AKADEMIA GRNICZO-HUTNICZA im.

Stanisawa Staszica
Wydzia Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Elektroniki, Katedra Elektroniki

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Opracowa:
Maciej Obszarny

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Spis treci:
1. Wprowadzenie do zasilaczy prdu staego .......................................3
1. 1. Podstawowe wiadomoci z elektrotechniki.................................................................... 3

2. Architektura zasilaczy ......................................................................5

2. 1. Dobr transformatora i bezpiecznika ............................................................................. 5 2. 1. 1. Uzyskanie symetrycznych napi zasilajcych...................................................... 6 2. 2. Podstawowe parametry i rodzaje prostownikw wraz z zastosowaniami...................... 7 2. 3. Filtracja ttnie............................................................................................................... 9 2. 3. 1. Filtr pojemnociowy z pojedynczym kondensatorem............................................ 9 2. 3. 2. Obwd filtrujcy RC ............................................................................................ 10

3. Scalone stabilizatory napicia i ich podstawowe aplikacje ............11

3. 1. Stabilizatory cige serii 78xx i 79xx........................................................................... 11 3. 2. Stabilizatory cige LM317 i LM337........................................................................... 12 3. 3. Stabilizatory cige typu LDO...................................................................................... 14 3. 4. Zabezpieczenia przeciwprzepiciowe stabilizatorw cigych.................................... 16

4. Sygnalizatory napi i przepalonych bezpiecznikw .....................17 5. Chodzenie zasilacza ......................................................................19 6. Bibliografia.....................................................................................21

Strona 2 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

1. Wprowadzenie do zasilaczy prdu staego

Zasilacz jest jednym z podstawowych i zarazem najwaniejszych komponentw urzdzenia elektrycznego. Zachowanie odpowiednich parametrw prdu i napicia zasilajcego jest niejednokrotnie kluczowym zagadnieniem na etapie projektowania precyzyjnych ukadw analogowych lub pomiarowych. Mona powiedzie, e technika cyfrowa nie narzuca a tak wysokich obostrze, jednak bez wzgldu na to kady elektronik powinien zna podstawowe zagadnienia dotyczce tej tematyki. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie podstaw i zwrcenie uwagi na najistotniejsze zjawiska, z ktrymi moe spotka si kady projektant urzdze elektrycznych.

1. 1. Podstawowe wiadomoci z elektrotechniki

Zanim przedstawiona zostanie architektura i sposoby konstrukcji prostych zasilaczy zostan wprowadzone podstawowe pojcia, z ktrymi czytelnik spotka si w dalszych czciach niniejszego opracowania. Napicie przemienne to napicie bez skadowej staej, rys. 1.1.

Rys. 1.1. Przebieg sinusoidalny i jego parametry. rdo: [1]. Warto skuteczna Usk (z ang. RMS Root Mean Square [warto redniokwadratowa]) jest tak wartoci napicia staego, ktra w cigu czasu rwnego okresowi prdu przemiennego spowoduje wydzielenie takiej samej iloci ciepa, co dany sygna prdu przemiennego. Analogiczn definicj stosuje si do prdu. Dla dowolnego przebiegu okresowego warto skuteczn Usk mona obliczy z zalenoci (1.1):

U sk =

1 2 u dt , (1.1) T 0
Strona 3 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

ktra w przypadku napicia sinusoidalnego upraszcza si do wzoru (1.2): Up U sk = , (1.2) 2 gdzie Up to warto szczytowa napicia, czyli maksymalna warto (amplituda) napicia wzgldem potencjau odniesienia (przewanie 0V) w danym przedziale czasowym. Warto midzyszczytowa Upp jest to rnica pomidzy dwoma wartociami szczytowymi. Napicie zmienne w polskiej sieci energetycznej ma ksztat sinusoidy o czstotliwoci 50Hz i wartoci skutecznej 230V (+/- 10%). Wspczynnik ttnie to stosunek wartoci skutecznej skadowej zmiennej napicia do jego wartoci redniej (1.3): U = zm (1.3). UO Podczas konstruowania, obsugi lub naprawy ukadw zasilaczy naley zachowa wszelkie zasady bezpieczestwa pamitajc, e bezpiecznym napiciem staym s 24V, a zmiennym 48V. Oprcz tego naley mie na uwadze, i wszelkiego rodzaju obraenia powodowane s przepywem prdu przez organizm, a nie stricte wysokoci napicia, z ktrym mamy do czynienia. Z pomoc w wyjanieniu przychodzi tutaj prawo Ohma (I=U/R). W zwizku z powyszym istnieje realne zagroenie poraenia prdem przy pracy z bezpiecznymi napiciami, ale za to z du wydajnoci prdow. Swoje szanse na odniesienie obrae zwikszamy podczas pracy w wilgotnym i sonym rodowisku (np. pot na doniach) lub gdy mamy uszkodzony naskrek (skra ludzka ma rezystancj o wartoci 1-20k , natomiast tkanki tylko 50). Dla zobrazowania powagi problemu przedstawiono list skutkw przepywu prdu przez organizm w funkcji jego wartoci: 1 5mA poziom odczuwania, 10mA poziom blu, 100mA powany skurcz mini, 100 300mA poraenie miertelne.

Strona 4 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

2. Architektura zasilaczy
Kady zasilacz skada si z kilku podstawowych blokw (rys. 2.1):

rdo energii

Bezpiecznik (opcja)

Transformator (opcja)

Prostownik (opcja)

Filtr ttnie (opcja)

Stabilizator

Wyjcie

Rys. 2.1. Typowa architektura prostego zasilacza. W przedstawionym przykadzie rdem energii moe by sie energetyczna, bateria, akumulator, ogniwo itp.[1]. W zalenoci od wymogw projektowych w zasilaczach moemy spotka rwnie transformatory, prostowniki, filtry ttnie lub inne moduy. Natomiast praktycznie zawsze wystpuje ukad stabilizatora napicia/prdu wyjciowego. W dalszej czci tego rozdziau omwione zostan od strony praktycznej zagadnienia zwizane z doborem odpowiedniego transformatora, prostownika i filtra ttnie. Wszelkiego rodzaju aspekty teoretyczne zwizane z w/w elementami omwione zostay w pracach [2,3].

2. 1. Dobr transformatora i bezpiecznika

Jednym z pierwszych krokw na drodze do zaprojektowania wasnego zasilacza jest okrelenie rda, z ktrego bdziemy pobiera energi. Nastpnie naley zdecydowa czy jest potrzebny transformator, a jeli tak, to jakiego rodzaju. Transformator to element bierny sucy do zamiany przemiennych napi i prdw wejciowych na przemienne napicia i prdy wyjciowe o z reguy innej wartoci. Zamiana ta dokonuje si za porednictwem pola magnetycznego i przy spenieniu zasady zachowania energii (element idealny nie wykazuje strat). Oznacza to, e dysponujc okrelon moc na wejciu nie moemy uzyska wikszej mocy na wyjciu. Podstawowymi parametrami transformatora s moc pozorna (wyraana w VA) i przekadnia, ktra definiuje stosunek napi i prdw po stronie pierwotnej (wejciowej) i wtrnej (wyjciowej) (2.1): U p Iw (2.1), n= = Uw I p gdzie Up i Ip to przebiegi po stronie pierwotnej, a Uw i Iw to przebiegi po stronie wtrnej. Naley pamita, e producent podaje napicia po stronie pierwotnej i wtrnej wyraone w wartociach skutecznych. Jeli zapada decyzja o zastosowaniu transformatora naley skupi si na wyborze rodzaju i odpowiednich parametrw moe to by zwyky transformator sieciowy, toroidalny, podStrona 5 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

wyszajcy napicie, obniajcy napicie itp. [2]. Dla projektanta prostych zasilaczy najistotniejszymi parametrami s napicie po stronie pierwotnej i wtrnej oraz wydajno prdowa. Napicie po stronie wtrnej naley dobiera tak, aby byo co najmniej rwne podanemu poziomowi napicia wyjciowego zasilacza (ta zaleno jest jeszcze modyfikowana przez ukady prostownika i filtra ttnie, patrz rozdzia 2.2 i 2.3). W przypadku wydajnoci prdowej zasada jest nieco prostsza naley dba o to, aby maksymalna wydajno prdowa bya przynajmniej 1,5 raza wiksza od zakadanego obcienia. Takie rozwizanie zapobiegnie ew. przegrzaniu i spaleniu transformatora. Oprcz tego warto zabezpieczy si przed spaleniem transformatora umieszczajc po stronie pierwotnej bezpiecznik (po stronie wtrnej przewanie istnieje inne zabezpieczenie). Jego warto moemy obliczy ze wzoru (2.1) znajc prd obcienia i mnoc wynik przez kilkukrotny margines (przynajmniej 2-3x). Przewanie stosuje si bezpieczniki zwoczne [2]. Wbrew pozorom kolejno pozycjonowania bezpiecznika jest istotna zaleca si umieszczanie zabezpieczenia przed gwnym wycznikiem ze wzgldu na to, i istnieje ryzyko wystpienia przebicia pomidzy zerem, a faz w obwodzie przecznika (dotyczy to urzdze przeczajcych jednoczenie dwa bieguny zasilajce). W takiej sytuacji bezpiecznik w ogle nie zadziaa, przez co moe doj do poaru wynikajcego z przepalenia instalacji elektrycznej. Poprawn i niepoprawn konfiguracj pocze przedstawiono na rys. 2.1.

Rys. 2.1. Prawidowe i nieprawidowe podczenie bezpiecznika w obwodzie pierwotnym transformatora.

2. 1. 1. Uzyskanie symetrycznych napi zasilajcych

Jeli chcemy uzyska pojedyncze napicie zasilajce, tj. mas i podany poziom wyjciowy Vout, to stosujemy klasyczny transformator z jednym uzwojeniem wtrnym bez odczepu (taki, jak pokazany na rys. 2.1). W przypadku, gdy istnieje potrzeba uzyskania napicia dodatniego i ujemnego wzgldem masy (w szczeglnym wypadku na napiciu symetrycznym) naley zastosowa transformator z jednym uzwojeniem wtrnym i odczepem (rys. 2.2a) lub kilkoma uzwojeniami wtrnymi, poczonymi w sposb pokazany na rys. 2.2b, aby utworzy wze stanowicy mas.

Strona 6 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 2.2. Metody uzyskania napi dodatnich i ujemnych wzgldem masy z wykorzystaniem mostka Greatza. Istnieje rwnie inny sposb uzyskania symetrycznego napicia bez koniecznoci uycia transformatora z odczepem lub kilkoma uzwojeniami wtrnymi. Rysunek 2.3 przedstawia aplikacj z prostownikiem jednopowkowym, jednak ze wzgldu na nisk efektywno takie rozwizanie nie jest stosowane. Oprcz tego naley pamita, e w takiej konstrukcji absolutnie niezbdnym elementem jest filtr ttnie (choby w postaci samych kondensatorw, tak jak na rys. 2.3). Wicej informacji na ten temat znajduje si w rozdziale 2.3.

Rys. 2.3. Alternatywna metoda uzyskania symetrycznego napicia.

2. 2. Podstawowe parametry i rodzaje prostownikw wraz z zastosowaniami

Dla projektanta zasilacza najwaniejszymi parametrami prostownikw s maksymalny prd przewodzenia i maksymalne napicie wsteczne. W przypadku tego pierwszego istnieje zasada, e mostek powinien przepuci prd przynajmniej 1,5x wikszy od zakadanego obcienia.

Strona 7 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Problem doboru maksymalnego napicia wstecznego prostownika wie si z zastosowanym filtrem ttnie (rys. 2.4).

Rys. 2.4. Ilustracja problemu doboru napicia wstecznego prostownika. Najczciej w roli filtra ttnie wystpuje kondensator elektrolityczny o duej pojemnoci. W czasie poowy okresu napicia wtrnego, w ktrej amplituda jest dodatnia, napicie na diodzie D3 jest bliskie zeru. Jednak w trakcie trwania drugiej poowy, kiedy amplituda jest ujemna, na diodzie odkada si napicie rwne dwm wartociom szczytowym napicia wtrnego (rys. 2.4). Z tego powodu napicie rewersyjne powinno by przynajmniej 2,83x wiksze od wartoci skutecznej napicia po stronie wtrnej (przewanie stosuje si przelicznik 3,4x). W przypadku braku filtra ttnie stosuje si zwyke 20% margines bezpieczestwa, tj. napicie rewersyjne powinno by przynajmniej 1,7x wiksze od wartoci skutecznej napicia po stronie wtrnej. Ostatni wan rzecz, o ktrej naley pamita, jest wystpowanie pewnego spadku napicia na prostowniku, co powoduje, i na wyjciu mamy troch niszy potencja ni ten uzyskiwany przez uzwojenie wtrne transformatora. Przyczyna tego zjawiska wie si z wystpowaniem spadku napicia na diodzie przy polaryzacji w kierunku przewodzenia. Tabela 2.1 zawiera parametry typowych mostkw prostowniczych. Symbol DB107 2KBP01 2KBP10 KBPC110 KBPC610 VRRM [V] VRMS [V] VDC [V] I(AV) [A] VF [V] 1000 700 1000 1 1,1 100 2 1 1000 2 1 1000 3 1,1 1000 6 1,2 Tab. 2.1. Parametry popularnych mostkw prostowniczych. VRRM maksymalne powtarzalne napicie wsteczne VRMS maksymalne skuteczne napicie wejciowe VDC maksymalne stae napicie wsteczne I(AV) maksymalny redni prd przewodzenia VF napicie przewodzenia Obudowa DIL-4 D-44 D-44 D-46 D-46

Strona 8 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

2. 3. Filtracja ttnie
Ksztat napicia na wyjciu prostownika jedno lub dwupowkowego jest daleki od idealnej, poziomej linii (rys. 2.5a i b). Aby wyeliminowa t niedogodno, co ma podstawowe znaczenie w ukadach akustycznych i pomiarowych, stosuje si rnego rodzaju filtry ttnie. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostan dwa najprostsze: filtr pojemnociowy z pojedynczym kondensatorem oraz filtr RC. Pozostae stosowane ukady s szerzej opisane w [1].

Rys. 2.5. Przebiegi wystpujce w zasilaczu. rdo: [1]

2. 3. 1. Filtr pojemnociowy z pojedynczym kondensatorem

Zastosowanie kondensatora elektrolitycznego o odpowiednio duej wartoci zaraz za prostownikiem (rys. 5a) moe znacznie zredukowa ttnienia i przybliy przebieg napicia do postaci z rysunku 6c. Odpowiedni warto pojemnoci moemy obliczy z gotowego wzoru (2.2) zakadajc podany wspczynnik ttnie (zawsze poniej 10%): 1000000 C[ F ] = (2.2), 2 3 f [ Hz ]RL [] gdzie: f to czstotliwo ttnie (50Hz dla prostownika dwupowkowego i 100Hz dla jednopowkowego), to zakadany wspczynnik ttnie, RL to warto rezystancji obcienia: RL=UO/IO.

Strona 9 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Istnieje rwnie bardziej praktyczna regua, ktra mwi, i na kady 1A prdu obcienia naley stosowa kondensator o pojemnoci co najmniej 1000F. Wanym krokiem jest dobr maksymalnego napicia roboczego kondensatora. Minimalny margines to 20% odchyu od amplitudy napicia, czyli 1,7x wartoci skutecznej.

2. 3. 2. Obwd filtrujcy RC
Istniej urzdzenia o szczeglnej wraliwoci na wszelkiego rodzaju zakcenia w napiciu zasilajcym. W takich wypadkach stosowanie pojedynczego kondensatora jest czsto niewystarczajce (ze wzgldu na konieczno uycia ogromnej pojemnoci), przez co konstruktorzy decyduj si na inne rozwizania. Jednym z nich jest prosty obwd filtrujcy RC przedstawiony na rys. 2.6.

Rys. 2.6. Prosty filtr RC. Zapewnia on dalsz redukcj wspczynnika ttnie, jednak odbywa si to kosztem zwikszenia rezystancji szeregowej o warto R1, co ogranicza stosowanie tego ukadu do urzdze o niskim i staym poborze prdu (przedwzmacniacze akustyczne itp.). Wartoci elementw naley dobra korzystajc ze wzorw: 1,44 *10 5 = (2.3) dla prostownika jednopowkowego, C1C 2 R1 RL = 3,6 *10 6 (2.4) dla prostownika dwupowkowego. C1C 2 R1 R L

Tabela 2.2 zawiera wzory na napicia wyjciowe wyej wymienionych filtrw: Rodzaj filtra Prostownik jednopowkowy Prostownik dwupowkowy Pojedynczy kondensator I I UO = U p O UO = U p O 100C 200C Ukad C-R-C
UO = U p IO ( 1 + R1 ) 100C1 UO = U p IO ( 1 + R1 ) 200C1

Tab. 2.2. Napicia wyjciowe dla poszczeglnych filtrw.

Strona 10 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

3. Scalone stabilizatory napicia i ich podstawowe aplikacje

W nowoczesnych zasilaczach stosowane s praktycznie tylko scalone stabilizatory napicia i z tego powodu niniejszy artyku koncentruje si na najbardziej popularnych ukadach. W dalszej czci omwione zostan stabilizatory serii 78/79xx, LM317/337 oraz ukady LDO wraz z ich podstawowymi aplikacjami.

3. 1. Stabilizatory cige serii 78xx i 79xx

S to najprostsze trjkocwkowe stabilizatory o ustalonym napiciu wyjciowym okrelonym przez ostatnie dwie cyfry w oznaczeniu (05, 08, 10, 12, 15, 24). Ukady o numerach 78xx su do stabilizacji napi dodatnich wzgldem masy, a 79xx do ujemnych. Typowa aplikacja tych stabilizatorw przedstawiona jest na rys. 3.1:

Rys. 3.1. Typowa aplikacja stabilizatorw 78xx i 79xx. Kondensatory C2 i C3 su do zwierania wysokoczstotliwociowych zakce i s standardem w aplikacjach stabilizatorw. Naley je umieszcza jak najbliej wyprowadze ukadu (w sensie fizycznym, a nie topologicznym na schemacie). Dioda D1 stanowi zabezpieczenie przeciwko zbyt wysokiemu napiciu wyjciowemu taka sytuacja moe mie miejsce zaraz po wyczeniu zasilania. Wtedy dioda zaczyna przewodzi i odprowadza wsteczny prd z kocwki stabilizatora. Dioda D2 stosowana jest do protekcji przed zmian polaryzacji napicia na wyjciu stabilizatora. Do takiej sytuacji moe doj, gdy stabilizator zasila elementy pracujce z bipolarnym napiciem zasilajcym - podczas zwarcia lub uruchamiania urzdzenia moe doj do zmiany polaryzacji napicia na wyjciu stabilizatora (por. [5]). Rola poszczeglnych elementw obwodu stabilizatora 79xx jest analogiczna do obwodu 78xx.

Strona 11 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Oprcz tych zewntrznych zabezpiecze stabilizatory posiadaj wbudowane ukady zabezpieczajce przed zwarciem na wyjciu oraz przegrzaniem. Ich podstawow wad jest konieczno zapewnienia rnicy potencjaw pomidzy wejciem a wyjciem wynoszc co najmniej 3V. Przy braku spenienia tego warunku element nie bdzie dziaa. Maksymalna wydajno prdowa w zalenoci od obudowy moe wynie do 1,5A.

3. 2. Stabilizatory cige LM317 i LM337

Stabilizatory cige LM317 i LM337 to podstawowe ukady o regulowanym napiciu wyjciowym odpowiednio dodatnim i ujemnym wzgldem masy. Jest to praktycznie jedyna istotna rnica pomidzy staymi elementami typu 78xx i 79xx. Typowe aplikacje tych ukadw przedstawia rys. 3.2.

Rys. 3.2. Podstawowa aplikacja ukadw LM317 i LM337. Regulacj napicia wyjciowego uzyskuje si za pomoc rda referencyjnego 1,25V (pomidzy kocwk Adjust i Output) i dzielnika napicia zoonego z rezystorw R1 i R2. Wzr na VOUT (3.1) dla ukadu LM317 jest atwy do wyprowadzenia: R VOUT = 1,25V (1 + 2 ) + I ADJ R2 , (3.1) R1 gdzie za R1 zazwyczaj przyjmuje si 240, a IADJ jest pomijalnie mae. Analogiczna zasada dziaania obowizuje dla ukadu LM337: R VOUT = 1,25V (1 + 4 ) + I ADJ R4 , (3.2). R3

Strona 12 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rysunek 3.3 przedstawia aplikacj stabilizatorw LM317 i LM337 z redukcj wspczynnika ttnie i zastosowaniem diod zabezpieczajcych.

Rys. 3.3. Bardziej zaawansowana aplikacja ukadw LM317 i LM 337. Rol kondensatorw C1-C6 oraz diod D1 i D3 opisano w rozdziale 3.1. W innym miejscu pojawia si dioda D2 (por. rys. 3.1) jest to spowodowane umieszczeniem kondensatora C7 w obwodzie rda referencyjnego o wartoci 1,25V. Jej podstawow funkcj jest odprowadzanie prdw rozadowania kondensatora C7, natomiast sam element pojemnociowy suy do redukcji zakce w napiciu wyjciowym. Zabezpieczenia wewntrzne s takie same, jak w przypadku stabilizatorw 78xx/79xx - protekcja termiczna i przeciwzwarciowa. Rwnie minimalna rnica potencjaw pomidzy wejciem, a wyjciem wynosi 3V.

Strona 13 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

3. 3. Stabilizatory cige typu LDO

W ukadach 78/79xx oraz LM317/337 napicie pomidzy wejciem, a wyjciem (tzw. Dropout Voltage) musi wynosi co najmniej 3V. Poniej tej wartoci stabilizator w ogle nie zadziaa, co jest podstawow wad tych elementw ze wzgldu na straty mocy nie nadaj si do zastosowania we wspczesnych urzdzeniach zasilanych bateryjnie. Tymczasem ukady LDO (Low Dropout Voltage, rys. 3.4) umoliwiaj spadek tego potencjau nawet do kilkudziesiciu miliwoltw (np. MAX8563 56mV).

Rys. 3.4. Typowa aplikacja stabilizatora LDO. rdo: [4] Jest to moliwe dziki zastosowaniu tranzystora PMOS jako elementu przepuszczajcego prd, ktry po przekroczeniu minimalnej wartoci Dropout Voltage staje si rezystorem o wartoci RDSON i przepuszcza napicie wejciowe na wyjcie (rys. 3.5) z uwzgldnieniem spadku na RDSON (URDSON=IO*RDSON). Dziki temu nie musimy dba o odpowiedni wysoko potencjau wejciowego i jednoczenie obawia si strat mocy. Ta zaleta bezporednio wskazuje potencjalne zastosowanie zasilacze bazujce na bateriach, akumulatorach itp.

Rys. 3.5. Charakterystyka pracy stabilizatorw LDO. rdo: [4]. Jednym z bardziej rozbudowanych (i zarazem droszych) programowalnych stabilizatorw LDO jest ukad MAX667. Dostpny w obudowie DIP-8 posiada szereg interesujcych wej i wyj sterujcych, takich jak opcja wyczenia, sygnalizacji zuycia baterii i wyboru napicia wyjciowego z zakresu 3,5-16,5V. Rysunek 3.6 przedstawia przykadow aplikacj tego stabilizatora.

Strona 14 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 3.6. Przykadowa aplikacja ukadu MAX667. rdo: [6]. Regulacj napicia wyjciowego uzyskuje si podczajc dzielnik rezystorowy (R1, R2 na rys. 3.6) do pinu SET, ktrego potencja ustalony jest na poziomie 1,22 V. Napicie wyjciowe wyraa si wzorem: R + R2 VOUT = VSET 1 (3.3). R1 Ze wzgldu na niski pobr prdu wejcia SET (ok. 10nA) wartoci rezystorw mog by znaczne - typowo R1 wynosi 1M. Gdy SET zostanie podczone bezporednio do masy, to napicie wyjciowe ustali si na poziomie 5V. Stabilizator MAX667 moe zosta wprowadzony w tryb czuwania poprzez podanie na wejcie SHDN napicia wikszego ni 1,5V. W tym trybie wyjcie OUT jest odczone i pobr prdu ukadu spada poniej 1A. Bardzo uyteczn funkcj jest detekcja niskiego poziomu naadowania baterii. Jeli napicie na wejciu LBI spadnie poniej wartoci referencyjnej 1,22V, to tranzystor FET na rys. 3.6 zostanie wczony i zewrze wyjcie LBO do masy. Zastosowanie dzielnika rezystorowego (R3 i R4) umoliwia regulacj poziomu napicia odniesienia zgodnie ze wzorem: R + R4 Vodn. = VLBI 3 (3.4). R4 Podobnie jak dla wejcia SET, niski prd wejciowy LBI (ok. 10nA) umoliwia zastosowanie sporych rezystancji R3 i R4. Ostatnim wanym wyprowadzeniem jest wyjcie DD (pin nr 1). Kocwka ta poczona jest z otwartym kolektorem wewntrznego tranzystora PNP i zwizana z funkcj detektora spadku napicia Dropout Voltage (por [6]). Gdy rnica potencjaw pomidzy wejciem, a wyjciem spada poniej 300mV (co jest rwnoznaczne z kocem czasu ycia baterii), to tranzystor PNP zaczyna przewodzi. Podczenie wyprowadzenia DD poprzez rezystor o wartoci ok. 100k do masy umoliwia monitorowanie napicia Dropout Voltage przez zewntrzne obwody. Rysunek 3.7 przedstawia inne zastosowanie wyjcia DD.

Strona 15 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 3.7. Przykadowe zastosowanie wyjcia Dropout Detector. rdo: [6]. Zasada dziaania powyszego obwodu jest nastpujca: spadek Dropout Voltage (np. na skutek rozadowania baterii) spowoduje odpowiednio obnienie potencjau VSET i napicia wyjciowego VOUT. Jest to konieczne, poniewa w przypadku, gdy ustalone VOUT zaczyna by wiksze od VIN, to stabilizator pobiera prd dochodzcy do 10mA jest to konsekwencja wewntrznej konstrukcji ukadu (por. [6]). Rozwizanie z rysunku 3.7 zapobiega nadmiernemu wzrostowi pobieranego prdu i umoliwia wykorzystanie baterii do granic moliwoci. Pozostae konfiguracje pracy opisane s w karcie katalogowej stabilizatora [6].

3. 4. Zabezpieczenia przeciwprzepiciowe stabilizatorw cigych

Napicie wejciowe stabilizatora jest zawsze wysze od napicia wyjciowego. Gdyby doszo do przepicia, tj. przyoenia potencjau z wejcia na wyjcie, mogoby doj do uszkodzenia zasilanego urzdzenia (takie sytuacje zdarzaj si, gdy np. spalimy stabilizator). Aby unikn powanych konsekwencji stosuje si moduy zabezpieczajce podczone do wyjcia stabilizatora. Jednym z prostych obwodw przeciwprzepiciowych jest ukad z diod Zenera i tyrystorem (rys. 3.8). Gdy napicie wejciowe przekroczy napicie Zenera, dojdzie do zaczenia (zwarcia) tyrystora, co spowoduje przepalenie bezpiecznika F1.

Strona 16 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 3.8. Prosty ukad zabezpieczajcy przed przepiciami.

4. Sygnalizatory napi i przepalonych bezpiecznikw

W projektowanych urzdzeniach warto zastosowa sygnalizatory napi wyjciowych i przepalonych bezpiecznikw, poniewa w przypadku wystpienia awarii potrafi szybko wskaza lub wyeliminowa przyczyn ze strony obwodu zasilajcego. Typowy ukad wskanika napicia wyjciowego przedstawia rysunek 4.1.

Rys. 4.1. Wskanik napicia z diod LED. Elementem sygnalizacyjnym jest dioda LED D1 poczona szeregowo z rezystorem ograniczajcym prd R1. Warto rezystora naley dobra tak, aby przy znanym napiciu zasilajcym UO i napiciu przewodzenia diody UD przepywa przez ni prd ID z zakresu 10-15mA (dokadne wartoci znajduj si w kartach katalogowych producenta diody). Odpowiedni wzr opisujcy te zalenoci mona wyprowadzi za pomoc napiciowego prawa Kirchoffa: U UD R1 = O (4.1). ID W przypadku zasilaczy wysokonapiciowych sygnalizatorem s lampki neonowe, ktrych napicie pracy przekracza 67V (w zalenoci od typu). Schemat obwodu i sposb wyznaczania wartoci rezystora R1 jest taki sam, jak w przypadku wskanika z diod LED. Rysunek 4.2 przedstawia obwody sygnalizatorw przepalonych bezpiecznikw dla napicia zmiennego (4.2a) i staego (4.2b). Gdy bezpiecznik nie jest przepalony, zwiera obwd lampki neonowej (LMP1) lub diody LED i sygnalizator nie wieci si. Po przepaleniu bezpiecznika na jego zaciskach wystpi rnica potencjaw, o czym poinformuje zastosowany wskanik.

Strona 17 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 4.2. Sygnalizacja przepalonego bezpiecznika w obwodzie prdu zmiennego (a) i prdu staego (b). W obwodzie z rysunku 4.2b zastosowano rezystor R3, aby zapewni kontakt z mas w przypadku, gdy stabilizator ulegnie nietypowemu uszkodzeniu. W takiej konfiguracji wzr 4.1 musi ulec przeksztaceniu do postaci: U UD R2 + R3 = O (4.2), ID przy czym obliczona rezystancja powinna by podzielona na poow pomidzy rezystory R2 i R3. Podczas dobierania wartoci rezystorw naley zwrci uwag na fakt, e zbyt niska rezystancja R3 spowoduje wystpienie duego poboru prdu ze rda zasilajcego. Dla obwodu z rysunku 4.2a przy dobieraniu rezystancji obowizuje wzr 4.1.

Strona 18 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

5. Chodzenie zasilacza
Nadmierna temperatura jest jedn z gwnych przyczyn uszkodze elementw elektronicznych. Praktyka wskazuje, e zwikszenie temperatury pracy urzdzenia o 10oC powoduje skrcenie redniego czasu midzyawaryjnego (MTBF) o poow. W urzdzeniach o wysokiej wydajnoci prdowej i o duym poborze mocy musz by stosowane systemy chodzenia, aby nie przekroczy dopuszczalnej temperatury pracy wykorzystywanych elementw. Istniej trzy sposoby utrzymywania optymalnej temperatury pracy urzdze: 1. zastosowanie/poprawienie naturalnej wentylacji, 2. rozproszenie wikszej iloci ciepa za pomoc radiatorw, 3. zastosowanie aktywnego systemu chodzenia powietrzem lub wod. W ramach pierwszej metody naley dba o to, aby obudowa urzdzenia posiadaa wystarczajc ilo otworw wentylacyjnych. Istotne jest rwnie rozmieszczenie wydzielajcych ciepo elementw na pytce PCB wok wzmacniaczy i stabilizatorw naley zostawi troch wolnego miejsca celem zamontowania radiatora oraz usprawnienia obiegu powietrza. W przypadku zastosowania metalowej obudowy korzystnie jest umieci aktywny element na krawdzi pytki i przykrcajc go do obudowy wykorzysta du powierzchni do odprowadzenia ciepa. Diody i rezystory mocy powinny by zamontowane powyej powierzchni pytki drukowanej, jak na rys. 5.1.

Rys. 5.1. Prawidowy sposb montau diod i rezystorw mocy. rdo: [1]. Kiedy naturalny obieg powietrza jest niewystarczajcy, naley zamontowa radiatory na grzejce si elementy. W zasilaczach najbardziej podatne na uszkodzenie termiczne s stabilizatory napicia lub tranzystory kluczujce (zasilacze impulsowe). W typowych aplikacjach stosuje si elementy w obudowie TO-220 i dla bezpieczestwa zawsze warto zastosowa radiator. Dla mocy do ok. 10W lub prdw wypywajcych do 1,5A (w przypadku stabilizatorw) wystarczy zastosowa may radiator z wygitej blachy, rys. 5.2. Wiksze moce wymagaj zastosowania uebrowanych radiatorw o duych gabarytach.

Strona 19 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

Rys. 5.2. Popularne radiatory dla obudowy TO-220. rdo: [1]. Istotny jest sposb zamocowania radiatora obudow elementu naley posmarowa past termoprzewodzc i dobrze dokrci rub montaow. W przypadku, gdy kilka elementw korzysta z jednego radiatora, pomidzy obudowy i radiator naley woy izolacyjne podkadki mikowe zazwyczaj obudowa poczona jest z jednym z wyprowadze ukadu i takie rozwizanie zapobiega zwarciom lub przedostaniu si duych potencjaw na radiator. Ukady o duym poborze mocy wymagaj stosowania aktywnych systemw chodzenia. Najczciej wykorzystuje si chodzenie powietrzem wymuszajc jego obieg za pomoc jednego lub kilku wentylatorw. Oprcz tego istotne jest zachowanie waciwego kierunku przepywu powietrza wzgldem radiatorw, rys. 5.3. W przypadku, gdy konieczne jest wykorzystanie zespou wentylatorw, warto podzieli je na dwie grupy, z ktrych jedna wtacza powietrze, a drug odprowadza je z obudowy.

Rys. 5.3. Waciwy kierunek przepywu powietrza chodzcego. rdo: [1].

Strona 20 z 21

Zasilacze i stabilizatory liniowe

Maciej Obszarny

6. Bibliografia
[1] Zasilacze urzdze elektronicznych. Przewodnik dla pocztkujcych. Joseph J. Carr, wydawnictwo BTC, Warszawa 2004 r. [2] Ukady RLC i transformatory, Marcin Mdrzyk, AGH Krakw 2006 r. [3] Elementy pprzewodnikowe, Robert Lasko, AGH Krakw 2006 r. [4] http://focus.ti.com/lit/an/slva079/slva079.pdf [5] http://focus.ti.com/lit/ds/symlink/ua7805.pdf [6] http://datasheets.maxim-ic.com/en/ds/MAX667.pdf

Strona 21 z 21