikowana skadnia i specjalistyczne sownictwo moe by barier nie do pokonania. Warto zatem pisa zdaniami stosunkowo prostymi, stosowa powszechnie znane wyraenia, a inne wytumaczy. Warto take przynajmniej raz rozwin kady skrtowiec i akronim stosowany w tekcie, bo nie dla kadego musi on by zrozumiay. MULTIMEDIA Bardzo wanym elementem informacji s materiay multimedialne, czyli operujce dwikiem oraz obrazem, a nie tekstem. Kady taki materia posiada zatem warstw wizualn (obraz) lub dwikow lub obie z nich. Przy czym obraz moe by statyczny (graka) lub dynamiczny (animacje). Kada z tych warstw moe by niedostpna dla jakiej grupy odbiorcw ze wzgldu na ich niepenosprawno lub stosowane rozwizania techniczne. Jednak istniej pewne moliwoci zaradzenia temu zjawisku. A zatem przez materiay multimedialne rozumiemy tutaj: 1. Grak, ilustracje i inne statyczne materiay zawierajce warstw wizualn. 2. Animacje, czyli dynamiczn informacj wizualn, ktra nie zawiera dwiku. 3. Materiay audiowizualne, ktre zawieraj zarwno warstw wizualn, jak i dwikow. 4. Dwik - zarwno nagrany, jak i transmitowany w czasie rzeczywistym, otwarta edukacja, otwarta kultura i zawierajcy wycznie warstw otwarte zasoby zawsze powinny i dwikow. w parze z dostpnoci. Jeeli odbiorca nie ma moliwoci samodzielnie obejrze ilustracji, to naley dostarczy mu odpowiedni informacj w formie opisu alternatywnego. Opis alternatywny nie jest tym samym, co podpis pod ilustracj, poniewa ten suy jedynie skomentowaniu ilustracji i z zasady nie opisuje samego obrazu. Dlatego jeeli fotograa przedstawia dwa psy rasy labrador, to moliwe opisy alternatywne mog by nastpujce: - dwa psy na ulicy; - dwa psy rasy labrador na ulicy; -dwa psy na ulicy Marszakowskiej; - dwa psy rasy labrador, jeden czarny, a drugi biszkoptowy; - dwa psy. Jak wida opis alternatywny powinien by dobrany tak, by przekazywa istotn informacj. Jeeli ilustracja ma charakter czysto ozdobny, to informacja powinna by jak najbardziej skrtowa. Nie mona jej jednak pomin, poniewa moe si okaza istotna w komunikacji midzy uytkownikami. Mog oni bowiem informowa si o fragmencie ksiki, ktry znajduje si na stronie ze zdjciem dwch labradorw. Jeeli jednak ilustracja niesie istotn informacj, to wanie ona powinna by uwypuklona. Uytkownik powinien bowiem mie rwny dostp do kadej informacji zawartej w materiale. W ksice o rasach psw najistotniejsz jest informacja o tym, e psy s rasy labrador. Z kolei w podrczniku robienia zdj istotniejsze moe by to, e psy s rnego koloru. Animacje mona skrtowo opisa jako lmy pozbawione dwiku. Zatem maj one tylko warstw wizualn, ktr naley udostpni. Mona to zrobi za pomoc opisu alternatywnego, analogicznie do obrazw statycznych i czsto ta metoda si sprawdza. Jednak ta metoda nie zapewnia synchronizacji obrazu z opisem, co czasem ma swoje znaczenie. Gdy nie ma moliwoci lub sensu doczenia opisu alternatywnego w postaci tekstu, to jedynym rozwizaniem jest zastosowanie audiodeskrypcji.

93

Audiodeskrypcja to technika, ktra dziki dodatkowym opisom sownym udostpnia odbir wizualnej twrczoci artystycznej oraz pozwala osobom niewidomym poznawa widzialny dorobek kulturalny z zakresu sztuki plastycznej, teatralnej, scenicznej i lmowej. Podczas audiodeskrypcji opisywane s wane, znaczce informacje wizualne takie jak: jzyk ciaa, wyraz twarzy, przebieg akcji, sceneria, kostiumy. Zwize, obiektywne opisy scen pozwalaj osobie niewidomej poda za rozwijajcym si wtkiem historii oraz usysze i zrozumie co dzieje si na scenie, ekranie, obrazie. Technicznie audiodeskrypcja to dodatkowa cieka dwikowa, doczana do materiau lmowego. Peni ona funkcj opisu alternatywnego, tylko w odniesieniu do obrazu dynamicznie si zmieniajcego. Z przykadem audiodeskrypcji mona zapozna si ogldajc lm "Katy" Andrzeja Wajdy z pyty DVD. W wypadku doczania cieki audiodeskrybujcej naley pamita, e powinna ona umoliwia odbir cieki podstawowej (dialogw, muzyki) w najwyszym moliwym stopniu. Materiay audiowizualne wymagaj udostpnienia obu warstw informacji - zarwno wizualnej, jak i dwikowej. W wypadku warstwy wizualnej stosuje si audiodeskrypcj, natomiast warstw dwikow mona udostpni na dwa sposoby: za pomoc pod-tekstu i tumaczenia na jzyk migowy. Pod-tekst to nic innego, ni napisy wywietlane najczciej na dole ekranu. Zazwyczaj s zapisem list dialogowych, ale czasem uzupeniane s o dodatkowe informacje o efektach dwikowych. Warto pamita, e informacje suchowe s bardzo wane dla odbioru caoci przekazu. Ogldajc horror warto wiedzie, e akurat wyje wilkoak lub e zegar wybija godzin dwunast. Z pod-tekstu skorzystaj osoby guche oraz inne, ktre nie maj moliwoci odtwarzania dwiku. Tumaczenie na jzyk migowy jest technik dosy skomplikowan i stosunkowo kosztown. Polega ona na umieszczaniu obrazu osoby tumaczcej tre warstwy dwikowej na jzyk gestw rozumiany przez osoby guche. Wedle mojej wiedzy nie ma obecnie adnych automatw tumaczcych tekst na jzyk migowy, wic zawsze naley nagra tumaczenie wykonywane przez czowieka, a nastpnie wmontowa je w materia audiowizualny. KWESTIE PRAWNE Z punktu widzenia prawa autorskiego audiodeskrypcja i tumaczenie na jzyk migowy stanowi opracowanie utworu, a jednoczenie naruszaj jego integralno. Zarwno cieka audiodeskrybujca, jak i nagranie tumaczenia na jzyk migowy s take nowymi utworami w rozumieniu prawa autorskiego, wic przy zawieraniu umw z osobami, ktre je wytwarzaj naley pamita o stosownych zapisach.

94

WYKORZYSTANE RDA
[1] Koalicja Otwartej Edukacji (2010), Otwarta Edukacja. Dostp: http://koed.org.pl/otwartosc/otwartaedukacja/, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY 2.5 Polska. [2] Kostera, Agnieszka, Jarosaw Lipszyc, Elbieta Siewicz (2009), Otwarte Zasoby Edukacyjne: Plan dziaania. Reeksje midzynarodowej spoecznoci - tumaczenie na podstawie: Susan D'Antoni, Open Educational Resources: the Way Forward. Tekst dostpny na licencji CC BY SA 2.5. [3] ICM UW (2009), Przewodnik po otwartej nauce. Dostp: http://otwartanauka.pl/przewodnik-pootwartej-nauce/, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY 3.0 Polska. [4] Gurel, Seth (2008), Open Educational Resources. Educator Handbook. Dostp: http://wikieducator.org/ OER_Handbook/educator_version_one, odczyt: 1.03.2012. Podrcznik dostpny w serwisie Wikiedukator na licencji CC BY SA. [5] Stowarzyszenia Wikimedia Polska (2010), Anatomia Wolnych Licencji, 2010, oprac.: autor tekstu: Tomasz Polimerek Ganicz; korekta i redakcja tekstu: Agnieszka Nova Kwiecie; ukad i dobr grak: Leszek Leafnode Kurpiski. Dostp: http://pl.wikimedia.org/wiki/Plik:Broszura_o_licencjach.pdf, odczyt: 15.08.2012, tre licencji udostpniona jako domena publiczna. [6] Fundacja Nowoczesna Polska (2009), Wolne Licencje. Dostp: http://wiki.wolnepodreczniki.pl/ Wolne_Podr%C4%99czniki:Wolne_licencje, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY SA. [7] Stosowanie licencji Creative Commons Uznanie autorstwa (oraz innych licencji Creative Commons) Adaptacja materiau Why CC BY?, opracowanego po angielsku przez Creative Commons Learn (dostpnego pod adresem http://learn.creativecommons.org/productions/). Dostp: http:// wiki.creativecommons.org/images/8/85/Dlaczego_CCBY.pdf, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY. [8] Wikipedia. Haso Domena publiczna. Dostp: http://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_publiczna, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY SA. [9] Bednarek-Michalska, Boena, Alek Tarkowski, Barbara Szczepaska (2009), Domena publiczna co to takiego? Biuletyn EBIB, nr 1(101). Dostp: http://www.ebib.info/2009/101/a.php? bednarek_tarkowski_szczepanska, odczyt: 1.03.2012. [10] Denition of Free Cultural Works (2008), Tumaczenie polskie. Dostp: http://freedomdened.org/ Denition/Pl, odczyt: 1.03.2012.

95

You might also like