You are on page 1of 5

Balcerowicz: uwolni kultur

Rozmawia Roman Pawowski


2009-11-06, ostatnia aktualizacja 2009-11-05 18:21

Rozmowa z prof. Leszkiem Balcerowiczem, ekonomist, b. wicepremierem, ministrem finansw i prezesem NPB

Kongres Kultury Polskiej Pawowski: Czy ekonomici s wrogami artystw?

Roman

Prof. Leszek Balcerowicz: Nie widz tu gbokiego antagonizmu, tylko niektrym uczestnikom debaty brakuje kultury dyskusji. Przyczepiaj oponentom etykietki, a to neoliberaa, a to, o zgrozo, ekonomisty. I sugeruj, e my, ekonomici, chcemy pokazywa, jak poeci maj pisa wiersze. A to nieprawda. Ekonomici wypowiadaj si na temat sposobu zorganizowania, funkcjonowania i dziaania instytucji. Jednak na Kongresie Kultury doszo do konfliktu midzy twrcami a ekonomistami Jerzym Hausnerem i panem. Wywoao go paskie wystpienie, w ktrym zarzuci pan ludziom kultury, e maj mentalno sowieckiego dziaacza. - Powiedziaem, e po poprzednim ustroju odziedziczylimy przekonanie, e jeli pastwo czego nie zrobi, to nikt tego nie zrobi. Nazwaem to mentalnoci radzieckiego dziaacza. Nie adresowaem tego do uczestnikw kongresu, staraem si zwrci do nich jako do elity intelektualnej, eby pomoga powalczy z tym dziedzictwem. Tego apelu nikt w mojej obecnoci nie podj, przeciwnie - pojawio si par polemik, tylko do dzi dnia nie wiem, z jak moj tez.
Gazeta Biznes

Mwi pan: "Dopki obecne jednostki publiczne pozostan publiczne, to znaczy skrajnie uzalenione pod wzgldem regulacyjnym i finansowym od aparatu politycznobiurokratycznego, dopty bd pojawiay si powszechnie potpiane saboci, patologie i dysfunkcje". Dlaczego finansowanie kultury z budetu pastwa jest ze?

- Nie twierdz, e pastwo ma ci wydatki na kultur do zera. Odniosem si tylko do pogldu, e albo pastwo bdzie finansowao kultur, albo jej w ogle nie bdzie. To jest pokosie dawnego mylenia. Kiedy sysz ludzi, ktrzy deklaruj wiar w spoeczestwo obywatelskie oraz w wolno jednostki, a zarazem powtarzaj, e tylko pastwo, pastwo, pastwo, to co mi tu si nie zgadza. W czym si przejawia patologia instytucji zalenych od pastwa?

- W klientyzmie, etatyzmie i rozrzutnoci, a take - czsto - silnej roli zwizkw zawodowych. Norm jest wydawanie przydzielonego budetu do ostatniej zotwki. Gdyby instytucja co zaoszczdzia, utrudnioby to walk o budet w nastpnym roku. Duo energii koncentruje si na zabiegach, aby wicej pienidzy zdoby od pastwa. Uzalenia to instytucje publiczne od politykw i urzdnikw. Zgodzi si pan jednak, e s dziedziny, ktre bez mecenatu pastwowego nie mog si rozwija: opera, teatr, muzyka powana, eksperyment artystyczny. Rynek nie wyrczy tu pastwa, bo wysoka kultura si nie sprzedaje. - Zgodz si, e s takie dziedziny, a moe raczej - s takie dziea w niektrych dziedzinach. Czy to znaczy, e kady twrca ma by urzdnikiem pastwowym? e mamy zadekretowa odsetek PKB przeznaczony na kultur? Dlaczego lobbing u politykw i urzdnikw ma by moralnie lepszy ni zabieganie o pienidze osb prywatnych - odbiorcw czy sponsorw? Nie chc powiedzie, e akurat w budecie kultury trzeba szuka najwikszych oszczdnoci. Trzeba ich szuka w ogromnych i demobilizujcych ludzi wydatkach socjalnych. Jednak gwnym miernikiem wartoci dziea kultury nie moe by to, e ludzie nie chc za nie zapaci. S dziea wielkie, ktre trafiy do mas, choby "Ziemia obiecana" Andrzeja Wajdy. Na spektakle Grotowskiego na pocztku jego dziaalnoci chodzia garstka widzw, a przecie by to jeden z najwaniejszych teatrw XX wieku. Patrzenie na dobra kultury jako na produkty ogranicza ich rol. - Czy nazwiemy spektakl bd utwr muzyczny produktem, wytworem, czy dzieem - nie uciekniemy od elaznych praw ekonomii. Musimy wybiera, na co przeznaczy rodki i wedug jakich zasad. Nie moemy udawa, e yjemy w komunizmie, gdzie zasoby - wedle marksowskiej utopii s nieograniczone. Nie moemy te udawa, e yjemy w USA, gdzie finansowanie kultury opiera si na prywatnych sponsorach. Zna pan polskiego przedsibiorc, ktrego sta byoby na zbudowanie sali koncertowej podobnej do tej, jak ufundowa Andrew Carnegie w Nowym Jorku, czy galerii sztuki, jak zbudowa Andrew Mellon w Waszyngtonie? - No to zaczynajmy w Polsce od skromniejszych projektw i wzmacniajmy nasz kapitalizm, aby mg on pniej finansowa wiksze. A pienidze mog pochodzi z wielu rde. Jeeli w Polsce udao si rozwin spoeczestwo obywatelskie, nie widz powodu, aby nie zadziaao take w kulturze, zreszt to si ju dzieje. Nie kady jest Carnegiem, ale wiele osb moe ufundowa awk, jeeli znajdzie si na niej ich nazwisko. Czy jednak oparcie si na prywatnych sponsorach nie ogranicza wolnoci twrczej? Wielkie koncerny unikaj jak ognia sztuki krytycznej, czego przykadem byo

ocenzurowanie w Poznaniu instalacji, ktrej tematem byy zwizki koncernu Volkswagen z nazizmem. Naciski na twrcw wywieraj rwnie dysponenci polityczno-urzdniczy.

Tylko e politykw moemy kontrolowa. Ekipa, ktra chciaa usun Gombrowicza z list lektur, w 2007 r. zostaa zwolniona. Koncernu nie da si zmieni na drodze gosowania. - Dopki rzdzi jedna ekipa polityczna, nie ma dla niej alternatywy. A na rynku nie ma jednego przedsibiorcy, jest ich wielu. Ale jeli ju na pocztku powiemy sobie, e prywatni przedsibiorcy nie bd nigdy oy na kultur, to nigdy do tego nie dojdzie.

Wicej... http://wyborcza.pl/1,75475,7226314,Balcerowicz__uwolnic_kulture.html?as=1&startsz=x#ix zz0zXdNEueX

Balcerowicz: uwolni kultur


Rozmawia Roman Pawowski
2009-11-06, ostatnia aktualizacja 2009-11-05 18:21

Kongres Kultury Polskiej

Problem w tym, e prywatni przedsibiorcy kieruj si zyskiem. A to oznacza schlebianie masowym gustom. - Jako demokrata waham si z lekcewaeniem gustw masowych. Nie znaczy, e si z nimi zawsze zgadzam. Nie chc jednak wpada w poczucie snobistycznej wyszoci wobec przecitnego czowieka, ktry kupuje sensacyjn ksik czy bilet na popularny film. Mona prbowa wpywa na preferencje masowego odbiorcy. Czsto odbiorca jest pozbawiony wyboru, bo w jego ksigarni s tylko poradniki i

bestsellery.

gust

ma

uksztatowany

przez

telewizj

reklam.

- No to dochodzimy do dyskusji o istocie kapitalizmu: czy polega on na tym, e za pomoc technik marketingowych manipuluje odbiorcami, czy te istnieje co, co si nazywa w ekonomii suwerennoci konsumenta. Nieyczliwi obserwatorzy kapitalizmu upieraj si, e producenci za pomoc reklamy ogupiaj odbiorc i wysz kultur musi mu wtacza pastwo. Ja wierz w suwerenno ludzi i ich decyzji. Nie jest tak, e jeli co przynosi zysk, to jest z definicji ze. Ze jest co, co jest zwizane z systematyczn strat. To ycie na koszt innych.
Gazeta Biznes

Miasto Warszawa dopaca do jednego biletu teatralnego od 70 do 400 z. Czy to jest strata? - A czy te pienidze nie trafiaj do ludzi o wyszym ni przecitny dochodzie? Prawdopodobnie tak. To znaczy, e biedniejsi finansuj konsumpcj bogatszych. To mniej wicej tak, jakby subsydiowa bilety samolotowe. Ale z lotu samolotem nie wynika nic dla wiedzy o czowieku i wiecie, a ze spektaklu teatralnego duo. Jak to nie wynika! A poznawanie wiata?

Chce pan porwna turystyczn wycieczk do ciepych krajw ze spektaklem Lupy? Kultura jest dobrem publicznym. - Termin "dobro publiczne" ma cise znaczenie w naukach spoecznych. To takie dobro, za ktre nikt nie jest w stanie indywidualnie zapaci. Takim dobrem jest gwnie obrona narodowa, bo czogu kady nie bdzie mia. Wikszo innych dbr to s w wietle definicji naukowej dobra prywatne. Powszechne uywanie terminu "dobro publiczne" jest retorycznym chwytem, e skoro co nazwiemy publicznym, to musz na to by publiczne pienidze. Kada dziedzina uywa zakl, aby zdoby wicej pienidzy z budetu, czyli od innych ludzi - podatnikw. Dlaczego wic konstytucja wrd obowizkw pastwa wymienia upowszechnianie kultury zaraz po obronie granic, zapewnieniu wolnoci i bezpieczestwa obywateli? - W konstytucji s zapisy deklaratywne, z ktrych nie wynikaj konkretne rozwizania. Konstytucja nie mwi nam, jak maj by zorganizowane teatry czy ksztatowane ich budety. To jakie rozwizania s pana zdaniem dobre dla polskiej kultury?

- Zgadzam si z wikszoci propozycji prof. Hausnera, jeli chodzi o zasady organizacji i finansowania, tak jak si zgadzaem z jego programem uzdrowienia finansw publicznych. Rozmowy z wybitnymi twrcami uwiadomiy mi, jak wielkie s rozmiary absurdu w niektrych instytucjach pastwowych. Trzeba rozluni gorset regulacyjny w instytucjach, aby efektywniej wydawa pienidze publiczne. Potrzebny jest pluralizm rde finansowania wszdzie tam, gdzie osoby prywatne mog wspfinansowa kultur. Trzeba przy tym rozrnia te gazie kultury, ktre maj szanse utrzyma si z pienidzy odbiorcw i

sponsorw,

te,

ktre

wymagaj

wsparcia

podatnikw.

Co pan sdzi o finansowaniu polskiego kina przez nadawcw telewizyjnych i dystrybutorw? Twrcy tego mechanizmu uwaaj go za wielki sukces. Pan Wielki sukces, e jest wydarto kolejny podatek. przeciw?

- To droga do tego, aby kada dziedzina miaa odrbne podatki. Gdyby to si upowszechnio, mielibymy chaos w budecie i kompletne usztywnienie wydatkw. Ale czy to rozwizanie nie spenia paskiego postulatu, aby kultur uwolni od zalenoci polityczno-biurokratycznych? To przecie sami przedsibiorcy - waciciele kin, stacji telewizyjnych i sieci kablowych - skadaj si na produkcj filmw, ktre potem mog wywietla z zyskiem. W Polsce powstaje dzisiaj dwa razy wicej filmw ni przed utworzeniem PISF, a krytyka i publiczno uwaaj, e s one lepsze. - Nie wiem, czy to rezultat tego rozwizania. Nie mylmy przymusu z solidarnoci, tak jak nie mylmy socjalizmu z wolnoci. W gruncie rzeczy jest to ukrywanie podatkw. Dystrybutorzy, ktrzy pac t danin, przerzucaj j przecie na konsumenta. Obserwatorium Kultury wystpio z propozycj utworzenia kolejnych branowych instytutw, ktre miayby finansowa rne dziedziny twrczoci z opat od przemysw kultury. To dobry kierunek? Zy, bo oznaczaby, e mnoymy nowe rodzaje podatkw.

Prof. Hausner proponuje jednoprocentowy odpis od podatku od osb prawnych CIT. Kto obliczy, e kultura miaaby z tego zaledwie 80 mln z rocznie, mniej ni 1 proc. dotychczasowych publicznych nakadw. - Panie redaktorze, specjalistw od tego, e czego si nie da, jest w Polsce bardzo duo i uwaam, e trzeba zmniejsza ich liczb. W 1989 r. wielu ludzi mwio, e si nie da. Gdybym ich wtedy sucha, to nic by nie wyszo z naszych reform. Da si, ale niekiedy tylko stopniowo.

Wicej... http://wyborcza.pl/1,75475,7226314,Balcerowicz__uwolnic_kulture.html?as=2&startsz=x#ix zz0zXd8EU1j

You might also like