Dr in. Wiesaw BARAN Dr in. Bronisaw JDRASZAK Prof. dr in. Roman JANKOWIAK Dr hab. in. Jan MUDA, prof.

PO Wydzia Budownictwa, Politechnika Opolska

OCENA BEZPIECZESTWA PRZEKRYCIA STRUKTURALNEGO HALI SPORTOWEJ

A ASSESSMANT OF RELIABILITY OF STRUCTURAL ROOF OF SPORTS HALL

Streszczenie Praca dotyczy oceny bezpieczestwa stalowej konstrukcji dachu wykonanego w postaci przekrycia strukturalnego. Wymiary geometryczne elementw konstrukcyjnych przyjto na podstawie pomiarw inwentaryzacyjnych. Wasnoci wytrzymaociowe stali ustalono w prbie statycznego rozcigania. Dla zidentyfikowanego numerycznego modelu obliczeniowego wykonano analiz statyczn w systemie Robot. Abstract The article presents the assessmant of reliability of steel structure of a structural roof. On basis of inventory measurements the geometrical dimensions were established. Parameters of steel were established in static tests. Static analysis for assummed numeric computational model was performed using Robot system .

1. Wprowadzenie W ostatnich latach prace zwizane z remontami, wzmacnianiem i modernizacj obiektw budowlanych stanowi wane zadanie w oglnie rozumianym procesie eksploatacji, uytkowania i utrzymania obiektu, a problemowi temu powica si na wiecie ponad 40% potencjau budowlanego, badawczego i produkcyjnego [1]. Modernizacj obiektu lub jego czci, definiuje si [1] jako dziaanie majce na celu dostosowanie obiektu do wspczesnych wymaga zwizanych z uytkowaniem, a w tym spenienie wymogw technicznych, ekologicznych, produkcyjnych i innych. Do prac madernizacyjnych mona zaliczy wykonywane w ostatnich latach liczne prace termorenowacyjne, dostosowujce obiekty do aktualnych wymogw z ochrony cieplnej, a w konsekwencji poprawiajce komfort cieplny uytkownikw i ograniczajce zuycie energii na ogrzewanie obiektu. Wykonane na podstawie pomiarw i oblicze sprawdzajcych naprawy i wzmocnienia zwikszaj bezpieczestwo uytkowanych obiektw. Prace modernizacyjne wykonuje si rwnie zgodnie z wymaganiami prawno-administracyjnymi [8], a konstrukcje budynkw powinny spenia warunki stanw granicznych nonoci i uytkowalnoci w kadym z jego elementw i w caoci konstrukcji [9]. W praktycznym postpowaniu warunki bezpieczestwa konstrukcji uznaje si za spenione, jeeli elementy konstrukcyjne i konstrukcja spenia wymagana okrelone w normach projektowania i obliczania konstrukcji. Trudnym niekiedy zagadnieniem, obarczonym w duym stopniu informacj niepen i niepewn, jest analiza

561

statyczno-wytrzymaociowa i ocena stanu bezpieczestwa elementw konstrukcji wykonanych we wczeniejszym okresie, kiedy obowizyway inne zalecenia projektowe. Stopie zoonoci zagadnienia zaley wwczas od posiadanych opracowa i dokumentw dotyczcych opiniowanych elementw konstrukcji. Dlatego niejednokrotnie wykonuje si stosowne pomiary inwentaryzacyjne oraz badania nieniszczce lub niszczce. Zalety przestrzennych form konstrukcyjnych, jakimi s przekrycia strukturalne, byy znane do dawno. W Polsce rozwj i masowa produkcja elementw stalowych przekry strukturalnych w postaci regularnych kratownic, to lata 60 i 70-te XX wieku [3]. W pracy [2] analizowano przyczyny zniszczenia przekrycia strukturalnego hali sportowej po 30 latach eksploatacji i wykonanych pracach termoizolacyjnych, dla ktrej zalecenia normowe dotyczce obcienia niegiem ulegy zmianie w kilka lat od wzniesienia obiektu. W niniejszej pracy przedstawiono ocen stanu bezpieczestwa przekrycia strukturalnego hali sportowej wybudowanej w poudniowej Polsce w latach 60-tych ubiegego wieku (rys. 1, 2), ktr wykonano w zwizku z planowanymi pracami termoizolacyjnymi

2. Opis konstrukcji przekrycia strukturalnego Analizowane w pracy przekrycie strukturalne o wymiarach w rzucie 3040m, usytuowane jest nad gwn czci hali sportowej z trybunami, przeznaczonej do rozgrywania zawodw sportowych.
0 0 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 14 14 15 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21

~1442

5850
~510 00 ~590-6

5600

390

3118

4335

5588

PRZESZKLENIE W STALOWYCH RAMACH

6778

ELBETOWA BELKA

7860

ELBETOWE SUPY

5572

390

5607
TARAS

390

5632

390

5608

390

+3900 mm

FRAGMENT W CZCI TRYBUN

0,00

POZIOM PARKIETU

Rys. 1. Przekrj poduny hali - schemat

Konstrukcj non hali w tej czci stanowi elbetowe elementy o ukadzie szkieletowym, supowo-ryglowym oraz ramy trybun z pochyym ryglem, speniajce rol podpr konstrukcji trybun oraz przenoszce obcienie od wiatru i usztywniajce obiekt (rys. 1). Takie rozwizanie powoduje, e s zrnicowane sztywnoci poszczeglnych podpr konstrukcji nonej dachu wykonanej jako stalowe przekrycie strukturalne z rur. Przedmiotowe przekrycie o tzw. ukadzie O-O (rys. 2), to siatka o ortogonalnym ukadzie prtw w warstwie grnej i dolnej z przesuniciem wzw w warstwach o p moduu (a/2). Sam dach wykonany jest z elbetowych prefabrykowanych pyt korytkowych, na ktrych wystpuje warstwa styropianu i pokrycie bitumiczne.

562

2200

Rys. 2. Widok na przekrycie strukturalne

Geometri przekrycia przyjto na podstawie pomiarw inwentaryzacyjnych, natomiast gruboci cianek rur ustalono metodami nieniszczcymi, przy wykorzystaniu echometru. Podstawowe parametry geometryczne wynosz (rys. 1, 3): modu siatki dolnej i grnej: a = 200.0 cm, wysoko konstrukcyjna: h = 142.4 cm, spadek konstrukcji dachu: ~20.0 %, rednica rur pasw grnych i dolnych: 88.9 mm, gsr = 4.5 mm, 51 mm, gsr = 4.5 mm. rednica rur krzyulcw: Taki ukad generuje osiowe wymiary krzyulca wynoszce ~200.0 cm.

SIATKA PASW GRNYCH

TP

SIATKA PASW DOLNYCH

PL TL PP

Rys. 3. Geometria pojedynczego oczka struktury

Wykonano inwentaryzacj wzw konstrukcji przekrycia oraz identyfikacj spawanych pocze w wzach. Stwierdzono, e pasy poprzeczne wystpuj jako cige, natomiast rury pasw podunych zostay odpowiednio sfazowane w automatach, co umoliwio poczenie obwodowymi, mieszanymi spoinami do pasw poprzecznych (rys. 4a). Jako spoin czcych krzyulce w wzach dolnych jest lepsza w stosunku do wzw grnych. Na podstawie geometrycznej inwentaryzacji wzw oraz komputerowej symulacji konstrukcji przy zachowaniu osiowego pooenia prtw ustalono, e krzyulce mocowane s mimorodowo w wzach. Z technologicznego punktu widzenia przesunicie spoin

563

wzgldem siebie jest korzystnym rozwizaniem, natomiast uwzgldniajc statyk zagadnienia, takie mocowanie generuje w wikszoci dodatnie mimorody: e > 0 (rys. 4b).
a) b)

Rys. 4. a) Widok na wze dolny, b) Typ mimorodu w wle

W celu ustalenia podstawowych waciwoci wytrzymaociowych stali, z ktrej wykonano rury przekrycia strukturalnego, pobrano fragment rury z rzeczywistej, eksploatowanej konstrukcji i na przygotowanych prbkach (rys. 5) wykonano prb statyczn rozcigania. Badania niszczce wykonano wg zalece normy PN91/H04310 Prba statyczna rozcigania metali na zrywarce uniwersalnej w zakresie obcienia 0-50 kN.

Rys. 5. Fragment rury schemat sposobu wycinania prbek

Ustalono midzy innymi: doln granic plastycznoci: ReL = 292 38 MPa, ReH, = 300 40 MPa, grn granic plastycznoci: granic wytrzymaoci na rozciganie: Rm = 406 30 MPa, wytrzymao przy zerwaniu: Ru = 752 139 MPa, A = 31 5 %. wyduenie wzgldne: Przebieg krzywych rozcigania prbek oraz wygld powierzchni zomu (zom polizgowy, z wyranie zarysowanymi pasmami polizgu w paszczynie maksymalnych napre stycznych) wiadczy o duej plastycznoci materiau rury. Badany materia zakwalifikowano do stali niestopowych.

3. Model obliczeniowy przekrycia strukturalnego oraz jego identyfikacja Obliczenia statyczne przeprowadzono przy wykorzystaniu programu numerycznego Robot [6]. Analizowan konstrukcj przekrycia strukturalnego zamodelowano w postaci przestrzennej kratownicy (rys. 6a), skadajcej si z 2688 prtw, poczonych przegubowo w 710 wzach o trzech stopniach swobody kady. Wzy brzegowych pasw dolnych stanowice podparcie przekrycia przyjto jako podpory przegubowo nieprzesuwne lub jako przegubowo nieprzesuwne w dwch kierunkach, a w trzecim spryste. Dla grnego brzegu podparcia kratownicy oraz dla wzw naronych,

564

przyjto podparcie przegubowo nieprzesuwne, z uwagi na du sztywno konstrukcji wsporczej (elementy elbetowe trybun) w tych miejscach (rys. 1). Sprysto podpr okrelono na podstawie sztywnoci ram wsporczych
a) b)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 A A B

A
CZ PODPOROWA DOLNA

B
STREFA PODUNA

C
CZ PODPOROWA GRNA

E F

SPADEK DACHU

E
STREFA RODKOWA STREFA PODUNA

L M

A
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

B
10 11 12 13 14 15 16 17

C
18 19 20

P P R

Rys. 6. a) Model obliczeniowy przekrycia strukturalnego, b) Podzia przekrycia na strefy

Model obliczeniowy konstrukcji przekrycia (rys. 6a) obciono: ciarem wasnym, ciarem pokrycia oraz niegiem, natomiast pominito: - obcienie temperatur - ze wzgldu na niewielk sztywno podpr w kierunku przemieszcze spowodowanych tym wpywem, - obcienie wiatrem - ze wzgldu na wystpienie tylko dziaania odciajcego i to o wartociach mniejszych ni ciar pokrycia. Obliczenia statyczne wykonano metodami uproszczonymi oraz wykorzystujc program obliczeniowy Robot. Analiz statyczn wykonano dla dwch wariantw: - model podstawowy z prtami majcymi przyjte obliczeniowe gruboci cianek - uzyskane z oblicze wartoci ekstremalnych si osiowych w poszczeglnych strefach (rys. 6b) na ktre podzielono przekrycie podano w tabl. 1, - model konstrukcji z 20% redukcj przekrojw prtw pasa dolnego i grnego, w ktrych wystpiy ekstremalne wartoci si przyjty ze wzgldu na lokalnie wystpujce ubytki korozyjne, stwierdzone w wykonanych nieniszczcymi metodami pomiarach gruboci cianek, przy kilkudziesiciu punktach pomiarowych pokrywajcych rwnomiernie rzut caej hali, oraz nastpujcych kombinacji obcie: - 1K - ciar wasny konstrukcji nonej i pokrycia oraz obcienie niegiem, - 2K - ciar wasny konstrukcji nonej i pokrycia, - 3K - ciar wasny konstrukcji nonej.

101

102

103

104

105

106

107

108

109

Rys. 7. Numery wzw dla przekroju poprzecznego, w ktrym wystpio maksymalne ugicie

565

Tablica 1. Ekstremalne wartoci si w prtach w poszczeglnych strefach Pas grny poprzeczny Pas dolny poprzeczny Krzyulec PL Krzyulec PP Krzyulec TL Krzyulec TP FX [ kN ] 72.76 38.05 83.86 32.31 72.57 4.88 43.00 -19.05 29.35 -33.18 16.58 -47.11 Pas grny poduny Pas dolny poduny FX [ kN ] 0.02 -117.33 0.02 -133.83 36.16 -90.51 -13.49 -153.18 -120.87 -178.81 49.77 -117.79

Ekstrema

STREFA

FX [ kN ] 161.70 -29.92 231.91 -4.71 157.56 -4.71 241.27 -43.06 359.27 219.18 236.29 -0.42

FX [ kN ] 113.09 -15.36 143.93 -19.23 114.75 -14.23 163.95 -8.06 215.63 149.94 167.48 -3.32

FX [ kN ] 0.00 -192.23 -33.53 -257.72 30.34 -185.32 0.00 -262.02 -240.58 -360.60 0.00 -253.68

FX [ kN ] 16.55 -5.45 7.03 -12.45 56.77 -7.93 10.22 -34.24 8.32 -4.46 52.14 4.64

FX [ kN ] 8.88 -62.35 7.48 -74.55 17.48 -65.05 43.00 -19.05 29.35 -33.18 16.58 -47.11

FX [ kN ] 7.42 -35.57 17.24 -2.82 4.95 -39.31 10.22 -34.24 8.32 -4.46 52.14 4.64

A B C D E F

Max Min Max Min Max Min Max Min Max Min Max Min

Uzyskane wartoci si przekrojowych dla przyjtego modelu obliczeniowego mona uwaa za miarodajne, poniewa dokonano weryfikacji jego zgodnoci z modelowanym obiektem. Otrzymane w wyniku oblicze numerycznych przemieszczenia pokryway si z wartociami pomierzonymi na rzeczywistym obiekcie z dokadnoci do 4%. W tabl. 2 podano wartoci ugi w przekroju poprzecznym (rys. 7) obliczone i pomierzone dla kombinacji 2K (pomiary wykonano w jesieni nie wystpowa nieg).
Tablica 2. Wartoci ugi w wzach grnych przekroju poprzecznego, w ktrym wystpio maksymalne przemieszczenie pionowe Przemieszczenie pionowe Nr wza UZ [cm] KOMB 1K obliczone 101 102 103 104 105 106 107 108 109 1.47 -1.57 -4.63 -7.44 -9.91 -11.93 -13.42 -14.33 -14.64 1.09 -1.17 -3.43 -5.52 -7.35 -8.85 -9.96 -10.64 -10.87 UZ [cm] KOMB 2K obliczone pomierzone ---------7.6 -9.0 -10.1 ---11.2 UZ [cm] KOMB 3K obliczone 0.04 -0.04 -0.13 -0.20 -0.27 -0.32 -0.36 -0.39 -0.40

566

4. Okrelenie nonoci elementw przekrycia strukturalnego Przeprowadzono analiz nonoci przekrojw prtw w poszczeglnych strefach (rys. 6b) oraz sprawdzono nonoci pocze i wzw. Uwzgldniajc tylko ciar konstrukcji przekrycia strukturalnego z istniejcym cikim rozwizaniem dachu w postaci elbetowych pyt korytkowych stwierdzono, e warunki nonoci s spenione dla wszystkich typw prtw we wszystkich strefach (rys. 6b). Analizujc kombinacj obcie uwzgldniajc obcienie niegiem oraz przy uwzgldnieniu obowizujcych obecnie czciowych wspczynnikw obcienia stwierdzono, e warunki nonoci zapisane w oglny sposb: N / NRj 1, (1) gdzie: N poduna sia obliczeniowa w prcie przekrycia strukturalnego, NRj - nono obliczeniowa przekroju przy osiowym rozciganiu (NRt) lub ciskaniu (*NRc), ktr policzono: dla krzyulcw: NRt = -151.2 kN, *NRc = 95.3 kN, dla pasw: NRt = -268.4 kN, *NRc = 236.5 kN, nie s spenione tylko dla prtw poprzecznych w strefie rodkowej E i jej najbliszym otoczeniu. Podobne wnioski sformuowano przy ocenie nonoci wzw jako caoci wg zalenoci, ktre zostay ustalone dla modeli uplastycznienia pasa [4]: N / NRjs 1, gdzie: N - sia obliczeniowa w krzyulcu lub supku wza, NRjs = NRj ns - nono obliczeniowa wza pod si w krzyulcu lub supku, ns = nsK = 0.9 - wspczynnik korygujcy dla kratownicy przestrzennej. (2)

Obliczenia pokazay rwnie, e warunek bezpieczestwa wzw uwzgldniajcy cinanie pasa oraz warunki nonoci spoin zostay spenione. Porwnujc wyniki uzyskane dla modelu podstawowego konstrukcji (tabl. 1) oraz modelu z redukcj przekroju o 20% dwch prtw, dla ktrych otrzymano ekstremalne wartoci si, mona zauway nastpujce zmiany rozkadu si wewntrznych: siy w prtach pasa poprzecznego grnego i dolnego o przekroju zredukowanym zmniejszyy si o 5.8%, siy w prtach pasa poprzecznego grnego i dolnego wystpujcego w ssiedztwie do prta o zredukowanym przekroju zwikszyy si odpowiednio o 0.8% i 1.7%, siy w prtach pasa podunego grnego i dolnego zwikszyy si o 4.0%, siy w krzyulcach dla strefy E (rys. 6b) zwikszyy si o odpowiednio: ciskajca o 0.9%, a rozcigajca o 0.6% . 5. Podsumowanie Konstrukcja w postaci przekrycia strukturalnego ma due moliwoci przystosowania si do sytuacji, w ktrej prty ssiednie (sztywniejsze) musz przej cz si wewntrznych od prtw o mniejszej sztywnoci. Przekazanie tych si nastpuje na prty sztywniejsze, znajdujce si w najbliszej odlegoci od prtw osabionych. Analiza wytrzymaociowa przedmiotowego typu konstrukcji pokazaa, e dla obiektw zaprojektowanych i zrealizowanych w okresie obowizywania innych wytycznych

567

normowych i braku systemw CAD oraz komputerw o duych moliwociach obliczeniowych, ktre mogyby wykona obliczenia w realnych przedziaach czasu, naleaoby wykona obliczenia statyczno-wytrzymaociowe w ramach obowizkowych przegldw okresowych i ekspertyz technicznych [8, 9]. Wnioski z tych opracowa mog dostarczy cennych i niezbdnych informacji dla wacicieli i uytkownikw obiektw oraz okreli warunki ich bezpiecznego uytkowania i eksploatacji. Na podstawie wykonanych oblicze oraz przeprowadzonych analiz uzyskanych wynikw, sformuowano zalecenia i wnioski kocowe: - uwzgldniajc uzyskane wyniki stwierdzono, e dla ekstremalnego przypadku obcienia, przy zastosowaniu aktualnych norm i wspczynnikw bezpieczestwa dla materiaw i obcie, stan konstrukcji przekrycia z punktu widzenia nonoci pasw poprzecznych w strefie rodkowej, naley uzna jako awaryjny (tabl. 1), (1); - jako gwne oddziaywanie na strukturaln konstrukcje dachu naley uzna ciar wasny od zastosowanego rozwizania pokrycia, tj. wystpujce pyty korytkowe, ktre z pozostaymi warstwami pokrycia dachu stanowi ca 70% cznego obliczeniowego obcienia (ciar wasny + nieg); - prace termoizolacyjne dachu, powodujce zwikszenie ciaru pokrycia dachowego naley wykluczy; - prace termoizolacyjne, polegajce na obnieniu ciaru pokrycia np. zastosowanie w miejsce cikich pyt korytkowych z pokryciem bitumicznym na styropianie, pokrycia z lekkich pyt warstwowych z wen mineraln, naley uzna za wskazane i zalecane; - prace projektowe zwizane z termoizolacj dachu powinny rwnie uwzgldni i rozwiza zagadnienie zabezpieczenia ogniowego konstrukcji nonej dachu.

Literatura 1. Runkiewicz L., Kowalewski J.: Podstawy prawne oraz metodologia postpowania przy naprawach, wzmacnianiu i rozbirkach konstrukcji elbetowych, Mat. XXI Oglnopolskiej Konferencji Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, t.III, s.1-25, Szczyrk, 8-11 marca 2006. 2. Bierut W., Borjaniec W., Staszewski M.: Analiza przyczyn zniszczenia przekrycia strukturalnego hali sportowej. Mat. IX Konferencji Naukowo - Technicznej Problemy rzeczoznawstwa budowlanego, s.185-192, Cedzyna, 24-26 kwietnia 2006r., ITB Warszawa 2006. 3. Brdka J. z zespoem: Przekrycia strukturalne. Arkady, Warszawa 1985. 4. Brdka J., Broniewicz M.: Konstrukcje stalowe z rur. Arkady, Warszawa 2001. 5. Kowal Z.: Wybrane dziay z konstrukcji metalowych, cz III. Zbiorniki, pyty fadowe i warstwowe, struktury prtowe, budynki wysokie, Pol. Wr., Wrocaw 1975. 6. Robot Millennium. Podrcznik uytkownika, Firma Informat. RoboBAT, Krakw. 7. PN-90/B-03200, Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie. 8. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z pniejszymi zmianami). 9. Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2004r. w sprawie warunkw technicznych jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z 2002 r. z pniejszymi zmianami).

568