BRIAN W.

ALDISS

MROCZNE LATA WIETLNE

Tytu oryginau: The dark light years

Przekad: Ewa i Dariusz Wojtczakowie

Wydanie polskie: 2003 Wydanie oryginalne: 1964

Kilka lat wietlnych ze sztucznym aromatem dla Harryego Harrisona poety, filozofa, pioniera, smakosza O ciemno, ciemno, ciemno! Wszyscy wkraczaj w ciemno W puste midzygwiezdne przestrzenie, istoty puste w pustk. Kapitanowie, bankierzy hurtu, wietni pisarze. Hojni mecenasi sztuki, mowie stanu, panujcy T. S. Eliot, Cztery kwartety. Prze. J. Niemojowski.

Rozdzia pierwszy

Na powierzchni w warstwach chlorofilowych wykiekoway nowe dba trawy. Z konarw i gazi drzew wyrosy jzyki zieleni i owiny si wok nich. Niebawem miejsce to bdzie wygldao niczym niezdarny rysunek drzewek boonarodzeniowych wykonany przez niedorozwinite umysowo ziemskie dziecko. Wiosna na poudniowej pkuli Dapdrof znw pobudza roliny do wzrostu. Nie eby natura traktowaa Dapdrof przyjaniej ni inne zaktki kosmosu. Nawet kiedy wysyaa cieplejsze wiatry nad poudniow pkul, wiksz cz pkuli pnocnej zanurzaa w lodowatym monsunie. Podparty na kulach grawitacyjnych, stary Aylmer Ainson sta przy drzwiach, niespiesznie drapic si po czaszce i gapic na pczkujce drzewa. W mocnym wietrze nawet najmniejsze i najdalsze gazki leciutko si trzsy. Ten grawitacyjny efekt powodowao cienie rzdu 3G. Gazki, podobnie jak wszystko inne na Dapdrof, wayy trzykrotnie wicej ni na Ziemi. Ainson ju dawno przyzwyczai si do tego cienia: przystosowao si do niego rwnie ciao mczyzny, reagujc zaokrglonymi ramionami i zapadnit piersi. Mzg Aylmera take troch si spaszczy. Na szczcie Ainsona nie gnbio jeszcze pragnienie usilnego odtwarzania przeszoci, ktre powala tak wielu ludzi jeszcze przed osigniciem wieku redniego. Widok malekich zielonych lici wzbudza w nim jedynie bardzo niewyran nostalgi oraz ledwie mgliste wspomnienie, e dziecistwo mino mu wrd listowia bardziej odpowiedniego dla kwietniowych zefirw co wicej, zefiry te wiay na planecie odlegej od Dapdrof o sto lat wietlnych. Dziki tej niepamici Ainson mg stan w progu i cieszy si najwspanialszym luksusem czowieka czystym umysem. Nieuwanie obserwowa Quequo, utoda pci eskiej, kiedy przechodzia wrd swoich grzdek z saat i pod drzewami ammp, a pniej rzucia si caym ciaem w przyjemne boto. Ammpy byy rolinami wiecznie zielonymi

w przeciwiestwie do pozostaych drzew w otoczeniu Ainsona. Na ich wierzchokach w listowiu odpoczyway due czteroskrzyde, biae ptaki, ktre postanowiy si wzbi do lotu, gdy Ainson na nie patrzy, a ju po chwili wznosiy si z trzepotem niczym ogromne motyle; kiedy przelatyway, ich wielkie cienie na moment przykryy dom. Zreszt cienie tych ptakw ju wczeniej pokryy ciany domw. Posuszni pragnieniu tworzenia dzie sztuki, ktre nawiedzao ich pewnie tylko raz na wiek, przyjaciele Ainsona zamali biel cian rozproszonym malowidem naszkicowanych skrzyde i wznoszcych si w niebo cia. Nadzwyczaj wiernie oddany ruch tego wzoru wydawa si sprawia, e niski dom niemal pi si w gr wbrew prawom grawitacji; by to wszake jedynie pozr, gdy tej wiosny neoplastikowe deski kalenicowe przekrzywiy si jeszcze bardziej, a ciany domu znaczco si zapady. Bya to ju czterdziesta wiosna, ktrej nadejcie Ainson przeywa na Dapdrof. Nawet dojrzay smrd z gnojowiska pachnia obecnie swojsko. Kiedy Aylmer go wdycha, jego aroczny pasoyt grorg czule podrapa go po gowie. Ainson podnis rk i poaskota po gowie podobne jaszczurce stworzenie. Domyli si, czego grorg naprawd chce, ale o tej godzinie, kiedy wiecio zaledwie jedno soce, byo zbyt zimno, by doczy do Snok Snoka, Karna i Quequo Kifful, ktre wraz ze swoimi grorgami tarzay si w bocie. Jest mi zimno, gdy stoj na dworze. Zamierzam wej do rodka i pooy si zawoa do Snok Snoka w jzyku utodw. Mody utod podnis wzrok i na znak zrozumienia wycign z bocka dwie spord swoich koczyn. Ainson poczu satysfakcj, gdy nawet po czterdziestu latach bada znajdowa jzyk utodw penym zagadek. Nie by pewny, czy przypadkiem nie powiedzia: Strumie jest chodny i zamierzam wej do rodka, by go ugotowa. Uchwycenie waciwej odmiany ni to wistu, ni to krzyku nie byo atwe, szczeglnie e Ainson mia tylko jeden otwr dwikowy wobec omiu Snok Snoka. Zakoysa kulami i wszed do budynku. Jego mowa staje si coraz mniej odmienna od naszej zauwaya Quequo. Mielimy spore trudnoci, zanim nauczy si z nami porozumiewa. Wiotkonogi nie jest ju w peni sprawnym mechanizmem. Zauwa, e porusza si znacznie wolniej ni kiedy. Te to dostrzegem, Matko. Sam si na to skary. Coraz czciej wspomina o zjawisku, ktre nazywa blem. Trudno jest wymienia pojcia z Ziemianami, poniewa ich sownictwo

jest strasznie ograniczone, za skala gosu minimalna, jednak z tego, co prbowa powiedzie ktrej nocy wnosz, e gdyby by utodem, miaby teraz niemal tysic lat. Zatem musimy si spodziewa, e niebawem przyjmie stadium padliny. A to, co uwaaam za grzyb na jego czaszce dodaa zaczo si robi biae. T konwersacj przeprowadzili w jzyku utodw. Wsparty o ogromne, symetryczne cielsko swojej matki Snok Snok lea na plecach i moczy si we wspaniaym mule. Ich grorgi wspiy si na nich, skaczc i lic. Smrd, pobudzony agodnym blaskiem soca, by cudowny. ajno wypuszczane przez utody w rzadkie boto dostarczao wartociowych olejkw, ktre przesczay si w ich skr, czynic j niezwykle delikatn. Snok Snok Karn by ju duym utodem, postawnym potomkiem dominujcej rasy cikiego wiata o nazwie Dapdrof. Snok Snok by teraz waciwie dorosy, wprawdzie nadal rodzaju nijakiego, cho w leniwym oku swojego umysu postrzega ju siebie jako osobnika mskiego na nastpne kilka dekad. Bdzie mg zmieni pe, gdy Dapdrof zmieni soca. Na to zdarzenie, czyli na okresowy entropiczny soneczny rozdzia orbitalny Snok Snok zosta dobrze przygotowany. Wikszo jego przydugiego dziecistwa zajmoway wiczenia przygotowujce go na to wydarzenie. Quequo miaa wielk wiedz w kwestii wicze fizycznych i ssania mzgu. A poniewa trwali tu odizolowani od wiata oni dwoje oraz Wiotkonogi Ainson Quequo cakowicie i po macierzysku skupia si na nich obu. Snok Snok ociale wycign koczyn, nabra w ni porcj szlamu i bota, po czym rzuci je sobie na pier. Po minucie przypomnia sobie o manierach, wic popiesznie rozchlapa troch mieszaniny na plecy Quequo. Matko, sdzisz, e Wiotkonogi przygotowuje si do esrd? spyta Snok Snok, cofajc koczyn w gadk cian swego boku. Sowem Wiotkonogi utody okrelay Aylmera Ainsona, pisk esrd natomiast stanowi wygodny skrt oznaczajcy entropiczny soneczny rozdzia orbitalny. Trudno mi powiedzie z powodu bariery jzykowej odpara Quequo, mrugajc brudnymi od bota oczyma. Prbowaam z nim o tym rozmawia, niestety bez wikszych sukcesw. Musz podj t prb jeszcze raz... Oboje musimy sprbowa. Byby to powany problem, gdyby Wiotkonogi nie zosta odpowiednio przygotowany. Mgby nagle i po prostu przej w stadium padliny. Chyba na ich rodzimej planecie wanie takie rzeczy im si przydarzaj. To ju niedugo, prawda, Matko?

Nie chciao jej si odpowiedzie Snok Snokowi, gdy grorgi aktywnie brykay po jej krgosupie. A Snok Snok lea i myla o momencie niezbyt odlegym w czasie kiedy Dapdrof porzuci swoje obecne soce, Szafranowego Umiechnitego, dla tego Nachmurzonego. To bdzie trudny okres i Snok Snok powinien si wtedy zachowa msko, dziko i twardo. Wtedy w kocu przyjdzie Mile Widziany Biay, szczliwa gwiazda, soce, pod ktrym Snok Snok si urodzi (i ktre wyjaniao jego leniwe, soneczne i pogodne usposobienie). Pod Mile Widzianym Biaym, Snok Snok mgby sobie pozwoli na podjcie trosk i radoci macierzystwa, mgby wychowywa i wyszkoli syna dokadnie takiego jak on sam. Ach, ale ycie byo cudowne, gdy intensywnie si o nim pomylao. Fakty zwizane z esrd mogyby si niektrym wydawa prozaiczne, lecz Snok Snok chocia by tylko zwykym wiejskim samczykiem, wychowanym w prosty sposb, a zatem bez adnych ambicji doczenia do stanu duchownego i wyruszenia w gwiezdne krlestwa dostrzega w nich wspaniao natury. Nawet ciepo soca, ktre rozgrzewao jego osiemsetpidziesiciofuntowe cielsko, miao w sobie niemoliw do wyraenia sowami poezj. Utod dwign si na bok i wydali do gnojowiska. By to drobny hod dla jego matki. Nauczono go, by dzieli si z innymi swoim ajnem. Matko, czy przedstawiciele naszego stanu duchownego omielili si porzuci wiaty Trzech Soc, poniewa spotkali Wiotkonogich Ziemian? Jeste dzi rano w gadatliwym nastroju. Moe wejdziesz do domu i porozmawiasz z Wiotkonogim? Wiem, e strasznie ci mieszy jego wersja zdarze w gwiezdnych krlestwach, wic id si zabawi. Ale, Matko... Ktra wersja jest prawdziwa, jego czy nasza? Zanim udzielia synowi odpowiedzi, zawahaa si. Odpowied bya okropnie trudna, a jednak tylko dziki niej mona byo zrozumie porzdek tego wiata. Czsto odpara istnieje wiele wersji prawdy. Zignorowa to stwierdzenie. A jednak to wanie ci przedstawiciele naszego stanu duchownego, ktrzy oddalili si poza wiat Trzech Soc, jako pierwsi spotkali Wiotkonogich, nieprawda? Moe by tak polea nieruchomo i podojrzewa, co? Czy nie powiedziaa mi, e spotkali si na planecie zwanej Grudgrodd zaledwie kilka lat po moim urodzeniu? To raczej Ainson ci tak powiedzia. Moe, ale z ca pewnoci od ciebie si dowiedziaem, e owo

spotkanie spowodowao kopoty. *** Do pierwszego spotkania midzy utodami i ludmi rzeczywicie doszo dziesi lat po narodzinach Snok Snoka. Tak jak mwi Snok Snok, spotkanie miao miejsce na planecie, ktr jego rasa nazywaa Grudgrodd. Gdyby zdarzyo si na innej planecie lub gdyby w pierwszym kontakcie wziy udzia inne osoby, efekt tej konfrontacji i jego skutki mogyby by zupenie odmienne. Gdyby... Och, nie ma sensu rozprawia o tym, co by byo, gdyby... W historii nie ma gdybania, prne dywagacje zaprztaj jedynie umysy komentatorw obserwujcych przesze zdarzenia z perspektywy czasu i mimo caego postpu, jaki osignlimy, nikt dotd przekonujco nie udowodni, e za przypadkowymi zbiegami okolicznoci stoj jakie tajemne prawida losu. Wszystko to tylko statystycznie potwierdzone uudy, lubujcych si w zwalaniu wszystkiego na przeznaczenie, przedstawicieli ludzkiego gatunku. Moemy zatem jedynie owiadczy, i pierwszy kontakt midzy czowiekiem i utodami odby si w taki to a taki sposb. Opowiadanie to powinno przypomina kronik, tote komentarze bd minimalne, czytelnik za powinien zapamita, e sowa wypowiedziane przez Quequo dotycz zarwno ludzi, jak i obcych: prawda jawi si w rwnie wielu formach co kamstwo. Pierwsze utody badajce Grudgrodd uznay t planet za cakiem znon do bytowania. Ich arka wyldowaa w szerokiej dolinie, niegocinnej, skalistej, zimnej i niemal na caej dugoci poronitej wysokimi po kolana ostami, a jednak niezwykle podobnej do pewnych pogronych w mrokach niewiedzy miejsc, pooonych na pnocnej pkuli Dapdrof. Przez waz wysano par grorgw, ktra wrcia po p godzinie nietknita, cho mocno zdyszana. Istniaa zatem szansa, e planeta nadaje si do zamieszkania. Na jej powierzchni wyrzucono wic nieco ceremonialnego bota, po czym do wazu podszed wity Kosmopolita i wydali przeze swj ka w uniwersalnym gecie podnoci. Myl, e to pomyka owiadczy. Sowem, ktre w jzyku utodw okrelao pomyk, byo wanie Grudgrodd (o ile atonalne chrzkanie mona w ogle odda w postaci ziemskiego pisma) i od tej pory planet znano pod t nazw. Nadal skonny protestowa, Kosmopolita wysiad w kocu, a za nim jego trzech Politw. Tym samym planeta Grudgrodd doczya do wiatw Trzech

Soc. Ju po chwili czterech kapanw biegao pracowicie wok, wycinajc krg ostw na brzegu rzeki. Wycignwszy wszystkie sze koczyn, pracowali szybko dwch wybierao ziemi z krgu, po czym pozwalao nasikn dnu dou wod, ktra cieka z jednej strony. Dwaj pozostali natomiast dreptali po powstajcym bocie, zmieniajc je w rozkosznie mierdzc melas. Nieuwanie popatrujc na ich prac tylnymi oczyma, Kosmopolita sta na krawdzi rosncego krateru i spiera si rwnie zdecydowanie jak zwykle, e utod nie ma prawa ldowa na planecie nie nalecej do Trzech Soc. Trzej Polici kcili si z nim tak ostro, jak tylko potrafili. wite Uczucie precyzuje t kwesti w sposb cakowicie wyrany mwi Kosmopolita. Jestemy dziemi Trzech Soc i nasze odchody nie powinny dotyka powierzchni adnych planet nieowietlonych przez Trzy Soca. Wszystko ma swoje granice, nawet kwestia yznoci. Wycign koczyn w gr i wycelowa w brzeg chmury, skd zimno wpatrywa si w nich wielki fioletoworowy glob wielkoci owocu drzewa ammp. Czy uwaasz, e masz przed sob Szafranowego Umiechnitego? A moe bierzesz to dziwne soce za Mile Widzianego Biaego? Moe nawet mylisz je z tym Nachmurzonym, co? Nie, nie, moi przyjaciele, ta fioletoworowa ndza jest nam obca i marnujemy na ni tylko nasz substancj. Nie sposb podway adnego z wypowiedzianych przez ciebie twierdze przyzna Pierwszy Polita. Tym niemniej, w zasadzie nie przybylimy tu z wasnej woli. Wpadlimy w turbulencj gwiezdnego krlestwa, a ta wyrzucia nas z kursu na odlego wielu tysicy orbit. Ta planeta jedynie przypadkiem staa si naszym najbliszym portem. Jak zwykle mwisz wycznie prawd zgodzi si Kosmopolita. Tyle e wcale nie musielimy tutaj ldowa. Miesic lotu i wrcilibymy z powrotem do wiata Trzech Soc. Na Dapdrof albo jedn z jej siostrzanych planet. Pobyt tu wydaje mi si nieco bezbony. Nie sdz, by musia si zbytnio o to martwi, Kosmopolito oznajmi Drugi Polita. Mia grub, szarawo-zielon skr typow dla osobnikw urodzonych dokadnie podczas esro i by chyba najbardziej niefrasobliwym przedstawicielem stanu duchownego. Popatrz na to w ten sposb: Trzy Soca, wok ktrych kry Dapdrof, to tylko trzy gwiazdy z szeciu skadajcych si na Rodzinn Gromad. O ile wiemy, tamte sze gwiazd posiada osiem planet, na ktrych moliwe jest ycie. Oprcz Dapdrof, take te siedem innych wiatw uwaamy za rwnie wite i odpowiednie na

utoddammp, chocia niektre z nich na przykad Buskey obracaj si wok jednej z trzech mniejszych gwiazd Gromady. A zatem wiat, ktry si nadaje na utoddammp, nie musi kry wok jednego z Trzech Soc. Teraz spytajmy... Jednake Kosmopolita, ktry by lepszym mwc ni suchaczem jak przystao na utoda z jego pozycj), ostro przerwa swemu towarzyszowi: Wystarczy ju tego gadania. Jeli pozwolisz, zakoczymy chwilowo dysput, przyjacielu. Zauwayem jedynie, e moim zdaniem postpujemy nieco bezbonie. Nie chciaem niczego krytykowa, jednak tworzymy precedens. Podrapa ostronie swojego grorga. Trzeci Polita (ktry nosi imi Bluga Luguga) owiadczy z wielk tolerancj: Zgadzam si z kadym twoim sowem, Kosmopolito. Niestety nie wiemy, czy tworzymy precedens. Nasza historia jest bardzo duga, tote coraz wicej zag wyprawia si do gwiezdnych krlestw i tam, na jakiej odlegej planecie, tworzy nowe bagno ku chwale utoddammp. Och, jeli si rozejrzymy, moe nawet tutaj znajdziemy twory utodw. Cakowicie mnie przekonae stwierdzi Kosmopolita z ulg. W Wieku Rewolucji taka rzecz atwo si moga zdarzy. Wycignwszy wszystkie sze koczyn, zamacha nimi, ceremonialnie obejmujc ziemi i niebo Ogaszam, e wszystko wok naley odtd do Trzech Soc. Niech si rozpocznie defekacja. Byli szczliwi. Stawali si jeszcze szczliwsi. Jak zreszt mogli nie by szczliwi? Lekcy i podni, byli w domu. Fioletoworowe soce znikno w nieasce i prawie od razu wyskoczy znad horyzontu i wznis si nienobiay satelita otoczony zawadiack aureol kosmicznego pyu. Osiem utodw, przyzwyczajonych do wielkich zmian temperatur, nie zwaao na rosnce zimno nocy. Pawili si w nowo utworzonym przez siebie bajorze. Towarzyszca im szesnastka grorgw tarzaa si wraz z nimi, uparcie przywierajc palcami z przyssawkami do swoich gospodarzy, gdy utody zanurzay si w bocie. Powoli nasikali nowym wiatem. Boto obmywao ich ciaa, odsaniajc sensy niemoliwe do przetumaczenia i ujcia w kategoriach jakiegokolwiek jzyka. Na niebie lnia Rodzinna Gromada, sze gwiazd rozmieszczonych w ksztacie tak przynajmniej twierdzili najmniej inteligentni z kapanw jednego z graali, ktre pyway po burzliwych morzach Smeksmeru. Nie musimy si martwi oznajmi Kosmopolita radosnym tonem.

Trzy Soca nadal nas tu owietlaj. Nie musimy te wcale si pieszy z powrotem. Moe pod koniec tygodnia posadzimy kilka nasion drzewa ammp i wtedy ruszymy do domu. ...Albo pod koniec nastpnego tygodnia doda Trzeci Polita, z zadowoleniem taplajc si w bocie. Aby dopeni ich zadowolenie, Kosmopolita wygosi dla nich krtk mow religijn. Leeli i suchali przemwienia, ktre wygasza omioma otworami dwikowymi. Wskaza, e drzewa ammp i utody s od siebie zalene, e wydajno jednych zaley od wydajnoci drugich. Przez chwil rozwodzi si nad znaczeniem sowa wydajno i dopiero pniej podj gwny wtek, omawiajc problem zalenoci drzew i utodw (jedni i drudzy stanowili przejawy tego samego ducha) od wydajnoci wiata, ktre promieniowao z kadego z Trzech Soc, wok ktrego si poruszali. To wite wiato byo odchodami swoich soc, co czynio je troch absurdalnym, a rwnoczenie przemonie cudownym. One, utodzy, aden z nich, nigdy nie powinni zapomina, e take bior udzia zarwno w absurdzie, jak i w cudzie. Nigdy nie powinni czu si wywyszeni ani grzeszy pych, skoro nie mieli nawet boskich ksztatw swoich bogw... Trzeciemu Policie bardzo si podoba ten monolog. Najpeniej dodaje otuchy to, co najbardziej swojskie. Lea, wystawiajc jedynie czubek jednego z pyskw ponad bulgoczc powierzchni bota i mwi niewyranym gosem przez zanurzone otwory ockpu. Jednym z nie zanurzonych oczu wpatrzy si w ciemne cielsko ich arki gwiezdnych krlestw, wspaniale potnej i czarnej na tle nieba. Ach, ycie byo dobre i przyjemne, nawet tak daleko od umiowanego Dapdrof. Gdy przyjdzie nastpny esro, Trzeci Polita bdzie musia w kocu zmieni pe i zosta matk. By to winien swojemu rodowi. Jednak mimo to... No c, czsto sysza, jak matka mwi... Dla przyjemnego umysu wszystko byo przyjemne. Pomyla czule o matce i opar si o jej ciao. Lubi j tak samo jak zawsze, chocia w pewnym momencie zmienia pe i zostaa witym Kosmopolita. Nagle zapiszcza wszystkimi otworami. Za ark bysny wiata! Pokaza je swoim towarzyszom. Wszyscy popatrzyli we wskazanym kierunku. wiata nie byy jedynym zjawiskiem, jakie przerwao ich bog zadum. Sycha te byo przecigy warkot. wiate byo kilka: cztery okrge rda wiata przecinay mrok, pite

za poruszao si niespokojnie niczym gmerajca koczyna; zatrzymao si na arce. Sugeruj, e zblia si jaka forma ycia obwieci jeden z kapanw. Kiedy to powiedzia, dostrzegli wicej szczegw. Przez dolin suny ku nim dwa masywne ksztaty. Wanie z nich wydobywa si warkot. Masywne ksztaty dotary do arki i zatrzymay si. Haas ucich. Jakie to interesujce! S wiksi od nas zauway Pierwszy Polita. Z dwch masywnych ksztatw wyskoczyo kilka mniejszych. Teraz wiato, ktre omiatao ark, zwrcio si ku bajoru. Jednomylnie, aby unikn olepnicia, utody przeczyy widzenie na bardziej komfortowe pasmo radiacyjne. Dziki temu dokadniej zobaczyli mniejsze ksztaty naliczyli cztery szczupe uszeregowane na brzegu. Jeli te istoty same wytwarzaj wiato, musz by do inteligentne zauway Kosmopolita. Ktre z nich s waszym zdaniem ywymi formami: te masywne z oczyma czy te cztery chude? Moe chude s grorgami masywnych zasugerowa jeden z kapanw. Uprzejmie byoby wyj i sprawdzi stwierdzi Kosmopolita. Dwign cielsko i ruszy ku czterem postaciom. Jego towarzysze podnieli si, by za nim pody. Usyszeli haasy. Wydaway je postaci na brzegu, rwnoczenie si wycofujc. Jakie to zachwycajce! zawoa Drugi Polita, pospiesznie gramolc si naprzd. Sdz, e na swj prymitywny sposb prbuj si z nami porozumie! Jakie to szczcie, e tu przybylimy! dorzuci Trzeci Polita, oczywicie nie kierujc swojego stwierdzenia do Kosmopolity. Pozdrawiamy was, o stworzenia! ryknli dwaj kapani. W tym samym momencie stojce na brzegu istoty podniosy do bioder wyprodukowane na Ziemi karabiny i otworzyy ogie.

Rozdzia drugi

Kapitan Bargerone przyj swoj charakterystyczn postaw, to znaczy zastyg zupenie nieruchomo w lekkim rozkroku niczym rewolwerowiec, z rkoma luno wiszcymi wzdu szww swoich bkitnych szortw i przybra pozbawion wyrazu min. Bya to forma samokontroli, ktr wiczy wielokrotnie podczas tej wyprawy, szczeglnie, gdy stawa przed swoim Gwnym Odkrywc. Chcesz, ebym potraktowa twoje sowa serio, Ainson? spyta. A moe tylko starasz si opni start? Gwny Odkrywca Bruce Ainson przekn lin. By czowiekiem religijnym i milczco wezwa Wszechmogcego, by pomg mu pozosta lepszym czowiekiem od tego gupca, ktry nie dostrzega niczego poza wasnymi obowizkami i regulaminem. Prosz pana, dwa stworzenia, ktre schwytaem ubiegej nocy, zdecydowanie usioway si ze mn porozumie. Wedle definicji kodeksu eksploracji kosmicznej wszelkie istoty, ktre prbuj si porozumie z czowiekiem, naley potraktowa jako potencjalnie inteligentne formy ycia, pki nie udowodnimy, e nimi nie s. Rzeczywicie tak jest, kapitanie Bargerone owiadczy Odkrywca Phipps, nerwowo mrugajc oczami, kiedy wsta z zamiarem wsparcia swego szefa. Nie musi mnie pan zapewnia o prawdziwoci frazesw, panie Phipps odburkn kapitan. Pytam tylko, co rozumiecie przez stwierdzenie: prbuj si porozumie. Gdy rzucacie jakim stworzeniom kapust, bez wtpienia wasz czyn mona by zinterpretowa jako prb porozumienia. Te stworzenia nie rzucay mi kapusty, prosz pana odpar Ainson. Stay spokojnie po drugiej stronie krat i do mnie przemawiay. Lewa brew kapitana wygia si w ostry uk niczym floret testowany na gitko w rkach fechtmistrza. Przemawiay, panie Ainson? W ziemskim jzyku? Po portugalsku czy moe w suahili?

 W swoim wasnym jzyku, kapitanie Bargerone. Wyday z siebie seri gwizdw, chrzkni i piskw, czsto wznoszc si ponad zwyky poziom syszalnoci. Niemniej jednak, by to niewtpliwie jzyk... Moliwe, e nawet znacznie bardziej zoony ni nasz. Na jakiej podstawie wysnuwa pan ten wniosek, panie Ainson? Gwnego Odkrywcy nie zbio z tropu to pytanie, jednake na jego grubo ciosanej i przepenionej smutkiem twarzy zarysoway si mocniej zmarszczki. Na podstawie obserwacji. Naszych ludzi zaskoczyo osiem tych stworze, prosz pana. Bez namysu zastrzelili sze z nich. Powinien pan przeczyta raport patrolu. Pozostae dwa stworzenia byy tak zaskoczone i zszokowane tym aktem agresji, e atwo day si pochwyci w sie i przywie tutaj na Mariestopes. W podobnej sytuacji zagroenia kada inteligentna istota szukaaby zapewne litoci bd, jeli to moliwe, szansy uwolnienia. Innymi sowy, bagaaby... Tyle e, niestety, a do tej pory nie spotkalimy adnej formy inteligentnego ycia w eksplorowanej przestrzeni... Wiemy jednak, e wszystkie rasy ludzkie bagaj w ten sam sposb: poprzez uycie gestw oraz prb werbalnych. Te stworzenia natomiast nie posugiway si gestami, a zatem... ich jzyk musi by tak bogaty, e nie potrzebuj gestw, nawet kiedy prosz o darowanie ycia. Kapitan Bargerone wyda ostentacyjnie pogardliwe parsknicie. Czyli moemy by pewni, e skoro nie bagay o ycie, to tylko zwierzaki. A co jeszcze robiy poza skamlaniem jak zamknite w klatce psy? Myl, e powinien pan zej na d i sam si im przyjrze, prosz pana. Taka obserwacja pomogaby panu inaczej oceni fakty. Widziaem te brudne stworzenia ostatniej nocy i nie musz ich znowu oglda. Zgadzam si oczywicie, i stanowi one wartociowe odkrycie. Powiedziaem o tym dowdcy patrolu. Zostan przekazane Londyskiemu EgzoZoo, panie Ainson, gdy tylko wrcimy na Ziemi, a wtedy moesz pan sobie z nimi rozmawia do woli. Jak ju jednak wspomniaem i jak pan z pewnoci wie, pora opuci t planet. Nie mog da panu wicej czasu na badania. Niech pan bdzie uprzejmy pamita, i przebywamy na statku prywatnej spki, nie za na statku Korpusu i musimy si trzyma ustalonego harmonogramu. Zmarnowalimy ju cay tydzie na tym ndznym globie i nie znalelimy adnej innej ywej istoty wikszej ni mysie odchody. Nie mog panu pozwoli na spdzenie tu kolejnych dwunastu godzin. Bruce Ainson wyprostowa si. Stojcy za nim Phipps wykona niezauwaalny dla swego szefa pastisz wyzywajcego gestu.

 W takim razie, prosz pana, odleci pan beze mnie i bez Phippsa. Niestety, aden z nas nie bra udziau w ubiegonocnym patrolu, a niezwykle istotne jest zbadanie miejsca, w ktrym schwytano te osobliwe stworzenia. Musi pan zrozumie, e nasza wyprawa straci wszelki sens, jeli nie zdobdziemy danych na temat ich rodowiska naturalnego. Wiedza jest waniejsza ni harmonogram. Nadal trwa wojna, panie Ainson, i mam swoje rozkazy. W takim razie bdzie pan musia odlecie bez nas, ale nie wiem, jak si to spodoba USGN. Kapitan potrafi si podda, nie wygldajc przy tym na pokonanego. Odlatujemy za sze godzin, panie Ainson. Wasza sprawa, jak spdzicie ten czas. Dzikuj, kapitanie odpar Gwny Odkrywca, omielajc si uy do ostrego tonu. W chwil pniej wraz z Phippsem popiesznie wybiegli z kapitaskiego biura, wsiedli w wind, zjechali na pokad wyadunkowy, skd zeszli ramp na powierzchni planety tymczasowo oznaczonej numerem B 12. Kantyna nadal funkcjonowaa. Dwaj Okrywcy pewnym krokiem wmaszerowali do pomieszczenia, przekonani, e znajd tam czonkw Korpusu Badawczego, ktry bra udzia w wydarzeniach z zeszej nocy. Kantyn postawiono ze wzmocnionego plastiku i serwowano w niej tak popularne na Ziemi syntetyczne posiki. Przy jednym ze stolikw siedzia krpy mody Amerykanin o rzekiej twarzy, czerwonej szyi i wosach przycitych w ostrym jak brzytwa jeyk. Nazywa si Hank Quilter i co bystrzejsi z jego przyjaci uwaali, e zajdzie daleko. Siedzia na syntwinie (wykonanym z czego tak pospolitego jak drewno z winoroli, ktra rosa nawet na lichej glebie i w prymitywnych warunkach) i kci si z towarzyszami. Jego gburowato-wesoa twarz oywia si, gdy kpi z opinii wypowiedzianych przez Gingera Duffielda, cherlawego mdrka statku. Ainson bezceremonialnie przerwa im konwersacj, gdy to wanie Quilter dowodzi poprzedniej nocy patrolem. Quilter osuszy najpierw swoj szklank, po czym z rezygnacj sprowadzi chudego modzieca nazwiskiem Walthamstone, ktry rwnie uczestniczy w patrolu i we czterech poszli do parku maszynowego wypenionego krzykliwymi przygotowaniami do odlotu aby zabra bojowego azika. Ainson pokwitowa odbir pojazdu i ruszyli. Za kierownic siedzia Walthamstone, Phipps natomiast rozdziela bro.

 Bruce, tak z ciekawoci... zagadn Phipps. Bargerone nie da nam zbyt wiele czasu. Co masz nadzieje znale? Chc zbada miejsce, w ktrym schwytano stworzenia. Chciabym oczywicie znale co, dziki czemu kapitan uderzy si w piersi i to mocno. Pochwyci ostrzegawcze spojrzenie swego podwadnego i spyta ostro: Quilter, dowodzie ubiegej nocy patrolem. Troch ci zaswdzia palec na cynglu, co? Wydao ci si, e jeste na Dzikim Zachodzie? Quilter odwrci si i zagapi na Gwnego Odkrywc. Kapitan pogratulowa mi dzi rano owiadczy krtko. Ainson postanowi zmieni temat. Te bestie moe nie wygldaj inteligentnie, ale czowiek wraliwy potrafi wyczu, e co w sobie maj. W ogle nie okazuj paniki ani strachu. Rwnie dobrze moe to by oznaka inteligencji jak... gupoty mrukn Phipps. Hmm, bardzo moliwe, przypuszczam jednak... To zreszt bez rnicy... Inna sprawa, Gussie, wydaje mi si warta zbadania. Niezalenie od ewentualnej inteligencji, te stworzenia nie pasuj mi do wzorca... to znaczy typologii wikszych zwierzt, ktre odkrylimy do tej pory na innych planetach. Och, wiem, e ludzie znaleli na razie ze dwa tuziny planet, na ktrych w ogle istnieje ycie... Niech to diabli, odbywamy przecie podre gwiezdne zaledwie od niecaych trzydziestu lat! Chodzi mi o to, e ustalono, i planety o lekkiej grawitacji zamieszkuj lekkie wrzecionowate istoty, za na cikich planetach yj wielkie masywne stworzenia. Czyli e te stwory stanowi wyranie wyjtek od tej reguy. Rozumiem, co masz na myli. Ten wiat ma mas nieco wiksz od Marsa, a odkryte przez nas stwory zbudowane s jak nosoroce. I faktycznie tarzay si w bocie jak nosoroce, gdy je znalelimy wtrci Quilter. Czy mog by inteligentne? Kwestia otwarta, nie trzeba byo jednak do nich strzela. Pewnie s rzadkie, w przeciwnym razie zauwaylibymy je wczeniej w innych rejonach B 12. Czowiek reaguje instynktownie, gdy znajdzie si oko w oko z atakujcym nosorocem dsa si Quilter. Rozumiem. W milczeniu toczyli si przez dzik rwnin. Ainson prbowa sobie przypomnie uczucie szczcia, ktrego dowiadczy podczas pierwszego przejazdu po powierzchni tej nietknitej stop ludzk planety. Ldowanie na nieznanych planetach zawsze przyprawiao go o dreszcz ekscytacji, jednak

podczas tej wyprawy przyjemno odkrywania psuli mu jak to zwykle bywa inni ludzie. Pomykowo trafi na statek spki. ycie na statkach Korpusu Kosmicznego byo twardsze i prostsze. Na nieszczcie, z powodu wojny angielsko-brazylijskiej wszystkie statki Korpusu potrzebne byy w Ukadzie Sonecznym; chwilowo nikt nie mia gowy do z gruntu pokojowych przedsiwzi, jakimi bya eksploracja nowych planet. Ainson czu jednak, e mimo wszystko nie zasuy sobie na takiego kapitana jak Edgar Bargerone. Szkoda, e Bargerone nie wystartowa i nie zostawi mnie tutaj samego pomyla Ainson. Jak dobrze byoby y z dala od ludzi i obcowa... przypomnia sobie fraz swego ojca ...obcowa z natur!. Wiedzia, e ludzie przylec w kocu na B 12. A niedugo pniej ta planeta podobnie jak Ziemia bdzie miaa kopoty z przeludnieniem. Badali j pod ktem przyszej kolonizacji. Na jej drugiej pkuli wyznaczono ju lokalizacje pierwszych osiedli. Za par lat biedni nieszcznicy zmuszeni przez ekonomiczn konieczno, opuszcz wszystko co jest im drogie na Ziemi i zostan przetransportowani na B 12 (ktr od tej pory zaczn okrela adnym i kuszcym kolonialnym mianem Klementyny... lub jakim innym, rwnie paskudnie sentymentalnym i niewinnie brzmicym). A potem z ca odwag i determinacj swojej rasy stawi czoo tej dzikiej rwninie, zmieniajc j w raj drobnych farm i podmiejskich bliniakw. Ainson pomyla, e podno stanowi prawdziwe przeklestwo ludzkiej rasy. Z powodu zbyt intensywnej prokreacji przepeniona Ziemia musi wyekspediowa niechciane potomstwo na dziewicze planety, ktre wiruj sobie w pustce kosmosu i czekaj... Hmm, waciwie na c innego mogyby czeka? Chryste, na c innego?! Musia istnie jeszcze jaki powd, w przeciwnym razie nadal trwalibymy w miym, zielonym, niewinnym plejstocenie. Zgorzkniae rozwaania Ainsona przerwao stwierdzenie Walthamstonea: Tam jest rzeka. Dojedziemy za par minut. Przejechali wzdu niskiego pokrytego wirem brzegu, na ktrym rosy cierniste drzewa. Na niebie wiecio fioletoworowe soce, otoczone jakby wilgotn mgiek. W jego wietle jaskrawo migotay licie miliardw ostw, rosncych przez ca drog do rzeki, po jej drugiej stronie i dalej, a po horyzont. Dostrzegli przed sob tylko jeden punkt orientacyjny: du tp bry o dziwnym ksztacie. Wyglda... Phipps i Ainson odezwali si rwnoczenie. Popatrzyli na siebie. ... Wyglda jak jedno z tych stworze. Bajoro, w ktrym je zauwaylimy, znajduje si po drugiej stronie

rzuci Walthamstone. Skierowa pojazd przez rzdy ostw, hamujc w cieniu ogromnej bryy, osobliwej i kompletnie nie pasujcej do otoczenia niczym prymitywna afrykaska rzeba uoona na pce nad kominkiem zacisznego domostwa w Aberdeen. Caa czwrka wyskoczya z odbezpieczonymi karabinami w doniach i ruszya ku bryle. Stanli na skraju bajora i rozejrzeli si wok siebie. Jednym brzegiem bajoro czyo si z szar wod rzeki. Boto sadzawki byo brzowoziemistozielone, obficie upstrzone plamami czerwieni dookoa piciu wielkich stworze zastrzelonych ubiegej nocy. Szste stworzenie ciko unioso eb i skierowao go w kierunku ludzi. Chmura owadw wzniosa si znad cia, rozgniewana obecnoci czterech mczyzn. Quilter podnis karabin, po czym zwrci wykrzywion twarz na Ainsona, gdy ten chwyci go za rami. Nie zabijaj go nakaza Gwny Odkrywca. Jest ranny. Nie moe nas skrzywdzi. Nigdy nie wiadomo, lepiej nie ryzykowa. Pozwl mi go wykoczy. Powiedziaem: Nie, Quilter! Wrzucimy go na ty pojazdu i zawieziemy na statek. Lepiej zabierzmy te te martwe, bdzie mona zrobi sekcj i przestudiowa ich anatomi. Jeli stracimy tak okazj, ci na Ziemi nigdy nam tego nie wybacz. Ty i Walthamstone wyniesiecie sieci ze schowkw i wcigniecie ciaa. Quilter popatrzy wyzywajco na zegarek, a pniej na Ainsona. Do roboty poleci ostro Gwny Odkrywca. Walthamstone ruszy niechtnie, by wykona polecenie. W przeciwiestwie do Quiltera nie mia w sobie nic z buntownika. Hank wyd warg i pody za towarzyszem. Wyjli sieci, poszli nad brzeg bajora i zanim zabrali si za prac, przez chwil wpatrywali si w czciowo zanurzone dowody ubiegonocnej akcji. Widok rzezi zagodzi wcieko Quiltera. To bya samoobrona, po prostu je powstrzymalimy! owiadczy. By muskularnym modziecem o schludnie przycitych jasnych wosach. Mia w Miami kochan star, siwowos matk, ktra co roku zgarniaa ma fortun w postaci alimentw. Tak. W przeciwnym razie one by nas dopady przyzna Walthamstone. Sam zastrzeliem dwa z nich. Chyba te dwa, ktre le teraz najbliej nas. Ja rwnie zabiem dwa odpar Quilter. Wszystkie tarzay si w bocie jak nosoroce. Rany, szy na nas!

 Gdy im si przypatrze, to tylko paskudne brudasy. I brzydale. Brzydsze ni wszystkie stworzenia zamieszkujce Ziemi. No to si cieszymy, e dalimy im popali, co, Quilt? Albo my, albo one. Nie mielimy wyboru. Masz zupen racj. Walthamstone pogadzi podbrdek i zerkn z podziwem na przyjaciela. Musia przyzna, e Quilter by wietnym kompanem. Powtrzy gono jego stwierdzenie: Nie mielimy wyboru. Do diaba, chciabym wiedzie, co w nich jest takiego niezwykego. Ja te. Naprawd je powstrzymalimy, prawda? My albo one ponownie podsumowa Quilter. Gdy ruszy przez boto ku rannemu stworzeniu, znad ciaa znowu wzniosy si owady. Podczas ich pogawdki Bruce Ainson dotar do bryy grujcej nad scen rzezi. Obiekt by naprawd duy i zrobi na Gwnym Odkrywcy ogromne wraenie. Ksztatem przypomina zabite stwory, wydawa si je wrcz imitowa, jednak nie jego ksztat zafascynowa Ainsona. Brya oddziaywaa na niego w jaki niemal estetyczny sposb. Nawet za sto lat wietlnych byaby (nie mwcie, e pikno nie istnieje!) po prostu pikna. Odkrywca wspi si na ten pikny przedmiot, ktry straszliwie mierdzia i najwyraniej wanie do tego celu zosta przeznaczony... Ju po piciu minutach badania Ainson nie ywi nawet cienia wtpliwoci: mia przed sob... no c, wygldao to jak przeronita torebka nasienna i w dotyku te przypominao tak torebk nasienn, tym niemniej Gwny Odkrywca mia przed sob... nawet kapitan Bargerone mu przytaknie... Tak, mia przed sob statek kosmiczny. Statek kosmiczny po sufit zaadowany gwnem.

Rozdzia trzeci

Sporo wydarzyo si na Ziemi w trakcie roku 2099. A do tego jeszcze w Kennedyville na Marsie dwudziestojednoletnia matka powia picioraczki. Zesp robotw po raz pierwszy otrzyma zgod na udzia w baseballowych mistrzostwach Ameryki. Nowa Zelandia wysaa w przestrze kosmiczn wasny statek wewntrzukadowy, czyli wehiku zdolny do podry wycznie wewntrz Ukadu Sonecznego. Hiszpaska ksiniczka ochrzcia pierwszy hiszpaski atomowy okrt podwodny. Doszo do dwch jednodniowych przewrotw na Jawie, szeciu na Sumatrze i siedmiu w Ameryce Poudniowej. Brazylia wypowiedziaa wojn Wielkiej Brytanii. Zjednoczona Europa pokonaa Rosj w pik non. Pewna japoska gwiazda telewizyjna polubia perskiego szacha. Zoona z walecznych Teksaczykw ekspedycja zgina co do jednego podczas prby przekroczenia jasnej strony Merkurego w kosmicznych egzotankowcach nowej konstrukcji. Afryka zaoya pierwsz farm wielorybw, sterowanych za pomoc fal radiowych. A may siwy australijski matematyk nazwiskiem Buzzard wbieg do pokoju swojej kochanki o godzinie trzeciej w majowy ranek i wrzasn: Mam! Odkryem! Odkryem loty transponentne! W przecigu dwch lat w bezzaogow rakiet wbudowano pierwszy dowiadczalny napd transponentny, zwany w skrcie TP. Rakiet wystrzelono. Prba okazaa si pomylna, cho rakiety nigdy nie odzyskano. Nie jest to odpowiednie miejsce dla wyjanienia formuy transponencji. Drukarnia w kadym razie odmwia umieszczenia w powieci trzech stron matematycznych symboli. Do powiedzie, e ulubiona sztuczka science fiction ku konsternacji i rychemu bankructwu wszystkich pisarzy parajcych si tym gatunkiem staa si nagle jak najbardziej realna. Dziki Buzzardowi przepacie kosmosu z przeszkd i przestrzeni nie do przebycia przemieniy si nieoczekiwanie w drzwi prowadzce do odlegych planet. Do roku 2110 mona byo si dosta z Nowego Jorku na Procyon.* bardziej komfortowo i szybciej ni stulecie wczeniej zabierao dotarcie z Nowego
* Procyon najjaniejsza gwiazda gwiazdozbioru May Pies (przyp. tum.)

Jorku do Parya. Oto, co jest tak nuce w postpie: najwyraniej nikt nie jest zdolny opuci raz obranej starej i pospnej krzywej wykadniczej. Wszystkie te fakty przytaczamy dla wykazania, e chocia w roku 2035 powrotny lot z B 12 na Ziemi zajmowa niecae dwa tygodnie, nadal pozostawao sporo czasu na pisanie listw. Lub jak w przypadku kapitana Bargeronea, ktry uoy telegraficzny raport do wadz Admiralicji na pisma telegraficzne przesyane przy uyciu TP, czyli cza transponentnego. W pierwszym tygodniu kapitan zatelegrafowa: Pozycja TP:355073x6915(312). Nr raportu: 97747304. Przekazuj, co nastpuje: Rozkaz wypeniem. Od tej pory stworzenia, ktre trzymamy na pokadzie znane bd jako pozaziemscy obcy (w skrcie pooby). Sytuacja poobw: Dwa cae i zdrowe osobniki w adowni nr 3. Zwoki poddane sekcji, by pozna anatomi. Pocztkowo nie zdawaem sobie sprawy, e pooby s czym wicej ni zwierztami. Gdy Gwny Odkrywca Ainson bezporednio wyjani mi sytuacj, wysaem go wraz z grup na miejsce ujcia ww. Znalelimy tam dowd na inteligencj poobw statek kosmiczny nieznanej produkcji zosta zabezpieczony i obecnie, po przemieszczeniu adunku, znajduje si w gwnej adowni towarowej. Jest to may statek zdolny pomieci zaledwie osiem poobw. Bez wtpienia statek do nich naley, na co wskazuje charakterystyczny dla nich brud i ohydny smrd. w dowd wskazuje na fakt, e pooby take eksploroway B12. Wydaem Ainsonowi i jego ludziom rozkaz jak najszybszego porozumienia si z poobami. Mam nadziej, e jeszcze przed ldowaniem zostan pokonane bariery jzykowe. Edgar Bargerone. Kapitan Mariestopes. 17.50 CZASU GREENWICH 06.07.2135 r. Inne osoby na pokadzie Mariestopes rwnie odday si sztuce epistolografii. Walthamstone pilnie pisa list do ciotki mieszkajcej na odlegych zachodnich przedmieciach Londynu, zwanych Windsor. Droga Ciociu Flo, Lecimy teraz do domu, wic niedugo znowu Ci zobacz. Nadal doskwiera Ci reumatyzm? Mam nadziej, e czujesz si lepiej. Co do mnie, w tej podry nie mam choroby lokomocyjnej. Gdy statek przechodzi na

napd TP, jeli wiesz, co to jest, czowiek czuje si przez par godzin troch chory. Mj kolega Quilt twierdzi, e wszystkie nasze molekuy zmieniaj si na ujemne i dlatego le si czujemy. Szybko jednak dochodzimy do siebie. Kiedy zatrzymalimy si na pewnej planecie, ktra nie ma jeszcze nazwy, poniewa bylimy na niej pierwsi, Quiltowi i mnie dano okazj zapolowa. Miejsce roi si od dzikich, brudnych i wielkich jak statek kosmiczny zwierzt, ktre yj w bajorach. Zastrzelilimy ich tuziny, a potem schwytalimy dwa ywe osobniki, zabralimy na pokad starego dobrego Mariestopes i nazwalimy nososralami. Tym dwom nadalimy imiona Gertie i Mush. To straszne brudasy. Musz czyci ich klatk, na szczcie nie gryz. Robi za to mnstwo prymitywnego haasu. Na statku jedzenie jest jak zwykle marne. Nie zatruem si wprawdzie, ale porcje s mae. Uciskaj ode mnie kuzynk Madge. Zastanawiam si, czy ju zakoczya edukacj. Kto wygra w wojnie z Brazyli? My, mam nadziej?!!! Ufam, e masz si rwnie dobrze, jak ja w chwili obecnej. Twj kochajcy bratanek, RODNEY. Augustus Phipps komponowa list miosny do swojej dziewczyny, pChinki, p-Portugalki. Ponad swoj koj zawiesi jej zdjcie, na ktrym wygldaa niezmiernie kuszco. Phipps czsto na nie zerka podczas pisania: Ukochana Ah Chi, Nasz dzielny stary statek leci teraz w stron Makau. Moje serce, jak wiesz, jest trwale skierowane (nie jest to adna gra sw) ku temu piknemu miejscu, gdzie spdzasz obecnie wakacje, a jednak dobrze wiedzie, e niebawem bdziemy razem nie tylko duchowo. Ufam, e ta wyprawa przyniesie nam saw i majtek. Wyobra sobie, e znalelimy tutaj pewne dziwne istoty, a dwa egzemplarze przywozimy na Ziemi. Kiedy pomyl o Tobie, tak smukej, sodkiej i nieskalanej w swoim cheongsam,* zastanawiam si, po co nam na naszej planecie takie brudne i brzydkie zwierzta... Ale c, trzeba suy nauce. Cud nad cudami!...Te stwory zdaniem mojego szefa s podobno inteligentne i obecnie trawimy czas na prbach porozumienia si z nimi. Nie, nie miej si, chocia pamitam, e umiesz si piknie mia. Och, jake tskni za chwil, gdy porozmawiam z Tob, moja sodka i namitna Ah Chi. Zamierzam oczywicie nie tylko rozmawia! Musisz mi pozwoli...
* Cheongsam tradycyjna suknia chiska (przyp. tum.).

Czekam, a bdziemy mogli znowu robi to wszystko Twj oddany uwielbiajcy podziwiajcy i drcy AUGUSTUS. Tymczasem na pokadzie dla zaogi, Quilter take boryka si z problemem listownej komunikacji z pewn dziewczyn: Witaj, Kochanie, Wanie teraz, gdy do Ciebie pisz, kieruj si prociutko z powrotem do Dodge City tak szybko jak nios mnie fale wietlne. Jad ze mn kapitan i chopcy, lecz pozbd si ich, zanim wpadn do Ciebie, na Rainbow numer 1477. Pod mask zuchowatoci Twj ukochany tak naprawd czuje si tu w kosmosie niezbyt dobrze. Te zwane nososralami bestie, o ktrych Ci ju pisaem, to najbrudniejsze istoty, jakie kiedykolwiek widziaa. Nie sposb o nich opowiedzie w listach, choby dlatego, e Ty podobnie jak ja zawsze szczycia si nowoczesnoci i przestrzeganiem higieny, natomiast te stwory pod wieloma wzgldami zachowuj si gorzej ni zwierzta! Mam do Korpusu Badawczego. Po wyprawie opuszcz go i zamustruj si ponownie w Korpusie Kosmicznym. Bd lata w rne miejsca i zrobi karier. Dowodem nasz kapitan Bargerone, ktry wyskoczy znikd. Jego ojciec jest dozorc czy kim takim w bloku mieszkalnym w Amsterdamie. No c, mamy demokracj moe sam sprbuj awansowa... A nu skocz jako kapitan? Dlaczeg by nie? Odnosz wraenie, e wszyscy wok mnie zajmuj si wycznie pisaniem. Wierz mi, Kochanie, e gdy wrc do domu, skupi si wycznie na Tobie. Twj najukochaszy pieszczoszek, HANK. W swojej kabinie na pokadzie B, Gwny Odkrywca Bruce Ainson trzewo pisa do swojej ony: Najdrosza Enid, Jake czsto modl si, by Twoja gehenna z Aylmerem wreszcie si zakoczya. Uczynia dla tego chopca wszystko, co moga, wic nie rb sobie wyrzutw. Aylmer zhabi nasze nazwisko i Bg jeden wie, co z drania wyronie. Zawsze mia plugawe nawyki, a teraz zrobi si w dodatku

okropnie nieprzyzwoity. auj, e musz przebywa tak daleko i przez tak dugi czas, szczeglnie teraz, gdy nasz syn powoduje Ci tyle kopotw. Pocieszam si jednak, e w ostatecznym rozrachunku ta wyprawa si opaci. Napotkalimy pewne ogromne formy ycia i pod moim nadzorem dwa ywe osobniki tego gatunku przeniesiono na pokad naszego statku. Nazywamy je poobami. Bdziesz jeszcze bardziej zaskoczona, gdy Ci powiem, e te istoty, wbrew swojemu zwierzcemu wygldowi i prymitywnym obyczajom, wydaj si wykazywa inteligencj. Co wicej, podejrzewamy, e jako rasa rwnie odbywaj podre kosmiczne. Znalelimy statek kosmiczny, ktry niewtpliwie jest z nimi jako poczony, chocia do tej pory nie ustalilimy, czy faktycznie potrafi nim sterowa. Usiuj si z nimi porozumie, ale jeszcze bez rezultatw. Pozwl, e Ci opisz owe pozaziemskie stwory. Zaoga nazwaa je nososralami i okrelenie to bdzie obowizywa do czasu, pki nie pojawi si lepsze. Nososrale chodz na szeciu koczynach, z ktrych kada koczy si bardzo sprawnymi apami, wielkimi, lecz szeciopalczastymi. Na kadej apie pierwszy i ostatni palec s sobie przeciwstawne, tote mona je uzna za kciuki. Nososrale s niezwykle zrczne. Gdy nie potrzebuj koczyn, niczym wie wycofuj je i chowaj w skr, a wtedy s one ledwie widoczne. Po ukryciu koczyn nososral jest symetryczny i uksztatowany z grubsza jak dwie przylegajce do siebie wiartki pomaraczy: pytsza krzywizna to krgosup stworzenia, peniejsza krzywizna to jego brzuch, a dwa nibyogonki to jego dwie gowy. Tak, tak, nasi jecy s najwyraniej dwugowi! Ich gowy s pozbawione szyi, chocia potrafi si obraca prawie wok wasnej osi. W kadej gowie znajduje si para oczu maych i ciemnych; dolne powieki unosz si w gr, by zakry oczy podczas snu. Poniej oczu mieszcz si dwa otwory, ktre wygldaj bliniaczo podobnie, cho jeden z nich jest gbowy, drugi natomiast odbytowy. Na ciaach poobw zauwaylimy jeszcze kilka innych otworw. Podejrzewamy, e s to otwory oddechowe. Egzobiologowie poddali sekcji ciaa, ktre mamy na pokadzie statku. Kiedy sporzdz raport, wiele rzeczy powinno si wyjani. Nasi jecy posuguj si szerokim pasmem dwikw, ktre sigaj od gwizdw i krzykw po chrzknicia i cmoknicia. Boj si, e wszystkimi otworami wnosz wkad w t gam dwikw, a niektre z nich jestem co do tego przekonany wychodz poza prg syszalnoci czowieka. Jak do tej pory nie zdoalimy si porozumie z adnym z naszych okazw, lecz

wszystkie dwiki, ktre wydaj do siebie, s automatycznie rejestrowane na tamie. Jestem jednak pewien, e nie rozumiemy ich, poniewa przeyy szok z powodu pojmania, na Ziemi natomiast, gdy bdzie wicej czasu i odpowiedniejsze rodowisko i bdziemy mogli trzyma te stworzenia w bardziej higienicznych warunkach, szybko zaczniemy otrzymywa pozytywne rezultaty. Te dugie wyprawy zawsze s nuce. Kapitana unikam jak mog. Jest prostakiem o obcesowych manierach, po szkole publicznej i Cambridge. Wol si koncentrowa na dwch poobach. Mimo wszystkich ich nieprzyjemnych nawykw, ich zachowanie fascynuje mnie znacznie bardziej ni towarzystwo moich ziemskich pobratymcw. Porozmawiamy o nich dokadniej po moim powrocie. Twj oddany m, BRUCE. Na dole, w gwnej adowni towarowej, bezpieczna z dala od osb piszcych listy, mieszanina ludzi rnych specjalnoci demontowaa i skrupulatnie badaa statek kosmiczny poobw. Okazao si, e statek w zosta zbudowany z drewna o nieznanej wytrzymaoci, nieprawdopodobnej sprystoci, drewna twardego i trwaego jak stal a jednak drewna, ktre w swoim wntrzu (poniewa statek by uksztatowany jak wielki strk) kiekowao bogactwem gazi wygldajcych jak rogi. Gazie te porasta niepokany typ roliny pasoytniczej. Do triumfw zespou botanicznego naleao odkrycie, e w pasoyt nie jest naturalnym listowiem rogwgazi, lecz obcym organizmem, ktry tylko na nich ronie. Botanicy odkryli rwnie, e pasoyt arocznie i pracowicie absorbuje z powietrza dwutlenek wgla i przetwarza go w tlen, ktry wydziela w atmosfer. Zeskrobali kawaki pasoyta z rogw-gazi i sprbowali posadzi go w bardziej sprzyjajcych warunkach; niestety rolina obumara. Podczas obecnej sto trzydziestej czwartej prby nadal umieraa, ale botanicy nie rezygnowali syn przecie z uporu. Wntrze statku byo oblepione brudem o do bogatej konsystencji; skadao si gwnie z bota i odchodw. Gdyby porwna ten may brudny, drewniany archaiczny statek z poyskujcym czystoci Mariestopes, adna rozumna jednostka a rozumne jednostki trafiaj si nawet podczas podry kosmicznych nie potrafiaby chyba uwierzy, e oba statki zbudowano do tego samego celu. Rzeczywicie, wielu przedstawicieli zaogi, a szczeglnie ci dumni ze swej inteligencji, gono si miao i twierdzio, e

drewniany twr poobw nie jest adnym statkiem kosmicznym, a tylko czsto odwiedzanym kibelkiem. Odkrycie napdu zdusio dziewidziesit osiem procent chichotw. Pod botem lea bowiem silnik: dziwna, znieksztacona rzecz nie wiksza ni jeden nososral. Silnik przylega do drewnianego kaduba statku bez widocznych ladw spawania czy rub i by wykonany z substancji z pozoru podobnej do porcelany. Nie posiada adnych ruchomych czci. Gdy go wreszcie odczono od kaduba, specjalista od ceramiki apczywie i z nadziej zabra go do laboratorium produkcyjnego. Nastpne odkrycie miao posta garci wielkich orzechw, ktre przywieray do dwch szczytw dachu z nieustpliwoci, ktra opieraa si najlepszym palnikom gazowym. Przynajmniej niektrzy twierdzili, e s to orzechy, gdy pokrywajce je wkniste uski sugeroway raczej owoce palmy kokosowej. Jednak kiedy kto zauway, e odchodzce od orzechw yki, ktre dotychczas uwaano za wrgi wzmacniajce ciany, cz si z silnikiem, szereg mdrcw oznajmio, e orzechy s zbiornikami paliwowymi. Nastpne znalezisko pooyo na jaki czas kres wszelkim odkryciom. Pewien robotnik zdrapujcy fragmenty stwardniaego brzegu brudu znalaz pogrzebanego wewntrz martwego pooba. Na wie o tym odkryciu czonkowie zaogi zwoali pospieszne zebranie. Wielu z nich wydawao nerwowe odgosy. Jak dugo jeszcze mamy to znosi, koledzy? krzykn szeregowiec Ginger Duffield, podskoczywszy do skrzynki narzdziowej i pokazawszy wszystkim biae zby i znacznie ciemniejsze pici. Lecimy na statku spki, a nie Korpusu i nie musimy znosi podobnego traktowania. W kontrakcie nie ma ani sowa o sprztaniu grobowcw obcych czy przetrzsaniu bagien. Nie rusz adnych narzdzi, pki nie dostaniemy premii za prac w brudzie i wymagam ebycie si wszyscy do mnie przyczyli. Jego sowa wywoay lawin rozmaitych reakcji. Tak, niech spka paci dodatkowo! Kim im si zdaje, e s? Niech sobie sami sprztaj te mierdzce nory! Wiksza pensja, chopcy! Niech dorzuc pidziesit procent! Ale mieszasz, Duffield, ty cholerny podegaczu. A co mwi sierant? Sierant Warrick utorowa sobie drog wrd grupki mczyzn i stan

przed Gingerem Duffieldem, patrzc mu twardo w oczy. Szczupy, lecz krewki Duffield nie ugi si pod jego spojrzeniem. Znam takich jak ty, Duffield. Powiniene siedzie teraz na Gboko Zamroonej Planecie i pomaga twoim wygra wojn. Nie chcemy tu adnych cholernych strajkw. Odsu si od tej skrzynki i wr wraz z innymi do roboty. Troch brudu nie zaszkodzi twoim delikatnym biaym rczkom. Szeregowiec odpowiedzia mu bardzo cicho i uprzejmie: Nie szukam kopotw, sierancie, pytam tylko, dlaczego mamy tu sprzta. Nie wiadomo, jakie niebezpieczne chorbska czaj si w tym pieprzonym szambie. Chcemy premii za prac w niebezpiecznych warunkach. Dlaczego mamy ryzykowa nasze karki dla spki? Co spka kiedykolwiek dla nas zrobia? To pytanie powita gwar aprobaty, jednak Duffield uda, e go nie syszy. Co spka zrobi, gdy wrcimy do domu? Rany, wstawi to mierdzce pudo z obcymi do zoo i ludzie bd przychodzi, gapi si na stwory i wdycha cay ten odr. Spka zbije fortun na tych wielkich brudasach, yjcych we wasnym gwnie. Czemu zatem nie mielibymy uszczkn maego ksa z tego bogactwa? Id po prostu na Pokad C, sierancie, i sprowad nam faceta ze zwizkw. I nie wtykaj wicej nosa w kopoty, dobra? Jeste tylko cholernym intrygantem, Duffield. Na tym polega twj kopot! odpar gniewnie sierant. Przepchn si wrd ludzi i skierowa na Pokad C. A do korytarza cigay go szydercze wiwaty. Dwie wachty pniej uzbrojony w w i szczotk Quilter wszed do klatki z dwoma poobami. Stworzenia wysuny koczyny i odeszy na daleki koniec ograniczonej przestrzeni, obserwujc mczyzn z nadziej. Ostatni raz u was sprztam owiadczy im Quilter. Zaraz po tej wachcie doczam do strajku, choby dla zademonstrowania swojej solidarnoci z Korpusem Kosmicznym. Jeli o mnie chodzi, pniej moecie sobie spa w gwnie rwnie gbokim jak Pacyfik. Z modzieczym entuzjazmem czowieka, ktry lubi si zabawi, skierowa na bestie w z wod.

Rozdzia czwarty

Wydawca dziennika Windsor Circuit wcisn stop podogowy wcznik techniwizora i gronie popatrzy w twarz swojego gwnego reportera, ktry pojawi si na ekranie. Gdzie, do diaba, jeste, Adrian? Jed do cholernego portu kosmicznego, jak ci kazaem. Mariestopes przylatuje za p godziny. Adrian Bucker wykrzywi lewy policzek w grymasie zniecierpliwienia i pochyli si bliej swojego ekranu, niemal przyciskajc do niego nos; ekran pokry si par. Po co te nerwy, Ralph powiedzia. Mam lokalne to dla tematu wyprawy. Na pewno ci si spodoba. Nie chc lokalnego ta, chc ciebie w cholernym porcie kosmicznym, i to natychmiast, mj chopcze! Tym razem Bucker wykrzywi prawy policzek i szybko wyjani: Suchaj, Ralph, jestem w Gowie Anioa. To taki pub nad Tamiz. Jest tu ze mn staruszka nazwiskiem Florence Walthamstone. Przez cae ycie mieszka w Windsorze, pamita czasy, kiedy Wielki Park naprawd by parkiem i inne tego typu szczegy. Kobitka ma bratanka imieniem Rodney. w Rodney Walthamstone jest szeregowcem na Mariestopes. Pokazaa mi wanie list od niego. Chopak opisuje w nim te obce zwierzta, ktre przylatuj na Ziemi i pomylaem sobie, e jeli pokaemy fotk babki z cytatem z listu... no wiesz... Miejscowy modzieniec pomaga schwyta pozaziemskie potwory... Wygldaoby to... Starczy, do ju syszaem! Ta sprawa stanowi najwiksz sensacj dekady, a ty uwaasz, e potrzebujemy lokalnego ta, eby j sprzeda czytelnikom?! Oddaj starej list, podzikuj serdecznie za ofert, zapa za jej drinki, poklep j po drogich pomarszczonych policzkach, a potem jed do cholernego portu kosmicznego i zrb wywiad z Bargeroneem, w przeciwnym razie ywcem ci obedr ze skry! Okej, okej, Ralph, dostaniesz taki materia, jakiego pragniesz. Chocia pamitam, e kiedy bye otwarty na moje sugestie. Bucker rozczy si i

mrukn do siebie: A mam jedn, ktr w mig mgbym przerobi na wietny materia. Wyszed z kabiny i przepcha si przez tum postawnych, ostro pijcych mczyzn i kobiet, a dotar do wysokiej staruszki wcinitej w kt baru. Kobieta podnosia wanie do ust szklaneczk z ciemnobrzowym pynem, afektowanie odginajc przy tym may palec. Czy paski wydawca by podekscytowany? spytaa, nieznacznie prychajc pitym pynem. Tak, niesamowicie podekscytowany... Prosz posucha, pani Walthamstone. Przykro mi, ale teraz musz jecha do portu kosmicznego. Moe pniej zrobimy z pani specjalny wywiad. Hmm... Mam pani numer, wic prosz si nie trudzi i nie dzwoni, my do pani zadzwonimy, zgoda? Tak? Bardzo mi byo mio pani pozna. Gdy Bucker pospiesznie przeyka ostatni yk drinka, jego towarzyszka odpara: Och, prosz chocia pozwoli, e zapac za napoje, panie... Bardzo pani uprzejma. Skoro pani nalega, pani Walthamstone, prosz bardzo. Zatem do zobaczenia. Rzuci si midzy jedzcych i pijcych klientw pubu. Kobieta zawoaa jego nazwisko. Obejrza si wciekle przez tum. Niech pan porozmawia z Rodneyem, jeli go pan zobaczy. Byby ogromnie zadowolony, gdyby z panem pomwi. To bardzo miy chopiec. Przepycha si do drzwi, mamroczc: Przepraszam, przepraszam. Powtarza te sowa wiele razy, niczym przeklestwo. W hali powita portu kosmicznego panowa straszliwy tok. Zwykli obywatele wesp z elit spoeczestwa kbili si na kadym dachu i przy kadym oknie. W czci odgrodzonej sznurem stali przedstawiciele rnych rzdw, cznie z Ministrem do Spraw Marsjaskich oraz czonkami rozmaitych sub, wrd ktrych by dyrektor Londyskiego EgzoZoo. Za ogrodzeniem maszerowa zesp muzyczny reprezentacyjnego puku w starowiecko jaskrawych mundurach. Grali Uwertur do Lekkiej Kawalerii Suppea i wybr melodii irlandzkich. W tumie sprzedawano lody i gazety, kieszonkowcy zgarniali tuste upy. Mariestopes przelizgn si przez poziom warstwowych deszczowych nimbostratusw i osiad w odlegej czci ldowiska. Zaczo pada, zesp za rozpocz wawe wykonanie dwudziestowiecznej melodii Podr sentymentalna, ktra jednak nie dodawaa zbytnio blasku uroczystoci. Jak zwykle na tego typu imprezach,

byo przeraliwie nudno, a widzowie coraz bardziej si niecierpliwili. Opryskanie caego kaduba statku rozpylonym rodkiem dezynfekcyjnym zajo troch czasu. W kocu waz si odsun i w otworze pojawia si maa posta w kombinezonie. Otrzymaa owacj i znowu znikna. Tysice dzieci spytao rodzicw, czy by to kapitan Bargerone i odpowiedziano im, eby nie byy gupie. Wreszcie rampa wysuna si niczym niechtny jzyk i opada na ziemi. Z rnych czci portu podjechay do wielkiego statku rodki transportu: trzy mae autobusy, dwie ciarwki, ambulans, pojazdy bagaowe, jeden prywatny samochd i szereg aut wojskowych. W chwil pniej gromada ludzkich istot z pochylonymi gowami pospiesznie zesza po rampie i szybko schronia si w czekajcych pojazdach. Tum wiwatowa; gapie wreszcie si doczekali. W hali powita powietrze byo a siwe od dymu z meskali, ktre palili przedstawiciele prasy. Kapitana Bargerone wypchnito wanie ku tej grupie. Flesze rozstrzelay si jak szalone, gdy mczyzna umiechn si defensywnie do dziennikarzy. Kapitan stan w otoczeniu grupki swoich oficerw, po czym przemwi. Cicho i bez emocji, w bardzo angielski sposb (chocia by Francuzem) opowiedzia o tym, jak olbrzymi jest kosmos, jak wiele znajduje si w nim wiatw i jak bardzo si powicaa caa jego zaoga... z wyjtkiem nieszczsnego strajku w drodze powrotnej, nad ktrym nawet nie warto si rozwodzi. Podsumowa stwierdzeniem, e na bardzo przyjemnej planecie, ktrej nazw Klementyna USGN uprzejmie zaakceptowao, schwytali lub zabili kilka wielkich zwierzt o interesujcych cechach. Niektre z tych cech opisa dokadniej. Zwierzta maj po dwie gowy, w kadej mieci si mzg. Oba mzgi wa razem dwa kilogramy, czyli mniej wicej dwadziecia pi procent wicej od mzgu czowieka. Te zwierzta, to znaczy pozaziemskie obce istoty lub jak je nazwaa zaoga nososrale, posiadaj te sze koczyn, zakoczonych wyranymi odpowiednikami ludzkich doni. Strajk zakci niestety badanie tych nadzwyczajnych stworze, tym niemniej istniej uzasadnione powody dla przypuszcze, e pooby wytworzyy wasny jzyk, a zatem mimo swej brzydoty i paskudnych zwyczajw powinny by uwaane za istoty prawdopodobnie inteligentne. Chocia oczywicie nie mona mie co do tego pewnoci, a potwierdzenie tej hipotezy moe zabra wiele miesicy cierpliwych analiz. Podejrzewamy jednak, i mamy do czynienia z rwnie inteligentn jak czowiek form ycia, ktra na planecie dotd ludzkoci nieznanej wytworzya wasn cywilizacj. Dwa osobniki tej

pierwszej jak dotd odkrytej w kosmosie inteligentnej rasy, co jest absolutnie historycznym przeomem, zostay przywiezione na Ziemi. Trafi do EgzoZoo jako obiekty bada. Kiedy Bargerone zakoczy mow, otoczyli go reporterzy. Twierdzi pan, e te nosoroce nie mieszkaj na Klementynie? Mamy powody tak przypuszcza. Jakie powody? (- Kapitanie, poprosz o umiech dla Subud Times.) Sdzimy, e przyleciay na ni tak samo, jak my. Czyli e odbywaj podre kosmiczne? Tak, w pewnym sensie. Moe jednak tylko kto je tam przywiz jako zwierzta dowiadczalne albo wyadowa niczym kapitan Cook winie na Tahiti... czy gdziekolwiek to byo. (- Bardziej z profilu, kapitanie, jeli aska.) Zatem widzia pan ich statek kosmiczny? C, no tak, sdzimy, e faktycznie posiadamy w adowni Mariestopes... hmm... ich statek kosmiczny. O rany, kapitanie, czyli rzeczywicie mamy precedens! Po co te sekrety? Przejlicie ich statek kosmiczny czy nie? (- I z tej strony, kapitanie, prosz.) Myl, e tak, e go mamy. To znaczy... w przedmiot ma cechy statku kosmicznego, ale, hmm... naturalnie nie posiada napdu TP, chocia ma inny interesujcy napd... i... no c... zabrzmi to gupio, jednak rozumiecie... kadub statku zosta wykonany z drewna. Drewna o bardzo wysokiej gstoci i niezwykej wprost wytrzymaoci. Kapitan Bargerone przybra obojtn min. Och, nie, kapitanie, niech pan nie artuje... Stojcy w tumie fotografw, kamerzystw i reporterw Adrian Bucker nie widzia zbyt dobrze Bargeronea, przepcha si wic do wysokiego nerwowego mczyzny, ktry towarzyszy kapitanowi, zerkajc przez jedno z dugich okien na tum falujcy w lekkim deszczu. Czy mgby mi pan opowiedzie, co sdzi o obcych, ktrych przywielicie na Ziemi? spyta Bucker. To zwierzta czy istoty rozumne? Ledwie suchajc, Bruce Ainson obrzuci badawczym spojrzeniem ludzi na zewntrz. Wydao mu si, e mign mu jego syn-nicpo, Aylmer, ktry z typow dla siebie skruszon min przebija si przez zebran cib. winie mrukn.

 Chodzi panu o to, e wygldaj jak winie czy te e si jak one zachowuj? Odkrywca odwrci si i spojrza na reportera. Jestem Bucker z Windsor Circuit, prosz pana. Moja gazeta interesuje si wszelkimi opiniami na temat tych stworze. Uwaa je pan za zwierzta, mam racj? A czym jestemy w paskiej opinii my, ludzie, panie Bucker, istotami cywilizowanymi czy zwierztami? Czy kiedykolwiek w swojej historii spotkalimy now ras i nie zepsulimy jej, nie zniszczylimy? Niech si pan przyjrzy Polinezyjczykom, Indianom Pnocnej czy Poudniowej Ameryki, mieszkacom Tasmanii... Tak, prosz pana, rozumiem paski punkt widzenia, ale powiedziaby pan, e ci obcy... Och, posiadaj inteligencj, tak jak inne ssaki. Bo s ssakami... Jednake ich zachowanie lub te brak zachowania szczeglnego typu konfunduje nas. Nie mona o nich myle w sposb antropomorficzny. Czy posiadaj etyk? Czy maj sumienie? Czy s podatne na skorumpowanie tak zwanymi dobrami cywilizacji, jak kiedy Eskimosi i Indianie? A moe na odwrt, moe pooby potrafi zepsu nas? Musimy sobie zada szereg wnikliwych pyta, zanim dobrze zrozumiemy nososrale. Takie mam odczucia w tej kwestii. Bardzo interesujce. Mwi pan zatem, e powinnimy si zdoby na nowy sposb mylenia, czy tak? Nie, nie, myl raczej, e tego problemu nie ma sensu omawia z przedstawicielem codziennej gazety. Powiem tylko, e czowiek pokada zbyt wiele ufnoci we wasny intelekt. Aby zrozumie pooby, potrzebujemy nowego sposobu odczuwania, wicej szacunku... Jak zyska zaufanie tej pary, skoro zarnlimy ich towarzyszy, a t dwjk uwizilimy? A co si stanie z nimi teraz? Bd stanowiy atrakcj EgzoZoo. Jego dyrektor, Mihaly Pasztor, jest moim starym przyjacielem. Mam nadziej, e wysucha moich sugestii i postpi waciwie. Mj Boe, przecie ludzie chc zobaczy te zwierzta! Skd wiemy, e odczuwaj podobnie jak my? Paskie podejcie, panie Bucker, to prawdopodobnie punkt widzenia przekltej wikszoci gupcw. Przepraszam, musz odby pewn technirozmow. Ainson popiesznie wyszed z budynku, gdzie jednak natychmiast utkn w tumie napierajcych ze wszystkich stron ludzi. Nie byo szans na

przebicie si przez niego. Odkrywca stan bezradnie, czekajc, a powoli minie go ciarwka, witana wiwatami, okrzykami i wrzaskami widzw. Dwa pooby gapiy si na ludzi przez kraty na tylnej cianie pojazdu. Stworzenia nie wydaway adnych dwikw. Byy due i szare, budziy rwnoczenie wspczucie i strach. Nagle spojrzenie obu spoczo na Brusie Ainsonie. Nijak nie zasugeroway, e go rozpoznaj, a jednak Odkrywca niespodziewanie poczu lk, tote odwrci si i zacz przeciska wrd ludzi w mokrych paszczach nieprzemakalnych. *** Statek pustosza, oprniany z towarw. Dwigi zagbiay wielkie dzioby w trzewiach Mariestopes i podnosiy si ponownie z sieciami penymi kartonw, pude, krat i kontenerw. W otworach ciekowych roio si od znajdujcych si na statku odpadkw, z wazu nadal wychodzili ludzie. Mariestopes wyglda smutno niczym tkwicy na mielinie wielki wieloryb, bezsilny i wyobcowany z dala od swoich ulubionych gwiezdnych gbi. Walthamstone i Ginger Duffield podyli za Quilterem do jednego z tuneli wyjciowych. Hank Quilter nis sporo ekwipunku. Za p godziny w innym punkcie portu kosmicznego zamierza wsi na pokad odrzutowca jonosferowego i uda si do Stanw Zjednoczonych. Caa trjka zatrzymaa si nagle przed statkiem. Nieco zdziwieni rozgldali si i wdychali osobliwie pachnce powietrze. Zobaczcie, panuje tu najgorsza pogoda we wszechwiecie jkn Walthamstone. Powiem wam co. Przeczekam tu t gupi mawk. We takswk zasugerowa Duffield. Nie warto. Moja ciotka mieszka zaledwie p mili std. Skuter mam w portowej przechowalni. Gdy przestanie pada, wsid na niego i jazda do domu. Przechowuj ci tu skuter midzy lotami? spyta Duffield z zainteresowaniem. Nie chcc da si wcign w t typowo angielsk konwersacj, Quilter zarzuci wygodniej na ramieniu worek marynarski i spyta: Co powiecie, ludzie, na krtki wyskok do kantyny. Zanim odlec, moglibymy wypi po kuflu ciepego brytyjskiego piwa syntetycznego. Jasne, powinnimy uczci fakt, e wanie opucie Korpus Badawczy przyzna Walthamstone. Idziemy, Ginger? Podstemplowali ci ksik uposae i podpisali oficjalne zwolnienie ze suby? spyta Duffield.

 Nie, wpisaem si tylko na inny typ lotw odpar Quilter. Wszystko jest idealnie legalne, Duffield, drogi mdrku. Rozluniasz si kiedykolwiek, stary? Znasz moje motto, Hank. Patrz uwanie i nigdy si nie myl, bo tamci w kadej moliwej chwili usiuj ci oszwabi. Znaem gocia, ktry przed zwolnieniem do cywila zapomnia podbi u kwatermistrza swoje 535 i szybko trafi z powrotem. Mao tego, zapali go na kolejne pi lat. Suy teraz na Charonie i bierze udzia w wojnie. Idziecie na to piwo czy nie? Chyba pjd odrzek Walthamstone. Moe nigdy ju ci nie zobaczymy, gdy ta ptaszyna z Dodge City ci dopadnie. Z tego, co mi powiedziae o tej dziewczynie, wolabym si trzyma co najmniej na odlego mili od niej. Powoli wyszed w lekk mawk. Quilter pody za mm, zerkajc przez rami na Duffielda. Idziesz, Ginger? Duffield popatrzy przebiegle. Nie da rady. Pki nie dostan zapaty za okres strajku, trzymam si blisko statku, kolego odpowiedzia. *** Odkrywca Phipps wszed do domu. Obj swoich rodzicw i powiesi paszcz na wieszaku w korytarzu. Matka i ojciec stali za nim; wygldali na niezadowolonych, nawet kiedy si umiechali. Zniszczeni yciem, z pochylonymi ramionami, jak zwykle powitali go gderliwie. Mwili po kolei, lecz byy to dwa monologi, ktre nigdy nie tworzyy dialogu. Chod do salonu, Gussie. Tam jest cieplej zagaia matka. Na pewno ci zimno po opuszczeniu statku. Za sekund przygotuj filiank herbaty. Miaem troch kopotw z centralnym ogrzewaniem. Prawdopodobnie nie bdziemy go potrzebowa teraz, w rodku czerwca, chocia jest do zimno jak na t por roku. Kto powinien sprawdzi, co si dzieje. Nie wiem, co si z tymi ludmi porobio. Najwyraniej zmieniy si obyczaje. Opowiedz mu o nowym doktorze, Henry. Strasznie niegrzeczny czowiek, absolutnie adnej edukacji ani manier. I ma brudne paznokcie! Jak mona oczekiwa, e pacjenci dadz si zbada komu z brudnymi paznokciami? Oczywicie, wszystkiemu winna jest wojna. Dziki wojnie na powierzchni wypywaj ludzie zupenie parszywego pokroju. Brazylia nie wydaje si sabn, a tymczasem rzd...

 Henry, ten biedny chopiec nie chce sysze o wojnie natychmiast po powrocie do domu. A zaczto nam nawet racjonowa niektre artykuy ywnociowe! Wszyscy suchamy tej propagandy na techni. Jako towarw te si pogorszya. Musiaam kupi nowy rondel w ubiegym tygodniu... Usid sobie tutaj, Gussie. Jasne, e to wszystko przez wojn. Nie wiem, co si z nami wszystkimi stanie. Wiadomoci z Sektora 160 s strasznie przygnbiajce, nie sdzisz? W gbokiej Galaktyce nikogo nie interesuje ta wojna odpar Phipps. Musz wyzna, e wasze sowa s dla mnie w tej chwili niczym zimny prysznic. Nie zatracie chyba patriotyzmu, jaki ci wpajaem, prawda, Gussie? spyta ojciec. Co jest patriotyzmem, a co jedynie przedueniem egotyzmu? odparowa Phipps i z zadowoleniem dostrzeg, e ojciec momentalnie nadyma pier, a pniej wypuszcza powietrze. Pen napicia cisz przerwaa matka: Tak czy owak, mj drogi, podczas urlopu z pewnoci dostrzeesz w Anglii rnic. Tak przy okazji, ile ci dali wolnego? Rodzicielska paplanina niewiele interesowaa Phippsa, jednak to nage pytanie go skrpowao. Matka i ojciec niecierpliwie czekali na odpowied. Zna to duszce uczucie staroci. W gruncie rzeczy nie pragnli od niego niemal niczego poza jego obecnoci i moliwoci rozmowy od czasu do czasu. Chcieli jedynie, eby by blisko nich. Zostan tylko tydzie. Ta czarujca p-Chinka, ktr spotkaem podczas ostatniego urlopu, Ah Chi, spdza w tej chwili malarskie wakacje na Dalekim Wschodzie. W przyszy czwartek lec do Makau, by si z ni spotka. Liczy, e poufao si opaci. Zna smutne potrzsanie gow ojca i to szczeglne wydcie ust matki, jakby ssaa pestk cytryny. Zanim zdoali si odezwa, wsta. Wybaczcie, pjd teraz na gr rozpakowa torb.

Rozdzia pity

Pasztor, dyrektor Londyskiego EgzoZoo, by przystojnym smukym mczyzn bez jednego siwego wosa na gowie mimo swoich pidziesiciu dwch lat. Ten Wgier z pochodzenia jeszcze przed dwudziestym pitym rokiem ycia dowodzi ekspedycj badajc wody Antarktyki, w roku 2005 odlecia na asteroid Apollo, by zaoy tam Ziemsk Kopu Zoologiczn, za w 2114 roku napisa swego czasu najchtniej ogldan technidram, zatytuowan Gra lodowa dla Ikara. Wiele lat pniej wzi udzia w Pierwszej Ekspedycji na Charona, ktra sporzdzia mapy tej wieo odkrytej planety Ukadu Sonecznego, a nastpnie na niej wyldowaa. Lecy trzy miliardy mil poza orbit Plutona, Charon jest wiatem tak niewyobraalnie mronym, e zdoby sobie przydomek Gboko Zamroonej Planety; ten przydomek wymyli wanie Pasztor. Po tym triumfie, Sir Mihalyego Pasztora mianowano dyrektorem Londyskiego EgzoZoo i peni to stanowisko do dzi. A w chwili obecnej proponowa drinka Bruceowi Ainsonowi. Mihaly, wiesz, e nie pij odpar z przygan w gosie Bruce, potrzsajc gow o pocigej twarzy. Och, teraz jeste sawnym czowiekiem, powiniene wypi toast za wasny sukces, tak jak my wszyscy to czynimy. Drinki s czysto syntetyczne, przecie wiesz... dealkoholizowany napj na pewno ci nie zaszkodzi. Znasz mnie od dawna, Mihaly. Chc tylko dobrze wykonywa swoje obowizki. Rzeczywicie, znam ci od dawna, Bruce. Pamitam, e podobnie jak niewiele dbasz o opinie czy aplauz innych, rwnie mocno pragniesz aprobaty wasnego superego odpar dyrektor agodnym tonem, podczas gdy barman miesza dla niego koktajl o nazwie Transponentny. Dwaj mczyni znajdowali si na przyjciu zorganizowanym w nalecym do EgzoZoo hotelu. Ze cian na krzykliw mieszanin jaskrawych uniformw i kwiecistych sukni spoglday malowida egzotycznych bestii. Nie potrzebuj zotych myli z twojej studni mdroci mrukn Ainson.

 Jasne, nie pozwolisz sobie na ten luksus, by potrzebowa czegokolwiek od kogokolwiek stwierdzi Pasztor. Od bardzo dugiego czasu pragnem ci to powiedzie, Bruce... chocia jako nigdy dotd nie byo odpowiedniego momentu ani miejsca. Wic pozwl, e skocz, skoro ju zaczem. Jeste czowiekiem odwanym, wyksztaconym, o silnej osobowoci. Udowodnie to nie tylko wiatu, ale i sobie. Teraz moesz sobie pozwoli na relaks, na zwolnienie swojego stranika. Nie tylko moesz, lecz wrcz powiniene to zrobi, zanim bdzie za pno. Czowiek musi mie w swoim wntrzu woln przestrze, Bruce, a ty si dusisz... Na lito bosk, stary! krzykn Ainson i zrobi krok w ty, na wp zamiewajc si, na wp zoszczc. Przemawiasz niczym niemoliwie melodramatyczna posta w jednej z twoich modzieczych sztuk! Jestem, jaki jestem i nigdy nie byem inny. Idzie Enid, wic najwysza pora zmieni temat. Wrd jaskrawych strojw, kostium kobry z kapturem Enid Ainson wyglda rwnie promiennie jak zamienie soca. Tym niemniej kobieta si umiechaa, gdy podchodzia do ma i Pasztora. Cudowne przyjcie, Mihaly. Gupio z mojej strony, e nie przyszam na poprzednie, ostatnim razem, gdy Bruce by na Ziemi. Masz tu przepikn sal balow, nic tylko organizowa przyjcia. Staramy si weseli mimo wojny, Enid. Przyznam, e swoim przyjciem przyjemnie mnie zaskoczya. Rozemiaa si, wyranie zadowolona, rwnoczenie jednak poczua si zmuszona zaprotestowa. Jak zawsze, Mihaly, jeste niepoprawnym pochlebc. Czy twj m nigdy ci nie prawi komplementw? No c, nie wiem... nie wiem, czy Bruce... to znaczy... Dajcie spokj z tymi gupotami wtrci Ainson. Haas tutaj wystarczy, by kadego pozbawi przytomnoci. Mihaly, do mam caej tej szopki i zaskakuje mnie, e moja ona nie uwaa podobnie. Wrmy do interesw. Przyszedem tutaj przekaza ci oficjalnie pooby i to wanie zamierzam teraz zrobi. Moemy podyskutowa o caej sprawie gdzie w ciszy i spokoju? Pasztor unis brwi, potem je opuci, w kocu zmarszczy czoo. Chcesz, ebym przez ciebie uchybi obowizkom gospodarza przyjcia? No c, dobrze, przypuszczam, e skoro trzeba, moemy przej do nowego ogrodzenia poobw. Twoje okazy ju chyba do tej pory w nim umieszczono, a urzdnicy portu kosmicznego odeszli.

Ainson obrci si do ony i pooy do na jej ramieniu. Chod z nami, Enid. Ten gwar na pewno ci nuy. Nonsens, mj drogi, doskonale si bawi. Zdja jego rk ze swojego ramienia. Ale mogaby te wykaza cho niewielkie zainteresowanie stworzeniami, ktre tu przywielimy. Nie mam wtpliwoci, e bd o nich sucha jeszcze przez kilka tygodni! Popatrzya w jego zaspion twarz i dodaa tym samym dowcipnie zrezygnowanym tonem: No dobrze, pjd z wami, skoro nie potrafisz spuci mnie z oczu. Bdziesz jednak musia wrci po mj szal, bo na dworze jest chodno. Ainson odszed bez sowa. Pasztor zerkn na Enid, po czym przynis im po drinku. Mihaly, naprawd nie wiem, czy powinnam wypi jeszcze jednego. Byoby strasznie, gdybym si upia! Niektrym si zdarza. Patrz na pani Friar, o tam. Teraz, gdy zostalimy sami, Enid, mam ochot z tob poflirtowa, ale zamiast tego musz ci spyta o twojego syna, Aylmera. Co porabia? Gdzie jest? Dostrzeg, e si zarumienia, lecz szybko si od niego odwrcia i odpara: Nie, prosz ci, Mihaly, nie psuj nam tego wieczoru. Tak bardzo si ciesz, e Bruce wrci. Wiem, e uwaasz go za okropnego starego potwora, ale nie jest taki, wierz mi... nie wewntrz... Wic jak si ma Aylmer? Jest w Londynie. Nic poza tym nie wiem. Jeste dla niego zbyt surowa. Prosz, Mihaly! I Bruce jest dla niego zbyt surowy. Wiesz, e mwi to jako twj stary przyjaciel i ojciec chrzestny Aylmera. Aylmer zrobi co haniebnego i jego ojciec wyrzuci go za to z domu. Nigdy nie byli w dobrych stosunkach, zdajesz sobie przecie z tego spraw, i chocia jest mi strasznie przykro z powodu tego chopca, moje ycie jest znacznie spokojniejsze, gdy nie musz stawia czoa im obu. Podniosa gow, spojrzaa na swego rozmwc i dodaa: I nie myl, e zawsze id po najmniejszej linii oporu, bo tak nie jest. Latami toczyam z nimi prawdziwe bitwy. Nigdy nie widziaem bardziej znkanej twarzy od twojej. C takiego zrobi Aylmer, e zasuy sobie na kar wygnania?

 Jeli tak bardzo chcesz wiedzie, spytaj Brucea. Chodzio o dziewczyn? Tak, o dziewczyn. Ale do o tym, bo wraca Bruce. Kiedy Gwny Odkrywca uoy szal na ramionach ony, Mihaly wyprowadzi oboje z sali bocznymi drzwiami. Przeszli wyoony dywanami korytarz, zeszli schodami i wyszli na zewntrz w zmierzch. W EgzoZoo panowaa cisza, chocia jeden czy dwa spnione londyskie szpaki przelatyway z gniazd wrd drzew, a ze swej sadzawki z podgrzewan wod zauropod Rungsteda podnis szyj i zdziwiony przyglda si idcym ludziom. Skrcili przed Domem Ssakw Metanowych i Pasztor wprowadzi swoich towarzyszy do nowego budynku, skonstruowanego wedug najnowoczeniejszych standardw z blokw oszlifowanego plastiku i betonu wzmocnionego oowianymi wrgami. Kiedy weszli przez boczne drzwi, automatycznie wczyy si wiata. Wzmocnione szko oddzielao ich od dwch poobw. Stworzenia obrciy si ku ludziom, gdy zapaliy si wiata; ewidentnie ich obserwoway. Ainson niezdecydowanie im pomacha, lecz aden z okazw nie zareagowa w dostrzegalny sposb. Przynajmniej maj obszerne kwatery zauway. Czy publika bdzie si tu krci przez cay dzie, przyciskajc do szyby zasmarkane nosy? Widownia zostanie dopuszczona do tego budynku jedynie midzy godzin 14.30 a 16.00 odpar Pasztor. Rano naszych goci bd bada eksperci. Gocie mieli pokan podwjn klatk; dwie czci rozdzielone niskimi drzwiami. Na tyach jednego z pomieszcze miecio si szerokie, niskie legowisko wycieane plastikow piank. Pod pozostaymi cianami stay koryta wypenione jedzeniem i wod. Stwory znajdoway si porodku klatki; zdoay ju zgromadzi wok siebie spor ilo odchodw. Trzy jaszczurkowate stworzonka przebiegy podog i rzuciy si na masywne cielska poobw, po czym wspiy si midzy zagicia skry i tam znikny. Ainson wskaza na nie. Widzisz je? Cigle tu s. Ogromnie przypominaj jaszczurki. Chyba jest ich cztery. Trzymaj si blisko pozaziemskich. Umierajcemu poobowi, ktrego zabralimy na pokad Mariestopes, rwnie towarzyszya parka tych maluchw. Prawdopodobnie s to komensale albo nawet symbionty. Mj gupi kapitan dowiedzia si o nich z mojego sprawozdania i chcia je pozabija, twierdzc, e mog by niebezpiecznymi pasoytami. Na

szczcie powstrzyma go mj zdecydowany sprzeciw. Ktry kapitan? Edgar Bargerone? spyta Pasztor. Dzielny czowiek, cho niezbyt rozgarnity. Podejrzewam, e nadal wyznaje geocentryczn koncepcj wszechwiata. Chcia si porozumie z poobami, zanim skierowalimy si ku Ziemi! Ten facet nie ma w zwizku z nimi adnej koncepcji. Intensywnie przypatrujca si jecom Enid, podniosa nagl gow i spytaa: A zdoacie si w ogle z nimi porozumie? Moja droga, odpowied na to pytanie nie jest tak prosta, jak moe si wydawa laikowi. Opowiem ci o szczegach przy innej okazji. Na lito bosk, Bruce, nie jestem dzieckiem. Zdoacie si z nimi porozumie czy nie?! Gwny Odkrywca wsun rce w kieszenie reprezentacyjnego munduru i przypatrzy si onie. W kocu przemwi tonem wyszoci niczym kaznodzieja z ambony: Mamy za sob dopiero wier stulecia gwiezdnej eksploracji, Enid, i narody Ziemi... wbrew faktowi, e cakowita liczba operacyjnych statkw kosmicznych w danym momencie rzadko przekracza tuzin... Narody Ziemi zdoay ju spenetrowa i wstpnie przebada okoo trzystu planet z grubsza ziemskiego typu. Na tych trzystu planetach, Enid, czasami znajdowano obdarzone czuciem formy ycia, a czasami nie, nigdy wczeniej wszake nie znaleziono istot, ktre miayby mzg wikszy od szympansiego. Teraz jednak odkrylimy te wielkie stworzenia na Klementynie i mamy powody podejrzewa, e mog one posiada inteligencj rwn ludzkiej. Gwn poszlak sugerujc tak wanie hipotez jest fakt, i pooby posiadaj... hmm.. pojazd zdolny do podry midzyplanetarnych. Dlaczego zatem robicie z tego tak tajemnic? spytaa ona. Istniej naprawd proste testy skonstruowane dokadnie na okoliczno odnalezienia w kosmosie inteligentnego ycia.. Przeprowadcie je. Czy te istoty posiadaj pismo? Czy ze sob rozmawiaj? Czy posuguj si jakim kodem? Czy potrafi powtrzy proste czynnoci lub zestaw gestw? Czy reaguj na podstawowe pojcia matematyczne? Jaka jest ich postawa wobec ludzkich tworw... I oczywicie, czy tworz wasne przedmioty. Jak one... Tak, tak, moja droga, cakowicie podzielam twj punkt widzenia. Rzeczywicie istniej odpowiednie na t okazj testy. Nie siedziaem bezczynnie podczas podry do domu. Wykonaem ju ich sporo.

 No i co? Jak wyniki? Sprzeczne. Sprzeczne w sposb, ktry sugeruje, e owe testy s nieskuteczne, niewystarczajce i... tak, zbyt przesiknite antropomorfizmem. Do takich wnioskw doszedem. Pki nie zdoamy dokadniej zdefiniowa inteligencji jako takiej, w oderwaniu od ludzkiego punktu widzenia i wynikajcych std obcie, osignicie porozumienia z naszymi gomi moe by trudne lub nawet niemoliwe. Jednoczenie uzupeni Pasztor trudno jest zdefiniowa inteligencj, pki nie uda ci si porozumie z tymi oto poobami. Ainson machn rk w gecie praktycznego mczyzny pogardzajcego sofistyk. Najpierw zdefiniujmy inteligencj. Czy may pajk argyroneta aquatica zwany topikiem jest inteligentny, poniewa potrafi zbudowa swego rodzaju keson, dziki ktremu moe y pod wod? Nie. Czyli e te due stwory mog rwnie nie by od niego inteligentniejsze tylko dlatego, e umiej zbudowa statek kosmiczny. Z drugiej strony, moe pooby s tak ogromnie inteligentne i stanowi wynik cywilizacji tak staroytnej, e cae rozumowanie, ktre prowadzimy w naszych wiadomych umysach, one prowadz na poziomie dziedziczonych bd podwiadomych struktur mzgu, powicajc jego struktury wiadome refleksji na temat zagadnie, ktre przekraczaj nasz zdolno pojmowania. Jeli tak jest, porozumienie midzy naszymi gatunkami moe by na zawsze wykluczone. Pamitaj, e jeden ze sownikw definiuje inteligencj po prostu jako otrzymane informacje. Jeli nie otrzymamy od poobw adnej informacji... ani nie uzyskamy dowodu, e one przyswoiy jak od nas... wtedy mamy prawo stwierdzi, e nasi gocie nie s inteligentni. To wszystko jest dla mnie zbyt skomplikowane poalia si Enid. Wyglda na to, e porozumienie z nimi jest bardzo trudne, cho z twoich listw wynikao co zupenie przeciwnego. Twierdzie, e te stworzenia podeszy do ciebie i prboway si z tob porozumie za pomoc serii chrzkni i gwizdw. Pisae, e posiadaj po sze sprawnych rk, e przybyy na t... hmm... Klementyn statkiem kosmicznym. Dla mnie sytuacja bya jasna. Pooby posiadaj inteligencj i to nie na ograniczonym poziomie rozwinitego zwierzcia, lecz pozwalajc na stworzenie cywilizacji i jzyka. Jedyny problem to przetumaczenie ich wistw i gwizdw na jzyk angielski. Ainson zwrci si z kolei do dyrektora: Rozumiesz, dlaczego to nie jest takie atwe, jakby si z pozoru

wydawao, prawda, Mihaly? No c, czytaem wikszo twoich sprawozda, Bruce. Wiem, e pooby s ssakami, maj podobny do naszego ukad oddechowy i przewd pokarmowy, e oba ich mzgi razem s wiksze od naszego, e posiadaj donie, e ich podejcie do wszechwiata jest bardzo podobne do naszego... Szczerze ci powiem, Bruce, wiem, e nauczenie si ich jzyka lub nauczenie je naszego moe by skomplikowane, lecz prawd mwic uwaam, e demonizujesz trudnoci. Tak sdzisz? Poczekaj, a je poobserwujesz przez jaki czas, a dojdziesz do zupenie innych wnioskw. Wierz mi, Mihaly, prbowaem wyobrazi sobie siebie na ich miejscu i mimo ich odraajcych obyczajw, zdoaem zachowa sympati ku nim. Niestety, cay czas gnbi mnie pewne przeczucie... wrd oceanu frustracji... e jeli w ogle s inteligentne, maj najwyraniej zupenie odmienny punkt widzenia na wszechwiat. Naprawd, zachowuj... Wskaza na spokojne istoty za szkem ...zachowuj wobec mnie dystans, ktrego nie zdoaem dotd przeama. Zobaczymy, jak poradz sobie z nimi jzykoznawcy odrzek Pasztor. I Bryant Lattimore z USGN... To bardzo potny czowiek... Sdz, e si dogadacie... Przybywa ze Stanw jutro. Warto z nim porozmawia. Ostatnia uwaga raczej nie wprawia Brucea Ainsona w zachwyt. Zdecydowa, e ma ju do tego tematu. Dwudziesta druga zauway. Czas, ebymy wraz z Enid polecieli do domu. Wiesz, e przestrzegam regularnych godzin snu, gdy jestem na Ziemi. Bardzo nam si podobao twoje przyjcie, Mihaly. Zobaczymy si pod koniec tygodnia. Ucisnli sobie rce z powracajc serdecznoci. Czujc, e waciwszej chwili nie bdzie, Mihaly Pasztor odway si spyta: Tak przy okazji, mj przyjacielu, co Aylmer i ta dziewczyna zrobili, e si tak bardzo zdenerwowae i wyrzucie syna z domu? Bruce Ainson poczu w gardle grud, a na policzkach gorco rozkwitajcego rumieca. Lepiej sam go spytaj. Moe uzna za stosowne zaspokoi twoj ciekawo. Ja nieodwoalnie skreliem go ze swego ycia doda z zacit min. Sami znajdziemy drog do wyjcia. *** Podmiejski wahadowiec wzbi si w noc rozjanion miriadami miejskich wiate. Wagonik porusza si z zawrotn prdkoci. Enid zamkna oczy i

aowaa, e zanim wsiada, nie pokna tabletki przeciwwymiotnej. Niezbyt lubia lata. Stosik kredytw za twoje myli odezwa si jej m. Nie mylaam o niczym szczeglnym, Bruce. Po chwili ciszy Ainson podj: O czym rozmawiaa z Mihalym, gdy poszedem po twj szal? Nie pamitam. Pewnie wymienialimy uprzejmoci. Dlaczego pytasz? Jak czsto si z nim widywaa podczas mojej nieobecnoci? Westchna, lecz cichy dwik uton w haasie przepywajcego obok wagonika powietrza. Stale mnie o to pytasz, Bruce... po kadej wyprawie. Przesta by zazdrosny albo sama si zaczn nad tym wszystkim zastanawia. Mihaly jest bardzo sodki, lecz nic dla mnie nie znaczy. Wysoko ponad zewntrznym Londynem podmiejski wahadowiec pdzi ku punktowi przesiadkowemu na granicy waciwego miasta. W wagoniku tej nowo skonstruowanej linii panowa tak wielki tok, e maonkowie zrezygnowali z rozmowy, czekajc, a znajd si na bezporednim pasie, ktrym pomkn wprost do domu. Jednake, gdy w kocu znaleli si w monobusie, nadal milczeli, cho obojgu ta cisza ciya, gdy kade ze strachem zastanawiao si, o czym myli drugie. No c w kocu powiedziaa Enid ciesz si, e nareszcie odniose sukces, Bruce. Musimy wyda przyjcie. Jestem z ciebie ogromnie dumna! Poklepa j po doni i umiechn si do niej wyrozumiale, niczym do dziecka. Obawiam si, e nie bdzie czasu na przyjcia. Teraz zacznie si prawdziwa praca. Bd musia codziennie wpada do zoo, by doradza zespoom badawczym. Niewiele mog zrobi beze mnie, sama rozumiesz. Zagapia si przed siebie. Tak naprawd nie bya rozczarowana; powinna si bya spodziewa takiej odpowiedzi. Postanowia nie okazywa gniewu, ale sprbowa potraktowa go przyjanie, zadaa wic jedno ze swoich gupich ciekawskich pyta: Masz zapewne wielk nadziej, e zdoamy si nauczy porozumiewa z tymi stworzeniami? Rzd wydaje si nimi interesowa znacznie mniej ni sdziem. Wiem oczywicie, e toczy si ta nieszczsna wojna... i e mog si pojawi sprawy o wiele waniejsze ni bariera jzykowa. Dostrzega wymijajcy charakter jego wypowiedzi. Podobnej frazeologii uywa zawsze, gdy nie by czego do koca pewien. Jakiego rodzaju sprawy?

Zagapi si w pdzc noc. Ranny poob dzielnie walczy ze mierci. Gdy umiera, zrobili mu na ywca sekcj na Mariestopes. Wcili si bardzo gboko, zanim umar. Te stworzenia posiadaj fenomenaln wrcz wytrzymao, jeli chodzi o bl. Nie odczuwaj go! Pomyl o tym... nie odczuwaj blu. Wszystko jest w raportach, opisane w sposb precyzyjny... Nie mam ochoty zagbia si w szczegy... Ktrego dnia wszake kto dostrzee militarne znaczenie tych faktw. Znowu wyczua, e za chwil zapadnie trudne do przeamania milczenie. Ainson zagapi si w okno. Obserwowae sekcj tego stworzenia? Tak, jasne, widziaem. Pomylaa o rozmaitych rzeczach, ktre robi mczyni, znoszc je z jawn beztrosk. Moesz to sobie wyobrazi? cign Bruce. Nigdy nie czu adnego blu ani fizycznego, ani psychicznego... Opadali ku centrum miasta. Melancholijne spojrzenie Odkrywcy spoczo na ciemnociach, ktre skryway dom Ainsonw. C to byoby za dobrodziejstwo dla rodzaju ludzkiego! wykrzykn. *** Po wyjciu maonkw Mihaly Pasztor pozosta przed klatk obcych, pograjc si w zadumie, cho w zasadzie nie myla o niczym konkretnym. Lubi od czasu do czasu zatopi si w stanie bezmylnoci, to go naprawd odprao. Po chwili zacz kroczy w t i z powrotem przed klatk; dwie istoty za szyb bacznie mu si przypatryway. Pod wpywem ich spojrzenia w pewnym momencie zwolni, a w kocu stan, balansujc, nieznacznie si koyszc i przypatrujc si poobom z zaoonymi ramionami. W kocu zwrci si do nich: Moje drogie okazy, rozumiem wasze pooenie i mimo i nie spotkaem was wczeniej, domylam si, co czujecie. Po pierwsze zdaje sobie spraw z tego, e a do tej pory miaycie do czynienia jedynie z ludmi o nieco ograniczonej umysowoci. Znam astronautw, moi ogromni przyjaciele, poniewa sam byem astronaut i wiem, jak dugie mroczne lata w przestrzeni kosmicznej hartuj i ksztatuj niezomny umys. Dotd stawiaycie czoo ludziom pozbawionym subtelnych uczu; ludziom o mao wnikliwych umysach; ludziom bez daru empatii, ktrzy atwo nie wybaczaj i nie wszystko rozumiej, poniewa nie posiadaj rozeznania w kwestii

rnorodnoci ludzkich obyczajw, ludziom, ktrzy nie maj w sobie intuicji, a zatem nie potrafi odpowiednio oceni innych. W skrcie, moje drogie, uwalane wasnymi odchodami okazy, jeli jestecie cywilizowane, tedy trzeba wam przydzieli przyzwoitego cywilizowanego czowieka. Jeli jestecie czym wicej ni zwierztami, nie wtpi, e ju niedugo powinnimy si ze sob jako porozumie. Potem bdzie czas na sowa. Jeden z poobw wysun koczyny, postawi je, podnis si i podszed do szyby. Mihaly Pasztor uzna jego zachowanie za dobry omen. Obszed ogrodzenie i wszed do maego przedpokoju przed klatk. Tu nacisn guzik, aktywujc cz podogi, na ktrej sta. Fragment wjecha do klatki. Stojcy przed nisk barierk dyrektor wyglda raczej jak wizie wjedajcy do sdu w wysokiej po kolana awie oskaronych. Mechanizm zatrzyma si; Mihaly Pasztor i pooby stali teraz twarz w twarz, chocia przycisk przy prawej rce Pasztora gwarantowa, e mczyzna w razie zagroenia moe si natychmiast wycofa. Pooby wyday wysokie gwizdy i skuliy si obok siebie. Ich zapach, chocia nie tak odraajcy, jak mona by oczekiwa, by ostry i intensywny. Mihaly zmarszczy nos. Oto nasz sposb mylenia oznajmi cywilizacja traktowana jako odlego, jak czowiek tworzy midzy sob a swoimi ekskrementami. Jeden z poobw wycign koczyn i podrapa si. Nie mamy na Ziemi adnej cywilizacji, ktra nie byaby oparta na jakim rodzaju alfabetu. Nawet aborygeni szkicuj swoje lki i nadzieje na skaach. Hmm... Ale czy was trapi lki i nadzieje? Stworzenie przestao si drapa i schowao koczyn, po ktrej zostaa na jego ciele jedynie szecioramienna plama zmarszczek. Nie sposb sobie wyobrazi istoty wikszej ni pcha, ktra nie miaaby lkw i nadziei bd jakiej rwnowanej struktury opartej na bodcach zwizanych z blem. Dobre uczucia i ze uczucia: to one pchaj nas przez ycie, to one s naszymi dowiadczeniami kontaktu z zewntrznym wiatem. Jeli jednak dobrze rozumiem raport z autopsji waszych nieyjcych przyjaci, wy, pooby, w ogle nie dowiadczacie blu. Jake radykalnie musi to modyfikowa wasz sposb pojmowania zewntrznego wiata. W tym momencie pojawio si jedno z jaszczurkopodobnych stworze. Przebiego po plecach swego gospodarza i wsuno may byszczcy nosek w fad skry, nieruchomiejc i stajc si niemal niewidoczne. A czyme waciwie jest wiat zewntrzny? Poniewa dowiadczamy go

jedynie poprzez nasze zmysy, nigdy nie widzimy go praktycznie w czystej formie, znamy tylko relacj: zewntrzny wiat plus zmysy. Czym jest ulica? Dla maego chopca caym wiatem tajemnic. Dla stratega wojskowego seri mocnych punktw i obnaonych pozycji. Dla kochanka miejscem zamieszkania ukochanej. Dla prostytutki miejscem pracy. Dla miejskiego historyka seri urbanistycznych znakw wodnych. Dla architekta traktatem rozcignitym midzy sztuk a koniecznoci. Dla malarza przygod perspektywy i odcieni. Dla podrnika miejscem, gdzie moe si posili i znale ciepe ko. Dla najstarszego mieszkaca pomnikiem jego przeszych szalestw, nadziei i mioci. Dla kierowcy... Jak si zatem jawi podj po krtkiej pauzie zewntrzny wiat wam i mnie, moi zagadkowi towarzysze? Moe nie rzeczowniki i czasowniki sprawiaj nam trudno, lecz odmienny wiatopogld? Czy mylicie podobnie jak nasz Gwny Odkrywca? Moe musimy poj przynajmniej natur waszego zewntrznego rodowiska, zanim bdziemy mogli porozmawia? Czyby umyka mi sens, drodzy obcy? Czybycie wy, dwa aosne stworzenia, byli po prostu zakadnikami? Moe nigdy si z wami nie porozumiemy, lecz na pewno stanowicie wiadectwo, e gdzie... moe niewiele lat wietlnych od Klementyny... ley planeta zaludniona setkami przedstawicieli waszego gatunku. Gdybymy tam polecieli, gdybymy przyjrzeli si wam w waszym naturalnym rodowisku, poznali charakter waszej egzystencji, zbadali artefakty waszej kultury... moe wtedy zrozumielibymy znacznie dokadniej, jak naley z wami rozmawia. Potrzebujmy nie tylko jzykoznawcw, ale take paru statkw kosmicznych, ktre zbadaj wiaty w pobliu Klementyny. Tak, tak, musz przedstawi ten pomys Lattimoreowi. Pooby nie wykonay adnego ruchu. Ostrzegam was, e czowiek jest istot bardzo wytrwa. Jeli zewntrzny wiat nie przychodzi do niego, on wyrusza go eksplorowa. Jeli chcecie mi co przekaza, mwcie teraz. Pooby zamkny oczy. Straciycie przytomno czy rozpoczycie modlitw? To drugie byoby mdrzejsze, bo jestecie teraz w rkach czowieka. *** Nie tylko filozofowanie odbywao si tej pierwszej nocy po wyldowaniu na Ziemi statku Mariestopes. Dokonano rwnie wamania do pewnego domu.

Rodney Waltharnstone nic nie mg na to poradzi, jak wyjania obrona, gdy sprawa wesza na wokand. Rodney poczu wewntrzny przymus, cakiem obecnie czsty, kiedy co miesic powracay statki przetrzsajce prawdziwe gbie wszechwiata. W tych strasznych obroca uy tego sowa bez hiperboli wyprawach brali udzia zupenie przecitni miertelnicy, tacy jak Rodney Waltharnstone, na ktrych kosmos nie mg nie wywrze obezwadniajcego skutku. Sytuacja bya dobrze znana i ju dziesi lat temu nazwan j Syndromem Bestara (od nazwiska sawnego psychodynamika). W kosmosie brakuje, i to w stopniu skrajnym, wszelkich podstawowych symboli niezbdnych ludzkiemu umysowi. Nie trzeba nawet od razu bez zastrzee zgadza si z sdem francuskiego filozofa Deutcha, i wszechwiat i umys to dwa przeciwne bieguny caoci, aby sobie uprzytomni, e podr kosmiczna nakada na podrnika wielkie napicie i e moe on wrci na Ziemi, pragnc za wszelk cen normalnoci, ktrego to pragnienia nie sposb zadowoli w legalny sposb. Jeli zaakceptujemy ten fakt, powinnimy zmieni prawo, a nie ludzki umys. Bo czowiek nie dla siebie, lecz dla innych leci w nieskoczone gwiezdne gbie, niech zatem prawo pozwoli mu bezpiecznie wrci na Ziemi. Na ostatnie sowa obrocy zareagowano miechem. A jaki symbol kontynuowa obroca ma potniejszy wpyw na ludzki umys ni dom, symbol rodzinnego gniazda, schronienia przed wrogim wiatem, przed sam cywilizacj? Dlatego w omawianej sprawie wamania, nieszczsnej i przypadkowej... cho waciciel domu otrzyma cios pak... sd powinien rozumie, e oskarony poszukiwa jedynie symbolu. Przyzna si oczywicie, e wczeniej spoy nieco napoju wyskokowego, ale Syndrom Bestara pozwala si domyla.... Sdzia przychyli si do argumentw obrony, doda jednak rwnoczenie, i jest ju zmczony kosmicznymi szeregowcami, ktrzy powracajc na Ziemi, traktuj Angli niczym dziewicz planet do podbicia. Trzydzieci dni za kratkami powinno uzmysowi modziecowi, jak znaczna jest rnica midzy tymi dwoma wiatami. Sd odroczy spraw na czas lunchu, a zapakan pani Florence Walthamstone wyprowadzono z sdu do najbliszego pubu. *** Hank, kochany, tak naprawd to chyba nie zamierzasz si przyczy do Korpusu Kosmicznego, co? Nie odlecisz znw w przestrze, prawda?

 Ju ci mwiem, najdrosza, e lec w identyczny lot jak ten w Korpusie Badawczym. Nigdy nie zrozumiem was, mczyzn, chobym ya tysic lat. Co tam daleko tak bardzo ci pociga? Co masz z tych lotw? Do diaba, w ten sposb zarabiam na twoje ycie. To lepszy sposb ni praca biurowa, zgodzisz si? Jestem bystrym facetem, kochana, nie widzisz tego? Zdaem wszystkie niezbdne egzaminy, ale w Ameryce panuje dzi straszna konkurencja... Ale co z tego masz? O to pytam. Powiedziaem ci, mam szans awansowa na kapitana. Pozwolisz mi teraz troch odpocz, co? Nie chciaam podejmowa tego tematu. Nie chciaa? Rany, co ty sobie mylisz? Czasami mi si zdaje, e mwimy rnymi jzykami. *** Kochanie. Najdrosza! Najdrosza, nie sdzisz, e ju czas wsta? Hmm...? Jest dziesita godzina, kochanie. Hmm... Wczenie jeszcze. Jestem godny. nie mi si, Gussie. O jedenastej mielimy wsi na prom do Hongkongu, pamitasz? Zamierzaa dzi szkicowa, pamitasz? Hmm. Pocauj mnie znowu, kochany. Och, kochanie.

Rozdzia szsty

Gwny Dozorca mia rzadkie, siwe wosy, ktre ostatnio zacz tak zaczesywa, by wychodziy wszdzie spod spiczastej czapki. Pasztor by jego szefem ju od dugiego czasu zosta nim znacznie wczeniej, ni dozorca zacz mie kopoty z porannym schodzeniem po schodach, jeszcze przed wypraw do lodowatych klifw Lodowej Pki Rossa. Nazwisko dozorcy rwnie przypadkiem brzmiao Ross, Ian Edward Tinghe Ross. Wszed Bruce Ainson i Ross artobliwie mu zasalutowa. Dzie dobry, Ross zagai Odkrywca. Jak mamy dzi sytuacj? Od samego rana zaplanowano du konferencj, prosz pana. Dopiero co zaczli. Pan Mihaly oczywicie w niej uczestniczy, jest z nim trzech jzykoznawcw: doktor Bodley Tempie wraz z dwjk asystentw, poza tym statystyk... zapomniaem jego nazwiska, may facet z pokryt brodawkami szyj, na pewno go pan nie przeoczy, oraz jaka pani naukowiec, jak sdz, poza tym ten oksfordzki filozof, Roger Wittgenbacher, nasz amerykaski przyjaciel, Lattimore, pisarz Gerald Bone... hmm... i kt jeszcze? Dobry Boe, jest ich zatem z tuzin! Co tu robi Gerald Bone? To przyjaciel pana Mihalyego, z tego co zrozumiaem, prosz pana. Wyda mi si bardzo miym czowiekiem. Szczerze mwic, wol powaniejsze ksiki, wic rzadko czytam powieci, tylko czasem, gdy nie czuj si dobrze... Szczeglnie, kiedy miaem zapalenie oskrzeli ubiegej zimy, nie wiem, czy pan pamita... Wtedy przeczytaem kilka lepszych powieci i musz powiedzie, e Wielu to niewiele pana Bonea zrobio na mnie wielkie wraenie. Bohater przeszed zaamanie nerwowe... Tak, przypominam sobie fabu tej powieci, Ross, dziki. A jak si miewaj nasze dwa pooby? Mwic cakiem otwarcie, prosz pana, przypuszczam, e umieraj z nudw. I kt by je za to wini! Kiedy Ainson wszed do znajdujcego si za klatk pozaziemskich gabinetu, rzeczywicie wtargn w sam rodek narady. Liczc gowy, ktre kiway mu na powitanie, naliczy czternastu mczyzn i jedn kobiet.

Chocia ludzie rnili si od siebie wygldem, wszyscy mieli co wsplnego: by moe bya to aura wadzy. Najokazalej prezentowaa si pani Warhoon, choby dlatego, e jako jedyna staa i przemawiaa, gdy Ainson wchodzi. Hilary Warhoon bya tu jedyn kobiet i wanie o niej wspomnia Gwny Dozorca Ross. Mimo i zaledwie czterdziestopicioletnia, wsawia si ju jako czoowa kosmoklektyczka. Przedstawiciele tej nowej filozoficzno-naukowej profesji prbowali oddzieli ziarna od plew w byskawicznie rosncym stosie faktw i teorii, ktre Ziemianie importowali z przestrzeni kosmicznej. Ainson popatrzy na ni z aprobat. I pomyle, e wysza za jakiego zasuszonego starego bankiera, ktrego nie moga znie! Miaa wietn figur i zwykle ubieraa si modnie, tote dzi rwnie miaa na sobie nowoczesny kostium z byszczcymi wisiorami na biucie, na biodrach i na poziomie ud. Jej modelowo wrcz pikna twarz, mimo powanej miny nie wygldaa na oblicze intelektualistki. Chocia Ainson doskonale wiedzia, e pani Warhoon potrafi pokona w dyskusji nawet starego Wittgenbachera, zawodowego filozofa oksfordzkiego i techniwizyjnego mdrca. Waciwie... Ainson nie mg si powstrzyma od porwnywania tej kobiety ze swoj on... W kadej kategorii rezultat by niestety niekorzystny dla Enid. Odkrywca, ma si rozumie, nigdy nie odwayby si przedstawi swoich odczu w tej kwestii onie, biednej istocie, ani nikomu innemu, jednake Enid naprawd nie bya zbyt rozgarnita; powinna bya wyj za m za sklepikarza z maego ruchliwego miasteczka Banbury Diss w hrabstwie Norfolk albo East Dereham, Tak, gdzie tam... ...Mamy uczucie, e osignlimy w tym tygodniu postp, mimo szeregu przeszkd, nieodcznych w takiej sytuacji. Wikszo z nich wynikaa... sdz, e dyrektor wskaza to jako pierwszy... wynikaa z faktu, e nie posiadamy dla tych ywych form adnego ta, ktrego moglibymy uy jako punktu odniesienia, Gos pani Warhoon by przyjemnym staccato. Jej ton rozproszy myli Ainsona i sprawi, e Odkrywca skoncentrowa si na jej sowach. Gdyby Enid cho troch mniej spnia si ze niadaniem, moe dotarby tu na czas, by usysze pocztek mowy kosmoklektyczki. Wraz z moim koleg, panem Borroughsem, przebadalimy pojazd kosmiczny znaleziony na Klementynie. Mimo i nie jestemy wystarczajco kompetentni, aby przedstawi sprawozdanie techniczne... Nieco pniej otrzymacie pastwo sporo technicznych raportw na jego temat z innych rde... Tak czy owak, oboje jestemy przekonani, e mamy do czynienia ze statkiem skonstruowanym jeli nie

przez schwytane ywe formy, to na pewno na ich potrzeby. Pamitajcie, e osiem ywych form znaleziono w pobliu pojazdu, a we wntrzu samego pojazdu odkryto i ekshumowano ciao martwego osobnika. W pojedzie znajduje si te dziewi koi czy te niszy, ktre z racji swego ksztatu i rozmiaru su prawdopodobnie jako koje. Pocztkowo nie potrafilimy oceni ich przeznaczenia, poniewa biegn one w kierunku, ktry uwaamy raczej za pionowy ni poziomy i s oddzielone przez co, co obecnie identyfikujemy jako przewody paliwowe. W tym momencie musz wspomnie o innym problemie, na ktry bezustannie si natykamy. Nie wiemy mianowicie, co stanowi materia dowodowy, a co nim nie jest. Na przykad... Zakadamy, e badane przez nas ywe formy s zdolne odbywa podre kosmiczne i tu pojawia si pytanie: czy podre kosmiczne mona traktowa jako aprioryczny dowd wyszej inteligencji? Jest to zauway Wittgenbacher, kiwnwszy sze razy gow z przeraajc pewnoci mechanicznej lalki najwnikliwsze pytanie, jakie syszaem w ostatniej dekadzie. Gdyby zostao postawione masom, otrzymalibymy jedn i t sam odpowied... A moe powinienem raczej powiedzie, e liczne odpowiedzi ludzi przybrayby jedn form. I byyby to odpowiedzi zdecydowanie twierdzce. My, siedzcy tutaj, uwaamy si za bardziej owieconych i prawdopodobnie za przekonujcy dowd wyszej inteligencji uznalibymy raczej dziea filozofw analitycznych, gdzie logika wypywa nie bezporednio z emocji. Jednake spoeczestwo... Kime w kocu jestemy, by w ostatecznym rozrachunku polemizowa z nimi? Zatem masy, jeli mog uy kolokwializmu, wybrayby produkt, ktry wymaga nie tylko uycia umysu, lecz rwnie rk. Nie wtpi, e wrd takiej kategorii cywilizacyjnych wytworw statek kosmiczny jawiby si spoeczestwu okazem najwybitniejszym. Ja bym si zgodzi z tymi masami owiadczy Lattimore. Siedzia obok Pasztora, ssc oprawk okularw i z uwag przysuchiwa si dyskusji. Chtnie sam bym si do was przyczy zachichota Wittgenbacher, kiwajc gow w sposb jeszcze bardziej mechaniczny. Niestety ta kwestia rodzi kolejne pytanie. Powiedzmy, e przyznamy tym formom ycia cech wyszej inteligencji, chocia liczne zwyczaje tych stworw s dla nas tak nieestetycznie niehigieniczne. Jednake za jaki czas przypuszczalnie odkryjemy ich rodzim planet i wtedy by moe sobie uwiadomimy, e t... hmm... e t zdolno do odbywania podry kosmicznych wytworzyo zachowanie instynktowne, tak jak umiejtno odbywania dalekich wdrwek oceanicznych u naszych arktycznych niedwiedzi morskich. Moe

mnie pan poprawi, jeli si myl, panie Mihaly, zdaje mi si wszake, i Arctocephalus ursinuszima, migruje wiele tysicy mil z Morza Beringa na poudnie a do brzegw Meksyku, gdzie sam widywaem przedstawicieli tego gatunku, gdy pywaem po Zatoce Kalifornijskiej. Porwnujc pod tym ktem te gatunki, nie tylko pomylimy si, przyznajc naszym przyjacioom wysz inteligencj, ale bdziemy musieli przyjrze si nastpnej sprawie: moe i nasze podre kosmiczne stanowi rezultat zachowania instynktowego. Tak jak by moe niedwied polarny uwaa, e pynie na poudnie z wasnej woli, tak nas pcha w kosmos jedynie instynkt? Trzech reporterw siedzcych na tyach sali pilnie notowao, by w jutrzejszym wydaniu Timesa znalazy si wielkie fragmenty z konferencji, opatrzone przycigajcym nagwkiem w rodzaju: PODR KOSMICZNA WZORCEM MIGRACYJNYM CZOWIEKA? Z kolei wsta Gerald Bone. Twarz powieciopisarza rozwietlia si na now myl niczym buzia dziecka na widok nowej zabawki. Rozumiem, e sugeruje pan, profesorze Wittgenbacher, i my... i nasza tak bardzo okrzyczana inteligencja, ten intelekt, ktry najwyraniej odrnia nas od zwierzt, i inteligencja moe w rzeczywistoci nie jest niczym wicej jak tylko lepym przymusem pchajcym nas w instynktownie zdeterminowanym kierunku, nie za w wybranym przez nas samych? A dlaczeg by nie? Mimo wszystkich naszych pretensji do sztuki i nauk nazywanych humanistycznymi, nasza rasa przynajmniej od czasu renesansu kieruje swj gwny wysiek ku bliniaczym celom powikszania populacji i terytorialnej ekspansji. Stary filozof w widoczny sposb coraz bardziej si rozkrca. Waciwie, moe pan porwna naszych przywdcw do krlowej pszcz, ktra przygotowuje swj ul do rojenia i nie ma pojcia, dlaczego to robi. Roimy si w przestrze i nie wiemy, z jakiego powodu tak postpujemy. Co po prostu nas pcha... Na szczcie nie dane mu byo dokoczy tej myli. Lattimore jako pierwszy da upust zdrowemu i gonemu mrukniciu: Nonsens, za doktor Bodley Tempie i jego asystenci wydali niesmaczne prychnicia jawnie sugerujce protest. Pozostali nagrodzili profesora mao kulturalnymi gwizdami. Niedorzeczna teoria... bkn kto. Ekonomiczne moliwoci tkwice w... doda inny. Nawet widzowie techni z trudem by zdoali... Przypuszczam, e kolonizacja innych planet... Nikt nie moe tak po prostu zdegradowa caego dorobku nauki...

 Prosz o cisz! zawoa w kocu dyrektor. Zapado milczenie, ktre po chwili przerwa Gerald Bone, wykrzykujc kolejne pytanie do Wittgenbachera: Gdzie zatem znajdziemy prawdziw inteligencj? Moe kiedy natkniemy si na naszych bogw odpar Wittgenbacher, wcale nie speszony otaczajc go gorc atmosfer. Teraz wysuchamy sprawozdania lingwistycznego przerwa ostro Pasztor. Doktor Bodley Tempie podnis si, postawi praw nog na stojcym przed nim krzele, prawy okie pooy sobie na kolanie i pochyli si do przodu. Wyglda na gorliwego i przejtego, zreszt nie zmieni tej pozy do koca swojej wypowiedzi. Tempie by niskim, krpym czowieczkiem z grzyw siwych wosw i zaczepn min. Zyska renom rozsdnego i twrczego uczonego i podtrzymywa t reputacj, noszc najelegantsze oraz najbardziej ekscentryczne kamizelki spord wszystkich pracownikw Uniwersytetu Londyskiego. Dzi mia na sobie starowieckie, ukrywajce brzuch dzieko sztuki krawieckiej zdobione przy guzikach brokatowym wzorem przepiknych motyli z gatunku mieniak tczowiec. Wszyscy wiecie, na czym polega praca mojego zespou zacz. Mwi z akcentem, ktry stulecie wczeniej Arnold Bennett rozpoznaby jako typowy dla rodkowej Anglii. Prbujemy nauczy si jzyka obcych, nie wiedzc, czy on w ogle istnieje, ale jest to przecie jedyna szansa na porozumienie... Poczynilimy pewien postp, jak zademonstruje pastwu za moment mj kolega Wilfred Brebner. Najpierw jednak mam kilka uwag natury oglnej. Nasi gocie, tuste osobniki z Klementyny, nie rozumiej naszego pisma. Nie posiadaj te wasnego. Fakt ten nie ma oczywicie zwizku z ich jzykiem... Wszak wiele murzyskich jzykw afrykaskich spisali dopiero biali misjonarze, na przykad dwa obecnie niemal nie uywane jzyki z sudaskiej grupy jzykowej, efik i yoruba. Mwi wam o tym, przyjaciele, poniewa pki nie wymyl czego lepszego, traktuj te pozaziemskie obce istoty jak par Afrykaczykw. Takie podejcie moe przynie rezultaty i wydaje mi si lepsze ni traktowanie ich jak zwierzta... Pamitajmy, e odkrywcy Afryki pocztkowo uwaali Murzynw za goryle... Jeli uzyskamy dowd, i obcy posiadaj jzyk, wtedy poszukamy dla niego wzorca z krgu jzykw romaskich... Tak, raczej tak... Nawiasem mwic, jestem absolutnie pewien, e nasi tuci gocie maj jzyk... Panowie z prasy, moecie zacytowa moje sowa... Wystarczy, e wsuchamy si w parskania, za pomoc ktrych komunikuj si midzy sob. Zreszt, nie tylko parskaj.

Zarejestrowalimy na kasetach ich odgosy, ktre nastpnie podzielilimy na piset rnych dwikw. Chocia istnieje moliwo, e wiele spord nich to ten sam dwik, lecz o innej wysokoci... Musicie pastwo wiedzie, e istniej na Ziemi takie jzyki, jak choby syjamski czy kantoski, ktre rozrniaj sze poziomw akustycznych. A od tych stworze moemy oczekiwa znacznie wicej poziomw, gdy istoty owe najwidoczniej bardzo swobodnie panuj nad dwikowym spektrum. Ludzkie ucho jest guche na wibracje o czstotliwoci wikszej ni okoo dwadziecia cztery tysice hercw na sekund wyjani po krtkiej pauzie. Odkrylimy, e pozaziemscy obcy potrafi usysze czstotliwo dwukrotnie wiksz, podobnie jak nasz ziemski nietoperz albo kot z Rungsted. Jeli mamy si z nimi porozumie, musimy ich skoni do utrzymywania naszej dugoci fali i sprawa ta wydaje mi si obecnie podstawowym wyzwaniem. Z tego, co wiemy, moe to oznacza, e obcy musz wynale jaki rodzaj amanej angielszczyzny, bymy je zrozumieli. Protestuj wtrci si, milczcy do tej pory statystyk. Sugeruje pan teraz, e jestemy od nich gorsi. Niczego podobnego nie powiedziaem. Stwierdzam jedynie, e zasig dwikw, ktrymi si posuguj, jest znacznie szerszy od naszego. Teraz pan Brebner zademonstruje nam kilka prowizorycznie przez nas zidentyfikowanych fonemw. Lekko si koyszc, Brebner stan obok krpego Bodleya Tempie. Asystent lingwisty mia okoo dwudziestu piciu lat, szczup figur, jasnoblond wosy i nosi jasnozielon kurtk z kapturem. Trema spowodowana wystpieniem przed tak szacownym gremium wywoaa na jego twarzy pomienny rumieniec, modzieniec zdoa si jednake odezwa gono i zrozumiale: Sekcje przeprowadzone na martwych osobnikach powiedziay nam cakiem sporo o ich anatomii zacz. Jeli przeczytacie pastwo do przydugie sprawozdanie, odkryjecie, e nasi przyjaciele maj trzy odmienne rodzaje otworw, przez ktre wydaj swoje charakterystyczne odgosy. Wszystkie te odgosy wydaj si wnosi wkad do ich jzyka, tak w kadym razie zakadamy. Ma si rozumie, przyjmujemy, e obcy posiadaj jzyk... A zatem, po pierwsze maj w jednej z gw usta, z ktrymi poczony jest organ wchu. Chocia usta te uywane s take do oddychania, gwnie su do spoywania pokarmw i wydawania dwikw, ktre nazwalimy ustnymi. Po drugie, nasi gocie maj sze otworw oddechowych, trzy po kadej stronie ciaa; kady umieszczony jest nad jedn z szeciu koczyn.

Na nasze potrzeby nazwalimy je nozdrzami. S to otwory wargowe i cho nie s zwizane ze strunami gosowymi jak te w ustach nozdrza take produkuj szeroki zakres dwikw. Po trzecie, nasi przyjaciele wytwarzaj mnstwo kontrolowanych dwikw rwnie poprzez odbytnic umieszczon w drugiej gowie. Mowa pozaziemskich skada si dwikw wydawanych przez wszystkie te otwory bd po kolei, bd dwoma, bd trzema typami, bd wszystkimi omioma otworami naraz. Rozumiecie zatem pastwo, e dwiki, ktre wam teraz zademonstruj jako przykady, nale do mniej zoonych. Nagranie na tamie caego spektrum jest oczywicie dostpne, lecz w formie trudnej jak dotd do przekazania. Pierwsze sowo brzmi nnnnorrrrinK owiadczy. Aby je wymwi, Wilfred Brebner wyda lekkie chrapnicie, a pniej cichy pisk, przedstawiony tutaj fonetycznie jako przyrostek ink!. (Wszystkie drukowane formy jzyka obcych uyte w tej ksice naley traktowa jedynie jako przyblione.) Brebner kontynuowa prezentacj: NnnnorrrrinK to wyraz, ktry wychwycilimy wielokrotnie w rnych sytuacjach. Doktor Bodley Tempie zarejestrowa go ubiegej soboty, gdy przynis naszym gociom wie kapust. Kolejny raz usyszelimy go teje soboty, kiedy wyjem paczk gitkiej gumy do ucia, odamaem po tabliczce i daem Templeowi i Mikeowi. Nie syszelimy dwiku a do wtorkowego popoudnia, kiedy to stworzenia wyday go bez kontekstu jedzenia. Gwny Dozorca, Ross, wszed wwczas do klatki, aby sprawdzi, czy czego nie potrzebujemy i wtedy oba stworzenia wyday ten odgos rwnoczenie. Uznalimy zatem, e sowo moe mie wydwik negatywny, poniewa obcy odmwili kapusty, a gumy, ktr zapewne uznali za jedzenie, im nie zaproponowalimy. Mona te przypuszcza, e nie przepadaj za Rossern, ktry zakca im spokj, gdy sprzta ich klatk. Wczoraj wszake przynis im wiadro rzecznego bota, ktre lubi i wtedy ponownie zarejestrowalimy dwik nnnnorrrrinK. Wydali go kilkakrotnie w cigu ledwie piciu minut. Obecnie wic skaniamy si ku myli, e sowo odnosi si bardziej oglnie do pewnych typw dziaalnoci czowieka: na przykad do noszenia czego... W najbliszych dniach zamierzamy nadal studiowa ten dwik i lepiej pozna jego znaczenie. Na tym przykadzie widzicie pastwo doskonale proces weryfikacji semantycznej, jakiej poddajemy kade sowo. Wiadro rzecznego bota wywoao take inny rozpoznany przez nas dwik. Brzmia jak whip-bwut-bwij? (krtki gwizd, a po nim dwa wydcia warg). Ten sam odgos wydaway, przyjmujc od nas grejpfruty albo misk owsianki z pokrojonym bananem... Na ten posiek reaguj z

pewnym entuzjazmem... Identycznie zachowuj si wieczorami, gdy z Mikeem odchodzimy. Bierzemy go zatem za wyraz aprobaty. Zdaje nam si rwnie, e zidentyfikowalimy dwik wyranej dezaprobaty, chocia syszelimy go tylko dwa razy. Na pewno by to odgos dezaprobaty, gdy jeden z dozorcw przypadkiem obla strumieniem wody z wa pysk naszemu gociowi. Przy innej okazji podsunlimy im miso, raz gotowane, innym razem surowe. Jak pastwo jestecie wiadomi, pozaziemscy s najprawdopodobniej wegetarianami. Sowo, ktre do nas dotaro, brzmiao... Brebner popatrzy przepraszajco na pani Warhoon, po czym wyda ustami co w rodzaju serii stumionych pierdni, ktre zakoczy stkniciem wykonanym z otwartymi ustami: Bbbp-bbbp-bbbp-bbbp-aaaah . To niewtpliwie brzmi jak dezaprobata przyzna Tempie. Zanim ucich szmer rozbawienia, odezwa si jeden z reporterw: Doktorze Tempie, czy to wszystko, co do tej pory osignlicie? Ukazalimy pastwu jedynie szkicowy fragment naszych bada... Ale najwyraniej nie posiadacie jak dotd ani jednego zidentyfikowanego bez cienia wtpliwoci sowa. Moe powinnicie zacz od pierwszego kroku... tak jak zaczby kady laik, czyli choby od nauczenia obcych nazw naszych i ich czci ciaa. Mielibycie przynajmniej co konkretnego, a nie kilka abstraktw w rodzaju: na przykad do noszenia czego. Tempie zerkn na wspaniae motyle zdobice jego kamizelk, zagryz warg, po czym odpar: Mody czowieku, dla laika tak rzeczywicie wyglda zapewne pierwszy krok. Ja jednak odpowiem temu laikowi i panu, e tego typu strategia jest moliwa tylko wwczas, gdy przeciwnik... w tym przypadku pozaziemski... jest gotw i chtny do nawizania porozumienia. A te dwa wielkie gnojki... przepraszam za wyraenie, droga pani... te dwa osobniki nie wykazuj najmniejszego zainteresowania komunikacj z nami. Dlaczego zatem nie zajmie si tym komputer? Wasze pytania s coraz gupsze! Do takiej pracy jak nasza potrzeba troch rozumu. Jak cholernie dobry musiaby to by komputer? Komputer nie potrafi myle abstrakcyjnie ani nie odkryje dla nas rnicy midzy dwoma niemal identycznymi fonemami. Szczerze mwic, potrzebujemy tylko jednej rzeczy czasu. Nie jest pan w stanie sobie wyobrazi... ani paski hipotetyczny laik... przytaczajcych nas trudnoci. Gwnie dlatego, e musimy myle w kategoriach dotychczas zupenie czowiekowi obcych.

Zadajcie sobie pytanie: czym jest jzyk? Odpowied? Jzyk to ludzka mowa. A my przecie nie badamy istniejcego obecnie czy te w przeszoci jzyka wytworzonego przez czowieka, lecz rekonstruujemy kompletnie nieznany i do tego diametralnie rny od ludzkiego: mow istot pozaziemskich. Reporter pospnie pokiwa gow, a doktor Tempie przez chwil ciko dysza, a nastpnie usiad. Z kolei wsta Lattimore. Umieci okulary na kocu nosa i zaoy rce za plecy. Jak pan wie, doktorze, jestem tu nowy, wic prosz mi wierzy, i moje pytanie jest zupenie niewinne. Jestem sceptykiem. Wiem, e zbadalimy dopiero trzysta planet we wszechwiecie, czyli e zostao nam do odwiedzenia zapewne jeszcze kilka milionw, ale wychodz z zaoenia, e trzysta to cakiem dobry materia pogldowy. Na adnej z nich nie znaleziono formy ycia choby w poowie tak inteligentnej jak mj kot syjamski. Podejrzewam, e czowiek jest istot unikaln we wszechwiecie. Mam nadziej, e to tylko podejrzenie mrukn Tempie. Chyba co wicej. W chwili obecnej nie postawibym ostatniej koszuli na to, e w kosmosie istnieje jaka inna poza nami forma inteligentnego ycia. Czowiek zawsze by samotny, a zatem si tym faktem specjalnie nie zmartwi. Z drugiej strony, gdyby jaka inteligentna, a zatem pewnikiem humanoidalna, forma ycia gdzie si jednak pojawia, powitalibymy j z ogromnym zadowoleniem jako nowego czonka w naszej ziemskiej rodzinie... O ile rzecz jasna przyzwoicie by si zachowywa! Niedobrze mi si robi, gdy kto wmawia inteligencj tej parze przeronitych wi, ktre tarzaj si we wasnych gwnach, czego zreszt nie zrobiaby adna szanujca si ziemska winia! To to po prostu jakie wariactwo! Sam pan powiedzia, e te winie nie wykazuj najmniejszego zainteresowania porozumieniem si z nami. Czy nie potwierdzaj tym samym braku inteligencji? A kto z tej sali potrafi uczciwie przyzna, e chciaby zobaczy te winie we wasnym domu? Znowu wybucha wrzawa. Wszyscy odwracali si i zawzicie kcili nie tylko z Lattimoreem, lecz rwnie pomidzy sob. W kocu zgiek przerwa gos pani Warhoon: ywi wiele sympatii dla paskiego stanowiska, panie Lattimore i ogromnie si ciesz, e przyj pan zaproszenie, przylecia tutaj i uczestniczy w naszym spotkaniu. Jednake musz panu odpowiedzie krtko i zdecydowanie, e istnieje wiele rnych form inteligencji. Na razie wiemy jedynie, e obserwacja tych stworze... jak nic dotd w historii nauki... rozszerzy granice naszego mylenia i pojmowania. Jeli zatem uznalimy, a

mamy ku temu powane przesanki, i znalezione w kosmosie istoty s inteligentne, musimy uzyska co do tego absolutn pewno, nawet jeli badania zajm nam lata. I tu si z pani nie zgodz, pani Warhoon mrukn Lattimore. Gdyby te pozaziemskie dziwolgi posiaday inteligencj, nie potrzebowalibymy lat, by j dostrzec... choby bya zamaskowana jak kameleon. A jak pan wyjani obecno statku kosmicznego na Klementynie? Nie musz niczego wyjania! Te due winie powinny same to wyjani. Skoro go zbudoway, dlaczego nie szkicuj go, gdy daje si im owki i papier? To, e nim podroway, wcale nie oznacza, e osobicie go skonstruoway. Moe pan sobie wyobrazi, e najmarniejszy i najgupszy szeregowiec na ziemskim krowniku trafia w apy obcych i nie jest w stanie wyrysowa szkicu swojego statku, gdyby mu podali owek i papier? A ich jzyk, jak pan go wyjani? spyta Brebner. Podobao mi si, jak pan naladowa ich chrzkania, panie Brebner odpar dobrodusznie Lattimore. Jednak szczerze powiem, e atwiej mi si rozmawia z moim kotem ni wam z tymi dwiema winiami. Ainson odezwa si po raz pierwszy. Mwi ostro, rozdraniony, e zwyky intruz umniejsza jego odkrycie. Bardzo dobrze, panie Lattimore, ale zbyt szybko pan rezygnuje. Wiemy, e pooby maj pewne zwyczaje, ktre wedle naszych standardw wydaj si do nieprzyjemne. Jednake bynajmniej nie zachowuj si one wobec siebie jak zwierzta. Dostarczaj sobie towarzystwa, rozmawiaj... No i istnieje w statek kosmiczny, ktrego istnienia nie moe pan zanegowa. By moe ta machina rzeczywicie jest statkiem kosmicznym. Lecz jaki jest faktyczny zwizek midzy nim i winiami? Nie wiemy tego. Moe stanowiy jedynie ywy inwentarz, ktry prawdziwi kosmiczni podrnicy zabrali ze sob jako poywienie. To jedynie hipoteza, lecz wy w ogle nie wzilicie jej pod uwag, cho nie potraficie jej obali, a przecie to najoczywistsze z moliwych wytumaczenie. Wierzcie mi, e gdybym by odpowiedzialny za t operacj, gosowabym za wotum nieufnoci dla kapitana Mariestopes, a w szczeglnoci dla jego Gwnego Odkrywcy za zaniedbanie obowizkw na miejscu ldowania. Od tego momentu zebranych zacza ogarnia atmosfera pesymizmu i niepokoju. Jedynie reporterom nieco rozjaniy si oblicza. Mihaly Pasztor pochyli si do przodu i wyjani, kim jest Ainson. Lattimoreowi natychmiast

zrzeda mina. Odkrywco Ainson, chyba jestem panu duny przeprosiny za to, e pana nie rozpoznaem. Gdyby pan przyszed przed rozpoczciem zebrania, prawdopodobnie zostalibymy sobie przedstawieni. Niestety, dzi rano moja ona... Ale niestety nie odwoam tego, co powiedziaem. Raport z wydarze na Klementynie przynosi opis aosnej wprost amatorszczyzny. Wyznaczony na tydzie rekonesans planety przerwalicie w momencie, gdy znalelicie te zwierzta obok statku kosmicznego, wystrzelalicie wikszo z nich, zrobilicie kilka technizdj otoczenia i odlecielicie. A moe ten statek by ekwiwalentem ciarwki do przewoenia byda? Moe bydo tarzao si w bocie, podczas gdy dwie mile dalej w innej dolinie sta prawdziwy statek, z prawdziwymi dwunonymi i podobnymi do nas gwiezdnymi podrnikami... A wtedy, tak jak powiedziaa pani Warhoon, wiele bymy dali, by si z nimi porozumie i vice versa. Tego moecie by pewni. Tak, tak doda szybko przykro mi, panie Ainson, ale pascy towarzysze ugrzli w martwym punkcie, do czego nie potrafi si nawet przyzna. Win obarczam za to pana, poniewa zaniedba pan prac w terenie. Ainson zrobi si wrcz purpurowy. Co upiornego dziao si w tym pokoju. Odnosi wraenie, e wszyscy s przeciwko niemu. Tak, bez dwch zda niemal wszyscy wiedzia o tym, nie podnoszc wzroku z obecnych milczco zaaprobowali sowa Lattimorea. Kady idiota potrafi by mdry po fakcie bkn. Najwyraniej zapomina pan, e mielimy do czynienia z absolutnym precedensem. Ja... Ale zdaj sobie z tego spraw. Wiem, e zdarzenie byo bezprecedensowe i wanie dlatego powinien pan by staranniejszy. Niech mi pan wierzy, panie Ainson, czytaem fotokopie sprawozdania z ekspedycji, przeanalizowaem, wykonane fotografie i mam wraenie, e ca operacj przeprowadzono bardziej jak wielkie polowanie na zwierzta ni oficjaln ekspedycj ufundowan z publicznych pienidzy. Nie ponosz odpowiedzialnoci za zastrzelenie szeciu poobw. Natkn si na nie patrol, wracajcy pno na statek. Chcieli si przyjrze obcym, ci ich zaatakowali, wic zastrzelili je w obronie wasnej. Powinien pan ponownie przeczyta raporty. Te winie bynajmniej nie wygldaj na niebezpieczne. Nie wierz, e zaatakoway patrol, myl raczej, e prboway uciec. Ainson rozejrza si wok po pomoc.

 Odwouj si do pani, pani Warhoon. Czy rozsdne jest prbowa zgadn, jak ci obcy reaguj na wolnoci, wnoszc po apatycznym zachowaniu w niewoli? Na nieszczcie, w pani Warhoon wanie przed chwil zrodzi si podziw dla Bryanta Lattimorea. Lubia silnych mczyzn. A posiadamy jakie inne przesanki do oceny ich typowych reakcji na bodce zewntrzne? odparowaa. Ma pani raporty, a w nich pen relacj ze zdarze. Lattimore wrci do ataku. W tych sprawozdaniach, panie Ainson, mamy jedynie streszczenie tego, co opowiedzia panu przywdca patrolu. Jest on dla pana czowiekiem godnym zaufania? Godnym zaufania? Tak, z pewnoci wystarczajco godnym zaufania. W tym kraju, panie Lattimore, toczy si wojna i nie zawsze moemy wybra ludzi, jakich chcemy. Rozumiem. Jak si nazywa ten czowiek? No wanie, jak si nazywa? Mody, muskularny, raczej ponury. Nie by zym facetem. Horton? Halter? W spokojniejszej atmosferze Odkrywca od razu by sobie przypomnia. Panujc nad gosem, powiedzia: Znajdziecie jego nazwisko w raporcie. W porzdku, w porzdku, panie Ainson. Oczywicie przywiz pan kilka odpowiedzi, sdz wszake, i powinien pan uzyska ich wicej. Chyba pan rozumie, e interesuje nas paska osoba, nieprawda? Jest pan Gwnym Odkrywc i zosta wyszkolony, by sobie poradzi z tak sytuacj. Powiedziabym, e przedstawiajc nieodpowiednie bd nawet sprzeczne dane, ogromnie utrudnia nam pan prac. Lattimore usiad, Ainson nadal sta. Natura danych istotnie moe si wydawa sprzeczna przyzna Odkrywca. Wasza praca polega na znalezieniu w tych danych sensu, nie za na odrzucaniu ich hurtem. Jeli macie zastrzeenia do dziaa operacyjnych, prosz je adresowa do kapitana Bargeronea. To on by odpowiedzialny za ca misj, nie ja. Ach, facet dowodzcy patrolem nazywa si Quilter. Wanie sobie przypomniaem... Gerald Bone odezwa si, nie wstajc: Jak pan wie, panie Ainson, jestem powieciopisarzem. Moe w tym wybitnym towarzystwie powinienem powiedzie: tylko pisarzem. Jednak martwi mnie pewna rzecz w zwizku z paskim udziaem w tej sprawie. Pan Lattimore twierdzi, e powinien by pan przywie z Klementyny wiksz

ilo odpowiedzi. Jednake moliwe, e wrci pan stamtd rwnie z pewnymi zaoeniami, ktre poniewa wyszy od pana zostay przyjte wszdzie i jednogonie jako bezsporny fakt. Ainson z suchymi ustami oczekiwa na to, co si za chwil zdarzy. Znw mia wiadomo, e wszyscy suchaj z czym w rodzaju drapienej gorliwoci. Wiemy, e te pooby znaleziono nad rzek na Klementynie. Wszyscy chyba akceptuj te stwierdzenie, e Klementyna nie bya rodzim planet tych stworze. O ile wiem, myl ta wysza od pana. Zgadza si? Odkrywca przyj to pytanie z ulg. atwo potrafi na nie odpowiedzie. Rzeczywicie myl ta wysza ode mnie, panie Bone, chocia by to raczej wniosek ni hipoteza. Mog prosto wytumaczy, skd w wniosek si wzi, nawet laikowi. Pooby zwizane byy ze statkiem i nie moe by co do tego najmniejszych wtpliwoci. Ich wydalinami byo oblepione cae wntrze statku... Obliczylimy, e skadoway w nim swoje odchody najmniej przez trzydzieci dni. Poza tym, dodatkowym dowodem jest fakt, e statek zosta bezspornie zbudowany na podobiestwo pozaziemskich obcych. Mona by t tez bez trudu zakwestionowa: ksztat Mariestopes przywodzi na myl delfina, ale nic nie mwi o wygldzie inynierw, ktrzy go zaprojektowali. Niech pan bdzie uprzejmy i pozwoli mi dokoczy. Na B 12... czyli na Klementynie, jak ta planeta si teraz nazywa... nie znalelimy ladw adnych innych ssakw. W ogle nie znalelimy tam adnych zwierzcych form wikszych ni dwucalowe bezogoniaste jaszczurki... ani adnych insektw wikszych od pszcz. W przecigu tygodnia, dokonujc stratosferycznej obserwacji za dnia i w nocy, obejrzelimy t planet do dokadnie od bieguna a po rwnik. Poza prarybami w morzach, nie odkrylimy na Klementynie adnego ycia zwierzcego wartego wzmianki... poza tymi duymi poobami, wacymi okoo siedmiuset ziemskich kilogramw kady. W dodatku, znajdoway si one w zwartej grupie przy statku kosmicznym. Jawnym absurdem byoby przypuszczenie, e Klementyna jest ich rodzim planet. Znalelicie je na brzegu rzeki. Moe s zwierztami wodnymi, ktre spdzaj wikszo czasu w morzu i dotary w poblie statku przypadkiem? Gwny Odkrywca z wraenia otworzy i zamkn usta. Mihaly, podnosimy w tej dyskusji kwestie, na ktre nie sposb odpowiedzie laikowi... Chc powiedzie, e nie widz celu... Absolutnie si zgadzam przyzna Pasztor. Uwaam jednak podejcie Geralda za interesujce. Bruce, potrafisz stanowczo wykluczy moliwo,

e te stworzenia s wodne? Jak powiedziaem, przybyy tam na statku kosmicznym i w aden sposb nie mona tego podway. Masz na to moje sowo, sowo czowieka, ktry by na miejscu. Mwic to, wojowniczo przemyka spojrzeniem po grupie. Gdy zatrzyma wzrok na Lattimorze, ten si odezwa: Powiedziabym, e faktycznie maj ksztat zwierzcia morskiego... Mwi oczywicie z punktu widzenia laika. Niewykluczone, e na rodzimej planecie s zwierztami wodnymi, nie ma to wszake adnego zwizku z ich pobytem na Klementynie odpar Ainson. Cokolwiek pan powie, ich pojazd jest statkiem kosmicznym, a zatem mamy do czynienia z ras inteligentn. W tym momencie z pomoc Gwnemu Odkrywcy przyszed Mihaly Pasztor, dajc nastpnego raportu, tym niemniej byo jasne, e Bruceowi Ainsonowi nikt nie udzieli wotum zaufania.

Rozdzia sidmy

Soce, jak niezmiennie miao w zwyczaju, poszo spa o zachodzie. W tym samym czasie Mihaly Pasztor zaoy smoking i ruszy na spotkanie gociowi, ktrego zaprosi na kolacj do swojego mieszkania. Byo to miesic po ponurym spotkaniu w zoo, gdy Bruce Ainson otrzyma intelektualny ekwiwalent prztyczka w ucho. Nie mona powiedzie, by od tamtej pory sytuacja si poprawia. Doktor Bodley Tempie zgromadzi wprawdzie imponujcy zasb obcych fonemw, niestety dla adnego z nich nie znaleziono zdecydowanego angielskiego odpowiednika. Lattimore zawzicie publikowa opinie, ktre wypowiada na zebraniu. Gerald Bone zdradziecko, jak uwaa Pasztor napisa ma zoliw satyr na temat spotkania i wydrukowa j w Punchu. Te drobne problemy jednoznacznie sugeroway trudn do u krycia prawd: naukowcy nie osignli adnego postpu. A nie osignli go gwnie dlatego, e pozaziemskie istoty, uwizione w swej higienicznej celi, nie wykazyway najmniejszego zainteresowania ludmi i wyranie nie miay ochoty na wykonywanie wymylanych dla nich przez ludzi zada. Ich niechtna i obojtna postawa le wpywaa na zesp badawczy. Zniecierpliwienie naukowcw roso, objawiajc si czasem przepenionymi alem przemowami, baganiami i tumaczeniami. Spoeczestwo reagowao wrogo na emocjonaln ozibo pozaziemskich. Inteligentny czowiek z ulicy potrafiby zapewne doceni jawnie rozumnych mieszkacw kosmosu, niezalenie od ich ksztatw: stanowiliby frapujcy temat rozmw, pozwalajcy zapomnie o niemiych wiadomociach z Charona, gdzie Brazylia ewidentnie zwyciaa Angli w wojnie, czy o rosncych gwatownie podatkach, naturalnie spowodowanych zarwno wojn, jak i podrami TP. Stopniowo kolejki, ktre pocztkowo stay od wczesnego rana, by dopiero po poudniu zobaczy przedstawicieli obcej rasy, znaczco si zmniejszyy (w kocu stworzenia te nie ruszay si zbyt wiele, wygldem nie bardzo si rniy od ziemskich hipopotamw, a w dodatku nie wolno byo w nie rzuca orzeszkami na wypadek, gdyby si

okazao, e na rodzimej planecie rzeczywicie mieszkaj w miastach penych drapaczy chmur) i ludzie zrezygnowali z odwiedzania klatki z robicymi pod siebie prymitywami na korzy obserwacji innych zwierzt, szczeglnie tych, ktre czsto uprawiay seks. Pasztor przypadkiem te myla o seksie, wpuszczajc do skromnej kuchni swego gocia pani Hilary Warhoon. Otworzy jej z umiechem. Przez dobre p godziny przed jej przyjciem oddawa si fantazjom zwizanym z jej osob. Wiedzia jednak, e niczego nie osignie. Hilary nie bya waciwie a tak czarujca, za jej maonek, pan Warhoon, mia reputacj czowieka bardzo potnego i zoliwego. Zreszt, Mihalyemu Pasztorowi brakowao ju modzieczego entuzjazmu, koniecznego do rozpoczcia tego typu zakazanego romansu nawet jeli swko zakazany naleao do najbardziej kuszcych dla Anglika wyrazw. Kobieta usiada przy stole i westchna. Cudownie si wreszcie rozluni. Miaam pody dzie. Pracowity? No tak, nawet strasznie, tyle e w zasadzie cay wysiek poszed na marne... Deprymuje mnie to stae poczucie niepowodzenia. Ciebie, Hilary? Przecie ty nawet nie znasz sowa niepowodzenie. Powiedziaam to raczej w sensie oglnym ni osobistym. Chcesz, ebym zagbiaa si w szczegy? Mog si zagbi... Podnis rce w figlarnym protecie. Cywilizowana rozmowa nie polega dla mnie na tumieniu czegokolwiek, lecz na zachcaniu. Zawsze interesowao mnie to, co masz do powiedzenia. Przed nimi stay trzy okrge stoowe piekarniki. Gdy pani Warhoon zacza mwi, Pasztor otworzy szuflady lodwki po swojej prawej stronie i zacz przekada ich zawarto do piekarnikw. Zamierza przyrzdzi na pocztek ososia z Jeziora Genewskiego, Fera de Travers, potem steki z antylopy eland, ktre przyleciay rano z farmy w Kenii, na koniec za chcia poda domieszk egzotyki, czyli szparagi z Wenus. Kiedy mwi, e mnie deprymuje to stae poczucie niepowodzenia odezwaa si Hilary, popijajc wytrawne sherry jestem w peni wiadoma, e brzmi to do pretensjonalnie. Kime jestem wrd tak wielu?, jak kiedy powiedzia w innym kontekcie Shaw. Chodzi o stary problem zwizany z definicjami, ktry dziki pozaziemskim obcym jawi nam si w nowym, dramatycznym wcieleniu. By moe nie zdoamy si z nimi porozumie, pki nie zadecydujemy, co waciwie tworzy cywilizacj. Nie marszcz brwi, Mihaly. Wiem, e cywilizacja to nie leniwe leenie we

wasnych odchodach... chocia moliwe, e jaki guru nie przyznaby mi racji. Kiedy potraktujesz osobno ktrkolwiek z cech wsplnie tworzcych nasz cywilizacj, okazuje si, e nie wystpuje ona u niektrych kultur. Wemy kwesti zbrodni. Od ponad stulecia uwaamy morderstwo za symptom choroby lub sublimowany akt agresji wynikajcy z braku szczcia. Odkd zaczlimy je tak traktowa, ilo przestpstw wyranie spada. Jednak w wielu okresach naszej historii, mimo niewtpliwie wysokiego poziomu cywilizacyjnego, doywocie byo na porzdku dziennym, a gowy spaday rwnie szybko jak jesienne licie. Wiemy te niezawodnie, e solidarno z najsabszymi, zrozumienie bliniego czy lito s oznakami cywilizacji, za wojna i morderstwo oznaczaj jej brak. A jednak wszystkie te cechy i czyny podobnie zreszt jak sztuk, ktr susznie cenimy moemy ju zauway u czowieka prehistorycznego. Twoja tyrada przypomina mi dyskusje z czasw studenckich owiadczy Mihaly Pasztor, podajc na st ososia. A jednak niektrzy z nas nadal osobicie przyrzdzaj jedzenie i zgodnie z zasadami kultury jedz, uywajc misternie zdobionych sztucw, zamiast produktw technologicznej tamy. Dola wina. Cigle preferujemy dobre roczniki trunkw i sprawdzamy w oparciu o nie nasze opinie i uprzedzenia. Podsun swej towarzyszce koszyk peen ciepych, wieych buek. Wci siadamy razem, mczyzna z kobiet, i po prostu gawdzimy. Nie zaprzeczam, Mihaly, e wspaniale gotujesz ani e jak dotd nie rzucie si na mnie. Jednake ten posiek... i nie traktuj moich sw jako zarzut... jest obecnie anachronizmem, w dodatku zdecydowanie nie pochwalanym przez rzd, ktry propaguje nowe, wolne od trucizn syntetyczne jedzenie i napoje. Poza tym, ta urocza kolacja jest produktem kocowym szeregu czynnikw, ktre niewiele maj wsplnego z prawdziw kultur. Mwi o rybakach stojcych godzinami w wodzie w wysokich kaloszach, o farmerach poccych si na pastwiskach, o haczyku w pyszczku ryby, o strzale w gow antylopy, o acuchu porednikw gorszych od farmerw czy rybakw, o fabrykach preparujcych miso, puszkujcych czy pakujcych, o firmach transportowych, o finansistach... Och, Mihaly, miejesz si ze mnie! No bo opowiadasz o caej tej organizacji z tak ogromn dezaprobat. Ja j pochwalam. Vive lorganisation! A przypomn ci, e te nowe syntetyczne warzywa, ktre spoywamy, take s triumfem organizacji. W ubiegych stuleciach rzeczywicie nie aprobowano wojny, a jednak wybuchy trzy wielkie, wiatowe wojny w roku 1914, 1939 i 2069. My z nastpnego wieku

zdoalimy si natomiast zorganizowa i przenielimy wojn na Charona, najdalsz z planet, dziki czemu nie cierpi w jej wyniku cywile. Jeli nie mamy do czynienia z cywilizacj, to na pewno z podanym substytutem. Moe i tak. Moe to tylko substytut, ludzki substytut. Zauwa, e wszystko robimy kosztem kogo albo czego. Z wdzicznoci przyjmuj ich ofiar. Jaki chcesz stek, Hilary? Och, poprosz nieco przesmaony. Nie potrafi znie myli o jedzeniu prawdziwej, krwistej tkanki zwierzcej... Usiuj tylko powiedzie, e moe budujemy cywilizacj nie na najlepszych, lecz na najgorszych cechach: na strachu... jeli nie naszym, to innych... bd na zachannoci. Dola ci wina? Moe inny gatunek kultywuje w sobie inne pojcie cywilizacji, moe buduje j na wzajemnym zrozumieniu, na empatii wobec wszystkich ywych istot. Moe te pozaziemskie... Pasztor nacisn guzik w podstawie piekarnika; wysuna si porcelanowo-szklana pkula, a w niej steki. Ach, znowu ci obcy! przemkno przez myl mczynie. Pani Warhoon najwyraniej nie jest dzi wieczorem w formie. Wyj dwa gorce talerze ze zmywarki i obsuy kobiet z ponur min, nie suchajc, co mwia. Nazwa j w mylach przemdrza egocentryczk. Zreszt, niewiele wicej mona si byo spodziewa po ludziach. Altruistw udaj zazwyczaj tylko chorzy lub ajdacy. Chocia... moe takie osoby jak Hilary Warhoon, osoby tak bardzo skupione na sobie, te byy chore i powinno si je zachca do poddania si terapii psychiatrycznej, tak jak przestpcw i szalonych fanatykw. Kiedy zaczynasz kwestionowa podstawy, takie jak prawo czowieka do jedzenia dobrego czerwonego misa, skoro moe on sobie na nie pozwoli... wtedy chyba wpadasz w kopoty, nawet jeeli pojmujesz te kopoty jako owiecenie. Wedle standardw innych gatunkw cigna pani Warhoon nasza kultura moe wyglda na chor. I moe wanie przez t chorob nie potrafimy dostrzec sposobu na porozumienie si z obcymi. Moe problem tkwi w nas, nie w nich. Interesujca teoria, Hilary. Przypuszczalnie wkrtce otrzymasz szans sprawdzenia jej w praktyce i na wielk skal. Och, doprawdy? Nie sugerujesz chyba, e jaki kolejny statek znalaz innych przedstawicieli gatunku obcych we wszechwiecie, prawda? Nie, a tyle szczcia nie mielimy. Wczoraj rano otrzymaem za to dugi list od Lattimorea i czciowo dlatego zaprosiem ci dzi wieczr. Jak wiesz, Amerykanie s bardzo zainteresowani naszymi poobami. Od miesica

regularnie przylatuj cae grupy do EgzoZoo. Podejrzewaj, a ja jestem wrcz pewien, e to Lattimore ich do tego przekona... e nasze badania mogyby by skuteczniejsze. Tak czy owak, Lattimore napisa mi, e nowy gwiezdny statek badawczy Amerykanw, Gansas, wybiera si w przestrze, chocia jeszcze nie mwi si o tym oficjalnie. Odroczono jego lot do Mgawicy Raka, zamiast tego skieruje si na Klementyn i w jej okolicach poszuka rodzinnej planety naszych pozaziemskich. Hilary odoya n i widelec, podniosa brwi i spytaa: Co takiego? Lattimore bierze udzia w tym locie jako doradca. Wywara na nim naprawd spore wraenie i ma szczer nadziej, e polecisz z nim jako gwny kosmoklektyk. Prosi, bym si wstawi za nim u ciebie, zanim skontaktuje si z tob bezporednio. Pani Warhoon opucia ramiona i pochylia si do przodu midzy skandynawskie kandelabry. O rany! zawoaa. Policzki jej si zarumieniy i w wietle wiec wygldaa znowu na trzydzieci lat. Twierdzi, e nie bdziesz jedyn kobiet na statku. Wspomnia te co niejasno o wynagrodzeniu. Ma by podobno bajeczne! Powinna polecie, Hilary. To niepowtarzalna okazja. Pooya okie na stole i opara czoo na doni. Uzna ten gest za nieco teatralny, mimo i widzia, e kobieta jest prawdziwie poruszona i podekscytowana. Wrciy do niego wczeniejsze fantazje. Kosmos! zawoaa. Wiesz, e nigdy nie byam dalej ni na Wenus. Tyle e taki lot rozbiby moje maestwo, Mihaly. Alfred nigdy by mi tego nie wybaczy. Przykro mi. Sdziem, e jestecie maestwem tylko z nazwy. Jej oczy spoczy niewidzco na obramowanej podczerwonej fotografii Kanionu Zdobywcy na Plutonie. Potem kobieta oprnia kieliszek z winem. To nie ma znaczenia. Nie potrafi... a moe po prostu nie udaje mi si... uratowa tego zwizku. Odlatujc na pokadzie Gansasa, cakowicie zerwaabym z przeszoci... Dziki Bogu, e w tej dziedzinie jestemy przynajmniej bardziej cywilizowani ni nasi dziadkowie i skoczylimy ze skomplikowanymi prawami rozwodowymi. Powinnam lecie Gansasem, Mihaly? Powinnam, prawda? Wiesz, e niewielu jest mczyzn, od ktrych tak chtnie przyjabym rad jak od ciebie. Decyzj pomogo mu podj wygicie jej przegubu i subtelne migotanie wiata wiec na jej wosach. Wsta, obszed st i pooy do na jej nagich

ramionach. Jeste to sobie duna, Hilary. Sama rozumiesz, e masz przed sob nie tylko cudown szans zawodow... Obecnie nie stajemy si w peni doroli, pki nie sprawdzimy si w dalekiej przestrzeni kosmicznej. No tak, Mihaly, znam twoj reputacj, a przez techni obiecae, e mnie zabierzesz na now sztuk. Nie powinnimy ju i? Odsuna krzeso daleko od stou, tak e Pasztor by zmuszony si wycofa. Zdoby si na sztuczn uprzejmo i zaproponowa, e mogliby pj piechot, poniewa teatr znajduje si tu za rogiem, a w ostatnim czasie z powodu wojny nie sposb byo zapa takswki po zmroku. Pjd poprawi makija i przygotowa si do wyjcia odpara i oddalia si do maej toalety, ktr szczyciy si aktualnie raczej tylko drogie mieszkania. Zamknwszy drzwi na klucz, przyjrzaa si w lustrze swej twarzy. Nie bez satysfakcji dostrzega, e zabarwi jej policzki lekki rumieniec. Mihaly nie pierwszy raz prbowa j podrywa. Hilary nie zamierzaa mu ulec, gdy byo powszechnie wiadome, i mia kochank z Dalekiego Wschodu; a poniewa dziewczyna wyjechaa na wakacje, mgby potraktowa star przyjacik jako zastpczy obiekt swych erotycznych awansw. Mczyni prowadzili ycie godne pozazdroszczenia. Lej im przychodzia gonitwa za wasnymi kaprysami. Teraz jednak Hilary dostaa szans podenia ladem czego znacznie istotniejszego ni kaprys: moga speni swoje marzenie ujrzenia odlegych planet. A e ten fascynujcy czowiek Lattimore, Bryant Lattimore, byby rwnie na Gansasie... To oczywicie kwestia zbiegu okolicznoci, ale kwestia, ktra czynia perspektyw jeszcze bardziej ekscytujca. Powoli Hilary podniosa najpierw lewe rami, potem prawe i powchaa pachy. Nie poczua nieprzyjemnego zapachu, wic spryskaa je dezodorantem jedynie na szczcie. Te mae gruczoy pachowe jako jedyne w ludzkim ciele wytwarzay zapach w sposb niejako zaprogramowany, chocia masa innych gruczow, sokw i wydzielin emitowaa go przypadkowo. Japoczycy i niektrzy Chiczycy nie mieli nawet tego szczeglnego gruczou; albo jeli mieli, uwaali go za patologi. Dziwne. Hilary pomylaa, e musi spyta o ten drobiazg Mihalyego. Powinien wiedzie, w kocu jego kochanka bya rzekomo Japonk czy Chink. Kiedy kobieta pozwolia mylom wdrowa i nakadaa puder, zaobserwowaa, e rumieniec znika z jej policzkw. Moe rumiece wywoay

nie emocje, lecz zwierzce miso, ktre zjada. Wyszczerzya biae zby, skrywajce si zazwyczaj za czerwonymi wargami, po czym bysna okrutnym umiechem. Grrr, ty may misoerny drapieniku! szepna do siebie. Pomylaa o perfumach, kosztownych perfumach, zawierajcych ambr, ktra (Hilary popiesznie ocenzurowaa wizj) stanowia nie strawione resztki kaamarnicy i omiornicy znalezionej w jelitach wieloryba olbrota. Poprawia fryzur, przypia mask uliczn i perfekcyjnie przygotowana byskawicznie wysza do Pasztora. Mihaly take mia ju na twarzy mask. Razem wyszli na ulic. Wojna nie przysuya si Londynowi. Podczas gdy wielkie aglomeracje w innych pastwach ju dawno zlikwidoway rne stoeczne naduycia bd zastosoway wobec nich skuteczne sankcje prawne angielska stolica cierpiaa z powodu ich rozplenienia. Wszystkie kosze na popi i odpadki stay na chodnikach, a jednak rynsztoki pene byy mieci. Brak niewykwalifikowanych pracownikw paraliowa miasto, powodujc wrcz zamknicie pewnych ulic dla ruchu (gdy ich nawierzchnie stay si nieprzejezdne i nie byo nikogo, kto by je naprawi). Nie wszyscy ubolewali nad t kwesti, poniewa piesi przyjmowali z ulg wszelkie zmniejszenie si ruchu koowego. Mihaly, idc z pani Warhoon, sardonicznie dzikowa cywilizacji za taki prezent jak uliczne maski, ktre gwarantoway, e oboje nie padn zemdleni od smrodu spalin wydzielanych przez trbice tu przy nich auta. Olbrzymie billboardy, pokrywajce miejsce po biurowcu, ktry spali si doszcztnie, zanim wozy straackie zdoay przepezn w korku odlego czterech przecznic, powiadamiay, e wakacje w kraju to doskonaa zabawa oraz interes narodowy, mier mona przeksztaci w zysk finansowy, zapisujc swoje ciao Laboratorium Burgessa, a rzeczka wymkna si spod kontroli (co obrazowa wykres uzyskany od organizatorw wiatowego Roku Walki z Rzeczka). Wisia tam take mniejszy plakat wydany przez MINIGAROL, czyli Ministerstwo Gastronomii i Rolnictwa, obwieszczajcy, e spoywanie misa zwierzcego powoduje przedwczesne starzenie si organizmu, natomiast sztuczny pokarm nie zawiera adnych toksyn. Tez podkrelay zrcznie dwa obrazki: starego czowieka, ktry wanie przechodzi atak serca i modej dziewczyny skupionej nad syntetycznym posikiem. Na szczcie wiksza cz reklam pogrona bya w bogosawionej ciemnoci, gdy conocne przerwy w dostawie energii elektrycznej

powodoway czciowe zaciemnienie rozjarzonego niegdy feeri neonw Londynu. Gdy tak id, ledwie mog sobie wyobrazi, jak to jest stpa po innej planecie odezwaa si Hilary. Na Ziemi faktycznie trudno sobie wyobrazi wszechwiat odrzek Pasztor, przekrzykujc warkot silnikw. Za dwa, trzy wieki rodzaj ludzki bdzie mia zupenie inne spojrzenie na cywilizacj, codzienne ycie czy reguy spoecznej organizacji. Czowiek przetrawi do tej pory kosmos i spoytkuje te dowiadczenia w sztuce, architekturze, obyczajach i tak dalej. Na razie raczkujemy w tej kwestii. Miasto jest naszym dzikim placem zabaw. Wskazaa sklepow witryn, na ktrej sta ogromny motocykl stylizowany na statek midzyukadowy i lnicy niczym skarby El Dorado. Tu wanie przechodzimy odwieczne obrzdki inicjacyjne, prby ognia, tumu i gazu. Nie, nie jestemy do dojrzali, by sobie poradzi z twoimi poobami. Wstrznity Mihaly pomyla: Mj Boe, ale ta kobieta jest beznadziejna! Ale w kocu pilimy prawdziwe wino, ona za jest prawdopodobnie przyzwyczajona do syntetycznego.... Hilary cigle mwia, nie przestaa nawet wtedy, kiedy Pasztor chwyci j za rk, by nie potkna si o nk starego stojaka z gazetami. le zaczlimy kontakt z tymi stworzeniami, Mihaly. Narzucilimy im nasze reguy postpowania, zamiast studiowa ich. Moe Gansas znajdzie wicej pozaziemskich z tego gatunku i dostaniemy jeszcze jedn szans na nawizanie kontaktu, tym razem na ich zasadach. Jak dotd nie znamy ich zasad. Czy powinnimy szanowa ich skonno do ycia we wasnych odchodach? Moglibymy im pozwoli gromadzi fekalia... eee, czego najwyraniej pragn. Wiesz, e to proponowaem. Niestety ten ka... no c, strasznie mierdzi, a przecie biedny stary Bodley i jego ludzie musz pracowa z nimi... By zadowolony, e wreszcie dotarli do teatru. Sztuka bya weso parodi epoki Zimnej Wojny, komiczn wersj West Side Story, tyle e bez muzyki, zagran w oryginalnych kostiumach sprzed trzeciej wojny wiatowej. Pasztor i pani Warhoon wietnie si bawili, cho jej umys cigle dryfowa ku perspektywie lotu na Gansasie. W antrakcie Mihaly rzuci si w tum krccy si w teatralnym barze, nie mia bowiem ochoty pozwoli swej towarzyszce na rozpoczcie kolejnej dyskusji. Wyszli z teatru natychmiast po ostatnim opadniciu kurtyny; Hilary twierdzia, e musi wraca do domu, wic oboje ruszyli wraz z tumem ludzi w

wieczorowych sukniach i galowych mundurach do windy, ktra wznosia si ku ldowisku podmiejskiego wahadowca. Gdy si przebijali, spad deszcz, oczyszczajc nieco miejskie powietrze. Krople oleistej wody bryzgay z gwnej szyny. A pani Warhoon dzielnie tkwia w tym samym temacie. Pamitasz powiedzenie Wittgenbachera, e nasz intelekt to moe po prostu presja instynktu pchajcego nas ku przestrzeni? Zastanawiaem si nad tym odpar, torujc im drog naprzd. Sdzisz, e pod za swoim instynktem, jeli wsid na pokad Gansasa? Popatrzy na ni, wysok i wci naprawd smuk. Jej oczy pod mask byskay atrakcyjnie. Co ci naszo dzi wieczr, Hilary? I co ci mam odpowiedzie? Mgby powiedzie mi na przykad, czy lec w otchanie kosmosu, by si sprawdzi... by z dala od mojego rodzimego wiata i wszystkich znanych mi rzeczy spojrze na wszystko z dystansem... dojrze... A moe uciekam przed niezadowalajcym mnie maestwem, ktre stale naprawiaam... Idcy obok mczyzna w mundurze astronauty zerkn na ni z nagym zainteresowaniem. Nie znam ci na tyle, by odpowiedzie na to pytanie odpar Mihaly. Nikt mnie na tyle nie zna. Wypowiedziaa te podsumowujce sowa z umiechem, gdy wreszcie dotarli do windy. Hilary do tkna palcw Pasztora i wsiada. Mihaly walczy zawzicie, by jego rwnie nie wepchnito. Drzwi si zamkny i winda ruszya. Pasztor podnis gow i obserwowa wiata docierajce na poziom szyny monobusu. Kropelka wody spada mu z chlupotem w lewe oko. Odwrci si i pustoszejcymi ulicami ruszy do domu. W mieszkaniu nad EgzoZoo przez jaki czas chodzi bez celu i rozmyla. Sprztajc resztki posiku, zsun sztuce i naczynia ze stou do pieca, obserwujc, jak jasny pomie podnosi si i je spala. Potem dyrektor znowu zacz chodzi. Hilary miaa nieco racji, chocia wczeniej uzna jej wypowiedzi za chorobliwe. Bo czy nie bya to choroba, e czowiek spdza ycie na poszukiwaniach, przypominajcych wyszukiwanie przez psa szorstkiej trawy, ktrej zjedzenie wywoa u niego wymioty? Co to by za tekst, ktry przychodzi mu czsto do gowy e cywilizacja to odlego, ktr czowiek stworzy midzy sob a swoimi ekskrementami? Blisze prawdy byoby powiedzenie, e cywilizacja to dystans, jaki czowiek stworzy midzy sob a

wszystkim innym, poniewa jednym z podstawowych poj kulturowych bya potrzeba prywatnoci. Kiedy, z dala od zgieku ognisk obozowych, czowiek wymyli pokoje, stanowice bariery, za ktrymi praktykowa swoje intymne rytuay. Medytacja powstaa ze zwykej potrzeby abstrakcji, artystyczne indywidualnoci z ludowych rzemios, mio z seksu, a pojcie jednostki zrodzio si w wiecie plemion. Ale czy bariery maj warto, kiedy czowiek napotyka na swojej drodze obc kultur? I czy jedn z trudnoci w osigniciu porozumienia z poobami nie jest niedostateczne uwiadomienie sobie, jak silny wpyw maj na nas nasze obyczaje? To jest dobre pytanie, pomyla Pasztor i niech go diabli, zamierza wanie teraz sprawdzi je w praktyce. Wsiad w wind i zjecha na parter. W EgzoZoo panoway ciemnoci; sycha byo tylko grzechot i rwnoczesny piskliwy szczk urzdze pracujcych w pomieszczeniu o zwikszonej grawitacji. Czowiek, zamknity w swej kulturze, tak bardzo si pali, by uwizi wraz ze sob inne zwierzta... Dyrektor wszed do pomieszczenia i wczyy si wiata. Dwa pooby wydaway si spa. Jedno z jaszczurkopodobnych stworze przebiego po ciele obcego i skryo si w jego fadach. Wielkie cielsko nie poruszyo si. Pasztor przeszed boczne drzwi i znalaz si na tyach klatki. Podnis nisk barierk i podszed do poobw. Oba otworzyy oczy z czym, co wygldao jak nieskoczone znuenie. Nie martwcie si, kochani. Przykro mi, e was niepokoj, lecz pewna pani, ktra bardzo si wami interesuje, zupenie niewiadomie naprowadzia mnie na nowe podejcie. Patrzcie, kochani, staram si by przyjazny. Zobaczcie sami. Chc do was dotrze, pomcie mi. Dyrektor Londyskiego EgzoZoo zdj spodnie, kucn przy stworzeniach i nadal przemawiajc do nich agodnie, odda stolec na plastikow podog.

Rozdzia smy

Jakesz przewidujcy bye, chrzczc ten wiat nazw Grudgrodd, Kosmopolito stwierdzi Trzeci Polita. Wyjaniem szereg razy, dlaczego moim zdaniem nie moemy duej pozosta na Grudgrodd odpar wity Kosmopolita, kiedy dwa utody leay wygodnie obok siebie. A ja jeszcze raz powtrz swoje. Nie wierz, e metal moe by na tyle mocny, by wytrzyma wystrzelenie w gwiezdne krlestwa. Nie zapominaj, e jako kapan uczestniczyem w kursie powiconym pkaniu metalu. Poza tym ten metalowy przedmiot nie mia ksztatu waciwego dla statku kosmicznego. Wiem, e nie naley by zbyt dogmatycznym, lecz trzeba si przecie oprze na jakich zaoeniach... chocia szanuj te twj kosmopolityzm. Mw, co chcesz, ale czuj, e Trzy Soca nie lni na tych niebiosach... Zreszt i tak nie wierz, e te liche ywe formy kiedykolwiek pozwol nam zobaczy swoje niebo. Mwic to, wity Kosmopolita obrci jedn z gw i przyjrza si lichej ywej formie, ktra wykonywaa sw naturaln funkcj fizjologiczn kilka stp od nich. Wydao mu si, e rozpoznaje w tej lichej ywej formie jednego z nielicznych tutejszych, u ktrych zwyczaje utodw nie budziy wstrtu. Na pewno nie by to ten osobnik, ktry wystrzeli w ich kierunku strumieniem zimnej wody z wa. Ani przypuszczalnie ten, ktry siadywa w pobliu z jakimi urzdzeniami i dwoma asystentami (bez wtpienia byli oni w tym wiecie ekwiwalentami przedstawicieli stanu duchownego), ewidentnie prbujc jego i Trzeciego Polit namwi do porozumienia. Licha ywa forma wstaa i ponownie otoczya si szmatka, skrywajc doln cz ciaa. Jakie to interesujce! zawoa Polita. Zachowanie tego osobnika potwierdza hipotezy, ktre omawialimy par dni temu. Rzeczywicie, w wikszoci szczegw. Tak jak sdzilimy, tutejsi, podobnie jak my, maj dwie gowy: jedn do mwienia, drug natomiast do

wydalania. Zabawne jest, e z dolnej gowy wyrasta im para ng. Tak, by moe mimo wszystko masz racj, Ojcze-Matko. Wbrew wszelkiej logice, moe faktycznie ogromnie si oddalilimy od Trzech Soc, gdy trudno sobie wyobrazi taki okropny absurd na planetach pod naszymi socami. Dlaczego twoim zdaniem ten osobnik wanie tutaj przyszed odprawi swj rytua wydalenia? Kosmopolita zakrci jednym z palcw w gecie skonfundowania. Hmm... Chyba raczej nie uwaa naszej klatki za wite miejsce nawoenia. Moe wypeni tutaj rytua tylko po to, by pokaza nam, e nie tylko my jedni posiadamy zdolno do urodzajnoci. A moe, z drugiej strony, przyszed tu z ciekawoci, chcc zobaczy, jak si zachowamy. Obawiam si, e chwilowo musimy uzna, i sposb mylenia cienkonogich jest nam zbyt obcy, bymy mogli go waciwie zinterpretowa, za nasze prby wyjanienia ich zachowania s zbyt utodomorficzne. Skoro ju jestemy przy tym temacie... nie chc ci niepokoi... Nie, nie, jako Kosmopolita musz niektre uwagi zatrzyma dla siebie. Och, prosz ci... Jest nas tu tylko dwch, a ju wczeniej podzielie si ze mn wieloma swoimi cennymi i gbokimi spostrzeeniami, ktrych w wikszej grupie nigdy by mi nie powiedzia. Mw dalej, bagam ci. Obca forma ycia staa blisko i obserwowaa. Utody wiedziay, e czowiek nie jest w stanie zbyt dugo zachowa milczenia. Ignorujc go, Kosmopolita zacz wyjania swj punkt widzenia Trzeciemu Policie ostronie, poniewa wiedzia, na jak niebezpieczny teren wkracza. Kiedy jeden z jego grorgw zacz mu peza pod brzuchem, Kosmopolita klepniciem przywoa go do porzdku ze stanowczoci, ktra zaskoczya nawet jego samego. Nie chc, eby ci zaniepokoio to, co ci powiem, synu, chocia jestem wiadomy, e pocztkowo moesz uzna, e podwaam podstawy naszej wiary. Pamitasz moment, w ktrym cienkonodzy przyszli do nas w ciemnociach? Leelimy wtedy w gnojowisku przy boku naszej arki... Mimo i byo to chyba dawno temu, nie zapomniaem. Cienkonodzy przyszli do nas wtedy i natychmiast zamienili wielu z nas w stadium padliny. Pamitam. Najpierw si przestraszyem i podpezem blisko ciebie. A potem? Kiedy zabrali nas swoim koowym wzkiem do wysokiego przedmiotu z metalu, hmm... moe to bya ich arka gwiezdnych krlestw... opanowa mnie

tak wielki wstyd, e nie wybrano mnie, bym odbywa dalej cykl utoddammp, e ledwie docieray do mnie inne wraenia. Cienkonogi wydawa jakie sygnay ustami grnej gowy, jednak utody rozmawiay w wyszym pamie syszalnoci (stosownym dla dyskusji o sprawach prywatnych), ignorujc intruza. Mj synu podj wity Kosmopolita trudno mi to powiedzie, poniewa nasz jzyk naturalnie nie ma odpowiednich ku temu poj, jednake... istnieje moliwo, e sposb mylenia tych form ycia jest rwnie obcy, jak obcy jest ich ksztat... Nie mwi jedynie o wyszym myleniu, ale o caej ich konstrukcji psychicznej. Od dugiego czasu tak jak ty czuj swego rodzaju wstyd, e szeciu naszych towarzyszy wybrano do przemiany, a nas nie. Ale... przypumy, Blugu Lugugu, e te formy ycia wcale nie dokonay wyboru... przypumy, e zabrali nas przypadkowo. Przypadkowo? Zaskakujesz mnie, uywajc takiego wulgarnego sowa, Kosmopolito. Upadek licia lub plusk kropli deszczu mog by eee... przypadkowe, jednak w przypadku wyszych ywych form wyszych ni botne snwitche... fakt, e tworz cz yciowego cyklu, uniemoliwia jakikolwiek przypadek! Twoja miara odnosi si do istot ze wiatw Trzech Soc. Lecz te stworzenia z Grudgrodd, ci cienkonodzy... mog stanowi przykad innego i sprzecznego wzoru. W tym momencie ywa forma opucia utody. Gdy znikna, wiato w pomieszczeniu przygaso. Zupenie nie zainteresowany tym niewiele znaczcym zjawiskiem Kosmopolita nadal szuka odpowiednich sw. Twierdz, e w pewien sposb te stworzenia moe nie maj wobec nas dobrych zamiarw. Jest takie sowo z Wieku Rewolucji, ktre tutaj pasuje... ci cienkonodzy mog by li! Znasz sowo zy ze swoich nauk? To jaki typ choroby, prawda? spyta Polita, przypominajc sobie lata, kiedy pogra si w labiryntach ssania mzgu w epoce Mile Widzianego Biaego. Hmm, szczeglny typ choroby. Czuj jednak, e ci cienkonodzy s li w zupenie inny sposb... By moe zo nie jest dla nich wcale chorob. Czy dlatego nie chciae, bymy si z nimi porozumieli? Nie, nie. Po prostu pozbawiony bajora nie czuj si bardziej przygotowany do konwersowania z obcymi, ni oni prawdopodobnie byliby przygotowani do rozmowy ze mn bez materiaw, w ktrych skrywaj ciaa. Gdy zrozumiej ten podstawowy fakt, moe sprbujemy z nimi pomwi, chocia podejrzewam, e ich mzgi mog by bardzo ograniczone, na co wskazuje skala ich gosu. Z pewnoci jednak nie odezw si do nich, pki

nie zdadz sobie sprawy, e mamy pewne podstawowe potrzeby... Kiedy to pojm, moe warto si bdzie z nimi skontaktowa. Ta kwestia... za. Niepokoi mnie, e mylisz w ten sposb. Synu, im duej rozwaam przesze zdarzenia, tym bardziej si skaniam do takiej oceny. Blug Lugug, ktry od stu osiemdziesiciu lat znany by jako Trzeci Polita, umilk zakopotany. Przypomina sobie coraz wicej szczegw na temat za. Istniao w Wieku Rewolucji. Utody doyway tysica stu lat, a Wiek Rewolucji zakoczy si a trzy tysice generacji temu. Tym niemniej jego skutki cigle daway o sobie zna w codziennym yciu na Dapdrof. Na pocztku tamtego zdumiewajcego okresu urodzi si Manna Warun. Wane byo, e wyklu si podczas szczeglnie kataklizmowego entropicznego sonecznego rozdziau orbitalnego, wanie tego esrd, podczas ktrego Dapdrof, przechodzc od Szafranowego Umiechnitego do tego Nachmurzonego, straci swj may ksiyc, Woback, ktry odtd samotnie ciga swoje przeznaczenie po anomalnym kursie. Manna Warun zgromadzi zwolennikw i opuci uwicone bajora i grzdki saaty swojego ludu. Jego grupa ruszya na pustkowie i spdzia tam wiele lat na udoskonalaniu i rozwijaniu staroytnych i tradycyjnych talentw utodw. Jedni przedstawiciele odchodzili od grupy, inni do niej doczali. Wedug opowieci starych kapanw tkwili tam sto siedemdziesit pi lat. Podczas tego okresu stworzyli co, co Manna Warun nazwa rewolucj przemysow. Nauczyli si wtedy wytwarza znacznie wicej metali ni znali ich wspczeni: twarde metale, ktre mona byo wypra w cienkie blachy, przenoszc nowe formy energii wzdu ich dugoci. Rewolucjonici gardzili chodzeniem na wasnych szeciu nogach, zaczli wic jedzi rnego typu wieloodnowymi pojazdami lub latali w powietrzu wehikuami ze skrzydami. Tak powiaday stare legendy, chocia nie ulegao wtpliwoci, e musiao tkwi w nich sporo przesady. Kiedy jednak rewolucjonici wrcili do reszty ludu, by sprbowa przekona towarzyszy do nowych doktryn, jedna zwaszcza ich nowa cecha wydaa si pozostaym obca. Rewolucjonici gosili mianowicie i dramatycznie stosowali w praktyce stan, ktry nazywali czystoci. Mnstwo utodw (jeli mona wierzy starym relacjom) byo dobrze usposobionych do wikszoci proponowanych innowacji. Szczeglnie podoba im si pomys zagodzenia warunkw macierzystwa poprzez wprowadzenie jednej bd wielu metod, obalajcych konieczno ssania

mzgu. Przez wikszo z pidziesiciu lat dziecistwa utoda matka bya zaangaowana w ssanie mzgu swojego potomka zgodnie ze skomplikowanymi prawami i tradycj ustn, ktre stanowiy histori rasy i jej zwyczaje, natomiast rewolucjonici uczyli, e z t czynnoci mona sobie poradzi za pomoc pewnego mechanizmu. Jednake czysto bya czym zupenie innym prawdziw rewolucj! Pojcie to byo trudne do zrozumienia, choby tylko dlatego, e atakowao absolutne korzenie jestestwa. Sugerowao, e naley porzuci ciepe brzegi bota, w ktrych dotd rozwijay si utody, opuci bajora, bagna i gnojowiska, stanowice do tej pory skuteczne substytuty bota, oraz maych arocznych pasoytw, grorgw, tradycyjnych towarzyszy wielkich stworze. Manna i jego uczniowie dowodzili, e moliwe jest ycie bez caego tego niepotrzebnego luksusu (czasem uywali te terminu brud). Czysto miaa by ich zdaniem dowodem postpu. Owiadczyli po prostu, e w epoce nowoczesnej rewolucji boto jest ze! W ten sposb rewolucjonici przeksztacili brak w cnot. Egzystowali na pustkowiu, daleko od bajor i ochronnych drzew ammp, gdzie boto i wszelkie pyny byy rzadkie. W tej surowoci zrodzia si ich wiara. Posunli si zreszt dalej. Zachcony udanym pocztkiem, Manna Warun rozwin temat i zaatakowa ustalone przekonania utodw. Pomaga mu w tym jego gwny ucze, Creezeazs. Creezeazs zaprzeczy, e dusze utodw rodz si w ich niemowlcych ciaach z ammpw i e stadium padliny nastpuje po stanie cielesnym. Albo raczej nie mg zakwestionowa, e czci ciaa w stanie cielesnym zostaj wchonite w boto, a stamtd wycigaj je ammpy, stwierdzi zatem, i nie istnieje adne podobne przeniesienie dla duszy. Nie mia zreszt dowodw na potwierdzenie swojej tezy; bya to tylko emocjonalnie wyraona opinia, wyranie narzucajca utodom porzucenie ich naturalnych obyczajw. A jednak Creezeazs znalaz zwolennikw, ktry mu zaufali. Zwolennicy ci zaczli stosowa dziwne prawa moralne, nakazy i zakazy. Trudno jednak zaprzeczy, e osobniki te posiady pewn moc. Miasta Pustkowia, do ktrych si wycofay, pony wiatem w ciemnociach. Uprawiali ziemi za pomoc niezwykych metod, a ta rodzia im osobliwe owoce. Zaczli zakrywa otwory casspu. Zmieniali si z samca w samic w tempie bezprecedensowym, folgujc sobie bez rozmnaania. Cechoway ich take inne obce rodzaje zachowania. A jednak bynajmniej nie wygldali na szczliwszych zreszt nie gosili prymatu szczcia, rozprawiajc raczej o

obowizkach i prawach oraz o tym, co uwaali za dobre lub ze. Jedna wielka rzecz, ktr osignli rewolucjonici w swoich miastach, poruszya jednak wyobrani wszystkich. Utody posiaday niesamowite zdolnoci poetyckie, std wziy si ich ogromne zbiory opowieci, eposw, piosenek, przypiewek i oratorskich popisw. Ten wanie aspekt wykorzystali rewolucjonici, wbudowujc cz swojej maszynerii w staroytne nasienie drzewa ammp i wysyajc je daleko w niebiosa. Na takiej arce znalaz si Manna Warun. Odkd pamitali, jeszcze zanim ssanie mzgw uczynio z utodw to, czym byli teraz, nasion drzewa ammp uywano jako pojazdw, ktrymi przemieszczali si do mniej zatoczonych czci Dapdrof. Podre na mniej zatoczone wiaty miay w sobie swego rodzaju zwariowan stosowno. Tkwice nadal w bajorach skomplikowane sieci starych rodzin zaczy dostrzega sens czystoci. Kady z pitnastu wiatw, krcych wok szeciu planet Rodzinnej Gromady, bywa czasem widoczny goym okiem; wszystkie byy znane i podziwiane. Dowiadczenie dreszczyku zwizanego z odwiedzeniem ich mogoby by warte nawet wyrzeknicia si brudu. Nawrcone i zdeprawowane osobniki zaczy si wyprawia do Miast Pustkowia. I wtedy zdarzyo si co dziwnego. Rozesza si wie, e Manna Warun nie jest tak czysty, jak twierdzi. Podobno na przykad wylizgiwa si czsto z pustkowia i pobaa sobie w ukrytym bajorze. Pogoski rozprzestrzeniay si lotem byskawicy, a nieobecny Manna Warun nie mg oczywicie niczemu zaprzeczy. Osobniki, do ktrych docieray plotki, zastanawiay si, kiedy Creezeazs wystpi i oczyci imi przywdcy. W kocu Creezeazs rzeczywicie przemwi. Ciko, ze zami w oczach, mwic tylko poprzez swoje otwory ockpu, przyzna, e krce historie s prawdziwe. Manna naprawd by grzesznikiem, tyranem i lubi si tapla w bocie. Nie posiada cnot, ktrych wymaga od innych. Creezeazs owiadczy, e w gruncie rzeczy towarzysze przywdcy szczeglnie on sam, przyjaciel i prawdziwy ucze Manny Warana zrobili wszystko, co w ich mocy, by tamtego powstrzyma. Mimo to Manna wybra zo. Teraz, kiedy ta smutna wie si rozesza, istniao tylko jedno wyjcie: Manna Warun musia odej. Jego odejcie byo w interesie publicznym. Ma si rozumie, e nikt si z tego nie cieszy, niestety istniao co takiego jak obowizek. Lud mia prawo do ochrony, w przeciwnym razie zo cakowicie zniszczy dobro. Niewielu utodom podobaa si ta propozycja, chocia wszyscy zrozumieli

punkt widzenia Creezeazsa. Mann Waruna trzeba byo wypdzi. Kiedy prorok wrci z gwiazd, na ldowisku arki czeka wic na niego komitet powitalny. Jeszcze zanim arka wyldowaa, wybuchy zamieszki. Pewien mody utod, ktrego lnica, lecz zatrwaajco popkana skra sugerowaa gbok higieniczno (przedstawiciele Korpusu Rewolucji nazywali siebie wtedy Higienicznymi) wskoczy na jakie pudo, wycign wszystkie koczyny i wrzasn przeraliwie niczym parowy gwizdek, e Creezeazs dla wasnych korzyci kama na temat Manny i wszyscy, ktrzy za nim podyli, to zdrajcy. W tym momencie doszo do bezprecedensowego zdarzenia, doszo do niego, mimo i arka gwiezdnych krlestw spyna z niebios: wybucha walka i jaki utod ostrym metalowym prtem przyspieszy przejcie Creezeazsa w nastpny etap jego cyklu utoddammp. Creezeazs! wysapa Trzeci Polita. Dlaczego nagle wspomniae imi tego nieszcznika? spyta Kosmopolita. Rozmylaem o Wieku Rewolucji. Creezeazs by pierwszym utodem w naszej historii, ktry bez udziau dobrej woli przeszed etap cyklu utoddammp odpar Blug Lugug, wracajc do teraniejszoci. To byy ze czasy. Ale moe skoro ci cienkonodzy take wydaj si znajdowa przyjemno w czystoci, rwnie przyspieszaj pewnym osobnikom przechodzenie cyklu bez udziau dobrej woli. Jak powiedziaem, cienkonodzy s li w jaki naturalny sposb. My za jestemy ich przypadkowymi ofiarami. Blug Lugug maksymalnie wycofa koczyny, zamkn oczy i otwory, po czym tak si rozcign, e wyglda jak ogromna ziemska kiebasa. W ten sposb wyraa kapaski niepokj. Nic w ich sytuacji nie wydawao si usprawiedliwia mocnych sw Kosmopolity. Co prawda, jeli posiedz tutaj zbyt dugo, zrobi si nudno utod potrzebowa mniej wicej co pi lat zmiany scenerii. Poza tym odraajcy by bezmylny sposb, w jaki tutejsze ywe formy usuway lady swej yznoci. Jednake okazyway te dowody dobrej woli: dostarczay jedzenia i szybko nauczyy si nie przynosi niepodanych przedmiotw. Z czasem i odrobin cierpliwoci moe nauczyyby si i innych uytecznych rzeczy. Drug stron medalu stanowia kwestia za. Naprawd moliwe, e tutejsze formy ycia dotkn ten sam rodzaj szalestwa, jaki istnia w Wieku

Rewolucji na Dapdrof. A jednak absurdem byoby udawa, e cokolwiek powiedzie o cienkonogich nie mieli oni rwnowanego ewolucyjnego cyklu z cyklem utoddammp. A tylko dla czego tak podstawowego utody mogly ywi gboki szacunek, oczywicie, na swj wasny sposb. Sprawy zatem przedstawiay si nastpujco: Wiek Rewolucji by wybrykiem, zwyczajnym krtkotrwaym wyskokiem, trwa bowiem zaledwie piset lat poow dugoci ycia i sporo utodw nawet o nim nie wiedziao. Byby to naprawd niezwyky zbieg okolicznoci, gdyby cienkonodzy przypadkiem mieli obecnie ten sam problem. Czsto si zdarzao, e osoby, ktre uyway gwatownych sw typu zy i przypadkowa ofiara, sw zwizanych z szalestwem... same znajdoway si o krok od popadnicia w szalestwo. Czyli e wity Kosmopolita... Na sam myl o tym Polita a zadra. Jego mio do Kosmopolity pogbia fakt, e starszy utod matkowa mu podczas jednej ze swych eskich faz. Teraz powinni go pocieszy inni czonkowie ich bajora; bez dwch zda nadesza pora powrotu na Dapdrof. Co oznaczao, e powinni porozmawia z tymi obcymi i ponagli ich do powrotu. Kosmopolita zabroni porozumienia zreszt, cakiem susznie w ramach etykiety, prawdopodobnie jednak w aktualnej sytuacji naleao odej od tego zalecenia. By moe pomyla Blug Lugug mgbym wybra jednego z obcych i sam sprbowa z nim pomwi. Nie powinno by trudno ich zrozumie. Pamita kade zdanie, ktre cienkonodzy wypowiedzieli w jego obecnoci od chwili ich przybycia metalowym przedmiotem. Te sowa nie miay dla niego adnego sensu, lecz pewnie uda mu si je jako wykorzysta. Przez jeden ze swoich otworw ockpu powiedzia: Wilfredzie, nie masz przypadkiem rubokrtu w kieszeni? O co pytasz? odezwa si Kosmopolita. O nic. To taka gadka cienkonogich. Zapadszy w milczenie, ktre cieszyo go mniej ni zwykle, Trzeci Polita wrci do myli o Wieku Rewolucji na wypadek gdyby istniay jakie uyteczne paralele z obecn sytuacj. Wraz ze mierci Creezeazsa i powrotem do domu Manny Waruna kopoty tylko si wzmogy. Mona by powiedzie, e zo po prostu kwito. Spor ilo utodw pchnito bez udziau dobrej woli w nastpn faz ich cyklu. Mann po powrocie z lotu ark gwiezdnych krlestw oczywicie straszliwie zirytowa fakt, e bieg wypadkw w Miastach Pustkowia obrci

si przeciwko niemu. Sta si jeszcze wikszym ekstremist ni przedtem. Jego ludzie mieli si zupenie wyrzec kpieli botnych. Zamiast tego, do kadego mieszkania dostarczano teraz wod. Wszystkim utodom kaza zakrywa otwory casspu. Zabroni uywania olejkw skrnych. Zamierza przyspieszy rozwj przemysu. I tak dalej. Jednake nasiona niezadowolenia zasia ju wczeniej Creezeazs i jego zwolennicy, tote prdko doszo do jeszcze wikszego rozlewu krwi. Wiele osobnikw wrcio do swych rodowych bajor, skazujc na powolny upadek Miasta Pustkowia, ktrych mieszkacy walczyli ze sob. Wszyscy aowali Manny, poniewa szczerze go podziwiali i tego podziwu nic nie mogo osabi. Szczeglnie szeroko dyskutowano i chwalono jego podr midzy gwiazdy. Duo wiedziano, nawet ju w tamtym okresie, o ssiednich ciaach niebieskich znanych jako Rodzinna Gromada, a zwaszcza o trzech socach, Mile Widzianym Biaym, Szafranowym Umiechnitym i tym Nachmurzonym, wok ktrych kolejno kry Dapdrof, gdy jeden esro zastpowa inny. Te soca i inne planety w gromadzie byy dla utodw tak swojskie (a rwnoczenie tak obce), jak Gry Okoobiegunowe na Pnocnym Shunkshukkun Dapdrof. Oprcz nieszcz Wiek Rewolucji przynis te okazj zbadania tych dalekich miejsc. Pojawia si szansa, by zwyky utod znalaz w gwiazdach to, czego pragn, czyli spokj i szczcie. Higieniczni kontrolowali wszystkie podre do gwiezdnych krlestw. Masy, ktre pozostay nie nawrcone, ruszyy w pielgrzymk do Miast Pustkowia i wkrtce si dowiedziay, e mog wzi udzia w eksploracji innych wiatw pod jednym z dwch warunkw: albo najpierw si nawrc i bd przestrzega surowych przykaza Manny Waruna, albo mog wydobywa materiay potrzebne do budowy gwiezdnych arek bd suce do produkcji paliwa do ich silnikw. Wikszo ochotnikw wybieraa prac fizyczn. Grnictwo przychodzio im atwo. Czy utody nie powstay z maych ryjcych stworze podobnych do botnego kreta haprafrufa? Utody zatem chtnie zajmoway si eksploatacj rud i niebawem proces budowania gwiezdnych arek sta si rutynowy, niemal przypomina sztuk ludow w rodzaju tkania, pisanie wierszy czy upraw grzdek. Szybko zatem podre przez gwiezdne krlestwa stay si rwnie atwe i swojskie, szczeglnie kiedy odkryto, e wok Trzech Soc i ssiadujcych z nimi trzech innych

gwiazd kry jeszcze siedem wiatw, na ktrych ycie mogoby by prawdopodobnie prawie rwnie przyjemne jak na Dapdrof. Pniej naprawd nadszed okres sielskiego ycia na innych planetach: na przykad na Buskey czy na Clabshubie, gdzie prdko zaprowadzono system utoddammp. Tymczasem sekta Higienicznych rozpada si na przeciwne sobie odamy; jedne praktykoway chowanie wszystkich koczyn, inne uboleway nad takim zachowaniem, uwaajc je za niemoralne. W kocu wybuchy trzy nuklearne Wojny Mdrej Postawy i nieskalane dotd oblicze rodzinnej planety ulego zupenie niehigienicznemu bombardowaniu, ktrego zatrwaajca skala (zniszczenie wielu mil pieczoowicie uprawianych lasw i krainy bagien) zupenie zmienia warunki klimatyczne na okres okoo stu lat. Wynike w efekcie tych bezmylnych dziaa wstrzsy pogodowe, po ktrych nastpia seria srogich zim, stanowiy najbardziej radykalne z moliwych podsumowanie okresu wojen. Skutek by taki, e niemal wszyscy Higieniczni niezalenie od przynalenoci do zwalczajcych si odamw przeszli w stadium padliny. Sam Manna znikn; jego koca nikt nigdy nie pozna na pewno, chocia legenda mwia, e nastpny etap jego istnienia reprezentowa pewien szczeglnie pikny ammp, rosncy wrd ruin najwikszego z Miast Pustkowia. Powoli wrcio stare i sensowniejsze ycie. Z pomoc utodw powracajcych z innych planet rodzima populacja szybko si odrodzia. Odnowiono zbiorniki wodne, pracowicie odrestaurowano bagna, utworzono gnojowiska wedug tradycyjnych wzorcw, wszdzie ponownie posadzono ammpy. Miasta Pustkowia pozostawiono wasnemu upadkowi. adnego utoda nie interesowaa ju etyka czystoci. Prawo i kult nieczystoci powrciy z dawn moc. Tym niemniej niezalenie od poniesionych kosztw, przemysowa rewolucja przyniosa te pozytywne skutki i nie o wszystkich zapomniano. Podstawowe osignicia techniki niezbdne dla utrzymania podry w gwiezdne krlestwa trafiy do przedstawicieli staroytnego stanu duchownego, powicajcych si sprawie szczcia utodw. Kapani uprocili wszelk procedur, zmienili j niemal w zwyczajowy rytua i pilnowali, by teoria lotw bya przekazywana z matki na syna poprzez proces ssania mzgu, wraz z reszt tradycji ustnej gatunku. Wszystko to dziao si trzy tysice generacji i prawie rwnie wiele kolejnych esro temu. Cae pokolenia poznaway histori poprzez ssanie mzgu. W obu mzgach Bluga Luguga ywo tkwio wspomnienie

ohydnych, deprawujcych pogldw Manny i innych Higienicznych. Trzeci Polita szczyci si bowiem tytuem najbrudniejszego i najzdrowszego reprezentanta stanu kapaskiego swej generacji. A po absurdalnych frazach moralnego potpienia, ktre wygosi Kosmopolita, Blug Lugug wiedzia, e czysto narzucana jego staremu ciau przez cienkonogich, oddziaywuje te na jego mzgi. Najwyszy czas co zrobi!

Rozdzia dziewity

Slogan wykorzystywany z takim powodzeniem na opakowaniach tabletek nasennych: Wikszo ludzi prowadzi ycie pene cichej desperacji, wymyli pewien amerykaski mdrzec jeszcze w dziewitnastym stuleciu. Nazywa si Thoreau i nie sposb odmwi racji jego stwierdzeniu, e niepokj, a nawet nieszczcie czsto rodzi si w duszach osb, ktre na pierwszy rzut oka wydaj si uosobieniem szczcia. A jednak, ze wzgldu na konstrukcj ludzkiej natury, odwrotna sytuacja rwnie jest moliwa i czasem w warunkach pozornie sprzyjajcych wycznie czarnej rozpaczy, czowiek moe prowadzi ycie pene cichego szczcia. Bramy wizienia St. Alban otworzyy si i wypuciy wizienny autobus. Pojazd wytoczy si spod portalu zwieczonego napisem na aluminiowej tablicy: Zrozumie znaczy wybaczy, po czym skierowa si w stron dzielnicy zwanej Gejowskim Gettem. Pod takim w kadym razie mianem znaa j wikszo londyczykw, gdy jej mieszkacy uywali raczej okrele Dzielnica Jder, Joburg*, Kraina Czarw, Mineta City czy wielu mniej lub bardziej eufemistycznych nazw, jakie tylko przychodziy im do gowy. Getto zaoy rzd, zdajc sobie spraw, e niektre osoby, chocia dalekie od przestpczych intencji, nie potrafi y w ramach wymagajcej struktury, jak jest cywilizacja: nie podzielaj na przykad celw i motywacji wikszoci przecitnych istot ludzkich, nie widz sensu w pracy od dziesitej do szesnastej w dni powszednie, by dziki temu utrzyma maonk i x czy n dzieci. Tej grupie ludzi, ktra skupiaa geniuszy i neurotykw w rwnych proporcjach (czsto wewntrz tej samej osoby), pozwolono si osiedli w Gejowskirn Getcie, ktre poniewa nie byo w aden sposb kontrolowane przez organa porzdku publicznego niebawem stao si rwnie gniazdem przestpcw. W tym szczeglnym rezerwacie powstaa unikalna wsplnota, ktra spogldaa na monstrualn maszyneri reszty spoeczestwa usiujc z zewntrz skruszy jego
* Zbitka sw: jo (szkocki) kocha; burg potoczne amerykaskie okrelenie miasta (przyp. tum.).

ciany z t sam mieszanin strachu i moralnej dezaprobaty, z jak tamci przygldali si im. Wizienny pojazd zatrzyma si przy kocu stromej ulicy o klinkierowej nawierzchni. Wyskoczyo z niego dwch wieo zwolnionych winiw: Rodney Walthamstone i jego ekstowarzysz z celi. Pojazd natychmiast zawrci i odjecha, a jego drzwi zatrzasny si automatycznie. Walthamstone rozejrza si z niepokojem. Niezbyt okazae domki po obu stronach ulicy kuliy si za brudnymi ogrodzeniami, oddzielajcymi je od pasa odpadw i mieci. Za pasem odpadw i mieci natomiast wznosi si mur Gejowskiego Getta (cz tworzy rzeczywisty mur, cz za cile przylegajce do siebie wskie stare domy). Czy to tu? spyta Walthamstone. Dokadnie, Wal. Tu si zaczyna wolno. Tu moemy y tak, jak mamy ochot. Nikt nie bdzie z nas kpi. Poranne soce, promienny stary oszust, kado swe przelotne zoto i rozbite cienie na niezbyt zachcajce skrzydo Getta, Joburgu, Raju, Miasta Tykw, Ulicy Pedaw, Dzielnicy Cyckw. Tid ruszy ku niemu, a widzc, e Walthamstone si waha, chwyci go za rk i pocign ze sob. Powinienem opisa to, co w tej chwili robi, mojej starej ciotce Flo i Hankowi Quilterowi mrukn Walthamstone. Tkwi na rozdrou midzy starym yciem i nowym, tote naturalnie czu prawdziwe przeraenie. Chocia byli rwienikami, Tid by o wiele pewniejszy siebie. Pomylisz o tym pniej zauway Tid. Byli tacy faceci na statku kosmicznym... Jak ci mwiem, Wal, tylko frajerzy daj si zwerbowa na statki kosmiczne. Mam kuzyna Jacka, ktry si zacign, polecia na Charona i od razu wpakowa si w t gupi wojn z Brazylijczykami. Chod, Wal. Brudna rka zacisna si na brudnym przegubie. Moe jestem gupi. Moe w pierdlu mi si wszystko pomieszao... jkn Walthamstone. Do tego wanie su im wizienia. Moja biedna stara ciocia... Zawsze bya dla mnie taka dobra. Och, bo si rozpacz. Wiesz, e ja te bd dla ciebie dobry. Nie zdoawszy przekona swego towarzysza, zrezygnowany Walthamstone ruszy naprzd, prowadzony niczym owca na rze ku wejciu do Avernus*. Jednake wchodzenie do Avernus nie byo atwe. Na miakw
* Avernus aciska nazwa Averno, jezioro we Woszech, powstae w kraterze wygasego wulkanu. W staroytnoci z dnajeziora wydobyway si trujce gazy (pozostao

nie czekay szeroko otwarte bramy. Dwaj mczyni szli w stron domw, wspinajc si po gruzie i mieciach. Tid pocign drzwi jednego z domw, a te otworzyy si ze skrzypniciem. wiato soneczne nieufnie lizno wntrze, gdzie solidna betonowa ciana skruszya si w swego rodzaju schody. Tid zacz si po nich wspina bez sowa, a Walthamstone uzna, e nie ma wyboru, wic pody za przyjacielem. Po bokach widzia w mroku malekie pieczary niektre niewiele wiksze ni otwarte usta. Dostrzega te pcherze i baki, skrzepy i skazy, ktre utworzyy si podczas zastygania betonu, gdy zalewano nim krokwie. Schody doprowadziy ich ku oknu na tyach domu. Na jego widok Tid wyda okrzyk radoci, po czym odwrci si, by pomc swemu towarzyszowi. Przykucnli na parapecie. Ziemia opadaa z niego w postaci usypanego nasypu, poronitego dzikim dzigielem lenym, wysok traw i krzewami czarnego bzu. Ten dziki ogrd przecinay liczne cieki; jedne z nich biegy ku wysokim oknom ssiednich domw, inne opaday ku Gettu. Krcio si tu sporo osb. Jakie mniej wicej siedmioletnie nagie dziecko z gazetowym kapeluszem na gowie biegao od progu do progu i co krzyczao. Stare fasady pokryte warstwami brudu i rozjanione porannym socem wyglday rwnoczenie ponuro i wspaniale. Moja stara, droga dzielnica slumsw! zawoa Tid. Zbieg jedn z drek, depczc traw i poruszajc wysokie kwiatostany. Walthamstone zastanawia si zaledwie przez moment, po czym popdzi za kochankiem. *** Bruce Ainson w nastroju lekkiej desperacji zaoy paszcz, Enid tymczasem staa w drugim kocu korytarza i obserwowaa go z zaoonymi rkoma. Czeka, a ona si odezwie, wtedy mgby krzykn: Nic nie mw!, kobieta nie miaa jednake nic do powiedzenia. Popatrzy na ni z ukosa i mimo cakowitego skupienia na sobie, poczu dla niej co na ksztat wspczucia. Nie martw si owiadczy. Umiechna si i wykonaa nieokrelony gest. Bruce zamkn drzwi i odszed. Zapaci dziesi kredytw, wsiad w naron wind i wznis si na
wygasajcego wulkanu), w zwizku z czym uwaano je za przedsionek pieka. Uwiecznione przez Wergiliusza wEneidzie, ktry w pieni VI opisa zejcie do Eneasza (przyp. tum.).

poziom lokalnych ldowisk. Nieuwanie usiad na ruchomym krzele, ktre wynioso go wysoko w niebo na pas ruchu bezporedniego. Tu przesiad si do automatycznego monobusu. Gdy pdzi ku dalekiemu centrum Londynu, zaduma si nad awantur, ktr zrobi Enid po znalezieniu w gazecie wstrzsajcych nowin. Tak, niewtpliwie le si zachowa. le si zachowa, poniewa w obliczu takiego kryzysu nie widzia sensu zachowywa pozorw. Czowiek jest tak moralny, jak pozwalaj mu na to okolicznoci. W odpowiednich warunkach potrafi by bardzo opanowany, inteligentny i... niewinny. A nagle nieprzyjemne zdarzenia przybieraj posta pdzcej rzeki (spywajcej z widmowego, niewidocznego rda, ktre tworzyo si od nie wiadomo jak dugiego czasu), nioscej w swoich wodach wstrtne cuchnce problemy, a czowiek musi stawi im czoa i je rozwiza. Dlaczego kto miaby w obliczu takiego paskudztwa przyzwoicie si zachowywa? Powoli mija nieprzyjemny nastrj i Bruce otrzsa si z lekkiego szoku. Tak jakby zostawi go w domu, obarczajc nim Enid. Wiedzia, e przed Mihalym bdzie si musia odpowiednio zaprezentowa. Ale czy ycie musiao by a tak pode? Niewyranie przypomnia sobie pragnienie, ktre towarzyszyo mu podczas lat studiw i bada koniecznych dla uzyskania dyplomu Gwnego Odkrywcy. Mia wtedy nadziej, e znajdzie wiat skrywajcy si poza zasigiem Ziemi w mrocznych latach wietlnych, wiat istot, dla ktrych trud codziennej egzystencji nie stanowi tak straszliwego obcienia dla ducha. Chcia umie tak y. Obecna sytuacja sugerowaa, e nigdy nie bdzie mia okazji si tego nauczy! Dotarszy do olbrzymiego nowego punktu przesiadkowego na granicy waciwego miasta, punktu, ktry znajdowa si wysoko nad zewntrznym Londynem, Ainson przesiad si do wahadowca i polecia nim do Mihalyego Pasztora. Dziesi minut pniej krci si niecierpliwie przed sekretark dyrektora EgzoZoo. Wtpi, czy zdoa si z panem zobaczy dzi rano, panie Ainson. Nie umwi si pan wczeniej... Pasztor musi si ze mn zobaczy, moja droga dziewczyno. Moesz mnie zapowiedzie? Prosz! Z powtpiewaniem obgryzajc skrk przy paznokciu maego palca, sekretarka znikna w wewntrznej czci biura. Wrcia minut pniej i bez sowa stana z boku otwartych drzwi, by wpuci Brucea do gabinetu Mihalyego. Ainson min j poirytowany. Zawsze by dla niej miy,

umiecha si do niej i kiwa jej gow; najwyraniej jej zwyczajowe przyjazne nastawienie nie byo niczym wicej ni udawaniem. Przepraszam, e ci przerywam, jeste na pewno bardzo zajty oznajmi Pasztorowi zamiast powitania. Dyrektor bynajmniej nie zapewni swego starego przyjaciela, e ten w niczym mu nie przeszkadza. Nie przerwa te monotonnego chodzenia wzdu ciany przy oknie. Rzuci jedynie od niechcenia: Co ci do mnie przywiodo, Bruce? Jak si miewa Enid? Sdziem odpar Odkrywca, ignorujc drugie zupenie w tym momencie nieistotne pytanie e atwo si domylisz, co mnie tu przygnao. Lepiej sam mi powiedz. Ainson wycign z kieszeni gazet i rzuci j na biurko Pasztora. Nie czytae? Ten przeklty amerykaski statek... Gansas czy jak si tam nazywa... wyrusza w przyszym tygodniu na poszukiwania rodzinnej planety naszych poobw. Mam nadziej, e Amerykanom si poszczci. Nie zdajesz sobie sprawy ze straszliwej haby towarzyszcej temu zdarzeniu?! Nie zaprosili mnie do uczestnictwa w tej ekspedycji! Codziennie czekaem na wiadomo od nich. Nie przysza! Pewnie doszo do pomyki. Myl, e w takiej sprawie nie sposb popeni pomyki, Bruce. Rozumiem. Zatem jest to haba publiczna. Ainson sta nieruchomo i wpatrywa si w przyjaciela. Lecz czy Pasztor rzeczywicie by jego przyjacielem? Czy Gwny Odkrywca raco nie naduywa tego sowa tylko dlatego, e znali si od tak wielu lat? Podziwia wiele cech Pasztora, podziwia go za sukces jego technidram, za kierowanie Pierwsz Ekspedycj na Charona, podziwia, bo uwaa Mihalyego za prawdziwego czowieka czynu... Teraz przejrza na oczy i podejrzewa, e ma raczej do czynienia z playboyem biegym w salonowych gierkach, z wymylon przez dramaturga uud czowieka czynu, z imitacj, ktra w kocu ujawnia swj fasz poprzez spokj, z jakim ze swej ciepej posadki w EgzoZoo obserwowa teraz konsternacj przyjaciela. Mihaly, chocia jestem od ciebie o rok starszy, jeszcze nie czuj si gotw utkn na dobre na Ziemi. Jestem czowiekiem czynu i nadal potrafi dziaa. Myl, i to doprawdy bez faszywej skromnoci, e na kresach znanego wszechwiata nadal potrzebni s tacy ludzie jak ja. To ja odkryem pooby i nie zapomniaem o tym, nawet jeli inni ju nie pamitaj. Powinienem si znajdowa na pokadzie Gansasa, kiedy osignie on TP w przyszym tygodniu. Sdz, e gdyby tylko zechcia, mgby pocign za odpowiednie sznurki i zaatwi mi miejsce na tym

statku. Prosz ci... bagam... zrb to dla mnie, a przysigam, e ju nigdy o adn inn przysug ci nie poprosz. Po prostu nie mog znie haby zwizanej z pominiciem mnie w tak istotnym dla ludzkoci momencie, i to w taki sposb. Pasztor zrobi lekko drwic min, po czym podnis rk i potar podbrdek. Chciaby si czego napi, Bruce? Jasne, e nie! Dlaczego stale mi proponujesz alkohol, skoro wiesz, e nie pij?! Wybacz, ale musz sobie nala maego drinka, chocia normalnie nie mam tego w zwyczaju o tak wczesnej porze. Kiedy dotar do pary drzwiczek umieszczonych w cianie, doda: Moe poczujesz si lepiej, a moe gorzej, jeli ci powiem, e nie tylko z tob postpiono nikczemnie. Tutaj w EgzoZoo te si rozczarowalimy. Nie dokonalimy postpu w porozumieniu z tymi biednymi poobami, cho ju mielimy nadziej. Zdawao mi si, e jeden z nich zacz nagle bluzga po angielsku? Tak, bluzga to dobre sowo. Pozaziemski wyda z siebie seri bezadnych fraz, zadziwiajco dokadnie imitujc wymow osb, ktre kiedy do niego mwiy. Wyranie rozpoznaem wasny gos. Oczywicie mamy to wszystko na tamie. Niestety, do porozumienia nie doszo wystarczajco szybko, by uratowa te stworzenia. Otrzymaem wanie wiadomo od Ministra Spraw Pozaziemskich, e projekt zwizany z poobami niedugo zostanie zamknity. Ainson by zbyt skoncentrowany na wasnych problemach, by natychmiast zareagowa, tym niemniej gdy po chwili dotar do niego sens przemowy Pasztora, wrcz oniemia. Na wszechwiat Buzzarda! wrzasn wreszcie. Nie mona zamkn tego projektu ot tak, po prostu! To... przywielimy tutaj najwaniejsz rzecz, jaka kiedykolwiek zdarzya si w historii czowieka. Oni... nie rozumiem. Nie mog tego zamyka. Dyrektor Londyskiego EgzoZoo nala sobie ma whisky i wypi yk. Niestety, postawa ministra jest cakowicie zrozumiaa. Mn to zdarzenie wstrzsno nie mniej ni tob, Bruce, rozumiem jednak, jak do niego doszo. Nie jest atwo przekona og spoeczestwa czy choby samego ministra, e kwestii zrozumienia innej rasy... lub nawet zdecydowania, jak naley mierzy inteligencj jej przedstawicieli wobec naszej... nie sposb zakoczy w par miesicy. Wyo ci to bez ogrdek, Bruce: uwaano, e wiele zaniedbae, a teraz podobna opinia... plotka,

ktra rozprzestrzenia si lotem byskawicy... dotkna nas, tutaj. Ta pogoska uatwia decyzj ministrowi, to wszystko. Ale on nie moe przerwa pracy Bodleya Templea i innych. Poszedem do niego wczoraj wieczorem. Definitywnie zakoczy projekt. Dzi po poudniu pooby zostan przekazane do Departamentu Egzobiologii. Egzobiologii?! Dlaczego, Mihaly, dlaczego? Czy to spisek? Minister usiowa mnie przekona, mwic z optymizmem, ktry osobicie uwaam za bezpodstawny. W cigu paru miesicy Gansas ma zlokalizowa wicej poobw dokadnie ca planet. Wiele z podstawowych pyta, na przykad kwestia, jak bardzo rozwinite s te stworzenia, znajdzie wwczas odpowied i w oparciu o te odpowiedzi bdzie mona na nowo i znacznie skuteczniej sprbowa si z nimi porozumie. W tym momencie ciao Ainsona chwyci jaki rodzaj drczki. Potwierdziy si wszystkie jego najgorsze podejrzenia wobec si wymierzonych przeciwko niemu. Bezmylnie wzi od Pasztora zapalonego meskala i wessa jego aromat do puc. Powoli rozjanio mu si w gowie. Przypuszczam, e co wicej musi si kry za tym ruchem ministra. Dyrektor przyrzdzi sobie kolejnego drinka. Do tych samych wnioskw doszedem ostatniego wieczoru. Minister poda mi powd, ktry, chcemy czy nie, musimy zaakceptowa. Jaki to by powd? Wojna. Siedzimy sobie bezpiecznie na Ziemi i atwo zapominamy o tej wyniszczajcej wojnie z Brazyli, ktra trwa ju od tylu lat. Brazylia przeja Kwadrat 503 i wyglda na to, e nasze straty w ludziach s wysze ni donoszono. Aktualnie rzd od porozumienia z poobami bardziej interesuje si ich odpornoci na bl. Jeli w yach tych stworze kry jaka substancja, ktra sprawia, e zupenie nie dowiadczaj blu, rzd chciaby pozna jej skad. Jest to oczywicie potencjalna bro, ktra moe przeway szal wojny. Podsumowujc, najwaniejsze jest w tej chwili poznanie anatomii poobw. Musimy z nich zrobi jak najlepszy uytek. Ainson potar skronie. Wojna! Jeszcze wicej szalestwa! Nigdy nie przyszo mu to do gowy. Wiedziaem, e do tego dojdzie! Wiedziaem, e tak bdzie! Czyli e tamci zamierzaj poci na kawaki oba nasze pooby dorzuci gosem przypominajcym skrzypice drzwi. Zamierzaj je poci w najdoskonalszy sposb z moliwych.

Wprowadz im elektrody w mzgi, usiujc wywoa bl. Sprbuj tu przegrza, tam zmrozi. W skrcie... postaraj si odkry, czy pozaziemscy rzeczywicie nie odczuwaj adnego blu, a jeli tak, czy ta wolno od blu zrodzia si z naturalnej niewraliwoci, czy te spowodoway j jakie antyciaa. Gwatownie protestowaem przeciw caemu temu eksperymentowi, ale rwnie dobrze mogem zachowa milczenie, bo do decydentw nic nie dociera i tylko si im naraziem. Jestem tak samo zdenerwowany jak ty. Ainson zacisn pi i mocno ni potrzsn. Za tym wszystkim stoi Lattimore. Wiedziaem, e jest moim wrogiem, odkd go zobaczyem! Nigdy nie powiniene by pozwoli... Och, nie bd gupi, Bruce! Lattimore nie ma z tym nic wsplnego. Nie moesz si wszdzie dopatrywa spiskw. Zreszt, ostateczne sowo maj zwykle osoby u wadzy, a nie te, ktre posiadaj wiedz. Czasami naprawd dochodz do wniosku, e wikszo ludzi to szalecy. Tak, moe nawet wszyscy. Na przykad nie zaprosili mnie do lotu Gansasem! A przecie odkryem te stworzenia, znam je! Gansas mnie potrzebuje! Musisz mi pomc, Mihaly... w imi starej przyjani. Pasztor ponuro potrzsn gow. Nic nie mog dla ciebie zrobi. Widzisz, e sam nie jestem obecnie w askach. Wszyscy musimy dba przede wszystkim o wasne tyki. Poza tyrn, trwa wojna. Znowu uywasz tej odwiecznej wymwki! Wszyscy ludzie zawsze byli przeciwko mnie, zawsze. Mj ojciec by przeciwko mnie, tak samo moja ona, mj syn... a teraz ty. Miaem o tobie lepsze zdanie, Mihaly. Zostan publicznie poniony, jeli nie odlec na Gansasie i... nie wiem, co wtedy zrobi. Pasztor poruszy si niespokojnie, cisn mocniej szklaneczk z whisky i zagapi si w podog. Na pewno niczego wicej ode mnie nie oczekiwae, Bruce. W gbi serca wiesz, e nigdy niczego od nikogo nie oczekiwae. I na pewno nie bd w przyszoci. Nie dziw si, e moje rozgoryczenie ronie. Mj Boe, ycie naprawd jest cikie! Wsta, zduszajc niedopaek meskala w popielniczce. Sam wyjd powiedzia. Zdenerwowany, opuci pokj i przeszed obok ukradkowo zerkajcej sekretarki. Wcale nie czu si tak podle, jak si zaprezentowa maemu Wgrowi. Ale pomyla, e Mihalyemu dobrze zrobi, gdy zobaczy, e

niektrzy ludzie maj rzeczywiste problemy i nie s zwykymi pozerami. Podj wczeniejsze rozwaania. Czowiek nie szuka nowych planet (co kosztowao go sporo potu i wymagao powicenia) jedynie dla nadziei, e pewnego dnia znajdzie ras istot, dla ktrych jeli s wraliwe ycie jest czym wicej ni tylko ciarem. Nie, istniaa te druga strona tej monety! Czowiek lecia w kosmos, poniewa ycie na Ziemi jest piekem, poniewa... mwic dokadnie... wspegzystencja z innymi istotami ludzkimi to doprawdy istna katorga i nieprzerwany cig przemocy! Wprawdzie ycie na pokadzie statku te nie byo idealnie cudowne... Ten dra Bargerone, ktrego Ainson mia ochot oskary o wszystkie kopoty... Nie, nie byo cudowne, lecz przynajmniej wszyscy na statku mieli swoj pozycj, miejsce i stanowisko. Istniay te reguy, ktrych trzeba si byo trzyma i kary na wypadek, gdyby kto tych regu nie przestrzega. By moe w tym tkwi sekret poszukujcego ducha. Tak, moe zawsze pragnienie poznania tkwio w sercach wszystkich wielkich odkrywcw! Chocia poszukiwanie nieznanego nie byo atw prac, najwyraniej czyo si z mniejsz iloci niebezpieczestw ni te, ktre czaiy si w piersiach przyjaci i rodziny. Nieznane diaby lepsze s od tych, ktre ci znaj! Ainson skierowa si do domu rozgniewany, a jednoczenie jako zadowolony. Nigdy nie sdzi, e sytuacja tak radykalnie si zmieni! *** Kiedy Gwny Odkrywca opuci jego biuro, Mihaly Pasztor oprni szklank, odstawi j i cikim krokiem podszed do drzwi bocznego pokoju. Otworzy je. Mody czowiek siedzia w wielkim fotelu, palc meskala tak arocznie, jakby go jad. By szczupej budowy i mia schludn brdk, dziki ktrej wyglda na wicej ni swoje osiemnacie lat. Jego zwykle inteligentna twarz teraz, gdy zwrci j z niemym pytaniem w stron Mihalyego, wyraaa jedynie smutek i przygnbienie. Twj ojciec ju wyszed, Aylmerze owiadczy Pasztor. Rozpoznaem go po gosie. By tak podenerwowany jak zazwyczaj. Weszli razem do biura. Aylmer wsun meskala do popielniczki na biurku i spyta: Czego chcia? Czy to miao co wsplnego ze mn? Waciwie nie. Chcia, ebym mu zaatwi miejsce na pokadzie Gansasa. Wymienili znaczce spojrzenia. Na modej, lecz ju ponurej twarzy zacz

si ksztatowa zjadliwy umieszek. Po chwili obaj mczyni wybuchnli miechem. Jaki ojciec, taki syn! Mam nadziej, e mu nie powiedziae, i przyszedem do ciebie z identyczn prob? Oczywicie, e nie. Mia do swoich problemw. Mwic to, dyrektor EgzoZoo grzeba w biurku. Nie obra si, modziecze, e ci spawiam, jednak mam naprawd sporo pracy. Jeste pewny, e nadal chcesz wstpi do Korpusu Badawczego? Wiesz, e tak, wujku Mihaly. Czuj, e nie mog ju duej zosta na Ziemi. Rodzice skutecznie uniemoliwili mi pobyt tu, przynajmniej na razie. Chc polecie w kosmos i to jak najdalej. Pasztor ze wspczuciem kiwa gow. Tego typu ale sysza bardzo czsto i zawsze cierpliwie ich wysuchiwa, choby dlatego, e sam kiedy myla podobnie. W modoci czowiek nigdy nie wierzy, e nie istnieje adne daleko nawet w najodleglejszej galaktyce e nigdzie nie mona uciec przed samym sob. Wyoy dokumenty na blat biurka. Tu masz rozmaite papiery, ktrych bdziesz potrzebowa. Mj przyjaciel, Bryant Lattimore z USGN, doradca podczas tego lotu, wyjani wszystko Davidowi Pestalozziemu, ktrego mianowano kapitanem Gansasa. Poniewa twj ojciec jest powszechnie znany, postanowilimy, e wyruszysz w podr pod przybranym nazwiskiem. Bdziesz si nazywa Samuel Melmoth. Mam nadziej, e nie masz nic przeciwko temu maemu kamuflaowi? A dlaczego miabym mie? Jestem ogromnie wdziczny za wszystko, co dla mnie robisz, a do swojego nazwiska nie czuj si szczeglnie przywizany. Zacisn pici nad gow i rozpromieni si triumfalnie. Jak atwo si ekscytowa, gdy jest si modym, pomyla Mihaly. I jake trudna jest prawdziwa przyja midzypokoleniowa dwie osoby niby mogy si ze sob nie porozumie, a jednak wyglday czasem, jak przedstawiciele dwch rnych gatunkw dajcy sobie na migi znaki przez zatok. A co si stao z dziewczyn, z ktr bye zwizany? spyta. Och, z t! Mody Ainson na moment znowu przybra skwaszon min. Bya do niczego. Mam nadziej, e mi wybaczysz moj ciekawo, Aylmerze, lecz czy to nie wanie z jej powodu ojciec wyrzuci ci z domu? Cocie mu takiego oboje zrobili, e uzna to za niewybaczalne? Modzieniec popatrzy zaniepokojony.

 Daj spokj, na pewno moesz mi o tym opowiedzie bkn niecierpliwie Mihaly. Jestem czowiekiem tolerancyjnym i wiatowym, zupenie niepodobnym w tych kwestiach do twojego ojca. Aylmer umiechn si nerwowo. Zabawne, bo zawsze sdziem, e w wielu sprawach jestecie do siebie do podobni. Na przykad... Tak jak on, odbywae podre kosmiczne. aden z was nie lubi higienicznego, syntetycznego jedzenia, wic cigle jadacie starowieckie posiki, takie jak... hmm... usmaone kawaki misa zwierzcego. Zrobi gest sugerujcy obrzydzenie, po czym doda: Jeli jednak koniecznie nalegasz, zadowol twoj ciekawo. Pewnej nocy ojciec wszed po prostu nieoczekiwanie do mojego pokoju podczas swego ostatniego urlopu. Dziewczyna spaa wtedy w moim ku, a gdy ojciec otwiera drzwi, akurat caowaem j midzy udami. Ten widok prawie go przyprawi o apopleksj! Czy to ciebie take szokuje? Mihaly potrzsn gow ze wzrokiem spuszczonym na biurko i odpar: Mj drogi Aylmerze, mnie zaszokowao raczej twoje stwierdzenie, e wydaj ci si podobny w wielu sprawach do twojego ojca. A co do jedzenia... Nie widzisz, e kade kolejne pokolenie ludzi coraz bardziej oddala si od natury? Poprzez spoywanie syntetycznych pokarmw czowiek usiuje zaprzeczy istnieniu swojej zwierzcej natury. Stanowimy mieszanin zwierzcia i duszy, tote negacja jednej strony natury zubaa drug. Powiedziabym, e jest to argument rodem z epoki kamiennej, my wszake yjemy we wszechwiecie Buzzardowskim i powinnimy myle nowoczenie. Rozumiesz chyba, wujku, e zaszlimy zbyt daleko, by si spiera w kwestiach tego, co jest naturalne, a co nie jest. Tak? Dlaczego zatem tak ci oburza, e jadam miso zwierzce? Poniewa jest to samo w sobie... no c, jest to po prostu obrzydliwe! Lepiej ju id, Aylmerze, musz si teraz zaj formalnociami zwizanymi z przekazaniem dwch pozaziemskich istot specjalistom od wiwisekcji. ycz ci powodzenia. Rozchmurz si, wujku, sprowadzimy ci znacznie wicej osobnikw do eksperymentw! Wypowiedziawszy te bezmylne sowa wsparcia, Aylmer Ainson wepchn dokumenty do kieszeni, pomacha dyrektorowi EgzoZoo i wyszed.

Rozdzia dziesity

Gdyby przyspieszy upyw czasu, ogldan z kosmosu Ziemi i jej mieszkacw mona by uzna za jeden organizm, organizm czasem wstrzsany konwulsjami. Ludzkie kruszynki niczym mikroby pdziy komunikacyjnymi arteriami i skupiay si w rnych punktach globu, a punkty te zaczy wyglda jak owrzodzenia na naskrku kuli. Tak byo i teraz. Jednak gdy sytuacja zaczynaa wyglda chaotycznie i zapalnie, doszo do zmiany. Kruszynki odsuny si od gwnego obiektu na powierzchni, tworzc pozr uporzdkowania. w gwny obiekt wyrnia si obecnie jak krosta stanowica centrum infekcji, po czym nagle wybuch (tak przynajmniej to wygldao) i odlecia, natomiast dla oczu obserwatora podobni kruszynkom ludzie jakby nagle ustpi jaki nieznony nacisk rozproszyli si. Tymczasem wystrzelona drobinka materii ruszya w przestrze, by wykona wyznaczone zadanie. Ta szczeglna drobinka wystrzelonej materii bya statkiem kosmicznym o nazwie Gansas, ktr to nazw wygrawerowano na jego bokach berylowymi literami wysokimi na trzy jardy. Gdy jednak maszyna opucia Ukad Soneczny, jej nazwa staa si niemal nieczytelna nawet dla wszechwidzcego hipotetycznego obserwatora, poniewa statek uruchomi napd transponentny. Napd transponentny nalea do tych idei, ktre dugo czaj si na obrzeu ludzkiego umysu, nim czowiek w kocu zdoa je wyrazi. Najbardziej arliwie marz bowiem o wszechmocy ci najmarniejsi z marnych i zgoa bezsilni. Waciwie w sensie logicznym lot transponentny wydaje si wrcz przeciwstawny wszelkiej podry, powodujc, e statek tkwi nieruchomo, za wszechwiat porusza si w podanym kierunku. Niewtpliwie dokadniej wyjani t kwesti doktor Chosissy na swoim wykadzie podczas wiatowego kongresu w roku 2133. Powiedzia wtedy: Jakkolwiek zadziwiajce moe si to wydawa nam, ktrzy dorastalimy w wygodnej pewnoci fizyki Einsteinowskiej, zmiennym czynnikiem w nowych rwnaniach Buzzarda okazuje si by wszechwiat. Odlego mona

pokona. Zauwaylimy w kocu, e jest ona jedynie pojciem matematycznym, ktre w Buzzardowskim wszechwiecie istnieje w sposb rzeczywisty. Podczas lotu TP nie mona ju powiedzie, e kosmos otacza statek kosmiczny. Teraz powinnimy raczej twierdzi, e jest na odwrt: to statek kosmiczny otacza wszechwiat. A zatem speniy si staroytne marzenia i gra przysza posusznie do Mahometa. Radonie niewiadom niesprawiedliwej przewagi, jak posiada nad wszechwiatem, Hank Quilter opowiada nowym towarzyszom lotu o swoim ostatnim urlopie. Ty to naprawd masz szczcie, Hank mrukn jeden z mczyzn, ktry z powodu wiecznie przylepionego to twarzy cukierkowego umiechu zyska przezwisko Sodziutki. Szczerze zazdrocibym ci tej dziewczyny, gdybym nie podejrzewa, e poow historii o niej wymylie. Jeli nie wierzysz mi na sowo, stawaj do walki. Bdziemy si bi tak dugo, a ci przekonam odparowa Quilter. Prawda poprzez przemoc! rozemia si kto. A pokacie mi lepszy sposb stwierdzi Quilter, rwnie si umiechajc. Poniewa w jego opowieci rzeczywicie byo niewiele przesady, mieszyo go, e w niego wtpi. Gdyby kama, sytuacja byaby zupenie inna. Opowiem ci inn zabawn historyjk, ktra mi si przydarzya oznajmi wesoo. Na dzie przed moim wejciem na pokad Gansasa dostaem list od faceta, ktry spa na koi obok podczas lotu Mariestopes. Cakiem sympatyczny go nazwiskiem Walthamstone. Anglik. Pierwszej nocy po wyldowaniu upi si i zrobi mae wamanko. Zapaa go policja i trafi do wizienia. Sdzc po jego sowach, by wtedy w paskudnym nastroju. Tak czy owak, w pierdlu spotka jednego kolesia i nagle si okazao, e drogi Walthamstone ma identyczne preferencje seksualne jak w kole... Kole nad Walem popracowa, wiecie, no... Wyobraca go po swojemu! Tak wic gdy obu wypuszczono, Wal ruszy rczka w rczk z tym pedziem prosto do starego dobrego Ghettoville. W chwili obecnej podobno szczliwie sobie yj jak m z on! Zakoczywszy opowie, Quilter wybuchn miechem. Brodaty modzik nazwiskiem Samuel Melmoth, ktry dotd jeszcze si nie odzywa, mrukn pod nosem: Ta opowie nie wydaje mi si zbyt zabawna. Wszyscy potrzebujemy jakiego rodzaju mioci, co zreszt udowodniy twoje wczeniejsze historyjki. Mnie si zdaje, e twj przyjaciel zasuy sobie raczej na nasze

wspczucie. Quilter przesta si mia i zagapi si w Melmotha. Wytar usta rk. Co starasz si powiedzie, Mac? miej si po prostu z tego, e ludziom przytrafiaj si najdziwaczniejsze rzeczy. A dlaczego niby drogi Wally miaby potrzebowa twojej cholernej litoci? Mia wolny wybr, nie sdzisz? Po wyjciu z paki mg zrobi, co chcia, no nie? Melmoth wpatrzy si uporczywie w swego towarzysza, przybierajc zranion min, co upodabniao go do ojca, ktrego nazwiska obecnie nie nosi. Z tego co powiedziae, wynika, e ten twj Wally zosta po prostu uwiedziony. Okej, tamten kole go uwid, jasne. Ale powiedz mi stary, czy kadego z nas kto nie uwid w tym czy innym momencie naszego ycia? Zdradzilimy w ktrej chwili swoje zasady, prawda? Gdyby nasze zasady byy silniejsze, nie poddalibymy si, czy tak? A Wal mg bardziej uwaa... Gdyby jednak mia przy sobie jakich przyjaci... Caa ta sprawa nie ma nic wsplnego z przyjacimi, uwodzicielami, wrogami czy kimkolwiek innym. To wanie mwi. Wal sam zawini. Sami jestemy odpowiedzialni za wszystko, co nam si przydarza. No nie, teraz to walne niezy nonsens zaprotestowa Sodziutki. Wszyscy jestecie stuknici, w tym tkwi wasz kopot odwarkn Quilter. Sodziutki ma racj dorzuci Melmoth. Kady z nas zaczyna ycie z wiksz iloci problemw, ni potrafi rozwiza a do mierci. Suchaj, facet, przede wszystkim nikt ci nie prosi o opini. I mw za siebie warkn Quilter. Mwi. No c, wydawao mi si, e mwisz te o mnie. Nosz wasne nieszczcia na wasnych barkach, a poza tym uwaam, e czowiek posiada woln wol. Robi dokadnie to, co chc robi, rozumiesz? W tym momencie zaskrzypia interkom i rozlegy si sowa: Uwaga. Szeregowy Hank Quilter, koja numer 307, powtarzam Hank Quilter, koja numer 307, zgosi si natychmiast do Biura Doradcy Lotu na Pokad Obserwacyjny. Powtarzam, do Biura Doradcy Lotu na Pokad Obserwacyjny. Koniec komunikatu. Gderajc, Quilter ruszy wykona polecenie. *** Doradca Lotu, Bryant Lattimore, nie lubi swojego biura na Pokadzie

Obserwacyjnym. Jego wystrj wykonany zosta zgodnie z nowoczesnym stylem zwanym urorganicznym, tote ciany, podog i sufit pokryway plastikowe paskorzeby w rnych odcieniach. Wzr ukada si w powikszone siedemdziesit pi tysicy razy krysztay powierzchniowe tlenku molibdenu. Pomieszczenie zaprojektowano tak, by pasowao do modelu Buzzardowskiego wszechwiata. Doradca Lotu Bryant Lattimore nie lubi te swojej pracy. Rozlego si stukanie w drzwi i wszed szeregowy Quilter. Lattimore uprzejmie wskaza mu krzeso. Quilter, znasz cel naszej podry. Zamierzamy odkry rodzinn planet obcych, ktrzy jak mi si zdaje popularnie zwani s nososralami. Moje zadanie w szczeglnoci polega na formuowaniu z wyprzedzeniem pewnych rad, ktre bdziemy mogli wykorzysta po odkryciu planety. Przegldaem wanie list czonkw zaogi i natrafiem na twoje nazwisko. Leciae na Mariestopes, kiedy znaleziono pierwsz grup nososrali, zgadza si? Tak, prosz pana, byem wtedy w Korpusie Badawczym. Naleaem do grupy, ktra jako pierwsza spotkaa te stworzenia. Zastrzeliem trzy czy cztery, gdy nas zaatakoway. Widzi pan... Bardzo interesujce, Quilter... ale moe zaczniesz jeszcze raz od pocztku i opowiesz wszystko troch wolniej? Quilter opowiedzia wic swoj histori powoli i z detalami. Lattimore sucha, wpatrujc si w krysztay molibdenu, wrd ktrych tkwi uwiziony, po czym skin gow i podrapa si po nosie, poluniajc drobin zasuszonego smarka w jednym z nozdrzy. Jeste pewien, e nososrale was zaatakoway? spyta, zdejmujc okulary i gapic si na Quiltera. Szeregowiec zawaha si, zmierzy Lattimorea od stp do gw i zdecydowa si powiedzie prawd. Powiedzmy, e ruszyy ku nam, prosz pana. Wolelimy nie sprawdza, jakie intencje ma ich komitet powitalny. Lattimore umiechn si i ponownie zaoy okulary. Kiedy zwolni Quiltera, nacisn dzwonek i wesza Hilary Warhoon. Wygldaa bardzo elegancko w mskim mundurze z rowymi wyogami. Bysk w jej oczach sugerowa zachwyt Buzzardowskim wszechwiatem. Czy Quilter powiedzia co interesujcego? spytaa, siadajc przy s tole obok Lattimorea. Raczej midzy wierszami ni wiadomie. Jego opowie bya spjna i na pierwszy rzut oka zachowa si waciwie. Niestety, niewiele wiemy o

nososralach, jak je nazywaj i na razie trudno ustali, czy s one czym wicej ni tylko winiami. Quilter uwaa je za du zwierzyn, do ktrej si strzela, najlepiej tak, by zabi. Wiesz, nawet jeli oka si wybitnymi mylicielami, cholernie trudno bdzie nam si z nimi porozumie. Tak. Poniewa nawet jeli s genialnymi mylicielami, ich sposb mylenia znaczco si rni od naszego. Dokadnie tak. Nie tylko w tym tkwi zreszt problem. Filozofom, ktrzy yj w bocie, zapewne nie trafi do przekonania zapatrywania Ziemian. Na masach zreszt zawsze wiksze wraenie robio boto ni filozofowie. Na szczcie, pogldy mas nie maj na nas wpywu. Tak ci si zdaje? No tak, jeste kosmoklektyczk, Hilary, ja jednak braem ju wczeniej udzia w lotach TP i znam dziwne psychologiczne reguy panujce na pokadzie statku. Jest to jakby wyolbrzymiona wersja TV Na wschd od Suezu Kiplinga... Jak to szo: Wylij mnie statkiem gdzie na wschd od Suezu, tam; gdzie najlepsze jest to, co najgorsze, gdzie nie obowizuje Dziesi Przykaza.... Widzisz, Hilary, najlepsze okazuje si bardzo podobne do najgorszego, kiedy chodzisz po powierzchni planety lecej pod innym socem. I czujesz e... no c, jest to swego rodzaju nieodpowiedzialno... czujesz, e moesz zrobi wszystko, co tylko zechcesz, poniewa nikt na Ziemi ci za to nie osdzi. Niestety, gdy ty robisz to, co lubisz, masy tylko marz, o otrzymaniu pozwolenia na pjcie w twoje lady. Hilary Warhoon zabbnia w st czterema szczupymi palcami. Zabrzmiao zowrogo. Psiakrew, irracjonalne popdy czowieka s grone! Nie myl, e uoglniam. Czsto widziaem ludzi dziaajcych pod wpywem tego typu nastroju. Prawdopodobnie wanie co takiego zgubio Ainsona. Sam tego dowiadczyem. Obawiam si, e teraz ci nie rozumiem. Nie bd taka uraona. Wiem, e twj Quilter znajdowa przyjemno w strzelaniu do naszych pozaziemskich przyjaci. Polowanie, ten odwieczny dreszczyk emocji! Gdybym zobaczy gromad takich zwierzt szczypicych traw na sawannie, pewnie te zaczbym do nich strzela. Gos pani Warhoon nieco stwardnia. Co zrobisz, gdy znajdziemy rodzinn planet poobw? Wiesz, co zamierzam zrobi: dziaa zgodnie z logik i rozsdkiem. Wyznaczono nam konkretne zadania i nie lecimy tam dla przyjemnoci. Jestem jednake wiadomy, e jaka czsteczka mnie mwi: Lattimore, te

istoty nie odczuwaj blu. Jak kto, kto nie cierpi, moe mie ducha czy dusz albo by inteligentny... Czy potrafi doceni niewyobraalnie wspaniae dziea, takie jak poematy Byrona lub Symfonia Bohaterska Borodina? Jeli kto nie odczuwa blu, nie zrozumiem go niezalenie od posiadanych przed niego talentw.... Tyle e marny przed sob wyzwanie i dlatego musimy sprbowa zrozumie te... Wygldaa atrakcyjnie z zacinitymi piciami. Wiem o tym, wiem. Ale przemawiasz do mnie jako osoba inteligentna zauway Lattimore, rozpierajc si na krzele. Widok Hilary w mundurze sprawia mu wyran przyjemno. A ja sucham te gosu Quiltera, vox populi, krzyku pyncego nie tylko z serca, lecz take z kiszek. Gos ten mwi, e niezalenie od talentw tych nososrali, trudno dostrzec rnic midzy nimi a bawoami, zebrami czy tygrysami. Budzi si we mnie jaki pierwotny popd dokadnie tak samo jak w Quilterze i mam ochot do nich postrzela. Pani Warhoon bbnia ju w tej chwili omioma palcami o pomalowanych na rubinowo paznokciach, tym niemniej zdoaa spojrze mczynie w twarz i si rozemia. Bawisz si w swego rodzaju intelektualn gr z samym sob, Bryancie. Jestem pewna, e nawet pody Quilter znalaz lepsze wytumaczenie dla swojej agresji. Skoro zatem nawet on ma wyrzuty sumienia z powodu swojej pochopnej reakcji, ty jako czowiek nieporwnanie bardziej rozumny, powiniene wczeniej si poczu winny i zapanowa nad sob. Na wschd od Suezu inteligentny czowiek potrafi znale wicej wymwek dla siebie ni kretyn. Da za wygran na widok jej rozgniewanej miny. Tak jak powiedziaa, prawdopodobnie bawi si ze sob. Lub z tob. Pooy do na jej paznokciach tak niedbale, jakby byy krysztaami molibdenu. Kobieta cofna rk. Chc zmieni temat rozmowy, Bryancie. Mam sugesti, ktra powinna si okaza owocna. Sdzisz, e zdobdziesz dla mnie ochotnika? Do czego? Wysadzilibymy go na planecie obcych. *** Z kolei na planecie obcych zwanych Ziemianami, Trzeci Polita imieniem Blug Lugug znajdowa si w stanie straszliwego psychicznego skonfundowania. Przywizano go do stou zestawem mocnych pciennych

pasw, ktre przytrzymyway resztki jego ciaa. Mnstwo kabli i przewodw wychodzio ze stojcych milczco lub gulgoczcych z boku pokoju maszyn, po czym pio si ku ciau utoda bd wchodzio w rne jego otwory. Jeden kabel bieg z jakiego urzdzenia obsugiwanego przez pewnego mczyzn; w mia na sobie biay strj i kiedy poruszy rk dwigni, co bezsensownego zdarzyo si w umyle Trzeciego Polity. Uczucie bezsensownoci byo gorsze ni wszystko, czego Trzeci Polita kiedykolwiek dowiadczy. Widzia teraz, jak wiele racji mia wity Kosmopolita, okrelajc tych cienkonogich epitetem li. Bluga Luguga ze wszystkich stron otaczao zo. Zo wznosio si przed nim, mocne, silne i higieniczne; zo wygryzao mu inteligencj kawaek po kawaku. Ponownie ogarno go uczucie bezsensownoci. Otworzya si przed nim jaka szczelina, w ktrej wida byo co rosncego, co zachwycajcego wspomnienia bd obietnice, kto wie...? Utod by przekonany, e nigdy ju tego stanu nie osignie. Przemwi jeden z cienkonogich. Posugujc si gwnie sapniciami, Polita powtrzy jego wypowied: adnej-reakcji-nerwowej-rwnie-tam. I jeszcze: W-caym-cielenie-odczuwa-blu. Blug Lugug nadal trzyma si kurczowo myli, i skoro cienkonodzy odkryli, e utod potrafi naladowa ich mow, powinni wykaza si wystarczajc inteligencj, by przerwa swoje dowiadczenia. Cokolwiek robili, cokolwiek wyobrazili sobie wewntrz swych maych szalonych umysw... niszczyli jego szans na przejcie w stadium padliny. Poniewa usunli mu pi dwie koczyny (ktem zachodzcych mg oczu obserwowa kosz, do ktrego je woono) i poniewa nie rosy tutaj drzewa ammp, moliwo kontynuowania cyklu bya wycznie iluzoryczna. Blug Lugug stawa oko w oko z nicoci. Wykrzykn kolejn imitacj ich sw, niestety zapomnia o ich ograniczeniach i wyda zbyt wysokie dwiki w grnym pamie gosu. Zreszt dwiki i tak wyszy znieksztacone, gdy otwory ockpu utocte wanie zatkano malekimi urzdzeniami przypominajcymi pijawki. Potrzebowa pociechy od witego Kosmopolity, swego uwielbianego ojca-matki. Na nieszczcie Kosmopolita znikn; bez wtpienia te poddawano go gdzie temu samemu procesowi stopniowego rozczonkowania. Odeszy grorgi; Blug Lugug pochwyci ich niemal ultradwikowe lamentujce krzyki z dalszej czci pokoju. Nagle bezsensowno wybucha w nim ponownie i ju nie sysza grorgw...

Chocia by zdolny do... by zdolny do czego? Znowu co znikno. Odczuwa zawroty gowy, a w przerwach midzy nimi dostrzeg, e do postaci w bieli przyczy si nowy cienkonogi. Mimo oszoomienia utodowi wydao si, e go rozpoznaje. Bya to osoba albo kto do niej bardzo podobny ktra jaki czas temu odprawia przy nich rytua wydalenia. Teraz osobnik w zawoa co i Trzeci Polita wrd narastajcych fal szoku usiowa powtrzy ten okrzyk, starajc si w ten sposb pokaza, e rozpozna cienkonogiego: Nie-mog-patrze-jak-robicie-mu-co-na-co-nikt-nigdy-nie-powinienby-pozwoli! Niestety cienkonogi, jeli to by ten znany utodowi, nie okaza adnego znaku rozpoznania. Przykry przedni cz swej grnej gowy rkami i wyszed szybko z pokoju, niemal jakby... Znowu pojawio si uczucie bezsensownoci i wszystkie postaci w bieli wpatrzyy si niecierpliwie w swoje urzdzenia. *** Dyrektor EgzoZoo lea na swoim teraperacu i wykonywa wiczenie polegajce na przerzucaniu ng nad gow. Gdy palce jego ng zrwnay si z gow, zastyg, przez chwil ssc glukozow mieszanin przez rurk. Uspokaja go pewien mody czowiek, obecnie czonek Korpusu Badawczego z dyplomem Odkrywcy, ktry kiedy odbywa sta pod kierunkiem Pasztora w EgzoZoo. Gussie Phipps, bo o nim mowa, przylecia z Makau, by pocieszy dyrektora. Nie jest ju pan taki twardy jak kiedy, panie Mihaly. Powinien si pan przestawi na jedzenie syntetyczne. Posuy panu znacznie lepiej ni tradycyjne. Wiem, e denerwuje pana wiwisekcja! Ale ile sekcji wykona pan sam? Wiem, wiem, nie musisz mi przypomina. Po prostu poruszyo mnie spojrzenie tego biednego stworzenia lecego tam na liskim od krwi stole, powoli wiartowanego i patroszonego ywcem i nie okazujcego w aden widoczny sposb blu czy strachu. Fakt, e nie cierpiao, powinien pana raczej pocieszy ni zasmuci. Na lito bosk, wiem, e powinien! Jednak to byo tak cholernie niesprawiedliwe! Przez moment odnosiem wraenie, e ludzko ju zawsze bdzie w ten sposb traktowa kady inteligentny opr, jaki kiedykolwiek napotka. Wskaza oglnikowo ku wzorzystemu sufitowi. A moe chc powiedzie, e pod naukow etykiet stou wiwisekcyjnego syszaem dzikie

bbny barbarzycy z odlegej przeszoci, ktry cigle bije w nie jak szalony po kadej bitwie. Do czego jeszcze ludzie s zdolni, Gussie? Taki wybuch pesymizmu zupenie mi do pana nie pasuje. Odchodzimy od bota, od pierwotnego szlamu, od zwierzcoci... kierujc si ku duchowoci. Mamy dug drog do przejcia, lecz... Tak, sam czasem uywaem tej wymwki. e moe teraz nie jestemy zbyt mili, ale bdziemy milsi kiedy w jakim nieokrelonym punkcie przyszoci. Jednak czy to prawda? Czy nie powinnimy pozosta w bocie? Czy nie bylibymy tam zdrowsi fizycznie i na umyle? A my tylko tumaczymy si nieuchronnym marszem do przodu, tak jak zawsze. Pomyl, jak wiele pierwotnych obrzdw nadal nam towarzyszy, skrytych pod kiepskim przebraniem: wiwisekcja, kontrakty maeskie, kosmetyki, polowanie, wojny, obrzezanie... Nie, nawet nie chc myle o kolejnych. Kiedy naprawd osigamy postp, okazuje si, e zmierzamy w upiornie faszywym kierunku... Przykadem chwilowa moda na syntetyczne jedzenie, inspirowana dietetycznym szalestwem z ubiegego stulecia i lkiem przed zawaem. Czas si wycofa, Gussie, czas odej, pki nie jestem jeszcze zbyt stary, zaszy si w pewnej prymitywnej miecinie o przyjemnym sonecznym klimacie. Zawsze wierzyem, e liczba chorych pomysw rodzcych si w ludzkiej gowie jest odwrotnie proporcjonalna do natenia wiata sonecznego. Zabrzcza dzwonek do drzwi. Nikogo si nie spodziewam warkn Pasztor z rzadko okazywan draliwoci. Id, Gussie, zobacz, kto przyszed, a pniej go przego. Chc posucha twojej opowieci o Makau. Phipps znikn, po chwili wrci z zapakan Enid Ainson. Szczypic z chwilow wciekoci koniec glukozowego smoczka, Pasztor przyj mniej odprajc pozycj i wysun nog z terapeutycznego materaca. Chodzi o Brucea, Mihaly! Kobieta jawnie pakaa. Bruce znikn. Jestem pewna, e si utopi. Och, Mihaly, by taki przybity niedawnymi wydarzeniami! Co mam robi? Kiedy go ostatnio widziaa? Gdy odlecia Gansas, nie mg znie haby. Wiem, e si utopi. Czsto si odgraa, e to zrobi. Kiedy go widziaa ostatnio, Enid?! Co mam robi? Musz powiadomi biednego Aylmera! Pasztor wsta z materaca. Podchodzc do techniwizora, chwyci lekko Phippsa za okie.

 Chyba musimy przeoy pogawdk o Makau na inn okazj, Gussie rzuci. Rozpocz technirozmow z policj, a tymczasem stojca za nim Enid straszliwie si rozszlochaa. *** Bruce Ainson znajdowa si ju jednake daleko poza jurysdykcj ziemskiej policji. Dzie po starcie Gansasa w przestrze rozpocz si lot, ktremu towarzyszy znacznie mniejszy rozgos. Z maego, lecz wci czynnego portu kosmicznego na wschodnim wybrzeu Anglii, wyruszy w dugi kurs przez ekliptyk pewien niewielki statek midzyukadowy. Te statki cakowicie si rniy od statkw gwiezdnych i to nie tylko rozmiarem: nie posiaday napdu TP, lecz napd jonowy, tote podczas lotu zuyway wikszo zabieranego paliwa. Latay tylko wewntrz Ukadu Sonecznego i wikszo z tych, ktre obecnie opuszczay Brytani, wykorzystywao wojsko. Statek midzyukadowy Brunner nie stanowi wyjtku. By wojskowym transportowcem, zapchanym po kadub oddziaami posikowymi dla armii uczestniczcej w wojnie angielsko-brazylijskiej na Charonie. Wrd rekrutw by podstarzay, smutny, nijaki facet nazwiskiem B. Ainson, ktry zatrudni si jako urzdnik. Ponury wyrzutek sonecznej rodziny, czyli Charon, znany oglnie onierzom jako Gboko Zamroona Planeta, zosta odkryty przez teleskopy Ksiycowego Obserwatorium im. Wilkinsa-Pressmana niemal dwie dekady wczeniej, zanim odwiedzi go pierwszy czowiek. Pierwsza Wyprawa na Charona (w ktrej bra udzia genialny mody wgierski dramaturg i biolog nazwiskiem Mihaly Pasztor) odkrya, e planeta obfituje w blisko miliard konkrecji, jest globem o rednicy okoo trzystu mil (wedug najnowszego wydania Brazylijskiego Podrcznika Wojskowego 307.558 mil, a wedug jego brytyjskiego odpowiednika 309.567 mil), globem pozbawionym powierzchniowych osobliwoci, o strukturze gadkiej, biaej w kolorze, liskiej i prawie bez waciwoci chemicznych, do, cho nie przesadnie twardej, tote mona si byo w ni wwierci widrami wysokoobrotowymi. Stwierdzenie, e Charon nie posiada adnej atmosfery, byo w zasadzie niecise. Gadka biaa powierzchnia bya wanie atmosfer, zmroon w cigu dugich i okropnie nudnych eonw, podczas ktrych Charon, istna kosmiczna kostnica, tyle e pozbawiona adunku, pcha swe zimne cielsko po orbicie, poczonej dziwnym trafem ktry wydawa si czym wicej ni

zbiegiem okolicznoci z pierwszej kategorii gwiazd zwan Socem. Kiedy atmosfer rozwiercono i przeanalizowano, odkryto, e skada si ona z mieszaniny nieaktywnych gazw zbitych razem w nieznanych i niemoliwych do odtworzenia w ziemskich laboratoriach konfiguracjach czsteczkowych. Gdzie pod t powierzchni, jak wykazay sprawozdania sejsmograficzne, znajdowa si prawdziwy Charon: skaliste i martwe serce o szerokoci dwustu mil. Gboko Zamroon Planet uznano za idealne miejsce na toczenie wojen. Chocia dziki wojnom czsto zyskuje handel i oglnie oywia si gospodarka, maj one zdecydowanie szkodliwy i przewanie nieodwracalny wpyw na ludzkie ciao, zatem podczas drugiej dekady dwudziestego pierwszego stulecia wojny zostay skodyfikowane, ujte w przejrzysty system regu, wreszcie sklasyfikowane wedug rangi konfliktu. Wymagay obecnie rwnie duych umiejtnoci taktycznych i mobilnoci jak gra w baseball oraz biegoci w zakresie prawa nie mniejszej ni uczestnictwo w powanym sdowym procesie. Ze wzgldu na drczce Ziemi przeludnienie wojny przerzucono na Charona. Glob poprzecinano olbrzymimi liniami szerokoci i dugoci geograficznej, tote wyglda jak niebiaska szachownica. Ziemia wci nie bya bynajmniej nastawiona pokojowo, wic wojownicze pastwa rezerwoway miejsce na rozstrzygnicie sporw na Charonie; szczeglnym powodzeniem cieszyy si regiony wok rwnika, gdzie wiato na bitw byo nieznacznie lepsze. Wojna angielsko-brazylijska zaja Sektory 159-260, przylege do aktualnego konfliktu Jawa-Gwinea, a toczya si od roku 2099. Od tego zreszt roku wojn nazywano konfliktem kontrolowanym. Reguy konfliktw kontrolowanych byy liczne i zawie. Na przykad sztywno zdefiniowano moliw do uycia bro i zakazano udziau w walkach niektrym doskonale wykwalifikowanym osobom, dziki ktrych wiedzy jedna ze stron mogaby zyska niesprawiedliw przewag. Kary ekonomiczne za zamanie tego typu regu byy bardzo surowe, a z powodu wszystkich tych obwarowa straty wrd walczcych rwnie byy wysokie. Skutkiem tego na Charonie istniao stae zapotrzebowanie na przedstawicieli kwiatu angielskiej modziey, lecz w gruncie rzeczy przyjmowano kadego chtnego. Bruce Ainson wykorzysta ten fakt i polecia si zacign jako mczyzna bez pozycji spoecznej, dziki czemu schodzi z oczu opinii publicznej. Sto lat wczeniej prawdopodobnie przyczyby si do Legii Cudzoziemskiej.

Kiedy may transportowiec o napdzie jonowym nis go teraz na odlego dziesiciu godzin wietlnych, ktre dzieliy Ziemi i Charona, Ainson mgby gdyby rzecz jasna sysza go wczeniej zastanowi si z pogard nad efekciarskim bon motem Mihalyego Pasztora, e liczba chorych pomysw rodzcych si w ludzkiej gowie jest odwrotnie proporcjonalna do natenia wiata sonecznego. Moe i faktycznie by si nad fraz Pasztora zastanowi, gdyby tylko warunki na Brunnerze pozwalay w ogle na mylenie: statek od czoa do samego ogona, pokad nad pokadem do niemoliwoci zatoczony by bowiem ludmi. Std te byy Gwny Odkrywca, podobnie jak jego liczni towarzysze podry, lecia na Gboko Zamroon Planet w kompletnym otpieniu.

Rozdzia jedenasty

Jednym ze sposobw udowodnienia, e nie jeste intelektualist (jeli oczywicie akurat nim jeste) byo chodzenie z podwinitymi do okcia rkawami koszuli w t i z powrotem po Pokadzie Obserwacyjnym. Wtykasz w usta jeden z tych duych nowych taninowych meskali i azisz w t i z powrotem, miejc si serdecznie z wasnych artw lub dowcipw towarzyszy. Dziki takiej przemylnej strategii szeregowcy przychodzcy tu pogapi si na kosmos zauwaali, e te jeste czowiekiem. Zdecydowanym mankamentem tej zalecanej przez dowdztwo metody utrzymania emocjonalnej wizi midzy kadr oficersk a reszt zaogi (jak oceni Lattimore) okazywao si a nazbyt czsto towarzystwo. Aktualnie spacerowa wraz z nim Marcel Gleet, drugi oficer nawigacyjny. Byoby spor gaf, gaf niemal kosmiczn mia si ze sw Gleeta. Gleet by bowiem czowiekiem cakowicie oddanym powadze i dysponowa poczuciem humoru na poziomie urzdnika domu pogrzebowego. ...Wydaje si konkretn moliwoci mwi drugi nawigator e gwiezdna gromada, ktrej wsprzdne wanie wymieniem, moe by domem naszego obcego gatunku. W tej gromadzie jest sze gwiazd, orbituje wok nich okoo pitnastki planet. Podczas ostatniej wachty rozmawiaem z Mellorem z Geokred i twierdzi on, e a sze z tych planet jest prawdopodobnie typu ziemskiego. C, na pewno nie sposb si z tego mia, uzna cierpko Lattimore. Zreszt, chocia na pokadzie znajdowao si obecnie wielu czonkw zaogi, miali si tylko nieliczni; jedynie paru rechotao z przypitego w centralnym miejscu tablicy ogosze obwieszczenia pani Warhoon. Poniewa wszystkie te sze cia typu ziemskiego kontynuowa Gleet ley w odlegoci od dwch do trzech lat wietlnych od Klementyny, wydaj si one tworzy uzasadniony obszar, w ktrym moglibymy kontynuowa nasze poszukiwania. Poza tym, owe sze planet jest od siebie odlegych ledwie o dni wietlne, wic moemy je zbada w krtkim odstpie czasu.

Moe wtrci cho chichot porozumienia, pomyla zoliwie Lattimore. Gleet kontynuowa wykad, a wreszcie gong dzwonka przypomnia mu powd, dla ktrego dotar na Pokad Obserwacyjny, wic odszed w kierunku nawigacyjnej przegrody kadubowej. Lattimore zwrci si ku jednemu z gbokich owalnych iluminatorw i wyjrza poza kadub statku, rwnoczenie suchajc komentarzy grupki stojcych za nim trzech mczyzn. Wkad do przyszoci rodzaju ludzkiego!. Jak ja to lubi! zawoa pierwszy, czytajc zawiadomienie. Tak, ale zauwa, e po tym durnym apelu do lepszej czci twojej natury, dodaj tekst o pensji na cae ycie odpar drugi. Gdybym mia przez pi lat pozosta sam na obcej planecie, zadabym wyszej stawki doda trzeci. Chtnie bym si zrzuci, eby si tylko ciebie pozby owiadczy wesoo pierwszy. Lattimore z rozbawieniem pokiwa gow na t z pozoru nienawistn odywk, cho w gruncie rzeczy stanowic jedynie odwieczn formu zwykego przekomarzania si poprzez pseudozniewagi. Czsto zastanawia si nad t powszechnie przez ludzi akceptowan metod werbalnego ataku, ktra uchodzia za dowcip. Bez wtpienia stanowia ona sposb sublimowania napicia i znuenia czowieka otoczeniem, wci tymi samymi twarzami, co szczeglnie dawao o sobie zna w dugotrwaym zamkniciu. Bo czyme innym moga by? Lattimoreowi bynajmniej jednak nie umkny komentarze pod adresem ogoszenia Hilary Warhoon. Chocia sama bya oziba, pomys miaa cakiem dobry. Poniewa na pokadzie statku byo mnstwo rnych ludzi, cakiem moliwe, e kto odpowie pozytywnie na jej propozycj. Wpatrywa si we wszechwiat, ktry otacza obecnie Gansas (w Buzzardowski sposb). Na tle macicznej ciemnoci pojawia si masa bliskich, nieco niewyranych snopw wiata. Pewnie w podobny sposb pijana mucha postrzegaaby w mroku grzebie: jako pozbawiony definicji nieco tylko janiejszy przedmiot atakujcy nerw wzrokowy. W kadym razie, jak wskazywali naukowcy, ludzki nerw wzrokowy by zupenie nieprzystosowany do percepcji w rzeczywistoci TP. Poniewa prawdziw natur wszechwiata mona byo jedynie ujrze w przelocie poprzez rwnania transponentne, prawdziwym wygldem gwiazd by wanie ten niewyrany obraz, przywodzcy na myl uczucie, ktrego musi dowiadcza maleki skorupiak w obliczu petwala bkitnego. Platon przemkno przez myl Lattimoreowi powinien by doy tej chwili!.

Odwrci si i nagle odkry, e zgodnia. Nie ma nic rwnie dobrego jak syntetyczny gulasz, by ogosi rozejm midzy czowiekiem i jego wszechwiatem. *** Ale, Mihaly mwia Enid Ainson od lat... od dnia, gdy Bruce mi ciebie przedstawi, sdziam, e potajemnie si we mnie durzysz. Chodzi mi o twj wzrok... o sposb, w jaki na mnie patrzye. A kiedy zgodzie si zosta ojcem chrzestnym Aylmera... to znaczy... stale dawae mi powody sdzi... Zacisna donie. Ty za tylko artowae... jkna. Sta wyprostowany niczym klif powstrzymujcy fal jej patosu. Moe mam naturalnie rycersk postaw wobec pa, Enid, jednak raczej zdecydowanie poniosa ci wyobrania. C mog zrobi poza gbokim podzikowaniem za twoj pochlebn sugesti, tyle e naprawd... Niespodziewanie kobieta ostro podniosa gow. Najada si ju chyba do wstydu. Nadszed czas na pokazanie gniewu. Wadczo wycelowaa palec w mczyzn. Nie musisz mwi nic wicej. Dodam tylko, e myl o tobie i twoim potencjalnym uczuciu... Jake czsto i gupio wyobraaam sobie, e nie zalecasz si do mnie wycznie dlatego, e powstrzymuje ci przyja z Bruceem. Twoja pusta jak si teraz okazao i wycznie kurtuazyjna czuo, stanowia jedyny czynnik trzymajcy mnie przy zdrowych zmysach przez ostatnie kilka paskudnych lat. Daj spokj, jestem pewien, e wyolbrzymiasz... Teraz ja mwi! Widz wanie, e wszystkie twoje miny i komplementy, cay ten faszywy wgierski czar, ktry roztaczae... nic nie znacz. Jeste tylko pozorantem, Mihaly, faszywym romantykiem, ktry nie lubi romansw, bawidamkiem, ktry w gruncie rzeczy boi si kobiet. egnam ci, Mihaly, i niech ci diabli. Przez ciebie straciam i ma, i syna. Drzwi zatrzasny si za ni. Rozmawiali w korytarzu. Mihaly przyoy donie do rozpalonych policzkw. Cay si trzs. Odwrci oczy od swojego widoku w lustrze. Straszne byo to, e cho zupenie nie interesowa si Enid jako kobiet, Pasztor podziwia jej charakter, gdy wiedzia, jak trudnym czowiekiem jest Bruce prywatnie i rzeczywicie mimowolnie mg j zachca ciepymi spojrzeniami i sporadycznymi uciskami rki... W czystych intencjach, by jej pokaza, e istnieje kto, kto dostrzega jej zalety. Ach, strzecie si, naprawd strzecie si litoci!

 Kochanie, czy ju posza? Kochanka cicho wzywaa go z salonu. Bez wtpienia podsuchaa ca scen z Enid. Z niechci poszed wysucha jej opinii na ten temat. Czarujca Ah Chi, wrciwszy z malarskich wakacji w Zatoce Perskiej czy gdzie tam bya, na pewno dokadnie go wypyta o szczegy incydentu. *** Tu po wachcie, w trakcie ktrej Bryant Lattimore poczu si jak may skorupiak, u pani Warhoon zjawi si ochotnik. Po rozmowie z nim natychmiast wpada do wypenionego molibdenowymi krysztaami pomieszczenia Doradcy Lotu. Lattimore skwapliwie skorzysta z okazji i chwyci podekscytowan kobiet za pontne ramiona. Bd konsekwentna, Hilary! powiedzia. Nie mam ochoty patrze, jak moja pikna kosmoklektyczka denerwuje si bez powodu. Chciaa ochotnika, no to go masz. Teraz zrb kolejny krok i przygotuj faceta do wykonania zadania. Pani Warhoon uwolnia si, cho Lattimore zdy jej nieco wygnie ubranie. Ach ci silni, brutalni mczyni! Bg jeden wie, jak Doradca Lotu zachowa si przy nastpnej okazji, przy nastpnym metaforycznym na wschd od Suezu. Na szczcie kobiety miay swoje sposoby obrony. A w najgorszym razie, c, trzeba bdzie ustpi. Ten ochotnik jest do szczeglny, Lattimore. Mwi ci co nazwisko Samuel Melmoth? Zupenie nic. Nie, czekaj! Do cikiej cholery, to przecie syn Ainsona! Chcesz powiedzie, e to wanie on si zgosi?! Jest coraz bardziej niepopularny wrd szeregowcw i skutkiem tego czuje si troch wyobcowany. A ostatnio jeden z jego kompanw z kajuty, nazwiskiem Quilter, podbi mu oko. Znowu Quilter, co? Obiecujcy materia na przywdc. Musz o nim porozmawia z kapitanem. Chciaabym, eby przyszed i towarzyszy mi, gdy bd instruowa modego Ainsona. O ile nie jeste zbyt zajty. Hilary, jestem do twojej dyspozycji o kadej porze. Wystrj biura pani Warhoon stanowi paskudn odmian stylu urorganicznego (ktry, jak wszystkie nazwy prdw w sztuce, nosi nazw tak wieloznaczn lub wewntrznie sprzeczn, e niemal bezsensown). Lattimore wkroczy za swoj przewodniczk w wiat kolorowych papug. Powikszona dwiecie tysicy razy wknista tkanka biega po suficie, pododze i cianach, od czasu do czasu ukadajc si w paskorzeby. W

samym rodku pomieszczenia siedzia samotnie, sztywno wyprostowany Aylmer Ainson w zielonym mundurze i z pociemniaym okiem na tle szarej twarzy. Na widok wchodzcej pani Warhoon i Lattimorea wsta. Biedny mokos, pomyla Doradca Lotu. Zdecydowanie lepiej ni jego towarzyszka rozumia, e co tak pospolitego jak podbite oko moe doprowadzi tego typu chopaka do decyzji samotnego pozostania na obcej planecie. Do tego czynu doprowadzia go zreszt caa jego historia... i historia jego rodzicw, i wczeniejszych pokole a po pierwszych oszukanych kretynw, ktrzy zdecydowali, e nie chc y jak zwierzta, e takie ycie nie jest dla nich do dobre; podbite oko stanowio jedynie ostateczny argument. Czy kto pokusiby si o stwierdzenie, e napa bya przypadkowa? Moe biedny chopiec musia sprowokowa atak, by si upewni, e zgodnie z jego podejrzeniami, zewntrzny wiat jest agresorem. Gdzie pomyla Lattimore (w rwnej mierze z duym samozadowoleniem, jak i z trwog) moje wychowanie musiao obra zy obrt, w przeciwnym razie nie znalazbym tak wiele sensu w odpowiedzi dzieciaka na nasze ogoszenie. Prosz siada, panie Melmoth zagaia pani Warhoon miym gosem, ktry Lattimoreowi wyda si osobliwie nieprzyjemny. To Doradca Lotu, pan Lattimore. Nikt lepiej od niego nie zna problemw porozumienia si z poobami i chtnie udzieli ci wskazwek w kwestii twojego pniejszego zachowania. Dzie dobry panu odezwa si mody Ainson, byskajc podpuchnitym okiem. Najpierw troch ta podja pani Warhoon z pewnym siebie, ujmujcym umiechem aby ci wprowadzi w temat, jak to mwi. Kiedy wyjdziemy z lotu TP, znajdziemy si w gwiezdnej gromadzie, liczcej co najmniej pitnacie planet, z ktrych sze... sdzc po zdalnym pomiarze techniwizyjnym przeprowadzonym przez Mariestopes... posiada atmosfer typu ziemskiego. Wiesz z pewnoci, e naszych obcych znaleziono obok kosmicznego pojazdu. Mamy nadziej wkrtce ustali, czy nalea do nich, czy te do jakiego innego gatunku z nimi sprzymierzonego. Kada z tych opcji sugeruje, e by moe w tej wanie gromadzie istnieje cywilizacja, a moe jest ich wicej... zdolna do odbywania podry kosmicznych. Co za tym idzie, prawdopodobnie bdziemy musieli spenetrowa wszystkie tamtejsze potencjalnie zamieszkae planety. Zaplanowano jeszcze przed opuszczeniem Ziemi, e na pierwszej planecie, na ktrej znajdziemy obcych, powinnimy stworzy stanowisko obserwacyjne. Mnie jednak przyszed do

gowy pewien pomys, na ktrego realizacj zgodzi si ju kapitan Pestalozzi. Polega on mwic wprost i bez ogrdek na pozostawieniu ochotnika na stanowisku obserwacyjnym. Wyposaymy go w zapasy oraz syntezatory poywienia, a tubylcy wnoszc z zachowania pojmanych wczeniej okazw z pewnoci nie bd wrogo nastawieni, tote ochotnik bdzie zupenie bezpieczny i nie grozi mu adne ryzyko. Rozumiem, e zgodzie si zosta tym ochotnikiem. Bezpieczna wrd jaskrawych papuzich barw i na statku penym ludzi, caa trjka posaa sobie uprzejme umiechy. Czy modzieniec wyczu spyta si w mylach Lattimore kamstwo w sowach pani Warhoon? Kt moe wiedzie, jakie pieko s zdolne stworzy nososrale na rodzinnej planecie, kt moe wiedzie, czy nie mieszkaj tam istoty ywice si ludmi, istoty, ktre uywaj nososrali dokadnie do tego, do czego my uywamy uszlachetnionych duskich wi rasy Landrace? I jeszcze jedna wtpliwo, ju od jakiego czasu drczca Lattimorea: kto wie, jakie pieko ten mokos, to wcielenie witego Antoniego, stworzy dla siebie w swojej dziczy?. Niewiadomych byo wiele i rozwoju wypadkw doprawdy nie sposb byo przewidzie. Naturalnie, wyposaymy ci rwnie w bro wtrci, wiadom po bysku oka pani Warhoon, e uznaa ona t uwag za swego rodzaju zdrad. Zacisnwszy wargi, wrcia do Ainsona: Teraz nasze oczekiwania. Chcielibymy, modziecze, aby nauczy si porozumiewa z obcymi. Ale ekspertom na Ziemi to si nie udao. Spodziewacie si, e ja... Przeszkolimy pana, panie Melmoth. Zostao jeszcze dziewi dni lotu, za tyle wyczymy napd TP. Przez dziewi dni sporo si mona nauczy. Na Ziemi nie udao si nawiza porozumienia, by moe z powodu odmiennych warunkw naturalnych, natomiast na rodzimej planecie obcych, w ich wasnym rodowisku... zadanie wydaje si znacznie atwiejsze. We wasnym wiecie obcy powinni by znacznie bardziej komunikatywni. Sdzimy, e cuda Ziemi, na przykad wielko naszych statkw kosmicznych i oglnie nasze techniczne zaawansowanie, czciowo je sparalioway i moe dlatego stworzenia nie reagoway na nasze pytania. Jak pan moe wie, dokonalimy dokadnej sekcji na szeciu obcych. Nasze okazy byy w rnym wieku: jedne mode, inne stare. Z analizy ich tkanki kostnej wywnioskowalimy, e doywaj kilkuset lat. Ich odporno na bl dodatkowo potwierdza t teori. A jeli yj tak dugo, to mona zaoy, i odpowiednio dugie maj te dziecistwo i okres dojrzewania. Przejd teraz podja po chwili do nastpnego punktu. Najlepszy

potencja do nauki przedstawiciele wikszoci gatunkw w tym take zwierzcych posiadaj wanie we wczesnym okresie, w dziecistwie. Jak dotd w caej Galaktyce regua ta zawsze si potwierdzaa. Ziemskie dzieci, ktre z powodu jakiego nieszczliwego wypadku nie naucz si do dwunastego, trzynastego roku ycia adnego jzyka, potem okazuj si zbyt stare, by jaki sobie przyswoi. Sprawdzono to wielokrotnie wrd dzieci, ktre... pamitam takie przypadki w Indiach... ktre wychowali lubujcy milczenie mnisi czy nawet wilki. Gdy okres dziecistwa minie, dzieci trac dar mowy. Rozwayam t kwesti, panie Melmoth i doszam do wniosku, e pozaziemscy mogliby si nauczy naszego jzyka jedynie we wczesnych latach ycia. Paskie zadanie bdzie polega na maksymalnym zblieniu si do jednego z takich modych potomkw obcych. Moe... wcale nie zaprzeczamy, e istnieje takie ryzyko... moe okae si, i nie sposb si z tymi stworzeniami w ogle porozumie. Musimy jednake zyska pewno. Gdy zostawimy ju pana na wybranej planecie, polecimy zbada inne wiaty w tej gromadzie. Nie wtpi, e uda nam si pochwyci grup obcych, ktrych zabierzemy ze sob na Ziemi. Albo zaoymy baz na ktrej z planet o odpowiednich warunkach. Tymczasem pan staje si moim najwaniejszym projektem. Przez moment Aylmer si nie odzywa. Zastanawia si nad kwesti przypadku i tego, jak szybko potrafi on diametralnie odwrci bieg ludzkiego ycia. Zaledwie tak niedawno on, Aylmer Ainson, tkwi mocno uwikany w sie osobistych zalenoci stworzonych przez jego ojca, matk, dziewczyn i w mniejszym stopniu wuja, Mihalyego. Teraz, gdy sta si cudownie wolny, pragn zada tylko jedno pytanie: Na jak dugo pozostawicie mnie na tej planecie? No c, nie duej ni na rok, to panu obiecuj odrzeka Hilary. Jego umiech sprawi jej ulg. Znowu wszyscy si do siebie umiechnli, chocia obaj mczyni wygldali na skrpowanych. Jak si panu podoba projekt tej bezprecedensowej misji? spytaa yczliwie Aylmera pani Warhoon. Do diaba, powiedz jej, e sobie uwiadamiasz, jak bardzo i jak nonsensownie nadstawiasz karku, by chroni nasze tyki pomyla Lattimore, bawic si metafor, ktr wymyli kilka dni wczeniej. Powiedz jej, czowieku, e nie moesz sobie pozwoli na zapacenie tak wysokiej ceny za katharsis, ktrego potrzebujesz. Albo spjrz na mnie i popro wzrokiem o pomoc, a ja przemwi w twoim imieniu. Chopak rzeczywicie popatrzy na Doradc Lotu, lecz w jego spojrzeniu

bya raczej duma i podniecenie, ni baganie o wsparcie. Okej oceni z rezygnacj Lattimore. Wic moja diagnoza okazaa si kompletn fuszerk. Facet ewidentnie jest bohaterem, a nie potencjalnym pacjentem psychoanalityka. Ten mokos najwyraniej wie, na co si porywa i koniecznie chce przej do historii. Czuj si ogromnie zaszczycony, e otrzymaem to zadanie podsumowa Aylmer Ainson.

Rozdzia dwunasty

Niczym ostro skarcony pies, wszechwiat potulnie przybra swoj tradycyjn form. Ju nie sprawia, e Gansas go okra, teraz znowu kosmos otacza duy statek, ktry z nosem uniesionym wysoko ku grze osiad na planecie. Na cze kapitana statku planet ochrzczono Pestalozzi, cho nawigator Gleet zauway, i istniej przyjemniejsze nazwy. Na Pestalozzi wszystko byo pikne. Powietrze planety zawierao waciw domieszk tlenu na poziomie ziemskim, nie stwierdzono te obecnoci jakichkolwiek wyzieww, ktre mogyby zaszkodzi ziemskim pucom. Co waniejsze a mieli na to sowo MedSekcji nie byo tu adnych bakterii czy wirusw, z ktrymi MedSekcja nie potrafiaby sobie w razie koniecznoci poradzi. Gansas wyldowa blisko rwnika. Temperatura w poudnie nie przekraczaa dwudziestu stopni Celsjusza, ale za to w nocy nie spadaa poniej dziewiciu. Okres obrotu wok osi z grubsza pokrywa si z ziemskim, tote co znacznie uatwiao aklimatyzacj doba wynosia tu dokadnie dwadziecia cztery godziny i dziewi minut. Fakt ten jednak oznacza, e punkt na rwniku przemieszcza si szybciej ni odpowiedni punkt na Ziemi, poniewa Pestalozzi miaa jedn jedyn, ale za to wielk wad bya wiatem o znacznej grawitacji. Ustalono, e w poowie dnia ludzie powinni wypoczywa, a wikszo zaogi zacza si ochotniczo odchudza. Z powodu ogromnej siy cikoci siedemdziesiciokilogramowy chuderlak way na rwniku Pestalozzi dwiecie dziesi kilo. Istniay oczywicie rekompensaty za to wyniszczajce potrojenie, a jedn z nich byo odkrycie obcych. Kiedy statek wyldowa, przez dwa dni urzdzenia wchay powietrze, obserwoway emisje soc, sprawdzay przygruntow radioaktywno, magnetyczne batytermy i inne zjawiska. W kocu Gansas wysa mae

statki zwiadowcze, ktre miay nie tylko zbada otoczenie, ale take rozadowa kosmofobiczne nastroje wrd zaogi. Za sterami jednego z tych statkw usiad Sodziutki. Lecia wedug instrukcji Lattimorea. Doradca Lotu znajdowa si w stanie potnego podniecenia, ktre udzielio si siedzcemu obok niego szeregowcowi, Hankowi Quilterowi. Obaj chwycili za balustrad i gapili si na brzowy ld marszczcy si pod nimi niczym bok ogromnego, szybko galopujcego zwierzcia... Zwierzcia, ktre nauczymy si oswaja i ktre ujedzimy, pomyla Lattimore, prbujc zanalizowa duszce uczucie w piersi. Wanie przeycie odkrywania nowej planety, cae mnstwo drugorzdnych pisarzy starao si opowiedzie w ubiegym stuleciu jeszcze przed rozpoczciem podry kosmicznych i o rany! wymylili znacznie wicej, ni pniej si potwierdzio. Poniewa w gruncie rzeczy nie da si przewidzie, jak czuje si osoba, ktra naprawd dowiadcza w swoich komrkach ucisku innego od ziemskiego cienia albo przemierza azikiem powierzchni planety jako pierwszy czowiek w historii... To uczucie... jakby niespodziewanie odzyskao si dziecistwo, kiedy kada rzecz bya nowa i ekscytujca. Kiedy, dawno temu poszede za krzewy lawendy w dolnej czci ogrodu i nagle z dobrze znanej krainy trafie do wiata tajemnic, wszede na terra incognita. Teraz przeywasz ponownie co podobnego, a kade dbo trawy to lawendowy krzak. Przywoa si do porzdku. Zawis poleci. Przed nami obce ycie. Zawili. Pod nimi pyna szeroka, leniwa rzeka, po obu brzegach poronita grzdkami saaty. W osobnych grupach nososrale pracoway lub chroniy si za drzewami. Lattimore i Quilter popatrzyli na siebie. Posad statek rozkaza Doradca. Sodziutki posadzi statek delikatniej, ni kiedykolwiek dotyka kobiet. Na wypadek kopotw trzymajcie w pogotowiu karabiny powiedzia Lattimore. Podnieli karabiny i ostronie wysiedli na ziemi. W tej grawitacji atwo mogy im popka kostki, mimo popiesznie wynalezionych stelay ochronnych, ktre a do wysokoci ud wszyscy nosili pod spodniami. Linia drzew znajdowaa si okoo osiemdziesiciu jardw na zachd od nich. Trzech mczyzn skierowao si ku niej, wybierajc drog przez rzdy uprawnych rolin, ktre przypominay sparzon saat, tyle e ich licie byy wielkie i szorstkie jak licie rabarbaru.

Drzewa okazay si ogromne i godne uwagi gwnie ze wzgldu na znieksztacone pnie. Byy jakby nadte i rozoyste, a kade miao dwie korony, tote ksztatem przypominay obcych o pulchnych ciaach i dwch spiczastych gowach. Z wierzchokw wyrastay im ku doowi korzenie napowietrzne, z ktrych wiele wygldao jak szorstkie palce. Wyrose w silnej turbulencji listowie jeyo si na koronach i Lattimore znowu poczu dreszcz podziwu. Istnienia rwnie fantastycznych rolin jego znuony umys nawet nie bra dotd pod uwag. Kiedy we trzech ruszyli ku tym drzewom, trzymajc karabiny w pogotowiu, ze skbionego listowia wzleciay w powietrze czteroskrzyde ptaki podobne motylom, lecz rozmiaru orw. Przez chwil kryy nad drzewami, po czym oddaliy si ku niskim wzgrzom na drugim brzegu rzeki. Pod drzewami stao p tuzina nososrali, obserwujc z uwag zbliajcych si ludzi. Lattimore rozpozna ich zapach, tym niemniej zdj palec z cyngla karabinu. Nie uwiadamiaem sobie, e s a takie due zauway cicho Sodziutki. Czy nas zaatakuj? Nie zdoalibymy uciec... Moe lepiej wrci na statek zwiadowczy? Same wygldaj na gotowe do ucieczki odpar Quilter i wytar doni wilgotne wargi. Lattimore ju wczeniej doszed do wniosku, e agodne kiwanie gowami nie oznacza u obcych niczego wicej poza ciekawoci, a jednak cieszyo go, e Quilter rwnie mocno jak on sam panuje nad sytuacj. Idziemy dalej, Sodziutki rzuci. Sodziutki wszake obejrza si przez rami na may statek i nagle krzykn: Atakuj nas od tyu! Siedmiu obcych, w tym dwa wielkie osobniki o szarej skrze, z zaciekawieniem zbliyo si do statku zwiadowczego. Dzielia ich od niego ju tylko odlego kilku jardw. Sodziutki podnis karabin do bioder i wypali. Za pierwszym razem chybi, za drugim jednake trafi w cel. Usyszeli, jak kula uderza z si rwnowan siedemnastu tonom trotylu. Jeden z duych szarych nososrali przewrci si z wielk dziur w gadkich plecach. Inne stworzenia ruszyy do rannego towarzysza. Sodziutki najwyraniej zamierza strzeli znowu. Wstrzymaj ogie! wrzasn Lattimore. Jego krzyk przerwa odgos strzau, tym razem z karabinu Quiltera. Ciao

jednego z mniejszych obcych stojcych przed nimi niemal wybucho, a jedna gowa i ramiona po prostu si urway. Lattimoreowi napiy si wszystkie cigna szyi i minie twarzy. Dostrzeg, e reszta gupich stworze tkwi bezmylnie w miejscu. Byy skonsternowane, lecz w aden sposb nie okazyway strachu czy gniewu, a ju na pewno adnej skonnoci do ucieczki. Rzeczywicie niczego nie odczuway! Ale przecie jeli wczeniej nie wyczuway zagroenia ze strony ludzi, teraz powinny si nauczy na bdach. Nie istnia gatunek, ktry nie ba si broni czowieka. A te stwory potrafiy jedynie suy jako cele. Lattimore podnis karabin. Bya to krtka bro ze skadan rkojeci, czciowo wytumiona, o zagodzonym odrzucie. Mona byo z niej strzela automatycznie albo kulami kalibru 50 milimetrw. Lattimore wystrzeli niemal rwnoczenie z ponownym strzaem Quiltera. Stali rami w rami i strzelali, a po sidemce obcych pozostay tylko wielkie krwawe strzpy. Sodziutki co do nich krzycza. Lattimore i Quilter popatrzyli po sobie i odkryli, e robi identyczne miny. Jeli wsidziemy do statku zwiadowczego i polecimy nisko, moe uda nam si je wystraszy, a wtedy bdziemy mieli ruchomy cel owiadczy Lattimore, po czym po koszuli wypolerowa zasze mg okulary. Quilter wytar wargi grzbietem doni. Kto powinien nauczy te gupie tuciochy, jak si ucieka przyzna. *** Tymczasem Pani Warhoon staa wprost oniemiaa w obliczu doskonaoci. Kapitan zaprosi j na pokad swojego statku zwiadowczego i wanie wyldowali, by zbada co, co z gry wygldao na zapuszczone ruiny w samym rodku kontynentu rwnikowego. Wanie tam znaleli wreszcie przekonujce dowody inteligencji obcych: kopalnie, odlewnie, rafinerie, rozmaite fabryki, laboratoria i lotniska. Wszystkie urzdzenia byy nieco prymitywne, mniej wicej na poziomie chaupnictwa, a cay proces przemysowy kojarzy si raczej ze sztuk ludow. Statki kosmiczne take wykonywano rcznie. Przechodzc nie zaczepiani wrd parskajcych obcych, grupka ludzi uzmysowia sobie, e ma do czynienia z gatunkiem o niewyobraalnie dla czowieka dugiej historii. Zewszd otaczay ich pomniki staroytnoci, przy ktrych ziemska cywilizacja wydawaa si by ledwie w stadium niemowlcym. Kapitan Pestalozzi zatrzyma si i zapali meskala. Zdegenerowanie oceni. Ten gatunek ewidentnie podupada, nie ma

co do tego wtpliwoci. Dla mnie nie jest to wcale takie oczywiste odpara Hilary Warhoon. Znajdujemy si zbyt daleko od Ziemi, by cokolwiek byo oczywiste. Musi si pani tylko dokadnie wszystkiemu przyjrze rzuci kapitan. Niewiele sympatii ywi dla pani Warhoon. Wydawaa mu si zbyt przemdrzaa, tote gdy odesza od grupy, poczu jedynie lekk ulg. Wanie wtedy zamurowao j na widok doskonaoci. Stao tu w rozproszeniu kilka budynkw zbudowanych w do swobodnym stylu architektonicznym. Wszystkie ciany pochylay si do rodka ku krgym dachom. Postawiono je albo z cegie, albo z precyzyjnie uksztatowanych kamieni, a kady fragment wymodelowano tak, by czy si z pozostaymi bez potrzeby uycia zaprawy murarskiej czy innego spoiwa. Rozstrzygnicie, czy styl w narzucaa grawitacja 3G, czy te kaprys artystyczny, pani Warhoon postanowia sobie zostawi na pniej. Nie podobay jej si prostackie oceny niedouczonego kapitana. Mylc o nim, wesza do pierwszej z brzegu budowli, bynajmniej nie bardziej wyszukanej od ssiednich i tam zobaczya posg. By po prostu idealny! Jednake perfekcja to zimne sowo, za posg mia w sobie rwnoczenie ciepo oraz ponadczasow aur arcydziea. Gardo Hilary cisno si, gdy obchodzia posg. Bg jeden wie, co robi w tej mierdzcej dziurze. Przedstawia obcego. Hilary wiedziaa te na pewno, e wyrzebi go jeden z nich, nie potrafia natomiast powiedzie, czy zosta stworzony wczoraj czy te trzydzieci sze stuleci temu. Zastanowia si nad bezwiednie wybranym wiekiem. W Egipcie byby to okres osiemnastej dynastii. Z tamtego czasu pochodzia statuetka siedzcej postaci, przy ktrej Hilary czsto rozmylaa w British Museum. Oba dziea wyrzebiono z ciemnego granitu; miay te wiele innych wsplnych cech. Obcy sta w doskonaej rwnowadze na szeciu koczynach. Jedna z jego spiczastych gw wznosia si nieco wyej od drugiej. Midzy lekk krzywizn grzbietu a parabola brzucha tkwio jego wielkie symetryczne cielsko. Hilary poczua osobliw pokor na myl, e przebywa z t istot w jednym pomieszczeniu. Posg by pikny. Hilary potrafia t opini uzasadni by pikny, gdy uosabia pogodzenie humanizmu z geometri, osobistego z bezosobowym, ducha z ciaem. Pani Warhoon zadraa pod mundurem. Zrozumiaa nagle wiele spraw, ktrych dotd chocia byy wane szaleczo nie chciaa dostrzec.

Ujrzaa teraz jasno, e ma do czynienia z ras cywilizowan, ktra osigna dojrzao, podajc zupenie inn ciek od ludzkiej. Poniewa rasa ta od samego pocztku a do teraz (prawdopodobnie bez duszych przerw) nigdy nie znalaza si w konflikcie z natur i naturalnym rodowiskiem. Trwali w penym porozumieniu z ni i w szacunku dla niej. Skutkiem tego ich droga ku umiejtnociom oddanym w tym uksztatowanym granicie (rzebie stworzonej przez filozofa i rzebiarza w jednym, przez istot z dutem, ale i istot duchow) bya walk z naturalnym stanem spoczynku (ktry wielu nazwaoby odrtwieniem). Tymczasem walka czowieka na og bya walk zewntrzn, walk przeciw siom, ktre w jego mniemaniu stawiay mu opr. Niemal w tym samym momencie, kiedy pani Warhoon zrozumiaa to wszystko z poraajc pewnoci ale rzecz jasna zanim ubarwia stylistycznie swoje przemylenia w raporcie uwiadomia sobie rwnie, i rodzaj ludzki od pocztku wybra niewaciwy sposb kontaktw z obcymi i nadal prawdopodobnie nie by w stanie zaakceptowa rodzaju inteligencji, jak reprezentowali: poniewa na tej planecie istniaa rwnowaga, ktra ani si nikomu nie sprzeciwiaa, ani przed nikim nie uciekaa. Rasa ta bya czowiekowi mentalnie obca, jako e nie doznawaa ani blu, ani strachu. Hilary otoczya ramieniem posg i przycisna skro do jego wypolerowanego boku. Pakaa. Poniewa wszystkie te spostrzeenia ktre przyszy jej do gowy niemal automatycznie, gdy pierwszy raz obchodzia posg byy gwnie intelektualne i znikny rwnie szybko, jak si pojawiy, teraz ocenia posg emocjonalnie i po kobiecemu. Dostrzega w nim gboki humanizm. To ten humanizm wyzwoli w niej skojarzenie z egipsk rzeb. Chocia dzieo przedstawiao istot bardziej obc gatunkowi ludzkiemu od najmniej znanych mitologicznych maszkar, z pewnoci miao w sobie humanizm czy te cech, ktr ludzko nazywa humanizmem. T jako ludzko jako utracia. Hilary pakaa nad ow strat: jej strat, strat kadego czowieka. Nagle w jej melancholi wtargny odlege krzyki, a za nimi wystrzay, gwizdy i lament obcych. Kapitan Pestalozzi mia kopoty lub te kopoty powodowa. Ze zmczeniem wstaa i odrzucia wosy z czoa. Powiedziaa sobie, e jest gupia. Nie patrzc ponownie na posg, skierowaa si do drzwi budynku.

*** Cztery dni pniej Gansas byy gotw wyruszy na nastpn planet. Po dowiadczeniach pierwszego dnia, mimo do histerycznego protestu pani Warhoon, niemal powszechnie zgodzono si, e obcy s zdegenerowan form ycia, w gruncie rzeczy nawet nisz umysowo od najprymitywniejszych ziemskich ssakw, tote traktowano je jak zwierzyn own, a polowania poprawiay zaodze humory. Jedno czy dwudniowa strzelanka nikomu przecie nie zaszkodzi. I faktycznie morale zaogi szybko roso, niebawem okazao si jednak, e na Pestalozzi mieszka tylko kilkaset tysicy szecionogich stworze, zbierajcych si wok bajor i sztucznie utworzonych bagien. Niektre nawet zaczy si zachowywa, jakby si obraziy na starego Adama w swoim obcym Edenie i zaczy ucieka. Tym niemniej sporo osobnikw schwytano i sprowadzono na pokad Gansasa. Zabrano te odkryty przez pani Warhoon posg oraz twory rozmaitej natury i wiele okazw ycia rolinnego. Na planecie nie mieszkao zbyt wielu innych przedstawicieli wiata zwierzcego: troch rozmaitych gatunkw ptakw, szecionone gryzonie, jaszczurki, opancerzone muchy, w rzekach i oceanach ryby i skorupiaki, w regionach arktycznych interesujce ryjwki; te ostatnie wydaway si wyjtkiem od reguy dotd wszdzie we wszechwiecie obowizujcej, jako e mae ciepokrwiste zwierzta teoretycznie nie s w stanie przetrwa w takich ekstremalnych warunkach. I to bya niemal caa fauna. Sekcja Egzo metodycznie zbieraa okazy i transportowaa je na statek. W kocu Gansas by gotw przej do nastpnego etapu rekonesansu. Hilary Warhoon posza z kapelanem statku, doradc Lattimoreem i Quilterem (ktry awansowa na nowe stanowisko asystenta Lattimorea), by poegna Samuela Melmotha, alias Aylmera Ainsona, zostajcego w zbudowanej palisadzie. Mam tylko nadziej, e nic mu si nie stanie mrukna pani Warhoon. Niepotrzebnie si martwisz. Facet dosta do amunicji, by wystrzela wszystko, co yje na tej planecie odpar Lattimore. Irytowa go niespodziewany sukces w stosunkach z t kobiet. Pierwszego dnia na Pestalozzi zacza si nagle spoufala i wrcz sama wlaza mu do ka, a rwnoczenie zrobia si paczliwa i nerwowa. Lattimore uwaa, e potrafi sobie radzi z kobietami, ale potrzebowa potwierdzenia, e kto docenia jego starania. Sta przy bramie palisady, z rkoma zaoonymi na podporach udowych i

z niejasnego powodu czu si osobliwie skrzywdzony przez wszechwiat. Dlaczego kto inny nie mg poegna modego Ainsona? Co do niego, mia Ainsonw raz na zawsze do. Wzmocniona drucian siatk palisada tworzya mur wysoki na osiem stp wok dwch kwadratowych akrw ziemi. Przez teren pyn strumie. Podczas jej stawiania budowniczowie zrobili troch szkd, podeptali rolinno i poamali drzewa, jednak poza tym teren przedstawia typowy dla Pestalozzi krajobraz. Przy strumyczku zaczynao si bajoro, ktre cigno si do jednego z tutejszych niskich domw. Grzdki saaty i innych warzyw rosy obok bajora, a cay obszar by przyjemnie osonity ogromnymi drzewami. Za drzewami zbudowali automatyczny posterunek obserwacyjny, ktrego radiowy maszt celowa wdzicznie w niebo, a obok niego omiopokojowy budynek z prefabrykatw, zaprojektowany jako lokum Ainsona. Dwa pokoje tworzyy przestrze mieszkaln, pozostae mieciy aparatur, ktrej Aylmer mgby potrzebowa do rejestrowania i interpretacji obcego jzyka, zbrojowni, zapasy medyczne i inne, elektrowni oraz syntezator jedzenia, zdolny przetwarza na poywienie wod, ziemi, ska czy cokolwiek innego. Obok bazy Ainsona, trzymana osobno i mocno speszona, siedziaa dorosa obca istota pci eskiej z potomkiem. Oba osobniki schoway wszystkie koczyny. ycz wam wszystkim powodzenia pomyla Lattimore i wynomy si wreszcie std. Moe znajdziesz tu spokj, mj synu odezwa si kapelan, biorc Ainsona za rk i arliwie j ciskajc. Pamitaj, e podczas swojego roku izolacji zawsze bdzie przy tobie obecny Bg. Oby twoja misja si powioda, Melmoth doda Lattimore i do zobaczenia za rok. Adios, Sam. Przepraszam, e ci podbiem oko, stary rzuci rubasznie Quilter, klepic Aylmera po plecach. Jeste pewien, e niczego wicej nie potrzebujesz? spytaa pani Warhoon. Ainson poegna si ze wszystkimi po kolei, po czym si odwrci i pokutyka do nowego domu. Modzieca wyposaono w pomysowe kule niwelujce nieco skutki zwikszonej grawitacji, niestety jeszcze si do nich nie przyzwyczai. Wszed do pokoju, uoy si na ku, zoy rce za gow i sucha, jak jego dawni towarzysze odlatuj.

Rozdzia trzynasty

Gansas (a cile rzecz biorc pracujce na nim zespoy ludzi) znalaz mnstwo cudownych rzeczy. W historii ludzkoci nauka rzadko kiedy dostaa naraz tyle nowych danych. Zanim statek wystartowa, ekipa wspdziaajca z nawigatorem Marcelem Gleetem zakoczya obliczenia, ktre ujawniy niezwyke anomalie orbity planety Pestalozzi. W tym czasie noce byy agodne i wizualnie pikne. Kiedy soce w kolorze szafranu tono na zachodnim horyzoncie, wyduajce si cienie pkay na dwoje, gdy na poudniu wschodzia jaskrawota gwiazda. Gwiazda ta, chocia goym okiem nie byo wida dostrzegalnego dysku, wiecia prawie rwnie jasno jak ziemski ksiyc w peni. A po kilku godzinach jej wdrwki, jeszcze zanim zasza za horyzont, pojawiaa si kolejna gwiazda, nie dopuszczajc do zapadnicia ciemnoci. Ta ostatnia bya cudownie biaa i pona a do rana, blednc dopiero, gdy soce w kolorze szafranu wiecio ju na tyle jasno, by z powrotem przej swe obowizki. Gleet, jego towarzysze i ich komputery odkryli, e biae, te i szafranowe soca ksztatoway potrjny ukad i obracay si wok siebie. Co kilka lat podchodziy do siebie na tyle blisko, e przecinay si z orbit Pestalozzi. Przycignita przez mas dwch gwiazd planeta, odrywaa si od siy przycigania swego dotychczasowego soca i wchodzia na orbit jednego z pozostaych. Gdy za nastpne kilka lat dochodzio do tego samego ukadu, planeta skupiaa si wok trzeciego soca, a pniej znowu wracaa do pierwotnego. Cao cyklu wygldaa jak taniec z zamian partnerw. Odkrycie to wyjanio nie tylko szereg zagadek natury naukowej, na ktre dotd ludzie nie znali odpowiedzi. Tumaczyo rwnie midzy innymi nadzwyczajn odwag obcych, gdy amplituda temperatur, ktre musieli wytrzymywa, oraz kataklizmowa natura wstrzsu spowodowanego cig zmian soc naleay do osobliwych zjawisk, na ktre czowiek prawdopodobnie reagowaby jedynie strachem.

Jak zauway Lattimore, ju ten astronomiczny fakt sam w sobie mg wyjania beznamitne usposobienie i odporno na bl. Obcy egzystowali w warunkach, ktre zahamowayby rozwj ziemskiego ycia ju u jego zarania. Kontynuujc rekonesans, Gansas wyldowa na czternastu innych planetach w gromadzie szeciu soc. Na czterech z tych planet czowiek mgby y cakiem wygodnie, a na trzech spord owych czterech, warunki uznano za idealne. Te najbardziej wartociowe dla czowieka nazwano (wymg to na kapitanie kapelan): Planet Rodzaju, Planet Wyjcia i Planet Liczb (poniewa uznano, e nikt nie tolerowaby nazwy Planeta Kapaska*). Na tych wiatach, a take na czterech innych, gdzie klimat bd atmosfera byty dla czowieka nieprzyjazne, znaleziono obcych. Chocia ich populacja bya stosunkowo niewielka, ustalono, i niewtpliwie s rwnie wytrzymae, jak te napotkane wczeniej. Na nieszczcie, zdarzay si te niemie incydenty. Na Planecie Rodzaju grupa obcych o pomarszczonej skrze otrzymaa pozwolenie wejcia na pokad Gansasa. Pani Warhoon nalegaa, by wprowadzi je na pokad komunikacyjny, gdzie usiowaa si z nimi porozumie, czciowo uywajc dwikw i znakw, czciowo przy pomocy obrazkw, ktre Lattimore i Quilter pokazywali na ekranie. Hilary naladowaa dwiki obcych, a oni jej gos. Zapowiadao si obiecujco, niestety nagle do uszu obcych goci dotary odgosy wydawane przez ich towarzyszy trzymanych na pokadzie poniej. Pozaziemskie istoty natychmiast zaczy ucieka. Quilter dzielnie prbowa zagrodzi im drog i o mao nie zosta przez nie stratowany, a upadajc, zama sobie rk. Podczas ucieczki obcy utknli w windzie i trzeba ich byo eksterminowa. Ten nieszczliwy wypadek rozczarowa wszystkich na pokadzie. Na jednej z planet o znacznie surowszym klimacie, gdzie jak oceniono po wstpnych pomiarach czowiek mgby jako tako przey co najwyej przez krtki czas, doszo do jeszcze gorszego zdarzenia. Planet t nazwano Gansas. Bya ostatni wyznaczon do penetracji i mona by powiedzie, e wieci o czowieku poprzedziy jego przybycie na ni. Na odlegym i skalistym paskowyu pkuli pnocnej y dziki gatunek zwierzt, nieformalnie ochrzczony chitynowym niedwiedziem. Stworzenie
* Rodzaj, Wyjcie, Liczby i Kapaska nazwy pochodz od tytuw czterech ksig Starego Testamentu: kolejno I, II, IV i III (wg Biblii Tysiclecia) (przyp. tum.)

przypominao maego niedwiedzia polarnego, jednak jego skra skadaa si z wystpujcych naprzemiennie pasw chityny i dugiego biaego wosa. Poza tym byo szybkie, miao ostre ky i agresywny charakter. Chocia ywio si gwnie maymi wielorybami umiarkowanych mrz Gansas, miewao sabo do szeciononych obcych, szczeglnie jeli akurat pojawiy si w zasigu jego wzroku. Bez wtpienia ten ewenement, nie spotykany nigdzie indziej w rodzinie planet, zrodzi w obcych umiejtno walki. Gdy pierwsza grupka ziemskich myliwych zacza strzela do obcych, pozaziemscy odpowiedzieli ogniem. Zupenie nieprzygotowany Gansas znalaz si pod ostrzaem z umocnionej pozycji w klifie. Zanim obcych starto na py, trafili w jeden z wazw dla personelu, czynic spore straty. Przez pi penych db Sekcja Inynieryjna naprawiaa potne szkody, dalszy tydzie za zaj cierpliwy i staranny przegld statku oraz atanie pomniejszych uszkodze. Dopiero po tym czasie ludzie mieli pewno, e wszystkie elementy statku bez trudu przetrwaj dalsz podr. Do koca tego okresu pani Warhoon pozostawaa w euforii. Wszelkie myli, ktre przyszy mi do gowy na widok tamtego posgu, musiay by jakim rodzajem zamienia umysowego mwia, tulc si do kolan Bryanta Lattimorea. Wiesz, byam bardzo zdenerwowana tego dnia. Naprawd czuam... och, no... miaam bardzo dziwne uczucie, e czowiek trafi na z ciek w ewolucji czy co takiego. Nigdy nie lekcewa pierwszego wraenia doradzi jej Lattimore. Mg ju sobie pozwala na arty, bo w kocu przestaa gada bzdury. Kiedy zabierzemy tych obcych na Ziemi i nauczymy ich angielskiego, poczuj si lepiej. Traktuj swj zawd zbyt powanie, a to jest, jak mniemam, oznaka niedojrzaoci. Jednake bdziemy mieli tak wiele wiedzy do wymiany... Och, Bryancie... zbyt duo gadam, nieprawda? Uwielbiam ci sucha. Tak przytulnie jest na tym pledzie. Rozcigna si na skrze, dotykajc czubkami palcw naprzemiennych paskw dugiego futra i chityny. Lattimore przyjrza jej si z rosnc podliwoci, cho stara si trzyma w karbach. Miaa zgrabne i zwinne palce. Jutro owiadczy zaczynamy powrt na Ziemi. Nie chciabym ci po powrocie straci z pola widzenia, Hilary. Masz co przeciwko temu, e spytam, jak bardzo jeste zwizana z Mihalym Pasztorem?

Wygldaa na zaniepokojon. A moe tylko usiowaa si zarumieni. Zanim jednak zdoaa odpowiedzie, kto zastuka do drzwi. Wszed Quilter z karabinem kalibru 50 milimetrw w doniach; przyjanie skin gow pani Warhoon, ktra wstaa z chitynowego pledu i poprawia ramiczka. Statek jest czysty i gotw do akcji oznajmi Quilter, kadc karabin na stole, chocia nadal patrzy na Hilary Warhoon. Skoro mowa o akcji, na mskim pokadzie mog wystpi pewne problemy, jeli czego wkrtce nie przedsiwemiemy. Jakiego rodzaju problemy? spyta leniwie Lattimore, nakadajc okulary i proponujc obojgu meskale. Tego samego typu, jakie mielimy na Mariestopes odpar Quilter. Nososrale na okrgo robi pod siebie. Ludzie odmawiaj sprztania ajna bez dodatkowej zapaty. Domylam si jednak, e tak naprawd rozdrani ich popsuty syntezator jedzenia na Pokadzie H, w wyniku czego otrzymuj prawdziwe starowieckie miso zwierzce. Nasi kretyscy kucharze sdzili, e nikt nie zauway, jednak sporo ludzi trafio do Sekcji Szpitalnej z objawami zatrucia cholesterolowego. A c na to dowdztwo?! zawoa Lattimore nie bez zadowolenia. Im wicej sysza o niedostatkach innych, tym wyej ceni wasn skuteczno. Pani Warhoon natomiast nadsaa si, gwnie z powodu niespodziewanie szybkiego spoufalenia, ktre zrodzio si midzy Bryantem i Quilterem. Miso zwierzt nie jest toksyczne odparowaa z uraz w gosie. W zacofanych regionach Ziemi nadal jada si je regularnie. Nie miaa odwagi przyzna si, e naturalny posiek z Pasztorem w zaciszu jego mieszkania sprawi jej ogromn przyjemno. Moe, tyle e przypadkiem jestemy cywilizowani, a nie zapnieni w rozwoju odci si Quilter, wcigajc a do dna puc dym z meskala. I dlatego zaoga, ktra musi sprzta zwierzce kupy, strajkuje. Pani Warhoon dostrzega na twarzach obu mczyzn sardoniczne umieszki i przybraa identyczn min. Niczym objawienie byo dla niej odkrycie, jak strasznie nie znosi tej mapiej mskiej wyszoci. A wspomnienie szlachetnego, wspaniaego posgu z Pestalozzi pomogo jej wrcz j znienawidzi. Och, wy mczyni jestecie wszyscy tacy sami! krzykna. Oderwalicie si od podstawowych realiw ycia, na co adna kobieta nigdy by sobie nie pozwolia. Poniewa dobrze to czy le jestemy gatunkiem misoernym i zawsze nim pozostaniemy! Miso zwierzce nie jest trujce,

a jeli po nim chorujecie, to znak, e otru was wasz umys! A cay ten strach przed ekskrementami?! Nie rozumiecie, e dla tych biednych i godnych poaowania istot, ktre schwytalimy, wasne odchody s oznak podnoci? Dlatego wydalane sole mineralne ceremonialnie oddaj z powrotem swojej ziemi. Mj Boe, c w rym takiego odpychajcego? Czy jest to bardziej odraajce ni ziemskie religie, w ktrych ofiary z ludzi skadao si na otarzach rnych wyimaginowanych bstw? Kopot z nasz kultur polega na tym, e opiera si ona na lku przed brudem, trucizn i odchodami. Uwaacie, e wydaliny s ze, a w gruncie rzeczy zy jest strach! Rzucia na ziemi meskala i zdeptaa go butem, jakby symbolicznie usiowaa odrzuci wszelk sztuczno. Lattimore patrzy na ni z uniesionymi brwiami. Co w ciebie wstpio, Hilary? Nikt si nie boi gwna. Po prostu mamy go ju powyej uszu. Tak jak mwisz, s to odpady. Okej, wic si ich pozbdmy, a nie brnijmy w nich po kolana. Nic dziwnego, e te cholerne nososrale niczego nie osigny, skoro uoyy sobie ycie wok gwna. Poza tym doda racjonalnie Quilter, poniewa by przyzwyczajony do irracjonalnych kobiecych wybuchw zaoga nie buntuje si przeciw sprztaniu gwien, a jedynie chce dosta za t robot dodatkow zapat. Ale obaj kompletnie nie zrozumielicie, o czym mwi zdenerwowaa si Hilary, przeczesujc adnymi, szczupymi palcami wosy. Wszystko bdzie dobrze, moja droga owiadczy ostro Lattimore. Tylko daj sobie spokj z t koprofili i w ogle si opamitaj. *** Nastpnego dnia, doprowadzony do stanu uywalnoci Gansas wystartowa z tej zakazanej planety i ruszy transponentnie oraz transcendentnie ku Ziemi, niosc bezpiecznie ukryty pod pokadem adunek ywych organizmw, ich nadziei, fobii, wielkoci i saboci.

Rozdzia czternasty

Stary Aylmer lubi sobie pospa, wic gwatownie zaprotestowa, kiedy Snok Snok Karn usiowa go dobudzi. W kocu mody utod unis go w czterech koczynach i agodnie nim potrzsn. Musisz si przemc do penej wiadomoci, mj kochany Wiotkonogi powiedzia Snok Snok. Przypasz sobie kule i id do drzwi. Moje stare stawy zesztywniay, Snok Snoku. Nie przeszkadza mi ich sztywno, pki mog lee w spokoju. Przygotuj si na yciowe stadium padliny odpar utod. Latami wiczy mow przy uyciu jedynie otworw casspu i ustnych. Dziki temu on i Ainson mogli jako tako konwersowa. Kiedy zmienisz si w padlin, Matka i ja posadzimy ci pod drzewami ammp i w swoim nastpnym cyklu zostaniesz utodem. Bardzo ci dzikuj za t ask, lecz jestem pewien, e nie po to mnie obudzie. O co chodzi? Co ci trapi? Tej frazy mimo czterdziestoletniego towarzystwa Aylmera Snok Snok ani razu nie zrozumia. Zignorowa j zatem. Przybyy jakie istoty podobne do ciebie. Widziaem, jak jechali ku naszemu gnojowisku na czterech okrgych nogach. Ainson przypi antygrawitacyjne kule. Ludzie? Nie wierz, nie po tych wszystkich latach! Podnis si i o kulach ruszy korytarzem do frontowych drzwi. Obok znajdoway si inne drzwi, ktrych nie otwiera od dugiego czasu; prowadziy do pomieszcze zawierajcych bro, amunicj, aparatur rejestrujc i zgnie zapasy. Dotd zwraca na to wszystko nie wiksz uwag ni na automatyczny posterunek obserwacyjny, ktry dawno temu (wraz ze swoj anten) zapad si pod majestatem burz i przycigania grawitacyjnego. Grorgi przebiegy przed Snok Snokiem i Ainsonem, po czym wpady do gnojowiska, gdzie spoczywaa Quequo w subtelnej plecej pozycji. Snok Snok i Ainson zatrzymali si w progu i patrzyli za palisad. Czterokoowy

azik wanie stan przy bramie. Czterdzieci lat pomyla stary Aylmer czterdzieci lat spokoju i ciszy... nie zawsze cholera podanej! A teraz musieli przylecie i mnie niepokoi! Dranie! Mogli pozwoli mi umrze w spokoju. Sdziem, e uda mi si odej przed nastpnym esrd i chtnie dabym si pogrzeba pod drzewami ammp. Gwizdn na swego grorga, przywoujc go do siebie i nieruchomo czeka. Z furgonetki wyskoczyo trzech mczyzn. Ainson machinalnie wrci do korytarza, otworzy drzwi do maej zbrojowni i wpatrzy si w pomieszczenie, przyzwyczajajc wzrok do wiata. Cay pokj pokrywaa gruba warstwa kurzu. Aylmer otworzy metalow skrzyni i wyj ze rodka matowo lnicy karabin. Hmm, a amunicja? Gdzie jest amunicja? Rozgoryczony rozejrza si po baaganie, po czym upuci bro na brudn podog i powczc nogami, wrci do korytarza. Zbyt wiele spokoju zazna na Dapdrof, by teraz strzela. Nie w jego wieku. Jeden z ludzi dotar ju prawie do frontowych drzwi. Jego dwaj towarzysze pozostali przy wejciu do palisady. Ainson zadra. Jak si powinien zwraca do przedstawicieli wasnego gatunku? Szczeglnie do tego konkretnego faceta. Rwnie dobrze mg by nawet nieznacznie starszy od Ainsona, ktry spdzi przecie czterdzieci lat w 3G. Mczyzna nosi mundur, wic mody, zdrowy wygld bez wtpienia zawdzicza wojskowemu yciu. Jego umysu za Aylmer z pewnoci nie potrafi oceni. Przybysz mia dziwn witoszkowat min czowieka winnego. Jeste Samuel Melmoth z Gansas? spyta Ainsona. Stan w neutralnej pozie, na nieco sztywnych z powodu grawitacji nogach. Ciaem blokowa drzwi. Ainson zagapi si na niego bez zrozumienia. Zwierzta dwunone wygldaj w ubraniach dziwnie, gdy si czowiek od tego zjawiska odzwyczai. Melmoth? powtrzy onierz. Aylmer nie mia pojcia, o co go moe pyta. Nie przychodzia mu te do gowy adna stosowna odpowied. No powiedz, jeste Melmoth z Gansas, zgadza si? Sowa znw tylko zdumiay Ainsona. On si pomyli zasugerowa Snok Snok, przypatrujc si z uwag przybyszowi. Nie moesz trzyma swoich ohydnych okazw w bajorach?! Tak, jeste Melmoth, zaczynam ci teraz poznawa. Dlaczego mi nie odpowiadasz?

W umyle Ainsona pojawi si strzp staroytnej formuki. Na ammpy, ale to bya udrka! Wyglda jak deszcz odpar. Wic jednak mwisz! Bo ju si o obawiaem, e zwariowa. Jak si masz, Melmoth? Nie pamitasz mnie, co? Aylmer spojrza bezradnie na stojcego przed nim wojskowego. Poza swoim ojcem nie przypomina sobie nikogo ze swego ycia na Ziemi. Boj si, e... Mino tak duo... Byem sam. Wedug moich oblicze czterdzieci jeden lat. Nazywam si Quilter, Hank Quilter i jestem kapitanem niszczyciela gwiezdnego Hightail... Quilter. Nie pamitasz mnie? To byo tak dawno... Podbiem ci kiedy oko i przez te wszystkie lata miaem z tego powodu wyrzuty sumienia. Kiedy skierowano mnie do tego bojowego sektora, postanowiem wykorzysta okazj i przylecie po ciebie. Ciesz si, e nie ywisz do mnie urazy, chocia w zasadzie nie jest to powd do dumy, e mnie po prostu zapomniae. No dobra, jak ci si yje na Pestalozzi? Ainson chcia by miy dla tego faceta, ktry najwyraniej traktowa go z du doz yczliwoci, niestety, nie potrafi z nim sensownie rozmawia. Eee... Pesta... Pesta... Przez te wszystkie lata tkwiem tu, na Dapdrof. Nagle przyszo mu do gowy co, o co od dawna chcia spyta, co go martwio od... och, chyba od dziesiciu lat, tak czy owak od dugiego czasu. Opar si o framug drzwi, odchrzkn i rzuci: Dlaczego nie przylecieli po mnie, kapitanie... eee... kapitanie? Kapitanie Quilter. Albo Hanku. Naprawd si dziwi, e mnie nie pamitasz. Ja ciebie pamitam doskonale, a robiem mnstwo rzeczy przez ten cay czas... Och, no c, to ju jest odlega przeszo, a twoje pytanie wymaga dokadniejszej odpowiedzi. Mog wej? Wej? Och, tak, jasne, moesz wej. Kapitan Quilter zerkn ponad ramieniem starego kaleki, pocign nosem i potrzsn gow. Najwyraniej starzec si stubylczy i mieszka wraz ze swoimi winiami. Moe lepiej wsidmy do furgonetki. Mam tam troch bourbona. Napijemy si. Eee, no dobrze. Czy Snok Snok i Quequo mog pj z nami? Na lito bosk, Melmoth! Te dwa stwory? Przecie one strasznie mierdz... Moe ty si do tego przyzwyczaie, stary, ale ja na pewno nie. Pozwl, e pomog ci przej t odlego.

Ainson gniewnym ruchem odrzuci ofiarowan do i powoli pokutyka na kulach. Nie bd tam dugo, Snok Snoku oznajmi w jzyku, ktry stworzyli na wasny uytek. Musz tylko wyjani par spraw. Z przyjemnoci zauway, e dyszy znacznie mniej ni kapitan. Przy furgonetce odpoczli, podczas gdy dwaj pozostali onierze przypatrywali si Aylmerowi z ukradkowym zainteresowaniem. Prawie przepraszajcym tonem Quilter pokaza butelk. Gdy Ainson odmwi, sam wypi wielki yk. Ainson spdzi ten czas na prbie wymylenia jakiej uprzejmej odywki. Jego myli wypeniao jednak tylko jedno zdanie. Nigdy po mnie nie przylecieli, kapitanie. Nikt tu nie ponosi winy, Melmoth. Znajdowae si z dala od kopotw, wierz mi. Na Ziemi w owym czasie po prostu otworzy si worek z nieszczciami. Lepiej ci o tym wszystkim w skrcie opowiem. Pamitasz stare konflikty kontrolowane, ktre rozwizywano na Charonie? No c, angielsko-brazylijski konflikt wymkn si nagle spod kontroli. Brytyjczycy zaczli narusza prawa wojenne. Udowodniono na przykad, e przemycili Gwnego Odkrywc, osob, ktrej zgodnie z prawem nie wolno byo uczestniczy w konfliktach zbrojnych, poniewa dana strona mogaby zyska wiedz specjalistyczn o miejscowym terenie i zdoby przewag... No wiesz... Studiowaem wprawdzie cay ten incydent w szkole Historii Wojskowoci, jednak czowiek zapomina z wiekiem rne drobne szczegy. Tak czy owak, tego Odkrywc... nazwiskiem Ainson... przetransportowano z Charona na Ziemi, by go osdzi. Tam zosta zastrzelony. Brazylijczycy twierdzili, e popeni samobjstwo, Brytyjczycy natomiast oskarali Brazylijczykw o zamach... I... no c... Potem w konflikt wcignito Stany Zjednoczone, okazao si bowiem, e przed wizieniem znaleziono amerykaski rewolwer i w mgnieniu oka wybucha prawdziwa wojna, taka jak w dawnych czasach. Stary Aylmer zupenie si pogubi podczas tej opowieci, tote teraz ju w ogle nie wiedzia, co powiedzie. Wasne nazwisko w ustach Quiltera cakowicie go omamio. Sdzilicie, e kto mnie zastrzeli? spyta. Quilter wzi drugi yk z butelki bourbona. Nie wiedzielimy, co si z tob stao. Wojna midzynarodowa, chocia nie wiatowa, wybucha na Ziemi w 2137 roku i troch o tobie zapomnielimy. Chocia sporo walk toczyo si take w tym sektorze wszechwiata, szczeglnie na Liczbach i Rodzaju. Obie planety zostay

praktycznie zniszczone. Klementyna rwnie niele oberwaa. Miae szczcie, e na twojej planecie uyto wycznie konwencjonalnej broni. Widziae tu jakie potyczki? Potyczki na Dapdrof? Na Pestalozzi. Tu nikt nie walczy, a co do innych miejsc... to nie wiem. Udao ci si, e bye na tej pkuli. Pnocna zostaa praktycznie usmaona, sdzc po tym, co widziaem ze statku. Nigdy po mnie nie przylecielicie. Psiakrew, wyjaniam ci przecie, nie rozumiesz? Napij si, stary, to ci uspokoi. Bardzo niewiele osb o tobie wiedziao i zdaje mi si, e dzi ju wikszo z nich nie yje. Wychyliem si, by ci pomc. Teraz dowodz wasnym okrtem i chtnie zabior ci do domu... Widzisz, z Wielkiej Brytanii nie zostao zbyt duo, ale w Stanach bdziesz mile widzianym gociem. W ten sposb wyrwnam rachunki za podbite oko, dobra? Co powiesz, Melmoth? Ainson wypi yk z butelki. Ledwie mg znie myl o powrocie na Ziemi. Tak wiele musiaby zostawi, tsknota by go zeraa kadego dnia... Z drugiej strony, czowiek powinien pragn wrci do domu, czekay tam na niego obowizki... Co mi si przypomina, kapitanie. Mam wszystkie te kasety, nagrania, sownictwo i inny materia. Jaki materia? Och, teraz to ty zapominasz. Materia, ktry miaem tu zdoby. Opracowaem niezy kawaek jzyka utodw... jzyka tych... tych obcych, no wiesz... Quilter popatrzy na niego niechtnie, po czym wytar pici wargi. Moglibymy go zabra innym razem? Kiedy? Za nastpne czterdzieci lat? Och nie, kapitanie, nie wracam na Ziemi bez tej dokumentacji. To przecie dzieo mojego ycia. No wanie mrukn z westchnieniem Quilter. Dzieo ycia, pomyla. I jak to czsto bywa dzieo ycia pozbawione jakiejkolwiek wartoci dla kogokolwiek poza samym twrc. Nie mia serca powiedzie temu staremu pokurczowi, e na innych planetach Szeciogwiezdnej Gromady pozaziemscy obcy praktycznie wymarli, zabijani mniej lub bardziej przypadkowo podczas wojny, za tu, na poudniowej pkuli Pestalozzi, topniay ostatnie setki. By to jeden ze smutnych przypadkw ycia. Wemiemy zatem wszystko, co chcesz zabra, Melmoth odrzek

ciko. Wsta, wygadzi mundur i kiwn na dwch onierzy, stojcych obok nich bezczynnie. Bonn, Wilkinson, podjedcie furgonetk pod drzwi chaty i zaadujcie ekwipunek pana Melmotha. Jak dla Ainsona, zdarzenia rozgryway si zbyt szybko. Poczu, e zaraz si rozpacze. Quilter poklepa go po plecach. Nic ci nie bdzie, stary. Na pewno gdzie w banku czeka na ciebie niezy stos kredytw. Dopilnuj, eby co do centa dosta zapat, ktra ci si naley. Ucieszysz si, gdy opucisz t miadc grawitacj. Kaszlc, starzec poruszy si na kulach. Jak mia si poegna z drog star Quequo, ktra zrobia tak wiele, by si z nim podzieli swoj mdroci... i ze Snok Snokiem...? Zacz rzewnie paka. Quilter taktownie obrci si do niego plecami i przyglda si sztywnemu wiosennemu listowiu. Nie jestem przyzwyczajony do tego napoju, kapitanie Printer stwierdzi po minucie Aylmer. Mwi pan, e Anglia zostaa zniszczona? Och, nie martw si o to teraz, Melmoth. Naprawd cudownie yje si obecnie na Ziemi. Przysigam, e to prawda. ycie tam poddawane jest wikszej dyscyplinie, lecz z drugiej strony wszystkie narodowe rnice zostay zniwelowane, przynajmniej chwilowo. Wszyscy szaleczo odbudowuj zniszczenia... Jak zawsze, wojna niesamowicie przyspieszya rozwj techniki. Szkoda, e nie jestem dwadziecia lat modszy. Ale mwie, e Anglia... Jeli chodzi o Angli, ogrodzono cz Morza Pnocnego w celu osuszenia, aby zastpi napromieniowane rejony nowym terytorium... A Londyn ma si rozumie odbudujemy, chocia pewnie na skromniejsz skal. Po przyjacielsku otoczy ramieniem zgarbione barki Ainsona i zaduma si nad faktem, jakie pitno odcisna duga historia na ciele jego towarzysza. Starzec energicznie potrzsn gow, rozpraszajc zy. Kopot w tym, e po tych tylu latach zupenie wypadem z obiegu. Obawiam si, e ju nigdy z nikim si nie porozumiem. Poruszony tym stwierdzeniem Quilter odchrzkn nerwowo. Tak, czterdzieci lat! Hank nie zastanawia si waciwie, co stary czuje i jak y. Ale to si dziwnie w yciu ukada! Och, daj spokj, to kompletny nonsens! We dwch niebawem wszystko sobie wyjanimy, prawda, Melmoth? Tak, tak, na pewno, kapitanie Quinto.

*** W kocu wojskowa furgonetka podjechaa od palisady. Dwa utody schoway koczyny i tkwic nieruchomo na krawdzi gnojowiska, obserwoway jej odjazd. Gdy znikna im z pola widzenia, modszy odwrci si i spojrza na starszego. Odbyli krtk rozmow w pamie niesyszalnym dla ludzkich uszu. Modszy wszed do opuszczonego budynku i zbada zbrojowni. onierze dowodzeni przez tego, ktry opowiedzia o mierci tak wielu utodw, zostawili j nietknit. Usatysfakcjonowany Snok Snok wycofa si i bez wahania wyszed bram w palisadzie. Przez may uamek ycia cierpliwie tkwi w tym osobliwym wizieniu. Obecnie nadesza pora, by pomyla o wolnoci. Swojej wolnoci... Lecz pora te, by niedobitki utodw pomylay o przyszoci. Wolno od ludzi stanowi bdzie teraz Pierwsze wite Przykazanie. KONIEC