Walka z terroryzmem

Wobec zagroenia terroryzmem Unia Europejska wprowadzia strategi opart na czterech filarach. S to: zapobieganie, ochrona, ciganie i reagowanie. Aby skutecznie walczy z tym midzynarodowym zjawiskiem, niezbdna jest koordynacja midzy organami cigania i organami sdowymi w Unii, a take wsppraca midzynarodowa. Celem tych dziaa jest wzmocnienie przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci.

Akty normatywne Akty przygotowawcze Inne akty

Akty normatywne

12002M029

Treaty on European Union (Nice consolidated version) Title VI: Provisions on police and judicial cooperation in criminal matters Article 29 Article K.1 - EU Treaty (Maastricht 1992)

Dziennik Urzdowy C 325 , 24/12/2002 P. 0021 - 0022 Dziennik Urzdowy C 340 , 10/11/1997 P. 0162 - Wersja skonsolidowana Dziennik Urzdowy C 191 , 29/07/1992 P. 0061

32003D0048

Decyzja Rady 2003/48/WSiSW z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzania w ycie szczeglnych rodkw w odniesieniu do wsppracy policyjnej i sdowej w celu zwalczania terroryzmu zgodnie z art. 4 wsplnego stanowiska 2001/931/WPZiB

Dziennik Urzdowy L 016 , 22/01/2003 P. 0068 - 0070 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 06 P. 87 - 89

32002D0996

Decyzja Rady z dnia 28 listopada 2002 r. ustanawiajca mechanizm oceny systemw prawnych i ich stosowania na poziomie krajowym w walce z terroryzmem

Dziennik Urzdowy L 349 , 24/12/2002 P. 0001 - 0003 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 06 P. 68 - 70

32002F0584

Decyzja ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osb midzy Pastwami Czonkowskimi

Dziennik Urzdowy L 190 , 18/07/2002 P. 0001 - 0020 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 06 P. 34 - 51

32002F0475

Decyzja ramowa Rady z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu

Dziennik Urzdowy L 164 , 22/06/2002 P. 0003 - 0007 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 06 P. 18 - 22

32002R0881

Rozporzdzenie Rady (WE) nr 881/2002 z dnia 27 maja 2002 r. wprowadzajce niektre szczeglne rodki ograniczajce skierowane przeciwko niektrym osobom i podmiotom zwizanym z Osam bin Ladenem, sieci Al-Kaida i Talibami i uchylajce rozporzdzenie Rady (WE) nr 467/2001 zakazujce wywozu niektrych towarw i usug do Afganistanu, wzmacniajce zakaz lotw i rozszerzajce zamroenie funduszy i innych rodkw finansowych w odniesieniu do Talibw w Afganistanie

Dziennik Urzdowy L 139 , 29/05/2002 P. 0009 - 0022 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 18 Tom 01 P. 294 - 307

32002D0187

Decyzja rady z dnia 28 lutego 2002 r. ustanawiajca Eurojust w celu zintensyfikowania walki z powan przestpczoci

Dziennik Urzdowy L 063 , 06/03/2002 P. 0001 - 0013 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 04 P. 197 - 209

32001R2580

Rozporzdzenie Rady (WE) nr 2580/2001 z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie szczeglnych rodkw restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektrym osobom i podmiotom majcych na celu zwalczanie terroryzmu

Dziennik Urzdowy L 344 , 28/12/2001 P. 0070 - 0075 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 18 Tom 01 P. 207 - 212

31999D0130(02)

Decyzja Rady z dnia 3 grudnia 1998 r. polecajca Europolowi objcie dziaalnoci przestpstw przeciwko yciu, zdrowiu, wolnoci osobistej lub mieniu, popenionych lub takich, ktrych popenienie jest prawdopodobne podczas dziaa terrorystycznych (1999/C 26/06)

Dziennik Urzdowy C 026 , 30/01/1999 P. 0022 - 0022 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 01 P. 116 - 116

32007D0124

2007/124/WE,Euratom: Decyzja Rady z dnia 12 lutego 2007 r. ustanawiajca na lata 20072013, jako cz oglnego programu w sprawie bezpieczestwa i ochrony wolnoci, szczegowy program Zapobieganie, gotowo i zarzdzanie skutkami terroryzmu i innymi rodzajami ryzyka dla bezpieczestwa

Dziennik Urzdowy L 058 , 24/02/2007 P. 0001 - 0006

32005L0060

Dyrektywa 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 padziernika 2005 r. w sprawie przeciwdziaania korzystaniu z systemu

finansowego w celu prania pienidzy oraz finansowania terroryzmu (Tekst majcy znaczenie dla EOG)

Dziennik Urzdowy L 309 , 25/11/2005 P. 0015 - 0036

32005D0211

Decyzja Rady 2005/211/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. dotyczca wprowadzenia kilku nowych funkcji do Systemu Informacyjnego Schengen, w tym zwizanych z walk z terroryzmem

Dziennik Urzdowy L 068 , 15/03/2005 P. 0044 - 0048 Dziennik Urzdowy L 159 , 13/06/2006 P. 0218 - 0222

32000R1081

Council Regulation (EC) No 1081/2000 of 22 May 2000 prohibiting the sale, supply and export to Burma/Myanmar of equipment which might be used for internal repression or terrorism, and freezing the funds of certain persons related to important governmental functions in that country

Dziennik Urzdowy L 122 , 24/05/2000 P. 0029 - 0038

Akty przygotowawcze

32002E0402

Wsplne stanowisko rady z dnia 27 maja 2002 r. dotyczce rodkw ograniczajcych przeciwko Osamie bin Ladenowi, czonkom organizacji AlKaida i Talibom oraz innym osobom fizycznym, grupom, przedsibiorstwom i podmiotom z nimi powizanym oraz uchylajce wsplne stanowiska 96/746/WPZiB, 1999/727/WPZiB, 2001/154/WPZiB i 2001/771/WPZiB

Dziennik Urzdowy L 139 , 29/05/2002 P. 0004 - 0005 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 18 Tom 01 P. 292 - 293

32001E0931

Wsplne stanowisko Rady z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie zastosowania szczeglnych rodkw w celu zwalczania terroryzmu

Dziennik Urzdowy L 344 , 28/12/2001 P. 0093 - 0096 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 18 Tom 01 P. 217 - 220

32001E0930

Wsplne stanowisko Rady z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie zwalczania terroryzmu

Dziennik Urzdowy L 344 , 28/12/2001 P. 0090 - 0092 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 18 Tom 01 P. 213 - 216

31998F0733

Wsplne dziaanie z dnia 21 grudnia 1998 r. przyjte przez Rad na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, w sprawie uznawania za przestpstwa karne uczestnictwa w organizacji przestpczej w Pastwach Czonkowskich Unii Europejskiej

Dziennik Urzdowy L 351 , 29/12/1998 P. 0001 - 0003

Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 01 P. 113 - 114

31996F0610

Wsplne dziaanie z dnia 15 padziernika 1996 r. przyjte przez Rad na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej dotyczce utworzenia i utrzymywania spisu na temat szczeglnych uprawnie antyterrorystycznych, umiejtnoci i wiedzy specjalistycznej uatwiajcych wspprac antyterrorystyczn midzy Pastwami Czonkowskimi Unii Europejskiej

Dziennik Urzdowy L 273 , 25/10/1996 P. 0001 - 0002 Polskie wydanie specjalne Rozdzia 19 Tom 01 P. 36 - 37

52004AE0954

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie propozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy bezpieczestwa portw (COM(2004) 76 final 2004/0031 (COD))

Dziennik Urzdowy C 302 , 07/12/2004 P. 0023 - 0026

52002PC0173

Proposal for a Council Framework Decision on attacks against information systems

Dziennik Urzdowy 203 E , 27/08/2002 P. 0109 - 0113

52004PC0448

Wniosek dotyczcy dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uniemoliwienia korzystania z systemu finansowego w celu prania pienidzy, wcznie z finansowaniem terrorystw
52003DC0718

Communication from the Commission to the Council and the European Parliament concerning a New Legal Framework for Payments in the Internal Market (Consultative Document)
32007E0501

Wsplne dziaanie Rady 2007/501/WPZiB z dnia 16 lipca 2007 r. dotyczce wsppracy z Afrykaskim Centrum Studiw i Bada nad Terroryzmem w ramach strategii Unii Europejskiej w zakresie walki z terroryzmem

Dziennik Urzdowy L 185 , 17/07/2007 P. 0031 - 0034

Inne akty

62007J0164

Wyrok Trybunau (druga izba) z dnia 5 czerwca 2008 r. James Wood przeciwko Fonds de garantie des victimes des actes de terrorisme et dautres infractions. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Commission dindemnisation des victimes dinfractions du tribunal de grande instance de Nantes - Francja.

Artyku 12 WE - Dyskryminacja ze wzgldu na przynaleno pastwow Odszkodowanie i zadouczynienie wypacane z Fonds de garantie des victimes des actes de terrorisme et dautres infractions - Wyczenie. Sprawa C-164/07.

Zbiory orzecznictwa Trybunau Europejskiego 2008 Strona 00000

62007C0164

Opinia rzecznika generalnego Kokott przedstawiona w dniu 28 lutego 2008 r. James Wood przeciwko Fonds de garantie des victimes des actes de terrorisme et dautres infractions. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym: Commission dindemnisation des victimes dinfractions du tribunal de grande instance de Nantes - Francja. Artyku 12 WE - Dyskryminacja ze wzgldu na przynaleno pastwow Odszkodowanie i zadouczynienie wypacane z Fonds de garantie des victimes des actes de terrorisme et dautres infractions - Wyczenie. Sprawa C-164/07.

Zbiory orzecznictwa Trybunau Europejskiego 2008 Strona 00000

62003A0327

Wyrok Sdu pierwszej instancji (druga izba) z dnia 11 lipca 2007 r. Stichting Al-Aqsa przeciwko Radzie Unii Europejskiej. Skarga o stwierdzenie niewanoci - Uzasadnienie. Sprawa T-327/03.
62005J0229

Wyrok Trybunau (pierwsza izba) z dnia 18 stycznia 2007 r. Osman Ocalan w imieniu Kurdistan Workers' Party (PKK) i Serif Vanly w imieniu Kurdistan National Congress (KNK) przeciwko Radzie Unii Europejskiej. Odwoanie - Szczeglne rodki restrykcyjne skierowane przeciwko niektrym osobom i podmiotom majce na celu zwalczanie terroryzmu- Skarga o stwierdzenie niewanoci - Dopuszczalno. Sprawa C-229/05 P.

Zbiory orzecznictwa Trybunau Europejskiego 2007 Strona I-00439

62005C0229

Opinia rzecznika generalnego Kokott przedstawiona w dniu 27 wrzenia 2006 r. Osman Ocalan w imieniu Kurdistan Workers' Party (PKK) i Serif Vanly w imieniu Kurdistan National Congress (KNK) przeciwko Radzie Unii Europejskiej. Odwoanie - Szczeglne rodki restrykcyjne skierowane przeciwko niektrym osobom i podmiotom majce na celu zwalczanie terroryzmu- Skarga o stwierdzenie niewanoci - Dopuszczalno. Sprawa C-229/05 P.

Zbiory orzecznictwa Trybunau Europejskiego 2007 Strona I-00439

92003E1843

WRITTEN QUESTION E-1843/03 by Charles Tannock (PPE-DE) to the Council. The Council's view that terrorism is not a human rights abuse.

Dziennik Urzdowy 051 E , 26/02/2004 P. 0146 - 0146

92002E3181

WRITTEN QUESTION E-3181/02 by Charles Tannock (PPE-DE) to the Commission. Terrorism and the Middle East Peace Process.

Dziennik Urzdowy 011 E , 15/01/2004 P. 0032 - 0033

92002E0620

WRITTEN QUESTION E-0620/02 by Mario Borghezio (NI) to the Commission. Global terrorism: a European response.

Dziennik Urzdowy 052 E , 06/03/2003 P. 0015 - 0016

31999Y0123(01)

Action Plan of the Council and the Commission on how best to implement the provisions of the Treaty of Amsterdam on an area of freedom, security and justice - Text adopted by the Justice and Home Affairs Council of 3 December 1998

Dziennik Urzdowy C 019 , 23/01/1999 P. 0001 - 0015

Powoanie Unii Europejskiej w 1992 roku oznaczao nasilenie walki z terroryzmem.

Traktaty z Maastricht, Amsterdamu i Nicei w wietle walki z terroryzmem

Traktat z Maastricht powoujcy Uni Europejsk z 1992 roku zakada trjfilarow struktur nowo powstaej organizacji. Zwalczanie i przeciwdziaanie przestpczoci zaliczono do III filaru, nazwanegoWymiarem Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych. Znalaza si tam take walka z terroryzmem. Pastwa czonkowskie, wg traktatu, powinny skupi si na aktywnym zwalczaniu przestpczoci zorganizowanej, zwaszcza terroryzmu, handlu ludmi i przestpstw przeciwko dzieciom, nielegalnego handlu narkotykami(). Terroryzmzosta wic wymieniony jako jedno z gwnych zagroe bezpieczestwa w Unii Europejskiej. Wspdziaanie pastw czonkowskich miao obj kooperacj wszystkich organw w pastwach ze szczeglnym naciskiem na policj oraz suby celne i sdy oraz wspprac w ramach Europejskiego Urzdu Policji (Europolu). Kolejnym traktatem wydanym przez UE by Traktat Amsterdamski z 1997 roku. Dziaania w zwalczaniu terroryzmu pozostay nadal w obrbie III filaru i traktowano je jako element walki z przestpczoci zorganizowan. W traktacie znalaz si zapis, e Unia dy do zapewnienia obywatelom wysokiego poziomu bezpieczestwa w ramach obszaru wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci. Rozszerzono wspprac antyterrorystyczn rwnie na wspdziaanie sdw w sprawach karnych. Do Traktatu Amsterdamskiego doczono protok dotyczcy dorobku prawnego Schengen oraz protok w

sprawie azylu, ktrego zadaniem byo zapobieganie wykorzystywaniu azylu przez przestpcw, w tym terrorystw. Traktat powoa m.in. grup robocz ds. Terroryzmu (TWP), ktra zajmowaa si tworzeniem raportw o biecych dziaaniach podejmowanych w zwalczaniu terroryzmu oraz gromadzeniem danych na ten temat. Bardzo istotnym dla ksztatu III filaru by szczyt Rady Unii Europejskiej w padzierniku 1999 roku w Tampere. Zapowiedziano wwczas lepsz koordynacj dziaa m.in. na rzecz walki z terroryzmem, koncentrujc prace Grupy Roboczej ds. Terroryzmu w zakresie problematyki finansowania aktw terrorystycznych na terytorium UE. Podkrelono take konieczno wzmocnienia wsppracy z Europejskim Urzdem Policji oraz walki z rozpowszechnianiem terroryzmu w Internecie. Opracowano take tzw. Agend Tampere, ktra bya nakierowana na polityczne i prawne rodki zwalczania terroryzmu. 3 maja 2000 roku zostaa przyjta strategia zapobiegania i zwalczania przestpczoci zorganizowanej na progu nowego millennium, wg ktrej miay zosta podjte kroki prawne wymierzone w przestpstwa powizane z terroryzmem. Traktat nicejski z 2000 roku zakada m.in. utworzenie Europejskiej Sieci Sdowej i Europejskiego Wydziau Wsppracy Sdowej (Eurojust), co byo realizacj postanowie szczytu z Tampere z 1999 roku.

Dziaania w I i II filarze Unii Europejskiej

Unia Europejska prowadzi walk z terroryzmem take w ramach Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa. W ramach II filaru, pastwa czonkowskie wsppracuj poprzez podejmowanie wsplnych strategii, dziaa i stanowisk take wobec kluczowych regionw wiata w kontekcie zwalczania terroryzmu. Powinny one prezentowa zgodne stanowiska na forum organizacji midzynarodowych. We wrzeniu 1999 roku z inicjatywy Francji i Wielkiej Brytanii opracowano plan dziaania zakadajcy solidarn walk z terroryzmem podejmowan przez wszystkie pastwa ONZ. 9 grudnia 1999 roku podpisano Konwencj w Sprawie Zwalczania Finansowania Terroryzmu. Bya ona wyrazem wiadomoci tych pastw, e finansowanie terroryzmu jest jedn z przyczyn jego staego rozwoju i tylko pozbawienie terrorystw rodkw finansowych moe przynie zwikszenie skutecznoci walki z nimi. Przy okazji aktw terrorystycznych, pastwa UE przyjmuj wsplne stanowiska lub deklaracje, w ktrych nawouj do zdecydowanego ukrcania praktyk sprzyjajcych rozwojowi terroryzmu. Unia zawiera take, obok umw multilateralnych w ramach organizacji, umowy bilateralne. W 1997 i 1999 roku opracowano programy wsppracy z Autonomi Palestysk. Znaczce znaczenie maj take stosunki UE - Stany Zjednoczone, w ramach ktrych opracowano Agend Transatlantyck w 1995 roku oraz Wsplny Plan Dziaania w 1996 roku. Francja, Wielka Brytania, Wochy i Niemcy s czonkami Grupy G-8 i od 1995 roku bior udzia konferencjach ministerialnych Grupy, powiconych walce z terroryzmem. Wymieniaj informacje o terrorystach i grupach, w ktrych oni dziaaj oraz opracowuj plany dotyczce walk z handem broni oraz narkotykami. Spotkania te mog przyczyni si do wypracowania skutecznych metod antyterrorystycznych. Zwalczanie terroryzmu odbywa si take w ramach I filaru UE i wywodzi si z prawa pierwotnego. Dotyczy prania brudnych pienidzy, handlu broni i nakadania sankcji gospodarczych. W 1997 roku Rada UE opracowaa Kodeks Postpowania z kwestii Eksportu Broni.

Aktywno w ramach III filaru UE

Pierwszym znaczcym dokumentem o charakterze politycznym, przyjtym na forum UE bya Deklaracja z 30

listopada 1993 roku dotyczca finansowania terroryzmu. Zakadaa ona wspprac midzy policj i organami sdowymi pastw czonkowskich na polu wymiany informacji o finansowaniu dziaa terrorystycznych. Kolejnym wanym aktem politycznym bya tzw. Deklaracja z La Gomera przyjta 9 listopada 1995 roku przez ministrw sprawiedliwoci i spraw wewntrznych pastw czonkowskich. Wezwali oni do skuteczniejszej wsppracy organw sdowych i policji, gwnie w dziedzinie wymiany informacji o grupach terrorystycznych, rdach ich finansowania, zaopatrywania w bro i powizanych z nimi terrorystami. Planowano usprawni wspprac organw sdowych w pastwach czonkowskich, by w jak najkrtszym czasie dochodzio do skazywania osb, ktre popeniy przestpstwo o charakterze terrorystycznym. Skupiono si take na skuteczniejszym wykorzystywaniu instytucji ekstradycji prawa midzynarodowego. 27 wrzenia 1996 roku wydano konwencj ekstradycyjn midzy pastwami Unii Europejskiej, ktra okrelaa warunki, na jakich moe doj do jej zastosowania. Rada UE przyja 15 padziernika 1996 roku Wsplne dziaanie nr 96/610/WSiSW, ktre zakadao utworzenie rejestru danych, z ktrego miay korzysta pastwa czonkowskie walczce z terroryzmem. Mia on usprawni prowadzenie tej walki i przyczyni si do cilejszej kooperacji pastw. Kolejnym dokumentem wydanym przez UE w omawianej kwestii byo Wsplne dziaanie Rady UE z 21 grudnia 1998 roku. Uznano w nim terroryzm jako jedn z form przestpczoci zorganizowanej oraz zakadano pocignicie do odpowiedzialnoci karnej zarwno osoby fizyczne, jak i prawne. 9 grudnia 1999 roku Rada UE wydaa fakultatywne zalecenie traktujce o koniecznoci zwalczania finansowania dziaalnoci grup terrorystycznych, ktre prowadz dziaalno na terytorium wicej ni jednego pastwa czonkowskiego UE. 29 maja 2000 roku wydano kolejn konwencj, o wzajemnej pomocy w sprawach karnych. Miaa ona stanowi uzupenienie konwencji Rady Europy z 1959 roku oraz Konwencji Wykonawczej Schengen z 1990 roku. Dziaania UE w omawianej tematyce w ramach III filaru byy nieregularne i miay czsto charakter deklaratywny, co ograniczao ich skuteczno.

Powoanie Europejskiego Urzdu Policji

Niezwykle wanym momentem w walce z midzynarodow przestpczoci zorganizowan byo powoanie Europejskiego Urzdu Policji (Europolu). Podczas szczytu Rady Europejskiej 29 padziernika 1993 roku potwierdzono utworzenie Europolu z siedzib w Hadze, a 2 lipca 1993 roku ministrowie z pastw czonkowskich zawarli w Kopenhadze porozumienie w sprawie utworzenia Europejskiej Jednostki Policyjnej do spraw Zwalczania Przestpczoci Narkotykowej (EDU) z siedzib w Hadze. Jednostka skupiaa si jedynie na gromadzeniu i wymianie informacji dotyczcych, m.in. prania brudnych pienidzy, handlu ludmi, nielegalnego handlu samochodami oraz nielegalnej imigracji. Przestpstwa te w poredni sposb mogy by zwizane z dziaalnoci grup terrorystycznych, ktrych czonkowie mog posiada pienidze z nielegalnych rde i nielegalnie przekracza granice pastw czonkowskich. Zadania EDU byy podobne do zada przyszego Europolu dlatego jednostka ta jest uwaana za prekursora Europejskiego Urzdu Policji. Urzd ten powoano 26 lipca 1995 roku w Cannes. Oficjalny pocztek jego dziaalnoci nastpi 1 padziernika 1998 roku. Zwikszanie bezpieczestwa midzynarodowego poprzez zapobieganie aktom terroryzmu, handlu narkotykami i innych przestpstw o charakterze midzynarodowym wystpujcych na terytorium co najmniej dwch pastw czonkowskich, to gwne zadania Europolu. Moe on prowadzi dochodzenia, m.in. w sprawach porwa i przetrzymywania zakadnikw. Nie posiada jednak uprawnie wykonawczych. Dodatkowe kompetencje przyznano mu dopiero w Traktacie Amsterdamskim, na podstawie ktrego Urzd ten mia prowadzi wspprac operacyjn z organami cigania pastw UE, w zakresie zapobiegania, wykrywania i procesowego dokumentowania przestpstw kryminalnych.

W ramach Europolu funkcjonuj dwie jednostki zajmujce si zwalczaniem terroryzmu: Counter Terrorism Unit (CTU) oraz Counter Terrorism Task Force (CTTF) oraz dwa Pliki Analityczne (AWF - Analisys Work File) zbierajce informacje dotyczce zjawiska terroryzmu. Na podstawie: www.terroryzm.pl K. Wiaderny-Bidziska, Polityczna integracja Europy Zachodniej, Toru-Warszawa 2000 B. Gaziski, Unia Europejska wczoraj-dzi-jutro, Olsztyn 1998, D. Szlachter, Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej- nowy impuls, Toru 2006, K. Liedel, Zwalczanie terroryzmu lotniczego. Aspekty prawno-midzynarodowe, Warszawa 2003, A. Gruszczak, Unia Europejska wobec przestpczoci, Krakw 2002