RURY STALOWE W BUDOWIE RUROCIGW.

1. Rys historyczny. Do pocztkw XIX w. potrafiono produkowa rury z metali mikkich i plastycznych (gwnie z oowiu). Pierwszym powanym bodcem dla rozwoju technologii wytwarzania rur stalowych bya pierwsza w wiecie instalacja dla gazu wietlnego, wybudowana w Londynie okoo 1815 roku (po okresie wojen napoleoskich). Wykonana zostaa z luf karabinowych poczonych na gwint. Stokowaty ksztat lufy pozwala na wykonanie na cieszym jej kocu gwintu zewntrznego, a na grubszym (od strony zamka) wewntrznego. Przewit tego rurocigu wynosi okoo (1/2 cala). Potrzeba rozbudowy tego rurocigu jak te budowy nowych (w innych dzielnicach Londynu i w innych miastach) spowodowa duy wzrost zapotrzebowania na rury stalowe. W 1825 r. opatentowano w Wielkiej Brytanii produkcj rur zgrzewanych doczoowo ( rednice zewntrzne do 76 mm), a w 1842 rwnie w Wielkiej Brytanii opatentowano produkcje rur zgrzewanych z nakadk (wysze cinienia), co pozwolio produkowa rury o rednicach zewntrznych do 305 mm. W 1841 roku w Wielkiej Brytanii znormalizowano gwint rurowy (dla rur zgrzewanych z nakadk). Gwint ten nosi nazw gwintu Whitwortha , i z niewielkimi zmianami obowizuje do dzisiaj (jako normy w wielu krajach czy zalecenia ISO). Gwint ten i zwizane z nim rednice rur funkcjonuj w Europie do dzisiaj (rury instalacyjne gwintowane). W 1862 roku podobna normalizacje wprowadzono wrd asortymentu gwintw i rur w USA. Gwint tam stosowany nosi nazw gwintu Brigsa .

2. Klasyfikacja rur stalowych. W zalenoci od przyjtych (jako istotne) parametrw rury mona klasyfikowa m.in. w zalenoci od : - przeznaczenia - gatunkw stali, z ktrych s wykonane - ksztatu przekroju poprzecznego - wykonania kocw rur - zakresu bada odbiorczych - dokadnoci wykonania - sposobu wytwarzania - jakoci powierzchni i rodzajw powok ochronnych

2.1.

Podzia rur wedug ich przeznaczenia. RURY STALOWE PRZEWODOWE

Rurocigi pary, wody , gazu, powietrza, ropy itp. Rurocigi bliskiego zasigu: -budownictwo -energetyka -przemys chemiczny -grnictwo Rurocigi dalekiego zasigu(woda, gaz, ropa)

NA KonstrukcyjWYMIENNI ne KI CIEPA
Rury kotowe Dla przemysu lotniczego

Wiertnicze
Okadzinowe

Przewody podsadzkowe w grnictwie wgla Przewody w budowie maszyn

Rury na aparatur chemiczn i procesow, dla przemysu spoywczego itp. Rury dla chodnictwa

Dla przemysu Pluczkowe motoryzacyjneg o

Dla przemysu meblowego

Pompowe

Rury piekarskie Na konstrukcje budowlane Rury Do obrbki mroeniowe wirowej (zamraanie (oyska, gruntu np. cylindry etc.) podczas wierce)

2.1.1 Rury przewodowe. Ta grupa rur suy do budowy rurocigw do transportu cieczy, gazw, ich mieszanin, jak rwnie do transportu cia staych (np. popioy, osady z oczyszczalni ciekw, owoce itp.). Ze wzgldu na rnorodno transportowanych cieczy, ich cinienie, temperatur, stan skupienia , skad chemiczny i wasnoci (korozyjne, erozyjne etc.), mog powstawa wtrne podziay (np. rury na wysokoprne rurocigi gazu ziemnego etc.). Rury przewodowe posiadaj nastpujce cechy podstawowe: Istniejcy szereg rednic zewntrznych rur przewodowych gwintowanych posiada powizania z istniejcym asortymentem zczek gwintowanych i armatury gwintowanej, tworzc wzajemnie dopasowan cao.

Istniejcy szereg rednic zewntrznych rur przewodowych do spawania posiada powizania z istniejcym asortymentem zczek konierzowych i armatury konierzowej, tworzc wzajemnie dopasowan cao. Wymiary gruboci cianek rur, konierzy i armatury dla okrelonych gatunkw stali (eliwa, staliwa itp. w przypadku zaworw), stopniowane s wg. zasad stopniowania cinie nominalnych. Rury przewodowe podlegaj zawsze kontroli szczelnoci (prba wodna) przy cinieniach i w sposb okrelonych odrbnymi normami. Spawalno rur zapewniona jest poprzez waciwy dobr gatunkw stali Okrelone wymiary rednic zewntrznych i okrelona dokadno wykonania zapewniaj moliwo nacicia odpowiedniego gwintu, lub wykonania waciwych pocze spawanych. Rury przewodowe to najszerszy z asortymentw rur i pozostaych elementw rurocigw. Rury na rurocigi dla budownictwa to rury pracujce przy niskich i rednich cinieniach ( do 1.6 MPa) i temperaturach niskich i rednich (od wody lodowej do 1500C). W zakresie rednic do 508 mm s to rury bez szwu i ze szwem, powyej 508 mm - rury ze szwem (moe by to szew wzduny lub spiralny). Rury dla energetyki to rury w przewaajcej czci bez szwu (do 508 mm), mogce pracowa do temperatur rzdu 5400C przy bardzo wysokich cinieniach (rurocigi pary wieej w elektrowniach). Rury na rurocigi dla przemysu chemicznego to najbardziej zrnicowana grupa pod wzgldem wymaga , z powodu tak parametrw pracy jak i transportowanych mediw Rury dla grnictwa to rury o wikszych rednicach pracujce przy niskich cinieniach i normalnych temperaturach, a suce do transportu duych iloci powietrza (wentylacja kopal). Rury na rurocigi dalekosine to gwnie rury do transportu ropy i gazu. Szczeglnie rury do transportu gazu na due odlegoci musz spenia ostre wymagania (due rednice 800 1200mm, wysokie cinienia rzdu 10 MPa, szczelno, spawalno). Rury na przewody podsadzkowe w grnictwie to wski wycinek zastosowa rurocigw do transportu pod ziemi materiaw podsadzkowych (gwnie piasek) do zamulania wyrobisk. Wystpuj tu tylko dwie rednice , o wymiarach nie pokrywajcych si z wymiarami rur z innych pozycji. Inne te s elementy zczne i armatura. Rury na przewody w budowie maszyn to marginalna grupa przewodw, w przewaajcej wikszoci o maych rednicach, wsppracujcych z odmienn armatur i o innym (poza spawaniem) sposobie czenia.

2.1.2. Rury na wymienniki ciepa. Rury z tej grupy przeznaczone s do budowy aparatw i urzdze zwizanych z poredni wymian ciepa (wymiana ciepa poprzez ciank) jak koty, wymienniki ciepa, aparatura przemysu chemicznego, spoywczego itp. Charakterystyka tej grupy rur to: Bardzo bogaty asortyment stali z jakich rury s wykonywane (od stali wglowych, poprzez niskostopowe do wysoko stopowych wraz ze stalami odpornymi na korozj, aroodpornymi i arowytrzymaymi. Dostpny zakres rednic rur, stopniowany wedug rednic zewntrznych, jest znaczne wikszy od asortymentu rur przewodowych. Najwiksze zrnicowanie rednic i materiaw wystpuje tu w grupie rur kotowych i rur na aparatur chemiczn. S to te ilociowo biorc dwie najwiksze podgrupy w tej grupie rur.

2.1.3.Rury konstrukcyjne. Pod t nazw kryje si grupa rur stosowanych na wszelkiego rodzaju stalowe elementy konstrukcyjne. W zakresie wymaga traktowane s tak jak inne elementy konstrukcyjne tzn. prty, ksztatowniki czy blachy. Rury te stopniowane s wedug rednic zewntrznych i gruboci cianek. W zakresie maych rednic wymagana jest zazwyczaj dua dokadno wymiarw i odpowiedni rodzaj powierzchni zewntrznej std stosowanie rur obrabianych plastyczne na zimno. Wymiary rur w tym zakresie s stopniowane wg. metrycznego systemu miar. Przy duych rednicach zewntrznych asortyment rur konstrukcyjnych pokrywa si z asortymentem rur przewodowych. Wynika to ze stosunkowo maego zapotrzebowania tych asortymentw, co obnia koszty produkcji. Naley zwrci uwag na du rnorodno materiaw, z ktrych rury s wykonywane. Nie zawsze s to stale spawalne ( lotnictwo, oyska). Mog posiada bardzo szczeglne wymagania, w zalenoci od zastosowa (lotnictwo, oyska, motoryzacja). 2.1.4. Rury wiertnicze. S to rury stosowane do wykonywania i wyposaanie otworw wiertniczych dla : Poszukiwa geologicznych Wierce eksploatacyjnych przy wydobyciu ropy naftowej, gazu ziemnego, solanek, siarki, wody pitnej czy wd geotermalnych. Wymagania dla rur wiertniczych s jednymi z najlepiej uporzdkowanych w skali midzynarodowej.

3. Klasyfikacja rur wedug technologii wykonania. Generalnie rury moemy podzieli na rury bez szwu i ze szwem. 3.1.Rury bez szwu to rury walcowane lub cignione na gorco lub na zimno. Do rednicy zewntrznej 508 mm rury mog by produkowane jako rury bez szwu. W zakresie rednic 500-800 mm niewielu wytwrcw produkuje rury bez szwu, a powyej 800 mm dostpne s tylko rury ze szwem (wynika to m.in. z maego zapotrzebowania na rury bez szwu o tak duych rednicach, oraz z coraz doskonalszych technologii produkcji rur ze szwem). Rury walcowane lub cignione na gorco maj minimalne rednice zewntrzne w wysokoci 20 mm. Rury produkowane tymi metodami maj mniejsz dokadno wymiarow i gorsz powierzchni. Rury walcowane lub cignione na zimno maj mniejszy zakres rednic zewntrznych ( 3 do okoo 200 mm),ale za to maj mniejsze gruboci cianek, niemoliwe do uzyskania w procesach produkcji na gorco. Posiadaj rwnie duo wiksze dokadnoci wymiarowe i duo wysz jako powierzchni. Ich wasnoci mechaniczne mog te by znacznie wysze, gdy osigane w wyniku zgniotu na zimno. 3.2.Rury ze szwem. W zalenoci od stosowanych technologii produkcji mona wyrni w tej grupie rury zgrzewane ( elektrycznie: oporowo lub indukcyjnie) oraz rury spawane (np. ukiem elektrycznym w osonie argonu, w osonie wodoru etc.). Rury o maych rednicach wytwarzane s jako rury ze szwem wzdunym. Rury o duych rednicach wytwarzane s jako rury ze szwem spiralnym. Rury ze szwem mog by poddawane dalszej obrbce plastycznej, czy te usuniciu wypywki (rury zgrzewane). 4. Podzia rur w zalenoci od ich przekroju poprzecznego. W zalenoci od ksztatu poprzecznego mona wyrni rury: Okrge Kwadratowe Prostoktne Wieloboczne Eliptyczne Kroplowe Inne 5

W zalenoci od gruboci cianek rur mona wyrni rury: O staej gruboci cianki O zmiennej gruboci cianki: Rury z wyciskanymi ebrami wewntrznymi Rury z ebrami zewntrznymi: ebra walcowane lub wyciskane (proste, spiralne, igowe) ebra nawijane i przyspawane z tam. 5. Podzia rur w zalenoci od rodzaju ochronnego pokrycia powierzchni. Rury mog by wykonywane bez pokrycia ochronnego (znaczna wikszo rur) jako: Rury czarne (powierzchnia tych rur pokryta jest cienk warstewk tlenkw, zgorzeliny a moe wystpi rwnie warstewka rdzy). Rury biae ( gwnie rury konstrukcyjne o wysokich wymaganiach co do jakoci powierzchni, obrabiane na zimno bez obrbki cieplnej lub z obrbk ciepln ale w atmosferze ochronnej, lub te czyszczone po obrbce. Mog by pokrywane smarami ochronnymi). Rury z powokami ochronnymi mona podzieli na dwie grupy: Rury z powokami ochronnymi: Metalicznymi (cynkowane lub kryte innymi metalami) Niemetalicznymi (lakierowane, emaliowane, powlekane asfaltem) Rury z wykadzinami ochronnymi: Ceramicznymi Z mas plastycznych (guma, PVC) Rury platerowane ( nawalcowana warstewka metalu o odpowiedniej odpornoci np. ze stali kwasoodpornej) Rury czarne to najwiksza grupa produkowanych rur. S zabezpieczane przed korozja poprzez nakadanie powok malarskich po wykonaniu instalacji, lub pracuj bez takich powok np. ze wzgldu na temperatury ( rury w kotach). Rury z powokami metalicznymi to gwnie rury ocynkowane dla potrzeb instalacji ciepej i zimnej wody. Ze wzgldu na korozyjne wasnoci wd czsto s stosowane rury podwjnie cynkowane. Inne powoki mog by stosowane dla potrzeb przemysu. Rury emaliowane produkowane s gownie dla potrzeb przemysu chemicznego, natomiast rury z powokami asfaltowymi to najczeciej rury o duych rednicach dla budowy rurocigw dalekosinych wody, ropy i gazu. Wykadziny ochronne stosowane s gownie tam , gdzie wystpuje silne cieranie rur ( ceramika, guma) np. transport mieszaniny wody i kwarcu. 6

Wykadziny z tworzyw sztucznych i rury platerowane stosowane s gwnie w przemyle chemicznym, dla zmniejszenia zuycia stali odpornych na korozj, obniki kosztw instalacji i wyduenia jej ywotnoci. 6. Klasyfikacja wedug rodzaju wykonania kocw rur. W zalenoci od zastosowania rury mog mie rnie wykonane koce. Mona tu wyrni: Rury z kocami gwintowanymi : Gwint rurowy (Whitwotha lub Brigsa) Gwint dla rur wiertniczych (Brigsa) Rury z kocami gadkimi (najwiksza grupa rur ze wzgldu na poczenia spawane) Rury z kocami kielichowymi (coraz rzadziej stosowane, gwnie w rurach przewodowych) Rury z obrzeami do konierzy lunych ( wychodzce z uycia ze wzgldu na powszechno spawania)

7. Wymiary rur stalowych. Podstawowymi wymiarami rur stalowych o dowolnym przeznaczeniu i dowolnej technologii wykonania jest rednica zewntrzna i grubo cianki rury. rednica wewntrzna jest funkcj wspomnianych powyej wymiarw. Mwic o asortymencie wymiarowym rur mamy zawsze na myli okrelony cig rednic zewntrznych, powizany z szeregiem gruboci cianek i dostosowany do okrelonego przeznaczenia, z uwzgldnieniem opacalnoci wytwarzania i stosowania. Pocztkowo asortyment produkowanych rur zalea od wytwrcw. Potem Uytkownicy o znacznym zapotrzebowaniu zaczli wpywa na produkowany asortyment rur. Pierwsze zostay uporzdkowane wymiary rur przewodowych. Pozostae asortymenty rur (rury wiertnicze, na wymienniki ciepa, etc.) zaleay od rur przewodowych , gdy byy produkowane na tych samych maszynach. W Wielkiej Brytanii asortyment rur przewodowych zosta uporzdkowany po wprowadzeni calowego gwintu rurowego gwintu Whitwortha z ktem zarysu 550. Rury stosowane wedug zasad brytyjskich znalazy zastosowanie na kontynencie europejskim. W USA rury przewodowe i wiertnicze zostay uporzdkowane wg. zasad ustalonych przez API (American Petroleum Institute) w oparciu o calowy

rurowy gwint Brigssa, o kcie zarysu 600. Rury wiertnicze wg. API zostay przyjte na caym wiecie. W Polsce dla rur przystosowanych do gwintowania przyjto cig rednic wynikajcy z calowego rurowego gwintu Whitwortha. Grubo cianek rur w tym cigu jest odpowiednio dua dla nacicia gwintu. Tab.XXX 1. Rury przewodowe gwintowane odmiana lekka ( wg. PN 74/H-74200). DN Dzewn g Masa jedn. [mm] [cale] [mm] [mm] [kg/m] 10 17,2 2,00 0,75 3/8 15 21,3 2,35 1,11 20 26,9 2,35 1,42 25 33,7 2,90 2,23 1 32 42,4 2,90 2,87 1 40 48,3 2,90 3,30 1 50 60,3 3,25 4,63 2 65 76,1 3,25 5,93 2 80 88,9 3,65 7,82 3 100 114,3 4,05 11,30 4 Tab.XXX2. Rury przewodowe do spawania. DN [mm] 10 15 20 25 32 40 50 65 80 100 125 150 200 250 [cale]
3/8 1 1 1 2 2 3 4 5 6 8 10

Dzewn g [mm] [mm] 13,5 0,5 2,6 20,0 0,5 4,0 25 1,0 4,0 30 1,6 2,83 38 2,0 4,5 44,5 2,0 5,6 57 2,6 7,1 76,1 3,2 7,1 88,9 3,6 7,1 108 4,0 7,1 133 4,0 7,1 159 4,0 7,1 219,1 4,0 7,1 273 4,0 7,1

Masa jedn. [kg/m] 0,16 0,76 0,24 1,58 0,59 2,07 1,13 2,83 1,57 3,23 2,01 5,07 3,52 8,77 5,8 12,1 7,63 14,4 10,3 17,1 12,8 22,1 15,4 26,5 21,4 37,2 26,9 46,7

Uwaga : oznaczenia calowe dla rur dla spawania s rzadko uywane. 8

Ze wzgldu na konieczne siy do nacicia i poczenia rur, nie stosuje si w kraju rur czonych przez gwintowanie przy rednicach powyej 4 (co odpowiada DN100). Stosowane w poczeniach gwintowanych rednice rur i ich gruboci przedstawiono w tabeli.

Tab.XX3. Porwnanie rednic zewntrznych dla pocze gwintowanych i spawanych. rednica Nominalna Dz rury do pocze gwintowych [mm] 17,2 21,3 26,9 33,7 42,4 48,3 60,3 76,1 88,9 114,3 Dz rury do pocze spawanych [mm] 13,5 20 25 30 38 44,5 57 76,1 88,9 108 133 159 219,1

[cale] 3/8 1 1 1 2 2 3 4 5 6 8

[mm] 10 15 20 25 32 40 50 65 80 100 125 150 200

Tab. Rury stalowe bez szwu do zastosowa cinieniowych Zalecane wymiary wg. PN-EN-10216-1.
DN Szereg rednic 1 2 10,2 12 12,7 13,5 16 17,2 18 19 20 21,3 22 25 25,4 26,9 30 31,8 32 33,7 35 38 40 42,4 44,5 48,3 2,6-12,5 273 2,6-12,5 2-6,3 2-6,3 2,0-8,0 2,3-8 2,3-8,0 2,3-8,8 2,6-8,8 2,6-10 114,3 127 133 139,7 141,3 152,4 159 168,3 177,8 193,7 219,1 244,5 6,3-16,0 5,0-14,2 5,0-16,0 4,5-14,2 4-14,2 Grubo DN [mm] Szereg rednic 1 2 1,6-2,6 51 1,8-3,2 1,8-3,2 57 1,8-3,6 60,3 63,5 1,8-3,6 70 1,8-4,0 1,8-4,5 76,1 2-4,5 2,0-5,0 88,9 101,6 Grubo [mm] 3 54 2,6-15,5 2,6-14,2 2,9-14,2

14

73 82,5 3,2-14,2 3,6-14,2 108

Szereg gruboci: 1,6; 1,8; 2,0; 2,3; 2,6; 2,9; 3,2; 3,6; 4,0; 4,5; 5,0; 6,3; 7,1; 8,0; 8,8; 10,0; 11,0; 12,5; 14,2; 16,0.

10