Uzupenienia dotyczce zbiorw uporzdkowanych (3 lutego 2011).

Poprzedniczka tej notatki zawieraa bdy! Ta pewnie zreszt te ;).

wiczenie 3 zostao zmienione, bo daem, bycie dowodzili czego, co byo
faszem.
Nastpujce twierdzenie przypomina tw. Tarskiego o odwzorowaniach izo-
tonicznych.
Twierdzenie 1 Jeli kady acuch A w zbiorze czciowo uporzdkowanym
(X, ) ma kres grny oraz funkcja f : X X spenia warunek

xX
x f(x),
to ma ona punkt stay; tzn. taki, e jego obraz w odwzorowaniu f jest nim
samym.
Dosy skomplikowany dowd pominiemy. Zainteresowany czytelnik moe zaj-
rze do ksiki Juliana Musielaka Wstp do analizy funkcjonalnej, PWN,
Warszawa 1989. Wypada jedynie podkreli, e szukany punkt stay zostaje
wyznaczony za pomoc konstrukcji; w dowodzie nie uywa si wic aksjomatu
wyboru.
Definicja 1 acuch A w zbiorze czciowo uporzdkowanym (X, ) nazy-
wamy maksymalnym, jeli std e acuch B X zawiera A wynika, i
B = A. Innymi sowy, nie istnieje inny acuch ni A zawierajcy A.
Twierdzenie 2 (Hausdorff) Jeli A
0
jest acuchem w zbiorze czciowo
uporzdkowanym (X, ), to istnieje taki acuch maksymalny A w X, e
A
0
A.
Dowd. Niech
X = B X: B jest acuchem oraz A
0
B.
Poniewa A
0
X, wic X ,= . X jest zbiorem czciowo uporzdkowanym
za pomoc relacji zawierania . atwo zauway, e kady acuch A X
ma kres grny. Mianowicie, sup A =

A. Gdyby nie istnia wspomni-
any acuch maksymalny A, to dla kadego B X zbir U
B
:= C
X : C ,= i B C byby niepusty. Z kadego ze zbiorw U
B
wybierzmy
jeden element f(B) (aksjomat wyboru!). Okrelilimy zatem odwzorowanie
1
f : X X, o tej wasnoci, e dla kadego B X mamy B f(B). Zbir
czciowo uporzdkowany (X, ) oraz odwzorowanie f speniaj w rezulta-
cie zaoenia twierdzenia 1. Wnosimy std, e odwzorowanie f ma punkt
stay D X. Wtedy jednak D U
D
, co przeczy denicji zbioru U
D
.
Definicja 2 Element x
0
X jest elementem maksymalnym zbioru cz-
ciowo uporzdkowanego (X, ), jeli dla kadego x X std, e x , x
0
wynika, i x = x
0
.
Lemat 3 (Kuratowski, Zorn) Jeli kady auch A w zbiorze czciowo
uporzdkowanym (X, ) ma ograniczenie grne, to w X istnieje element
maksymalny.
Dowd. Na podstawie twierdzenia Hausdora, istnieje w X acuch maksy-
malny A. Niech b X bdzie ograniczeniem grnym tego acucha. Gdyby
istnia element c wikszy ni b, to c nie naleaby do A i zarazem byby wik-
szy ni elementy zbioru A. W rezultacie zbir Ac byby acuchem zawie-
rajcym A i zarazem od A rnym, co przeczyoby maksymalnoci acucha
A. Std wynika, e b jest elementem maksymalnym zbioru (X, ).
Przypomnijmy, e podzbir B przestrzeni wektorowej V jest baz tej
przestrzeni, jeli elementy zbioru B s liniowo niezalene i nie istnieje zbir
C zoony z wektorw liniowo niezalenych zawierajcy B i zarazem od B
rny. Innymi sowy, B jest elementem maksymalnym uporzdkowanej za
pomoc relacji zawierania rodziny wszystkich podzbiorw zoonych z wek-
torw liniowo niezalenych przestrzeni wektorowej V .
Poniewa w unormowanych przestrzeniach wektorowych deniuje si jesz-
cze inny rodzaj baz, wic bazy przestrzeni wektorowych bywaj nazywane
bazami Hamela. Nastpne twierdzenie jest uoglnieniem poznanego przez nas
na algebrze twierdzenia o bazach dla przestrzeni skoczonego wymiaru.
Twierdzenie 4 (o bazach) Jeli V ,= 0 jest przestrzeni wektorow,
za B
0
jej podzbiorem zoonym z wektorw liniowo niezalenych, to istnieje
taka baza B przestrzeni X, e B
0
B.
Dowd. . Niech B oznacza rodzin wszystkich podzbiorw przestrzenie V
zawierajcych B
0
i zoonych z wektorw liniowo niezalenych. Rodzina B
jest zbiorem czciowo uporzdkowanym za pomoc relacji zawierania .
Jeli A jest acuchem w B, to oczywicie

A jest elementem rodziny B,
2
tzn. skada si z liniowo niezalenych wektorw. Element ten jest grnym
ograniczeniem acucha A. W takim razie, na mocy lematu Kuratowskiego
Zorna, istnieje w B element maksymalny B, ktry zarazem zawiera B
0
. Ten
element maksymalny to oczywicie szukana baza.
Zauwamy, e powysze twierdzenie gwarantuje istnienie bazy w kadej
niezerowej przestrzeni wektorowej V . W tym celu wystarczy wzi jakikol-
wiek element niezerowy v V i przyj B
0
= v. Mona by te przyj,
e zbir pusty, z denicji (!), jest zbiorem zoonym z wektorw liniowo
niezalenych, wtedy od razu nasze twierdzenie gwarantuje istnienie bazy
przestrzeni V . Pamitajmy jednak, e w dowodzie twierdzenia o bazach ko-
rzystalimy, porednio, z aksjomatu wyboru.
Zwrmy uwag, e fakt, i B jest baz oznacza, e kady niezerowy
wektor x V moe zosta przedstawiony jednoznacznie w postaci kombinacji
liniowej o niezerowych wspczynnikach pewnej liczby wektorw zbioru B.
Definicja 3 Niech relacja okrela na zbiorze X porzdek liniowy. Powie-
my, e porzdek ten jest dobry jeli kady niepusty zbir A X ma element
najmniejszy. O zbiorze X mwimy te, e jest dobrze uporzdkowany (przez
).
Przykady
1. Porzdek okrelony przez zwyk nierwno na N jest porzdkiem do-
brym. Fakt ten wyraa znana nam zasada minimum.
2. Zbir liczb cakowitych Z nie jest dobrze uporzdkowany przez , poniewa
on sam nie ma elementu najmniejszego.
3. Porzdek leksykograczny _ na N N okrelamy zalenoci
(k, l) _ (k

, l

) (k < k

(k = k

l l

)).
Porzdek ten jest dobry, bo jeli A jest niepustym podzbiorem, to jego
najmniejszy element wyznacza si nastpujco: najpierw spord wszyst-
kich elementw zbioru A wyszukuje si te, ktre maj najmniejsz pierwsz
wsprzdn, a nastpnie spord nich wybiera si element, ktrego druga
wsprzdna jest najmniejsza.
Uwagi i wiczenia:
1. W wietle przykadu 3. atwo zauway, e jeli nawet A jest podzbiorem
zbioru dobrze uporzdkowanego (X, ) ograniczonym z gry, to nie musi
3
mie elementu najwikszego. Rzeczywicie N 0 jest ograniczony z gry
przez (2, 0), ale nie ma elementu najwikszego; (2, 0) jest jednak kresem
grnym tego zbioru. Prosz wykaza, e kady niepusty podzbir zbioru do-
brze uporzdkowanego ograniczony z gry ma kres grny.
2. Niech (X, ) bdzie zbiorem dobrze uporzdkowanym. Element x X
nazywamy granicznym, jeli zbir x
<
:= y X: y < x jest niepusty i nie
ma elementu najwikszego. Wska wszystkie elementy graniczne w N N.
3. Niech (X, ) oznacza zbir dobrze uporzdkowany. Okrelmy w X
N
relacj
porzdku _nastpujco: f _ g wtedy i tylko wtedy, gdy zbir n N: f(n) ,=
g(n) jest pusty albo f(m) < g(m) dla jego najmniejszego elementu m. Czy
_ jest dobrym porzdkiem na X
N
.
4. Niech (A
t
: t T) indeksowana rodzina parami rozcznych i niepustych
zbiorw. Niech dla kadego t T,
t
bdzie dobrym porzdkiem na A
t
. Niech

T
bdzie dobrym porzdkiem na T. Okrelmy relacj na A =

tT
A
t
w
nastpujcy sposb:
x y wtedy i tylko wtedy, gdy jedyne indeksy s i t, e x A
s
i
y A
t
jeli s rwne, to x
t
y, a jeli s rne to s <
T
t.
Wykaza, e jest dobrym porzdkiem na A.
Twierdzenie 5 (zasada dobrego uporzdkowania) Na kadym nie-
pustym zbiorze X mona okreli dobry porzdek.
atwy dowd, ktrego szkic za chwil podam, wynika z lematu Kuratow-
skiegoZorna. Mog te Pastwo zajrze do podrcznika Rasiowej do rozdzi-
au 11. Rozpatrzmy zbir D relacji na X okrelony nastpujco: D wtedy
i tylko wtedy, gdy istnieje zbir Y X, e Y Y i jest na Y do-
brym porzdkiem. (D, ) jest zbiorem czciowo uporzdkowanym i mona
atwo sprawdzi, e jeli C D i C jest acuchem, to

C D oraz

C
jest grnym ograniczeniem acucha C. W konsekwencji, w odniesieniu do
(D, ) ma zastosowanie lemat KuratowskiegoZorna gwarantujcy istnienie
elementu maksymalnego w D. Na zakoczenie pozostaje sprawdzi, e
zadaje dobre uporzdkowanie zbioru X, a tak by musi, bo gdyby zbir

Y
by waciwym podzbiorem zbioru X, to dobralibymy element x X

Y i
okrelili nowy dobry porzdek na

Y x dajc, by i by element
x by w tym nowym porzdku wikszy od wszystkich elementw zbioru

Y .
4
Z zasady dobrego uporzdkowania mona wywie nastpujcy fakt do-
tyczcy mocy: Dla kadej pary zbiorw X, Y jedna z pary nierwnoci [X[
[Y [ lub [Y [ [X[ musi zachodzi.
Z zasady dobrego uporzdkowania wynika te atwo aksjomat wyboru.
Prosz przeczyta, w ktrejkolwiek z ksiek ze wstpu dowd tego faktu. W
rezultacie aksjomat wyboru i zasada dobrego uporzdkowania s rwnowane.
5