Professional Documents
Culture Documents
Opracowanie: Karolina Grodecka, Kamil liwowski wersja 4. zaktualizowana Koalicja Otwartej Edukacji, 2012
Przewodnik udostpniany na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa, Na tych samych warunkach 3.0. Pewne prawa zastrzeone na rzecz autorw i Koalicji Otwartej Edukacji. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci pod warunkiem wskazania autorw i Koalicji Otwartej Edukacji jako wacicieli praw do tekstu oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak dugo, jak tylko na utwory zalene bdzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostpny na stronie: http:// creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl
2
S PIS TRECI
O przewodniku ....................................................................................................................... s. 5 Otwarto w edukacji ........................................................................................................ s. 7 Otwarte Zasoby Edukacyjne ......................................................................................... s. 9 Wolne licencje ........................................................................................................................ s. 11 Domena publiczna ............................................................................................................... s. 19 Katalog Otwartych Zasobw Edukacyjnych ......................................................... s. 23 Wyszukiwanie Otwartych Zasobw Edukacyjnych .......................................... s. 43 Publikowanie i wykorzystanie otwartych treci w serwisach web 2.0 .... s. 51 Oznaczanie treci licencjami ........................................................................................... s. 79 Dostpno zasobw w Internecie (J. Zadrony)................................................ s. 91 Wykorzystane rda .......................................................................................................... s. 95
O PRZEWODNIKU
Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych zosta przygotowany gwnie z myl o nauczycielach szkolnych, niemniej jednak kada osoba zainteresowana otwartoci w edukacji, znajdzie tutaj praktyczne informacje, jak dziaa w otwartym modelu publikacji. Przewodnik to wiedza w piguce. Jeli chcesz zdoby solidne podstawy teoretyczne na temat OZE, przewodnik to idealny punkt startowy. Jest rwnie dobrym sposobem na usystematyzowanie problematyki otwartych treci. Znajduj si w nim najwaniejsze informacje o idei OZE, katalog zasobw i sposobw wyszukiwania, zaoenia licencji Creative Commons, narzdzia do otwartego publikowania i wiele innych wskazwek. Raport HORIZON 2010 prognozowa, e rozwj otwartych treci edukacyjnych na szerok skal to kwestia maksymalnie jednego roku. Naszym zdaniem otwarto w edukacji dawno przekroczya etap prognozy. Mamy nadziej, e po przeczytaniu przewodnika dowiesz si, e przewidywane trendy maj ju bardzo realny ksztat. yczymy interesujcej lektury.
OTWARTO W EDUKACJI
Flickr: CC BY-SA opensourceway
Idea otwartej edukacji zbudowana jest na przekonaniu, e wiedza caego wiata jest dobrem publicznym, dlatego kady powinien mie swobod wykorzystywania, dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i rozpowszechniania materiaw edukacyjnych bez ogranicze by uczyni edukacj zarwno bardziej dostpn, jak i bardziej skuteczn.
Generalnie otwarto to, z jednej strony, kwestia dostpnoci treci, a z drugiej, zapewnienia ich odbiorcom i uytkownikom okrelonych swobd. Obok otwartej edukacji mamy otwar t nauk, kultur, otwar te treci, oprogramowanie, licencje, standardy, instytucje... i otwartych na kooperacj i wzajemne uczenie si od siebie ludzi. Wsplnym mianownikiem tych zjawisk jest ch rozwijania wsppracy opartej owzajemn otwarto na prac innych i swobod korzystania ze wsplnych materiaw przez kad ze stron: autorw, wspautorw, instytucje i odbiorcw. Dlaczego wybieramy otwarto? Powszechny dostp do informacji pozwala na zwikszenie pozytywnych efektw dziaa, suy budowaniu renomy instytucji, umoliwia wprowadzanie nowych modeli wsppracy z innymi instytucjami, wreszcie pozwala na innowacyjne dziaania angaujce bezporednio odbiorcw. Zapewnienie dostpu do treci to zadanie, ktre z pomoc technologii cyfrowych moe by realizowane przy niemal zerowych kosztach. Jednoczenie otwar to suy
7
zarwno organizacji ktra dziki temu moe skuteczniej si komunikowa. Otwarto to take sposb na maksymalizacj spoecznego zysku pyncego z dziaa organizacji. Otwarta dystrybucja wiedzy i informacji pomidzy organizacjami uatwia tworzenie nowych projektw, przyspiesza proces wdraania wiedzy i jej aktualizowania, wreszcie zapobiega dublowaniu si wysikw. Otwarte publikacje daj znacznie wikszy od standardowego zwrot nakadw na inwestycje w postaci udzielonej pomocy, informacji, generowania nowych projektw w oparciu o dostpn wiedz i moliwoci wsppracy.
Flickr CC BY bachmot
Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) deniowane s jako te materiay, ktre s publicznie dostpne winternecie (bez kontroli dostpu), opublikowane wraz zprawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) inajczciej rozwijane wotwarty sposb. [1]
Powszechne ju wykorzystanie komputerw i internetu jest dla nauczycieli ogromn szans jeszcze nigdy samodzielne przygotowanie bd znalezienie idostosowanie do wasnych potrzeb interesujcych i przydatnych pomocy naukowych nie byo tak atwe. Spoeczno akademicka zawsze dzielia si wiedz. Raport OECD Giving Knowledge for Free: the emergence of Open Educational Resources wykaza, e ponad 3000 kursw z p o n a d 3 0 0 u n i we r s y t e t w by o dostpnych na wiecie w 2007 roku. Rosnca liczba inicjatyw otwar tego u d o s t p n i a n i a t r e c i e d u k a c y j ny c h spowodowaa powstanie ruchu Otwartych Zasobw Edukacyjnych (OZE). [2] Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz pierwszy zosta uyty podczas Forum on the
9
Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries przy UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania dostrzegli wtedy potrzeb tworzenia dostpnych dla wszystkich zasobw edukacyjnych. Nie istnieje centralna organizacja grupujca, zarzdzajca czy standaryzujca procedury OZE. Otwar te Zasoby Edukacyjne to termin okrelajcy wiele zrnicowanych inicjatyw edukacyjnych z caego wiata, zorganizowanych zarwno w tradycyjny, jak i innowacyjny sposb, majcych rne cele i grupy benecjentw. Istnieje jednak zgoda czym OZE s.
Otwarte Zasoby Edukacyjne to materiay dostpne do dalszego wykorzystania, bez koniecznoci pytania kogokolwiek o zgod. Zasoby mog mie form podrcznikw, kursw online, syllabusw, testw, multimediw, oprogramowania i innych narzdzi, ktre mona wykorzysta w procesie nauczania i uczenia si. Mwic oglnie, mog to by materiay dedykowane, opracowane na potrzeby programu ksztacenia lub kady inny zasb, ktry w procesie ksztacenia mona wykorzysta. Kady ma prawo si nimi dzieli, adaptowa, poprawia i tumaczy na inne jzyki. Aby byo to legalne w wietle prawa autorskiego przy ich publikacji stosowane s tzw. wolne licencje. Dziki nim korzystanie z otwartych zasobw jest proste. Zgodnie z zapisami wolnej licencji kady moe: ponownie wykorzystywa materiay opracowane przez innych, zmienia, przeksztaca, adaptowa do swoich celw i potrzeb (np. tumaczy teksty w j. obcych), czy z innymi materiaami (remixowa, np. tekst z dwikiem), ponownie rozpowszechnia - dzieli si swoj prac z innymi. [4]
DEKLARACJA KAPSZTADZKA
W styczniu 2008r. zostaa opublikowana Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji, jeden zkluczowych dokumentw okrelajcych cele imetody ruchu OZE. Deklaracja bya efektem spotkania iwsplnej pracy kilkudziesicioosobowej grupy pracownikw organizacji pozarzdowych, przedstawicieli instytucji naukowych iadministracji pastwowej, nauczycieli iautorw materiaw edukacyjnych zcaego wiata. [3] 3 lary Deklaracji: nauczyciele i uczcy si zaangaowani w tworzenie, wykorzystywanie, dostosowywanie do swoich potrzeb oraz ulepszanie otwartych zasobw edukacyjnych otwarte zasoby edukacyjne publikowane na wolnych licencjach, w formatach zapewniajcych w praktyce prawa gwarantowane przez licencje, oraz dostpnych na rnorodnych platformach technicznych polityka otwartej edukacji - organy wadzy oraz dyrekcje szk iuniwersytetw powinny nada otwartej edukacji najwyszy priorytet. Deklaracja zostaa przetumaczona na jzyk polski.
10
W OLNE L ICENCJE
Na wiecie powszechnie obowizujcym systemem ochrony praw twrcw/autorw jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest ustaw o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku. Czas trwania autorskich praw majtkowych wynosi 70 lat od mierci twrcy lub ostatniego z wsptwrcw. Prawo autorskie jest na tyle restrykcyjne, e w znacznym stopniu ogranicza wykorzystanie twrczoci przez innych uytkownikw. W odniesieniu do przestrzeni cyfrowej, zapisy ustawy o prawie autorskim roku nie uwzgldniaj nowych mechanizmw publikacji, komunikacji ikorzystania z twrczoci innych. Ograniczenia te stay si punktem wyjcia do stworzenia alternatywnych systemw licencjonowania - wolnych licencji, ktre s znacznie bardziej liberalne dla odbiorcw (uytkownikw) zasobw cyfrowych.
WOLNE LICENCJE: GNU GPL (General Public License) Creative Commons Uznanie Autorstwa (CC BY) Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA)
11
Komercyjny i niekomercyjny
12
Licencja Uznanie autorstwa Bez utworw zalenych (BY-ND) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne (BY-NC) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Na tych samych warunkach (BY-NC-SA) Uznanie autorstwa Uycie niekomercyjne Bez utworw zalenych (BY-NC-ND)
Symbol
Co mona robi z utworem Kopiowa Rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr tylko w jego oryginalnej postaci Publikowa na dowolnej licencji Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia iwykonywa utwr Publikowa na dowolnej licencji Kopiowa Zmienia Rozprowadza, przedstawia i wykonywa utwr Publikowa tylko na takiej samej licencji jak licencja oryginau
Tylko niekomercyjny
Tylko niekomercyjny
Tylko niekomercyjny
Kada z licencji zawiera warunek BY co oznacza, e warunkiem koniecznym przy wykorzystywaniu utworu oryginalnego jest: podanie listy autorw oraz informacji, e utwr jest dostpny na danej licencji.
13
wolno wykorzystywania utworu i czerpania korzyci z jego uywania wolno poznawania utworu i stosowania nabytej w ten sposb wiedzy wolno tworzenia i rozpowszechniania kopii informacji lub utworu, w caoci lub we fragmentach wolno wprowadzania zmian i poprawek, i rozpowszechniania utworw pochodnych [10].
Czy licencje CC to to samo co wolne licencje? Nie wszystkie licencje Creative Commons s wolne. Z szeciu istniejcych licencji (opis kadej z nich znajduje si na stronie http://creativecommons.pl/polskie-licencje-cc/), tylko dwie s w peni wolne: Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 lub inna wersja jzykowa tej licencji opublikowana przez organizacj Creative Commons.Teksty licencji pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/. Znana rwnie jako CC-BY; Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0. lub inna wersja jzykowa tej licencji opublikowana przez organizacj Creative Commons. Tekst licencji pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/bysa/3.0/. Znana rwnie jako CC-BY -SA. Naley wic zwrci uwag na to jak konkretnie licencj CC wybra autor dziea, ktre chcemy wykorzysta.
celu jest cakowite zrzeczenie si praw do utworu, cznie na przykad z wymogiem uznania autorstwa. W praktyce CC0 przenosi utwr do domeny publicznej (o ile jest to dozwolone w danym systemie prawa). W przeciwiestwie do licencji Creative Commons dostosowywanych do kadej jurysdykcji, CC0 cechuje uniwersalno, wynikajca z niezwizania jej z konkretnym systemem prawa czym przypomina wiele licencji open source (otwartego kodu rdowego). Chocia skuteczno CC0 moe rni si w zalenoci od pastwa, to pozostaje najbardziej kompletnym narzdziem do wspierania domeny publicznej. Na gruncie prawa polskiego autorskie prawa osobiste s niezbywalne, jednak istnieje moliwo, aby twrca zobowiza si do niewykonywania tych praw. Zoenie owiadczenia CC0 moe stanowi tak (wic) deklaracj. Z racji na istniejce take w Polsce bardzo rnorodne ograniczenia w zrzekaniu si praw autorskich majtkowych i osobistych, CC0 zawiera rwnie dodatkowy mechanizm w postaci licencji. Objcie ni utworu nie przenosi go do domeny publicznej, niemniej jednak udostpnia go na warunkach maksymalnie do tego stanu zblionych. CC0 oznacza udzielenie niewycznej licencji, otwartej w maksymalnym moliwym stopniu. Licencja ta jest nieodpatna, nie daje si przenosi, nie zawiera zezwolenia na sublicencjonowanie. Jest niewyczna, nieodwoalna i bezwarunkowa oraz udzielana na maksymalny okres dozwolony przez prawo waciwe. Licencja ma obejmowa korzystanie za porednictwem wszelkich istniejcych obecnie lub w przyszoci rodkw przekazu (bez ograniczenia liczby egzemplarzy), do jakiegokolwiek celu (z wyranym zezwoleniem na korzystanie komercyjne, reklamowe i w celu promocji). Wicej o licencji CC 0 w opracowaniu Krzysztofa Siewicza (http://koed.org.pl/2011/10/creative-commons-zero-w-polskim-prawie/). GNU FDL - Licencja GNU Free Documentation License (GNU FDL) jest najstarsz woln licencj. Zostaa napisana przez Free Software Foundation gwnie do stosowania przez autorw dokumentacji wolnego oprogramowania i tak jest nadal wykorzystywana. Licencja Free Art Licence zostaa stworzona dla tych, ktrzy chc udostpnia swoje utwory artystyczne na zasadach podobnych do GNU FDL, ale bez uciliwego warunku dodawania do utworu penego tekstu licencji. Licencja ta ma zblione warunki do GNU FDL i CC-BY-SA, czyli zezwala na dowolne kopiowanie i tworzenie utworw zalenych. Wzr licencji jest dostpny na stronie: Copyleft Attitude http://artlibre.org.
15
RODZAJE OTWARTOCI
Prawna otwartoci jest gwarancj prawa do ponownego wykorzystania publikacji, zapewnia demokratyczny dostp do zasobw. Prawnie uregulowana otwarto jest podstaw dla drugiego rodzaju otwartoci - technicznej, ktra polega na: dostpnoci zasobw w sieci, otwartoci standardw i atwoci dystrybucji, co z kolei przekada si na zwikszenie zasigu jej odbioru.
Rys. 1. Poziomy otwartoci W: Otwarto w publicznych instytucjach kultury, 2011, oprac. Hofmokl, Tarkowski, liwowski
mona czy z innymi otwartymi zasobami edukacyjnymi, co moe stanowi istotn barier dla wielu grup studentw czy nauczycieli.
Kopia (bez dzie zalenych): W przypadku wiernej kopii utworw naley poda autorw, nazw licencji i link do licencji. Bd to treci na licencji CC BY-ND, CC BY-NC-ND. Te elementy naley uwzgldni take przy treciach dostpnych na kadej innej licencji. Uycie niekomercyjne: W przypadku uycia niekomercyjnego naley doda zapis jak okrelono wyej w zalenoci od rodzaju licencji
PAMITAJ O BIBLIOGRAFII
Jeli pracujesz nad wikszym tekstem i wykorzystujesz prace na rnych licencjach, musisz pamita o kompatybilnoci licencji. W bibliograi naley poda przy kadej wykorzystanej publikacji licencj i link do oryginau. Wicej o kompatybilnoci znajduje si w rozdziale Publikowanie i oznaczanie treci licencjami.
17
Dobrze poda take dat odczytu (w przypadku cyfrowych zasobw czsto zdarza si, e adresy staj si nieaktualne lub zasb zmienia miejsce wystpowania w sieci).
To zdjcie zostao udostpnione w serwisie Flickr na licencji CC BY przez autora o nazwie Recyclethis. Dziki temu mona je kopiowa, dowolnie zmienia, wykorzystywa do celw komercyjnych lub niekomercyjnych oraz publikowa na dowolnej licencji CC.
http://www.ickr.com/photos/recyclethis/18 5807557/
To zdjcie zgodnie z licencj dla oryginau zostao przerobione (dodane napisy na patyczkach), ponownie wykorzystane w Internecie i udostpnione w serwisie Wikiedukator na tej samej licencji CC BY. W opisie znalaz si link do oryginau, informacja o autorze i wykorzystanej pierwotnie licencji.
http://wikieducator.org/File:Recyclethis-185 807557.jpg
18
DOMENA PUBLICZNA
Poza systemami licencji otwartych, funkcjonuje Domena publiczna (DP). W najwszym znaczeniu jest to twrczo, z ktrej mona korzysta bez ogranicze, poniewa prawa majtkowe do twrczoci wygasy lub twrczo ta nigdy nie bya lub nie jest przedmiotem prawa autorskiego. [8] Domena publiczna definiowana jest jako abstrakcyjny zbir utworw, ktre nie s kontrolowane, zabezpieczone czy zawaszczone przez kogo na mocy systemu wasnoci intelektualnej. Okrelenie to ma wskazywa, e utwory s "wasnoci publiczn", dostpne dla kadego z nas, do wykorzystania w dowolnym celu.
O domenie publicznej mwi si najczciej wopozycji do utworw, ktrych wykorzystanie jest ograniczone. Zgodnie ze wspczesnym polskim prawem autorskim oryginalne prace literackie, dziea sztuki, utwory muzyczne itp. s chronione prawem od momentu ich stworzenia a do 70 lat od mierci autora/ wsptwrcw. Po tym czasie wygasa autorskie prawo majtkowe, a utwr wchodzi do domeny publicznej [9]. Na wiecie okres obowizywania prawa autorskiego jest rny wrnych krajach w zaleno od narodowych systemw legislacji. W krajach Unii to 70 lat, wStanach Zjednoczonych to okres 100 lat, w krajach azjatyckich 50 lat. Balfour Smith z Duke University bazujc na wykazie pastw i obowizujcych w nich standardowych regulacji prawa autorskiego w Wikipedii, opracowa map przedstawiajc czas obowizywania prawa autorskiego w rnych krajach wiata. Mapa dostpna na europejskiej stronie Dnia Domeny Publicznej (http://www.publicdomainday.org/sites/www.publicdomainday.eu/les/ World_copyright-terms.jpg).
W przypadku utworw znajdujcych si w Domenie publicznej nie ma obowizku ich oznaczania w repozytoriach, serwisach lub bibliotekach cyfrowych. Niektre repozytoria, np. Wikimedia Commons stosuj odpowiednie oznaczenia graczne i opisy.
Na gruncie polskim Koalicja Otwartej Edukacji podejmuje aktywne dziaania majce na celu upowszechnienie i zakorzenienie w wiadomoci publicznej istnienie Domeny publicznej. Jednym z waniejszych projektw edukacyjnych, ktry czerpie z zasobw DP, jest Szkolna Biblioteka Internetowa Wolne Lektury (projekt prowadzony przez Fundacj Nowoczesna Polska) oraz dziaania Stowarzyszenia Wikimedia Polska, szczeglnie Wikirda. Jest to oddolna inicjatywa majc na celu cyfryzacj zasobw z Domeny publicznej lub udostpnianych na wolnych licencjach. Zakres dziaania Wikirde pokrywa si po czci zdziaaniami bibliotek cyfrowych (skupionych w ramach Federacji Bibliotek Cyfrowych), ktre take digitalizuj twrczo. Jednak Wikirda udostpniaj nie tylko skany oryginaw lecz pene teksty rdowe w postaci hipertekstu wyposaonego w spis treci. Stanowi to prawdopodobnie najwiksz warto dodan projektu. W dalszej czci przewodnika, wKatalogu OZE, znajduje si lista repozytoriw materiaw edukacyjnych dostpnych wDP. Innym przykadem wykorzystywania zasobw Domeny publicznej s Spoeczne Pracownie Digitalizacji (SPD) dziaajce przy bibliotekach cyfrowych, np.: przy lskiej Bibliotece Cyfrowej, Batyckiej Bibliotece Cyfrowej, Miejskiej Biblioteki Publicznej w Supsku. Praca w SBP polega na wykorzystaniu zaangaowania spoecznego do dziaania profesjonalnego (zgodnie z ide sieci 2.0) oraz udostpnienie stanowisk do digitalizacji i tworzenia zasobw cyfrowych. W efekcie dziaania tylko lskiej SPD powstao ponad 4 tys. cyfrowych kopii zasobw (przy udziale 13 wolontariuszy), co stanowi 23% zasobw BC.
Rys. 2. Ganicz,T., 2010, Diagram przechodzenia do domeny publicznej w polskim prawie autorskim - dotyczy dzie pierwotnych W: Otwarto w publicznych instytucjach kultury, 2011, oprac. Hofmokl,Tarkowski, liwowski
21
Na podstawie diagramu zosta zaprojektowany iudostpniony kalkulator Domeny publicznej, ktry jest dostosowany do zasad polskiego prawa autorskiego. Kalkulator pozwala w szybki sposb ustali status prawny danego dziea. Dziaa nazasadzie testu musimy odpowiedzie na kilka kluczowych pyta zwizanych z analizowanym dzieem dotyczcych autorstwa, pochodzenia, czasu powstania, typu dokumentu. Poudzieleniu odpowiedzi Kalkulator informuje nas ostatusie prawnym utworu. Kalkulator jest dostpny pod adresem: http://domena.koed.org.pl/
22
W tej czci przewodnika znajduje si katalog otwartych zasobw, w ktrym opisano wyszukiwarki i repozytoria gromadzce zasoby gwnie na wolnych licencjach, znajdujce si w Domenie publicznej (zasoby, do ktrych wygasy autorskie prawa majtkowe) lub innych otwartych licencjach.
23
I. ZASOBY POLSKIE
Repozytorium Biblioteka Cyfrowa Polona http://www. polona.pl/dli bra Typ zasobw publikacje dotyczce wybranych aspektw polskiej literatury, kultury i historii Opis Powstaa w 2006 roku, gromadzi najwaniejsze wydania tekstw literackich i naukowych, dokumentw historycznych, czasopisma, grak, fotogra, nuty, mapy, czasopisma, ksiki, dokumenty ycia spoecznego (ulotki i odezwy), rkopisy, stare druki oraz zbiory ikonograczne i muzykalia. Licencja Domena publiczna
Materiay Zasoby edukacyjne z biologii, edukacyjne, chemii, zyki powstae w ramach scenariusze, programu Polska Pomoc wideo baza nowoczesnych projektw edukacji kulturalnej Obszerna baza inspiracji zawierajca projekty innowacyjnej edukacji kulturalnej. W projektach dzieci i modzie: tworz muzyk w oparciu o techniki cyfrowe, przygotowuj gry edukacyjne, interaktywne mapy regionw, dokumentacje wideo, przeprowadzaj eksperymenty artystyczne, zapoznaj si z innymi kulturami. To wielojzyczny projekt internetowej encyklopedii. Wszystkie treci zawarte w Wikipedii s wolne - mog by bezpatnie wykorzystywane, dowolnie kopiowane i modykowana przez kadego.Wikipedia zawiera rwnie materiay tekstowe, dwikowe, graczne i inne. Obecnie utworzono ju ponad 800 tys. hase.
CC BY
CC BY
hasa encyklopedyczne
24
Typ zasobw
Opis
wolne Zbir darmowych i tworzonych podrczniki wsplnie tekstw o ukadzie i i ksiki przeznaczeniu podobnym do papierowych ksiek. Spis dostpnych ksiek w zakadce Ksigozbir. Obecnie posiada 4688 rozpocztych moduw i artykuw. Projekt uruchomiony w 2004 r. teksty rdowe Projekt siostrzany Wikipedii. Celem jest stworzenie wolnego repozytorium tekstw rdowych oraz ich tumacze w postaci stron wiki. Udostpniane s: oryginalne, wczeniej opublikowane utwory, teksty i dokumenty historyczne rangi pastwowej lub midzynarodowej, tumaczenia oryginalnych tekstw,, kody rdowe dostpne jako wasno publiczna lub na licencji zgodnej z GNU FDL, tumaczenia sw lub zwrotw, podsumowania, odesania i inne informacje o tekcie w postaci przypisw wyranie oddzielonych od utworu. Jeden z siostrzanych projektw Fundacji Wikimedia utworzony jako magazyn ilustracji, zdj, dwikw, animacji, tekstw mwionych, lmw i wszelkich innych zasobw. Uruchomione pod koniec 2004 r. Obecnie zawiera ponad 10 milionw plikw.
rne wolne licencje (takie jak rdowych dokument w) + wiele utworw z domeny publicznej.
multimedia
wszystkie licencje speniajce warunki wolnej kultury oraz utwory z domeny publicznej.
25
Opis
Licencja
Polska wersja serwisu Wikiquote, tak jak siostrzanego projektu Wikipedii. Wikipedia Powstaa polska w 2004 roku. Wikicytaty s obecnie trzeci pod wzgldem wielkoci wersj jzykow zawieraj ponad 11,806 tysica artykuw. Projekt zawiera tworzon w trybie wiki baz cytatw, ktre s indeksowane tematycznie oraz osobowo. Projekt Fundacji Wikimedia, ktrego zaoeniem jest stworzenie wolnego sownika w kadym jzyku opartego na mechanizmie wiki Jest to sownik uniwersalny, penicy jednoczenie rol sownika oglnego dla danego jzyka jak i sownika dla tumaczy, a take peni rol sownika etymologicznego, sw bliskoznacznych i ortogracznego. Polska wersja dziaa od 2004 r. Aktualnie polski Wikisownik zawiera ponad 189 tys. osobnych wpisw sownikowych. Wolnodostpny serwis informacyjny; powsta w listopadzie 2004. Jest projektem Fundacji Wikimedia.Wersja polskojzyczna projektu powstaa w lutym 2005. W serwisie powstaje na dob rednio od 5 do 10 newsw. Obszerny, midzynarodowy przewodnik turystyczny i zasb informacji geogracznych o Polsce i wiecie udostpniany na licencji CC-BY-SA. Jego polska edycja jest jedn z 6 najwikszych, posiada 260 artykuw tak jak Wikipedia
aktualnoci
26
Opis Szczegowa mapa caego wiata, tworzona przez wolontariuszy w trybie on-line na podstawie zdj, ladw z urzdze GPS i wasnych obserwacji terenu. Umoliwia pobieranie dowolnych fragmentw mapy w formie bitmap, jak i surowych danych, ktre mona dowolnie przetwarza. Projekt powsta 1 lipca 2004. Posiada polskojzyczn wersj interfejsu oraz systemu pomocy. W Polsce skupia rodowisko ok. kilkuset edytorw, ktrzy w marcu 2011 zaoyli wasne stowarzyszenie. Teksty lektur szkolnych, ktre s zalecane do uytku przez MEN, i ktre tray ju do domeny publicznej wic nie s zwizane rygorami prawa autorskiego. S opracowane, opatrzone komentarzem i udostpnione w kilku formatach (html, odt, txt i pdf). Mona je bezpatnie przeglda, ciga na swj komputer, a take udostpnia innym. S dostpne on-line i do cignicia. Projekt realizowany przez Fundacj Nowoczesna Polska. Dziaa od 2007 roku. To materiay edukacyjne przygotowywane przez nauczycieli i dostosowane do potrzeb czasw cyfrowej rewolucji. Wszystkie te materiay dostpne s za darmo, dziki udostpnieniu na wolnej licencji mona je bez przeszkd zmienia i wykorzystywa do wasnych potrzeb. Opracowywane w ramach projektu Fundacji Nowoczesna Polska.
CC BY-SA
audioksiki Profesjonalne nagrania tekstw podcasty literackich ze zbiorw szkolnej literackie biblioteki internetowej Wolne Lektury w formatach MP3
CC BY-SA
27
Opis Serwis MAM - Modzieowa Akcja Multimedialna prowadzony przez Fundacje Nowe Media., ma na celu przygotowanie modziey do twrczego korzystania z mediw. Adresowany do osb w wieku 13-19 lat - zarwno uczniw gimnazjw i licew, jak i uczestnikw wszelkich grup formalnych (np. stowarzysze) i nieformalnych. Zawiera materiay dla modych redaktorw i ich nauczycieli, porady niezbdne kademu surfujcemu po sieci i publikujcemu w niej. Zbir zada do pracy z uczniem do przedmiotw: biologia, chemia, zyka, geograa, historia, j. polski, matematyka
Zadania
CC BY-NC-SA
Polskie tumaczenie Akademii Khana http://www.pl.euhou. net/ Zadania http://pracadomowa2 4.pl/khanacademy/ Open AGH http://open. agh.edu.pl
Krtkie wykady wideo tumaczce zagadnienia naukowe na poziomie szkolnym. Tumaczenie z jz. angielskiego z Khan Academy.
CC BY-NC-SA
Open AGH to repozytorium otwartych zasobw edukacyjnych (OZE) przygotowanych przez pracownikw, doktorantw i studentw naszej uczelni. Pomysodawc, twrc i administratorem samego serwisu jest Centrum e-Learningu AGH. Dziaa od pocztku 2010 roku. Obecnie znajduje si okoo 90 kursw.
Licencja CC BYNC-SA
28
Repozytorium Fizyka wobec wyzwa XXI w. Uniwersytet Warszawski (http://brain. fuw.edu.pl/e du/Strona_g %C5%82% C3%B3wna) Federacja Bibliotek Cyfrowych http://fbc.pi onier.net.pl/ owoc/
Opis Materiay dydaktycznie dla kierunku zamawianego "Fizyka wobec wyzwa XXI wieku" (Program Operacyjny Kapita Ludzki) opracowywane na Uniwersytecie Warszawskim. Na wiki s dostpne materiay z technologii informacyjnej, zyki, matematyki, chemii, biologii, analizy danych, encefalograi Od roku 2002 buduj narodowy zasb cyfrowy, wiele materiaw z tego zasobu udostpniaj w sposb otwarty. Wzbogacaj polsk domen publiczn, wdraaj midzynarodowe standardy w tym take wolne licencje. Wprowadziy swoje kolekcje do wsplnego repozytorium europejskiego Europeana. Repozytorium mniej i bardziej znanych polskich tekstw literackich, znajdujcych si w domenie publicznej, poczwszy od Bogurodzicy po powieci Stefana eromskiego. Projekt jest realizowany na Uniwersytecie Gdaskim w ramach grantu Public Domain UNESCO. Zawiera te skany starodrukw. "Wcz Polsk" oferuje materiay edukacyjne dla polskich dzieci uczcych si za granic. Materiay udostpniane s w formie gotowych zestaww lub za pomoc narzdzia do tworzenia wasnych moduw.
Licencja CC BY-SA
rne
teksty literackie
Domena publiczna
CC BY-SA
ksiki Cyfrowa kolekcja wspczesnych naukowe ksiek naukowych, niedostpne udostpnionych przez autorw ju na rynku w wersji drukowanej
29
Tworzona przez wolontariuszy biblioteka cyfrowa, w ktrej znajduj si ksiki bdce w domenie publicznej. Obecnie ponad 28 000 ksiek. Wikszo z nich to literatura pikna, gwnie w jzyku angieskim, cho s rwnie tytuy obcojzyczne. 23 tytuy polskie
graka
30
Opis Kolekcja ponad 1268 ksiek dostpnych w domenie publicznej w formacie audio. Celem jest, aby wszystkie ksiki z DP (zgodnie z prawem USA) zostay udostpnione w sieci na wolnych zasadach jako audioksiki. Projekt publiczny, oparty na dziaalnoci wolontariackiej i oprogramowaniu open source Kolekcja plikw audio utworw klasycznych. Celem jest przeniesienie do sieci muzyki klasycznej, ktra znajdujce si w domenie publicznej, ale jest w Internecie ciko dostpna. System dotacji, dziki ktremu mona gosowa na najwaniejsze utwory do nagrania i udostpnienia. Obszerny zbir zdj, lmw, programw TV, podcastw, wizualizacji 3D, programw komputerowych, kursw e-learningowych, strumieni danych wszelkie materiay tworzone przez pracownikw rzdu Stanw Zjednoczonych i jego agencji.
Domena publiczna
teksty, lmy, programy, kursy, wizualizacje 3D wyszukiwark a materiaw tworzonych przez rzd Stanw Zjednoczony ch i jego agencje
USA.gov http://www.usa.gov/
31
podrcznik Wolny podrcznik do nauki do j. konwersacji w j. angielskim. Skada angielskiego si z zestawu wicze i polece dla ucznia, uzupenionych o teksty i materiay, z ktrymi naley si zapozna. Zbudowany w oparciu o wolne zasoby.
symulacje z zyki
Biblioteka 49 symulacji (Java, Flash) zaprojektowane do nauczania i uczenia si zyki w ramach projektu Technologii Uniwersytetu Kolorado. Symulacje s animowane, interaktywne. Pozwalaj na uczenie si poprzez badanie. Podkrelaj zwizek midzy realnymi zjawiskami ycia i nauki. Symulacje mona oglda online lub pobra i umieci na wasnej stronie/platformie e-learningowej
32
Opis Jednoczenie baza wykresw i narzdzie do prostej wizualizacji danych statystycznych. Mona wykorzysta dostpne wykresy, na ich bazie stworzy nowe lub opracowa wykres zupenie samodzielnie. Baza stockowych (profesjonalnych zdj ilustracyjnych), zawiera ok 6500 zdj. Midzynarodowa spoeczno nauczycieli, ktra dostarcza zasobw, narzdzi i szkole. Ma na celu wspieranie rozwoju umiejtnoci i czenie nauczycieli z caego wiata.
Licencja CC BY
FreePhotoBank http://www.freephot obank.org Teachers without Borders (http://teacherswitho utborders.org/resour ces#) Kursy Saylor Foundation http://www.saylor.org /
zdjcia
CC BY
CC BY
Kursy Kursy z 13 zakresw online, przedmiotowych na poziomie podrczniki licealnym skadaj si z nowych materiaw czonych z innymi otwartymi zasobami lub linkami do zamknitych treci, ktre mog uzupenia kursy. Kursy, Materiay edukacyjne (w tym podrczniki podrczniki) do 81 kursw na poziomie licealnym i zawodowym tworzone dla stanu Waszyngton (USA).
CC BY
CC BY
33
Licencja CC BY-SA
CC BY-SA
Opis Projekt zaoony przez dwjk artystw i znawcw muzyki opiera si na digitalizacji i udostpnianiu archiwalnych nagra muzycznych oraz radiowych. Uniwersytet otwarty oparty na idei wzajemnego uczenia si od siebie jako formy samoksztacenia i uczenia si przez cae ycie. Skupia spoeczno praktykw. Bogata wiki z opisem narzdzi i informacjami metodycznymi na temat projektowania i przygotowania kursw do samoksztacenia
Licencja CC BY-SA
CC BY-SA
Zdjcia adowane przez uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego Wielkiej Brytanii i Irlandii. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map.
CC-BY-SA
Zdjcia adowane przez CC-BY-SA uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego wysp znajdujcych si na Kanale La Manche i dookoa Wielkiej Brytanii. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map. Zdjcia adowane przez uytkownikw internetu, podzielone i otagowane wg podziau geogracznego Niemiec. Wyszukiwanie po nazwach geogracznych lub przez klikanie na map.
35
CC-BY-SA
4. LICENCJE RNE
Formularz wyszukiwania pozwala na wybr zasobw udostpnionych na rnych licencjach.
Repozytorium Typ zasobw Opis Licencja
Mieszane zasoby edukacyjne (kursy, podrczniki itd.) OER Commons (http:// www.oercommons. org/) audio, wideo, graka, zdjcia, text/HTML, przygotowane do pobrania Zasoby to okoo 24 tys. materiaw edukacyjnych z nauk cisych, humanistycznych i spoecznych dostarczane przez 120 instytucji partnerskich. Typy zasobw: od konspektw lekcji i scenariuszy kursw, poprzez wykady w formie audio i wideo, podrczniki, gry, symulacje, koczc na penych kursach i materiaach szkoleniowych. Khan Academy to edukacyjna organizacja non-prot, ktrej misj jest dostarczenie wysokiej jakoci materiaw edukacyjnych. Obecnie zawiera ponad 1,600 wykadw w formie wideo gwnie z matematyki, ekonomii, nauki, historii. Formularz wyszukiwania zaawansowanego w polu Condition of use zawiera szczegowe kryteria wyszukiwania. Mona wybra zasoby tylko z domeny publicznej, lub na wolnych licencjach do dowolnego wykorzystania. Aby szczegowe kryteria byy widoczne naley rozwin pole, klikajc na ikonk przy nazwie pola. CC BY-NC-SA
wykady wideo
36
Opis Darmowe materiay w postaci multiemdialnego podrcznika do historii. Serwis liczy 413 dzie sztuki, 350 lmw wideo, Serwis jest czci Khan Academy. Zdigitalizoane dziea sztuki w podziale na okresy historyczne, style w sztuce, motywy oraz artystw. Ponad 2000 kursw z dziedzin zarwno technologicznych jak i humanistycznych opracowanych przez pracownikw MIT. Fragmenty otwartych kursw online prowadzonych na Open University UK do samodzielnego studiowania. Kady kurs posiada kopi do pobrania i odtworzenia na platformie Moodle. Materiay edukacyjne z zakresu ksztacenia zawodowego.
Licencja CC BY-NC-SA
CC BY-NC-SA
kursy online
CC BY-NC-SA
Rne
CC BY-NC-SA
37
Repozytorium
Typ zasobw
Opis
Licencja Rne licencje od domeny publicznej, przez wolne licencje, do materiaw objtych pen ochron prawn (Zakadka Books - By License)
Textbook podrczniki, To serwis uruchomiony Revolution linki do przez studentw. Jego http:// zasobw misj jest zebranie textbookrevolution. rnych otwartych materiaw org/index.php/ formatw edukacyjnych Main_Page przygotowywanych przez nauczycieli w jednym miejscu. teksty w rnych formatach: PDFy, strony WWW, etc. Merlot http://www.merlot. org/merlot/index.ht m tekst, podrczniki, moduy edukacyjne Program otwartych podrcznikw Uniwersytetu Stanowego Kalifornii zawiera kilkanacie tysicy materiaw i kursw, z czego ponad 3000 dostpne jest na licencjach Creative Commons. Linki do blogw o otwartej edukacji i otwartych zasobach
Rne licencje, od domeny publicznej, przez wolne licencje po specyczne licencje instytucjonalne i autorskie.
Rne
Zdjcia na rnych licencjach Flickr (http://ickr.com) zdjcia, graki Baza zdj i grak tworzona przez uytkownikw sieci. Zawiera 2 biliony zdj, okoo 60 mln jest udostpniana na otwartych licencjach W formularzu wyszukiwania zaawansowanego (dostpny po wpisaniu sowa w formularz oglny) moliwo okrelenia kryteriw wyszukiwania do wolnych licencji. W tym celu naley zaznaczy oba pola (use commercially oraz modify, adapt or build upon)
38
Opis Zawiera fotograe do dowolnego uytku. Autorami moe by kady kto chce si podzieli swoj prac z innymi Baza stockowych (profesjonalnych zdj ilustracyjnych), na rnych licencjach, zawiera ok. 9 mln. Zdj w tym. Kolekcje Nardowej Agencji Kosminczej USA (NASA) czy Biblioteki Kongresu.
Licencja Licencja morgueFile (tekst licencji: http://www.morguel e.com/license/morgue le/) Rne licencje, od domeny publicznej, przez wolne licencje po specyczne licencje instytucjonalne.
zdjcia
W wyszukiwarce naley rne licencje CC klikn na link "Creative Commons licenced" i wybra ten zakres licencji, ktry nas interesuje. W wikszoci zdjcia geograczne wyszukiwarka zdj po nazwach geogracznych wszystkie zdjcia s na wolnych licencjach CC
zdjcia na wolnych licencjach Creative Commons (CC-BY, CC-BY-SA) i FAL (wikszo na FAL)
39
Repozytorium
Typ zasobw
Opis Muzyka
Licencja
Zasoby muzyki artystw z caego wiata. Stosowane s rne licencje Creative Commons, ale niektre pozwalaj na ponowne wykorzystanie w dowolnym celu. Utwory w formacie MP3 i albumw gotowych do pobrania w formacie ZIP. Uytkownicy mog oceni muzyk. Interfejs dostpny w rnych wersjach jzykowych. Archiwum wysokiej jakoci nagra muzycznych stworzone przez amerykaskie radio WFMU. Projekt dziaa dziki profesjonalnym kuratorom wybierajcym i udostpniajcym nagrania z wielu gatunkw muzycznych.
W wyszukiwaniu zaawansowanym moliwo okrelenia dodatkowych kryteriw wyszukiwania dla muzyki na wolnych licencjach: Znajd utwory, ktre mona uywa do celw komercyjnych oraz Znajd utwory, ktre mona modykowa, adaptowa Informacja o licencji wywietla si przy kadym albumie (prawy panel). Rne licencje, warunki wykorzystania utworw znajduj si przy kadym utworze
muzyka
Filmy i inne "ruchome" multimedia Blip.tv http://blip.tv nagrania wideo i podcasty Serwis zawierajcy nagrania wideo, podcasty z wystpie na konferencjach, debat, pokazw, wykadw etc. Tworzony przez uytkownikw sieci. Dziaa od 2005 r. Rne licencje Creative Commons
40
Opis Repozytorium prezentacji tworzone przez spoeczno internautw. Tematyka bardzo zrnicowana.
Licencja W formularzu wyszukiwania zaawansowanego (dostpny po wpisaniu sowa w formularz oglny) moliwo okrelenia kryteriw wyszukiwania do wolnych licencji. W tym celu naley zaznaczy oba pola (use commercially oraz modify, adapt or build upon) CC BY-NC-ND
41
42
W YSZUKIWANIE OZE
WYSZUKIWARKI OTWARTYCH ZASOBW
Z chwil coraz powszechniejszego publikowania treci w Internecie na otwartych zasadach, powstay mechanizmy uatwiajce przeszukiwanie sieci pod ktem otwartych zasobw. Obecnie istnieje kila rozwiza, ktre zdecydowanie uatwiaj dotarcie do zasobw na wolnych/otwartych licencjach. S to wyszukiwarki oglne (Google.pl), ktre zostay wyposaone w dodatkowe kryteria wyszukiwania pozwalajce na ltrowanie wynikw wedug typu licencji oraz wyszukiwarki dedykowane (Search Creative Commons, CCFlickr), przeszukujce tylko bazy ju wyselekcjonowanych otwartych treci.
Wyszukiwarka Typ zasobw Formularz (licencje)
Google.pl (http://www.google .pl/advanced_searc h?hl=pl) Google.pl (http://www.google .pl/advanced_searc h?hl=pl) Google Graka (http://images.goog le.pl/advanced_ima ge_search?hl=pl) Search Creative Commons (http:// search.creativecommons.org /)
Teksty
W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. W formularzu zaawansowanym Google w polu Prawa uywania kryteria oparte na systemie licencji Creative Commons. Pozwala na wyszukiwanie zasobw pozwalajcych na dowolne wykorzystanie. Naley zaznaczy opcje use for commercial purposes oraz modify, adapt, or build upon. Autorzy zastrzegaj, e nie jest to typowa wyszukiwarka, dlatego zalecaj sprawdzenie czy wyniki wyszukiwania s opatrzone wskazan licencj.
Teksty
Graka
Google Web, Google Image, Yahoo, blip.tv (wideo), Flickr (graka), Jamendo (muzyka), SpinXpress (media rne), Wikimedia Commons (media rne)
43
Wyszukiwarka
Typ zasobw
Formularz (licencje)
Pozwala na wyszukiwanie zasobw, ktre mog by zmieniane oraz komercyjne wyszukiwanie. Naley zaznaczy opcje Commercial oraz For editing
Search.creativecommons.org Jest to specjalna wyszukiwarka ktra pozwala na przeszukiwanie zasobw dostpnych na licencjach CC w rnych serwisach: Google Web, Google Image, YouTube (wideo), Yahoo, blip.tv (wideo), Flickr (zdjcia, graka), Jamendo (muzyka), SpinXpress (media rne), Wikimedia Commons (media rne), Euripeana (materiay archiwalne i muzealne), OpenClipArt Library (graki wektorowe), Fotopedia (zdjcia).
44
Lets CC Creative Commons Korea stworzya angielskojzyczn wersj ich wygodnej wyszukiwarki materiaw na licencjach Creative Commons onazwie Lets CC. Narzdzie przeszukuje takie serwisy jak Flickr, Jamendo, ccMixter, Youtube i Slideshare, w przyszoci zamierzajc dodawa kolejne zasoby. Lets CC stawia sobie za zadnie uproszczenie i przyspieszenie wyszukiwania ipracy zjego wynikami.
Lets CC wywietla wyniki wpodobny sposb do wyszukiwarki Google, zlewej strony oferujc wybr rodzajw mediw ktre nas interesuj, zaczynajc od zdj. Podczas wywietlania wynikw moemy atwo iszybko zmieni wyniki wg. licencji ktre nas interesuj. Odznaczajc obok pola wyszukiwania opcj Find content to use commercialy (do uytku komercyjnego) i/lub Find content to modify, adopt and build upon (do modykacji) bdziemy otrzymywa odltrowywane wyniki, nad ktrymi wyranie zaznaczone bd licencje na jakich dostpne s te materiay.
45
WYSZUKIWANIE GRAFIKI
Grak na wolnych/otwartych licencjach mona wyszuka na kilka sposobw. 1) Google Graka: formularz wyszukiwania zaawansowanego - pole Prawa uywania
Wywietlone tam opcje bazuj na systemie Creative Commons cho nie s bezporednio nazwane. 2) Bezporednio w serwisie Flickr: formularz wyszukiwania zaawansowanego (dostpy po klikniciu na przycisk Search na stronie gwnej http://ickr.com)
Etap 1
Rys. 8. Przejcie do formularza wyszukiwania zaawansowanego Flickr
Po wejciu do formularza wyszukiwania zaawansowanego, w polu Creative Commons (na kocu formularza) naley zaznaczy wszystkie opcje:
46
Etap 2
Etap 3
Szczegy dotyczce licencji na jakiej opublikowane jest zdjcie znajduj si przy kadym zdjciu osobno. Aby dowiedzie si o warunkach licencji CC, naley klikn w wybrane zdjcie. Link do licencji znajduje si po prawej stronie pod tagami. Po klikniciu na some rights reserved nastpuje przekierowanie do tekstu licencji. 3) Wyszukiwarka ickrCC (http://ickrcc.bluemountains.net) To aplikacja, ktra przeszukuje baz Flickra ograniczon do zdj publikowanych na licencjach CC. Aby wyszuka zdjcia na wolnych licencjach, naley zaznaczy opcje: for editing oraz commercial.
47
Wyszukiwarka pokazuje jedynie miniaturki zdjcia. Aby dotrze do oryginau, ktry mona pobra w rnych rozmiarach, naley klikn w naw pliku. Spowoduje to przekierowanie do serwisu Flickr. 4) Graka, pliki audio i wideo w Wikimedia Commons Bezporednio w repozytorium Wikimedia Commons mona korzysta z wewntrznej wyszukiwarki (http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Search), ktra oferuje wiele rnych opcji. Poniewa niemal wszystkie zasoby s udostpniane na wolnych licencjach lub znajduj si w Domenie Publicznej, formularz nie oferuje moliwoci zrnicowania wynikw wzgldem licencji, ale oferuje wzgldem typw danych. Aby wyszukiwa graki i inne multimedia naley u gry klikn na link "multimedia" i nastpnie wpisa odpowiednie sowa kluczowe.
48
Wyszukiwarka wywietla w takim przypadku list miniaturek zdj, w ktrych opisie znajduje si szukane sowo kluczowe. Po klikniciu w miniaturk przechodzi si do strony, na ktrej znajduje si wiksza wersja zdjcia i jej zwykle do dokadny opis wraz informacjami licencyjnymi. Czasami dobre rezultaty daje te wyszukiwanie po kategoriach (category), ktre s stronami grupujcymi pliki wg okrelonych kryteriw. Aby przej do wyszukiwania po kategoriach, naley klikn na wyszukiwanie "zaawansowane" a nastpnie zaznaczy pole category. Wikivix ( http://www.wikiwix.com ) - to alternatywna wyszukiwarka zasobw gracznych w projektach Wikimedia. Aby wyszuka zdjcia i inne multimedia, trzeba klikn na zakadk "graka" i nastpnie wpisa odpowiednie sowa kluczowe. Wikivix ma mao opcji wyszukiwania, ale czsto daje lepsze rezultaty ni wewntrzna wyszukiwarka Wikimedia Commons.
49
50
51
Flickr CC BY SA opensourceway
publicznie wykonywa utwory podczas imprez szkolnych i akademickich pod warunkiem, e wstp na te imprezy jest bezpatny, a osoby wykonujce utwr nie pobieraj za to adnych korzyci majtkowych. Prawo dozwolonego uytku wykraczajcego poza zakres osobisty wymaga zawsze wymienienia rda inazwiska oraz imienia twrcy.
1. DOKUMENTY, PREZENTACJE
SCRIBD
To popularny serwis do publikacji dokumentw tekstowych i gracznych, ktry obsuguje formaty Word, OpenOfce i PDF. Pozwala w prosty i wygodny sposb zarzdza takimi funkcjami jak moliwo pobierania plikw w rnych formatach oraz udostpniania ich na rnych licencjach. Aby umieci wserwisie plik, po zalogowaniu klikamy Upload.
52
Po zakoczeniu wysyania pliku do serwisu (najnowszy plik bdzie widoczny na grze listy, jak wyej) moemy klikn na niego lub na dowolny inny wczeniej umieszczony dokument. Wcelu zmiany licencji wdowolnym dokumencie, musimy na jego stronie odnale opcj Edit.
Widok edycji ustawie kadego z plikw pozwala nam np. zarzdza zezwoleniem na jego pobieranie w rnych formatach, wybr licencji znajduje si na samym dole i jest dobrze widoczny dziki umieszczonym obok inkonkom Creative Commons. Z rozwijanej listy wybieramy licencj (na ilustracji Uznanie Autorstwa) iklikamy Save.
Kiedy ju poradzimy sobie zumieszczeniem ioznakowaniem wasnego materiau moemy te poszuka innych dokumentw na licencjach CC w serwisie lub sprawdzi jak wyglda oznakowanie naszego dokumentu. Niestety informacja o licencji w danym dokumencie widoczna jest dopiero po rozwiniciu wwidoku dokumentu zakadki Info and Rating.
53
SLIDE SHARE
To serwis, w ktrym zamieszczane s gwnie prezentacje, rzadziej nagrania z wystpie.
1. Przycisk Upload, ktry kieruje do formularza przesania do serwisu prezentacji ( wikszo opisywanych serwisw wymaga stworzenia konta przed opublikowaniem tam plikw multimedialnych) 2. Przycisk Embed umoliwiajcy skopiowanie kodu do wklejenie na inn stron, ktry wywietli prezentacj. Poniej pole kodu do skopiowania, ktre umoliwia rwnie zmian rozmiarw pola z prezentacj 3. Oznaczenie praw autorskich/rodzaju licencji
54
PICASSA
W serwisie fotogracznym nalecym do Google mamy do dyspozycji dwie proste drogi do oznakowania naszych fotograi licencjami Creative Commons: dla poszczeglnych zdj lub dla caego konta iwszystkich fotograi. Po zalogowaniu si do serwisu wystarczy wej wzakadk zdjcia po czym wybra album iinteresujce nas zdjcie.
Po prawej stronie zdjcia znajdziemy Photo Reuse, jej kliknicie powoduje rozwinicie opcji wyboru licencji Creative Commons. Poniej moemy rwnie klikn na Settings (Pl. Ustawienia) izmieni licencj dla wszystkich zdj zamieszczanych wserwisie.
55
Jeli chcemy od razu zmieni ustawienia dla wszystkich zdj w naszych albumach musimy wej wUstawienia (settings) naszego konta.
Dalej musimy wybra zakadk Prywatno i zezwolenia (Privacy and permissions), w ktrej moemy wybra interesujca nas licencj (na ilustracji licencja Creative Commons Uznanie Autorstwa).
56
W wypadku korzystania zusugi Google+ istnieje rwnie prosta moliwo objcia naszych zdj licencj CC idziaa dziki integracji albumw zdj zGoogle+ zserwisem Picasa.
FLICKR
Podobnie jak wwypadku serwisu Picassa, Flickr pozwala nam ustawi licencj dla pojedynczych zdj lub dla caego konta. W pierwszym przypadku po zalogowaniu na konto otwieramy dowolne z naszych zdj i po jego prawej stronie odnajdujemy opcj Owner settings i przy standardowym zapisie All Rights Reserved klikamy wopcj edit.
Pojawi si dziki temu dodatkowe okno, wktrym moemy wybra jedn zlicencji Creative Commons.
57
Jeli chcemy zmieni licencj dla wszystkich zdj przechowywanych na naszym koncie, moemy klikajc w prawym grnym rogu na nazw naszego konta przejdziemy do ustawie globalnych serwisu.
Na stronie ustawie przejd do zakadki Privacy & Permissions, w ktrej na dole znajdziesz opcj What license will your content have, w ktrej edycji znajdziesz podobn stron jak powyej, zlist licencji do wyboru.
YOUTUBE.COM
Najwikszy serwis hostujcy materiay wideo uruchomi opcj licencjonowania dodawanych lmw CC w ubiege wakacje. Niestety do dyspozycji mamy tylko jedn licencj tj. Creative Commons Uznanie Autorstwa (lub pozostanie przy Standardowej licencji YouTube). Wicej o licencjach CC na YouTube.com/t/creativecommons. Aby opublikowa lm, po zalogowaniu si do serwisu przechodzimy do opcji Przelij lm, w ktrej to wybieramy z dysku materia iprzesyamy go do sieci. Wwidoku przesyania lmu
pod oknami informacji (tytu, opis, tagi, kategorie, prywatno) znajduje si pole Licencja, w ktrym musimy zaznaczy opcj Creative Commons uznanie autorstwa i po zmianie klikn Zapisz zmiany. Gotowe! Zmiana licencji dla istniejcych lmw Aby zmieni licencj dla ju istniejcego lmu musimy rozwin opcje konta (dostpne wprawym grnym rogu pod nazw naszego konta na YouTube) iwybra znich Moje lmy.
Z listy lmw wybieramy ten, ktremu chcemy zmieni licencj i klikamy na opcj Edytuj informacje. Przy kadym lmie wida albo informacj, e jest ju na licencji CC albo nie ma tam adnej informacji oprawach, co oznacza, e jest on dostpny na Standardowej licencji YouTube.
Ostatnim krokiem jest odnalezienie wwidoku Edycji informacji, zakadki Opcje udostpniania, po rozwiniciu ktrej zobaczymy opcj Licencja, w ktrej jak wyej wybieramy licencj Creative Commons Uznanie Autorstwa. Po zmianie musimy pamita klikn na Zapisz zmiany.
60
61
VIMEO.COM
oferuje nie tylko wsparcie dla osb publikujcych na licencjach CC, ale rwnie sklep zmuzyk (na licencjach CC inie tylko) zktrego mog korzysta twrcy publikujcy tam lmy. Dodawanie nowych lmw zlicencj Creative Commons Po zalogowaniu do serwisu Vimeo, klikamy na Upload czyli Przelij.
W widoku przesyania lmu, z lewej strony w menu informacji o nim wybieramy zakadk Licencse, pod ktr bdziemy mieli do wyboru wszystkie licencje Creative Commons (na ilustracji Uznanie Autorstwa), po wyborze interesujcej nas licencji klikamy Save changes iczekamy a nasz lm zostanie przesany na strony serwisu.
62
Zmiana licencji dla istniejcych lmw Podobnie jak w serwisie YouTube, musimy zacz od wejcia do naszych lmw z menu gwnego (rozwijamy opcj Videos iwybieramy My videos). Wktrej znajdziemy list lmw, ktre przesalimy. po wybraniu jednego znich wejdziemy na stron lmu.
W widoku lmu, wprawym grnym rogu odnajdujemy ikonk Settings, ktra przekieruje nas do takiego samego widoku edycji ustawie lmu jak wypadku przesyania nowego (zob. wyej przesyanie lmu).
63
Po wejciu na stron najlepiej zacz od stworzenia konta (moemy wykorzysta do tego rwnie Facebook Connect, konto Google lub Twitter). Na rys. 33 mamy dwa pola. Nr 1 to pole na adres wideo, ktre chcesz przetumaczy. Wklej tu adres lmu z serwisu YouTube.com, Vimeo.com lub Blip.tv. Pole nr 2 zawiera fragment kodu, ktry umoliwia wywietlanie dodanych napisw nie tylko na stronie serwisu, ale rwnie na na stronach, na ktrych zagniedamy Twoje wideo (kod ten naley doda w nagwku Twojej strony).
64
Po wklejeniu linku, klikamy na Submit Video (rys. 34). Przejdziesz do strony nowego projektu. Klikajc na Subtitle Me (nr 1), przejdziesz do opcji wyboru jzykw. Zaznacz tu odpowiednio te jzyki, z ktrych i do ktrych bdziesz robi tumaczenie (nr 2) i kliknij Continue. Nastpnie musisz klikn na (nr 3) Add translation lub Add Subtitles, co przekieruje Ci do waciwego narzdzia. Narzdzie do dodawania napisw do wideo skada si z kilku prostych elementw i podzielone zostao na 3 etapy pracy: dodawania napisw, synchronizacj i sprawdzanie. W pierwszym (rys. 35) dodajesz napisy za pomoc pola oznaczonego nr 1, kade dodanie napisw koczysz przyciskiem Enter, co automatycznie dodaje go do listy poniej. Dla uatwienia obok masz dwa przyciski dziaajce rwnie jako skrty klawiaturowe. Nr 2 (lub przycisk TAB na klawiaturze) odtwarza kolejne 8 sekund lmu i automatycznie go zatrzymuje. Przycisk nr 3 (lub wcinicie klawiszy Shift+Tab na klawiaturze) odtwarza ponownie poprzednie 8 sekund lmu, od momentu, w ktrym si zatrzymae.
65
1 2
Po dodaniu wszystkich napisw musisz sprawdzi czy zgadzaj si z czasem padania odpowiednich sw w lmie. Na ekranie synchronizacji moesz dokadnie okreli czas pojawiania si napisw, rcznie przesuwajc je na ciece czasu (ang. timelinie) pod ekranem lmu (nr 1) lub ogldajc lm, klika na klawisz strzaki w d (nr 2), co automatycznie ustawi w danym momencie nastpny napis z listy dodanych przez nas wczeniej. Po caym procesie moesz jeszcze sprawdzi czy wszystko dziaa i zapisa Twj projekt wideo.
66
Wiele serwisw takich, jak Universal Subtitles lub YouTube umoliwia dodawanie napisw lub komentarzy do lmw lecz te dodatkowe elementy wywietlaj si jedynie na stronach tych serwisw. Po osadzeniu lmu na Twojej stronie elementy te przestaj dziaa. Aby umoliwi t opcj musisz doda do nagwka (header) swojej strony odpowiedni fragment kodu (zob. rys. 33) i wstawi go najlepiej przed zamkniciem tagu </head>.
zYouTube'a czyli po skopiowaniu kawaka kodu, wstawiasz go do swojej strony, ktra wywietli odtwarzacz lmowy lub dwikowy.
SOUNDCLOUD
to serwis sucy publikacji i promocji muzyki i nagra dwikowych. Skupia si na wygodzie udostpniania materiaw i funkcjach spoecznociowych np. komentowania dokadnych momentw w utworach, obsuguje rwnie licencje Creative Commons. Aby uy ich w SoundCloud, po zalogowaniu klikamy na Upload&Share (Wylij i Podziel si), czyli przechodzimy do przesyania naszego nagrania.
Po uruchomieniu przesyania pliku zobaczymy stron z polami informacyjnymi o utworze do uzupenienia. Odnajdujemy na niej pole Selected license, ktre zmieniamy z All Rights Reserved na Creative Commons. Wybieramy nasz licencj (na ilustracji Uznanie Autorstwa), warto wczy rwnie opcj zezwalajc na pobierania plikw Downloads enabled. Na koniec klikamy Save igotowe.
68
1. WIKIDOT
Poniej prezentujemy, jak zaoy i publikowa w serwisie Wikidot.com, ktry jest ju czciowo przetumaczony na jzyk polski pozwala na oznaczenie Twojego Wiki jako edukacyjnego. Posiada take wsparcie dla symboli matematycznych, chemicznych i zycznych, co jest niezwykle wane w szkole.
70
Aby zaoy wiki, wystarczy wej na stron: www.wikidot.com. rodkowy baner poprosi owpisanie nazwy Twojej strony i przekieruje do formularza, w ktrym bdziesz mg uzupeni dane dla swojego konta w serwisie Wikidot oraz swojej strony. Tutaj te moesz wybra jzyk polski oraz podstawowe ustawienia dla Twojej wiki.
Po uzupenianiu wszystkich danych, zostaniesz przekierowany do swojej Wiki (w lewym grnym rogu bdzie wida Twoj nazw uytkownika, co oznacza, e jeste zalogowany). Strona powitalna zachca do edycji menu bocznego (nav:side) i grnego (nav:top), na kadej za stronie wiki, na dole znajdziemy kilka podstawowych przyciskw w tym najwaniejsze: edytuj i historia. To nimi przechodzisz do edycji treci kadej ze stron oraz historii wszystkich edycji. Edycja zarwno menu, jak i artykuw wymaga od Ciebie jedynie zapoznania si z menu edycji i niektrymi znacznikami wiki. Wszystkie informacje, mas pomocy oraz dodatkowych ustawie znajdziesz w lewym menu. Poniej treci jest przycisk opcji. Klikajc na Opcje+, znajdziesz dodatkowe ustawienia, np. blokowania strony przed edycjami uytkownikw (przyda si, np. dla strony tytuowej lub dla treci, ktre chcesz utrzyma w niezmienionej formie).
71
72
Wicej informacji o zasobach wiedzy i materiaw na wolnych licencjach, ktre moesz wykorzysta, znajduje w rozdziale Katalog OZE. Pamitaj jednak, e wszelkie rda zewntrzne mog by ograniczone w dostpie dla rnych grup osb, co moe narusza cel edukacyjny, jaki chcesz realizowa.
11. WORDPRESS
WordPress to najbardziej znany serwis blogowy (w dodatku open source). Podobnie jak Wikidot oferuje hostowanie, dlatego kady, nie posiadajc wasnego serwera moe zaoy iprowadzi bloga.
Etap 1. Rejestracja
Aby zaoy bloga naley si zarejestrowa na stronie http://wordpress.com, klikajc na pomaraczowy (w oryginale) przycisk Sign up now.
Otrzymsz formularz rejestracyjny (dostpny w j. angielskim). Wane, aby w ostatnim polu zaznaczy Gimme a blog (za bloga)
Nastpnie system prosi o wypenienie informacji zwizanych z Twoim blogiem. Warto chwil zastanowi si nad nazw domeny (adresu www naszego bloga), poniewa raz zachowany nie moe by zmieniony.
Po rejestracji konta oraz utworzeniu bloga, na podany adres e-mail zostaa wysana prob aktywacj (maksymalnie w cigu 30 minut).
Etap 2. Logowanie si
Po aktywacji konta moesz zalogowa si do nowo utworzonego bloga. Na stronie: https:// en.wordpress.com/wp-login.php naley poda login i haso, jakie wpisae przy rejestracji. Nie musisz pamita tego adresu, poniewa po aktywacji konta, moesz po prostu uda si na stron swojego bloga (tutaj: http://otwartynauczyciel.wordpress.com) i klikn wlink zaloguj si (zazwyczaj prawy dolny rg strony).
Etap 3. Publikowanie
Wpis Aby opublikowa pierwszego posta na blogu, wybierz w lewym bocznym menu w zakadce Post - Add new. Otworzy si okno edycji posta z prostym edytorem tekstu. Dodawanie stron Aby doda now stron bloga w lewego bocznego menu, wybierz Strony - Dodaj now. Otworzy si takie samo okno edycji, jak w przypadku dodawania nowego wpisu. Okrel nazw strony oraz wpisz jej zawarto. Dodatkowo w prawym bocznym menu moesz okreli kolejno strony, w jakim bdzie wywietlaa si na blogu (np. O mnie, Dziele si, Korzystam z mog by uoone w odwrotnej kolejno jeli poszczeglnym stronom nadasz odpowiednie numery porzdkowe).
74
Dodawanie linkw Aby doda link do wpisanego tekstu, zaznacz myszk tekst, ktry chcesz zlinkowa i wybierz zmenu edycji ikonk acuszka.
Dodawanie multimediw Multimedia takie, jak prezentacje, lmiki wideo, zdjcia, graka, etc. mog by przesane bezporednio z Twojego komputera lub osadzane w treci wpisu/strony bloga, jeli s ju dostpne w sieci.
75
Z dysku komputera Jeli chcesz umieci w pocie wasne zdjcie prezentacj lub filmik, musisz najpierw przesa plik na serwer WordPressa, ktry zostanie umieszczony w galerii plikw. Podczas pisania posta kliknij na ikonk gwiazdki (dodaj media) w menu edycji. Nastpnie otworzy si nowe okno z moliwoci przesania plikw na serwer. Kliknij na Wybierz pliki, ikolejno wybierz interesujcy Ci plik z dysku Twojego komputera. Po przesaniu otrzymasz okienko, w ktrym okrelisz tytu pliku, wielko oraz jego rozmieszczenie w pocie. Aby wstawi zdjcie do wpisu nad ktrym aktualnie pracujesz, kliknij na Wstaw do wpisu.
Z sieci Dodawanie, np. pliku wideo, ktry jest dostpny w sieci do wpisu (np. wystpienie na konferencji, ktre nagrae i umiecie w serwisie wideo), to tzw. zagniedanie (ang. embeding). Aby zagniedzi multimedia we wpisie, potrzeby jest specjalny kod, ktry musimy wklei w okno edycji wpisu. Dla przykadu zagniedzimy lm z serwisu Blip.tv
76
W polu Subscribe naley wybra Embed, a w polu obecnie z RSS wybra WordPress i wcisn przycisk Go. Otrzymamy kod, ktry naley skopiowa i wklei w okno edycji wpisu na blogu.
77
78
Najlepszym narzdziem uatwiajcym nam wybr licencji oraz techniczne oznakowanie naszej strony internetowej, dokumentu lub innego dziea jest narzdzie Choose License na stronie internetowej http://creativecommons.org/choose. Poza nim licencjonowanie Creative Commons obsuguje wiele serwisw do publikacji rnych rodzajw multimediw (opisanych szczegowo w rozdziale Jak by otwartym nauczycielem). Serwisy wideo, ktre umoliwiaj znakowanie licencjami CC to Blip.tv oraz Vimeo.com, fotogra moesz dodawa do serwisu Flickr.com lub www.freephotobank.org. Prezentacje typu Power Point przechowa dla Ciebie serwis Slideshare.com, a dokumenty tekstowe Scribd.com. Wszystkie te serwisy umoliwiaj podczas przesyania im materiaw do publikacje wybr licencji oraz odpowiednie oznakowanie. Prezentujemy, jak w kilku prostych krokach wybra za pomoc narzdzia online licencj, wygenerowa kod oraz wstawi go do swojej strony.
79
Poniszy schemat przedstawia procedur postpowania podczas publikowania materiaw na licencjach Creative Commons. Szczegowe informacje na temat gotowoci do publikacji na otwartych zasadach, znajdziesz w opisie schematu w dalszej czci rozdziau.
Czy posiadasz prawa autorskie maj!tkowe do materia"w, ktre chcesz opublikowa# lub materia"y te s! dost$pne na wolnych licencjach?
NIE
Czy mo&esz pozyska# prawa autorskie maj!tkowe lub licencje do tych materia"w?
NIE
TAK
TAK
Czy jeste% gotw na publikacje materia"w swojej instytucji w sieci?
NIE
TAK
Czy wiesz jak wybra# licencje i otrzyma# oznakowanie utworu (kod, opis, ikon$ CC) dla poszczeglnych rodzajw materia"w?
NIE
Strona WWW Tekst - artyku"y Tekst - ksi!&ki Teksty r&ne formy Zdj$cia Wideo D'wi$k Inne formy interaktywne np. gry, animacje, prezentacje
TAK
NIE
Czy wiesz gdzie umie%ci# materia"y Twojej organizacji tak, aby mog"y zosta# oznakowane CC i by# bezpiecznie udost$pnianie online?
NIE
Tradycyjne no%niki
NIE
Zewn$trzne serwisy
TAK
Czy Twoja instytucja prowadzi stron$ internetow!, na ktrej b$dzie publikowa# materia"y? Creative Commons Choose
TAK
NIE
TAK
Czy zezwalasz na modykacj$ swojego utworu?
TAK NIE
CC BY-ND CC BY-ND-NC
80
Odpowiedzi A1+B1= BY A1+B2= BY-ND A1+B3= BY-SA A2+B1= BY-NC A2+B2= BY-NC-ND A2+B3= BY-NC-SA
81
Narzdzie pozwala take na wybieranie kraju dla autora, przez co aplikacja wybiera odpowiedni dla wskazanego kraju licencj. Na ilustracji wybrano licencj CC Uznanie Autorstwa Na Tych Samych Warunkach, wersja licencji: Polska). Poniej jest miejsce na wpisanie danych dotyczcych autorstwa, formatu i adresu internetowego dziea.
82
Po uzupenieniu danych i wyborze licencji, przechodzisz do strony w wygenerowanym kodem oraz trzema opcjonalnymi grakami, ktre ilustruj wybran licencj. Zaznacz jedn z nich, a z okna poniej skopiuj fragment kodu HTML/XML (poniej znajduje si rwnie link do pomocy w jzyku ang.).
83
Jeli nie masz dostpu do kodu swojej strony lub nie chcesz dokonywa w nim adnych zmian, moesz wykorzysta dostpn w wikszoci systemw zarzdzania treci stron internetowych (tzw. CMS) do ktrych naley te Wordpress) opcj Widget. Widgety to mae zewntrzne elementy strony, ktre moesz do niej doda. Kod licencji przykadowo moesz wklei jako wigdet Tekst/HTML (w systemie Wordpress, w innych systemach CMS mog znajdowa si w innym miejscu lub mie inn nazw). Do wigdetu, ktry jest pustym boksem wystarczy wklei tekst i zapisa zmiany. Oba sposoby spowoduj, e na Twojej stronie pojawi si symbol itekst licencji wedug Twojego wczeniejszego wyboru.
84
[Lista autorw], rdo: [link do materiau oryginalnego] licencja rda: [CC -BY 3.0] (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl), licencja: (dowolna wg wyboru autora utworu zalenego).
Jak wida na przykadzie, zapis mona modykowa, pamitajc o koniecznoci umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementw: listy autorw, licencji oraz linki do treci licencji.
Rys. 54. Przykad oznaczenia licencji w publikacji drukowanej, Przewodnik po otwartej nauce, 2009
Publikacje online dziki specjalnej architekturze licencji Creative Commons mog by reprezentowane przez 3 warstwy licencji, uatwiajce ich zrozumienie zarwno dla ludzi i komputerw (np. wyszukiwarek). Dlatego tak wane jest znakowanie utworw w jak najdokadniejszy sposb i z uyciem zarwno warstwy czytelnej dla czowieka (przystpne podsumowanie), jak i dla komputerw.
86
Na przykad bazowanie na treciach na licencji CC BY-NC-SA i CC BY-ND-NC spowodowaaby, e przewodnik musiaby zosta opatrzony licencj CC BY-NC-SA, jego wykorzystanie ograniczyoby si jedynie do celw niekomercyjnych, i wreszcie nie zezwalaby na przerabianie i adaptacje, a to znacznie ograniczyoby zakres jego wykorzystania. Jeli jakie utwory lub materiay, ktre chcesz wykorzysta w swoim podrczniku nie znajduj si wDomenie publicznej, nie s dostpne na otwartych licencjach i nie nale do Ciebie, moesz jedynie poda link do nich, jeli znajduj si legalnie w sieci lub poda informacj bibliograczn o nich.
87
Open Attribute
OpenAttribute, to efekt wsppracy Mozilli i Creative Commons. Eksperymentalna wtyczka do przegldarek internetowych (w tym momencie Firefoxa i Chromea). Instalacja Na stronie http://openattribute.com/ najed myszk na napis Install i kliknij na typ przegldarki, z ktrego korzystasz, np. Mozilla Firefox. Po klikniciu zostaniesz przekierowany na odpowiedni stron instalacji dodatkw dla przegldarki. Ponownie kliknij na przycisk z napisem Install (lub Add To Firefox), dalej Twoja przegldarka pokieruje Ci w procesie dodawania wtyczki (np. Firefox poprosi o uruchomienie ponownie przegldarki).
88
Dziaanie Jeli strona zawiera treci na licencji Creative Commons, w pasku adresu wywietli si ikonka CC, po klikniciu na ni bdziesz mie moliwo skopiowania oznaczenia autorstwa i licencji jaki tekstu lub kodu HTML. Moesz te klikn na Wicej informacji i przeczyta cao informacji zawartej w licencji.
W polu 1 moesz wklei fragment kodu HTML z oznaczeniem licencji. W polu numer 2 moesz umieci link, ktry zostanie sprawdzony przez validator, za w polu 3 moesz zaczy plik w formacie HTML (np. jeszcze nieopublikowany na naszej stronie dokument. Po wybraniu jednej z opcji klikamy na przycisk Submit (), aby sprawdzi poprawno oznaczenia. http://validator.creativecommons.org/
bdzie moliwa do odtworzenia w urzdzeniach przenonych, na niektrych systemach operacyjnych oraz dla technologii dostpowych dla osb niepenosprawnych. DAISY - czyli Digital Accessible Information SYstem to format zaprojektowany do przechowywania ksiek w formie dostpnej dla osb majcych kopoty z czytaniem (osoby niewidome, sabowidzce, dyslektyczne). Format ten czy w sobie zazwyczaj nagranie treci ksiki z systemem nawigacyjnym. Zalet formatu jest bardzo wierne odwzorowanie ukadu pierwotnego ksiki: podziau na strony, rozdziay i inne elementy podziau oraz wyodrbnienie innych elementw jak przypisy i adnotacje.
TEKST Stosunkowo najatwiej stworzy dostpny materia tekstowy. Koniecznie trzeba przy tym pamita, e obraz tekstu (skan) nie jest tym samym, co tekst. Jest to jeden z najczciej pojawiajcych si bdw dostpnoci. Poniej wymienione s podstawowe zasady, jakie naley stosowa w procesie przygotowywania materiaw, ktre zapewni ich dostpno. Stosowanie kolorw Aby mc bez problemu odczytywa tre naley zachowa odpowiedni kontrast pomidzy tem a czcionk. Bezpiecznie jest przyj, e to powinno by biae, jasnoszare lub lekko te, a czcionki czarne lub granatowe. Dobrze te, jeeli zastosowany format pozwala na zmian kolorw przez uytkownika, na przykad przez odwrcenie kolorw. Dosy czsto zdarza si wyrnianie informacji za pomoc koloru, by zwrci uwag czytelnika na jaki fragment. Taka informacja powinna by przekazywana - oprcz koloru - jeszcze w inny sposb. Moe to by pogrubienie lub pochylenie liter, ewentualnie zastosowanie dekoracji w rodzaju podkrelenia. Czcionki Trudno jest poda konkretne wytyczne co do kroju i wielkoci stosowanych czcionek. Rne badania daj w tej mierze odmienne wyniki i trudno uzna, e ktre s bardziej wiarygodne od innych. Warto jednak mie na uwadze, e istniej rne rodzaje czcionek do rnych zastosowa. Na potrzeby publikowania w Internecie powstay takie kroje jak Tahoma, Verdana czy Helvetica, ktre - jak zapewnia producent - s atwiejsze do odczytu na ekranie komputera. Z kolei na potrzeby druku stosuje si czcionki z rodzin Times i Arial. Zawsze warto te poeksperymentowa, przy czym nie wolno da si ponie zudzeniu, e to co wyglda adnie jest jednoczenie czytelne. W wypadku dobierania wielkoci czcionki dobrym kompromisem jest stosowanie wielkoci 11 lub 12 punktw. Stosowana technologia powinna jednak dawa moliwo powikszenia czcionki przynajmniej dwukrotnie. Pozwala na to zarwno format HTML, jak i PDF, a take kady format stosowany w edytorach tekstw. Zaleca si take, by odstp pomidzy wierszami tekstu wynosi przynajmniej 1,5 wiersza. Jzyk Prawidowe zdeniowanie jzyka pozwala oprogramowaniu dla osb niewidomych na przestawianie si z mowy w jednym jzyku na inny. Tak wic dokument w jzyku polskim, zawierajcy fragmenty w jzyku angielskim moe by prawidowo odczytany za pomoc dwch syntezatorw mowy. Tworzc tekst naley take pamita o odbiorcach, ktrzy mniej wprawnie posuguj si jzykiem polskim. Ta grupa jest wiksza, ni si przypuszcza, poniewa tworz j: osoby guche od urodzenia, o obnionej normie intelektualnej, seniorzy i osoby, dla ktrych jzyk polski nie jest gwn form komunikacji. Do tych ostatnich nale obcokrajowcy i Polacy mieszkajcy za
92
granic. Dla tych wszystkich osb skomplikowana skadnia i specjalistyczne sownictwo moe by barier nie do pokonania. Warto zatem pisa zdaniami stosunkowo prostymi, stosowa powszechnie znane wyraenia, a inne wytumaczy. Warto take przynajmniej raz rozwin kady skrtowiec i akronim stosowany w tekcie, bo nie dla kadego musi on by zrozumiay. MULTIMEDIA Bardzo wanym elementem informacji s materiay multimedialne, czyli operujce dwikiem oraz obrazem, a nie tekstem. Kady taki materia posiada zatem warstw wizualn (obraz) lub dwikow lub obie z nich. Przy czym obraz moe by statyczny (graka) lub dynamiczny (animacje). Kada z tych warstw moe by niedostpna dla jakiej grupy odbiorcw ze wzgldu na ich niepenosprawno lub stosowane rozwizania techniczne. Jednak istniej pewne moliwoci zaradzenia temu zjawisku. A zatem przez materiay multimedialne rozumiemy tutaj: 1. Grak, ilustracje i inne statyczne materiay zawierajce warstw wizualn. 2. Animacje, czyli dynamiczn informacj wizualn, ktra nie zawiera dwiku. 3. Materiay audiowizualne, ktre zawieraj zarwno warstw wizualn, jak i dwikow. 4. Dwik - zarwno nagrany, jak i transmitowany w czasie rzeczywistym, otwarta edukacja, otwarta kultura i zawierajcy wycznie warstw otwarte zasoby zawsze powinny i dwikow. w parze z dostpnoci. Jeeli odbiorca nie ma moliwoci samodzielnie obejrze ilustracji, to naley dostarczy mu odpowiedni informacj w formie opisu alternatywnego. Opis alternatywny nie jest tym samym, co podpis pod ilustracj, poniewa ten suy jedynie skomentowaniu ilustracji i z zasady nie opisuje samego obrazu. Dlatego jeeli fotograa przedstawia dwa psy rasy labrador, to moliwe opisy alternatywne mog by nastpujce: - dwa psy na ulicy; - dwa psy rasy labrador na ulicy; -dwa psy na ulicy Marszakowskiej; - dwa psy rasy labrador, jeden czarny, a drugi biszkoptowy; - dwa psy. Jak wida opis alternatywny powinien by dobrany tak, by przekazywa istotn informacj. Jeeli ilustracja ma charakter czysto ozdobny, to informacja powinna by jak najbardziej skrtowa. Nie mona jej jednak pomin, poniewa moe si okaza istotna w komunikacji midzy uytkownikami. Mog oni bowiem informowa si o fragmencie ksiki, ktry znajduje si na stronie ze zdjciem dwch labradorw. Jeeli jednak ilustracja niesie istotn informacj, to wanie ona powinna by uwypuklona. Uytkownik powinien bowiem mie rwny dostp do kadej informacji zawartej w materiale. W ksice o rasach psw najistotniejsz jest informacja o tym, e psy s rasy labrador. Z kolei w podrczniku robienia zdj istotniejsze moe by to, e psy s rnego koloru. Animacje mona skrtowo opisa jako lmy pozbawione dwiku. Zatem maj one tylko warstw wizualn, ktr naley udostpni. Mona to zrobi za pomoc opisu alternatywnego, analogicznie do obrazw statycznych i czsto ta metoda si sprawdza. Jednak ta metoda nie zapewnia synchronizacji obrazu z opisem, co czasem ma swoje znaczenie. Gdy nie ma moliwoci lub sensu doczenia opisu alternatywnego w postaci tekstu, to jedynym rozwizaniem jest zastosowanie audiodeskrypcji.
93
Audiodeskrypcja to technika, ktra dziki dodatkowym opisom sownym udostpnia odbir wizualnej twrczoci artystycznej oraz pozwala osobom niewidomym poznawa widzialny dorobek kulturalny z zakresu sztuki plastycznej, teatralnej, scenicznej i lmowej. Podczas audiodeskrypcji opisywane s wane, znaczce informacje wizualne takie jak: jzyk ciaa, wyraz twarzy, przebieg akcji, sceneria, kostiumy. Zwize, obiektywne opisy scen pozwalaj osobie niewidomej poda za rozwijajcym si wtkiem historii oraz usysze i zrozumie co dzieje si na scenie, ekranie, obrazie. Technicznie audiodeskrypcja to dodatkowa cieka dwikowa, doczana do materiau lmowego. Peni ona funkcj opisu alternatywnego, tylko w odniesieniu do obrazu dynamicznie si zmieniajcego. Z przykadem audiodeskrypcji mona zapozna si ogldajc lm "Katy" Andrzeja Wajdy z pyty DVD. W wypadku doczania cieki audiodeskrybujcej naley pamita, e powinna ona umoliwia odbir cieki podstawowej (dialogw, muzyki) w najwyszym moliwym stopniu. Materiay audiowizualne wymagaj udostpnienia obu warstw informacji - zarwno wizualnej, jak i dwikowej. W wypadku warstwy wizualnej stosuje si audiodeskrypcj, natomiast warstw dwikow mona udostpni na dwa sposoby: za pomoc pod-tekstu i tumaczenia na jzyk migowy. Pod-tekst to nic innego, ni napisy wywietlane najczciej na dole ekranu. Zazwyczaj s zapisem list dialogowych, ale czasem uzupeniane s o dodatkowe informacje o efektach dwikowych. Warto pamita, e informacje suchowe s bardzo wane dla odbioru caoci przekazu. Ogldajc horror warto wiedzie, e akurat wyje wilkoak lub e zegar wybija godzin dwunast. Z pod-tekstu skorzystaj osoby guche oraz inne, ktre nie maj moliwoci odtwarzania dwiku. Tumaczenie na jzyk migowy jest technik dosy skomplikowan i stosunkowo kosztown. Polega ona na umieszczaniu obrazu osoby tumaczcej tre warstwy dwikowej na jzyk gestw rozumiany przez osoby guche. Wedle mojej wiedzy nie ma obecnie adnych automatw tumaczcych tekst na jzyk migowy, wic zawsze naley nagra tumaczenie wykonywane przez czowieka, a nastpnie wmontowa je w materia audiowizualny. KWESTIE PRAWNE Z punktu widzenia prawa autorskiego audiodeskrypcja i tumaczenie na jzyk migowy stanowi opracowanie utworu, a jednoczenie naruszaj jego integralno. Zarwno cieka audiodeskrybujca, jak i nagranie tumaczenia na jzyk migowy s take nowymi utworami w rozumieniu prawa autorskiego, wic przy zawieraniu umw z osobami, ktre je wytwarzaj naley pamita o stosownych zapisach.
94
WYKORZYSTANE RDA
[1] Koalicja Otwartej Edukacji (2010), Otwarta Edukacja. Dostp: http://koed.org.pl/otwartosc/otwartaedukacja/, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY 2.5 Polska. [2] Kostera, Agnieszka, Jarosaw Lipszyc, Elbieta Siewicz (2009), Otwarte Zasoby Edukacyjne: Plan dziaania. Reeksje midzynarodowej spoecznoci - tumaczenie na podstawie: Susan D'Antoni, Open Educational Resources: the Way Forward. Tekst dostpny na licencji CC BY SA 2.5. [3] ICM UW (2009), Przewodnik po otwartej nauce. Dostp: http://otwartanauka.pl/przewodnik-pootwartej-nauce/, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY 3.0 Polska. [4] Gurel, Seth (2008), Open Educational Resources. Educator Handbook. Dostp: http://wikieducator.org/ OER_Handbook/educator_version_one, odczyt: 1.03.2012. Podrcznik dostpny w serwisie Wikiedukator na licencji CC BY SA. [5] Stowarzyszenia Wikimedia Polska (2010), Anatomia Wolnych Licencji, 2010, oprac.: autor tekstu: Tomasz Polimerek Ganicz; korekta i redakcja tekstu: Agnieszka Nova Kwiecie; ukad i dobr grak: Leszek Leafnode Kurpiski. Dostp: http://pl.wikimedia.org/wiki/Plik:Broszura_o_licencjach.pdf, odczyt: 15.08.2012, tre licencji udostpniona jako domena publiczna. [6] Fundacja Nowoczesna Polska (2009), Wolne Licencje. Dostp: http://wiki.wolnepodreczniki.pl/ Wolne_Podr%C4%99czniki:Wolne_licencje, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY SA. [7] Stosowanie licencji Creative Commons Uznanie autorstwa (oraz innych licencji Creative Commons) Adaptacja materiau Why CC BY?, opracowanego po angielsku przez Creative Commons Learn (dostpnego pod adresem http://learn.creativecommons.org/productions/). Dostp: http:// wiki.creativecommons.org/images/8/85/Dlaczego_CCBY.pdf, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY. [8] Wikipedia. Haso Domena publiczna. Dostp: http://pl.wikipedia.org/wiki/Domena_publiczna, odczyt: 1.03.2012. Tekst dostpny na licencji CC BY SA. [9] Bednarek-Michalska, Boena, Alek Tarkowski, Barbara Szczepaska (2009), Domena publiczna co to takiego? Biuletyn EBIB, nr 1(101). Dostp: http://www.ebib.info/2009/101/a.php? bednarek_tarkowski_szczepanska, odczyt: 1.03.2012. [10] Denition of Free Cultural Works (2008), Tumaczenie polskie. Dostp: http://freedomdened.org/ Denition/Pl, odczyt: 1.03.2012.
95