PZH Raport 2008

SYTUACJA ZDROWOTNA
LUDNOCI POLSKI
Pod redakcj
Bogdana Wojtyniaka
i Pawa Goryskiego
Pamici doc. dr hab. Feliksa Sawickiego
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
-Pastwowy Zakad Higieny
Warszawa 2008
NARODOWY INSTYTUT ZDROWIA PUBLICZNEGO
-PASTWOWY ZAKAD HIGIENY

Copyright by Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Pastwowy Zakad Higieny
Przedruk materiaw w caoci lub czci moliwy jest wycznie za zgod
Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Pastwowego Zakadu Higieny. Cytowanie
i wykorzystanie danych empirycznych dozwolone za podaniem rda.
Redakcja techniczna: Jakub Stokwiszewski (NIZP-PZH)
ISBN 83-89379-62-7
Wydawca:
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Pastwowy Zakad Higieny
ul Chocimska 24, 00-791 Warszawa
tel (22) 54-21-229
e-mail: bogdan@pzh.gov.pl
www.pzh.gov.pl
Skad, druk i oprawa:
Drukarnia Libra-Print, 18-400 oma, Al. Legionw 114b,
Tel. 086 473 77 84
e-mail:biuro@libra-print.pl
www.libra-print.pl
SPIS TRECI
Uwagi wstpne ...................................................................................................................5
Najwaniejsze fakty ..........................................................................................................7
1. Wybrane aspekty sytuacji demograficzno-spoecznej ............................................17
Bogdan Wojtyniak, Jakub Stokwiszewski, Wojciech Seroka
2. Dugo ycia i umieralno ludnoci Polski ............................................................31
Bogdan Wojtyniak, Jakub Stokwiszewski, Pawe Goryski, Anna Poznaska
2.1. Zmiany w czasie i zrnicowanie dugoci trwania ycia mieszkacw
Polski ..............................................................................................................31
2.2. Dugo trwania ycia mieszkacw Polski na tle sytuacji w krajach
Unii Europejskiej ...........................................................................................38
2.3. Umieralno z powodu ogu przyczyn w Polsce i Unii Europejskiej ..........40
2.4. Umieralno wedug pci i wieku ..................................................................43
2.5. Umieralno wedug przyczyn .......................................................................44
2.6. Umieralno z powodu chorb ukadu krenia ............................................47
2.7. Umieralno z powodu nowotworw zoliwych ..........................................56
2.8. Umieralno z powodu zewntrznych przyczyn zgonw ...............................61
2.9. Umieralno z powodu chorb ukadu oddechowego ...................................64
2.10. Umieralno z powodu chorb ukadu trawiennego ......................................66
2.11. Umieralno z powodu przyczyn niedokadnie okrelonych ........................68
2.12. Umieralno niemowlt .................................................................................69
2.13. Umieralno przedwczesna w Polsce na tle sytuacji w Unii
Europejskiej ...................................................................................................73
Aneks ........................................................................................................................82
3. Chorobowo hospitalizowana ..................................................................................87
Pawe Goryski, Bogdan Wojtyniak, Mirosaw Wysocki
3.1. ka szpitalne ..............................................................................................88
3.2. Hospitalizacja wg przyczyn ...........................................................................88
3.3. Struktura przyczyn hospitalizacji wedug wieku w Polsce ............................93
3.4. Zmiany hospitalizacji w czasie ......................................................................94
3.5. Hospitalizacja wedug wybranych przyczyn w Polsce i innych krajach
Unii Europejskiej ...........................................................................................95
3.6. Dugo hospitalizacji ..................................................................................102
3.7. miertelno szpitalna .................................................................................108
4. Zachorowania na nowotwory zoliwe ................................................................... 111
Bogdan Wojtyniak, Mirosaw Wysocki, Pawe Goryski
5. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania ................................................ 119
Bogdan Wojtyniak, Pawe Goryski, Mirosaw Wysocki
5.1. Leczeni w zakadach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej ........................ 119
5.2. Leczeni w zakadach psychiatrycznej opieki caodobowej ...........................122
6. Zachorowania na choroby zakane ....................................................................... 127
Mirosaw Czarkowski, Andrzej Zieliski, Magdalena Rosiska
6.1. Choroby objte w Polsce obowizkowym szczepieniem ..............................131
6.2. Inne choroby zakane ....................................................................................143
6.2.1. AIDS i zakaenia HIV ..........................................................................143
6.2.2. Wirusowe zapalenie wtroby typu C ...................................................146
6.2.3. Zatrucia i zakaenia pokarmowe ..........................................................147
6.2.4. Choroby przenoszone drog pciow ...................................................151
6.2.5. Grypa ....................................................................................................154
6.2.6. Problem zawlekania do Polski chorb zakanych ...............................155
7. Choroby zawodowe i wypadki przy pracy ............................................................ 159
Bogdan Wojtyniak, Pawe Goryski, Izabela Sakowska
7.1. Choroby zawodowe .......................................................................................159
7.2. Wypadki przy pracy .......................................................................................162
8. Wypadki drogowe ................................................................................................... 165
Daniel Rabczenko, Bogdan Wojtyniak
9. Niepenosprawno rejestrowana w systemie ubezpieczenia spoecznego ......... 171
Anna Wilmowska, Pawe Goryski
10. Procedury wysokospecjalistyczne ........................................................................ 179
Pawe Goryski, Krzysztof Kuszewski
11. Wybrane czynniki ryzyka zdrowotnego zwizane ze stylem ycia ....................185
Izabela Sakowska, Bogdan Wojtyniak
11.1. Palenie papierosw ......................................................................................185
11.2. Spoycie alkoholu ........................................................................................189
11.3. Aktywno fizyczna .....................................................................................193
11.4. Nadwaga i otyo ........................................................................................194
11.5. Spoycie owocw i warzyw .........................................................................199
12. Wydatki na ochron zdrowia w Polsce ................................................................ 203
Sylwia Szafraniec-Buryo, Izabela Sakowska
OD REDAKTORW
Prowadzenie racjonalnej polityki zdrowotnej przez pastwo wymaga posiadania aktual-
nej i rzetelnej wiedzy o sytuacji zdrowotnej spoeczestwa oraz o czynnikach wpywajcych
na t sytuacj. Wiedzy takiej powinny dostarczy dobrze dziaajce systemy informacyjne
pozwalajce na monitorowanie stanu zdrowia populacji za pomoc miernikw odpowiednich
do konkretnych potrzeb. Cele monitoringu zdrowia to przede wszystkim pomiar rozmiaru
problemw zdrowotnych, ich trendw i stopnia zrnicowania pomidzy rnymi grupami
ludnoci i identyfikacja obszarw o priorytetowym znaczeniu dla zdrowia publicznego.
Prezentowany obraz stanu zdrowia ludnoci opiera si na moliwie wszystkich do-
stpnych w momencie tworzenia raportu danych pochodzcych z rutynowych systemw
informacyjnych. Wikszo z systemw funkcjonuje w ramach Programu Bada Staty-
stycznych Statystyki Publicznej zatwierdzanego co roku przez Prezesa Rady Ministrw.
Ponadto wykorzystano dane zawarte w uznanych midzynarodowych bazach danych w tym
w szczeglnoci bazach WHO: HFA DB, European Mortality Database oraz European Ho-
spital Morbidity Database, w bazie danych EUROSTATu oraz OECD. W kilku przypadkach
wykorzystano opublikowane wyniki midzynarodowych projektw badawczych.
Niestety istniejce w kraju systemy informacyjne s zdecydowanie niewystarczajce dla
waciwego monitorowania i dogbnej oceny stanu zdrowia caej populacji i jego zagroe.
Oglnie mona stwierdzi, e istnieje niedostatek dobrej informacji o niedomaganiach
w stanie zdrowia o mniej dramatycznym charakterze nie prowadzcym do hospitalizacji lub
zgonu a take nie zwizanych z niektrymi chorobami objtymi specjalnymi rejestrami lub
obowizkow zgaszalnoci. Luka ta powinna zosta wypeniona przez system generujcy
informacje z podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej zbliony do proponowanego
w przeszoci Rejestru Usug Medycznych albo na raportowaniu przez wybranych lekarzy
(tzw. sentinel).
Mimo wystpowania tych niedostatkw autorzy niniejszego opracowania podjli si
tego zadania zwracajc rwnoczenie w tym wstpie uwag na piln potrzeb poprawienia
systemu informacyjnego w zdrowiu publicznym pod ktem dopasowania do istniejcych
potrzeb w zakresie polityki zdrowotnej prowadzonej przez decydentw na rnych szczeb-
lach zarzdzania.
Prezentowane opracowanie, ju chyba pitnaste w serii zapocztkowanej przez PZH
w 1977 r. obszernym artykuem F. Sawickiego, B. Wojtyniaka i M. Chaskiej Sytuacja
zdrowotna ludnoci Polski w Postpach Higieny i Medycyny Dowiadczalnej, ma bardziej
rozlegy zakres ni wczeniejsze opracowania. Szerzej zostaa omwiona wikszo zagad-
nie uwzgldnianych do tej pory a ponadto przedstawiono rwnie nowe problemy dotyczce
wypadkw drogowych, czynnikw ryzyka zwizanych ze stylem ycia oraz wydatkw na
zdrowie. Autorzy i redaktorzy maj wiadomo, e opracowanie nie wyczerpuje niezwykle
6
rozlegego tematu jakim jest zdrowie spoeczestwa a problematyka kadego rozdziau zasu-
guje na osobny raport (szczegowe opracowania dotyczce problemw chorb zakanych,
nowotworw, chorb zawodowych s przygotowywane przez odpowiednie instytuty resortu
zdrowia). Sdzimy jednak, e to wanie syntetyczna a zarazem prosta analiza porwnawcza
pokazujca dynamik zjawisk w kraju oraz ich kontekst midzynarodowy jest potrzebna
eby usprawni proces podejmowania decyzji w ramach polityki zdrowotnej. Odpowiednie
dane statystyczne i towarzyszce im analizy s niezbdne do waciwej oceny tej polityki
wskazania jej sukcesw ale take okrelenia obszarw niepowodze w celu wprowadzenia
niezbdnych korekt. Mamy nadziej, e prezentowane opracowanie bdzie dobrze suyo
wszystkim osobom i organizacjom dziaajcym na polu zdrowia publicznego a take wszyst-
kim tym, ktrzy d do poprawy stanu zdrowia polskiego spoeczestwa.
7
NAJWANIEJSZE FAKTY
1. WYBRANE ASPEKTY SYTUACJI DEMOGRAFICZNO-SPOECZNEJ
1.1. Liczba ludnoci Polski zmniejsza si po roku 1996 i w kocu 2007 roku wy-
nosia 38115,6 tys. Wedug najnowszej prognozy Gwnego Urzdu Statystycz-
nego liczba ludnoci Polski bdzie systematycznie zmniejsza si do roku
2035 a prognozowany spadek w tym okresie moe wynie ok. 2120 tys. osb.
Zmniejszy si przede wszystkim liczba mieszkacw miast.
1.2. Powoli, ale systematycznie zmniejsza si udzia dzieci i modziey w wieku po-
niej 20 lat, natomiast zwiksza si stopniowo udzia osb starszych (w wieku
65 lat i wicej) w oglnej liczbie ludnoci. Wedug prognozy GUS odsetek osb
starszych bdzie szybko zwiksza si po roku 2010 i w 2030 r. osignie 22,3%.
Liczba osb w tym wieku zwikszy si z 5134 tys. w 2007 r. do 8195 tys. w 2030 r.
(wzrost o 3 miliony).
1.3. Liczba urodze ywych wzrasta po roku 2003 i w 2007 r. bya wysza o 37 tys.
ni cztery lata wczeniej a wspczynnik urodze zwikszy si z 9,2 do 10,2 na
1000 ludnoci. Wedug prognozy GUS liczba urodze bdzie zwiksza si
jeszcze do roku 2011 a nastpnie przewidywane jest zmniejszanie si urodze i
wyrana nadwyka liczby zgonw nad urodzeniami.
1.4. Szybko wzrasta czstoci urodze pozamaeskich w oglnej liczbie urodze
- od roku 1990 odsetek tych urodze potroi si z 6,2% ogu urodze ywych do
19,7% w 2007 r. Wystpuje due zrnicowanie midzywojewdzkie wielkoci
tego odsetka - w woj. zachodniopomorskim a 38,1% a wic czciej ni co trzecie
urodzenie byo pozamaeskie (niewiele niszy by odsetek w woj. lubuskim
gdzie wynosi 36,4%).
1.5. Urodzenia martwe w 2007 r. stanowiy 0,47% ogu urodze i zbliony poziom
utrzymuje si w ostatnich latach. W wikszoci krajw UE czsto martwych
urodze jest nieco nisza ni w Polsce.
1.6. Noworodki o niskiej masie urodzeniowej (poniej 2500 g) w 2007 r. stanowiy
6,1% ogu urodze ywych i sytuacja nie ulega poprawie w ostatnich latach.
Poziom ten jest niszy od przecitnego dla krajw UE. Najbardziej niekorzystna
sytuacja wystpuje w woj. zachodniopomorskim, lskim, dzkim i dolnol-
skim.
1.7. Struktura wyksztacenia ludnoci Polski poprawia si i wg szacunkw GUS
w 2006 r. 13,2% mczyzn i 17,3% kobiet w wieku 13 lat i wicej miao wy-
ksztacenie wysze. Kobiety maj przecitnie lepsze wyksztacenie ni mczyni
mieszkacy wsi maj wyranie gorsze wyksztacenie ni mieszkacy miast.
Poziom wyksztacenia osb w wieku aktywnoci zawodowej 25-64 lata jest
w Polsce lepszy ni w wikszoci pastw UE.
1.8. Zrnicowanie dochodw ludnoci jest w Polsce wiksze ni przecitne w UE.
Rwnie wyszy ni w wikszoci krajw UE jest w naszym kraju poziom
bezrobocia i zagroenia ubstwem. Dziaania zmierzajce do poprawy sytuacji
spoeczno-ekonomicznej powinny przyczyni si do korzystnych zmian stanu
zdrowia ludnoci Polski.
8
2. DUGO YCIA I UMIERALNO MIESZKACW POLSKI
2.1. Analiza danych o umieralnoci mieszkacw Polski pozwala na stwierdzenie, e
stan zdrowia ludnoci po roku 1991 stopniowo poprawia si ale na tle ogu
krajw Unii Europejskiej sytuacja jest wci niezadowalajca, a na dodatek
w latach 2000. poprawa ta ulega spowolnieniu, szczeglnie w przypadku
mczyzn.
2.2. Przecitna dugo ycia w Polsce wzrasta po 1991 r. ale po roku 2002 wzrost
uleg spowolnieniu. W 2007 r. dugo ycia mczyzn wynosia 71,0 lat a dla
kobiet bya o prawie 9 lat wiksza i wynosia 79,7 lat. Po roku 2001 niekorzystne
rnice w dugoci ycia mczyzn i kobiet pogbiaj si. Wedug szacunkw
Eurostatu mczyni w Polsce przeywaj w zdrowiu (bez ograniczonej sprawno-
ci) 86% dugoci ycia a kobiety 84%, osoby w wieku 65 lat mog oczekiwa, e
ponad poow dalszego ycia przeyj w zdrowiu, kobiety o prawie 2 lata wicej
ni mczyni.
2.3. Dugo ycia mieszkacw Polski jest wyranie krtsza ni przecitna
w krajach Unii Europejskiej - w przypadku mczyzn o 4,6 lat a w przy-
padku kobiet o 2 lata. O ile nie zostan podjte bardziej intensywne dziaania
na rzecz poprawy zdrowia naszego spoeczestwa osignicie w Polsce dugoci
ycia takiej jaka obecnie jest przecitna w UE moe w przypadku mczyzn zaj
kilkadziesit lat.
2.4. Dugo ycia jest silnie rnicowana przez czynniki spoeczne osoby w wieku
25 lat o wyksztaceniu powyej redniego mog oczekiwa, e bd yy duej
ni osoby o wyksztaceniu podstawowym o ok. 13 lat w przypadku mczyzn i
9 lat w przypadku kobiet. Jeszcze wiksza rnica wystpuje w przypadku ycia
w zdrowiu.
2.5. Najmniej korzystnym rodowiskiem zamieszkania w Polsce s najmniejsze
miasta, poniej 5 tys. mieszkacw, ktrych mieszkacy yj najkrcej; najduej
natomiast yj mieszkacy najwikszych miast, z wyjtkiem odzi.
2.6. Ju od wielu lat najkrcej yj w Polsce mieszkacy wojewdztwa dzkiego
- w 2007 r. mczyni o ponad 4 lata a kobiety o ponad 2 lata krcej ni osoby
mieszkajce w najlepszym wojewdztwie tzn. podkarpackim. W dobrym zdrowiu
(bez ograniczonej sprawnoci) najkrcej yj mieszkacy woj. lubelskiego a o ok.
5 lat duej woj. opolskiego.
2.7. Spadek umieralnoci niemowlt w Polsce uleg zahamowaniu w 2007 r. i za-
rwno w 2006 r. jak i 2007 r. na kade 1000 urodze ywych zmaro 6 niemowlt.
Ten poziom umieralnoci jest jeszcze wyranie (o 1/4) wyszy od przecitnego
w UE ale jeeli poprawa w Polsce nie ulegnie trwaemu spowolnieniu to rnica
ta moe zanikn do roku 2015. Gwnym problemem jest umieralno wczesna
niemowlt tzn. w pierwszym tygodniu ycia, ktra w duym stopniu zaley od
opieki medycznej.
2.8. Od lat zdecydowanie najwikszym zagroeniem ycia, chocia powoli zmniej-
szajcym swoje znaczenie, s choroby ukadu krenia (w 2006 r. 46% ogu
zgonw). Spadek umieralnoci z ich powodu wynika przede wszystkim ze
zmniejszajcego si zagroenia ycia chorob niedokrwienn serca (szczeglnie
9
zawaem serca). Choroby ukadu krenia s znacznie czstsz przyczyn
zgonw przedwczesnych mieszkacw Polski ni przecitnie w UE i niestety
w ostatnich latach w Polsce spadek przedwczesnej umieralnoci z ich powodu
uleg spowolnieniu.
2.9. Nowotwory zoliwe s drug co do czstoci przyczyn zgonw w Polsce (25%
ogu zgonw w 2006 r.) i ich udzia w oglnej liczbie zgonw pomau zwik-
sza si chocia natenie umieralnoci z ich powodu w populacji ogem jest
dosy ustabilizowane, natomiast zmniejsza si wrd osb w wieku aktywnoci
zawodowej. Nowotwory s najwaniejsz przyczyn przedwczesnych zgonw
kobiet ale oglnie bardziej zagraaj yciu mczyzn. Zdecydowanie najbar-
dziej zagraajcym yciu mieszkacw Polski nowotworem zoliwym jest rak
tchawicy, oskrzela i puca a wspczynniki umieralnoci kobiet z jego powodu
rosn. Nie zmniejsza si umieralno kobiet z powodu raka sutka (ale jest
nisza od redniej dla UE) a z powodu raka szyjki macicy zmniejsza si bardzo
powoli. W porwnaniu z przecitn sytuacj w krajach UE sytuacja w Polsce jest
niekorzystna ale w mniejszym stopniu ni w przypadku chorb ukadu krenia,
z wyjtkiem zawstydzajco wysokiej na tle wikszoci krajw UE umieralnoci
kobiet z powodu raka szyjki macicy.
2.10. Natenie zgonw z powodu ogu przyczyn zewntrznych, trzeciej co do znacze-
nia grupy przyczyn zgonw w Polsce (7% zgonw w 2006 r.), wykazuje powolny
trend spadkowy tylko w przypadku kobiet, natomiast w przypadku mczyzn nie
zmienia si w ostatnich latach i jest znacznie wysze od przecitnego w UE.
Te przyczyny zgonw s najbardziej odpowiedzialne za przedwczesne zgony
mczyzn. Wrd zewntrznych przyczyn zgonw dominujce znaczenie maj
wypadki komunikacyjne, w wyniku ktrych ginie jednak coraz mniej osb, a take
samobjstwa, ktrych czsto jest dosy ustabilizowana w latach 2000., a ktre
powoduj tak sam utrat potencjalnych lat ycia mczyzn jak wypadki
komunikacyjne a wiksz ni zawa serca.
3. CHOROBOWO HOSPITALIZOWANA
3.1. W roku 2006 hospitalizowano w Polsce 2 900 tys. mczyzn. (1700 na 10 tys.)
i 3 500 tys. kobiet (2000 na 10 tys.). Najczciej pacjenci szpitali byli leczeni
z powodu chorb ukadu krenia (16% hospitalizowanych), a nastpnie
nowotworw ogem (11%), chorb ukadu moczowo-pciowego, trawiennego
oraz urazw i zatru (po okoo 9% hospitalizowanych).
3.2. Mczyni hospitalizowani s nieco czciej ni kobiety z powodu prawie
wszystkich przyczyn. Wyjtek stanowi choroby ukadu moczowo pciowego,
nadcinienie ttnicze i zaburzenia endokrynologiczne.
3.3. Mczyni i kobiety z miast s hospitalizowani czciej odpowiednio o 20
i 15% ni mieszkacy wsi. S jednak przyczyny jak choroby dolnych drg odde-
chowych, odmroenia i oparzenia i w przypadku kobiet choroba nadcinieniowa
oraz choroby naczy mzgowych, z powodu ktrych czciej hospitalizowani s
mieszkacy wsi.
3.4. Dynamika hospitalizacji w Polsce miaa charakter podobny jak w innych krajach
10
UE w latach osiemdziesitych lecz od roku 1999 nastpi szybszy wzrost spowo-
dowany zmian systemu fnansowania ochrony zdrowia. Polska pozostaje jednak
w grupie krajw UE o niszej od redniej czstoci hospitalizacji ogem.
3.5. Hospitalizacji ludnoci w Polsce rni si od wikszoci krajw UE du
czstoci leczenia najmodszych rocznikw (poniej 5 lat), przy znacznie
rzadszej hospitalizacji osb najstarszych, powyej 75 roku ycia.
3.6. Polska wyrnia si spord innych krajw UE wysokimi wspczynnikami
hospitalizacji z powodu nadcinienia ttniczego w prawie wszystkich grupach
wieku oraz z powodu zawau serca w modszym i rednim wieku.
3.7. Dugo pobytu w szpitalu dla wszystkich przyczyn ogem jest w Polsce
stosunkowo krtka w porwnaniu z wieloma innymi krajami UE ale dla
niektrych rozpozna naley do najduszych jak to ma miejsce w przypadku
wyrostka robaczkowego czy zamy.
3.8. Stosunkowo niska obecnie na tle innych krajw miertelno szpitalna
w Polsce z powodu zawau serca wskazuje na dobr jako leczenia szpital-
nego w tym zakresie. Wysoka jest natomiast w porwnaniu z innymi krajami
miertelno w udarach mzgu co wskazuje na piln potrzeb zajcia si tym
problemem.
4. ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZOLIWE
4.1. W Polsce w 2005 r. zachorowao na nowotwory zoliwe okoo 136 tys. osb,
380 na kadych 100 tys. mczyzn i okoo 335 na kade 100 tys. kobiet.
4.2. Nadwyka czstoci zachorowa na nowotwory mczyzn w stosunku do
kobiet zwikszaa si do pocztku lat 90. i od tego czasu ulega powolnemu
zmniejszeniu.
4.3. W przypadku mczyzn nowotworem zdecydowanie dominujcym co
do czstoci zachorowa jest rak oskrzela i puca a poziom zachorowa
w Polsce naley do jednego z najwyszych w UE. Systematycznie zwiksza si
ryzyko zachorowania mczyzn na nowotwory zoliwe gruczou krokowego
(w okresie 1999-2005 o 44%), skry (o 40%) i jelita grubego (o 14%), natomiast
zmniejsza si ryzyko zachorowania na raka odka (w latach 1999-2005 spadek
o 20%) a na podkrelenie zasuguje rwnie spadek zachorowa na raka krtani
(o14%) oraz oskrzela i puca (o 12%).
4.4. Wrd zachorowa na nowotwory zoliwe kobiet w Polsce dominujc
rol odgrywaj nowotwory charakterystyczne dla pci (prawie 40% ogu
zachorowa) a zdecydowanie najczstszy jest rak sutka aczkolwiek poziom
zachorowa na niego w Polsce naley do niskich w krajach UE. Rosn
wspczynniki zachorowa kobiet na nowotwory zoliwe skry, trzonu
macicy, sutka oraz oskrzela i puca. W porwnaniu z pozostaymi mieszkankami
UE Polski charakteryzuj si wysok zachorowalnoci na raka szyjki macicy i na
raka odka.
11
5. ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA
5.1. Liczba mieszkacw Polski leczonych ogem i po raz pierwszy w psychia-
trycznej opiece ambulatoryjnej prawie podwoia si w okresie 1997-2004 ale
lata 2005-2006 przyniosy lekkie odwrcenie tendencji wzrostowej. W 2006 r.
opiek ambulatoryjn objtych byo ok. 1305 tys. osb z zaburzeniami psychicz-
nymi (nieco czciej kobiety 507/100 tys. ni mczyni 497/100 tys.) w tym
359 tys. po raz pierwszy.
5.2. Najczstszym rozpoznaniem leczonym w psychiatrycznej opiece ambulatoryj-
nej, dominujcym wrd kobiet, s zaburzenia nerwicowe w 2006 r. 313 tys.
leczonych ogem (mczyni - 599/100 tys., kobiety - 1028/100 tys.) w tym 99
tys. po raz pierwszy. Z powodu zaburze spowodowanych uywaniem alkoholu,
ktre dominuj wrd mczyzn, leczono 167 tys. osb (mczyni 718/100 tys.,
kobiety 177/100 tys.) w tym 67 tys. po raz pierwszy.
5.3. Liczba mieszkacw Polski leczonych z powodu zaburze psychicznych w od-
dziaach psychiatrycznej opieki caodobowej zwikszya si o ok. 50% w latach
1997-2006. W 2006 r. leczono 209 tys. osb (czciej dotyczyo to mczyzn
718/100 tys. ni kobiet 390/100 tys.), w tym 89 tys. stanowiy osoby leczone po
raz pierwszy. Z perspektywy psychiatrycznej opieki caodobowej najwicej proble-
mw ze zdrowiem psychicznym maj mieszkacy woj. lubuskiego i podlaskiego.
5.4. Najczstszym rozpoznaniem chorobowym osb leczonych w oddziaach ca-
odobowych byy zaburzenia psychiczne spowodowane uywaniem alkoholu
w 2006 r. dotyczyo ono 72 tys. osb (w tym 38 tys. leczonych po raz pierwszy),
przede wszystkim mczyzn 335/100 tys., ponad szeciokrotnie rzadziej kobiet
51/100 tys. Problemy te dotyczyy najbardziej mieszkacw woj. podlaskiego
i warmisko-mazurskiego. Kobiety s natomiast o ponad poow czciej ni
mczyni leczone z powodu zaburze nastroju i zaburze nerwicowych
(cznie kobiety 120/100 tys., mczyni 77/100 tys.).
6. ZACHOROWANIA NA CHOROBY ZAKANE
6.1. Ogln sytuacj epidemiologiczn chorb zakanych w Polsce mona okreli
jako stosunkowo dobr i wzgldnie stabiln. Zapadalno na wikszo chorb
zakanych wykazuje tendencje spadkowe.
6.2. Mimo staej poprawy sytuacji epidemiologicznej, zapadalno na wiele chorb
zakanych w Polsce jest wysza ni przecitna w krajach Unii Europej-
skiej.
6.3. Korzystn, stabiln sytuacj epidemiologiczn szeregu chorb zakanych osig-
nito w Polsce dziki konsekwentnie prowadzonym wieloletnim programom
szczepie ochronnych. Kontynuacja i unowoczenianie tych programw stanowi
warunek utrzymania osignitych rezultatw.
6.4. W zwizku z rozszerzeniem w ostatnich latach Programu Szczepie Ochronnych,
w perspektywie kilku najbliszych lat oczekuje si przywrcenia w Polsce niskiej
zapadalnoci na krztusiec oraz radykalnego spadku zapadalnoci na ryczk,
wink oraz chorob wywoywan przez Haemophilus infuenzae typu B.
12
6.5. Nadzr nad HIV/AIDS w Polsce nie dostarcza kluczowych informacji dotyczcych
aktualnych drg szerzenia si wirusa w populacji. Nieznajomo gwnych drg
transmisji wirusa HIV w danym miejscu i danym czasie wyklucza moliwo
prowadzenia racjonalnych dziaa ograniczajcych szerzenie si zakae.
6.6. Niebezpieczna tendencja wzrostowa zakae wzw C wymaga pilnych dzia-
a proflaktycznych, a szczeglnie wzmoonej kontroli higieny w instytucjach
medycznych, zakadach kosmetycznych i innych, w ktrych moe dochodzi do
przerwania cigoci tkanek.
6.7. Niepokojcy jest trend wzrostowy liczby przypadkw kiy wrodzonej.
6.8. Bardzo niska endemiczno wirusowego zapalenia wtroby typu A stwarza niebez-
pieczestwo wystpienia w kadej chwili w Polsce lokalnych lub wyrwnawczych
epidemii tej choroby.
6.9. W zakresie przygotowa do pandemii grypy Polska jest waciwie przygoto-
wana organizacyjnie oraz na miar swych moliwoci ekonomicznych, rwnie
pod wzgldem posiadania rezerw lekw przeciwgrypowych.
6.10. Poziom zaszczepienia ludnoci przeciw grypie sezonowej jest niedostateczny
i powinien by zwikszony.
6.11. Do chwili obecnej adna z najgroniejszych gorczek krwotocznych zdolnych
zakaa ludzi w bezporedniej stycznoci nie zostaa zawleczona do Polski.
6.12. Niewystarczajcy rozwj diagnostyki laboratoryjnej i jej zbyt maa dostp-
no utrudniaj rozpoznanie sytuacji epidemiologicznej niektrych chorb,
co opnia wypracowywanie skutecznych metod zapobiegania tym chorobom.
Szczeglnie dotyczy to zoonoz i chorb przenoszonych drog pokarmow.
6.13. Efektywne zapobieganie chorobom zakanym i zwalczanie ich wymaga stworze-
nia systemowych mechanizmw skutecznie przeciwdziaajcych ograniczaniu
zakresu diagnostyki laboratoryjnej wykonywanej w celach epidemiologicznych,
czyli na potrzeby zdrowia publicznego, a nie w celu okrelenia postpowania
terapeutycznego.
6.14. Zwikszenie skutecznoci zapobiegania chorobom zakanym i ich zwalczania
nie bdzie moliwe bez podniesienia wiarygodnoci danych epidemiologicz-
nych, w tym danych z rejestracji zachorowa, stanowicych podstaw wikszoci
podejmowanych decyzji.
7. CHOROBY ZAWODOWE I WYPADKI PRZY PRACY
7.1. W 2006 r. odnotowano 3285 zachorowa na choroby zawodowe oraz zarejestro-
wano 116 tys. osb poszkodowanych w wyniku wypadkw przy pracy, w tym 616
ofar miertelnych. Zarwno w przypadku chorb zawodowych jak i czstoci
wystpowania wypadkw przy pracy od szeregu lat obserwuje si trend
spadkowy, ktry jednak ulega zahamowaniu w ostatnich latach.
7.2. Do najczciej wystpujcych chorb zawodowych nale w przypadku mczyzn
pylice (35%), choroby zakane i pasoytnicze (20%), ubytek suchu (13%) oraz
choroby narzdu gosu (6%); a w przypadku kobiet choroby narzdu gosu (49%),
choroby zakane i pasoytnicze (21%) oraz przewleke choroby obwodowego
ukadu nerwowego (9%). Przy oglnym duym spadku zagroenia chorobami
13
zawodowymi bardzo nieznacznie zmniejsza si ono w przypadku pylic oraz
chorb zakanych i pasoytniczych.
7.3. Najwiksze zagroenie chorobami zawodowymi wystpuje wrd osb pracuj-
cych w wojewdztwach: lubelskim, lskim, witokrzyskim i maopolskim.
8. WYPADKI DROGOWE
8.1. Mimo zaznaczajcego si od okoo 10 lat trendu spadkowego poziom umieral-
noci spowodowanej przez wypadki drogowe w Polsce naley do najwyszych
w krajach UE. W roku 2007 zgino w Polsce w wypadkach drogowych 5583
osb (dane KGP).
8.2. Najwiksza nadwyka umieralnoci w stosunku do krajw UE wystpuje wrd
osb w wieku 45-74 lata - o ponad 70 %.
8.3. W Polsce, w porwnaniu z innymi pastwami UE, obserwuje si bardzo wysoki
odsetek pieszych wrd miertelnych ofar wypadkw (34,4% wszystkich ofar)
a take wysoki odsetek zabitych w obszarze zabudowanym (43,8%).
8.4. Wypadki w Polsce charakteryzuj si wysok miertelnoci: w 2006 r. liczba
osb, ktre zmary w wyniku wypadku drogowego (11,2 na 100 wypadkw) jest
jedn z najwyszych w krajach UE. W roku 2007 sytuacja w Polsce pozostaa bez
zmian na 100 wypadkw zgino przecitnie 11,3 osb.
8.5. Zarwno liczba wypadkw jak i zgonw nimi spowodowanych wykazuje due,
prawie dwukrotne zrnicowanie midzywojewdzkie. Najwysz miertelnoci
charakteryzuj si wypadki w woj. podlaskim i kujawsko-pomorskim (18 zabi-
tych na 100 wypadkw) natomiast najnisz, mniejsz o ponad poow, w woj.
maopolskim i lskim (ok. 7 zabitych na 100 wypadkw).
8.6. W 2007 r. nietrzewi uytkownicy drg uczestniczyli w 6503 wypadkach drogo-
wych co stanowi 13,1% ogu tych wypadkw. Odsetek wypadkw, w ktrych
brali udzia nietrzewi jest na rednim poziomie dla krajw UE, ale jego trend
spadkowy w Polsce uleg zahamowaniu w ostatnich latach.
9. NIEPENOSPRAWNO REJESTROWANA W SYSTEMIE UBEZPIECZENIA
SPOECZNEGO
9.1. W ostatnich latach nastpi znaczny wzrost przyznawanych niepenospraw-
nym wiadcze rehabilitacyjnych przy stosunkowym zmniejszeniu orzekania
trwaej niezdolnoci do pracy.
9.2. W 2007 roku orzeczono w Polsce 57465 uprawnie do pobierania wiadcze
z tytuu niezdolnoci do pracy i byo to o 18 % mniej ni w 2004 r. W tym samym
okresie liczba wiadcze rehabilitacyjnych wzrosa czterokrotnie z liczby 27142
w 2004 r. do 125784 w 2007 r.
9.3. Liczba niepenosprawnych osb w Polsce w populacji w i wieku produkcyjnym
jest wedug szacunkw UE najwysza wrd krajw czonkowskich (16%).
14
10. PROCEDURY WYSOKOSPECJALISTYCZNE
10.1. Mimo znacznie mniejszych w Polsce ni w wikszoci krajw UE nakadw na
ochron zdrowia wyrany jest w ostatnich latach w naszym kraju rozwj procedur
wysokospecjalistycznych przeszczepw narzdw i skomplikowanych operacji
serca. Niektre procedury wysokospecjalistyczne w miar ich upowszechnienia
staja si standardowymi usugami kontraktowanymi przez Narodowy Fundusz
Zdrowia.
10.2. W ostatnich 3 latach nastpio niewielkie zmniejszenie liczby wykonywanych
przeszczepw (np. serca) ale z drugiej strony nastpuje systematyczny rozwj
nowych procedur, np. skomplikowanych operacji wad serca u dzieci dorosych.
11. WYBRANE CZYNNIKI RYZYKA ZDROWOTNEGO ZWIZANE ZE STYLEM
YCIA
11.1. Sytuacja w Polsce odnonie rozpowszechnienia omawianych czynnikw ryzyka
jest zrnicowana na tle innych krajw uUE.
11.2. Wprawdzie odsetek Polakw palcych papierosy (37% mczyzn i 23% ko-
biet) jest wyszy od przecitnego dla krajw UE, ale wrd mczyzn liczba
palaczy zmniejsza si. Zmniejsza si rwnie rozpowszechnienie palenia wrd
modziey, a samo palenie papierosw jest postrzegane przez osoby w wieku 15-24
lata jako obarczone duym ryzykiem zdrowotnym i odsetek palaczy w tej grupie
wiekowej jest jednym z najniszych w UE. Niepokojce jest utrzymywanie si
odsetka palcych dorosych kobiet na staym poziomie.
11.3. Spoycie alkoholu w Polsce jest nisze ni przecitne dla krajw UE. Zmienia
si struktura spoycia napojw alkoholowych, wzrs udzia napojw o niszej
zawartoci alkoholu. Rwnie wrd modziey sytuacja jest korzystna w po-
rwnaniu z innymi krajami UE, ale co szsty chopiec w wieku 15 lat pije
alkohol przynajmniej raz w tygodniu.
11.4. Wyniki bada wskazuj, e aktywno fzyczna Polakw jest zbyt niska. Ob-
serwuje si rwnie spadek aktywnoci dzieci i modziey w starszych grupach
wiekowych.
11.5. Pod wzgldem wystpowania otyoci i nadwagi mieszkacy Polski znajduj
si poniej redniej dla krajw UE, a problem ten dotyczy gwnie mczyzn.
Sytuacja dzieci i modziey w porwnaniu z innymi krajami UE jest bardzo
korzystna, niemniej odnotowano wzrost odsetka osb z nadwag w modszych
grupach wiekowych.
11.6. Spoycie owocw i warzyw utrzymuje si w Polsce na niskim poziomie, a wrd
modziey odnotowano spadek spoycia owocw w ostatnich latach.
12. WYDATKI NA OCHRON ZDROWIA W POLSCE
12.1. Wydatki na ochron zdrowia w Polsce zarwno w przeliczeniu na jednego
mieszkaca jak i jako procent PKB nale do jednych z najniszych
w krajach Unii Europejskiej. W 2006 r. wydatki na mieszkaca w Polsce
15
byy o blisko 2/3 nisze od redniej dla krajw UE. Jednoczenie w ostatnich
latach pogbia si rnica pomidzy nakadami w Polsce a rednim poziomem
nakadw na zdrowie w krajach UE.
12.2. Udzia wydatkw na hospitalizacj w wydatkach na ochron zdrowia jest
niszy ni w wikszoci krajw UE niemniej poziom wsppacenia pacjentw
jest rwnie niski.
12.3. Udzia wydatkw na leki w wydatkach na ochron zdrowia jest wysoki,
przy jednoczenie niskim udziale rodkw publicznych.
12.4. Udzia wydatkw na zdrowie publiczne i zapobieganie chorobom jest
nieco niszy ni rednia w krajach OECD ale jest wyszy ni w wikszoci
europejskich krajw czonkowskich OECD.
1. WYBRANE ASPEKTY SYTUACJI
DEMOGRAFICZNO-SPOECZNEJ
Bogdan Wojtyniak, Jakub Stokwiszewski, Wojciech Seroka
Liczba ludnoci Polski systematycznie zmniejsza si po roku 1996 i w kocu roku 2007
wynosia 38115,6 tys. czyli bya mniejsza o okoo 178 tys. w porwnaniu do stanu sprzed
11 lat. Wprawdzie przyrost naturalny (rnica midzy liczb urodze i liczb zgonw)
by w 2007 r. znowu minimalnie dodatni (ryc. 1.1) ale saldo migracji zagranicznych jest
wyranie ujemne.
Ryc. 1.1. Urodzenia, zgony i przyrost naturalny ludnoci w Polsce w latach 19462007 oraz ich
prognoza na latach 20082030 ()
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
1
9
4
6
1
9
5
0
1
9
5
4
1
9
5
8
1
9
6
2
1
9
6
6
1
9
7
0
1
9
7
4
1
9
7
8
1
9
8
2
1
9
8
6
1
9
9
0
1
9
9
4
1
9
9
8
2
0
0
2
2
0
0
6
2
0
1
0
2
0
1
4
2
0
1
8
2
0
2
2
2
0
2
6
2
0
3
0
W
s
p
c
z
y
n
n
i
k
i

n
a

1
0
0
0

l
u
d
n
o
c
i
Zgony
Urodzenia
Przyrost naturalny
Wedug najnowszej prognozy Gwnego Urzdu Statystycznego (GUS) liczba lud-
noci Polski do roku 2035 bdzie systematycznie zmniejsza si (przyrost naturalny od
roku 2014 bdzie znowu ujemny) a prognozowany spadek w tym okresie moe wynie
ok. 2120 tys. osb. Zmiany stanu ludnoci bd przebiega niejednakowo w miastach i na
wsi. W miastach liczba ludnoci bdzie si zmniejsza cay czas i z obecnych 23317 tys.
moe zmniejszy si do 21215 tys. Liczba mieszkacw wsi bdzie natomiast wzrasta do
roku 2020, z obecnych 14799 tys. do 15180 tys., a w nastpnych 15 latach zmniejszy si
WYBRANE ASPEKTY SYTUACJI DEMOGRAFICZNO-SPOECZNEJ
18
tylko o ok. 48 tys. W wikszoci wojewdztw zmiany liczby ludnoci bd miay podobny
charakter do oglnopolskich ale w czterech wojewdztwach: mazowieckim, pomorskim,
maopolskim i wielkopolskim liczba mieszkacw w 2035 r. bdzie wiksza ni obecnie
chocia rwnie w tych wojewdztwach ju w latach 2020. zacznie wystpowa powolny
spadek liczby ludnoci. W prognozowanym okresie 2008-2035 najbardziej zmniejszy si
liczba mieszkacw woj. witokrzyskiego (o 16%), dzkiego i lubelskiego (o 14%)
i opolskiego (13%).
Tabela 1.1. Ludno Polski wg pci, charakteru miejsca zamieszkania i wybranych grup wieku w latach
1970-2007 (wg stanu na 31 grudnia)
Rok
Ogem Mczyni Kobiety Miasta Wie
Liczba
kobiet
na 100
mczyzn
Ludno (%)
liczby w tysicach
poniej
20 lat
65 lat i
wicej
w
miastach
1970 32658 15862 16796 17088 15570 106 37,2 8,4 52,3
1975 34186 16634 17552 19031 15155 106 33,8 9,7 55,7
1980 35735 17411 18324 20979 14756 105 32,0 10,0 58,7
1985 37340 18211 19129 22486 14855 105 32,3 9,4 60,2
1990 38183 18606 19577 23614 14569 105 32,5 10,2 61,8
1995 38609 18786 19823 23877 14733 106 30,9 11,2 61,8
2000 38644 18773 19871 23876 14768 106 27,5 12,3 61,8
2004 38174 18470 19704 23470 14704 107 24,5 13,1 61,5
2005 38157 18454 19703 23424 14733 107 23,7 13,3 61,4
2006 38125 18427 19699 23369 14757 107 23,1 13,4 61,3
2007 38116 18412 19704 23317 14799 107 22,6 13,5 61,2
rdo: na podstawie danych GUS
Kobiety stanowi ponad poow ludnoci (51,7%) i na kadych 100 mczyzn przypa-
da 107 kobiet (tabela 1.1). Jednak nadwyk liczebn nad mczyznami osigaj kobiety
dopiero w grupie wieku 45-49 lata i od tego wieku zwiksza si ona gwatownie. W wieku
65 lat i starszym na 100 mczyzn przypada ju 165 kobiet za w wieku podeszym (85 lat
i wicej) na 100 mczyzn przypada o dalsze 110 kobiet wicej. Poniej 45 lat ma miejsce
staa przewaga liczebna mczyzn nad kobietami, ktra zmniejsza si stopniowo przede
wszystkim w wyniku wyszej przedwczesnej umieralnoci mczyzn ni kobiet.
Udzia dzieci i modziey w wieku poniej 20 lat zmniejsza si powoli, ale systematycz-
nie od drugiej poowy lat 80. i w 2007 r. grupa ta stanowia 22,6% ogu ludnoci a dzieci
w wieku 0-14 lat 15,8%. W tym samym czasie stopniowo zwiksza si udzia osb w wieku
65 lat i wicej i w 2007 r. stanowili oni 13,5% ogu ludnoci Polski (tabela 1.1). Proporcja
osb starszych, w wieku 65 lat i wicej, jest ju nieznacznie wiksza wrd mieszkacw
miast ni wsi: w 2007 r. odpowiednie odsetki wynosiy 13,5% i 13,4%. Wedug prognozy
GUS odsetek osb w wieku 65 lat i starszych do 2010 r. bdzie zmienia si jeszcze stosun-
kowo nieznacznie by w nastpnych latach zwiksza si ju bardzo wyranie, przy czym
szybszy wzrost bdzie wystpowa w miastach (ryc. 1.2). Midzy rokiem 2010 a 2030 udzia
tej grupy osb w populacji ogem zwikszy si z 13,5% do 22,3% (w miastach osignie
nawet 23,7%). Tak wic liczba osb w wieku 65 lat i wicej wzronie w stosunku do stanu
19
obecnego o 3 miliony i bdzie wynosia 8195 tys. a w tym 2 miliony osb bd w wieku
80 lat i wicej (wzrost o 1140 tys.). Znacznie zmniejszy si korzystna dla Polski rnica
w stosunku do sytuacji przecitnej dla krajw UE. Proces zachodzcych zmian struktury
wieku i starzenia si ludnoci Polski ilustruj zmiany piramidy wieku (ryc. 1.3).
Dane GUS
Ryc. 1.2. Odsetek osb w wieku 65 lat i wicej w Polsce ogem oraz w miastach i na wsi w latach
19502007 i prognoza na lata 20082030 oraz stan i prognoza dla Unii Europejskiej ( dane GUS i
Eurostat )
4
9
14
19
24
29
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030
P
r
o
c
e
n
t
Ogem Miasta
Wie UE(27)
2000000 1500000 1000000 500000 0 500000 1000000 1500000 2000000
2030
2006
1990
85+
8084
7579
7074
6569
6064
5559
5054
4549
4044
3539
3034
2529
2024
1519
1014
59
04
Ryc. 1.3. Ludnoc PoIski wg pIci i wieku w Iatach 1990, 2006
oraz prognoza na rok 2030 (dane GUS)
0F]\QL Kobiety
20
Najwyszym odsetkiem osb w wieku 65 lat i wicej od szeregu lat charakteryzuje si
woj. dzkie i witokrzyskie natomiast najniszym woj. warmisko-mazurskie. Przewiduje
si, e woj. witokrzyskie i dzkie utrzymaj najwysz pozycj rwnie w 2030 r. nato-
miast najwikszy wzrost udziau osb starszych ma nastpi w woj. lubuskim warmisko-
mazurskim i zachodniopomorskim (ryc. 1.4).
Ryc. 1.4. Odsetek osb w wieku 65 lat i wicej wedug wojewdztw w latach 1999 i 2007 oraz
prognoza na 2030 r. ()
1
1
,
8
1
1
,
8
1
1
,
9
1
2
,
2
1
2
,
2
1
2
,
5
1
3
,
0
1
3
,
4
1
3
,
5
1
3
,
5
1
3
,
8
1
4
,
1
1
4
,
3
1
4
,
5
1
4
,
7
1
4
,
8
1
5
,
0
2
1
,
8
2
2
,
3
2
0
,
7
2
0
,
8
2
2
,
7
2
2
,
1
2
1
,
5
2
0
,
8 2
2
,
3
2
3
,
1
2
1
,
4
2
3
,
2
2
4
,
9
2
4
,
2
2
3
,
3
2
3
,
8
2
3
,
7
0
5
10
15
20
25
30
W
a
r
m
i
s
k
o
m
a
z
u
r
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
s
k
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A

D
o
l
n
o
s
k
i
e
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
r
o
c
e
n
t
1999 2007 2030
Ryc. 1.5. Odsetek osb mieszkajcych w miastach wg wojewdztw w latach 1999 i 2007 oraz
prognoza na 2030 r. ()
4
0
,
6 4
5
,
4
4
6
,
6
4
9
,
4
5
2
,
5 5
6
,
6
5
9
,
5
6
0
,
0
6
1
,
1
6
1
,
2
6
3
,
9
6
4
,
4
6
4
,
7
6
6
,
7
6
8
,
9
7
0
,
6
7
8
,
4
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
a
r
m
i
s
k
o
m
a
z
u
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
s
k
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
L
u
b
u
s
k
i
e
d
z
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
s
k
i
e
P
r
o
c
e
n
t
1999 2007 2030
21
Odsetek osb mieszkajcych w miastach ma po roku 2000 tendencj spadkow
i w 2007 r. wynosi 61,2%. Wedug prognozy GUS odsetek ten bdzie powoli ale systema-
tycznie zmniejsza si i ju w 2019 r. spadnie poniej 60% a w roku 2030 moe osign
poziom 59,2%. Najbardziej zurbanizowanym wojewdztwem jest woj. lskie gdzie 78,4%
ludnoci mieszka w miastach natomiast prawie o poow mniejszy odsetek ludnoci miejskiej
ma woj. podkarpackie 40,6% (ryc.1.5).Wyniki prognozy wskazuj, e tylko w woj. mazo-
wieckim, podlaskim i warmisko-mazurskim udzia mieszkacw miast w oglnej liczbie
ludnoci bdzie si zwiksza (w tym ostatnim wojewdztwie dopiero po roku 2016).
Liczba urodze ywych wzrasta po roku 2003 i w 2007 r. bya wysza o 37 tys. ni cztery
lata wczeniej a wspczynnik urodze zwikszy si z 9,2 do 10,2 na 1000 ludnoci (tabela
1.2). Wedug prognozy GUS liczba urodze bdzie zwiksza si do roku 2011 (na wsi do
roku 2012) a nastpnie przewidywane jest zmniejszanie si urodze i wyrana nadwyka
liczby zgonw nad urodzeniami (ryc. 1.1). Podane wyej liczby jak rwnie wszystkie dane
zawarte w tabeli 1.2 s oparte na obowizujcych w Polsce od 1 lipca 1994 r. definicjach
ywego urodzenia oraz zgonu podu, ktre s zgodne z zaleceniami wiatowej Organizacji
Zdrowia. Wedug tych definicji tzw. urodzenia noworodkw niezdolnych do ycia z oznakami
ycia powinny by klasyfikowane jako urodzenia ywe, za tzw. urodzenia noworodkw
niezdolnych do ycia bez oznak ycia jako zgony podu tzn. urodzenia martwe.
Zwraca uwag dramatyczny wzrost czstoci urodze pozamaeskich w oglnej
liczbie urodze w ostatnich latach. Od roku 1990 odsetek urodze pozamaeskich potroi
si z 6,2% ogu urodze ywych do 19,7% w 2007 r. (tabela 1.2). Obserwuje si due
zrnicowanie midzywojewdzkie wielkoci tego odsetka i o ile w woj. podkarpackim
wynosi on 9,9% to w woj. zachodniopomorskim a 38,1% a wic czciej ni co trzecie
urodzenie byo pozamaeskie (niewiele niszy by odsetek w woj. lubuskim gdzie wynosi
36,4%) (ryc. 1.6). W prawie wszystkich wojewdztwach odsetek urodze pozamaeskich
jest wyszy w miastach ni na wsi ale trzech wojewdztwach, w tym zwaszcza w zachod-
niopomorskim, sytuacja jest odwrotna.
Tabela 1.2. Urodzenia ywe i martwe w wybranych latach 1975-2007
Rok
Urodzenia ywe Urodzenia martwe
liczba
(w tysicach)
na 1000
ludnoci
procent urodze
pozamaeskich
liczba
procent ogu
urodze
1975 646,4 19,0 4,7 6086 0,93
1980 695,8 19,6 4,8 5794 0,83
1985 680,1 18,3 5,0 5214 0,76
1990 547,7 14,4 6,2 3940 0,71
1995 433,1 11,2 9,5 3203 0,73
2000 378,3 9,8 12,1 2128 0,56
2003 351,1 9,2 15,8 1713 0,49
2004 356,1 9,3 17,1 1753 0,49
2005 364,4 9,6 18,5 1712 0,47
2006 374,2 9,8 18,9 1791 0,48
2007 387,9 10,2 19,7 1840 0,47
22
Urodzenia martwe w 2007 r. stanowiy 0,47% ogu urodze, a wic w porwnaniu
z rokiem poprzednim sytuacja praktycznie nie ulega zmianie (dokadnie rzecz biorc ulega
minimalnej poprawie) (tabela 1.2). Wystpuj one czciej na wsi ni w miastach (2007 r.
odpowiednio 0,49% i 0,46%, 2006 r. 0,53% i 0,44%). Sytuacja w Polsce jest dosy stabilna
w ostatnich latach i troch gorsza od przecitnej w krajach UE gdy w wikszoci krajw
czsto martwych urodze jest nieco nisza ni w Polsce (WHO HFA DB).
W 2007 r. 6,1% urodze ywych stanowiy urodzenia o tzw. niskiej masie urodzenio-
wej czyli noworodkw, ktrych ciar przy urodzeniu wynosi poniej 2500 g (tabela 1.3).
W latach 2000. nie obserwuje si spadku czstoci tych urodze ale i tak w Polsce jest ona
na poziomie poniej przecitnego dla krajw Unii Europejskiej (w 2006 r odsetek ten dla
UE wynosi 7,12%). Natomiast oceniajc sytuacj w latach wczeniejszych trzeba pamita
o przesuniciu w 1994 r. o 1 g w d wartoci granicznej pomidzy normaln i nisk wag
urodzeniow oraz zmianie definicji urodzenia ywego.
Zrnicowanie midzywojewdzkie odsetka niemowlt o niskiej masie urodzeniowej
jest obecnie mniejsze ni w kocu lat 90. Zarwno jednak wtedy jak i obecnie najmniej
korzystna sytuacja, dosy ustabilizowana w caym okresie, wystpuje w woj. zachodnio-
pomorskim, lskim, dzkim i dolnolskim (ryc. 1.7).
Status spoeczno-ekonomiczny ma uznany, niezwykle istotny wpyw na stan zdro-
wia
1
. Struktura spoeczno-ekonomicznej ludnoci Polski na tle pozostaych krajw Unii
Europejskiej jest mniej korzystna aczkolwiek z pewnymi wyjtkami. Do najwaniejszych
wyznacznikw statusu spoecznego naley poziom wyksztacenia. Struktura wyksztacenia
ludnoci Polski charakteryzuje si korzystnymi zmianami, jakie zachodz w czasie ostatnich
1 Mackenbach JP, Stirbu I, Roskam AJR, Schaap MM, Menvielle G, Leinsalu M, Kunst AE, for
the European Union Working Group on Socioeconomic Inequalities in Health. Socioeconomic
Inequalities in Health in 22 European Countries, N Engl J Med 2008;358:2468-81
Ryc. 1.6. Odsetek urodze pozamaeskich wrd urodze ywych wg wojewdztw w 2007 r.
()
9
,
9
1
0
,
1
1
1
,
6
1
2
,
6
1
2
,
8 1
5
,
2
1
8
,
7
1
8
,
7
1
9
,
7
1
9
,
7
2
0
,
9
2
4
,
8
2
5
,
6 2
7
,
9
2
9
,
3
3
6
,
4
3
8
,
1
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
d
z
k
i
e
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
r
o
c
e
n
t
Ogem Miasta Wie
23
Tabela 1.3. Urodzenia ywe wedug wagi noworodka przy urodzeniu w wybranych latach 1975-
2007
Rok
Urodzenia ywe
1
ogem
poniej 2500g
2
2500g i wicej
3
liczba procent liczba procent
1975 642549 46763 7,3 595786 92,7
1980 692700 52502 7,6 640198 92,4
1985 677557 52717 7,8 624840 92,2
1990 545783 43952 8,1 501831 91,9
1991 545947 43792 8,0 502155 92,0
1992 513590 40386 7,9 473204 92,1
1993 492912 38797 7,9 454115 92,1
1994 481274 34492 7,2 446782 92,8
1995 433082 28905 6,7 404177 93,3
2000 378335 21635 5,7 356700 94,3
2003 351067 20834 5,9 330233 94,1
2004 356131 21777 6,1 334354 93,9
2005 364383 22053 5,7 362330 94,3
2006 374244 22612 6,0 351632 94,0
2007 387868 23579 6,1 364289 93,9
1 Uwzgldniono tylko urodzenia ywe o ustalonej wadze noworodka przy urodzeniu
2 2500 g i mniej do 1993 r.
3 2501 g i wicej do 1993 r.
Ryc. 1.7. Odsetek ywo urodzonych noworodkw o masie urodzeniowej poniej 2500g wg
wojewdztw, 19992000 i 20052007 ( )
0
1
2
3
4
5
6
7
8
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
a
r
m
.

m
a
z
u
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
d
z
k
i
e
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
r
o
c
e
n
t
1999 2000 2005 2006 2007
24
kilkunastu lat. Wyniki ostatnich dwch Spisw Powszechnych Ludnoci w 1988 i 2002 r po-
kazay, e odsetek osb w wieku 15 lat i wicej, ktre maj wyksztacenie wysze zwikszy
si z 6,5% do 10,2%, tych z wyksztaceniem rednim i policealnym zwikszy si z 24,7%
do 32,7% natomiast osb z wyksztaceniem podstawowym ukoczonym spad z 38,8% do
28,2%. Kobiety maj przecitnie lepsze wyksztacenie ni mczyni, wci wystpuj due
rnice w wyksztaceniu mieszkacw miast i wsi na niekorzy tych drugich (ryc. 1.8).
Poziom wyksztacenia osb w wieku aktywnoci zawodowej 25-64 lata jest w Polsce lepszy
ni w wikszoci pastw UE (ryc. 1.9). Jak rwnie pokazuj dane Eurostatu odsetek osb
w wieku 18-24 lata, ktre maj wyksztacenie co najwyej gimnazjalne i nie kontynuuj
nauki jest w Polsce jednym z najniszych dla krajw UE.
Ryc. 1.8. Poziom wyksztacenia ludnoci Polski w wieku 13 lat i wicej wg pci i miejsca
zamieszkania stan w dniu 31 XII 2006 (dane GUS szacunki metod bilansow )
19,1
13,3
26,5
22,6
17,0
31,5
6,1
5,4
6,7
5,0
4,3
6,0
36,0
30,7
36,1
35,4
39,9
26,7
5,4
7,4
15,9
21,1
26,1
16,8
29,1
22,4
19,1
17,3
22,0
13,2
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Mczyni
ogem
Mczyni
miasta
Mczyni
wie
Kobiety ogem Kobiety miasta Kobiety wie
P
r
o
c
e
n
t
Podstawowe ukocz.
Gimnazjalne
Zasadnicze zaw.
rednie i policealne
Wysze
Sytuacja ekonomiczna w Polsce poprawia si ale chocia wzrost Produktu Krajowego
Brutto (PKB) jest szybszy od redniego dla caej Unii Europejskiej to jednak jego warto
w przeliczeniu na jednego mieszkaca jest jedn z najniszych w UE, w 2007 r. bya ona
o 46% nisza od redniej dla caej UE (dane Eurostatu). Gorsza sytuacja jest tylko w Bugarii
i Rumunii. Dodatkowo niekorzystny jest fakt, duego zrnicowania dochodw w naszym
kraju dochody jakie ma 20% osb o najwyszym poziomie dochodw byy w 2006 r. 5,6
razy wysze ni te jakie ma 20% osb o najniszych dochodach (dane Eurostatu). Wiksze
zrnicowanie wystpuje tylko w 4 krajach UE: otwie, Portugalii, Litwie i w Grecji.
O znacznie wikszym zrnicowaniu dochodw ludnoci Polski w porwnaniu z innymi
krajami UE wiadczy rwnie wskanik Giniego. W 2006 r. wynis on dla Polski 0,33
a wyszy miay tylko te same 4 kraje UE gdzie wyszy by rwnie wskanik kwintylowe-
go zrnicowania dochodw (dane Eurostatu). Zwizek wielkoci zrnicowania docho-
dw ze stanem zdrowia spoeczestwa jest szeroko dyskutowany w literaturze naukowej
25
a wyniki szeregu bada wskazuj, e moe on mie istotny negatywny charakter zwaszcza
w spoeczestwach mniej zamonych
2
.
2 Wilkinson R. and Pickett K. Income inequality and population health: a review and explanation
of the evidence. Social Science & Medicine 2006; 62:1768-84
Ryc. 1.9. Odsetek osb w wieku 2564 lata z wyksztaceniem co
najmniej rednim ukoczonym, 2007 r. (dane Eurostat )
26,8
27,5
50,4
52,3
59,8
65,7
67,6
68,0
68,7
72,1
73,2
73,3
75,0
75,5
77,4
79,2
80,1
80,5
81,8
84,4
84,6
85,0
86,3
88,9
89,1
89,1
90,5
0 20 40 60 80 100
Malta
Portugalia
Hiszpania
Wochy
Grecja
Luksemburg
Irlandia
Belgia
Francja
Cypr
Holandia
Wielka Brytania
Rumunia
Dania
Bugaria
Wgry
Austria
Finlandia
Sowenia
Niemcy
Szwecja
otwa
POLSKA
Litwa
Estonia
Sowacja
Czechy
Procent
26
Ryc. 1.10. Odsetek osb z dochodem rozporzdzalnym poniej
granicy ubstwa z uwzgldnieniem skali porwnywalnoci,
2006 r. (dane Eurostat )
10
10
12
12
12
12
13
13
13
13
14
14
14
15
16
16
18
18
18
19
19
19
20
20
20
21
23
0 5 10 15 20 25
Czechy
Holandia
Dania
Sowenia
Sowacja
Szwecja
Niemcy
Francja
Austria
Finlandia
Bugaria
Luksemburg
Malta
Belgia
Cypr
Wgry
Estonia
Irlandia
Portugalia
POLSKA
Rumunia
Wielka Brytania
Hiszpania
Wochy
Litwa
Grecja
otwa
Procent
27
Ryc. 1.11. Stopa bezrobocia ogem oraz dugotrwaego wrd
osb w wieku 1574 lata, 2007 r. (dane Eurostat )
1,3
0,6
0,7
1,2
1,4
1,2
1,4
2,3
2,2
2,8
1,3
1,6
2,9
0,8
2,6
3,2
4,1
1,6
3,1
3,4
3,8
3,8
4,1
1,7
3,3
4,7
4,9
8,3
3,2
3,8
4
4,1
4,3
4,4
4,6
4,7
4,9
5,3
5,3
6
6,1
6,1
6,4
6,4
6,9
6,9
7,1
7,4
7,5
8,1
8,3
8,3
8,3
8,4
9,6
11,1
0 2 4 6 8 10 12
Holandia
Dania
Cypr
Luksemburg
Litwa
Austria
Irlandia
Estonia
Sowenia
Czechy
Wielka Brytania
otwa
Wochy
Szwecja
Malta
Rumunia
Bugaria
Finlandia
EU27
Wgry
Belgia
Portugalia
Grecja
Hiszpania
Francja
Niemcy
POLSKA
Sowacja
Procent
Ogem
Dugotrwae
28
Ryc. 1.12. Wskanik rozwoju spoecznego (HDI) w 2005 r. dla
krajw UE (dane UNDP, HDR 2007/2008)
0,813
0,824
0,855
0,857
0,860
0,863
0,870
0,874
0,878
0,891
0,897
0,903
0,917
0,926
0,935
0,941
0,944
0,946
0,946
0,948
0,949
0,949
0,952
0,952
0,953
0,956
0,959
0,700 0,750 0,800 0,850 0,900 0,950 1,000
Rumunia
Bugaria
otwa
Litwa
Estonia
Sowacja
POLSKA
Wgry
Malta
Czechy
Portugalia
Cypr
Sowenia
Grecja
Niemcy
Wochy
Luksemburg
Wlk.Brytania
Belgia
Austria
Hiszpania
Dania
Francja
Finlandia
Holandia
Szwecja
Irlandia
29
Niepokojce i niekorzystne z punktu widzenia zdrowia publicznego jest wysokie za-
groenie ubstwem w naszym kraju. Za zagroone ubstwem uwaa si, zgodnie z przyjt
przez kraje UE definicj, osoby yjce w gospodarstwach domowych, ktrych dochd do
dyspozycji jest niszy od granicy ubstwa ustalonej na poziomie 60% mediany dochodu
w danym kraju. Dane Eurostatu pokazuj, e w 2006 r. w UE tylko w 5 krajach zagroenie
ubstwem byo bardziej powszechne ni w Polsce (ryc. 1.10).
Mimo duej poprawy sytuacji i zmniejszenia rozmiarw bezrobocia w Polsce wci
pozostaje ono na wyszym poziomie ni w wikszoci pozostaych krajw UE. Jak wyni-
ka z prowadzonego w krajach UE Badania aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci w 2007 r.
stopa bezrobocia w Polsce wynosia 9,6% i tylko na Sowacji bya wysza ni w naszym
kraju (ryc. 1.11). Dodatkowo niekorzystny jest fakt wysokiej w Polsce stopy bezrobocia
dugotrwaego, tzn. powyej 12 miesicy.
Na koniec warto przywoa syntetyczny Wskanik Rozwoju Spoecznego (Human
Development Index HDI), ktry zosta zaproponowany przez ONZ dla celw porwna
midzynarodowych. Jest on miar opart na redniej wskanikw obejmujcych trzy pod-
stawowe sfery ycia. Jest to sfera zdrowia (oceniana poprzez wskanik przecitnej dugoci
ycia), edukacji (wskanik alfabetyzmu, tj. umiejtnoci pisania i czytania ze zrozumieniem
i wskanik skolaryzacji) oraz zamonoci (dochodu przypadajcego na gow mieszkaca,
PKB per capita). Konstrukcja wskanika okrela skrajne, docelowe wartoci w kadej
z wymienionych sfer. Wedug ostatnich danych ONZ sytuacja w Polsce jest lepsza ni tylko
w 6 krajach UE, ktre te naleay do tzw. bloku wschodniego (ryc. 1.12).
Konkludujc przedstawion powyej charakterystyk sytuacji spoeczno-ekonomicznej
spoeczestwa naszego kraju mona stwierdzi, e dziaania zmierzajce do jej poprawy
bd mjay ogromny potencja dla korzystnych zmian stanu zdrowia ludnoci Polski, co
jest zgodne z koncepcj nowego zdrowia publicznego.
PODSUMOWANIE:
1. Liczba ludnoci Polski zmniejsza si po roku 1996 i w kocu 2007 roku wynosia
38115,6 tys. Wedug najnowszej prognozy Gwnego Urzdu Statystycznego do roku
2035 liczba ludnoci Polski bdzie systematycznie zmniejsza si a prognozowany spa-
dek w tym okresie moe wynie ok. 2120 tys. osb. Zmniejszy si przede wszystkim
liczba mieszkacw miast.
2. Powoli, ale systematycznie zmniejsza si udzia dzieci i modziey w wieku poniej 20
lat, natomiast zwiksza si stopniowo udzia osb starszych (w wieku 65 lat i wicej)
w oglnej liczbie ludnoci. Wedug prognozy GUS odsetek osb starszych bdzie szyb-
ko zwiksza si po roku 2010 i w 2030 r. osignie 22,3%. Liczba osb w tym wieku
zwikszy si z 5134 tys. w 2007 r. do 8195 tys. w 2030 r. (wzrost o 3 miliony).
3. Liczba urodze ywych wzrasta po roku 2003 i w 2007 r. bya wysza o 37 tys. ni cztery
lata wczeniej a wspczynnik urodze zwikszy si z 9,2 do 10,2 na 1000 ludnoci.
Wedug prognozy GUS liczba urodze bdzie zwiksza si do roku 2011 a nastpnie
przewidywane jest zmniejszanie si urodze i wyrana nadwyka liczby zgonw nad
urodzeniami.
30
4. Szybko wzrasta czstoci urodze pozamaeskich w oglnej liczbie urodze - od
roku 1990 odsetek tych urodze potroi si z 6,2% ogu urodze ywych do 19,7%
w 2007 r. Wystpuje due zrnicowanie midzywojewdzkie wielkoci tego odsetka
- w woj. zachodniopomorskim a 38,1% a wic czciej ni co trzecie urodzenie byo
pozamaeskie (niewiele niszy by odsetek w woj. lubuskim gdzie wynosi 36,4%).
5. Urodzenia martwe w 2007 r. stanowiy 0,47% ogu urodze i zbliony poziom utrzymuje
si w ostatnich latach. W wikszoci krajw UE czsto martwych urodze jest nieco
nisza ni w Polsce.
6. Noworodki o niskiej masie urodzeniowej (poniej 2500 g) w 2007 r. stanowiy 6,1%
ogu urodze ywych i sytuacja nie ulega poprawie w ostatnich latach. Poziom ten jest
niszy od przecitnego dla krajw UE. Najbardziej niekorzystna sytuacja wystpuje
w woj. zachodniopomorskim, lskim, dzkim i dolnolskim.
7. Struktura wyksztacenia ludnoci Polski poprawia si i wg szacunkw GUS w 2006 r.
13,2% mczyzn i 17,3% kobiet w wieku 13 lat i wicej miao wyksztacenie wysze.
Kobiety maj przecitnie lepsze wyksztacenie ni mczyni mieszkacy wsi maj wy-
ranie gorsze wyksztacenie ni mieszkacy miast. Poziom wyksztacenia osb w wieku
aktywnoci zawodowej 25-64 lata jest w Polsce lepszy ni w wikszoci pastw UE.
8. Zrnicowanie dochodw ludnoci jest w Polsce wiksze ni przecitne w UE. Rwnie
wyszy ni w wikszoci krajw UE jest w naszym kraju poziom bezrobocia i zagro-
enia ubstwem. Dziaania zmierzajce do poprawy sytuacji spoeczno-ekonomicznej
powinny przyczyni si do korzystnych zmian stanu zdrowia ludnoci Polski.
2. DUGO YCIA I UMIERALNO LUDNOCI POLSKI
Bogdan Wojtyniak, Jakub Stokwiszewski, Pawe Goryski, Anna Poznaska
Przedstawiona w poniszym rozdziale analiza umieralnoci mieszkacw Polski
jest oparta w duym stopniu na indywidualnych danych z rejestru zgonw mieszkacw
Polski prowadzonego przez Gwny Urzd Statystyczny. Rejestr ten z pewnymi niezbd-
nymi ograniczeniami jest udostpniany Narodowemu Instytutowi Zdrowia Publicznego-
Pastwowemu Zakadowi Higieny w celu prowadzenia zgodnie ze statutem analiz stanu
zdrowia mieszkacw Polski. Wikszo przedstawionych wynikw stanowi obliczenia
wasne autorw a ponadto wykorzystano wskaniki publikowane przez GUS oraz dostpne
w midzynarodowych bazach danych przede wszystkim Europejskiego Biura Regionalnego
wiatowej Organizacji Zdrowia w Kopenhadze (HFA DB July 2008 oraz European mortality
database HFA MDB July 2008) i Eurostatu
1
, co zawsze zostao zaznaczone w treci. Do
standaryzacji wspczynnikw zgonw wzgldem wieku stosowano metod bezporedni.
Jako standardow struktur wieku przyjto tak zwan struktur europejsk, jednakow dla
mczyzn i kobiet, stosowan midzy innymi przez Europejskie Biuro Regionalne WHO.
Analiz trendw czasowych wspczynnikw zgonw i dugoci ycia w Polsce i prze-
citnych dla Unii Europejskiej przeprowadzono za pomoc modeli jointpoint i programu
Joinpoint Regression Program, (Version 3.3.1. April 2008; Statistical Research and Applica-
tions Branch, National Cancer Institute)
2.1. Zmiany w czasie i zrnicowanie dugoci trwania ycia mieszkacw Polski
W roku 2007 przecitna dugo ycia mczyzn wynosia 71,0 lat a kobiet 79,7. Du-
go ycia mieszkacw Polski systematycznie wydua si po roku 1991 i w tym okresie
zwikszya si w przypadku mczyzn o blisko pi lat (4,9 roku) a w przypadku kobiet o
p roku mniej (4,4 roku) (ryc. 2.1). Niestety w przypadku mczyzn a w mniejszym stop-
niu take kobiet wida wyrane spowolnienie wzrostu dugoci ycia po roku 2002. O ile
w latach 1991-2002 dugo ycia mczyzn zwikszaa si rokrocznie przecitnie o 0,37
roku to w latach 2002-2007 ju tylko o 0,13 roku. Jak wynika z naszych analiz postp jaki
si dokona w przypadku mczyzn wynika w ponad 70% z obnienia umieralnoci przed-
wczesnej (przed 65 rokiem ycia) natomiast w przypadku kobiet wiksze znaczenie (ponad
50%) miao obnienie umieralnoci w wieku starszym (65 lat i wicej).
Bardzo wyranie zaznacza si w Polsce niekorzystne zjawisko duej nadumieralnoci
mczyzn w stosunku do kobiet i w konsekwencji znacznie krtsza dugo ich dalszego
1
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/pls/portal/url/page/PGP_ESTAT_HOME_PAGE/PGE_HP_DY-
NAMIC
DUGO YCIA I UMIERALNO LUDNOCI POLSKI
32
ycia niezalenie od wieku (ryc. 2.2). Niepokojcy jest fakt, e brak jest poprawy w tym
zakresie i po roku 2001 rnice w dugoci ycia mczyzn i kobiet pogbiaj si. Sza-
cujemy, e dwie trzecie tej rnicy wynikaj z wyszej przedwczesnej (przed 65 rokiem
ycia) umieralnoci mczyzn ni kobiet a w jednej trzeciej z wyszej umieralnoci w wieku
starszym powyej 65 lat. Problem znacznie krtszego trwania ycia mczyzn wydaj si
by niedostatecznie dostrzegany przez programy polityki zdrowotnej.
Ryc. 2.1. Przecitne trwanie ycia mczyzn i kobiet w Polsce w latach 19912007 jego trend oraz
rednioroczne tempo wzrostu (w latach)
60
65
70
75
80
85
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Razem K
Razem M
0,37
0,27
0,13
0,20
0,42
Ryc. 2.2. Rnica przecitnego dalszego trwania ycia kobiet i mczyzn wg wieku w latach
19502007 (na podstawie danych GUS)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
L
i
c
z
b
a

l
a
t
0 lat
15 lat
30 lat
45 lat
60 lat
75 lat
1991 r.
33
Rnice w dugoci ycia mieszkacw miast i wsi maj odmienny charakter w przy-
padku mczyzn i kobiet. Po roku 1993 mczyni mieszkajcy w miastach yj przecitnie
duej ni mieszkacy wsi przy czym rnica jest raczej ustabilizowana i w 2007 r. wynosia
jeden rok (miasta 71,4, wie 70,4). Zwraca uwag fakt, e dugo ycia mczyzn na wsi
w 2007 r. ulega skrceniu w porwnaniu z rokiem poprzednim o 0,2 roku. W przypadku
kobiet to mieszkanki wsi yj duej ni mieszkanki miast ju od pocztku lat 70. a w 2007 r.
rnica wynosia p roku (miasta 79,6, wie 80,1).
Mczyni
miasta
Kobiety
miasta
Mczyni
wie
Kobietywie
5,3
4,7
4,2 4,2
2,3
2,3
2,0 2,3
3,1
2,4
2,2
1,9
0
1
2
3
4
5
6
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Ryc. 2.3. Przyrost przecitnego trwania ycia mczyzn i kobiet w miastach i na wsi w latach
19911999, 19992007 i 19912007 (na podstawie danych GUS)
19911999
19992007
19912007
Ryc. 2.4. Przecitne trwanie ycia mieszkacw wsi oraz miast o rnej wielkoci, 20042006
(obliczenia wasne )
70,3 70,3 70,4
71,1
70,8
71,4
71,0
72,0
79,5
78,1
79,6
79,3 79,3
79,8
79,2
68,9
78,9 78,9
60
65
70
75
80
85
w
i
e
<
5

t
y
s
.
5
1
0
1
0
2
0
2
0
5
0
5
0
1
0
0
1
0
0
2
0
0
2
0
0
5
0
0
p
o
w
y
e
j

5
0
0

t
y
s
.
w
i
e
<
5

t
y
s
.
5
1
0
1
0
2
0
2
0
5
0
5
0
1
0
0
1
0
0
2
0
0
2
0
0
5
0
0
p
o
w
y
e
j

5
0
0

t
y
s
.
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Mczyni
Kobiety
34
W okresie 1991-2007 nieco wikszy przyrost dugoci ycia wystpi u mieszkacw
miast ni wsi, w przypadku mczyzn rnica wyniosa 1,1 roku a w przypadku kobiet p
roku (ryc. 2.3). Mniejszy przyrost dugoci ycia mieszkacw wsi ni miast mia miejsce
przede wszystkim w pocztkowym okresie transformacji tzn. w pierwszej poowie lat 90.
Warto zwrci uwag na fakt, e z punktu widzenia dugoci trwania ycia najmniej
korzystnym rodowiskiem zamieszkania w Polsce s najmniejsze miasta poniej 5 tys. miesz-
kacw, natomiast najlepszym s najwiksze miasta (z wyjtkiem odzi, ktrej mieszkacy
yj krcej nawet ni mieszkacy maych miast). W latach 2004-2006 mczyni w maych
Ryc. 2.5a. Przecitne trwanie ycia mczyzn wg wojewdztw w latach 1991, 1999 i 2007 ( )
68,7
70,0
70,2
70,3
70,4 70,4
70,6 70,7
71,0 71,0
71,3
71,4
71,5 71,6
72,1
72,5
72,9
60
62
64
66
68
70
72
74
d
z
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
L
u
b
e
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
1991 1999 2007
1991 2,51 lat; 1999 3,65 lat; 2007 4,22 lat
Ryc. 2.5b. Przecitne trwanie ycia kobiet wg wojewdztw w latach 1991, 1999 i 2007 ( )
78,7
78,8
78,9
79,0
79,1
79,2
79,5 79,6 79,7 79,7
80,0
80,2
80,4
80,6
80,7
80,9 80,9
68
70
72
74
76
78
80
82
84
d
z
k
i
e
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
O
L
S
K
A
O
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
1991 1999 2007
1991 2,46 lat; 1999 2,30 lat; 2007 2,22 lat
35
miastach yli przecitnie o ok. 3 lata krcej ni mczyni w duych miastach i o ponad rok
krcej ni mczyni na wsi, natomiast kobiety yy o ok. ptora roku krcej (ryc. 2.4).
Obserwuje si wyrane zrnicowanie midzywojewdzkie dugoci trwania ycia (ryc.
2.5a i 2.5b). W przypadku mczyzn wielko tego zrnicowania powiksza si. Najgorsza
sytuacja wystpuje w woj. dzkim gdzie przecitna dugo ycia mczyzn w 2007 r. bya
o ponad 2 lata krtsza od redniej dla caego kraju a o ponad 4 lata krtsza od dugoci ycia
w najlepszym wojewdztwie tzn. podkarpackim(w 1991 r. mczyni w woj. dzkim yli
tylko o dwa i p roku krcej ni yjcy najduej mieszkacy woj. maopolskiego) (ryc.
2.5a). Trzeba podkreli, e ta najbardziej niekorzystna sytuacja mczyzn w woj. dzkim
wystpuje ju od wielu lat i na dodatek przyrost dugoci ycia w latach 1991-2007 by w
tym wojewdztwie najmniejszy i wynosi tylko 3,7 roku podczas gdy w najlepszym pod
tym wzgldem woj. opolskim dugo ycia wzrosa o 6,1 roku (ryc. 2.5c).
Wojewdzkie zrnicowanie trwania ycia kobiet jest mniejsze ni mczyzn i nie
wykazuje tendencji rosncej. W przypadku kobiet najgorsza sytuacja rwnie wystpuje
w woj. dzkim a niewiele lepsza jest w woj. lskim (ryc. 2.5b). Mieszkanki tych regionw
yj przecitnie o ok. 2 lata krcej ni kobiety w woj. podkarpackim i podlaskim, ktre yj
najduej. Podobnie jak w przypadku mczyzn rwnie w przypadku kobiet dugo ycia
w latach 1991-2007 wzrosa najmniej w woj. dzkim (ryc. 2.5c).
Dugo trwania ycia jest jednym z podstawowych i najczciej uywanych prostych
miernikw syntetycznych sucych do oglnej oceny stanu zdrowia populacji. Widoczne
s jednak jego ograniczenia wynikajce z faktu, e nie pokazuje on w jakim zdrowiu prze-
ywaj ludzie swoje ycie. Z tego powodu coraz czciej stosowany jest rwnie miernik
zoony jakim jest dugo trwania ycia w zdrowiu (znany jako tzw. Healthy Life Years
- HLY lub Disability Free Life Expectancy DFLE) (cay okres ycia dzieli si na przeyty
w zdrowiu oraz przy jego braku). Jako brak zdrowia przyjmuje si zazwyczaj ograniczon
sprawno, wystpowanie okrelonych chorb przewlekych, z samoocen stanu zdrowia.
Ryc. 2.5c. Przyrost przecitnego trwania ycia mczyzn i kobiet w okresie 19912007 wg
wojewdztw (na podstawie danych GUS)
4,9 4,9
5,0
5,1
5,1
5,2
5,3
5,3
5,4
5,6 5,6
5,8
6,1
4,0
4,5
3,8
3,7
4,8
4,6
4,4
5,3
4,6
4,5
4,9 4,8
4,9
4,8
4,4 4,4
4,7 4,7
4,6
4,8
4,7
0
1
2
3
4
5
6
7
d
z
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
D
o
l
n
o
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Mczyni Kobiety
36
Oszacowania dugoci ycia w zdrowiu dla krajw Unii Europejskiej podawane przez Euro-
stat oparte s na wystpowaniu, z powodw zdrowotnych, ograniczonej (bardzo powanie
lub niezbyt powanie) zdolnoci wykonywania zwykych czynnoci trwajce 6 miesicy
lub duej. Natomiast w naszych oszacowaniach, ktre wykonalimy dla rnych grup
spoecznych oraz ludnoci poszczeglnych wojewdztw, posuylimy si wystpowaniem
dugotrwaym (co najmniej 6 miesicy) cakowicie lub powanie ograniczonej zdolnoci do
wykonywania czynnoci podstawowych dla swojego wieku z powodu kalectwa lub prze-
wlekej choroby (z aktualnym orzeczeniem prawnym lub bez takiego orzeczenia), o ktrej
informacj uzyskano w ramach Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 r.
Tabela 2.1. Przecitna dugo ycia w zdrowiu (bez ograniczonej sprawnoci) i przy jego braku
w Polsce w 2005
Grupa pci i wieku
W zdrowiu Z ograniczon sprawnoci
liczba lat % trwania ycia liczba lat % trwania ycia
Mczyni - 0 61,0 86,2 9,8 13,8
Mczyni - 65 8,3 58,3 6,0 41,7
Kobiety - 0 66,6 79,3 12,7 20,7
Kobiety - 65 10,1 54,7 8,4 45,3
rdo: Eurostat, dane wstpne
Wedug szacunkw Eurostat wykorzystujcych wyniki europejskiego badania warunkw
ycia ludnoci EU-SILC przeprowadzonego przez GUS w latach 2005-2006 na losowej
prbie ludnoci, dugo ycia w zdrowiu mieszkacw Polski w roku 2005 wynosia 66,6
lat w przypadku kobiet i 61,0 lat w przypadku mczyzn (tabela. 2.1). Oznacza to, e ko-
biety przeywaj bez ograniczonej sprawnoci 84% caego ycia a mczyni 86%. Osoby
w wieku 65 lat mog oczekiwa, e ponad poow dalszego ycia przeyj w zdrowiu,
kobiety o prawie 2 lata wicej ni mczyni.
Ryc. 2.6a. Przecitna trwanie ycia w zdrowiu i przy jego braku osb w wieku 25 lat wg pci i
poziomu wyksztacenia, 2002 r. (obliczenia wasne z uwzgldnieniem wynikw NSP 2002 )
34,1
37,1
42,6
48,7
41,9
43,0
47,3
52,6
8,1
6,6
7,9
6,6
10,8 9,0
9,2
9,0
0
10
20
30
40
50
60
70
P
o
d
s
t
a
w
o
w
e
u
k
o
c
z
.
Z
a
s
a
d
n
i
c
z
e

z
a
w
.
r
e
d
n
i
e
P
o
m
a
t
.
+

w
y
s
z
e
P
o
d
s
t
a
w
o
w
e
u
k
o
c
z
.
Z
a
s
a
d
n
i
c
z
e

z
a
w
.
r
e
d
n
i
e
P
o
m
a
t
.
+

w
y
s
z
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Mczyni Kobiety
Brak
zdrowia
W zdrowiu
37
Czynnikiem silnie rnicujcym dugo ycia ogem jak i dugo ycia w zdrowiu
Polakw jest poziom ich wyksztacenia. Jak wynika z naszych szacunkw opartych na wyni-
kach NSP 2002 i rejestru zgonw ludnoci Polski mczyni w wieku 25 lat z wyksztaceniem
pomaturalnym lub wyszym mog oczekiwa, e bd yli o ok. 13 lat duej ni mczyni
z wyksztaceniem podstawowym a w zdrowiu mog y nawet o 14 lat duej (ryc. 2.6a). W przy-
padku kobiet te rnice s troch mniejsze i wynosz odpowiednio ok. 9 lat i prawie 11 lat.
Ryc. 2.6b. Przecitne trwanie ycia w zdrowiu i przy jego braku mieszkacw miast i wsi w wieku 25
lat wg pci i poziomu wyksztacenia, 2002 r. (obliczenia wasne z uwzgldnieniem wynikw NSP 2002 )
32,3
35,4
41,0
42,8
36,6
38,1
42,6
43,7
42,6 43,2
47,3 47,3
48,7 48,4
52,7
51,5
7,7
8,4
10,2
11,4
6,3
7,6
8,6
10,2
7,7
8,8
9,1 9,7 6,6
6,5
9,1
7,9
0
10
20
30
40
50
60
70
M
c
z
y
n
i
m
i
a
s
t
a
M
c
z
y
n
i
w
i
e
K
o
b
i
e
t
y
m
i
a
s
t
a
K
o
b
i
e
t
y
w
i
e
c
z
y
n
i
m
i
a
s
t
a
M
c
z
y
n
i
w
i
e
K
o
b
i
e
t
y
m
i
a
s
t
a
K
o
b
i
e
t
y
w
i
e
c
z
y
n
i
m
i
a
s
t
a
M
c
z
y
n
i
w
i
e
K
o
b
i
e
t
y
m
i
a
s
t
a
K
o
b
i
e
t
y
w
i
e
c
z
y
n
i
m
i
a
s
t
a
M
c
z
y
n
i
w
i
e
K
o
b
i
e
t
y
m
i
a
s
t
a
K
o
b
i
e
t
y
w
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Brak zdrowia
W zdrowiu
Pomaturalne+wysze rednie Zasadnicze
zawod.
Podstawowe ukocz.
Ryc. 2.7a. Przecitne trwanie ycia w zdrowiu i przy jego braku wg wojewdztw w 2002 r.
MECZYNI (obliczenia wasne z uwzgldnieniem wynikw NSP 2002 )
60,0
61,2 61,3 61,5 61,8 62,0 62,1 62,2 62,4 62,5 62,6 62,8 63,1 63,2 63,6 64,2 64,8
9,5
8,8
7,1
8,1 8,0
9,9
8,0 7,8 8,0 8,1 7,8
8,7 7,5 8,1 6,3
6,5 6,2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
L
u
b
e
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
d
z
k
i
e
W
a
r
m
i
s
k
o
m
a
z
u
r
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
s
k
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
W zdrowiu Brak zdrowia
38
Mieszkacy miast mog oczekiwa duszego ycia w zdrowiu ni mieszkacy wsi
(w 2002 r mczyni 63,3 61,5, kobiety 69,5 68,2) ale w duym stopniu jest to zwizane
z bardziej korzystn struktur wyksztacenie ludnoci miejskiej. Jeeli bowiem porwnuje
si mieszkacw miast i wsi w jednorodnych grupach wyksztacenia to z wyjtkiem osb
o wyksztaceniu powyej redniego mieszkacy miast w wieku 25 lat mog oczekiwa, e
bd yli troch krcej, zarwno ogem jak i w zdrowiu, ni mieszkacy wsi (ryc. 2.6b).
Wojewdzkie zrnicowanie dugoci ycia w zdrowiu jest wiksze ni cakowitej
dugoci ycia i uszeregowanie wojewdztw jest te inne. Najduszego ycia w zdrowiu
mog oczekiwa mczyni i kobiety w woj. opolskim i mazowieckim natomiast o ponad
4 lata krtszego mieszkacy woj. lubelskiego gdzie sytuacja jest pod tym wzgldem naj-
gorsza (ryc. 2.7a i 2.7b). Zwraca uwag stosunkowo dobra pod wzgldem dugoci ycia
w zdrowiu, sytuacja kobiet w woj. lskim i dzkim, podczas gdy cakowita dugo ich
ycia jest krtsza ni w pozostaych wojewdztwach.
2.2. Dugo trwania ycia mieszkacw Polski na tle sytuacji w krajach Unii
Europejskiej
Szacuje si, e obecnie mczyni w Polsce yj przecitnie o ok. 4,5 roku krcej ni
wynosi rednia dugo ycia mieszkacw UE, przy czym rnica w stosunku do najduej
yjcych mieszkacw Szwecji wynosi blisko 8 lat (ryc. 2.8a).
Obecna dugo ycia Polakw jest rwna tej jaka dla krajw UE wystpowaa 20 lat
temu. W przypadku kobiet rnice s mniejsze i Polki yj przecitnie o ok. 2 lata krcej ni
wynosi rednia dugo ycia dla ogu mieszkanek UE a o ok. 4,5 roku krcej ni kobiety
w Hiszpanii i Francji, ktre yj najduej (ryc. 2.8b).
Nadrabianie dystansu do redniego poziomu dla krajw UE szczeglnie w przypadku
mczyzn przebiega bardzo opornie i po roku 2001 rnica nawet pogbia si, ale rwnie
w przypadku kobiet w ostatnich latach brak jest postpu pod tym wzgldem (ryc. 2.9).
Ryc. 2.7b. Przecitne trwanie ycia w zdrowiu i przy jego braku wg wojewdztw w 2002 r.
KOBIETY (obliczenia wasne z uwzgldnieniem wynikw NSP 2002 )
66,6 66,7 67,0
68,1 68,3 68,4 68,5 68,6 68,8 69,0 69,0 69,1 69,3
70,3 70,6 71,4 71,7
12,7 13,0
11,4
10,2 10,4 9,9 9,9 9,8
10,9 9,8 8,9 9,7 10,1 7,8
9,6 8,0 7,5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
L
u
b
e
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
a
r
m
i
s
k
o
m
a
z
u
r
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
s
k
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
O
L
S
K
A
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
L
i
c
z
b
a

l
a
t
W zdrowiu Brak zdrowia
39
Oglna sytuacja zdrowotna Polakw w porwnaniu z ogem mieszkacw Unii Eu-
ropejskiej przedstawia si znacznie lepiej jeeli przy obliczaniu dugoci ycia uwzgldni
si rwnoczenie fakt, e tylko jego cz przeywana jest w zdrowiu (patrz wyjanienie
powyej). Wedug szacunkw Eurostatu Polki s na czwartym miejscu wrd krajw UE pod
wzgldem dugoci ycia w zdrowiu natomiast Polacy s w rodku krajw UE (ryc. 2.10).
Niestety rnica w dugoci ycia w zdrowiu kobiet i mczyzn w Polsce jest najwiksza
wrd krajw UE.
Ryc. 2.8a. Przecitne trwanie ycia mczyzn w Polsce i pozostaych krajach Unii Europejskiej w
latach 19702006 (dane WHO HFA DB)
55
60
65
70
75
80
85
1
9
7
0
1
9
7
2
1
9
7
4
1
9
7
6
1
9
7
8
1
9
8
0
1
9
8
2
1
9
8
4
1
9
8
6
1
9
8
8
1
9
9
0
1
9
9
2
1
9
9
4
1
9
9
6
1
9
9
8
2
0
0
0
2
0
0
2
2
0
0
4
2
0
0
6
L
i
c
z
b
a

l
a
t Szwecja
UE(27)
Polska
Lotwa
20 lat
Ryc. 2.8b. Przecitne trwanie ycia kobiet w Polsce i pozostaych krajach Unii Europejskiej w latach
19702006 (dane WHO HFA DB)
55
60
65
70
75
80
85
1
9
7
0
1
9
7
2
1
9
7
4
1
9
7
6
1
9
7
8
1
9
8
0
1
9
8
2
1
9
8
4
1
9
8
6
1
9
8
8
1
9
9
0
1
9
9
2
1
9
9
4
1
9
9
6
1
9
9
8
2
0
0
0
2
0
0
2
2
0
0
4
2
0
0
6
L
i
c
z
b
a

l
a
t
Francja
Hiszpania
UE(27)
Polska
Rumunia
11 lat
40
2.3. Umieralno z powodu ogu przyczyn w Polsce i Unii Europejskiej
Oglny poziom umieralnoci w Polsce systematycznie obnia si od 1991 r. ale jest on wci
znacznie wyszy od poziomu przecitnego dla krajw UE. Standaryzowany wspczynnik zgo-
nw mczyzn w Polsce jest obecnie wyszy o ok. 1/3 od wspczynnika dla UE a w przypadku
kobiet nadwyka ta wynosi ok. 1/6. Spadek wspczynnika zgonw kobiet w Polsce (rednio
o 16,7 zgonw/100 tys. kobiet na rok) jest szybszy ni przecitny dla krajw UE (rednio
o 9,4 zgonw/100 tys. kobiet na rok) i nadwyka umieralnoci polskich kobiet systematycznie
4
5
6
Ryc. 2.9 Rnica trwania ycia w Polsce i przecitnego w 27 krajach Unii Europejskiej (UE-Polska) w
wieku 0 i 65 lat wg pci, 1980 - 2006 (na podstawie danych WHO HFA DB)
0
1
2
3
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
L
i
c
z
b
a

l
a
t
0 mczyni 0 kobiety
65 mczyni 65 kobiety
Tabela 2.2a. Wspczynniki zgonw ogem MCZYZN wedug wieku w wybranych latach 1970-
2007 (na 100 tys. mczyzn danej grupy wieku)
Wiek
w
latach
Mczyni
1970 1980 1991 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
0
1
4096 2879 1684 882 833 818 766 743 696 664 651
1-4 117 90 60 35 34 35 31 29 29 29 29
5-14 49 44 33 22 22 23 21 20 19 21 19
15-19 100 103 102 74 70 74 65 63 69 66 72
20-34 188 216 217 143 136 141 133 134 132 127 131
35-44 371 502 517 395 373 365 359 356 355 353 350
45-54 760 1093 1250 924 910 902 885 920 927 939 941
55-64 2064 2165 2639 2123 2054 1981 1933 1919 1883 1889 1892
65-74 5066 5333 5094 4491 4338 4218 4224 4125 4053 3959 3960
75
lat i
wicej
12204 13202 13493 10887 10495 10536 10651 10147 10011 9751 9720
1
wspczynniki na 100 tys. ywych urodze
41
Ryc. 2.10. Przecitna dugo ycia w zdrowiu (bez ograniczonej
sprawnoci) w Polsce i krajach UE w 2005 r. (dane Eurostat,
wstpne )
48,0
51,7
50,6
52,0
51,2
55,0
54,9
58,4
59,5
57,8
57,9
56,3
61,7
62,2
65,0
63,2
64,2
62,9
62,0
63,2
61,0
65,8
65,7
68,4
68,5
52,2
52,4
53,1
53,9
54,3
55,1
56,4
56,7
57,9
59,6
59,9
59,9
61,9
62,1
63,1
63,1
63,1
64,1
64,3
65,0
66,6
67,0
67,2
68,2
70,1
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Estonia
Finlandia
otwa
Wgry
Litwa
Niemcy
Sowacja
Portugalia
Cypr
Austria
Czechy
Sowenia
Belgia
Luksemburg
Holandia
Hiszpania
Szwecja
Irlandia
Francja
Wlk. Brytania
POLSKA
Wochy
Grecja
Dania
Malta
Liczba lat
Kobiety
Mczyni
42
zmniejsza si (ryc. 2.11). Jeeli tempo spadku nie zmieni si to poziom umieralnoci jaki obec-
nie wystpuje w UE osignity zostanie za ok. 5 lat. Natomiast w przypadku mczyzn szybki
spadek oglnego wspczynnika zgonw w Polsce obserwowany po roku 1991 uleg znacznemu
spowolnieniu po roku 2001 i obecne jego tempo (14,8 zgonw/100 tys. mczyzn na rok) jest
nawet wolniejsze od redniego dla UE (18,4 zgonw/100 tys. mczyzn na rok). Jest to sytuacja
bardzo niepokojc gdy zwiksza si dystans dzielcy Polsk od wikszoci krajw UE. Jeeli
tempo spadku umieralnoci mczyzn w Polsce nie zmieni si to obecny poziom umieralnoci
w UE osignity zostanie w naszym kraju dopiero za ok. 19 lat.
Tabela 2.2b. Wspczynniki zgonw ogem KOBIET wedug wieku w wybranych latach 1970-2007
(na 100 tys. kobiet danej grupy wieku)
Wiek
w
latach
Kobiety
1970 1980 1991 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
0
1
3212 2199 1301 734 696 683 638 614 585 528 537
1-4 94 69 47 27 28 26 21 22 25 25 22
5-14 33 28 23 14 15 16 14 13 14 14 13
15-19 43 36 38 29 27 29 26 26 24 25 26
20-34 65 62 60 40 36 36 36 35 34 33 35
35-44 173 175 177 135 130 124 119 117 116 117 107
45-54 394 428 427 357 349 341 334 341 337 339 335
55-64 1024 971 1024 830 792 756 751 729 729 731 745
65-74 3038 2815 2606 2165 2072 1977 1966 1876 1827 1774 1752
75
lat i
wicej
9939 10125 10454 8837 8451 8098 8143 7751 7695 7437 7424
1
wspczynniki na 100 tys. ywych urodze
Ryc. 2.11. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw ogem, rednioroczne tempo ich
zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE wg pci w latach 19912006
300
500
700
900
1100
1300
1500
1700
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
31,1
14,8
18,4
16,7
9,4
43
2.4. Umieralno wedug pci i wieku
Umieralno mieszkacw Polski w latach 2000. wykazuje tendencj spadkow w wik-
szoci szerokich grup wieku ale spadek ten w modszych grupach wieku jest wolniejszy
ni w latach 90. (tabela 2.2a i 2.2b). Warto zwrci uwag, e natenie zgonw mczyzn
w grupach wieku 45-54 lata po roku 2003 zwiksza si i jest obecnie wysze ni w roku
2000 i jeszcze wci znacznie wysze (o prawie 1/4) ni w roku 1970.
We wszystkich grupach wieku mczyni umieraj czciej ni kobiety. W 2007 r. nad-
wyka ta wahaa si od okoo 30% wrd dzieci poniej 5 lat do okoo 270% w wieku 20-34
Ryc. 2.12. Nadwyka (%) umieralnoci mczyzn i kobiet w Polsce w stosunku do przecitnego
poziomu umieralnoci w 27 krajach UE w grupach wieku w 1999 i 2006 r. ( na podstawie WHO
HFA DB)
10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0
1
4
5
1
4
1
5
2
9
3
0
4
4
4
5
5
9
6
0
7
4
7
5
+
O
g
e
m
0
1
4
5
1
4
1
5
2
9
3
0
4
4
4
5
5
9
6
0
7
4
7
5
+
O
g
e
m
P
r
o
c
e
n
t

n
a
d
w
y
k
i
1999 2006
Mczyni
Kobiety
Ryc. 2.13. Udzia najwaniejszych przyczyn zgonw w oglnej liczbie zgonw w Polsce wg pci
w 2006 r.
2,3
9,6
7,0
1,1
4,7
5,6
40,2
1,2
1,4
26,1
0,7
1,8
3,5
5,7
1,4
4,1
4,3
51,8
1,4
2,2
23,3
0,5
0 10 20 30 40 50 60
Pozostae
Przyczyny zewntrzne
Objawy chorobowe
Choroby uk. mocz.pciow.
Choroby uk. trawiennego
Choroby uk. oddechowego
Choroby uk. krenia
Choroby uk. nerwowego
Zaburzenia wydz. wew.
Nowotwory zoliwe
Choroby zakane
Procent
Kobiety
Mczyni
44
lata. W latach 2000. nie obserwuje si niestety poprawy sytuacji w odniesieniu do nadumie-
ralnoci mczyzn w adnej grupie wieku. Po wyeliminowaniu rnic w strukturach wieku
w obu grupach pci poprzez standaryzacj wspczynnikw, oglny poziom umieralnoci
mczyzn w 2007 r. by o ok. 90% wyszy ni kobiet W krajach UE przecitna nadwyka
umieralnoci mczyzn w stosunku do kobiet jest mniejsza i w 2006 r. wynosia 66%.
We wszystkich grupach wieku umieralno w Polsce jest wysza ni w UE zarwno
w przypadku mczyzn jak i kobiet (ryc. 2.12). Najwiksza rnica wystpuje wrd m-
czyzn w wieku 30-59 lat, w ktrym umieralno w Polsce jest o ok. 2/3 wysza ni w UE.
Zwraca uwag niewielka, z wyjtkiem dzieci poniej 5 lat, poprawa sytuacji w poszczegl-
nych grupach wieku mczyzn w 2006 r. w porwnaniu do 1999 r. i w konsekwencji taka
sama (35%) nadwyka umieralnoci mczyzn ogem w Polsce w 2006 r. jak 7 lat wczeniej.
Natomiast wrd kobiet rnice poziomu umieralnoci w Polsce i UE w grupach wieku s
na og mniejsze ni w przypadku mczyzn i nadwyka umieralnoci Polek w porwnaniu
z ogem mieszkanek UE zmniejszya si w ostatnich latach.
Naley zauway, e gdyby w Polsce w roku 2006 natenie umieralnoci w poszczegl-
nych grupach wieku byo takie samo jak przecitne w krajach Unii Europejskiej to liczba osb
zmarych w naszym kraju byaby o ok. 67 tys. mniejsza ni faktycznie obserwowana.
2.5. Umieralno wedug przyczyn
2
Dominujcymi przyczynami zgonw mieszkacw Polski s zdecydowanie choroby
ukadu krenia a nastpnie nowotwory zoliwe (ryc. 2.13). W 2006 r. byy one odpo-
wiedzialne za 70% wszystkich zgonw, odpowiednio za 45,6% zgonw (40,2% zgonw
mczyzn i 51,8% zgonw kobiet) w przypadku chorb ukadu krenia i 24,8% zgonw
2
Ostatnie dostpne dane dla Polski s dla roku 2006, dane dla roku 2007 bd dostpne na prze-
omie lat 2008 i 2009.
Ryc. 2.14a. Udzia gwnych przyczyn zgonw w umieralnoci mczyzn w poszczeglnych grupach
wieku w 2006 r.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
4
4
4
5
4
9
5
0
5
4
5
5
5
9
6
0
6
4
6
5
6
9
7
0
7
4
7
5
7
9
8
0
8
4
8
5

+
P
r
o
c
e
n
t
Pozostae
Przycz. zewntrzne
Objawy chorobowe
Wady wrodzone
Ch. uk. trawiennego
Ch. uk. oddechowego
Ch. uk. krenia
Nowotwory z.
Nowotwory zoliwe
Ch. ukadu krenia
Przyczyny zewntrzne
45
Ryc. 2.14b. Udzia gwnych przyczyn zgonw w umieralnoci kobiet w poszczeglnych grupach
wieku w 2006 r.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
4
4
4
5
4
9
5
0
5
4
5
5
5
9
6
0
6
4
6
5
6
9
7
0
7
4
7
5
7
9
8
0
8
4
8
5

+
P
r
o
c
e
n
t
Pozostae
Przycz. zewntrzne
Objawy chorobowe
Wady wrodzone
Ch. uk. trawiennego
Ch. uk. oddechowego
Ch. uk. krenia
Nowotwory z.
Nowotwory zoliwe
Ch. ukadu krenia
Przyczyny zewntrzne
Tabela 2.3. Udzia gwnych przyczyn w oglnej liczbie zgonw wg grup wieku, Polska 2006
Grupy wieku
0-4 lata 5-14 15-24 25-44 45-64
65 lat i
wicej
Ogem
P 47,6 VY 39,7 VY 68,7 VY 36,2 C 34,0 I 54,1 I 45,6
Q 29,5 C 20,4 C 8,5 I 16,6 I 29,7 C 22,6 C 24,8
VY 4,9 GH 9,1 R 6,8 C 15,6 VY 10,7 J 5,9 VY 6,8
R 3,8 Q 6,6 I 4,8 R 12,2 R 8,8 R 5,2 R 6,4
J 3,3 I 5,5 GH 3,4 K 8,2 K 6,8 K 3,4 J 5,0
AB 3,2 J 5,2 J 2,1 J 2,4 J 3,0 VY 2,6 K 4,4
C 2,6 AB 3,4 K 1,7 GH 2,2 E 1,5 E 1,9 E 1,8
AB - Choroby zakane i pasoytnicze (A00-B99)
C - Nowotwory zoliwe (C00-C97)
E - Zaburzenia wydzielania wewntrznego (E00-E90)
GH - Choroby ukadu nerwowego i narzdw zmysw (G00-H95)
I - Choroby ukadu krenia (I00-I99)
J- Choroby ukadu oddechowego (J00-J99)
K- Choroby ukadu trawiennego (K00-K93)
P - Stany rozpoczynajce si w okresie okooporodowym (P00-P96)
Q - Wady rozwojowe wrodzone (Q00-Q99)
R - Objawy, cechy chorobowe, przyczyny niedokadnie okrelone (R00-R99)
VY - Zewntrzne przyczyny zgonu (V01-Y98)
46
(26,1% zgonw mczyzn i 23,3% zgonw kobiet) w przypadku nowotworw. Pozostae
przyczyny o bardziej istotnym znaczeniu tzn. zewntrzne przyczyny zgonw, choroby ukadu
oddechowego, ukadu trawiennego oraz objawy i stany niedokadnie okrelone odpowiaday
za dalsze 23% wszystkich zgonw.
Znaczenie poszczeglnych grup chorb jako przyczyny zgonw zmienia si wraz
z wiekiem (ryc. 2.14a i 2.14b, tabela 2.3). W pewnym uproszczeniu mona powiedzie,
e pierwsza poowa ycia jest przede wszystkim zagroona przyczynami zewntrznymi
(w przypadku najmniejszych dzieci problemami zwizanymi z okresem okooporodowym)
a druga chorobami ukadu krenia i nowotworami zoliwymi, przy czym w przypadku
kobiet w rednim wieku wyrana jest dominacja zagroenia nowotworami.
Jeeli przyj, e zgon przed 70 rokiem ycia jest w obecnych warunkach zgonem
przedwczesnym to jego fakt przynosi utrat takiej liczby potencjalnych lat ycia jaka brakuje
do 70 lat. Z tego wzgldu zgony w modszym wieku maj wiksze znaczenie ni w wieku
starszym. Uwzgldniajc ten fakt mona obliczy w jakim stopniu poszczeglne przyczyny
zgonw przyczyniaj si do straty potencjalnych lat ycia przez mieszkacw Polski. Wrd
mczyzn najwiksze straty powoduj przyczyny zewntrzne (26% utraconych potencjal-
nych lat ycia), nastpnie choroby ukadu krenia (23%) i nowotwory zoliwe (19%) (ryc.
2.15). Natomiast wrd kobiet kolejno jest dokadnie odwrotna najwiksze straty, a
37% utraconych potencjalnych lat ycia powoduj nowotwory zoliwe, nastpnie choroby
ukadu krenia (19%) i przyczyny zewntrzne (12%). Warto zwrci uwag, e wrd
mczyzn samobjstwa powoduj tak sam utrat potencjalnych lat ycia jak wypadki
komunikacyjne i jest ona wiksza ni spowodowana zawaem serca; wrd kobiet rak sutka
powoduje wiksz utrat potencjalnych lat ycia ni choroba niedokrwienna serca.
Ryc. 2.15. Udzia najwaniejszych przyczyn zgonw w utraconych potencjalnych latach ycia
w 2006 r.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38
Samobjstwa
Wypadki komunikacyjne
Przyczyny zewntrzne
Niedokadnie okrelone
Objawy chorobowe
Ch. wtroby
Ch. uk. trawiennego
Ch. uk. oddechowego
Ch. nacz. mzgowych
Zawa serca
Ch. niedokr. serca
Ch. uk. krenia
Ch. uk. nerwowego
Zaburzenia wydzielania wew.
Rak szyjki macicy
Rak sutka
Rak puca
Rak odka
Now. narz. trawiennych
Nowotwory zoliwe
Ch. zakane
Procent
Kobiety
Mczyni
Poniej omwiono bardziej dokadnie umieralno spowodowana najwaniejszymi
przyczynami zgonw w Polsce, pokazano zrnicowanie pomidzy mczyznami i kobie-
47
tami, mieszkacami miast i wsi oraz pomidzy wojewdztwami. Dla wybranych przyczyn
pokazano take rnice w zagroeniu ycia jakie powoduj one wrd mieszkacw Polski
w porwnaniu z mieszkacami Unii Europejskiej. Dla umoliwienia lepszego porwnania
natenia zgonw w rnych latach a take w rnych populacjach np. mczyzn i kobiet,
mieszkacw miast i wsi, mieszkacw rnych wojewdztw, przeprowadzono standa-
ryzacj wspczynnikw wzgldem wieku. Ale przedstawione zostay take rzeczywiste
wspczynniki zgonw w Polsce w 2006 r. gdy to one pokazuj jakie w tym roku byo
faktyczne zagroenie ycia zwizane z dan grup chorb.
2.6. Umieralno z powodu chorb ukadu krenia
Po roku 1991 znaczenie chorb ukadu krenia (ChUK) jako przyczyny zgonw
pomau zmniejsza si zarwno jeli chodzi o ich udzia wrd ogu przyczyn zgonw jak
i natenie umieralnoci z ich powodu (tabela 2.4a i 2.4b). Wedug naszych szacunkw
wyduenie ycia ludnoci Polski po 1991 r. w ponad 50% w przypadku mczyzn i ponad
60% w przypadku kobiet jest wynikiem spadku umieralnoci z powodu ChUK. Cay jednak
czas choroby te s najwikszym zagroeniem ycia Polakw. W roku 2006 zmary w Polsce
z ich powodu 168532 osoby, tzn. 442 na kade 100 tys. ludnoci.
Tabela 2.4a. Umieralno MCZYZN wedug gwnych przyczyn w wybranych latach 1980-
2006
Przyczyna zgonu 1980 1991 1996 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Standaryzowane wspczynniki zgonw na 100 tys. mczyzn
Nowotwory z. 259,6 296,9 297,7 300,0 302,4 307,0 301,1 302,8 296,0 293,6
Ch. uk. krenia 737,9 797,1 670,5 561,3 545,0 531,4 535,9 510,2 492,8 480,2
Ch. uk. oddech. 102,1 72,0 61,3 70,9 61,2 61,8 66,8 65,1 68,9 66,8
Ch. uk. trawien. 55,9 48,4 47,0 51,6 49,3 50,6 49,9 52,1 54,8 51,8
Objawy chorob. 127,8 109,7 119,7 91,0 84,4 83,3 84,6 84,9 85,2 82,1
Zewntrzne prz. 139,6 115,4 104,6 101,3 103,5 101,7 101,9 102,5 101,1
Procentowy udzia w zgonach mczyzn ogem
Nowotwory z. 17,5 19,5 22,1 24,6 25,5 26,2 25,8 26,4 25,9 26,1
Ch. uk. krenia 44,5 48,3 45,7 42,8 42,9 41,8 42,0 41,1 40,3 40,2
Ch. uk. oddech. 6,6 4,5 4,2 5,4 4,8 4,9 5,3 5,2 5,6 5,6
Ch. uk. trawien. 3,8 3,2 3,6 4,3 4,2 4,4 4,3 4,6 4,9 4,7
Objawy chorob. 6,6 6,5 8,0 7,0 6,7 6,7 6,7 6,8 7,0 7,0
Zewntrzne prz. 10,9 9,9 9,7 9,6 9,9 9,6 9,7 9,8 9,6
Wprawdzie czciej z powodu ChUK umieraj kobiety ni mczyni (w 2006 r.
wspczynniki rzeczywiste dla obu grup wynosiy odpowiednio 451 i 432 na 100 tys.) ale
wynikao to ze starszej struktury wieku kobiet. Po wyeliminowaniu rnic w obu strukturach
wieku okazuje si, e choroby te s znacznie wikszym zagroeniem ycia mczyzn gdy
standaryzowany wspczynnik zgonw w 2006 r. dla mczyzn by o ok. 2/3 wyszy ni
dla kobiet (tabela 2.5 i 2.6).
Warto jeszcze raz zwrci uwag, e choroby ukadu krenia dominuj jako przyczyna
zgonu ogu Polakw dopiero w wieku powyej 64 lat (powyej 44 lat wrd mczyzn
i 69 lat wrd kobiet) (tabela 2.3, ryc. 2.14ab). Ustpuj one bowiem w modszym wieku
48
przyczynom zewntrznym w przypadku mczyzn, natomiast w przypadku kobiet w wieku
30-69 lata nowotworom a w modszym wieku, podobnie jak wrd mczyzn, przyczynom
zewntrznym.
Tabela 2.4b. Umieralno KOBIET wedug gwnych przyczyn w wybranych latach 1980-2006
Przyczyna zgonu 1980 1991 1996 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Standaryzowane wspczynniki zgonw na 100 tys. kobiet
Nowotwory z. 149,8 155,2 155,7 158,6 158,0 156,6 157,7 155,0 155,5 154,9
Ch. uk. krenia 463,8 476,0 419,5 355,9 346,0 328,8 330,9 314,2 304,1 291,9
Ch. uk. oddech. 38,3 24,7 24,1 31,1 25,2 23,5 26,6 24,4 26,5 25,0
Ch. uk. trawien. 29,9 24,9 23,2 25,5 25,8 25,2 25,3 25,5 25,9 25,6
Objawy chorob. 89,6 65,0 72,9 49,3 45,8 42,0 42,6 41,6 40,0 35,6
Zewntrzne prz. 37,9 32,4 29,7 28,2 28,2 26,5 25,6 26,0 24,9
Procentowy udzia w zgonach kobiet ogem
Nowotwory z. 16,5 16,9 18,5 21,2 21,8 22,3 22,4 22,8 22,9 23,3
Ch. uk. krenia 52,6 57,9 55,6 53,1 53,5 53,1 53,1 52,6 51,9 51,8
Ch. uk. oddech. 4,4 2,9 3,1 4,5 3,8 3,7 4,2 4,0 4,4 4,3
Ch. uk. trawien. 3,4 2,8 2,9 3,6 3,7 3,8 3,8 4,0 4,1 4,1
Objawy chorob. 9,4 7,8 9,6 7,1 6,8 6,4 6,3 6,3 6,2 5,7
Zewntrzne prz. 4,2 3,9 3,9 3,8 3,9 3,6 3,6 3,6 3,5
Gwn rol wrd chorb ukadu krenia odgrywaj: choroba niedokrwienna serca,
w tym zawa serca (w 2006 r. 50,0 tys. zgonw w tym zawa 23,1 tys., a wic odpowiednio
30% i 14% zgonw z powodu ogu przyczyn kreniowych), choroby naczy mzgowych
(38,4 tys. zgonw, 23% caej grupy), inne choroby serca (40,1 tys. zgonw, 24%) oraz mia-
dyca (30,2 tys. zgonw, 18%). Dla wszystkich tych przyczyn z wyjtkiem innych chorb
serca standaryzowane wzgldem wieku wspczynniki zgonw w 2006 r. zmniejszyy si
w stosunku do roku poprzedniego (tabela 2.6). Jednak ten obiektywny spadek zagroenia
ycia ChUK nie znalaz odbicia w faktycznym zmniejszeniu rozmiarw problemu w wyniku
starzenia si populacji (tabela 2.5).
Na choroby ukadu krenia czciej umieraj mieszkacy wsi ni miast i nie wynika
to wycznie z ich starszej struktury wieku (tabela 2.7 i 2.8). Tylko choroba niedokrwienna
serca, w tym zawa serca, jest wikszym zagroeniem ycia mieszkacw miast ni wsi.
Obserwuje si znaczne zrnicowanie midzywojewdzkie zagroenia ycia chorobami
ukadu krenia ogem (ryc. 2.16 i aneks ryc. 1 i 2). W 2006 r. byo ono najmniejsze
w woj. mazowieckim a najwiksze w woj. lskim (wiksze o 1/4). Naley podkreli, e
mieszkacy woj. lskiego i dzkiego s bardziej zagroeni chorobami ukadu krenia ni
mieszkacy innych wojewdztw w caym okresie po 1991 r. W latach 19992006 umieral-
no z powodu ChUK zmniejszya si najbardziej w woj. podkarpackim i mazowieckim
(o 1/4) a najmniejsza poprawa nastpia w woj. podlaskim (spadek o 8%) gdzie w 2006 r.
odnotowano wzrost umieralnoci w stosunku do poziomu z roku poprzedniego. Trzeba
jednak doda, e ten wzrost mg by spowodowany zjawiskiem korzystnym tzn. popraw
orzecznictwa o przyczynach zgonw gdy w 2006 r. w woj. podlaskim bardzo spada liczba
zgonw z powodu przyczyn niedokadnie okrelonych (patrz dalej). W woj. mazowieckim
49
Tabela 2.5. Rzeczywiste wspczynniki zgonw wedug pci oraz przyczyn w latach 2005 i 2006 (na
100 tysicy ludnoci danej grupy)
Przyczyny zgonw
(ICD-10)
Ogem Mczyni Kobiety
2005 2006 2005 2006 2005 2006
Razem
w tym:
965,1 969,5 1066,0 1075,6 870,5 870,2
Choroby zakane i pasoytnicze 6,1 6,1 8,1 7,9 4,2 4,5
grulica 2,1 1,9 3,4 3,1 0,9 0,8
Nowotwory zoliwe 236,9 240,3 276,5 280,8 199,7 202,3
nowotwr z. odka 14,5 14,5 19,3 19,2 9,9 10,0
nowotwr z. jelita grubego,
odbytnicy i odbytu (C18-C21)
24,8 25,4 26,9 28,3 22,8 22,7
nowotwr z. tchawicy, oskrzela i puca 56,4 57,1 89,7 90,4 25,1 26,0
nowotwr z. sutka kobiet 13,5 13,8 - - 25,9 26,5
nowotwr z. szyjki macicy 4,7 4,8 - - 9,1 9,3
nowotwr z. gruczou krokowego 9,4 9,7 19,5 20,0 - -
Zaburzenia wydzielania wewntrznego 15,6 17,0 13,8 14,7 17,3 19,2
Choroby ukadu krenia 440,8 442,0 429,3 432,3 451,6 451,0
choroba nadcinieniowa 14,6 15,6 12,5 13,8 16,6 17,4
choroba niedokrwienna serca 130,4 131,2 146,3 147,7 115,5 115,8

ostry zawa serca (I21-I22)
62,4 60,5 80,3 78,0 45,6 44,2
inne choroby serca (I26-I51) 100,7 105,1 103,8 107,8 97,7 102,6
choroby naczy mzgowych 102,2 100,7 90,5 89,9 113,2 110,7
miadyca 83,0 79,2 64,3 60,9 100,5 96,3
Choroby ukadu oddechowego 48,6 48,4 59,9 60,3 38,0 37,3
zapalenie puc 22,8 23,0 23,7 24,6 22,0 21,5
przewleke choroby dolnych drg
oddechowych
20,9 20,6 30,4 30,0 11,9 11,8
Choroby ukadu trawiennego 43,3 42,7 51,8 50,5 35,4 35,4
choroby wtroby 17,3 17,9 25,5 26,2 9,6 10,2
Choroby ukadu moczowo-pciowego 11,9 12,3 12,2 12,3 11,6 12,4
niewydolno nerek 10,3 10,7 10,7 10,7 10,0 10,8
Objawy oraz nieprawidowe wyniki bada
(R00-R99)
63,8 62,1 74,8 75,6 53,5 49,5
Zewntrzne przyczyny zgonu 66,5 66,1 104,1 103,7 31,2 30,8
wypadki komunikacyjne 15,6 14,6 24,9 23,3 6,9 6,4
samobjstwa i samouszkodzenia 15,8 15,2 27,/ 26,8 4,6 4,4
50
Tabela 2.6. Standaryzowane wspczynniki zgonw wedug pci oraz przyczyn w latach 2005 i 2006
(na 100 tysicy ludnoci danej grupy)
Przyczyny zgonw
(ICD-10)
Ogem Mczyni Kobiety
2005 2006 2005 2006 2005 2006
Razem
w tym:
862,5 842,2 1178,3 1155,0 627,5 607,9
grulica 1,9 1,8 3,6 3,2 0,7 0,6
nowotwr z. odka 12,7 12,5 20,6 20,0 7,4 7,3
nowotwr z. jelita grubego, odbytnicy
i odbytu (C18-C21)
21,6 21,5 29,1 29,7 16,7 16,2

55,0 52,1 86,1 81,5 31,9 29,9
miadyca 72,4 66,2 82,6 74,9 65,6 60,1
zapalenie puc 20,3 19,6 28,8 28,5 15,3 14,2
oddechowych
17,6 16,9 33,7 32,2 8,3 8,0
choroby wtroby 16,4 16,8 25,9 26,0 8,2 8,8
(R00-R99)
60,8 57,2 85,2 82,1 40,0 35,6
samobjstwa i samouszkodzenia 15,0 14,3 26,7 25,5 4,3 3,9
51
Tabela 2.7. Rzeczywiste wspczynniki zgonw wedug pci, charakteru miejsca zamieszkania oraz
przyczyn w 2006 r. (na 100 tys. ludnoci danej grupy)
Przyczyny zgonw
(ICD-10)
Ogem Mczyni Kobiety
Miasta Wie Miasta Wie Miasta Wie
Razem
w tym:
953,6 994,4 1064,8 1091,7 853,1 898,2
grulica 2,1 1,7 3,5 2,6 0,8 0,8
nowotwr z. odka 14,4 14,5 19,2 19,2 10,2 9,8
i odbytu (C18-C21)
27,4 22,2 31,1 24,1 24,1 20,3

61,2 59,5 80,0 75,0 44,2 44,2
miadyca 68,1 96,6 52,2 74,0 82,5 118,9
zapalenie puc 24,3 20,9 26,3 22,0 22,5 19,9
oddechowych
17,0 26,2 22,9 40,6 11,7 12,0
choroby wtroby 21,8 11,8 31,8 17,9 12,9 5,9
(R00-R99)
61,2 63,6 79,0 70,5 45,2 56,7
52
Tabela 2.8. Standaryzowane wspczynniki zgonw wedug pci, charakteru miejsca zamieszkania
oraz przyczyn w 2006 r. (na 100 tys. ludnoci danej grupy)
Przyczyny zgonw
(ICD-10)
Ogem Mczyni Kobiety
Miasta Wie Miasta Wie Miasta Wie
Razem
w tym:
826,5 864,9 1130,3 1190,1 608,1 602,4
grulica 1,9 1,6 3,4 2,8 0,6 0,6
nowotwr z. odka 12,3 12,9 19,8 20,7 7,4 7,2
i odbytu (C18-C21)
23,0 19,1 32,6 25,6 17,1 14,5

51,9 52,9 82,1 81,1 30,2 29,4
miadyca 59,1 76,4 65,9 86,7 54,1 68,9
zapalenie puc 21,2 17,2 31,2 24,6 15,4 12,3
oddechowych
14,0 21,2 24,7 43,2 8,0 7,9
choroby wtroby 19,5 11,9 30,4 18,8 10,6 5,2
(R00-R99)
55,6 58,6 82,1 80,2 33,6 37,6
53
poziom umieralnoci w 2006 r. by o 44% niszy ni w 1991 r. i jest to najwikszy w tym
okresie wojewdzki spadek umieralnoci z powodu ChUK.
Ze wzgldu na zmiany w systemie kodowania przyczyn zgonw wprowadzone w 1997 r.
nie jest moliwe dla bardziej szczegowych podgrup chorb ukadu krenia porwnanie
obecnej sytuacji z wczeniejszymi latami i analiza ogranicza si do lat 1999-2006.
Choroba niedokrwienna serca (ChNS) (I20-I25) w ostatnich latach zdecydowanie
najbardziej zagraa yciu mieszkacw woj. lskiego natomiast a dwukrotnie mniejsze
zagroenie stanowi w woj. lubelskim, opolskim i podlaskim z tym, e w woj. opolskim
Ryc. 2.17. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu choroby niedokrwiennej serca wg
wojewdztw w Iatach 1999, 2005 i 2006
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
L
u
b
e
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
d
z
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
L
u
b
u
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1999 2005 2006
Ryc. 2.16. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu chorb ukadu krenia wg
wojewdztw w latach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
100
200
300
400
500
600
700
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
O
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
d
z
k
i
e
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
54
nastpia dua poprawa w stosunku do koca lat 90. (wspczynnik zgonw obniy si
o blisko 60%) (ryc. 2.17). Przy powszechnej tendencji spadkowej natenia zgonw po
roku 1999 zwraca uwag taki sam poziom umieralnoci w 2006 r. jak siedem lat wczeniej
w woj. pomorskim. Wynika to ze wzrostu w tym wojewdztwie natenia zgonw do roku
2003 i spadku wspczynnika dopiero w ostatnich trzech latach.
Ostry oraz ponowny (dorzut) zawa serca (I20-I21) od szeregu lat zdecydowanie
najbardziej zagraa yciu mieszkacw woj. lskiego a najmniej osobom mieszkajcym
w woj. lubelskim (ryc. 2.18). Rnica w poziomie wspczynnikw pomidzy wojewdz-
Ryc. 2.18. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu zawaIu serca wg wojewdztw w Iatach
1999, 2005 i 2006
0
20
40
60
80
100
120
L
u
b
e
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
d
z
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1999 2005 2006
Ryc. 2.19. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu innych chorb serca (I26-I51) wg
wojewdztw w Iatach 1999, 2005 i 2006
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
O
L
S
K
A
O
p
o
l
s
k
i
e
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
d
z
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1999 2005 2006
55
twami skrajnymi jest ponad dwukrotna. W latach 1999-2006 najwiksza poprawa sytuacji
miaa miejsce w woj. opolskim (spadek wspczynnika a o 60%) i lubuskim (spadek
wspczynnika o ponad 50%). Udzia zgonw z powodu zawau serca w oglnej liczbie
zgonw z powodu chorb ukadu krenia w latach 2005-2006 we wszystkich wojewdz-
twach, z wyjtkiem warmisko-mazurskiego, by niszy ni w 1999 r. co moe wiadczy
o bardziej skutecznej walce z zawaem serca ni z innymi chorobami serca i naczy.
Inne choroby serca (I26-I51), wrd ktrych dominuje niewydolno serca, najbardziej
zagraaj yciu mieszkacw woj. dzkiego (ryc. 2.19). Zwraca uwag duy spadek umieral-
0
20
40
60
80
100
120
140
160
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.20. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu chorb naczy mzgowych wg
wojewdztw w latach 1999, 2005 i 2006
1999 2005 2006
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.21. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu miadycy wg wojewdztw w Iatach
1999, 2005 i 2006
1999 2005 2006
56
noci do 2005 r. w woj. lubuskim oraz duy wzrost umieralnoci w okresie 1999-2006 w woj.
zachodniopomorskim oraz mniejszy w warmisko-mazurskim i kujawsko-pomorskim.
Najwysze natenie zgonw z powodu chorb naczy mzgowych (I60-I69) w latach
2005 i 2006 wystpowao zdecydowanie w woj. dzkim (ryc. 2.20). Byo ono a o 76%
wysze ni w woj. zachodniopomorskim gdzie od szeregu lat sytuacja w tym zakresie jest
najlepsza. We wszystkich wojewdztwach poziom umieralnoci w latach 2005 i 2006 by
niszy ni w 1999 r. a najwiksza poprawa nastpia w woj. opolskim i lubuskim podczas
gdy najmniejsza bya wanie w woj. dzkim.
Dosy niezwykle przedstawia si sytuacja jeli chodzi o zrnicowanie midzywoje-
wdzkie natenia zgonw, w ktrych jako przyczyna podana zostaa miadyca (I70).
W wojewdztwach opolskim i dolnolskim poziom umieralnoci z powodu tej przyczyny
by siedmiokrotnie wyszy ni w woj. pomorskim (ryc. 2.21). Przy oglnej tendencji spadko-
wej poziomu umieralnoci z powodu miadycy zwraca uwag silnie rosncy wspczynnik
w woj. lubuskim. Mona sdzi, e zadziwiajce rnice pomidzy wojewdztwami wynikaj
w duym stopniu z lokalnych zwyczajw w okrelaniu przyczyny wyjciowej zgonu i sposobu
w jaki podchodz do tego problemu przeszkoleni lekarze kodujcy karty zgonu czy w po-
dobny sposb mog i chc prbowa dotrze do bardziej dokadnych informacji o przebiegu
procesu chorobowego i czy na podstawie tych informacji wycigaj podobne wnioski.
Podsumowujc wojewdzkie zrnicowanie umieralnoci z powodu chorb ukadu kre-
nia warto podkreli, e w wikszoci (9) wojewdztw najwikszy udzia w spadku poziomu
zgonw z powodu ogu ChUK w ostatnich latach miao obnienie umieralnoci z powodu
ChNS, w 4 wojewdztwach obnienie umieralnoci z powodu miadycy, w 2 z powodu
innych chorb serca i w 2 z powodu chorb naczy mzgowych. Trzeba rwnie stwierdzi,
e we wszystkich wojewdztwach poza warmisko-mazurskim, podkarpackim i witokrzy-
skim obnienie umieralnoci z powodu ChNS wynikao przede wszystkim ze spadku zgonw
z powodu zawau serca. Natomiast umieralno z powodu innych ni zawa serca postaci ChNS
zmniejszya si w znacznie mniejszym stopniu, a w 6 wojewdztwach w 2006 r. bya nawet
wysza ni w 1999 r. (najwikszy wzrost by w woj. pomorskim i lskim).
2.7. Umieralno z powodu nowotworw zoliwych
Nowotwory zoliwe s drug co do czstoci grup przyczyn zgonw i po 1991 r. zna-
czenie tej grupy chorb pomau zwiksza si jeli chodzi o ich udzia wrd ogu przyczyn
zgonw a natenie umieralnoci z ich powodu jest dosy ustabilizowane (tabela 2.4a i 2.4b)
(warto przypomnie, e wrd ogu Polakw w wieku 45-64 lata to nowotwory stanowi
najwiksze zagroenie ycia, tabela 2.3).W roku 2006 zmaro w Polsce z ich powodu 91595
osb (51754 mczyzn i 39841 kobiet), tzn. 240,3 na kade 100 tys. mieszkacw.
Nowotwory zoliwe s duo wikszym zagroeniem ycia mczyzn ni kobiet i w roku
2006 standaryzowany wspczynnik zgonw mczyzn by blisko dwukrotnie (o 90%) wy-
szy od wspczynnika zgonw kobiet (tabela 2.6). Tym nie mniej to wanie nowotwory s
najwaniejsz przyczyn utraconych potencjalnych lat ycia kobiet o czym ju bya mowa
wczeniej (ryc. 2.15), najwaniejsz przyczyn zgonw kobiet w wieku 30-69 lat (ryc. 2.14b)
a w wieku 35-44 lata s nawet wikszym zagroeniem ycia kobiet ni mczyzn.
Wrd nowotworw zoliwych najwiksze zagroenie ycia dla mieszkacw Polski
stanowi bezapelacyjnie rak tchawicy, oskrzela i puca (C33-C34), z powodu ktrego w 2006 r.
zmaro 21775 osb(24% ogu zgonw z powodu nowotworw zoliwych). Umieralno
57
mczyzn z powodu raka puc zmniejsza si po roku 2002, natomiast w przypadku kobiet
umieralno wzrasta. Nowotwory o innych umiejscowieniach s wyranie rzadsze i tak
w 2006 r. z powodu raka jelita grubego, zgicia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu
(ICD10 C18-C21) zmaro 9676 osb (11% zgonw nowotworowych) wzrost umieral-
noci mczyzn uleg zahamowaniu po roku 2002 a umieralno kobiet zmniejsza si;
z powodu raka odka (C16) 5513 osb (6%) umieralno mczyzn i kobiet zmniejsza
si; z powodu raka sutka (C50) zmaro 5212 kobiet (6% ogu zgonw nowotworowych
i 13% zgonw kobiet z powodu nowotworw) umieralno nie zmniejsza si po 1999 r.
i raka szyjki macicy (C53) 1824 kobiety (2% ogu zgonw nowotworowych i 5% zgonw
kobiet z powodu nowotworw) powolny spadek umieralnoci; za z powodu raka gruczou
krokowego (prostaty) zmaro 3681 mczyzn (4% ogu zgonw nowotworowych i 7%
zgonw mczyzn z powodu nowotworw) po roku 2002 wzrost umieralnoci zosta
zahamowany.
Nowotwory zoliwe ogem s wikszym zagroeniem ycia mieszkacw miast
ni wsi co bardziej wyranie zaznacza si wrd kobiet ni mczyzn (tabela 2.7 i 2.8).
Szczeglnie miejski jest rak dwunastnicy wrd obojga pci a wrd kobiet rak puca,
rak sutka i szyjki macicy. Natomiast natenie zgonw mczyzn z powodu raka puc oraz
raka odka jest wysze wrd mieszkacw wsi ni miast.
Nowotwory zoliwe ogem praktycznie w caym okresie 1991-2006 najbardziej
zagraay yciu mieszkacw woj. pomorskiego a najmniej mieszkacom Polski poudnio-
wo-wschodniej - woj. lubelskiego i podkarpackiego (ryc. 2.22, aneks ryc. 3 i 4). Natenie
zgonw w woj. pomorskim jest obecnie o ponad 40% wiksze ni w lubelskim i o 1/3 ni
w podkarpackim. W latach 1999-2006 wspczynnik zgonw w wikszoci wojewdztw
by dosy ustabilizowany, najwiksz zmienno mia w woj. warmisko-mazurskim
i lubuskim. Po 2002 r., ktry charakteryzowa si najwyszym oglnopolskim poziomem
umieralnoci z powodu nowotworw zoliwych ogem, tendencja spadkowa wspczyn-
Ryc. 2.22. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu nowotworw zoliwych ogem wg
0
25
50
75
100
125
150
175
200
225
250
275
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
O
L
S
K
A
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
58
nika zgonw wystpuje w woj. lubelskim, dzkim, maopolskim i mazowieckim a sabsza
rwnie w woj. lskim.
Umieralno z powodu nowotworu zoliwego tchawicy, oskrzela i puca w latach 1999-
2006 stanowia najwikszy problem w woj. kujawsko-pomorskim, warmisko-mazurskim
i pomorskim (ryc. 2.23). Natomiast najbardziej korzystna sytuacja wystpuje w woj. podkar-
packim gdzie w 2006 r. natenie zgonw byo o 1/4 nisze ni poziom oglnopolski a o ponad
1/3 mniejsze ni w woj. kujawsko-pomorskim. W stosunku do 2002 r., ktry charakteryzowa
si najwyszym oglnopolskim poziomem umieralnoci z powodu raka puc, natenie zgonw
najbardziej (o ponad 10%) obniyo si w woj. lubuskim, lubelskim i zachodniopomorskim.
O tendencji spadkowej mona rwnie mwi w przypadku woj. opolskiego i dzkiego.
Zagroenie ycia mieszkacw Polski nowotworem zoliwym jelita grubego, zgi-
cia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu (C18-C21) zwikszao si do roku 2001
a w nastpnych latach wzrost umieralnoci mczyzn znacznie zwolni a w przypadku
kobiet wystpuje nawet tendencja spadkowa. W okresie 1999-2006 najnisze natenie
zgonw spowodowanych tym nowotworem wystpowao w woj. lubelskim, podkarpackim i
witokrzyskim natomiast najbardziej zagraa on yciu mieszkacw woj. wielkopolskiego
(w 2006 r. o 70% bardziej ni woj. lubelskiego a o 20% bardziej ni mieszkacom Polski
ogem) (ryc. 2.24). Niepokojcy jest wzrost w ostatnich latach (2002-2006) poziomu
umieralnoci spowodowanej rakiem jelita grubego w woj. opolskim.
Umieralno z powodu nowotworu zoliwego odka w Polsce zmniejsza si systema-
tycznie od dziesitek lat. W okresie 1999-2006 natenie zgonw zmniejszyo si w Polsce
rednio o 19% a w caym okresie po 1991 r. spadek by dwa razy wikszy. Najwikszy spadek
umieralnoci po 1999 r. by w woj. witokrzyskim (o 31%) i lubuskim (o 29%) natomiast
w woj. warmisko-mazurskim i zachodniopomorskim poziom umieralnoci w 2006 r. by
wyszy ni w 1999 r. (ryc. 2.25). W caym okresie 1991-2006 rak odka zdecydowanie
najmniej zagraa yciu mieszkacw woj. lubelskiego i mazowieckiego natomiast w naj-
0
10
20
30
40
50
60
70
80
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.23. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu raka tchawicy, oskrzeIa i pIuca wg
1991 1999 2005 2006
59
bardziej niekorzystnej sytuacji byli mieszkacy woj. lskiego, warmisko-mazurskiego,
kujawsko-pomorskiego.
Zagroenie ycia kobiet z powodu nowotworu zoliwego sutka (raka piersi) nie
ulego w Polsce zmianie w okresie 1999-2006 natomiast w poszczeglnych wojewdz-
twach wystpoway czasami znaczne zmiany wspczynnikw zgonw. Do wojewdztw
o najwyszym zagroeniu ycia kobiet tym nowotworem zaliczaj si niewtpliwie woj.
kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, pomorskie i lskie (ryc. 2.26). Zwraca uwag duy
wzrost natenia zgonw po 2001 r. w woj. lubuskim. Stosunkowo najkorzystniejsza sytuacja
Ryc. 2.24. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu nowotworw zoliwych jelita grubego,
odbytnicy i odbytu wg wojewdztw w latach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
5
10
15
20
25
30
L
u
b
e
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
d
z
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
O
p
o
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
Ryc. 2.25. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu raka odka wg wojewdztw w latach
1991, 1999, 2005 i 2006
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
L
u
b
e
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
O
L
S
K
A
O
p
o
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
60
wystpuje w woj. podkarpackim i lubelskim a w ostatnich dwch latach rwnie opolskim
gdzie poziom zgonw wyranie obnia si po 2003 r.
Zagroenie ycia kobiet z powodu nowotworu zoliwego szyjki macicy zmniejsza
si w Polsce dosy systematycznie ale powoli. W poszczeglnych wojewdztwach trendy
s czsto mniej jednoznaczne. Mona uzna, e w ostatnich latach zgony kobiet z powodu
tego nowotworu stanowi najwikszy problem w woj. zachodnio-pomorskim, pomorskim
i lubuskim (ryc. 2.27). Stosunkowo najlepsza sytuacja wystpuje w woj. podkarpackim
Ryc. 2.26. Standaryzowane wspIczynniki zgonw kobiet z powodu raka sutka wg wojewdztw w
Iatach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

k
o
b
i
e
t
1991 1999 2005 2006
Ryc. 2.27. Standaryzowane wspIczynniki zgonw kobiet z powodu raka szyjki macicy wg
wojewdztw w Iatach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
L
u
b
e
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
O
L
S
K
A
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
d
z
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

k
o
b
i
e
t
1991 1999 2005 2006
61
i lubelskim. W tym ostatnim wojewdztwie na uwag zasuguje systematyczny spadek
umieralnoci po roku 2001.
Zagroenie ycia mczyzn nowotworem zoliwym gruczou krokowego (prostaty)
zwikszao si do roku 2002 i od tego czasu trend ten zosta zahamowany ale nie mona
mwi jeszcze o jego odwrceniu. Stosunkowo najlepsza sytuacja i najmniejsze zagroe-
nie ycia mczyzn rakiem prostaty w okresie 1999-2006 wystpowao w woj. opolskim
natomiast trudno wskaza jednoznacznie wojewdztwo o najgorszej sytuacji (ryc. 2.28).
Niekorzystna sytuacja wystpuje w woj. wielkopolskim, pomorskim, witokrzyskim
a w ostatnich dwch latach rwnie warmisko-mazurskim i podlaskim.
2.8. Umieralno z powodu zewntrznych przyczyn zgonw
Przyczyny zewntrzne s trzeci co do znaczenia grup przyczyn zgonw ale stanowi
najwiksze zagroenie ycia osb w wieku 5-44 lata i s gwn przyczyn utraconych po-
tencjalnych lat ycia mczyzn (tabela 2.3, ryc. 2.15). W 2006 r. stracio ycie z ich powodu
25177 osb (19113 mczyzn i 6 64 kobiety), tzn. 66,1 na kade 100 tys. ludnoci (103,7
w przypadku mczyzn i 30,8 w przypadku kobiet, tabela 2.5). Po roku 2000 znaczenie
tej grupy jako przyczyny zgonw mczyzn jest dosy ustabilizowane a korzystny trend
spadkowy z lat 1991-2001 uleg zahamowaniu, natomiast w przypadku kobiet wystpuje
nieznaczny spadek zarwno wspczynnika zgonu jak i jak i udziau tych przyczyn w zgo-
nach ogem (tabela 2.4a i 2.4b).
Zewntrzne przyczyny zgonw s duo wikszym zagroeniem ycia mczyzn ni
kobiet i w ostatnich latach ta rnica zwikszya si - w roku 2006 standaryzowany wsp-
czynnik zgonw mczyzn by 4 razy wyszy od wspczynnika zgonw kobiet (tabela 2.6).
Jednak zarwno wrd mczyzn w wieku 5-44 lata jak i kobiet w wieku 5-29 lat przyczyny
zewntrzne zgonw stanowiy najwiksze zagroenie ycia tych osb (2.14a i 2.14b).
Ryc. 2.28. Standaryzowane wspczynniki zgonw mczyzn z powodu raka prostaty wg
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
O
p
o
l
s
k
i
e
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
L
u
b
u
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
d
z
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

m
c
z
y
z
n
1991 1999 2005 2006
62
Wrd zewntrznych przyczyn zgonw naley wyrni wypadki komunikacyjne,
z powodu ktrych w 2006 r. zmaro 5557 osb (4289 mczyzn i 1268 kobiet) oraz na sa-
mobjstwa, w wyniku ktrych stracio ycie 5805 osb (a 4947 mczyzn i 858 kobiet).
Natenie zgonw z powodu wypadkw komunikacyjnych dosy wyranie obnia si po
roku 1991 natomiast nie mona tego powiedzie o samobjstwach (w przypadku mczyzn
w latach 1996-2004 wystpi nawet trend wzrostowy).
Trzeci co do czstoci zewntrzn przyczyn zgonw s upadki odpowiedzialne
w 2006 r. za mier 3668 osb (1943 mczyzn i 1725 kobiet). Na podkrelenie zasuguje
fakt, e wrd osb starszych w wieku powyej 65 lat upadki s najczstsz zewntrzn
przyczyn zgonw (w 2006 r. 38% zgonw z przyczyn zewntrznych, a w wieku powyej
80 lat nawet 59% zgonw z powodu tych przyczyn).
Przyczyny zewntrzne ogem s wikszym zagroeniem ycia mieszkacw wsi ni
miast co jest spowodowane znaczn rnic w umieralnoci mczyzn z ich powodu gdy
mieszkanki wsi s mniej nimi zagroone ni mieszkanki miast (tabela 2.7 i 2.8). Natomiast
jeeli chodzi o wypadki komunikacyjne i samobjstwa to poziom umieralnoci z ich powodu
zarwno mczyzn jak i kobiet jest wyszy na wsi aczkolwiek w przypadku samobjstw
kobiet rnica jest nieznaczna.
Zewntrzne przyczyny zgonw prawie w caym okresie 1999-2006 najbardziej
zagraay yciu mieszkacw woj. dzkiego i podlaskiego natomiast stosunkowo niskie
byo w woj. podkarpackim, opolskim, maopolskim i lubelskim (ryc. 2.29, aneks ryc. 5 i 6).
O ostatnich trzech latach 2004-2006 umieralno w woj. dzkim bya o 40% wysza ni
w woj. lubelskim i podkarpackim. We wszystkich wojewdztwach oprcz dzkiego poziom
umieralnoci wyranie obniy si w stosunku do 1999 r. (aneks ryc. 5 i 6) ale systematyczny
spadek umieralnoci w latach 2000. mia miejsce tylko w woj. lubelskim, maopolskim,
mazowieckim i zachodniopomorskim.
Ryc. 2.29. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu przyczyn zewntrznych wg
0
20
40
60
80
100
120
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
d
l
a
s
k
i
e
d
z
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
63
Wypadki komunikacyjne w ostatnich latach 2005-2006 najbardziej zagraay yciu
mieszkacw woj. podlaskiego gdzie natenie zgonw byo o ok. 40% wysze od poziomu
oglnopolskiego i dwukrotnie wysze od poziomu w najlepszym pod tym wzgldem woj.
lubelskim (ryc. 2.30). Rwnie w woj. podlaskim poprawa sytuacji w latach 1999-2006 bya
najmniejsza natomiast najwikszy spadek zagroenia ycia wypadkami komunikacyjnymi
wystpi w woj. zachodniopomorskim.
Natenie zgonw z powodu samobjstw byo w Polsce najwysze w 1992 r. i tylko w kolej-
nych czterech latach zmniejszao si a w nastpnych latach poziom zgonw by raczej wyrwnany.
W caym okresie 1999-2006 zgony spowodowane samobjstwami najrzadziej dotyczyy mieszka-
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.30. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu wypadkw komunikacyjnych wg
wojewdztw w latach 1999, 2005 i 2006
1999 2005 2006
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.31. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu samobjstw wg wojewdztw w Iatach
1991, 1999, 2005 i 2006
1991 1999 2005 2006
64
cw woj. witokrzyskiego a ponadto, lskiego, lubelskiego i opolskiego (ryc. 2.31). Natomiast na
og niekorzystna sytuacja zwizana z wysok umieralnoci bya w woj. zachodniopomorskim,
dolnolskim i warmisko-mazurskim. Umieralno z powodu samobjstw w ostatnich trzech
latach 2004-2006 w woj. dolnolskim by o 50% wyszy ni w woj. witokrzyskim.
2.9. Umieralno z powodu chorb ukadu oddechowego
Dugotrway trend spadkowy umieralnoci z powodu chorb ukadu oddechowego zakoczy
si w 1994 r. i nastpnie po paru latach wzrostu i niewielkiego spadku wspczynnik zgonw jest
Ryc. 2.32. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu chorb ukIadu oddechowego wg
0
10
20
30
40
50
60
70
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
d
z
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
Ryc. 2.33. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu zapaIenia pIuc wg wojewdztw w
Iatach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
5
10
15
20
25
30
35
40
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
d
z
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
65
mniej wicej ustabilizowany na poziomie z pocztku lat 90. (ale udzia w oglnej liczbie zgonw
jest oczywicie troch wikszy) (tabela 2.4a i 2.4b). W roku 2006 choroby ukadu oddechowego
byy przyczyn 18467 zgonw (11126 mczyzn i 7341 kobiet) tzn. na kade 100 tys. ludnoci
umaro z ich powodu 48 osb (60 w przypadku mczyzn i 37 w przypadku kobiet, tabela 2.5).
Choroby ukadu oddechowego s duo wikszym zagroeniem ycia mczyzn ni ko-
biet i po wyeliminowaniu rnic w strukturze wieku natenie zgonw z ich powodu wrd
mczyzn jest ponad dwuipkrotnie wysze ni wrd kobiet (tabela 2.6). Zarwno wrd
mczyzn jak i kobiet w wieku powyej 65 lat choroby ukadu oddechowego s wikszym
zagroeniem ycia ni przyczyny zewntrzne zgonw (tabela 2.3, ryc. 2.14a i 2.14b).
Wrd chorb ukadu oddechowego najwaniejszymi przyczynami zgonw s zapalenia
puc, z powodu ktrych w 2006 r. zmaro 8771 osb (4535 mczyzn i 4236 kobiet) oraz
przewleke choroby dolnych drg oddechowych, z powodu ktrych zmaro 7853 osoby
(5529 mczyzn i 2324 kobiety). Natenie zgonw z powodu zapalenia puc zwikszao
si w latach 2002-2005 natomiast poziom umieralnoci z powodu chorb dolnych drg
oddechowych jest dosy ustabilizowany w latach 2000.
Choroby ukadu oddechowego ogem s wikszym zagroeniem ycia mczyzn
mieszkajcych na wsi ni w miastach podczas gdy poziom umieralnoci mieszkanek miast
jest nieco wikszy ni mieszkanek wsi (tabela 2.7 i 2.8). Natomiast umieralno z powodu
zapalenia puc jest wiksza wrd mieszkacw miast ni wsi i to zarwno mczyzn jak i
kobiet podczas gdy przewleke choroby dolnych drg oddechowych w znacznie wikszym
stopniu zagraaj yciu mczyzn mieszkajcych na wsi ni w miastach za w przypadku
kobiet rnica praktycznie nie istnieje.
Zagroenie ycia spowodowane chorobami ukadu oddechowego ogem wykazuje
stosunkowo due zrnicowanie midzywojewdzkie oraz znaczne rnice w wielkoci
zmian w czasie w poszczeglnych wojewdztwach (ryc. 2.32, aneks ryc. 7 i 8). Zdecydowanie
najwysze natenie zgonw w latach 2001-2006 byo w woj. warmisko-mazurskim, nieko-
rzystnie wyrnia si rwnie woj. dzkie. Natomiast a o ponad poow niszy ni w woj.
warmisko-mazurskim by w ostatnich trzech latach poziom umieralnoci w woj. podkarpa-
ckim. Naley zwrci uwag na znaczny wzrost w ostatnich latach umieralnoci z powodu
chorb ukadu oddechowego w woj. zachodniopomorskim i opolskim w okresie 2001-2006
standaryzowany wspczynnik zgonw wzrs w tym pierwszym o 50% a w drugim o 1/3.
Midzywojewdzkie zrnicowanie natenia umieralnoci spowodowanej zapaleniem
puc jest due i rwnie due zrnicowanie wykazyway zmiany w czasie poziomu umie-
ralnoci w poszczeglnych wojewdztwach (ryc. 2.33). Na przeomie wiekw niezwykle
wysok umieralnoci charakteryzowao si woj. dzkie i mimo duej poprawy sytuacji
(w latach 2000-2002 poziom umieralnoci obniy si a o 45%) umieralno w tym woje-
wdztwie nadal naley do najwyszych w kraju. W okresie ostatnich trzech lat wspczynnik
zgonw w woj. dzkim by prawie trzykrotnie wyszy ni w woj. podkarpackim i niewiele
mniejsz nadwyk mia w stosunku do wspczynnika w woj. lubelskim. W miar syste-
matyczny spadek umieralnoci w latach 1999-2006 mia miejsce tylko w woj. lubelskim
i witokrzyskim natomiast odwrotna tendencja wystpowaa w woj. mazowieckim.
Zagroenie ycia spowodowane przewlekymi chorobami dolnych drg oddechowych
w latach 1999-2005 byo najwiksze w woj. warmisko-mazurskim i dopiero w 2006 r.
wyszy poziom zgonw wystpi w woj. podlaskim gdzie w caym tym okresie wystpowaa
tendencja wzrostowa wspczynnikw (wzrosy o prawie 1/3) (ryc. 2.34). Jeszcze silniejszy
66
wzrost umieralnoci z powodu tych chorb wystpi w latach 2001-2006 w woj. zachod-
niopomorskim gdzie wspczynnik zgonw zwikszy si a o 50%. Natomiast najbardziej
korzystna sytuacja i najnisze zagroenie ycia chorobami dolnych drg oddechowych
w latach 1999-2006 byo w woj. lskim gdzie poziom umieralnoci byo w okresie ostatnich
trzech lat o 45% niszy ni w woj. warmisko-mazurskim.
2.10.Umieralno z powodu chorb ukadu trawiennego
Dugotrway trend spadkowy umieralnoci z powodu chorb ukadu trawiennego za-
koczy si w 1996 r. i od 1999 r. poziom umieralnoci z ich powodu jest wyszy a jego
0
5
10
15
20
25
30
35
40
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.34. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu przewIekIych chorb doInych drg
oddechowych wg wojewdztw w latach 1991, 1999, 2005 i 2006
1991 1999 2005 2006
Ryc. 2.35. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu chorb ukIadu trawiennego wg
0
10
20
30
40
50
60
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
L
u
b
u
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
s
k
i
e
d
z
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
67
zmiany nie maj jednoznacznej tendencji. W roku 2006 choroby ukadu trawiennego byy
przyczyn 16291 zgonw (9312 mczyzn i 6979 kobiet) tzn. na kade 100 tys. osb zmaro
z ich powodu 38 osb (50 w przypadku mczyzn i 35 w przypadku kobiet, tabela 2.5).
Wprawdzie oglny poziom umieralnoci z powodu tych chorb by niszy ni z powodu
chorb ukadu oddechowego ale w wieku 20-64 lat to choroby ukadu trawiennego s
czstsz przyczyn zgonw (tabela 2.4, ryc. 2.14a i 2.14b).
Choroby ukadu trawiennego s duo wikszym zagroeniem ycia mczyzn ni kobiet
i po wyeliminowaniu rnic w strukturze wieku natenie zgonw z ich powodu wrd
mczyzn jest dwukrotnie wysze ni wrd kobiet (tabela 2.6).
Wrd chorb ukadu trawiennego najwaniejsz podgrup w przyczynach zgonw s
choroby wtroby (w 90% jest to marsko i alkoholowa choroba wtroby), z powodu ktrych
w 2006 r. zmary 6843 osoby (4830 mczyzn i 2013 kobiet) (42% zgonw z powodu chorb
ukadu trawiennego). Natenie zgonw z powodu tych chorb zmniejszao si w latach
1999-2003 niestety w cigu kolejnych trzech lat cay spadek zosta zniwelowany i w 2006 r.
poziom umieralnoci z powodu chorb wtroby by nawet wyszy ni w 1999 r.
Choroby ukadu trawiennego ogem s znacznie wikszym zagroeniem ycia miesz-
kacw miast ni wsi i to zarwno w przypadku mczyzn jak i kobiet (tabela 2.7 i 2.8).
Jeszcze wiksza rnica na niekorzy mieszkacw miast wystpuj w przypadku cho-
rb wtroby. Umieralno mczyzn w miastach jest wysza ni na wsi o ponad 60% za
w przypadku kobiet rnica jest dwukrotna.
Zagroenie ycia chorobami ukadu trawiennego ogem prawie we wszystkich
latach w okresie 1999-2006 byo najwysze w woj. dzkim ale niewiele lepsza sytuacja
bya w woj. lskim (ryc. 2.35, aneks ryc. 9 i 10). Z drugiej strony najbardziej korzystna
sytuacja wystpowaa w woj. podkarpackim gdzie poziom umieralnoci w caym okresie
1999-2006 by o 40% niszy ni w woj. dzkim. Stosunkowo niska umieralno z powodu
tych chorb wystpuje rwnie w woj. maopolskim i witokrzyskim.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.36. Standaryzowane wspIczynniki zgonw z powodu chorb wtroby wg wojewdztw w
latach 1991, 1999, 2005 i 2006
1991 1999 2005 2006
68
Obserwuje si due zrnicowanie midzywojewdzkie natenia zgonw z powodu
chorb wtroby (ryc. 2.36). Najwikszym zagroeniem ycia s one dla mieszkacw woj.
dzkiego i lskiego i tylko niewiele mniejszym stopniu dolnolskiego. Jeszcze raz trzeba
zwrci uwag na wzrost poziomu umieralnoci z powodu tych chorb po roku 2003, ktry
w woj. dzkim wynis a 60% a w woj. warmisko-mazurskim 44%. Natomiast najmniej-
sze zagroenie ycia chorobami wtroby utrzymuje si w woj. podkarpackim a ponadto
maopolskim i witokrzyskim. W tym pierwszym wojewdztwie w okresie 2004-2006
byo ono o ponad poow mniejsze ni w woj. dzkim i lskim.
2.11 Umieralno z powodu przyczyn niedokadnie okrelonych
Na koniec omawiania umieralnoci spowodowanej poszczeglnymi przyczynami
zgonw trzeba zwrci uwag na grup przyczyn niedokadnie okrelonych a wic takich
gdzie przyczyna zgonu zawieraa opis objaww, odwoywaa si do nieprawidowych
wynikw bada laboratoryjnych, bya niedokadnie okrelona, lub wrcz nieznana. Jest
to niestety w Polsce czwarta co do znaczenia grupa przyczyn zgonw i to zarwno wrd
osb najstarszych jak i w grupach wieku 25-44 lata oraz 45-64 lata a nawet dzieci w wieku
0-4 lata (tabela 2.3, ryc. 2.14a i 2.14b). Stosunkowo duy spadek umieralnoci z powodu
tych przyczyn mia miejsce w latach 1999-2001 a nastpnie wrd mczyzn poziom umie-
ralnoci ustabilizowa si natomiast wrd kobiet utrzymaa si lekka tendencja spadkowa
(tabela 2.4a i 2.4b). W roku 2006 z powodu takich niedokadnie okrelonych przyczyn
zmaro 23697 osb (13942 mczyzn i 9755 kobiet) (62 na 100 tys. ludnoci). Przyczyny
te znacznie czciej wystpuj w przypadku zgonw mczyzn ni kobiet natomiast nie ma
duej rnicy midzy mieszkacami miast i wsi; w przypadku mczyzn jest ona podawana
czciej wrd mieszkajcych w miastach w przypadku kobiet odwrotnie (tabela 2.5-2.8).
Na szczegln uwag zasuguje niepokojca sytuacja w przypadku wojewdzkiego
zrnicowania zgonw, ktrych przyczyny s niedokadnie okrelone bd nieznane. Zr-
Ryc. 2.37. Standaryzowane wspczynniki zgonw z powodu objaww chorobowych, przyczyn
niedokadnie okrelonych i nieznanych wg wojewdztw w latach 1991, 1999, 2005 i 2006
0
20
40
60
80
100
120
140
P
o
m
o
r
s
k
i
e
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
O
L
S
K
A
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
d
z
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1991 1999 2005 2006
69
nicowanie to jest bardzo due i rnica natenia zgonw w wojewdztwach skrajnych
w latach 2004-2006 bya trzyipkrotna (ryc. 2.37). Tak znaczne rnice w czstoci zgonw
z powodu przyczyn nieznanych i niedokadnie okrelonych mog wiadczy o wystpujcych
w wojewdztwach rnicach w rozpoznawaniu przyczyn zgonw i najprawdopodobniej
niedorejestrowaniu pewnych rozpozna tam gdzie wystpuj znaczne nadwyki stanw
niedokadnie okrelonych. Na podkrelenie zasuguje za sytuacja w woj. lubelskim i dz-
kim natomiast duy spadek umieralnoci po 2001 r w woj. warmisko-mazurskim troch
poprawi sytuacj w tym wojewdztwie. Z drugiej strony zdecydowanie najniszy poziom
zgonw z powodu tych przyczyn w latach 1999-2006 by w woj. lskim a w ostatnich
trzech latach rwnie w woj. pomorskim.
2.12. Umieralno niemowlt
Umieralno niemowlt tzn. dzieci, ktre nie ukoczyy pierwszego roku ycia, zmniej-
sza si w Polsce od wielu lat. W latach dwutysicznych w kadym roku na kade 10 tys.
urodze ywych umiera przecitnie o troje dzieci mniej ni rok wczeniej. Spadek ten jest
wolniejszy ni we wczeniejszych latach. W 2007 r. zmaro w Polsce 2322 dzieci poniej
pierwszego roku ycia a wic wspczynnik umieralnoci niemowlt wynosi 6,0 na 1000
urodze ywych (tabela 2.9). W 2006 r. wspczynnik by na tym samym poziomie czyli
po raz pierwszy od wielu lat nie nastpia poprawa w zakresie umieralnoci niemowlt.
Ponad poowa (54%) wszystkich zgonw niemowlt nastpia w pierwszym tygodniu ycia
natomiast w wieku powyej czterech tygodni ycia a przed ukoczeniem pierwszego roku
ycia zmaro 648 niemowlt (28% ogu).
Niska masa urodzeniowa jest jednym z gwnych czynnikw ryzyka umieralnoci
niemowlt. Na t grup noworodkw, ktra w 2007 r. stanowia zaledwie 6,1% wszyst-
kich ywo urodzonych noworodkw przypado a 68% zgonw w okresie niemowlcym
a wspczynnik umieralnoci niemowlt wacych przy urodzeniu poniej 2500 g by 33-
krotnie wikszy ni wspczynnik umieralnoci niemowlt, ktre wayy wicej (tabela
2.10). Obnianie umieralnoci niemowlt o niskiej masie urodzeniowej postpuje wolniej
ni tych, ktre rodz si bez niedoboru wagi.
Ponad poowa (56%) zgonw niemowlt w 2006 r. bya spowodowana stanami choro-
bowymi noworodkw rozpoczynajcymi si w okresie okooporodowym, a 31% wadami
rozwojowymi wrodzonymi (tabela 2.11). Gwn przyczyn zgonw niemowlt powstajc
w okresie okooporodowym s zaburzenia zwizane ze skrconym trwaniem ciy i niskim
ciarem urodzeniowym. Drugim kompleksem przyczyn w tej grupie s zaburzenia odde-
chowe i sercowo-naczyniowe swoiste dla okresu okooporodowego. Te dwie najczstsze
kategorie przyczyn s odpowiedzialne za ok. 70% zgonw spowodowanych stanami cho-
robowymi powstajcymi w okresie okooporodowym.
Wrd przyczyn zgonw z powodu wad rozwojowych wrodzonych dominuj wady
ukadu krenia odpowiedzialne za 37% zgonw w tej grupie za bezmzgowie, rozszczep
krgosupa i inne wady ukadu nerwowego za 13% zgonw w tej grupie.
Porwnujc przyczyny zgonw niemowlt obecnie i na pocztku lat 90. mona stwierdzi
spadek znaczenia chorb zakanych (w roku 1990 i 1991 ponad 5% zgonw niemowlt)
w tym posocznicy (ponad 4%) oraz zapalenia puc (wtedy ponad 4%).
W 2007 r. wspczynnik umieralnoci niemowlt waha si od 4,4 zgonw na 1000
urodze ywych w woj. opolskim (jeszcze w dwch wojewdztwach by poniej 5) do 7,4 w
70
Tabela 2.9. Zgony niemowlt wedug wieku w wybranych latach w okresie 1970-2007
Lata
Ogem
Wiek w ukoczonych dniach
0-27
28-365
razem
0-6
7-27
razem 0
liczba procent
1970 19958 62,8 48,2 28,4 14,6 37,2
1975 18610 68,9 55,7 31,1 13,2 31,1
1980 17700 68,9 57,6 33,3 11,3 31,1
1985 15052 75,5 63,7 35,2 11,8 24,5
1990 10640 77,3 63,9 35,8 13,4 22,7
1991 9942 76,8 64,0 36,4 12,8 23,2
1995 5891 74,0 59,2 34,7 14,9 26,0
1999 3381 71,6 53,0 30,5 18,6 28,3
2000 3068 69,0 51,0 29,4 18,0 31,0
2004 2423 71,7 52,8 23,2 18,9 28,3
2005 2340 69,8 52,7 28,4 17,1 30,2
2006 2238 72,5 54,7 28,2 17,8 27,5
2007 2322 72,1 53,8 26,9 18,3 27,9
na 1000 ywych urodze
1970 36,7 23,0 17,7 10,4 5,4 13,6
1975 29,0 20,0 16,2 9,0 3,8 9,0
1980 25,5 17,6 14,7 8,5 2,9 7,9
1985 22,0 16,6 14,0 7,8 2,6 5,4
1990 19,3 14,9 12,4 6,9 2,6 4,4
1991 18,2 13,9 11,6 6,6 2,3 4,2
1995 13,6 10,1 8,0 4,7 2,0 3,5
1999 8,9 6,3 4,7 2,7 1,6 2,5
2000 8,1 5,6 4,1 2,4 1,5 2,5
2004 6,8 4,9 3,6 1,6 1,3 1,9
2005 6,4 4,5 3,4 1,8 1,1 1,9
2006 6,0 4,3 3,3 1,7 1,1 1,6
2007 6,0 4,3 3,2 1,6 1,1 1,7
71
Tabela 2.10. Zgony niemowlt wedug wagi przy urodzeniu w wybranych latach w okresie 1975-
2007
Lata
Poniej 2500 g
1
2500 g i wicej
2
procent zgonw
3
zgony na 1000
urodze ywych
procent zgonw
3
zgony na 1000
urodze ywych
1975 58,1 222,3 39,7 12,5
1980 60,3 192,1 38,8 10,7
1985 62,3 169,1 36,8 8,8
1990 65,7 153,1 33,5 7,1
1991 65,4 142,8 33,4 6,6
1995 63,6 129,7 35,3 5,2
1999 62,6 93,1 36,0 3,4
2000 61,4 87,1 37,6 3,2
2004 68,3 75,5 31,7 2,3
2005 65,9 66,3 33,2 2,3
2006 69,1 68,4 30,4 1,9
2007 68,0 67,0 31,5 2,0
1
2500g i poniej do 1993 r.,
2
2501g i wicej do 1993 r.,
3
Procenty mog nie sumowa si do 100 ze
wzgldu na braki informacji o wadze urodzeniowej
Tabela 2.11. Liczba i procent zgonw niemowlt z powodu wybranych przyczyn w latach 2001
i 2006
Przyczyny zgonu (ICD-10)
2001 2006
liczba procent liczba procent
Ogem
w tym:
2823 100,0 2238 100,0
Choroby zakane i pasoytnicze (A00-B99)
82 2,9 58 2,6
posocznice (A40-A41)
65 2,3 50 2,2
Zapalenie puc (J12-J18)
64 2,3 40 1,8
Stany okresu okooporodowego (P00-P96)
1410 49,9 1245 55,6
wczeniactwo i niska urodzeniowa masa ciaa (P07)
560 19,8 623 27,8
uraz porodowy (P10-P15)
35 1,2 16 0,7
zaburzenia oddechowe i sercowo-naczyniowe (P20-P29)
417 14,8 275 12,3
posocznica bakteryjna noworodka (P36)
170 6,0 75 3,4
Wady rozwojowe wrodzone (Q00-Q99)
955 33,8 694 31,0
wady ukadu nerwowego (Q00-Q07)
141 5,0 91 4,1
wady ukadu krenia (Q20-Q28)
397 14,1 260 11,6
Zesp nagej mierci dziecka (R95)
43 1,5 55 2,5
Przyczyny niedokadnie okrelone i nieznane (R96-R99)
49 1,7 26 1,2
Zewntrzne przyczyny zgonu (V01-Y98)
75 2,7 35 1,6
72
woj. zachodnio-pomorskim (ryc. 2.38). Podkreli naley, e umieralno niemowlt w woj.
dolnolskim, lskim i zachodnio-pomorskim naley do najwyszych w kraju od szeregu
lat. Korzystne zmiany w umieralnoci niemowlt w latach 1999-2007 najsilniej zaznaczyy
si w woj. witokrzyskim, mazowieckim i dzkim gdzie wspczynnik w latach 2006-2007
by mniejszy o ok. 40% ni w latach 1999-2000.
Umieralno okooporodowa, ktra obejmuje martwe urodzenia oraz zgony w pierwszym
tygodniu ycia od szeregu lat stanowi duy problem w woj. dolnolskim (ryc. 2.39). Prze-
citny poziom umieralnoci okooporodowej w latach 2006-2007 by w tym wojewdztwie
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
W
s
p
.
n
a

1
0
0
0

u
r
o
d
z
e
y
w
y
c
h
Ryc. 2.38. Zgony niemowIt wg wojewdztw w Iatach 1999-2000 oraz 2006-2007
1999 2000 2006 2007
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0

u
r
o
d
z
e

o
g
l
e
m
Ryc. 2.39. UmieraInoc okoIoporodowa wg wojewdztw w Iatach 1999-2000 oraz 2006-2007 (na 1000
urodze ywych i martwych)
1999 2000 2006 2007
73
wyszy o ponad 1/3 ni w woj. kujawsko-pomorskim gdzie umieralno bya najmniejsza.
Podkreli jednak naley, e rwnie spadek umieralnoci okooporodowej w latach 1999-
2007 w woj. dolnolskim by duy.
2.13. Umieralno przedwczesna w Polsce na tle sytuacji w Unii Europejskiej
Korzystajc z miernikw umieralnoci w krajach europejskich, opracowanych przez
Europejskie Biuro Regionalne wiatowej Organizacji Zdrowia (baza danych HFA-M, lipiec
Ryc. 2.40. Zgony niemowlt w Polsce i pozostaych krajach Unii Europejskiej, 19802006
(dane WHO HFA DB)
0
5
10
15
20
25
30
35
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0

u
r
o
d
z
e
y
w
y
c
h
Rumunia
Polska
UE(27)
Portugalia
Finlandia
Szwecja
5,99
5,06
4,32
3,33
3,22
2,38
1,09
0,91
1,67
1,72
0
1
2
3
4
5
6
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0

u
r
o
d
z
e
y
w
y
c
h
Ogem 027 dni 06 dni 727 dni 28364 dni
Ryc. 2.41. Umieralno niemowlt wedug wieku w Polsce w 2007 r. i przecitna w krajach UE w
2005 r. (dane WHO HFA DB i GUS)
Polska UE(27)
74
2008), porwnano poziom i tendencje zmian natenia zgonw z powodu gwnych grup
chorb oraz wybranych szczegowych rozpozna w Polsce na tle przecitnej sytuacji
w 27 krajach Unii Europejskiej (UE). Ze wzgldu na duy problem jaki w Polsce stanowi
zgony przedwczesne osb w sile wieku, tzn. w wieku 25-64 lata, analiz porwnawcz
przeprowadzono wanie dla tej grupy wieku, z wyrnieniem na pocztku umieralnoci
dzieci poniej pierwszego roku ycia. Przedstawione wspczynniki zgonw osb dorosych
(SWZ) s standaryzowane ze wzgldu na wiek metod bezporedni, a za standard przyjta
bya tzw. europejska struktura wieku populacji 25-64 lata.
Ryc. 2.42. Nadwyka (w %) umieralnoci w wieku 2564 lata w Polsce w stosunku do przecitnego
poziomu umieralnoci w 27 krajach UE wg grup przyczyn zgonw w 1999 i 2006 r. ( na podstawie
WHO HFA DB)
33
86
19
30
80
20
64
1
33
80
31
45
88
27
19
22
8
16
5
54
20
0
20
40
60
80
100
N
o
w
o
t
w
o
r
y
K
r
e
n
i
e
O
d
d
e
c
h
o
w
e
T
r
a
w
i
e
n
n
e
Z
e
w
n
t
r
z
n
e
N
o
w
o
t
w
o
r
y
K
r
e
n
i
e
O
d
d
e
c
h
o
w
e
T
r
a
w
i
e
n
n
e
Z
e
w
n
t
r
z
n
e
P
r
o
c
e
n
t

n
a
d
w
y
k
i
1999 2006
Mczyni Kobiety
Ryc. 2.43. Nadwyka (w %) umieralnoci w wieku 2564 lata w Polsce w stosunku do przecitnego
poziomu umieralnoci w UE(27) wg podgrup przyczyn zgonw, 2006 r. (na podstawie WHO HFA DB)
46
145
96
59 58
84
64
35
5
33
52
12
30
20
7,7
38
17
119
20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
C
h
.

n
i
e
d
o
k
r
.

s
e
r
c
a
I
n
n
e

c
h
.

s
e
r
c
a
C
h
.

n
a
c
z
y
z
g
o
w
y
c
h
R
a
k

p
u
c
R
a
k

p
i
e
r
s
i
R
a
k

s
z
.

m
a
c
i
c
y
C
h
.
d
o
l
.
d
r
g

o
d
d
e
c
h
.
P
r
z
e
w
l
.

c
h
.

w
t
r
o
b
y
W
y
p
a
d
k
i

k
o
m
u
n
i
k
.
S
a
m
o
b
j
.
P
r
o
c
e
n
t

n
a
d
w
y
k
i
Mczyni Kobiety
75
Wprawdzie poziom umieralnoci niemowlt w naszym kraju od lat systematycznie
obnia si a tempo spadku jest wiksze ni przecitne dla krajw UE jednak wspczynnik
zgonw niemowlt w Polsce w latach 2006 i 2007 (6,0 na 1000 urodze ywych) wci jest
wyszy (o 25%) od wspczynnika w UE (w 2006 r. 4,8 na 1000 urodze ywych) (ryc. 2.40).
Nasz obecny poziom umieralnoci niemowlt wystpowa w UE w 2000 r., natomiast jeeli
wspczynnik umieralnoci w Polsce i w UE bdzie zmniejsza si w tempie takim jakie
wystpowao w latach 2000-2007 obecny (2007 r.) poziom umieralnoci w UE bdziemy
w stanie osign w roku 2010 a okoo roku 2015 umieralno niemowlt w Polsce moe
by na poziomie przecitnym dla krajw Unii.
Najbardziej wyrana rnica pomidzy Polsk i krajami UE wystpuje w przypadku
zgonw niemowlt w okresie neonatalnym, tzn. w pierwszych czterech tygodniach ycia
a zwaszcza w jego wczesnym okresie tzn. pierwszym tygodniu ycia (ryc. 2.41). Powyszym
zgonom w sposb szczeglny moe przeciwdziaa skuteczna opieka medyczna.
W Polsce w 2006 r. zmaro w wieku 25-64 lata 76 tys. mczyzn oraz 30 tys. kobiet
i osoby te stanowiy odpowiednio 38% ogu zmarych mczyzn i 18% zmarych kobiet.
Gwn przyczyn tych przedwczesnych zgonw, ktra jest znacznie wikszym zagroe-
niem ycia w Polsce ni w krajach UE, zarwno mczyzn jak i kobiet, s choroby ukadu
krenia (ryc. 2.42). Poziom umieralnoci z powodu tych chorb jest w Polsce o 71%
wyszy od przecitnego w UE (80% w przypadku mczyzn i 54% w przypadku kobiet).
Warto zwrci uwag, e niekorzystna sytuacja w Polsce w mniejszym stopniu odnosi si
do choroby niedokrwiennej serca a bardziej do innych chorb serca (I26-I51) oraz chorb
naczy mzgowych (ryc. 2.43). Ponadto, wrd mczyzn podobna nadwyka zgonw
jak dla chorb ukadu krenia wystpuje w przypadku zewntrznych przyczyn zgonw.
Natomiast rnica pomidzy Polsk i UE w poziomie umieralnoci z powodu nowotworw
zoliwych ogem jest wyranie mniejsza ni w przypadku chorb ukadu krenia. Naley
jednak podkreli, e w przypadku raka szyjki macicy zagroenie ycia kobiet w Polsce jest
ponad dwukrotnie wiksze ni w krajach UE podczas gdy zagroenie ycia rakiem piersi
jest w naszym kraju mniejsze ni przecitne dla krajw UE.
Obserwujc dynamik wspczynnikw umieralnoci ogem w grupie wieku 25-64
lata w Polsce i UE w latach 1991-2006 naley zwrci uwag na niepokojce zjawisko
stopniowego spowalniania spadku wspczynnikw w Polsce (ryc. 2.44). Dotyczy to
w wikszym stopniu mczyzn, ktrych umieralno w latach 2003-2006 wykazuje nawet
pewien wzrost, ale rwnie w przypadku kobiet spadek wspczynnikw w latach 2002-2006
jest nieznaczny. Nastpuje powikszanie si niekorzystnej dla Polski nadumieralnoci osb
w wieku 25-64 lata w stosunku rwienikw w krajach UE ogem. Jeeli tempo spadku
umieralnoci kobiet nie ulegnie przyspieszeniu to obecny redni poziom umieralnoci
w krajach UE osigniemy za ponad 60 lat, natomiast w przypadku mczyzn konieczne jest
przede wszystkim odwrcenie trendu wzrostowego wspczynnikw.
Postpujce w Polsce spowolnienie spadku oglnego wspczynnika zgonw osb
w wieku 25-64 lata jest czciowo wynikiem zmian w umieralnoci z powodu chorb
ukadu krenia ogem (ryc. 2.45). W przypadku mczyzn umieralno z powodu
ChUK najszybciej obniaa si w pocztkowych latach transformacji 1991-1996, niewiele
wolniejszy by spadek w latach 1999-2002 natomiast w okresie 2003-2006 tempo spadku
ulego zasadniczemu spowolnieniu a o ponad 70%. W przypadku kobiet tempo spadku
wspczynnika zgonw w latach 1991-1996 i 1999-2002 byo prawie jednakowe natomiast
76
w latach 2002-2006 spadek wspczynnikw by o prawie 2/3 wolniejszy. Przy utrzymaniu
si tempa spadku z ostatnich lat obecny redni poziom umieralnoci w krajach UE mczyni
osign za ponad dwadziecia lat a kobiety za 11-12 lat. Gdyby udao si znowu osign
taki spadek umieralnoci jaki by wczeniej to okres ten ulegby skrceniu do ok. 5-6 lat
dla mczyzn i 4-5 lat dla kobiet.
W przypadku choroby niedokrwiennej serca przecitny roczny spadek wspczyn-
nikw zgonw mczyzn w latach 2002-2006 by ponad dwa razy mniejszy ni w latach
Ryc. 2.44. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw ogem w wieku 2564 lata oraz
rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE wg pci w latach 19912006
0
200
400
600
800
1000
1200
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
43,8
20,6
2,6
8,2
16,2
8,3
15,9
5,8 10,6
1,0
3,7
5,5
3,5
Ryc. 2.45. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw z powodu chorb ukadu krenia
ogem w wieku 2564 lata oraz rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE
wg pci w latach 19912006
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
18,4
4,2
5,5
7,3
5,7
2,1
2,1
2,4
4,6
15,4
5,9
77
1999-2002 (ryc. 2.46) ale wci jest on wikszy ni redni dla krajw UE. Natomiast
w przypadku kobiet umieralno w Polsce ulega poprawie w podobnym stopniu jaki jest
przecitnie w krajach UE. Jeeli spadek umieralnoci w Polsce bdzie nastpowa w takim
tempie jak ostatnio to obecny przecitny poziom umieralnoci w UE zostanie osignity za
ok. 7 lat w przypadku mczyzn i ok. 5 lat w przypadku kobiet.
W przeciwiestwie do umieralnoci z powodu choroby niedokrwiennej serca umieral-
no z powodu chorb naczy mzgowych w pocztkowym okresie transformacji (1991-
1996) spadaa wolniej ni w pniejszych latach (1999-2006) (ryc. 2.47). Obecne rednie
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 2.46. Trendy standaryzowanych wspIczynnikw zgonw z powodu choroby niedokrwiennej
serca w wieku 25-64 Iata oraz rednioroczne tempo ich zmian w PoIsce i rednie dIa 27 krajw UE
wg pIci w Iatach 1991-2006
Polska - M
UE - M
Polska - K
UE - K
-10,7
-4,2 -3,9
-2,0
-2,8
-0,9
-0,9
-14,5
-4,9
-2,1
Ryc. 2.47. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw z powodu chorb naczy
mzgowych w wieku 2564 lata oraz rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27
krajw UE wg pci w latach 19912006
0
10
20
30
40
50
60
70
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
1,6
0,6
1,0
0,4
0,1
1,2
0,9
0,2
78
roczne tempo spadku wspczynnika zgonw zarwno w przypadku mczyzn jak i kobiet
jest w Polsce szybsze od przecitnego dla krajw UE i jeeli spadek umieralnoci w Polsce
bdzie nastpowa nadal w takim tempie to obecny przecitny poziom umieralnoci w UE
zostanie osignity za 13-14 lat w przypadku mczyzn i 6-7 lat w przypadku kobiet.
Tempo spadku umieralnoci mieszkacw Polski z powodu nowotworw zoliwych
ogem w wieku 25-64 lata byo podobne w latach 1991-1996 i 1999-2006, szybsze
w przypadku mczyzn ni kobiet i o ile w przypadku mczyzn tempo spadku rednie dla
krajw UE po roku 1997 byo wolniejsze ni w Polsce o tyle w przypadku kobiet sytuacja
Ryc. 2.48. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw z powodu nowotworw zoliwych
ogem w wieku 2564 lata oraz rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE
0
50
100
150
200
250
300
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
3,2
1,6
3,4
2,4
0,2
0,5
1,6
1,0
2,8
1,0
Ryc. 2.49. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw z powodu raka tchawicy, oskrzela i
puca w wieku 2564 lata oraz rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE
0
20
40
60
80
100
120
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
1,6
1,2
0,6
0,3
0,1 0,4
1,6
0,7
79
jest odwrotna gdy w latach 1999-2006 w Polsce poziom umieralnoci praktycznie nie
ulega zmianie (ryc. 2.48). Jeeli umieralno w naszym kraju bdzie nadal zmniejszaa si
w takim samym tempie to obecny przecitny poziom umieralnoci w UE zostanie osignity
za 15-16 lat w przypadku mczyzn a w przypadku kobiet dopiero za kilka pokole.
Wspczynniki zgonw z powodu raka puc mczyzn w wieku 25-64 lata obniaj
si w Polsce nieco szybciej ni przecitnie w krajach UE (ryc. 2.49) ale czas potrzebny do
osignicia w Polsce przy takim tempie spadku wspczynnika zgonw obecnego redniego
Ryc. 2.50. Trendy standaryzowanych wspczynnik zgonw z powodu raka sutka oraz raka szyjki
macicy kobiet w wieku 2564 lata oraz rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27
krajw UE w latach 19912006
0
5
10
15
20
25
30
35
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

k
o
b
i
e
t
UE - Rak sutka
Polska - Rak sutka
Polska - Rak szyjki macicy
UE - Rak szyjki macicy
-0,08
-0,23
-0,18
-0,86
-0,55
-0,19
0,08
-0,29
Ryc. 2.51. Trendy standaryzowanych wspczynnikw zgonw w wieku 2564 lata z powodu
przyczyn zewntrznych, rednioroczne tempo ich zmian w Polsce i rednie dla 27 krajw UE wg pci
w latach 19912006
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska M
UE M
Polska K
UE K
4,7
0,7
2,0
1,2
0,9
0,3
0,6
0,4
5,3
80
poziomu umieralnoci w krajach UE to 15-16 lat. Natomiast wspczynniki zgonw kobiet
rosn w Polsce szybciej ni przecitnie w krajach UE.
Umieralno kobiet w wieku 25-64 lata z powodu raka sutka jest w Polsce nisza ni
przecitna dla krajw UE ale spadek wspczynnika zgonw jest w Polsce znacznie wolniej-
szy (ryc. 2.50). Jeeli wic wspczynnik zgonw w naszym kraju i redni w UE bd nadal
zmniejszay si w takim samym tempie to za 5 lat poziom umieralnoci w Polsce bdzie
wyszy od przecitnego dla krajw UE. Natomiast umieralno kobiet z powodu raka szyjki
macicy jest w Polsce ponad dwukrotnie wysza ni rednia dla krajw UE i wprawdzie
spadek wspczynnika zgonw jest w naszym kraju szybszy jednak w niewystarczajcym
stopniu i jeeli nie ulegnie zmianie to potrzeba bdzie ponad 20 lat by osign obecny
przecitny poziom umieralnoci w UE.
Postpujce w Polsce spowolnienie spadku wspczynnikw zgonw w wieku 25-64
lata jest rwnie czciowo wynikiem niekorzystnych tendencji w umieralnoci mczyzn
spowodowanej przyczynami zewntrznymi. Trend spadkowy wspczynnika zgonw
mczyzn skoczy si w 2001 r. i od tego czasu ma on nieznaczny trend rosncy podczas
gdy przecitny poziom umieralnoci w krajach UE obnia si (ryc. 2.51). Wspczynnik
zgonw kobiet jest w Polsce troch wyszy ni przecitny w UE ale jego spadek jest niestety
te nieznacznie wolniejszy i przy takim tempie spadku obecny redni poziom umieralnoci
w krajach UE bdzie osignity za 13-14 lat.
PODSUMOWANIE:
1. Analiza danych o umieralnoci mieszkacw Polski pozwala na stwierdzenie, e stan
zdrowia ludnoci po roku 1991 stopniowo poprawia si ale na tle ogu krajw Unii
Europejskiej sytuacja jest wci niezadowalajca, a na dodatek w latach 2000. poprawa
ta ulega spowolnieniu, szczeglnie w przypadku mczyzn.
2. Przecitna dugo ycia w Polsce wzrasta po 1991 r. ale po roku 2002 wzrost uleg
spowolnieniu. W 2007 r. dugo ycia mczyzn wynosia 71,0 lat a dla kobiet bya
o prawie 9 lat wiksza i wynosia 79,7 lat. Po roku 2001 niekorzystne rnice w du-
goci ycia mczyzn i kobiet pogbiaj si. Wedug szacunkw Eurostatu mczyni
w Polsce przeywaj w zdrowiu (bez ograniczonej sprawnoci) 86% dugoci ycia a
kobiety 84%, osoby w wieku 65 lat mog oczekiwa, e ponad poow dalszego ycia
przeyj w zdrowiu, kobiety o prawie 2 lata wicej ni mczyni.
3. Dugo ycia mieszkacw Polski jest wyranie krtsza ni przecitna w krajach Unii
Europejskiej - w przypadku mczyzn o 4,6 lat a w przypadku kobiet o 2 lata. O ile
nie zostan podjte bardziej intensywne dziaania na rzecz poprawy zdrowia naszego
spoeczestwa osignicie w Polsce dugoci ycia takiej jaka obecnie jest przecitna
w UE moe w przypadku mczyzn zaj kilkadziesit lat.
4. Dugo ycia jest silnie rnicowana przez czynniki spoeczne osoby w wieku 25
lat o wyksztaceniu powyej redniego mog oczekiwa, e bd yy duej ni osoby
o wyksztaceniu podstawowym o ok. 13 lat w przypadku mczyzn i 9 lat w przypadku
kobiet. Jeszcze wiksza rnica wystpuje w przypadku ycia w zdrowiu.
5. Najmniej korzystnym rodowiskiem zamieszkania w Polsce s najmniejsze miasta,
81
poniej 5 tys. mieszkacw, ktrych mieszkacy yj najkrcej; najduej natomiast
yj mieszkacy najwikszych miast, z wyjtkiem odzi.
6. Ju od wielu lat najkrcej yj w Polsce mieszkacy wojewdztwa dzkiego - w 2007 r.
mczyni o ponad 4 lata a kobiety o ponad 2 lata krcej ni osoby mieszkajce
w najlepszym wojewdztwie tzn. podkarpackim. W dobrym zdrowiu (bez ograniczonej
sprawnoci) najkrcej yj mieszkacy woj. lubelskiego a o ok. 5 lat duej woj. opol-
skiego.
7. Spadek umieralnoci niemowlt w Polsce uleg zahamowaniu w 2007 r. i zarwno
w 2006 r. jak i 2007 r. na kade 1000 urodze ywych zmaro 6 niemowlt. Ten poziom
umieralnoci jest jeszcze wyranie (o 1/4) wyszy od przecitnego w UE ale jeeli
poprawa w Polsce nie ulegnie trwaemu spowolnieniu to rnica ta moe zanikn do
roku 2015. Gwnym problemem jest umieralno wczesna niemowlt tzn. w pierwszym
tygodniu ycia, ktra w duym stopniu zaley od opieki medycznej.
8. Od lat zdecydowanie najwikszym zagroeniem ycia, chocia powoli zmniejszaj-
cym swoje znaczenie, s choroby ukadu krenia (w 2006 r. 46% ogu zgonw).
Spadek umieralnoci z ich powodu wynika przede wszystkim ze zmniejszajcego si
zagroenia ycia chorob niedokrwienn serca (szczeglnie zawaem serca). Choroby
ukadu krenia s znacznie czstsz przyczyn zgonw przedwczesnych mieszkacw
Polski ni przecitnie w UE i niestety w ostatnich latach w Polsce spadek przedwczesnej
umieralnoci z ich powodu uleg spowolnieniu.
9. Nowotwory zoliwe s drug co do czstoci przyczyn zgonw w Polsce (25% ogu
zgonw w 2006 r.) i ich udzia w oglnej liczbie zgonw pomau zwiksza si chocia
natenie umieralnoci z ich powodu w populacji ogem jest dosy ustabilizowane,
natomiast zmniejsza si wrd osb w wieku aktywnoci zawodowej. Nowotwory s
najwaniejsz przyczyn przedwczesnych zgonw kobiet ale oglnie bardziej zagraaj
yciu mczyzn. Zdecydowanie najbardziej zagraajcym yciu mieszkacw Polski
nowotworem zoliwym jest rak tchawicy, oskrzela i puca a wspczynniki umieralno-
ci kobiet z jego powodu rosn. Nie zmniejsza si umieralno kobiet z powodu raka
sutka (ale jest nisza od redniej dla UE) a z powodu raka szyjki macicy zmniejsza si
bardzo powoli. W porwnaniu z przecitn sytuacj w krajach UE sytuacja w Polsce
jest niekorzystna ale w mniejszym stopniu ni w przypadku chorb ukadu krenia,
z wyjtkiem zawstydzajco wysokiej na tle wikszoci krajw UE umieralnoci kobiet
z powodu raka szyjki macicy.
10. Natenie zgonw z powodu ogu przyczyn zewntrznych, trzeciej co do znaczenia
grupy przyczyn zgonw w Polsce (7% zgonw w 2006 r.), wykazuje powolny trend
spadkowy tylko w przypadku kobiet, natomiast w przypadku mczyzn nie zmienia si
w ostatnich latach i jest znacznie wysze od przecitnego w UE. Te przyczyny zgonw
s najbardziej odpowiedzialne za przedwczesne zgony mczyzn. Wrd zewntrznych
przyczyn zgonw dominujce znaczenie maj wypadki komunikacyjne, w wyniku kt-
rych ginie jednak coraz mniej osb, a take samobjstwa, ktrych czsto jest dosy
ustabilizowana w latach 2000., a ktre powoduj tak sam utrat potencjalnych lat
ycia mczyzn jak wypadki komunikacyjne a wiksz ni zawa serca.
82
DUGO YCIA I UMIERALNO LUDNOCI POLSKI - ANEKS
83
84
85
86
3. CHOROBOWO HOSPITALIZOWANA
Pawe Goryski, Bogdan Wojtyniak, Mirosaw Wysocki
Informacje o przyczynach i czstoci hospitalizacji s, niezalenie od swojego znacze-
nia dla potrzeb administracyjnych jednym z waniejszych elementw wykorzystywanych
w analizie i ocenie stanu zdrowia populacji. Oczywiste s pewne ograniczenia tych danych,
gdy hospitalizacja jest uwarunkowana cikoci przebiegu choroby, moliwoci ustalenia
rozpoznania oraz zapewnienia waciwego leczenia poza szpitalem, selekcj przyj zwiza-
n z dostpnoci ek szpitalnych czy te rnymi czynnikami spoeczno-ekonomicznymi.
Natomiast niewtpliw zalet informacji o hospitalizacji jest dokadno i trafno diagnozy
szpitalnej przewyszajca poprawno diagnostyczn w innych rutynowych systemach
wykorzystywanych do oceny stanu zdrowia ludnoci.
Dane o hospitalizacji ludnoci Polski s zbierane w ramach Oglnopolskiego Badania
Chorobowoci Szpitalnej Oglnej realizowanego zgodnie z programem bada statystycznych
statystyki publicznej, a ich przetwarzanie i analiza prowadzone s w Narodowym Instytucie
Zdrowia Publicznego (NIZP-PZH). Podstawowym dokumentem systemu jest karta staty-
styczna Mz/Szp-11. Do 1999 r. wcznie, badaniem objta bya 10% losowa prba osb le-
czonych, wypisanych lub zmarych we wszystkich szpitalach publicznych i niepublicznych
1
,
z wyjtkiem leczonych w szpitalach lub na oddziaach psychiatrycznych, ktrzy s objci
odrbnym badaniem. Od 2000 r. badanie chorobowoci hospitalizowanej ma charakter peny
i obejmuje wszystkich pacjentw leczonych w szpitalach. Jest to zmiana niezwykle istotna
z punktu widzenia monitorowania zdrowia ludnoci. Przedstawione poniej informacje po
roku 2000 oparte s na danych szacowanych gdy nie wszystkie wojewdztwa przesyaj
100% informacji o osobach hospitalizowanych.
W 2006 wielko informacji o hospitalizacji ludnoci w Polsce obejmowaa 6 367 834
przypadki. Brak byo danych z 10% szpitali, ktre powinny je nadsya zgodnie programem
Bada Statystycznych Statystyki Publicznej. Oszacowano rwnoczenie, na podstawie
infrastruktury tych szpitali, e hospitalizoway one 660 tys. pacjentw co stanowi ok. 10%
hospitalizacji raportowanych w 2006 roku.
Niestety to niedorejestrowanie koncentruje si w kilku wojewdztwach co bardzo
utrudnia analiz midzywojewdzkiego zrnicowania hospitalizacji.
Hospitalizowane przypadki zawieraj rwnie wielokrotne hospitalizacje tych samych
osb. Wedug naszych szacunkw dotyczy to 10% ogu hospitalizacji.
1
Z wyjtkiem resortowych MSWiA oraz MON
CHOROBOWO HOSPITALIZOWANA
88
Dane dotyczce hospitalizacji w innych krajach Unii Europejskiej pozyskano z bazy
danych (HFADB i HFAMDB)
2
Biura Regionalnego WHO w Kopenhadze, do ktrej dostar-
czane s take dane z Polski przez NIZP - PZH.
3.1. ka szpitalne
Powszechnie stosowan miar dostpnoci leczenia szpitalnego jest wskanik liczby
ek w odniesieniu do liczby ludnoci. W Polsce wskanik ten w latach 1985 2006 ulega
powoli acz systematycznie zmniejszeniu z 6,6 ka na tysic mieszkacw do 5,2 (ryc. 3.1).
Szybciej ulegaa zmniejszeniu rednia liczba ek w caej Unii i jest ona obecnie niewiele
wysza ni w Polsce. S jednak jeszcze kraje (Austria, Niemcy Czechy), w ktrych rednia
liczba ek zbliona jest do 8 na tysic ludnoci.
3.2. Hospitalizacja wg przyczyn
W tabeli 3.1. przedstawiono wspczynniki rzeczywiste i standaryzowane hospitalizacji
w Polsce w 2006 roku. Ogem hospitalizowano w Polsce 6 367 834 osoby (niektre wie-
lokrotnie), co stanowi 1850 osb na 10 tys. ludnoci. Wrd ogu tych osb w szpitalach
przebywao 2 899 063 mczyzn i 3 468 771 kobiet.
Najczciej pacjenci szpitali byli leczeni
3
z powodu chorb ukadu krenia (16% ho-
spitalizowanych), a nastpnie nowotworw ogem (11%), chorb ukadu moczowo-pcio-
wego, trawiennego oraz urazw i zatru (po okoo 9% hospitalizowanych). Choroby ukadu
nerwowego i narzdw zmysw (oko, ucho) oraz powikania ciy i porodu to nastpne
dwie grupy przyczyn pobytu w szpitalu o czstoci po okoo 6% hospitalizowanych.
2
http://www.euro.who.int/HFADB
3
W prowadzonej analizie jako przyczyn hospitalizacji przyjto chorob zasadnicz leczon na
pierwszym oddziale
0
2
4
6
8
10
12
14
16
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 3.1. Liczba Izek w szpitaIach w PoIsce i innych krajach UE (dane WHO HFA DB)
Austria
Belgia
Bulgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Wgry
Irlandia
Wlochy
Lotwa
Litwa
Luksemburg
Malta
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Slowacja
Slowenia
Hiszpania
Szwecja
Wlk.Brytania
UE27
89
Porwnanie standaryzowanych wspczynnikw hospitalizacji mczyzn i kobiet (tabela
3.1, ryc. 3.2) wskazuje, e ogem kobiety hospitalizowane byy o 5% czciej ni mczyni
ale wynika to przede wszystkim z hospitalizacji z powodu ciy, porodu i poogu. Z ryciny
wida, e mczyni hospitalizowani byli przewanie czciej ni kobiety
4
. Najwiksza
rnica, ponad dwukrotna dotyczy miadycy, zawau serca oraz oparze i odmroe a take
4
Przy porwnywalnej strukturze wieku (WSP. standaryzowane)
Ryc. 3.2. Standaryzowany wspczynnik hospitalizacji mczyzn w porwnaniu do wspczynnika
dla kobiet, kobiety = 100, Polska ogem
0
50
100
150
200
250
300
W
s
z
y
s
t
k
i
e

r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
a
C
h
o
r
o
b
y

z
a
k
a
n
e
N
o
w
o
t
w
o
r
y

z
l
i
w
e
C
0
0
C
9
7
Z
a
b
u
r
z
e
n
i
a

w
y
d
z
i
e
l
.

W
e
w
n
.

E
0
0
E
9
0
C
u
k
r
z
y
c
a

E
1
0
E
1
4
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

n
e
r
w
o
w
e
g
o

G
0
0
H
9
5
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

k
r
e
n
i
a

I
0
0
I
9
9
C
h
o
r
o
b
a

n
a
d
c
i
n
i
e
n
i
o
w
a

I
1
0
I
1
5
C
h
o
r
o
b
a

n
i
e
d
o
k
r
w
i
e
n
n
a

s
e
r
c
a

I
2
0
I
2
5
Z
a
w
a

s
e
r
c
a

I
2
1
I
2
2
Z
e
s
p

s
e
r
c
o
w
o

p
u
c
n
y

I
2
6
I
5
1
C
h
o
r
o
b
y

n
a
c
z
y
z
g
o
w
y
c
h

I
6
0
I
6
9
M
i
a
y
c
a

I
7
0
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

o
d
d
e
c
h
o
w
e
g
o

J
0
0
J
9
9
Z
a
p
a
l
e
n
i
e

p
u
c

J
1
2
J
1
8
P
r
z
e
w
.

c
h
.

d
o
l
n
y
c
h

d
r
g

o
d
d
e
c
h
.

J
4
0
J
4
7
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

t
r
a
w
i
e
n
n
e
g
o

K
0
0
K
9
3
C
h
o
r
o
b
y

w
t
r
o
b
y

K
7
0
K
7
7
C
h
o
r
.

u
k
a
d
u

m
o
c
z
.

c
i
o
w
e
g
o

N
0
0
N
9
9
N
i
e
w
y
d
o
l
n
o

n
e
r
e
k

N
1
7
N
1
9
O
b
j
a
w
y

n
i
e
d
o
k
a
d
n
i
e

r
o
z
p
o
z
n
a
n
e

R
0
0
R
9
9
U
r
a
z
y

S
0
0
T
1
4
O
p
a
r
z
e
n
i
a
,

o
d
m
r
o
e
n
i
a

T
2
0
T
3
5
Z
a
t
r
u
c
i
a

T
3
6
T
6
5
Ryc. 3.3. Standaryzowany wspczynnik hospitalizacji mczyzn i kobiet z miast w porwnaniu do
wspczynnika na wsi, wie =100
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Z
a
t
r
u
c
i
a

T
3
6
T
6
5
C
h
o
r
o
b
y

w
t
r
o
b
y

K
7
0
K
7
7
R
a
z
e
m

A
0
0
B
9
9
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

n
e
r
w
o
w
e
g
o

G
0
0
H
9
5
N
o
w
o
t
w
o
r
y

z
l
i
w
e
C
0
0
C
9
7
N
i
e
w
y
d
o
l
n
o

n
e
r
e
k

N
1
7
N
1
9
Z
a
w
a

s
e
r
c
a

I
2
1
I
2
2
C
h
o
r
o
b
a

n
i
e
d
o
k
r
w
i
e
n
n
a

s
e
r
c
a

I
2
0
I
2
5
Z
a
b
u
r
z
e
n
i
a

w
y
d
z
i
e
l
a
n
i
a

z
e
w
n
t
r
z
n
e
g
o
E
0
0
E
9
0
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

m
o
c
z
o
w
o

p
c
i
o
w
e
g
o

N
0
0
N
9
9
O
b
j
a
w
y

n
i
e
d
o
k
a
d
n
i
e

r
o
z
p
o
z
n
a
n
e

R
0
0
R
9
9
W
s
z
y
s
t
k
i
e

r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
a
C
u
k
r
z
y
c
a

E
1
0
E
1
4
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

t
r
a
w
i
e
n
n
e
g
o

K
0
0
K
9
3
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

k
r
e
n
i
a

I
0
0
I
9
9
C
h
o
r
o
b
a

n
a
d
c
i
n
i
e
n
i
o
w
a

I
1
0
I
1
5
Z
e
s
p

s
e
r
c
o
w
o

p
u
c
n
y

I
2
6
I
5
1
C
h
o
r
o
b
y

n
a
c
z
y
z
g
o
w
y
c
h

I
6
0
I
6
9
M
i
a
y
c
a

I
7
0
U
r
a
z
y

S
0
0
T
1
4
C
h
o
r
o
b
y

u
k
a
d
u

o
d
d
e
c
h
o
w
e
g
o

J
0
0
J
9
9
Z
a
p
a
l
e
n
i
e

p
u
c

J
1
2
J
1
8
O
p
a
r
z
e
n
i
a
,

o
d
m
r
o
e
n
i
a

T
2
0
T
3
5
P
r
z
e
w
l
e
k
e

c
h
o
r
o
b
y

d
o
l
n
y
c
h

d
r
g

o
d
d
e
c
h
o
w
y
c
h
J
4
0
J
4
7
C
i
a

p
o
r
d

p
o
g

O
0
0
O
9
9

b
e
z

O
8
0

i

O
8
4
Mczyni Kobiety
90
Tabela 3.1. Wspczynniki rzeczywiste i standaryzowane hospitalizacji z powodu gwnych przyczyn
w Polsce w 2006 r. (na 100 tys. ludnoci)
Rozpoznania
Wsp. rzeczywiste Wsp. standaryzowane
ogem
m-
czyni
kobiety ogem
m-
czyni
kobiety
Wszystkie rozpoznania 18496,4 16993,4 19902,4 18685,3 18383,0 19366,4
Choroby zakane A00-B99 424,7 462,8 389,1 511,5 549,8 474,5
Nowotwory C00-D48 1961,9 1855,0 2062,0 1844,8 1900,9 1883,5
Nowotwory zoliweC00-C97 1394,9 1440,8 1352,0 1310,2 1481,5 1217,2
Zaburzenia wydzielania
zewntrznego E00-E90
466,2 370,8 555,4 447,8 386,4 502,4
Cukrzyca E10-E14 197,4 195,9 198,8 179,6 197,0 161,3
Choroby ukadu nerwowego G00-
H95
1152,0 1093,5 1206,7 1129,4 1155,0 1106,7
Choroby ukadu krenia I00-I99 2912,4 3026,7 2805,5 2561,7 3091,2 2144,1
Choroba nadcinieniowa I10-I15 345,8 276,8 410,4 310,3 274,0 329,2
Choroba niedokrwienna serca I20-I25 855,5 1038,5 684,3 761,0 1052,6 527,2
Zawa serca I21-I22 208,0 269,1 150,8 182,0 274,3 109,2
Inne choroby serca I26-I51 885,8 890,8 881,1 761,7 921,6 641,1
Choroby naczy mzgowych I60-I69 394,6 386,0 402,7 335,0 400,2 283,8
Miadyca I70 127,6 165,4 92,2 110,9 174,0 63,8
Choroby ukadu oddechowego J00-
J99
1414,0 1659,4 1184,6 1590,3 1946,5 1309,5
Zapalenie puc J12-J18 394,6 453,0 339,9 460,1 564,5 380,1
Przewleke choroby dolnych drg
oddechowych J40-J47
346,1 422,5 274,5 320,1 446,5 236,6
Choroby ukadu trawiennego K00-
K93
1652,7 1691,5 1616,4 1614,6 1748,4 1504,0
Choroby wtroby K70-K77 104,8 133,7 77,8 100,2 132,1 71,6
Choroby ukadu moczowo
pciowego N00-N99
1684,2 1073,5 2255,6 1633,0 1122,1 2173,6
Niewydolno nerek N17-N19 150,0 172,6 128,8 135,3 176,1 104,5
Cia pord pog O00-O99 bez O80
i O84
1024,4 0,0 1982,6 926,1 0,0 1880,3
Objawy, cechy chorobowe R00-R99 691,2 665,2 715,6 703,3 706,8 712,4
Urazy i zatrucia S00-T98 1625,7 2146,5 1138,5 1599,1 2105,1 1083,8
Urazy S00-T14 1320,2 1766,2 903,0 1289,6 1723,5 845,9
Oparzenia, odmroenia T20-T35 40,0 57,3 23,8 47,4 64,8 30,5
Zatrucia T36-T65 120,0 141,2 100,3 120,6 139,2 103,1
91
Tabela 3.2. Wspczynniki rzeczywiste i standaryzowane hospitalizacji mieszkacw miast z powodu
gwnych przyczyn w Polsce w 2006 r. (na 100 tys. ludnoci)
Rozpoznania
ogem
m-
czyni
kobiety ogem
m-
czyni
kobiety
Nowotwory C00-D48 1961,9 1855,0 2062,0 1844,8 1900,9 1883,5
Nowotwory zoliwe C00-C97 1574,8 1595,5 1556,0 1437,2 1611,5 1349,3
zewntrznego E00-E90
489,6 395,0 575,0 473,8 414,2 526,9
Cukrzyca E10-E14 198,6 208,0 190,1 179,6 207,0 155,5
H95
1252,7 1186,1 1312,8 1231,6 1262,0 1207,4
Zawa serca I21-I22 220,8 294,1 154,5 190,7 294,8 112,7
Miadyca I70 128,0 165,3 94,2 111,2 171,7 67,4
J99
1368,5 1586,2 1171,9 1614,6 1924,9 1368,7
Zapalenie puc J12-J18 367,1 422,7 316,8 450,3 547,8 377,2
oddechowych J40-J47
298,8 339,6 261,8 285,9 367,8 232,7
K93
1714,4 1774,8 1659,8 1665,7 1824,6 1539,9
pciowego N00-N99
1804,9 1143,9 2401,9 1722,9 1196,4 2250,4
i O84
1020,3 0,0 1941,9 911,6 0,0 1827,3
Urazy S00-T14 1299,5 1736,0 905,3 1287,1 1707,9 867,1
Zatrucia T36-T65 138,3 163,1 115,9 138,6 159,5 120,0
92
Tabela 3.3. Wspczynniki rzeczywiste i standaryzowane hospitalizacji mieszkacw wsi z powodu
gwnych przyczyn w Polsce w 2006 r. (na 100 tys. ludnoci)
Rozpoznania
ogem
m-
czyni
kobiety ogem
m-
czyni
kobiety
Nowotwory C00-D48 1558,2 1548,6 1567,7 1533,7 1634,2 1529,1
Nowotwory zoliwe C00-C97 1116,2 1211,2 1022,3 1102,6 1286,1 986,6
zewntrznego E00-E90
428,2 333,2 522,0 410,4 346,6 468,1
Cukrzyca E10-E14 194,7 177,0 212,2 180,7 182,2 173,7
H95
992,7 952,8 1032,1 979,1 1003,2 954,9
Zawa serca I21-I22 186,6 230,0 143,8 166,4 240,6 102,7
Miadyca I70 126,6 164,9 88,9 109,2 175,2 56,7
J99
1477,9 1759,2 1200,2 1565,5 1983,4 1231,3
Zapalenie puc J12-J18 434,6 495,0 375,0 474,4 587,7 384,3
oddechowych J40-J47
417,5 542,6 294,0 376,0 562,3 246,5
K93
1550,0 1560,5 1539,6 1529,2 1626,1 1445,0
pciowego N00-N99
1494,6 967,0 2015,4 1488,1 1013,1 2041,7
i O84
1026,9 0,0 2040,7 944,2 0,0 1957,5
Urazy S00-T14 1340,2 1793,7 892,5 1297,8 1746,3 816,0
Zatrucia T36-T65 90,5 106,8 74,5 92,0 107,3 75,9
93
urazw. Mczyni hospitalizowani s rwnie dwukrotnie czciej z powodu niedokrwien-
nej choroby serca, ale ju choroba nadcinieniowa jest czciej przyczyn hospitalizacji
kobiet (prawie o 20% czciej). Rwnie rzadziej ni kobiety mczyni s hospitalizowani
z powodu chorb ukadu moczowo-pciowego a take zaburze endokrynologicznych.
W tabelach 3.2 i 3.3 przedstawiono standaryzowane i rzeczywiste wspczynniki ho-
spitalizacji w miastach i na wsi. Po wyeliminowaniu rnic zwizanych z niejednakow
struktur wieku, mczyni mieszkajcy w miastach byli o 14% czciej hospitalizowani ni
mieszkacy wsi natomiast mieszkanki miast o 10% czciej ni mieszkanki wsi. Moe by
to wynikiem z jednej strony z mniejszej dostpnoci do leczenia szpitalnego dla mieszka-
cw wsi a z drugiej z troch innej sytuacji epidemiologicznej. Na rycinie 3.3 przedstawiono
szczegowe porwnanie wspczynnikw hospitalizacji mczyzn i kobiet z miast i wsi
w rozbiciu na poszczeglne grupy rozpozna. Jak wida dla wikszoci rozpozna wsp-
czynniki hospitalizacji zarwno mczyzn jak i kobiet z miast byy wysze. Szczeglnie
dua rnica dotyczy zatru preparatami farmakologicznymi i innymi substancjami w tym
alkoholem (odpowiednio 45% i 58% u mczyzn i kobiet). Znaczna rnica w czstoci
hospitalizacji mieszkacw miast i wsi wystpuje rwnie w przypadku chorb wtroby
(o przeszo 40% u mczyzn i 60% u kobiet). Chorobami czciej hospitalizowanymi
u mieszkacw wsi ni miast byy przewleke choroby ukadu oddechowego u mczyzn
oraz skutki oparze i odmroe (o 12% czciej na wsi).
3.3. Struktura przyczyn hospitalizacji wedug wieku w Polsce
W celu pogbienia informacji dotyczcych struktury hospitalizacji przeprowadzono
analiz przyczyn pobytu w szpitalu w 5 letnich grupach wieku dla danych z 2006 r. - osobno
dla mczyzn i kobiet. Jak wida (ryc. 3.4) chopcy w wieku poniej 10 lat hospitalizowani
s najczciej z powodu chorb ukadu oddechowego.
a_zak
Nowotwory
e_wydz
Choroby ukladu nerwowego
h_oko
h_ucho
Choroby ukladu krenia
Choroby ukladu oddechowego
Choroby ukladu trawiennego
q_okolpor
m_kost
n_moczowo - plciowe
q_wady
r_nn
Urazy i zatrucia
Kontakt ze slub zdrowia
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 3. 4. Struktura przyczyn hospitalizacji w Polsce w 2006 r. wg wieku leczonych - PF]\QL
(dane NIZP-PZH)
z_kont
t_uraz
r_nn
q_wady
p_okpor
n_m-p
m_kost
l_skora
k_traw
j_odd
i_kraz
h_ucho
h_oko
g_nerw
f_psych
e_wydz
d_krew
c_now
a_zak
94
Trzeba zwrci uwag, e o duej czstoci hospitalizacji chopcw poniej 5 lat z powodu
czynnikw wpywajcych na kontakt ze sub zdrowia decyduj kodowane w tej kategorii
przyczyn urodzenia prawidowe. Powyej 10 lat zaczynaj dominowa urazy i zatrucia a obok
nich choroby ukadu trawiennego. Sytuacja ta utrzymuje si do 45 roku ycia kiedy wrd
przyczyn hospitalizacji zaczynaj dominowa choroby ukadu krenia. Od 50 roku ycia
do chorb ukadu krenia dochodz nowotwory, ktre swe maksimum wrd hospitalizacji
osigaj w grupie wieku 65-69 lat nie przekraczajc jednak co do czstoci chorb ukadu
krenia, ktre a do najstarszej grupy wieku zwikszaj swoje znaczenie wrd przyczyn
hospitalizacji mczyzn. W starszych grupach wieku zwiksza si te znaczenie udzia chorb
ukadu oddechowego jako przyczyny pobytu mczyzn w szpitalu.
Nieco inaczej przedstawia si struktura hospitalizacji kobiet (ryc. 3.5). W wieku do 10 lat
podobnie jak w przypadku chopcw jako gwna przyczyna hospitalizacji dominuj choroby
ukadu oddechowego. Urazy i zatrucia s lat najczstsz przyczyn hospitalizacji tylko w przypadku
dziewczt w wieku 10-14. Poczwszy od grupy wieku 15-19 lat a do 39 lat dominuj powikania
ciy, porodu i poogu przy rwnoczesnym wzrocie znaczenia chorb ukadu moczowo - pciowego
w stopniu znacznie wikszym ni u mczyzn. Od 60 roku ycia wrd przyczyn hospitalizacji
kobiet zaczynaj dominowa choroby ukadu krenia i ta sytuacja trwa do najstarszych grup wie-
ku, stopniowo bardziej ni u mczyzn maleje udzia nowotworw. Choroby zakane s znaczc
przyczyn hospitalizacji obu pci tylko w najmodszych grupach wieku natomiast w starszych
grupach wieku ich udzia wrd przyczyn hospitalizacji jest wikszy u mczyzn.
3.4. Zmiany hospitalizacji w czasie
Czsto hospitalizacji mieszkacw Polski w latach 1980 2006 (ryc. 3.6) ulega wzrostowi
o 45% lecz wzrost ten by niewielki w latach osiemdziesitych a wyrane przyspieszenie miao
miejsce od 1999 roku tzn. po wprowadzeniu zmiany finansowania w systemie opieki zdrowotnej
(powstanie kas chorych). Dane z ostatnich lat wskazuj, e jestemy obecnie (2006 r.) na poziomie
a_zak
Nowotwory e_wydz
h_oko h_ucho
Choroby ukladu oddechowego
Choroby ukladu trawiennego
q_wady
m_kost
n_moczowo - plciowe
r_nn
Cia, pord, polg
Urazy i zatrucia
Kontakt ze slub zdrowia
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 3.5. Struktura przyczyn hospitalizacji w Polsce w 2006 r. wg wieku leczonych - kobiety
(dane NIZP-PZH)
z_kont
t_uraz
r_nn
q_wady
p_okpor
o_ciaza
n_m-p
m_kost
l_skora
k_traw
j_odd
i_kraz
h_ucho
h_oko
g_nerw
f_psych
e_wydz
d_krew
c_now
a_zak
95
redniej unijnej w zakresie czstoci hospitalizacji. Jak wida rozpito czstoci hospitalizacji w
krajach UE jest prawie trzykrotna i najczciej hospitalizowani s mieszkacy Austrii a najrzadziej
mieszkacy Cypru. Tak due rnice wynikaj prawdopodobnie obok rzeczywistych potrzeb
medycznych take z powodu innej organizacji systemu opieki zdrowotnej m.in. wzajemnej relacji
wiadcze udzielanych w opiece podstawowej, specjalistycznej i stacjonarnej. Pewne znaczenie
moe mie niejednakowa kompletno zbieranych danych.
3.5. Hospitalizacja wedug wybranych przyczyn w Polsce i innych krajach Unii
Europejskiej
W celu porwnania hospitalizacji w Polsce z hospitalizacj w innych krajach UE
przedstawiono wspczynniki hospitalizacji ogem oraz dla wybranych przyczyn wg wieku
w postaci wykresw liniowych.
Ogem mona stwierdzi, e zarwno wrd mczyzn jak i kobiet najczciej leczeni
s w szpitalach najmodsi i najstarsi a wic niemowlta i osoby po 75 roku ycia (ryc. 3.7
i 3.8). Wrd kobiet dodatkowo dua grupa w wieku od 20 do 34 lat przebywa w szpitalu
gwnie w zwizku z ci i porodem. Jeli chodzi o porwnanie z innymi krajami UE to
mona powiedzie, e w Polsce czstoci hospitalizacji s zblione z pewnym jednak nad-
miarem w grupie najmodszych i rzadsz ni w wielu innych krajach hospitalizacj osb
najstarszych. Zwraca uwag wysoka hospitalizacja najstarszych, po 80 roku ycia, mczyzn
i kobiet w Finlandii, Austrii i Danii.
Choroby ukadu krenia (ryc. 3.9 i 3.10) we wszystkich porwnywanych krajach s
hospitalizowane ju najmodszych grup wieku ale wyrany wzrost widoczny jest okoo
50 roku ycia z tym, e nieco wczeniej i na wyszym poziomie u mczyzn ni u kobiet.
Zwracaj uwag wysokie, wspczynniki hospitalizacji w grupie najstarszych osb w Fin-
landii i na Litwie.
Ryc. 3.6. WspIczynniki hospitaIizacji w PoIsce i innych krajach UE w Iatach 1970-2006 (dane WHO
HFA DB)
Austria; 2729
Cypr; 790
Polska
UE27
0
500
1000
1500
2000
2500
3000

1
9
7
0

1
9
7
2

1
9
7
4

1
9
7
6

1
9
7
8

1
9
8
0

1
9
8
2

1
9
8
4

1
9
8
6

1
9
8
8

1
9
9
0

1
9
9
2

1
9
9
4

1
9
9
6

1
9
9
8

2
0
0
0

2
0
0
2

2
0
0
4
W
s
p
.

n
a

1
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Austria
Belgia
Bugaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Wgry
Irlandia
Wochy
otwa
Litwa
Luksemburg
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Sowacja
Sowenia
Hiszpania
Szwecja
Wlk.Brytania
UE27
96
Czsto hospitalizacji z powodu nowotworw (ryc.3.11 i 3.12) w poszczeglnych
grupach wieku w Polsce wyglda troch inaczej ni w pozostaych krajach UE, zwaszcza
w przypadku kobiet. W nieco modszym wieku pojawia si w Polsce szczyt hospitalizacji,
ktry dla mczyzn przypada na 70 - 74 lata a u kobiet na 60 - 64 lata. Natomiast w wik-
szoci krajw najwysza jest czsto hospitalizacji w wieku 75-84 u mczyzn a u kobiet
w wieku 70-74 oraz starszym. Krajami o najwyszych wspczynnikach hospitalizacji
zarwno wrd mczyzn jak i kobiet s Wgry i Austria.
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.8. HospitaIizacja ogIem w PoIsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni dostpny rok
kobiety (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
Wielka Brytania 2005
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3.7. HospitaIizacja ogIem w PoIsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni dostpny rok
mczyni (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
97
Urazy i zatrucia stanowi jedn z waniejszych przyczyn hospitalizacji zwaszcza
u mczyzn gdy s rwnoczenie jedn z gwnych przyczyn zgonw (ryc. 3.13 i 3.14).
Naley zwrci uwag e wspczynniki hospitalizacji powodu tej grupy przyczyn m-
czyzn w wieku poniej 60 lat s w Polsce stosunkowo wysokie na tle innych krajw, na-
tomiast wspczynniki hospitalizacji w wieku powyej 70 lat stosunkowo niskie. Rwnie
czsto hospitalizacji starszych kobiet naley do niskich. Rozpito wspczynnikw
0
50
100
150
200
250
300
350
400
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3. 9. Hospitalizacja z powodu chorb ukadu krenia w Polsce i innych krajach UE wg wieku,
ostatni dostpny rok - mczyni (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
0
50
100
150
200
250
300
350
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3. 10. HospitaIizacja z powodu chorb ukIadu krenia w PoIsce i innych krajach UE wg wieku,
ostatni dostpny rok - kobiety (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
98
hospitalizacji w poszczeglnych krajach w tych grupach wieku jest bardzo dua i trudna
do wytumaczenia.
Poniej przedstawiono rwnie kilka szczegowych rozpozna, dla ktrych obserwuje
si charakterystyczne rnice midzy analizowanymi krajami.
Polacy w wieku 40-74 lata s hospitalizowani z powodu zawau serca czciej ni miesz-
kacy innych krajw (ryc. 3.15 i 3.16). Nadspodziewanie wysoki wspczynnik hospitalizacji
z powodu zawau serca obserwuje si w najstarszych grupach wieku w Finlandii.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.12. Hospitalizacja z powodu nowotworw w Polsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
dostpny rok - kobiety (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
0
20
40
60
80
100
120
140
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3.11. Hospitalizacja z powodu nowotworw w Polsce i innych krajach UE wg wiek, ostatni
dostpny rok - mczyni (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
99
Mczyni s znacznie rzadziej hospitalizowani z powodu choroby nadcinieniowej
ni kobiety w prawie wszystkich analizowanych krajach (ryc. 3.17 i 3.18).
Hospitalizacja z powodu tej przyczyny w Polsce jest wysza ni w wikszoci krajw
UE zarwno w przypadku mczyzn jak i kobiet. Mona przypuszcza, e w innych krajach
leczenie nadcinienia ttniczego odbywa si w wikszym stopniu poza szpitalami a wic
w opiece podstawowej i specjalistycznej.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3.13. HospitaIizacja z powodu urazw i zatruc w PoIsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
Austria 2005
Belgia 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Norway 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.14. Hospitalizacja z powodu urazw i zatru w Polsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
100
Rwnie ciekawy jest rozkad wspczynnikw hospitalizacji wedug wieku z powodu
zapalenia puc (ryc. 3.19 i 3.20). Zarwno u mczyzn jak i kobiet zaznaczaj si dwa okresy
nasilenia hospitalizacji u osb najmodszych i najstarszych, Charakterystycznym jest, e
w Polsce znacznie czciej ni w innych krajach hospitalizuje si niemowlta a w mniejszym
stopniu rwnie dzieci do lat 10, natomiast rzadziej osoby po 75 roku ycia.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.16. HospitaIizacja z powodu zawaIw serca w PoIsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
dostpny rok - kobiety (dane WHO HMDB, NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
0
10
20
30
40
50
60
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3. 15. Hospitalizacja z powodu zawaw serca w Polsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
101
3.6. Dugo hospitalizacji
rednia dugo pobytu w szpitalach w Polsce (ryc. 3.21.) ulegaa systematycznemu
zmniejszeniu od 1990 roku z 13 do 7 dni, a wic prawie o poow. Podobn sytuacj obser-
wuje si w pozostaych krajach UE z tym, e obecnie dugo pobytu w szpitalu w Polsce
naley do najkrtszych w krajach UE (6,7 dnia przy redniej unijnej 9,2 dnia). Nisze rednie
pobyty w szpitalu obserwuje si jedynie w Szwecji i Danii.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3.17. Hospitalizacja z powodu choroby nadcinieniowej w Polsce i innych krajach UE wg wieku,
ostatni dostpny rok - mczyni (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
0
5
10
15
20
25
30
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.18. Hospitalizacja z powodu choroby nadcinieniowej w Polsce i innych krajach UE wg wieku,
ostatni dostpny rok - kobiety (dane WHO HMBD i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
102
Poniej przedstawiono dugoci pobytu w szpitalu osb hospitalizowanych z powodu
przyczyn, dla ktrych postpowanie lecznicze powinno by porwnywalne w krajach Unii
Europejskiej. Jako przykadowe rozpoznania wybrano zam, zawa serca i choroby wy-
rostka robaczkowego.
Przecitna dugo pobytu w szpitalu z powodu leczenia zamy w Polsce naley do
najduszych w krajach UE (ryc. 3.22). Wynosi ona w naszym kraju okoo 3 dni dla osb
powyej 20 lat, podczas gdy w wikszoci krajw okoo dwch dni.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0
k
o
b
i
e
t
Ryc. 3.20. HospitaIizacja z powodu zapaIenia pIuc w PoIsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
0
20
40
60
80
100
120
140
160
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
W
s
p
.
n
a
1
0
0
0
m
c
z
y
z
n
Ryc. 3.19. Hospitalizacja z powodu zapalenia puc w Polsce i innych krajach UE wg wieku, ostatni
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wochy 2004
otwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Sowacja 2005
Sowenia 2005
Hiszpania 2005
103
rednia dugo pobytu w szpitalu z powodu zawau serca w Polsce waha si od 5
do 8 dni w zalenoci od wieku (ryc. 3.23). Wzrost dugoci hospitalizacji wraz wiekiem
przebiega podobnie jak w innych krajach UE ale, co warto podkreli, hospitalizacje s
przecitnie krtsze.
rednia dugo pobytu w szpitalu w zwizku z chorobami wyrostka robaczkowego
jest w Polsce dusza ni w wikszoci krajw UE (ryc. 3. 24). Dotyczy to chorych do 70
Ryc. 3. 21. Przecitna dugo pobytu w szpitalu w Polsce i innych krajach UE (dane WHO HFA DB)
6,7
9,2
0
5
10
15
20
25
30
1
9
7
0
1
9
7
2
1
9
7
4
1
9
7
6
1
9
7
8
1
9
8
0
1
9
8
2
1
9
8
4
1
9
8
6
1
9
8
8
1
9
9
0
1
9
9
2
1
9
9
4
1
9
9
6
1
9
9
8
2
0
0
0
2
0
0
2
2
0
0
4
2
0
0
6
L
i
c
z
b
a

d
n
i
Austria
Belgia
Bugaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Niemcy
Grecja
Wgry
Irlandia
Wochy
otwa
Litwa
Luksemburg
Holandia
Polska
Portugalia
Rumunia
Sowacja
Sowenia
Hiszpania
Szwecja
Wlk.Brytania
UE27 Ryc_3.22
Page 1
0
2
4
6
8
10
12
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
L
i
c
z
b
a

d
n
i
Ryc. 3.22. DIugoc pobytu w szpitaIu z powodu zacmy w PoIsce i innych krajach UE
wg wieku - ogIem, ostatni dostpny rok (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Hiszpania 2005
104
roku ycia gdy starsi s leczeni w Polsce wyranie krcej ni w wikszoci analizowanych
krajw.
3.7 miertelno szpitalna
miertelno szpitalna Polsce ulegaa nieznacznemu zmniejszeniu w latach 2003-
2006 z 2,3% do 2,1% ogem dla wszystkich przyczyn hospitalizacji. Najwiksze zmiany
obserwuje si w zakresie nowotworw ogem z 5% na 3,6% oraz w chorobach ukadu
0
5
10
15
20
25
0 1 -
4
5 -
9
10 -
14
15 -
19
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
L
i
c
z
b
a

d
n
i
Ryc. 3.24. DIugoc pobytu w szpitaIu z powodu choroby wyrostka robaczkowego w PoIsce i innych
krajach UE wg wieku - ogIem, ostatni dostpny rok (dane WHO HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
0
5
10
15
20
25
20 -
24
25 -
29
30 -
34
35 -
39
40 -
44
45 -
49
50 -
54
55 -
59
60 -
64
65 -
69
70 -
74
75 -
79
80 -
84
85 -
89
90 -
94
95 +
L
i
c
z
b
a

d
n
i
Ryc. 3.23. DIugoc pobytu w szpitaIu z powodu zawaIu serca w PoIsce i innych krajach UE
wg wieku - ogIem, ostatni dostpny rok (dane HMDB i NIZP-PZH)
Austria 2005
Belgia 2005
Cypr 2005
Czechy 2005
Dania 2006
Finlandia 2005
Francja 2004
Niemcy 2005
Wgry 2005
Irlandia 2005
Wlochy 2004
Lotwa 2006
Litwa 2006
Holandia 2005
Polska 2006
Portugalia 2005
Slowacja 2005
Slowenia 2005
Hiszpania 2005
105
22
20
18
16
8
9
0
5
10
15
20
25
1980 1987 1990 1996 2005 2006
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 3. 25. mierteInoc szpitaIna w okresie 30 dni osb hospitaIizowanych z powodu zawaIu serca
w Polsce, 1980-2005 (dane NIZP-PZH)
krenia, ogem z 6,3% na 5,9%. miertelno szpitalna z powodu innych przyczyn nie
ulegaa zmianom w ostatnich 4 latach i najwysza bya dla chorb ukadu oddechowego
3%, ukadu wydzielania wewntrznego 2,3%, chorb ukadu trawiennego 1,7%, stanw
rozpoczynajcych si w okresie okooporodowym 1,4% i chorb zakanych 1%.
Wskanik miertelnoci szpitalnej w przypadku niektrych chorb moe by miernikiem
jakoci leczenia. OECD
5
wrd wskanikw rekomendowanych do oceny usug medycznych
przyjo dwa odnoszce si do miertelnoci szpitalnej. Pierwszy to miertelno szpitalna
w okresie 30 dni osb hospitalizowanych z powodu zawau serca, drugi dotyczy miertel-
noci osb hospitalizowanych z powodu udaru mzgu.
Z danych NIZP-PZH wida (ryc. 3.25), e miertelno w zawale seca zmalaa w latach
1980-2005 z 22% do 8%, przy nieznacznym wzrocie w 2006 r. co jest dowodem duego
wzrostu efektw dziaalnoci lekarzy kardiologw. Rwnoczenie sytuacja w Polsce na tle
innych krajw czonkw OECD w ostatnich latach jest korzystna (ryc. 3.26).
Inaczej wyglda sytuacja w przypadku udarw mzgu (ryc. 3.27 i 3.28). miertelno
szpitalna (30 dniowa) osb leczonych z powodu zatoru mzgu w Polsce naley do naj-
wyszych (36,9%) wrd krajw OECD. Nieco lepsza sytuacja ma miejsce w przypadku
miertelnoci z powodu krwotoku mzgowego (11,6%).
PODSUMOWANIE:
1. W roku 2006 hospitalizowano w Polsce 2 900 tys. mczyzn. (1700 na 10 tys.) i 3 500
tys. kobiet (2000 na 10 tys.). Najczciej pacjenci szpitali byli leczeni z powodu chorb
ukadu krenia (16% hospitalizowanych), a nastpnie nowotworw ogem (11%),
5 Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
106
0 5 10 15
Austria (2004)
Slowacja (2005)
Niemcy (1999)
Portugalia (2005)
Wlk.Brytania (2003-04)
Finlandia (2005)
Irlandia (2003)
Japonia (2005)
Hiszpania (2004)
rednia OECD
Kanada (2005)
Wlochy (2004)
Czechy (2004)
Holandia (2005)
Szwecja (2005)
Szwajcaria (2005)
POLSKA (2005)
Norwegia (2005)
Francja (2005)
Dania (2005)
Islandia (2005)
Australia (2005)
Nowa Zelandia (2006)
Procent
Ryc. 3. 26. mierteInoc szpitaIna w okresie 30 dni osb
hospitaIizowanych z powodu zawaIu serca w krajach OECD,
(dane OECD)
107
36,9
35,0
32,0
30,9
30,6
29,9
29,9
28,6
28,5
28,4
27,3
26,9
25,1
24,9
24,3
23,9
23,6
21,0
19,0
18,6
17,0
15,6
12,5
10,9
0 10 20 30 40
POLSKA (2005)
Korea (2004)
Meksyk (2005)
Islandia (2005)
Kanada (2005)
Holandia (2005)
Hiszpania (2004)
Slowacja (2005)
Czechy (2004)
Francja (2005)
Portugalia (2005)
rednia OECD
Australia (2001-2005)
Wlochy (2005)
Irlandia (2003)
Dania (2005)
Niemcy (1999)
Norwegia (2005)
Szwecja (2005)
Austria (2004)
Finlandia (2005)
Japonia (2005)
Procent
Ryc. 3. 27. mierteInoc szpitaIna w okresie 30 dni osb
hospitalizowanych z powodu zatoru mzgu (dane OECD)
108
20,1
15,2
13,1
12,2
12,0
11,9
11,9
11,6
11,5
11,3
11,2
10,9
10,1
9,4
9,2
8,5
8,4
8,0
8,0
7,2
6,3
5,8
5,5
3,3
0 5 10 15 20 25
Meksyk (2005)
Korea (2004)
Kanada (2005)
Slowacja (2005)
Czechy (2004)
Australia (2005)
POLSKA (2005)
Hiszpania (2004)
Irlandia (2003)
Francja (2005)
Niemcy (1999)
rednia OECD
Portugalia (2005)
Holandia (2005)
Wlochy (2004)
Szwecja (2005)
Norwegia (2005)
Austria (2004)
Dania (2005)
Finlandia (2005)
Islandia (2005)
Japonia (2005)
Procent
Ryc. 3.28. mierteInoc szpitaIna w okresie 30 dni osb
hospitalizowanych z powodu krwotoku mzgowego (dane OECD)
109
chorb ukadu moczowo-pciowego, trawiennego oraz urazw i zatru (po okoo 9%
hospitalizowanych).
2. Mczyni hospitalizowani s nieco czciej ni kobiety z powodu prawie wszystkich
przyczyn. Wyjtek stanowi choroby ukadu moczowo pciowego, nadcinienie ttnicze
i zaburzenia endokrynologiczne.
3. Mczyni i kobiety z miast s hospitalizowani czciej odpowiednio o 20 i 15%
ni mieszkacy wsi. S jednak przyczyny jak choroby dolnych drg oddechowych,
odmroenia i oparzenia i w przypadku kobiet choroba nadcinieniowa oraz choroby
naczy mzgowych, z powodu ktrych czciej hospitalizowani s mieszkacy wsi.
4. Dynamika hospitalizacji w Polsce miaa charakter podobny jak w innych krajach UE
w latach osiemdziesitych lecz od roku 1999 nastpi szybszy wzrost spowodowany
zmian systemu fnansowania ochrony zdrowia. Polska pozostaje jednak w grupie krajw
UE o niszej od redniej czstoci hospitalizacji ogem.
5. Hospitalizacji ludnoci w Polsce rni si od wikszoci krajw UE du czstoci
leczenia najmodszych rocznikw (poniej 5 lat), przy znacznie rzadszej hospitalizacji
osb najstarszych, powyej 75 roku ycia.
6. Polska wyrnia si spord innych krajw UE wysokimi wspczynnikami hospitalizacji
z powodu nadcinienia ttniczego w prawie wszystkich grupach wieku oraz z powodu
zawau serca w modszym i rednim wieku.
7. Dugo pobytu w szpitalu dla wszystkich przyczyn ogem w Polsce naley do naj-
krtszych w krajach UE ale dla niektrych rozpozna naley do najduszych jak to ma
miejsce w przypadku wyrostka robaczkowego czy zamy.
8. Stosunkowo niska obecnie na tle innych krajw miertelno szpitalna w Polsce
w przypadku zawau serca wskazuje na dobr jako leczenia szpitalnego w tym za-
kresie. Wysoka jest natomiast w porwnaniu z innymi krajami miertelno w udarach
mzgu.
4. ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZOLIWE
Bogdan Wojtyniak, Mirosaw Wysocki, Pawe Goryski
Dane dotyczce zachorowa na nowotwory zoliwe na szczeblu regionalnym s zbierane
i analizowane przez Wojewdzkie Rejestry Nowotworw (WRN). Rejestracja nowotworw
oparta jest na karcie zgoszenia nowotworu zoliwego (MZ-N1) wypenianej przez leka-
rza, ktry rozpozna u pacjenta wystpowanie nowotworu, i przesyanej do WRN. WRN
przesyaj zbiory roczne do Krajowego Rejestru Nowotworw w Zakadzie Epidemiologii
i Prewencji Nowotworw Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skodowskiej-Curie (CO)
w Warszawie. Stopie kompletnoci oglnopolskich informacji dotyczcych zachorowa
na nowotwory, wedug oceny CO poprawia si i w 2005 r. niedorejestrowanie zgosze
zachorowa szacowano na 8%. le wygldaa sytuacja w latach 1997-1998 gdy w zwiz-
ku ze strajkami lekarzy wystpiy due braki w dokumentacji medycznej co praktycznie
uniemoliwio analiz danych o zachorowaniach i zgonach w odniesieniu do wszystkich
chorb w tym nowotworowych. Rwnie w 1999 r. niedorejestrowanie zachorowa na no-
wotwory byo dosy wysokie, na poziomie 14%, przy czym np. w wojewdztwie dzkim
niedorejestrowanie wynosio ok. 40%. Szacuje si, e w 2005 r. w woj. kujawsko-pomorskim
i mazowieckim niedorejestrowanie wynosio blisko 25%. Due rnice w kompletnoci
rejestracji pomidzy wojewdztwami praktycznie prawie uniemoliwia ocen regionalnego
zrnicowania zachorowalnoci na nowotwory zoliwe w Polsce.
CO publikuje corocznie na podstawie danych z rejestru biuletyn pt. Nowotwory zo-
liwe w Polsce. Ponadto dane o liczbie zachorowa i zgonw, wspczynniki zapadalnoci
i umieralnoci wg umiejscowie, pci, grup wieku oraz wojewdztw s dostpne w inter-
netowej bazie danych (http://epid.coi.waw.pl/krn). W poniszym opracowaniu korzystano
z danych zawartych we wspomnianych biuletynach i w bazie danych Centrum Onkologii
oraz oblicze wasnych na ich podstawie. Ostatnie dostpne dane CO dotycz roku 2005.
Do pokazania sytuacji Polski na tle innych krajw Unii Europejskiej wykorzystano
dane z publikacji Cancer Screening in the European Union, Report on the implementation
of the Council Recommendation on cancer screening. International Agency for Research
on Cancer, Directorate General for Health and Consumers, European Communities, 2008
oraz z materiaw rdowych do niej, ktrymi byy prace: Ferlay J, Autier P, Boniol M,
Heanue M, Colombet M, Boyle P. Estimates of the cancer incidence and mortality in Europe
in 2006. Ann Oncol 2007; doi:10.1093/annonc/mdl498, Arbyn M, Raifu AO, Autier P, Ferlay
J. Burden of cervical cancer in Europe: estimates for 2004. Ann Oncol 2007; doi: 10.1093/
annonc/mdm079v2., letters to the editor. Ann Oncol 2007; doi:10.1093/annonc/mdm377.
Naley podkreli, e s to dane szacowane ale dziki zastosowaniu przez specjalistw
z IARC (Midzynarodowa Agencja do Bada nad Rakiem) jednolitej metodyki uwaa si,
ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZOLIWE
112
e dobrze oddaj aktualny poziom i zrnicowanie zachorowa na nowotwory zoliwe
w krajach Unii Europejskiej.
W roku 2005 zarejestrowano ogem 63984 zachorowa na nowotwory zoliwe m-
czyzn i 61688 zachorowa kobiet co oznacza, e w przeliczeniu na 100 tys. ludnoci danej
pci zachorowao 347 mczyzn i 313 kobiet. Uwzgldniajc niepen kompletno rejestracji
zachorowa Centrum Onkologii szacuje, e liczba zachorowa mczyzn wyniosa okoo
70 tys. a kobiet 66 tys. (wspczynniki zapadalnoci wynosiyby odpowiednio 379 na 100
tys. mczyzn i 335 na 100 tys. kobiet).
Standaryzowany (wedug europejskiej struktury wieku) wspczynnik rejestrowanej
zachorowalnoci mczyzn w 2005 r. wynosi 366,9 a kobiet 264,4 na 100 tys. co oznacza i
ryzyko zachorowania na nowotwory mczyzn byo co najmniej (ze wzgldu na troch wik-
sz niekompletno rejestracji zachorowa mczyzn) o 40% wiksze ni kobiet. Nadwyka
zapadalnoci mczyzn w stosunku do kobiet zwikszaa si od lat 60. (w 1965 r. wynosia
5%) do roku 1990 gdy wynosia 53% i od tego czasu wykazuje tendencj spadkow.
Wspczynniki zachorowalnoci na nowotwory zoliwe w roku 2005 wzrosy w sto-
sunku do roku 1999 w prawie wszystkich grupach wieku kobiet, natomiast w przypadku
mczyzn obserwujemy spadek zachorowalnoci w rednim wieku 35-64 lata oraz wrd
modziey w wieku 15-24 lata (ryc. 4.1). Zwraca uwag wyrany wzrost zachorowalnoci
kobiet w wieku 55-64 lata przy spadku zachorowalnoci mczyzn w tym wieku. Byo to
zwizane z duym wzrostem zapadalnoci kobiet w tym wieku na raka puc (o ok. 40%)
i raka sutka (o blisko 30%).
Struktura zapadalnoci wg umiejscowienia nowotworu jest oczywicie rna dla m-
czyzn i kobiet. U mczyzn dominuje zachorowalno na nowotwory zoliwe oskrzela
i puca (w 2005 r. 15248 zarejestrowanych przypadkw, 82,6 na 100 tys. mczyzn), ktra
bya dwukrotnie wysza od zapadalnoci na nastpny w kolejnoci nowotwr jelita grubego,
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ Oglem std.
P
r
o
c
e
n
t

z
m
i
a
n
y
Ryc. 4.1. Zmiany (w %) wspIczynnikw zachorowaInoci na nowotwory zIoIiwe w 2005 r. w
stosunku do 1999 r. w grupach wieku oraz ogIem (standaryzowanych)
Mczyni Kobiety
113
zgicia esiczo-odbytniczego, odbytnicy, odbytu i kanau odbytu (ICD10 C18-C21)
1
(7614
przypadkw, 41,3/100 tys.). Nastpne w kolejnoci nowotwory zoliwe na ktre zapadali
mczyni w Polsce dotyczyy nastpujcych umiejscowie: gruczou krokowego (prosta-
ty) (7095 przypadkw, 38,4/100 tys.), skry (czerniak i inne) (4955 przypadkw, 26,8/100
tys.), pcherza moczowego (4125 przypadkw, 22,3/100 tys.), odka (3309 przypadkw,
17,9/100 tys.). Zmiany standaryzowanych wspczynnikw zapadalnoci po roku 1999
wskazuj, e systematycznie zwiksza si ryzyko zachorowania mczyzn na nowotwory
zoliwe gruczou krokowego (w okresie 1999-2005 o 44%), skry (o 40%) i jelita grube-
go (o 14%) (ryc. 4.2a). Natomiast najbardziej zmniejsza si ryzyko zachorowania na raka
odka (w latach 1999-2005 spadek o 20%) a na podkrelenie zasuguje rwnie spadek
zachorowa na raka krtani (o14%) oraz oskrzela i puca (o 12%).
Nowotworem zoliwym, na ktry zdecydowanie najczciej choruj kobiet jest rak
sutka (w 2005 r. zarejestrowano 13385 nowych przypadkw, 67,9 na 100 tys. kobiet a wic
czciej ni co pite zachorowanie na nowotwr). Nastpne w kolejnoci umiejscowienia
dotycz jelita grubego (w szerokim rozumieniu, 6373 zachorowania, 32,3/100 tys.), skry
(czerniak i inne, 5544 zachorowania, 28,1/100 tys.), oskrzela i puca (4797 zachorowa,
24,3/100 tys.). Na kolejnych miejscach przyczyn zachorowa kobiet wystpuj nowotwory
trzonu macicy (4196 przypadkw, 21,3/100 tys.), jajnika (3355 przypadkw, 17,0/100 tys.)
oraz szyjki macicy (3263 przypadki, 16,6/100 tys.). Wida zatem wyranie, e u kobiet
dominujc rol w zapadalnoci na nowotwory zoliwe odgrywaj nowotwory charak-
terystyczne dla pci (prawie 40% ogu zachorowa). Zmiany standaryzowanych wsp-
czynnikw zapadalnoci po roku 1999 wskazuj, e systematycznie zwiksza si ryzyko
zachorowania kobiet na nowotwory zoliwe skry (w okresie 1999-2005 o 38%), trzonu
1 Ze wzgldu na trudnoci w okreleniu punktu wyjcia nowotworu w obrbie jelita grubego
w analizach epidemiologicznych przyjo si czne traktowanie tych czterech rozpozna
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Mzg
Trzuska
Krta
Nerka
oldek
Pcherz mocz.
Skra (czerniak+)
Gruczol krokowy
Jelito grube+
Pluco+
Wsp. na 100 tys. mczyzn
Ryc. 4.2a. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci na nowotwory zIoIiwe w PoIsce wg
umiejscowienia nowotworu w latach 1999, 2002 i 2005 - mczyni (obliczenia wlasne na podstawie
danych Centrum Onkologii)
2005
2002
1999
114
macicy (o 18% ale w 2005 r. nie byo wzrostu w stosunku do roku 2004), sutka (o 15%)
oraz oskrzela i puca (o 12%) (ryc. 4.2b).
Korzystajc z oszacowa przygotowanych przede wszystkim przez ekspertw z Mi-
dzynarodowej Agencji do Bada nad Rakiem (IARC), o ktrych wspomniano ju wyej,
porwnano czsto zachorowa na nowotwory zoliwe w 2006 r. w Polsce w stosunku do
innych krajw Unii Europejskiej. Posuono si standaryzowanymi na wiek wspczynnikami
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65
Mzg
Trzuska
Nerka
oldek
Jajnik
Szyjka macicy
Trzon macicy
Pluco+
Skra (czerniak+)
Jelito grube+
Sutek
Wsp. na 100 tys. kobiet
Ryc. 4.2b. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci na nowotwory zIoIiwe w PoIsce wg
umiejscowienia nowotworu w latach 1999, 2002 i 2005 - kobiety (obliczenia wlasne na podstawie danych
Centrum Onkologii)
2005
2002
1999
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650
Bulgaria
Rumunia
Finlandia
Wlk. Brytania
Hiszpania
Szwecja
Slowacja
Holandia
Dania
POLSKA
Austria
Niemcy
Czechy
Wlochy
Litwa
Irlandia
Francja
Belgia
Wgry
Wsp. na 100 tys. ludnoci
Ryc. 4.3. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci na nowotwory zIoIiwe ogIem bez
nowotworw skry (C44) innych ni czerniak w PoIsce i wybranych krajach UE, 2006
(oszacowanie J Ferlay et al. 2007, Ann Oncol, IARC)
Mczyni
Kobiety
115
zachorowalnoci na nowotwory dla najczstszych umiejscowie, przy czym standardem
bya rwnie tzw. europejska struktura wieku. Porwnujc wielko wspczynnikw
w poszczeglnych krajach trzeba pamita, e s one szacowane przez IARC a nie wzite
bezporednio z krajowych rejestrw ze wzgldu na ich niekompletno i z tego powodu maj
wartoci przyblione w stosunku do tych jakie mog wystpowa faktycznie (ale pozostaj
nieznane). Ze wzgldu jednak na ujednolicenie metod szacunku wspczynniki te mog
trafniej pokaza rnice pomidzy krajami i pozycj Polski wrd krajw UE.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
Szwecja
Finlandia
Austria
Wlk. Brytania
Irlandia
Niemcy
Holandia
Dania
Bulgaria
Hiszpania
Slowacja
Francja
Czechy
Rumunia
Wlochy
Litwa
Belgia
POLSKA
Wgry
Ryc. 4.4. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci na nowotwr zIoIiwy tchawicy, oskrzeIa i
pIuca w PoIsce i wybranych krajach UE, 2006 (oszacowanie J Ferlay et al. 2007, Ann Oncol, IARC)
Mczyni
Kobiety
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Dania
Szwecja
Belgia
Finlandia
Francja
Holandia
Austria
Wlk. Brytania
Irlandia
Hiszpania
Czechy
Niemcy
Wlochy
Slowacja
Bulgaria
Wgry
Rumunia
POLSKA
Litwa
Ryc. 4.5. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci na nowotwr zIoIiwy oIdka w PoIsce i
wybranych krajach UE, 2006 (oszacowanie J Ferlay et al. 2007, Ann Oncol, IARC)
Mczyni
Kobiety
116
W Polsce zachorowalno na nowotwory zoliwe ogem z wyczeniem innych ni
czerniak nowotworw zoliwych skry (ICD10 - C44) jest na poziomie zblionym do prze-
citnego dla krajw UE (ryc. 4.3). Do jednej z najwyszych w krajach UE naley w Polsce
zachorowalno mczyzn na raka oskrzela i puca (ryc. 4.4) i na raka odka (ryc. 4.5).
Z wczeniejszych oszacowa (Globocan 2002, patrz Stan zdrowia z roku 2003) wiadomo,
e wysoka na tle innych krajw jest w naszym kraju rwnie zapadalno mczyzn na
raka pcherza moczowego, ktra nie zmniejsza si. Natomiast stosunkowo niska jest za-
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Rumunia
Bulgaria
POLSKA
Slowacja
Czechy
Hiszpania
Dania
Wgry
Holandia
Wlk. Brytania
Wlochy
Litwa
Niemcy
Francja
Austria
Finlandia
Szwecja
Belgia
Irlandia
Wsp. na 100 tys. mczyzn
Ryc. 4.6. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci mczyzn na nowotwr zIoIiwy jeIita
grubego, odbytnicy i odbytu oraz gruczoIu krokowego (prostaty) w PoIsce i wybranych krajach UE,
2006 (oszacowanie J Ferlay et al. 2007, Ann Oncol, IARC)
Prostata
Jelito grube
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140
Rumunia
Litwa
Slowacja
Bulgaria
POLSKA
Czechy
Austria
Hiszpania
Wlochy
Wgry
Finlandia
Niemcy
Wlk. Brytania
Dania
Szwecja
Francja
Holandia
Irlandia
Belgia
Wsp. na 100 tys. kobiet
Ryc.4.7. Standaryzowane wspIczynniki zachorowaInoci kobiet na nowotwr zIoIiwy sutka (2006) i
szyjki macicy (2004) w Polsce i wybranych krajach UE (oszacowanie J Ferlay et al. 2007, Ann Oncol,
IARC, M Arbyn et al. 2007, Ann Oncol)
Sutek
Szyjka macicy
117
chorowalno na raka gruczou krokowego oraz raka jelita grubego, odbytnicy i odbytu
(ryc. 4.6). Mieszkanki Polski charakteryzuj si dosy wysok zachorowalnoci na raka
odka (ryc. 4.5) i na raka szyjki macicy (ryc. 4.7) ale naley zauway pewn popraw
w tym ostatnim przypadku w porwnaniu z sytuacj sprzed czterech lat. Stosunkowo niski
jest w Polsce poziom zachorowa kobiet na raka sutka (ryc. 4.7) a rwnie zachorowania
na raka jelita grubego, odbytnicy i odbytu oszacowane dla roku 2006 na poziomie 27,7/100
tys. kobiet s nisze ni w wikszoci krajw UE (redni wspczynnik dla UE25 wynosi
35,6/100 tys.).
Zblionemu do redniego dla krajw UE poziomowi zachorowalnoci na nowotwory
zoliwe w Polsce towarzyszy, jak pokazano to we wczeniejszym rozdziale, wyszy od
przecitnego poziom umieralnoci z powodu tych chorb. Jest to wynikiem wyszej w na-
szym kraju miertelnoci osb chorych na nowotwory. Jak pokazuj wyniki najnowszych
analiz przeywalnoci tych osb w 19 krajach UE w przypadku nowotworw ogem
jest ona w Polsce jedn z najniszych w analizowanych krajach
2
. Na prawie identycznym
poziomie jest przeywalno w Czechach. Naley mie nadziej, e Narodowy Program
Zwalczania Chorb Nowotworowych, ktry ma na celu m.in. osignicie rednich euro-
pejskich wskanikw w zakresie wczesnego wykrywania nowotworw oraz osignicie
rednich europejskich wskanikw skutecznoci leczenia przyczyni si do przyspieszenia
w wyrwnywaniu szans na dugie dalsze ycie mieszkacw Polski, u ktrych wykryto
chorob nowotworow, z tymi jakie maj inni mieszkacy UE.
PODSUMOWANIE:
1. W Polsce w 2005 r. zachorowao na nowotwory zoliwe okoo 136 tys. osb, 380 na
kadych 100 tys. mczyzn i okoo 335 na kade 100 tys. kobiet.
2. Nadwyka czstoci zachorowa na nowotwory mczyzn w stosunku do kobiet zwik-
szaa si do pocztku lat 90. i od tego czasu ulega powolnemu zmniejszeniu.
3. W przypadku mczyzn nowotworem zdecydowanie dominujcym co do czstoci
zachorowa jest rak oskrzela i puca a poziom zachorowa w Polsce naley do jednego
z najwyszych w UE. Systematycznie zwiksza si ryzyko zachorowania mczyzn na
nowotwory zoliwe gruczou krokowego (w okresie 1999-2005 o 44%), skry (o 40%)
i jelita grubego (o 14%), natomiast zmniejsza si ryzyko zachorowania na raka odka
(w latach 1999-2005 spadek o 20%) a na podkrelenie zasuguje rwnie spadek zacho-
rowa na raka krtani (o14%) oraz oskrzela i puca (o 12%).
4. Wrd zachorowa na nowotwory zoliwe kobiet w Polsce dominujc rol odgrywaj
nowotwory charakterystyczne dla pci (prawie 40% ogu zachorowa) a zdecydowanie
najczstszy jest rak sutka aczkolwiek poziom zachorowa na niego w Polsce naley do
niskich w krajach UE. Rosn wspczynniki zachorowa Polek na nowotwory zoliwe
skry, trzonu macicy, sutka oraz oskrzela i puca. W porwnaniu z pozostaymi miesz-
kankami UE mieszkanki Polski charakteryzuj si wysok zachorowalnoci na raka
szyjki macicy i na raka odka.
2 Verdecchia A, Francisci S, Brenner H, Gatta G, Micheli A, Mangone L et al. Recent cancer sur-
vival in Europe: a 2000-02 period analysis of EUROCARE-4 data. Lancet Oncology 2007,8:784-
796.
5. ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA
Bogdan Wojtyniak, Pawe Goryski, Mirosaw Wysocki
Wyniki prowadzonych w Europie bada wskazuj, e okoo jedna czwarta dorosych
mieszkacw UE ma w cigu roku jaki problem zwizany ze zdrowiem psychicznym
1
.
Mona wic miao powiedzie, e zdrowie psychiczne jest jednym z najwaniejszych
obszarw zdrowia publicznego. W lad za opublikowanym w 2005 r. Green Paper Improv-
ing the mental health of the population: Towards a Strategy on mental health for the Euro-
pean Union, ktry podkrela moliwo znaczcego poprawienia zdrowia psychicznego
mieszkacw UE, Komisja Europejska podja przygotowanie do wypracowania paktu na
rzecz zdrowia psychicznego. W biecym roku powstay cztery dokumenty omawiajce
moliwoci i kierunki priorytetowych dziaa
2
.
Poniej przedstawiono rozmiar i dynamik wybranych problemw zdrowia psychicznego
w Polsce na podstawie funkcjonujcych w tym obszarze zdrowia rutynowych systemw
informacyjnych. Merytoryczny nadzr nad tymi systemami sprawuje Instytut Psychiatrii
i Neurologii w Warszawie. Warto jednak w tym miejscu odwoa si do danych dotyczcych
umieralnoci mieszkacw Polski i przypomnie, e jeden z najwaniejszych wskanikw
z obszaru zdrowia psychicznego a mianowicie wspczynnik zgonw z powodu samobjstw,
jest w przypadku mczyzn w Polsce wyszy o blisko 50% od redniego dla krajw UE
i sytuacja nie poprawia si.
5.1. Leczeni w zakadach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej
Informacje o osobach leczonych w zakadach psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej
dotycz leczenia w poradniach zdrowia psychicznego, poradniach odwykowych oraz
w poradniach profilaktyki, leczenia i rehabilitacji osb uzalenionych od rodkw psychoak-
tywnych. Informacje te s od wielu lat opracowywane w Instytucie Psychiatrii i Neurologii
w Warszawie i publikowane corocznie w roczniku statystycznym Zakady psychiatrycznej
oraz neurologicznej opieki zdrowotnej wydawanym przez Instytut. Zagregowana forma
1
Wittchen HU, Jacobi F. Size and burden of mental disorders in Europe-a critical review and
appraisal of 27 studies. European Neuropsychopharmacology 2005;15:357-76.
2
Wahlbeck, K. & Mkinen, M. (Eds) (2008). Prevention of Depression and Suicide. Consensus
Paper. Luxembourg: European Communities; Jan-Llopis, E. & Braddick, F. (Eds). (2008). Mental
Health in Youth and Education. Consensus Paper. Luxembourg: European Communities; McDaid
(Ed). (2008). Mental Health in Workplace Settings. Consensus Paper. Luxembourg: European
Communities; Jan-Llopis, E., & Gabilondo, A. (Eds). (2008). Mental Health in Older People.
Consensus Paper. Luxembourg: European Communities.
ZABURZENIA PSYCHICZNE I ZABURZENIA ZACHOWANIA
120
gromadzenia danych ogranicza moliwoci ich analizy, ale i tak stanowi one wane rdo
informacji o czstoci zaburze psychicznych w Polsce.
Liczba chorych leczonych ogem dotyczy osb, gdy chorego wlicza si do ewidencji
jeden raz, niezalenie od liczby porad w cigu roku, ktre s zarejestrowane w zakadach
opieki ambulatoryjnej w danym roku. Chorzy leczeni po raz pierwszy s to osoby zareje-
strowane w danym roku w poradni danego rodzaju po raz pierwszy w yciu.
W 2006 r. liczba chorych ogem z zaburzeniami psychicznymi leczonych w porad-
niach zdrowia psychicznego wyniosa 1 131 tys. osb, tzn. e na kade 100 tys. ludnoci
leczono 2966 osb (tabela 5.1). Z liczby tej 285 tys. (749 na 100 tys. ludnoci) stanowiy
osoby leczone po raz pierwszy. Kobiety byy o 12% czciej leczone ni mczyni i o 14%
czciej wystpoway wrd nich nowe zachorowania. Trzeba jednak pamita, e w po-
radniach zdrowia psychicznego jest leczona tylko niewielka cz chorych z zaburzeniami
psychicznymi spowodowanymi uywaniem alkoholu i substancji psychoaktywnych, gdy
s oni przede wszystkim leczeni w poradniach odwykowych oraz poradniach profilaktyki,
leczenia i rehabilitacji osb uzalenionych. Jeeli uwzgldni cae lecznictwo ambulatoryjne
to w 2006 r. kobiety byy leczone tylko o 5% czciej ni mczyni (kobiety - 3503/100
tys. a mczyni - 3336/100 tys.) natomiast nowe przypadki odnotowano o 7% czciej ale
wrd mczyzn (mczyni - 975/100 tys. a kobiety 913/100 tys.). W roku 2006 rnica
w czstoci leczonych w poradniach zdrowia psychicznego kobiet i mczyzn bya mniejsza
ni we wczeniejszych latach.
Zarwno w przypadku chorych leczonych ogem jak i leczonych po raz pierwszy
mieszkacy miast s leczeni w poradniach zdrowia psychicznego czciej ni mieszkacy
wsi w 2006 r. odpowiednio o 34% i 39% i nadwyka ta bya mniejsza ni we wczeniejszych
dwch latach. Jeeli jednak uwzgldni si ca psychiatryczn opiek ambulatoryjn (cznie
z odwykow i terapii uzalenie od substancji) to mieszkacy miast w 2006 r. byli leczeni,
zarwno ogem jak i pierwszy raz, o okoo 60% czciej ni mieszkacy wsi (ogem:
miasta 3994/100 tys., wie 2515/100 tys.; po raz pierwszy: miasta 1104/100 tys., wie
683/100 tys.). W roku 2006 rnica w czstoci leczonych mieszkacw miast i wsi bya
wyranie mniejsza ni w latach 2004-2005.
Liczba leczonych ogem i po raz pierwszy w psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej
prawie podwoia si w latach 1997-2004 ale kolejne dwa lata przyniosy lekkie odwrcenie
tendencji wzrostowej (ryc. 5.1). Jak wynika z wczeniejszych danych w przypadku leczo-
nych ogem jest to wynikiem zmniejszenia liczby leczonych kobiet natomiast w przypadku
nowych zachorowa dotyczy to obu grup pci ale nie dotyczy mieszkacw wsi.
Ogem opiek ambulatoryjnej opieki psychiatrycznej w 2006 r. objtych byo 1 339 tys.
osb z zaburzeniami psychicznymi (3422 na 100 tys. ludnoci) w tym 359 tys. leczonych po
raz pierwszy (943 na 100 tys. ludnoci). Najczstsz grup rozpozna chorobowych wrd
osb leczonych w psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej s zaburzenia nerwicowe, ktre
w 2006 r. wystpoway u ok. 313 tys. leczonych ogem (820/100 tys. ludnoci, mczyni
599/100 tys., kobiety 1028/100 tys.) i 99 tys. leczonych po raz pierwszy (259/100 tys. lud-
noci, mczyni 193/100 tys., kobiety 321/100 tys.) (tabela 5.2). Chorzy leczeni z powodu
zaburze alkoholowych stanowi czwart co do wielkoci grup wrd leczonych ogem,
ale pierwsz wrd mczyzn (przyczyna leczenia 22%), a drug wrd leczonych po raz
pierwszy. W 2006 r. z tego powodu ogem leczono 167 tys. osb (mczyni 79%) (439 na
121
100 tys., mczyni 718/100 tys., kobiety 177/100 tys.), natomiast po raz pierwszy 67 tys.
osb (mczyni 79%) (175 na 100 tys., mczyni 286/100 tys., kobiety 71/100 tys.).
W latach 2005 i 2006 liczba zachorowa leczonych w zakadach ambulatoryjnych dla
wikszoci zaburze psychicznych zmniejszaa si. W stosunku do 2004 r. najwikszy spadek
leczonych odnotowano w przypadku uzalenienia od rodkw psychoaktywnych: o 18%
Tabela 5.1. Chorzy leczeni ogem i po raz pierwszy z zaburzeniami psychicznymi w poradniach
zdrowia psychicznego i w psychiatrycznych oddziaach caodobowych wg pci i miejsca
zamieszkania, 1995-2005 (wspczynniki na 100 tys. ludnoci)
Rok Ogem Mczyni Kobiety Miasta Wie
Poradnie zdrowia psychicznego
chorzy leczeni ogem
1995 1602,0 1350,9 1840,1 1844,9 1207,9
1997 1642,2 1367,7 1901,9 1853,8 1297,7
1998 1803,9 1515,3 2077,9 2051,4 1417,2
2000 2068,8 1734,5 2384,8 2311,9 1675,0
2004 3263,9 2797,5 3701,4 3786,9 2427,7
2005 3176,0 2726,8 3596,9 3652,3 2425,1
2006 2965,7 2872,2 3238,4 3146,7 2342,2
chorzy leczeni po raz pierwszy
1995 412,7 383,8 440,0 466,7 325,0
1997 421,1 392,3 448,3 464,6 350,4
1998 476,4 417,9 532,0 544,5 370,0
2000 571,5 496,5 642,3 638,8 462,3
2004 838,5 766,0 906,4 999,5 580,9
2005 831,4 728,8 927,6 977,1 601,7
2006 748,5 698,1 795,7 839,5 604,1
Oddziay caodobowe
chorzy leczeni ogem
1995 367,3 462,9 276,8 413,5 290,9
1997 367,8 461,8 278,7 399,1 316,7
1998 380,1 477,4 287,8 414,7 309,0
2000 438,6 549,5 333,8 481,6 354,8
2004 526,2 676,8 385,0 599,5 383,7
2005 536,7 695,9 387,6 586,0 429,5
2006 548,8 718,4 390,0 549,9 453,7
chorzy leczeni po raz pierwszy
1995 147,2 196,1 100,8 169,6 109,9
1997 156,0 203,8 110,8 171,4 131,3
1998 165,2 214,5 118,5 181,2 132,9
2000 201,7 258,8 147,6 222,1 162,6
2004 236,9 314,1 164,5 268,5 174,7
2005 239,8 320,8 164,0 260,9 193,4
2006 232,9 313,3 157,6 236,4 195,9
rdo: dane Instytutu Psychiatrii i Neurologii
122
dla leczonych ogem i 20% dla leczonych po raz pierwszy. O ponad 10% zmniejszy si
wspczynnik leczonych z powodu zaburze afektywnych.
Tabela 5.2. Chorzy leczeni ogem i po raz pierwszy w zakadach psychiatrycznej opieki ambulato-
ryjnej i psychiatrycznych oddziaach caodobowych wg wybranych rozpozna, 2000-2006
(wspczynniki na 100 tys. ludnoci)
Rozpoznanie
Chorzy leczeni ogem Leczeni po raz pierwszy
2000 2004 2005 2006 2000 2004 2005 2006
Psychiatryczna opieka ambulatoryjna
Organiczne zaburzenia
psychiczne (F00-F09)*
276,2 519,4 523,0 502,1 76,1 124,3 119,2 110,5
Schizofrenia (F20)* 270,3 331,7 331,1 317,5 29,7 38,8 40,7 38
Zaburzenia nastroju
(afektywne) (F30-F39)*
426,1 718,2 699,5 641,9 104,4 171,5 168,3 148,2
Zaburzenia nerwicowe (F40-
F48)*
593,8 890,2 866,9 820,3 201,9 274,5 276,1 259,4
Zaburzenia spowodowane
alkoholem (F10)**
362,7 470,1 467,5 438,9 148,6 187,0 182,5 175
rodkami psychoaktywnymi
(F11-F19)**
60,5 102,6 100,7 84,2 31,2 46,6 44,3 37,5
Oddziay caodobowe
Organiczne zaburzenia
psychiczne (F00-F09)
57,7 78,3 78,6 79,3 29,1 33,7 32,9 31,3
Schizofrenia (F20) 80,8 81,6 80,8 80,8 14,0 16,1 15,3 12,6
Zaburzenia nastroju
(afektywne) (F30-F39)
53,5 59,1 55,5 53,5 23,8 22,2 19,9 17,9
Zaburzenia nerwicowe (F40-
F48)
36,4 45,4 46,7 45,3 23,4 28,7 29,3 27,2
alkoholem (F10)
130,3 163,4 174,8 188,2 70,6 87,8 93,7 99,7
rodkami psychoaktywnymi
(F11-F19)
21,9 32,1 32,1 33,6 11,6 16,2 15,8 14,2
*) leczeni w poradniach zdrowia psychicznego
**) leczeni w poradniach zdrowia psychicznego, odwykowych i uzalenie
rdo: na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii
5.2. Leczeni w zakadach psychiatrycznej opieki caodobowej
Specyfika chorb psychicznych spowodowaa, e od lat informacje o mieszkacach
Polski leczonych z powodu zaburze psychicznych w zakadach psychiatrycznej opieki
caodobowej (szpitale, zakady opiekuczo-lecznicze, orodki leczenia uzalenie, orodki
rehabilitacyjne dla osb uzalenionych) zbierane s w ramach odrbnego Oglnopolskiego
Badania Chorobowoci Szpitalnej Psychiatrycznej, prowadzonego przez Instytut Psychiatrii
123
i Neurologii w Warszawie gdzie prowadzona jest analiza i opracowanie danych. Tabele
wynikowe s publikowane w roczniku statystycznym wydawanym przez Instytut. Prezen-
towane wspczynniki dotycz osb a nie przypadkw, gdy hospitalizacje wielokrotne byy
w Instytucie czone wedug przyjtego klucza identyfikacyjnego.
W 2006 r. liczba ogu osb z zaburzeniami psychicznymi leczonych w zaka-
dach psychiatrycznej opieki caodobowej wyniosa 209 tys., tzn. e na kade 100 tys.
ludnoci leczono 549 osb. Z liczby tej 89 tys. (233 na 100 tys. ludnoci) stanowiy
osoby leczone po raz pierwszy (tabela 5.1). Mczyni byli o 84% czciej leczeni
ni kobiety, przy czym w przypadku rozpozna pierwszorazowych nadwyka ta bya
dwukrotna. Zarwno w przypadku chorych leczonych ogem jak i leczonych po raz
pierwszy mieszkacy miast byli leczeni o okoo 1/5 czciej ni mieszkacy wsi. Trzeba
jednak zwrci uwag, e w przypadku 7% leczonych w 2006 r. brak jest informacji
czy mieszkaj w miastach czy na wsi zatem podane wspczynniki hospitalizacji dla
tych grup s troch zanione.
Liczba leczonych ogem i po raz pierwszy w psychiatrycznej opiece caodobowej
zwikszya si o ok. 50% w latach 1997-2006 ale rok 2006 przynis zahamowanie ten-
dencji wzrostowej wspczynnika hospitalizacji pierwszorazowych (ryc. 5.1). Jak wynika
z wczeniejszych danych to zmniejszenie czstoci hospitalizacji dotyczy przede wszystkim
mieszkacw miast a nie wsi.
Najczstsz grup rozpozna chorobowych osb leczonych w psychiatrycznych od-
dziaach caodobowych s zdecydowanie zaburzenia spowodowane uywaniem alkoholu,
ktre w 2006 r. dotyczyy ok. 72 tys. (1/3) osb leczonych ogem ale przede wszystkim
mczyzn (86% leczonych) (mczyni - 335/100 tys., kobiety 51/100 tys., mieszka-
cy miast 184/100 tys., wsi 158/100 tys.) i 38 tys. leczonych po raz pierwszy (84% to
mczyni) (mczyni 174/100 tys., kobiety 30/100 tys., mieszkacy miast 98/100
Dane IPiN
0
50
100
150
200
250
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Ryc. 5.1. Dynamika wzrostu czstoci Ieczonych ogIem (O) i po raz pierwszy (I) w psychiatrycznej
opiece ambuIatoryjnej i caIodobowej w PoIsce w Iatach 1997-2006, rok 1997=100
Ambulat.- oglem Ambulat.- pierwszy raz
Szpitale - oglem (osoby) Szpitale - pierwszy raz
O - 1 305 tys. I - 359 tys.
O - 209 tys. I - 89 tys.
Liczba leczonych 2006 r.
124
tys., wsi 91/100 tys.) (tabela 5.2). Jeeli od ogu leczonych odj tych z zaburzeniami
spowodowanymi alkoholem to wspczynnik hospitalizacji mczyzn i kobiet bardzo zbli-
aj si do siebie ale i tak czsto hospitalizacji mczyzn (384/100 tys.) pozostaje wci
wysza ni kobiet (339/100 tys.) (dla hospitalizacji pierwszorazowych odpowiednie wartoci
wynosz 139/100 tys. i 127/100 tys.) Chorzy leczeni z powodu schizofrenii stanowi drug
co do wielkoci grup wrd leczonych ogem, ale s rzadsz przyczyn wrd leczonych
po raz pierwszy. W 2006 r. z tego powodu leczono ogem 31 tys. osb (mczyni 91/100
tys. kobiety 72/100 tys., mieszkacy miast 79/100tys., wsi 73/100 tys.), a po raz
Ryc. 5.2. Chorzy (osoby) Ieczeni ogIem oraz po raz pierwszy w psychiatrycznych oddziaIach
caIodobowych wg wojewdztwa zamieszkania, 2006 r. ( dane IPiN)
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
d
z
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Pierwszy raz Ogem
Ryc. 5.3. Chorzy (osoby) leczeni ogem oraz po raz pierwszy w psychiatrycznych oddziaach
caodobowych z powodu zaburze spowodowanych uywaniem alkoholu wg wojewdztwa
zamieszkania, 2006 r. (dane IPiN)
0
50
100
150
200
250
300
350
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
O
L
S
K
A
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
s
k
i
e
d
z
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Pierwszy raz Ogem
125
pierwszy 4,8 tys. osb (mczyni 14/100 tys.. kobiety 11/100 tys., mieszkacy miast
13/100tys., wsi 10/100 tys.).
Obserwuje si due rnice w czstoci hospitalizacji z powodu zaburze psychicznych
mieszkacw poszczeglnych wojewdztw (ryc. 5.2). W roku 2006 zdecydowanie najczciej
w oddziaach caodobowych byli leczeni, zarwno ogem jak i po raz pierwszy, mieszka-
cy woj. lubuskiego i podlaskiego, a najrzadziej woj. maopolskiego. Rnica w czstoci
hospitalizacji pomidzy wojewdztwami skrajnymi bya 2-krotna. Trzeba jednak zwrci
uwag, e woj. lubuskie ma zdecydowanie najwyszy ze wszystkich wojewdztw wskanik
ek w psychiatrycznych oddziaach caodobowych (18,6/10 tys. ludnoci) a wojewdztwo
podlaskie jest na drugim miejscu ale wskanik ek jest o prawie poow mniejszy(10,5/10
tys.). W woj. maopolskim wskanik ek jest najniszy w kraju (5,3/10 tys.).
Zrnicowanie midzywojewdzkie rozmiaru problemw psychicznych spowodo-
wanych uywaniem alkoholu i wymagajcych leczenia w ramach opieki caodobowej jest
znaczne. W roku 2006 problem ten dotyczy najbardziej mieszkacw woj. podlaskiego i war-
misko-mazurskiego, zarwno jeli chodzi o osoby leczone ogem jak i po raz pierwszy,
natomiast o ponad poow rzadziej byli leczeni mieszkacy woj. maopolskiego i kujawsko-
pomorskiego (ryc.5.3). Zarwno rok jak i dwa lata wczeniej uszeregowanie wojewdztw
byo podobne z tym, e gorzej na tle innych wygldaa sytuacja w woj. dzkim.
PODSUMOWANIE:
1. Liczba mieszkacw Polski leczonych ogem i po raz pierwszy w psychiatrycznej
opiece ambulatoryjnej prawie podwoia si w okresie 1997-2004 ale lata 2005-2006
przyniosy lekkie odwrcenie tendencji wzrostowej. W 2006 r. opiek ambulatoryjn
objtych byo ok. 1305 tys. osb z zaburzeniami psychicznymi (nieco czciej kobiety
507/100 tys. ni mczyni 497/100 tys.) w tym 359 tys. po raz pierwszy.
2. Najczstszym rozpoznaniem leczonym w psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej,
dominujcym wrd kobiet, s zaburzenia nerwicowe w 2006 r. 313 tys. leczonych
ogem (mczyni - 599/100 tys., kobiety - 1028/100 tys.) w tym 99 tys. po raz pierw-
szy. Z powodu zaburze spowodowanych uywaniem alkoholu, ktre dominuj wrd
mczyzn, leczono 167 tys. osb (mczyni 718/100 tys., kobiety 177/100 tys.) w tym
67 tys. po raz pierwszy.
3. Liczba mieszkacw Polski leczonych z powodu zaburze psychicznych w oddziaach
psychiatrycznej opieki caodobowej zwikszya si o ok. 50% w latach 1997-2006.
W 2006 r. leczono 209 tys. osb (czciej dotyczyo to mczyzn 718/100 tys. ni kobiet
390/100 tys.), w tym 89 tys. stanowiy osoby leczone po raz pierwszy. Z perspektywy
psychiatrycznej opieki caodobowej najwicej problemw ze zdrowiem psychicznym
maj mieszkacy woj. lubuskiego i podlaskiego.
4. Najczstszym rozpoznaniem chorobowym osb leczonych w oddziaach caodobowych
byy zaburzenia psychiczne spowodowane uywaniem alkoholu w 2006 r. dotyczyo
ono 72 tys. osb, przede wszystkim mczyzn 335/100 tys., ponad szeciokrotnie
rzadziej kobiet 51/100 tys., w tym 38 tys. leczonych po raz pierwszy. Problemy te
dotyczyy najbardziej mieszkacw woj. podlaskiego i warmisko-mazurskiego. Kobiety
s natomiast o ponad poow czciej ni mczyni leczone z powodu zaburze nastroju
i zaburze nerwicowych (cznie kobiety 120/100 tys., mczyni 77/100 tys.).
6. ZACHOROWANIA NA CHOROBY ZAKANE
Mirosaw Czarkowski, Andrzej Zieliski, Magdalena Rosiska
Sytuacja epidemiologiczna chorb zakanych o najwikszym znaczeniu dla zdrowia
publicznego rokrocznie szczegowo omawiana jest w Kronice Epidemiologicznej uka-
zujcej si w Przegldzie Epidemiologicznym, kwartalniku wydawanym przez Narodowy
Instytut Zdrowia Publicznego - Pastwowy Zakad Higieny oraz Polskie Towarzystwo
Epidemiologw i Lekarzy Chorb Zakanych. Szczegowe dane liczbowe o zarejestrowa-
nych zachorowaniach publikowane s w rocznych biuletynach Choroby zakane i zatrucia
w Polsce wydawanych przez NIZP-PZH oraz Gwny Inspektorat Sanitarny. W rozdziale
niniejszym ograniczono si do wybranych zagadnie. Podstawowe dane charakteryzuj-
ce zagroenie poszczeglnymi chorobami (tj. liczb zarejestrowanych zachorowa oraz
wspczynniki zapadalnoci w 2007 r.), oraz kierunek i dynamik zachodzcych zmian
(odniesienie zapadalnoci i liczby zachorowa do danych z wczeniejszych lat) zamiesz-
czono w tabeli 6.1.
Dane z rutynowego nadzoru nad chorobami zakanymi w Polsce wskazuj na korzystne
zmiany sytuacji epidemiologicznej wikszoci chorb objtych tym nadzorem, zachodzce
w ostatnim 25-leciu. Pomijajc naturalny, okresowy wzrost liczby zachorowa na niektre
choroby (szczeglnie tzw. choroby wieku dziecicego, jak ryczka, winka czy ponica),
wynikajcy z ich cyklu epidemicznego, oraz pomijajc doroczne fluktuacje liczby zacho-
rowa, z perspektywy wieloletniej w wikszoci chorb obserwuje si spadkowe trendy
zapadalnoci (tabela 6.1). Wspczynnik umieralnoci oglnej z powodu chorb zakanych
- bdcy najbardziej uniwersalnym wskanikiem sytuacji epidemiologicznej tych chorb -
ustabilizowa si w ostatniej dekadzie na relatywnie niskim poziomie: 5 - 8 zgonw rocznie
na 100 000 ludnoci, co odpowiada udziaowi chorb zakanych w przyczynach zgonw
w granicach 0,5%-0,7%.
Poprawa sytuacji jest nastpstwem niewtpliwego zwikszenia skutecznoci zapobiega-
nia chorobom zakanym i zwalczania ich, ale take wynika m.in. z przemian zachodzcych
w strukturze demograficznej populacji - zmniejszania si w niej udziau dzieci (utrzymujcy
si ni demograficzny), grupy szczeglnie naraonej na wikszo zakae, co osabia take
transmisj zakae w caej populacji. Niestety, nie mona te wykluczy, e w odniesieniu
do niektrych chorb zakanych spadkowe trendy zapadalnoci wiadczy mog nie tyle
o poprawie sytuacji epidemiologicznej, co o zmniejszeniu si czuoci systemu nadzoru,
wynikajcemu z rezygnowania przez chorych z porad lekarskich, szczeglnie w przypadku
chorb o lejszym przebiegu, a take z zaniedbywania dokonywania zgosze zachorowa
przez lekarzy.
ZACHOROWANIA NA CHOROBY ZAKANE
128
Tabela 6.1. Wybrane choroby zakane objte w Polsce obowizkiem zgaszania i rejestracji. Liczba
zachorowa i zapadalno na 100 000 ludnoci w latach 2001-2007
Jednostka chorobowa
(w kolejnoci wg ICD-10)
Mediana w latach
2001-2005
2006 r. 2007 r.
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
Cholera 0 0 0 0 0 0
Dur brzuszny 3 0,008 4 0,010 3 0,008
Dury rzekome A, B, C 3 0,008 1 0,003 2 0,005
* Salmonelozy 16 617 43,5 13 362 35,0 11 704 30,7
w tym: zatrucia pokarmowe 16 496 43,2 13 210 34,6 11 568 30,3
* zakaenia pozajelitowe 121 0,32 152 0,40 136 0,36
Czerwonka bakteryjna 80 0,21 35 0,09 64 0,17
* Inne bakteryjne zakaenia jelitowe 4 427 11,5 6 258 16,4 6 628 17,4
w tym: enterokrwotoczna E. coli . . 4 0,010 2 0,005
* E. coli inna i nie okrelona . . 1 908 5,00 2 320 6,09
kampylobakterioza . . 157 0,41 192 0,50
jersinioza . . 111 0,29 182 0,48
* inne okrelone i nie okrelone . . 4 078 10,7 3 932 10,3
* Inne bakteryjne zakaenia jelitowe u
dzieci do lat 2
2 354 332,3 2 681 369,9 2 875 385,7
* Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe 4 261 11,2 3 947 10,4 3 681 9,7
w tym: * enterotoksyna gronkowcowa 647 1,67 430 1,13 407 1,07
botulizm 66 0,17 50 0,13 49 0,13
* inne okrelone 200 0,52 106 0,28 129 0,34
* nie okrelone 3 382 8,9 3 361 8,8 3 096 8,1
* Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe u
dzieci do lat 2
137 19,5 112 15,5 135 18,1
* Pezakowica /ameboza/ 2 0,005 21 0,055 19 0,050
Lamblioza /giardioza/ . . 2 945 7,7 3 011 7,9
Kryptosporydioza . . 0 0 0 0
* Wirusowe i inne okrelone zakaenia
jelitowe
8 049 21,1 20 671 54,2 21 759 57,1
w tym: * rotawirusy . . 15 702 41,2 15 197 39,9
* czynnik Norwalk . . 797 2,09 956 2,51
* inne . . 4 172 10,9 5 606 14,7
* Wirusowe i inne okrel. zakaenia jelit. u
dzieci do lat 2
4 610 652,1 10 036 1384,5 10 226 1371,7
* Biegunki u dzieci do lat 2, bliej nie
okrelone
9 486 1262,5 8 637 1191,5 9 610 1289,1
Grulica
1)
10 124 26,5 8 593 22,5 8 642 22,7
w tym: ukadu oddechowego
1)
9 207 24,1 7 884 20,7 8 014 21,0
Duma 0 0 0 0 0 0
Tularemia 1 0,003 3 0,008 1 0,003
Wglik 1 0,003 0 0 0 0
129
Jednostka chorobowa
Mediana w latach
2001-2005
2006 r. 2007 r.
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
Bruceloza (nowe zachorowania) 3 0,008 0 0 2 0,005
* Ryca 92 0,24 93 0,24 124 0,33
Leptospiroza 6 0,016 6 0,016 12 0,031
Listerioza 10 0,03 28 0,07 43 0,11
Tec 21 0,05 22 0,06 19 0,05
Bonica 0 0,000 0 0 0 0
Krztusiec 2 034 5,33 1 520 3,99 1 987 5,21
* Ponica 5 885 15,2 10 649 27,9 10 740 28,2
Choroba meningokokowa . . 233 0,61 392 1,03
w tym:
zapalenie opon mzgowych
i/lub mzgu
106 0,27 148 0,39 227 0,60
posocznica . . 149 0,39 259 0,68
* Ra 3 930 10,3 5 111 13,4 5 013 13,2
Legioneloza . . 89 0,23 28 0,07
Kia (ogem)
2)
984 2,58 933 2,45 851 2,23
Rzeczka
2)
594 1,55 395 1,04 330 0,87
Chlamydiozy przenoszone drog pciow
2)
1 744 4,6 612 1,6 627 1,6
* Borelioza z Lyme 3 575 9,4 6 694 17,6 7 735 20,3
Gorczka Q 0 0 0 0 0 0
* Dur wysypkowy, gorczka plamista i
inne riketsjozy
0 0,000 0 0 1 0,003
Ostre nagminne poraenie dziecice 1 0,003 0 0 0 0
w tym: wywoane dzikim wirusem 0 0 0 0 0 0
* Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD) 7 0,02 11 0,03 12 0,03
Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba
(vCJD)
0 0 0 0 0 0
Wcieklizna 0 0,000 0 0 0 0
* Wirusowe zapalenie mzgu 392 1,02 612 1,60 514 1,35
w tym: * przenoszone przez kleszcze 210 0,54 317 0,83 233 0,61
* inne okrelone 39 0,10 68 0,18 75 0,20
* nie okrelone 173 0,45 227 0,60 206 0,54
* Wirusowe zapalenie opon mzgowych 1 022 2,67 1 579 4,14 1 203 3,16
w tym: * enterowirusowe . . 83 0,22 50 0,13
* inne okrelone i nie okrelone . . 1 496 3,92 1 153 3,02
Gorczka denga . . 4 0,010 2 0,005
ta gorczka 0 0 0 0 0 0
Gorczka Lassa 0 0 0 0 0 0
Gorczka krwotoczna krymsko-kongijska 0 0 0 0 0 0
Choroba wywoana przez wirus Marburg
lub Ebola
0 0 0 0 0 0
130
Jednostka chorobowa
Mediana w latach
2001-2005
2006 r. 2007 r.
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
* Ospa wietrzna 111 527 292,0 141 349 370,7 160 174 420,2
Odra 34 0,09 120 0,31 40 0,10
Ryczka 10 588 27,7 20 668 54,2 22 891 60,1
* Wirusowe zapalenie wtroby 4 449 11,6 4 762 12,5 4 233 11,1
w tym: typu A 150 0,39 109 0,29 36 0,09
typu B 1 812 4,7 1 693 4,4 1 454 3,8
typu C 2 157 5,6 2 949 7,7 2 753 7,2
* inne i nie okrelone 129 0,34 70 0,18 50 0,13
AIDS 144 0,38 160 0,42 128 0,34
Nowo wykryte zakaenia HIV 609 1,59 750 1,97 717 1,88
winka 71 945 188,5 15 115 39,6 4 147 10,9
* Mononukleoza 2 501 6,55 2 609 6,84 2 708 7,10
* Dermatofitozy 3 409 8,9 4 440 11,6 4 264 11,2
* Kandydoza . . 578 1,52 793 2,08
* Inne grzybice . . 1 800 4,7 1 805 4,7
Zimnica /malaria/ 26 0,07 19 0,05 11 0,03
Toksoplazmoza 602 1,58 731 1,92 752 1,97
Bblowica 34 0,09 65 0,17 40 0,10
* Tasiemczyce 244 0,64 158 0,41 134 0,35
Wonica 52 0,13 130 0,34 292 0,77
* wierzb 13 741 36,0 11 103 29,1 11 473 30,1
Choroba wywoana przez Streptococcus
pneumoniae
. . 214 0,56 271 0,71
w tym:
i/lub mzgu
. . 119 0,31 161 0,42
posocznica . . 70 0,18 91 0,24
zapalenie puc . . 54 0,14 74 0,19
Choroba wyw. przez Haemophilus
influenzae typ B
. . 54 0,14 43 0,11
w tym:
i/lub mzgu
72 0,19 39 0,10 35 0,09
131
6.1. Choroby objte w Polsce obowizkowym szczepieniem
Aktualn sytuacj epidemiologiczn takich chorb jak bonica, tec, polio, krztusiec
czy odra, wyznaczyy szczepienia dzieci przeciw tym chorobom wprowadzane w Polsce
(pocztkowo jako masowe, a nastpnie jako obowizkowe) na przeomie lat 50. i 60. (bonica,
tec, polio, krztusiec) oraz w pierwszej poowie lat 70. (odra) ubiegego wieku. Wyko-
nawstwo tych szczepie od lat ocenia si jako bardzo wysokie. Zbierane rokrocznie dane
o stanie zaszczepienia dzieci i modziey wskazuj, e w skali caego kraju nadzorowany
Jednostka chorobowa
Mediana w latach
2001-2005
2006 r. 2007 r.
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
liczba
zacho-
rowa
zapadal-
no
posocznica . . 15 0,04 21 0,06
* Bakteryjne zap. opon mzg. i/lub mzgu
- inne okrel.
. . 149 0,39 191 0,50
* Bakteryjne zap. opon mzg. i/lub mzgu
- nie okrel.
. . 534 1,40 467 1,23
* Zapalenie opon mzgowych inne i nie
okrelone
207 0,54 395 1,04 446 1,17
* Zapalenie mzgu inne i nie okrelone 88 0,23 117 0,31 120 0,31
Grypa * i podejrzenia zachorowa na
gryp
576 449 1 491,8 251 815 660,4 374 042 981,3
* Jednostki chorobowe i zespoy, ktre nie s objte nadzorem w ramach europejskiej sieci
nadzoru nad chorobami zakanymi. 1) Dane Instytutu Grulicy i Chorb Puc. 2) Dane Centrum
Systemw Informacyjnych Ochrony Zdrowia.
75%
80%
85%
90%
95%
100%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ryc. 6.1. Program Szczepie Ochronnych w Iatach 1998-2007. Odsetek dzieci i mIodziey objtych
nadzorem nad reaIizacj Programu
1-7 rok ycia 8-15 rok ycia 16-20 rok ycia Oglem
132
jest stan zaszczepienia okoo 95% populacji (ryc. 6.1), a osigane odsetki zaszczepionych
zdecydowanie przekraczaj 90% (ryc. 6.2), tj. poziom w wikszoci sytuacji wystarczajcy
dla osignicia odpornoci zbiorowiskowej, zapobiegajcej epidemicznemu szerzeniu si
zachorowa.
Wysoki oglny poziom zaszczepienia dzieci i modziey utrzyma si take w 2007 r.,
pomimo wprowadzonych w pierwszym proczu zmian w organizacji profilaktycznej opieki
nad dziemi i modzie (Dz.U. Nr 56, poz. 379). Na przykad, w skali caego kraju, stan
92%
93%
94%
95%
96%
97%
98%
99%
100%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ryc. 6.2. Program Szczepie Ochronnych w Iatach 1998-2007. Odsetek dzieci w 1-3 roku ycia
zaszczepionych przeciw wybranym chorobom
Blonica / tec (2 rok ycia) Krztusiec (2 rok ycia) Poliomyelitis (2 rok ycia)
Odra (3 rok ycia) Wzw typu B (2 rok ycia) Grulica (noworodki)
0,001
0,010
0,100
1,000
10,000
100,000
1
9
5
0
1
9
5
2
1
9
5
4
1
9
5
6
1
9
5
8
1
9
6
0
1
9
6
2
1
9
6
4
1
9
6
6
1
9
6
8
1
9
7
0
1
9
7
2
1
9
7
4
1
9
7
6
1
9
7
8
1
9
8
0
1
9
8
2
1
9
8
4
1
9
8
6
1
9
8
8
1
9
9
0
1
9
9
2
1
9
9
4
1
9
9
6
1
9
9
8
2
0
0
0
2
0
0
2
2
0
0
4
2
0
0
6
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.3. ZapadaInoc na wybrane choroby zakane, przeciw ktrym prowadzone s obowizkowe
szczepienia ochronne dzieci i mIodziey, 1950-2007
Blonica Tec Krztusiec Polio Odra
133
zaszczepienia dzieci w 2 roku ycia (szczepienie pierwotne) przeciw bonicy/ tcowi oraz
przeciw krztucowi i przeciw polio wynis 98,9%, natomiast stan zaszczepienia dzieci w 3
r. . przeciw odrze - 98,3% (ryc. 6.2).
W efekcie prowadzonych szczepie, ostatni przypadek zachorowania na poliomyelitis
wywoanego dzikim wirusem polio odnotowano w Polsce w 1984 r. Po tym terminie (ryc.
6.3) - mimo aktywnego poszukiwania zachorowa wywoanych przez poliowirusy wrd
przypadkw porae wiotkich (obowizkowo zgaszanych do nadzoru) - rejestrowano tyl-
Ryc. 6.4. Zapadalno na tec w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
(dane WHO HFA DB i NIZP-PZH)
0,00
0,05
0,10
0,15
0,20
0,25
0,30
0,35
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
Ryc. 6.5. Przecitna roczna zapadalno na tec w latach 19982007 wg miejsca zamieszkania, pci
i wieku
0,025
0,069
0,034
0,049
0,001
0,002
0,011
0,019
0,046
0,185
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
0,12
0,14
0,16
0,18
0,20
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
1
9
2
0
2
9
3
0
3
9
4
0
4
9
5
0
5
9
6
0
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Pe
Miejsce zamieszkania
Grupa wieku
134
ko pojedyncze zachorowania wywoane wirusem pochodzenia szczepionkowego (ostatni
w 2005 r.), co w ramach oglnowiatowego programu eradykacji polio pozwolio Polsce
na uzyskanie statusu kraju wolnego od tej choroby.
Zachorowania na bonic po 1975 r. notuje si w Polsce jedynie sporadycznie (ryc. 6.3),
gwnie w nastpstwie zawlekania choroby z obszarw byego Zwizku Radzieckiego.
Liczba zachorowa na tec od 1998 r. nie przekracza 30 przypadkw rocznie. Zapa-
dalno na t chorob (w 2007 r. 0,05 na 100 000 ludnoci) w ostatnim dziesicioleciu nie
wykazuje ju tendencji spadkowej i utrzymuje si na poziomie powyej przecitnej zapa-
dalnoci w krajach UE (ryc. 6.4). Poniewa w przypadku tca nie wytwarza si odporno
zbiorowiskowa a Clostridium tetani nie mona wyeliminowa ze rodowiska, naley szerzej
propagowa szczepienia przeciw tcowi osb dorosych, szczeglnie osb naraonych na
zranienia i zanieczyszczenie ran na otwartym terenie, np. rolnikw. Na tec zapadaj bo-
wiem w Polsce prawie wycznie osoby starsze, ktre ostatni dawk anatoksyny tcowej
otrzymay wiele lat wczeniej, i s to w wikszoci mieszkacy wsi (ryc. 6.5).
Liczba zachorowa na odr - chorob objt w Europie programem eliminacji - gwa-
townie obniajca si po wprowadzeniu szczepie, po ostatniej epidemii wyrwnawczej
w 1998 r. (2 255 zachorowa, zapadalno 5,8 na 100 000), tylko w 2001 r. oraz w 2006 r.
bya wysza od 100 (odpowiednio 133 i 120 zachorowa), a zapadalno, poza okresami
szczytw fali epidemicznej, utrzymywaa si na poziomie wielokrotnie niszym ni prze-
citna zapadalno w krajach UE (ryc. 6.6). Najnisz - jak dotychczas - zapadalno na
odr w Polsce zarejestrowano w 2004 r. (11 zachorowa, 0,03 na 100 000). Nie negujc
osignicia bardzo niskiego poziomu zapadalnoci na t chorob, naley jednak zauway,
e wzrost liczby zgoszonych zachorowa w 2006 r. nastpi w momencie, w ktrym me-
dia szeroko informoway o epidemii odry na Ukrainie, co tworzyo moliwo zawlekania
zachorowa do Polski. Poniewa tylko 3 zarejestrowane wwczas przypadki, z oglnej
liczby 120, mona byo powiza z t epidemi (osoby, ktre w okresie prawdopodobnego
naraenia przebyway na Ukrainie), mona sdzi, e pod wpywem medialnych informacji
wzrosa okresowo czuo nadzoru nad odr, ktry dostarczy bardziej wiarygodnych danych
o rzeczywistej zapadalnoci na t chorob w Polsce.
Poziom zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu B (wzw B) w Polsce w la-
tach 80. ubiegego wieku zalicza si do najwyszych w Europie (ryc. 6.7). Podejmowane
wwczas dziaania zapobiegajce szerzeniu si zakae HBV przynosiy pewne efekty,
ale nie byy one dostateczne. Dopiero przyjty na pocztku lat 90. program zwalczania
i zapobiegania wzw B, konsekwentnie realizowany w pniejszych latach, do szybko
zacz przynosi wyrane efekty w postaci systematycznego, znaczcego obniania si za-
padalnoci. Program ten oparto przede wszystkim na szczepieniach ochronnych, zaczynajc
od szczepie osb z grup ryzyka, w tym pracownikw suby zdrowia, osb przewlekle
chorych i przygotowywanych do zabiegw operacyjnych (a wic szczeglnie naraonych
na zakaenie drog naruszenia cigoci tkanek), by w latach 1994-1996 obj obowizko-
wym szczepieniem wszystkie noworodki, a od 2000 r. take modzie w 14 r.. Zauway
naley, e szczepienia dzieci przeciw wzw B byy i s wykonywane w Polsce w wyszym
odsetku (w skali caego kraju sigajcym w niektrych latach 99,9%), ni jakiekolwiek
inne obowizkowe szczepienia dzieci (ryc. 6.2) - jak mona sdzi, gwnie ze wzgldu na
spoeczn akceptacj tych szczepie zwizan ze wiadomoci zagroenia. Nie bez zna-
czenia dla poprawy sytuacji wzw B w Polsce bya te nastpujca w kraju powolna poprawa
135
w dziedzinie bezpieczestwa biologicznego w placwkach ochrony zdrowia. W rezultacie,
w ostatnich 6 latach zapadalno na wzw B zbliya si do poziomu przecitnej zapadalnoci
w krajach UE i oscylowaa w granicach 4-5 przypadkw zachorowa rocznie na 100 000
ludnoci (w 2007 r. - 3,8). Intensywny spadek zapadalnoci nie zniwelowa jednak znacznych
rnic pomidzy zapadalnoci osb w rnym wieku. O ile jednak do 2004 r. najwysze
wspczynniki zapadalnoci na wzw B odnotowywano wrd ludnoci najstarszej, to
w latach 2005-2007 najwysza zapadalno przesuna si na starsz modzie oraz osoby
Ryc. 6.6. Zapadalno na odr w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
0,0
0,1
1,0
10,0
100,0
1000,0
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
Ryc. 6.7. Zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu B w Polsce i przecitna w krajach UE w
latach 19802007 (dane WHO HFA DB i NIZP-PZH)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
136
w rednim wieku (ryc. 6.8). Zwraca te uwag utrzymywanie si zdecydowanie wyszej
zapadalnoci mczyzn ni kobiet oraz znaczco wyszej zapadalnoci w miastach ni na
wsi. Due wahania w liczbie nowo wykrywanych zachorowa rejestrowanych w kolejnych
latach na obszarze poszczeglnych wojewdztw (nierzadko o ponad 50% w stosunku do roku
poprzedniego) w przypadku takich chorb jak wzw B, bez wyranie zaznaczonego cyklu
epidemicznego, wskazuj bardziej na niestabilno systemu rejestracji zachorowa ni na
gwatowne zmiany lokalnej sytuacji epidemiologicznej. Z perspektywy wieloletniej daje si
Ryc. 6.8. Zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu B wg miejsca zamieszkania, pci i wieku
w 2007 r.
4,21
3,19
5,15
2,57
0,17
0,11
1,63
4,88
5,21
5,09
4,86
5,27
4,49
3,64 3,64
3,51
3,18
4,02
4,34
0
1
2
3
4
5
6
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
4
4
4
5
4
9
5
0
5
4
5
5
5
9
6
0
6
4
6
5
7
4
7
5
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.9. Przecitna roczna zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu B wg wojewdztw
w latach 19982002 oraz 20032007
0
2
4
6
8
10
12
14
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
d
z
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
P
O
L
S
K
A
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
L
u
b
e
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
19982002
20032007
137
jednak zauway utrzymywanie si wyranego terytorialnego zrnicowania zapadalnoci
(ryc. 6.9). Do grupy wojewdztw o najwyszej zapadalnoci nale woj. kujawsko-pomor-
skie, dzkie, witokrzyskie i dolnolskie.
Spord chorb, przeciw ktrym prowadzi si w Polsce obowizkowe szczepienia,
grulica jest t chorob, w ktrej skuteczno szczepie jako metody ochrony zdrowia
populacji jest zdecydowanie najnisza. Pomijajc kontrowersje wok skutecznoci samej
szczepionki, wczesne wykrywanie zachorowa na grulic oraz wczesne leczenie chorych
Ryc. 6.10. Zapadalno na grulic w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
Ryc. 6.11. Zapadalno na grulic wg wojewdztw w latach 1999, 2002 i 2007
(dane Instytutu Grulicy i Chorb Puc )
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
d
z
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
O
L
S
K
A
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
d
l
a
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
1999 2003 2007
138
jest od szczepie BCG znacznie bardziej efektywn metod ograniczania szerzenia si
zakae. Jest te to zapewne jedn z przyczyn, e mimo obowizkowych szczepie pro-
wadzonych od lat 50. i wysokiego ich wykonawstwa (ryc. 6.2), sytuacja epidemiologiczna
grulicy w Polsce wprawdzie systematycznie poprawia si, ale do wolno (ryc. 6.10).
W stosunku do przecitnej zapadalnoci w krajach UE czsto zachorowa na grulic jest
w Polsce w ostatnich latach wysza o okoo 40% (w 2006 r.: Polska 22,5 na 100 000; UE
Ryc. 6.12. Zapadalno na krztusiec w Polsce, Holandii i Finlandii oraz przecitna w krajach UE w
latach 19802007 (dane WHO HFA DB i NIZP-PZH)
0
10
20
30
40
50
60
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska UE (27) Holandia Finlandia
6,82
3,06
4,78
5,94
19,08
25,97
27,30
6,15
0,64
0
5
10
15
20
25
30
Miasto Wie Mczyni Kobiety 0-4 5-9 10-14 15-19 20+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.13. Przecitna roczna zapadaInoc na krztusiec wg miejsca zamieszkania, pIci i wieku w
latach 1998-2007
139
16,6), przy czym, zwaywszy na wyrane osabienie trendu spadkowego liczby zachorowa
w Polsce po 2001 r., a nawet niewielki wzrost tej liczby w 2007 r. (o 0,6% w porwnaniu do
2006 r.), dystans dzielcy zapadalno w Polsce i przecitn w UE od 6 lat nie ulega zmianie.
Problemem jest te utrzymywanie si duego zrnicowania zapadalnoci na grulic na
obszarze poszczeglnych wojewdztw (w 2007 r.: od 11,5 na 100 000 w woj. lubuskim do
35,4 w lubelskim) i brak oznak bardziej zdecydowanej poprawy sytuacji epidemiologicznej
na terenie niektrych wojewdztw w ostatnich latach (na przykad w woj. lubelskim; ryc.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ryc. 6.14. Program Szczepie Ochronnych w Iatach 1998-2007. Odsetek dzieci w 2-3 roku ycia
zaszczepionych przeciw odrze-wince-ryczce oraz zakaeniom Haemophilus influenzae typu b
Odra / winka / ryczka (3 rok ycia) Zakaenia H. influenzae typu b (2 rok ycia)
Ryc. 6.15. Zapadalno na ryczk w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
140
6.11). Poniewa tempo spadku zapadalnoci mczyzn i zapadalnoci kobiet w Polsce jest
w ostatniej dekadzie porwnywalne, mczyni nadal zapadaj na grulic dwukrotnie
czciej ni kobiety (zapadalno w 2007 r. odpowiednio: 31,5 i 14,5). Utrzymuje si te
nieco wysza zapadalno na grulic mieszkacw wsi ni w miast (w 2007 r. odpowied-
nio: 24,2 i 21,7).
Z grupy chorb objtych wieloletnimi programami obowizkowych szczepie, jedynie
w przypadku krztuca, pomimo utrzymywania wysokiego poziomu zaszczepienia dzieci
w 1-2 r.., nastpio wyrane pogorszenie si sytuacji epidemiologicznej, objawiajce si
wzrastajc liczb zachorowa w latach 90. ubiegego wieku. Podobne zjawisko odnotowano
take w rnych latach w kilku innych krajach europejskich (ryc. 6.12), jednak zapadalno
na krztusiec w Polsce, wczeniej bardzo niska - szczeglnie w porwnaniu z przecitn
zapadalnoci w krajach UE - przy spadkowej tendencji obserwowanej w wikszoci
innych krajw europejskich wzrosa na tyle, e w 1998 r. po raz pierwszy przekroczya
poziom przecitnej zapadalnoci w krajach UE (Polska 7,4 na 100 000; UE 4,2). Poniewa
wikszo zachorowa na krztusiec notowano wrd dzieci w wieku od 5 do 14 lat (ryc.
6.13), do programu szczepie ochronnych w Polsce wprowadzono na przeomie 2003/4 r.
podawanie przypominajcej dawki szczepionki przeciw krztucowi dzieciom w 6 r..
(szczepionk DT zastpiono szczepionk DTaP). Zapobiego to dalszemu wzrostowi liczby
zachorowa, a w perspektywie najbliszych lat powinno spowodowa spadek zapadalnoci
na krztusiec, przynajmniej do poziomu notowanego w latach 80., tj. poniej 1 zachorowania
na 100 000 ludnoci. W 2007 r. zapadalno bya jeszcze relatywnie wysoka, bo wynosia
5,2 na 100 000.
W przypadku ryczki, wprowadzone w 1988 r. obowizkowe szczepienie przeciw tej
chorobie dziewczt w 13 r.. nie mogo wpyn w powaniejszym stopniu na poziom zapa-
dalnoci w kraju, wykonywane byo bowiem ju po okresie najwyszej zapadalnoci dzieci na
ryczk, ktry przypada na wiek 5-9 lat. Nie byo to zreszt celem, w jakim wprowadzono
to szczepienie. Uodpornianie dziewczt przed wejciem w wiek rozrodczy miao chroni je
przed zakaeniem w okresie ewentualnej ciy i zapobiega zespoowi ryczki wrodzonej
u noworodka. W miar upywu lat, systematycznie obniajc zapadalno na ryczk kobiet
w wieku rozrodczym, szczepienie zmieniao jednak nieco stosunek zapadalnoci chopcw/
mczyzn ogem i dziewczt/ kobiet ogem, z tendencj do powikszania si rnicy. Na
obnienie oglnej zapadalnoci wpyn mogo dopiero wprowadzenie do programu szcze-
pie w 1995 r. poliwalentnej szczepionki przeciwko odrze, wince i ryczce, jako zalecanej
(odpatnej), zamiast monowalentnej szczepionki przeciw odrze (bezpatnej), i coraz czstsze
korzystanie z tej moliwoci przez rodzicw (ryc. 6.14). Momentami, ktre w najbliszych
latach radykalnie zmieni sytuacj epidemiologiczn ryczki w Polsce, zdecydowanie
niekorzystnie prezentujc si na tle sytuacji w innych krajach europejskich (ryc. 6.15),
byo wprowadzenie obowizkowego szczepienia przeciw odrze-wince-rycze: w 2003 r.
- zamiast podstawowego szczepienia przeciw odrze, a w 2004 r. - zamiast przypominajcej
dawki szczepionki przeciw tej chorobie. Efektw naley oczekiwa ju w najbliszych
latach, gdy pierwsze roczniki dzieci zaszczepionych w 13-14 miesicu ycia osign wiek
5-9 lat, w ktrym ryzyko zachorowania na ryczk byo dotychczas najwysze (ryc. 6.16).
W 2007 r. zapadalno w tej grupie wieku wynosia w Polsce 424,4 na 100 000, przy oglnej
zapadalnoci (w caej populacji) 60,1.
141
Zapadalno na wink w ostatnich trzech dekadach miaa w Polsce lekki, ale wyrany,
trend spadkowy (podobnie jak szereg innych chorb zakanych), w odrnieniu od innych
chorb mniej moe jednak zauwaany ze wzgldu na wystpujce cyklicznie epidemie (na
og co trzy la ta). W 2007 r. odnotowano nawet najnisz zapadalno (10,9 na 100 000)
od czasu podjcia rejestracji zachorowa, tj. od lat 50. ubiegego wieku. Bya to jednak
cay czas (nawet w okresach zacisza midzyepidemicznego) zapadalno znacznie prze-
wyszajca przecitn zapadalno w krajach UE (ryc. 6 .17). Rnica miaa tendencj do
powikszania si, w zwizku z wczeniejszym (lub w szerszym zakresie) wprowadzaniem
w innych krajach szczepie przeciw tej chorobie. Wspomniana wyej zmiana w programie
obowizkowych szczepie dzieci w Polsce, czyli wprowadzenie szczepie przeciw odrze-
wince-ryczce, powinna zaowocowa szybkim obnianiem si tej zapadalnoci w takiej
samej perspektywie czasowej jak w przypadku ryczki, tj. w okresie najbliszych 3 do 5
lat. Wiek, w ktrym ryzyko zachorowania na wink jest najwiksze, jest praktycznie ten
sam co w przypadku ryczki (ryc. 6.18).
Szczepienie przeciw zakaeniom wywoanym przez Haemophilus influenzae typu B
(Hib) po raz pierwszy zostao umieszczone w programie szczepie w Polsce w 1997 r.,
jako zalecane dzieciom od 2 miesica ycia dla zapobiegania zapaleniom opon mzgowo-
rdzeniowych, posocznicy, zapaleniom nagoni itp. Jako szczepienie obowizkowe w 1 i 2
r.. - ale obejmujce wycznie dzieci z domw dziecka, jako grup szczeglnie naraon
- wprowadzono je do programu szczepie w 2004 r., by w 2005 r. poszerzy t grup o
dzieci w tym samym wieku, pochodzce z rodzin wielodzietnych (nie mniej ni troje dzieci).
Szczepienie powszechne, obejmujce wszystkie dzieci w 2 m.. wprowadzono w 2007 r.
W tym samym roku oglna zapadalno na inwazyjn chorob wywoan przez H. influenzae
w Polsce (0,11 na 100 000) okazaa si nisza od odnotowanej dwa lata wczeniej o 42,6%
(pomimo wzrostu liczby zarejestrowanych posocznic z 17 do 21), a zapadalno na zapa-
lenie opon mzgowo rdzeniowych i/lub mzgu (0,09) nisza o 40,6%. By to niewtpliwie
Ryc. 6.16. Zapadalno na ryczk wg miejsca zamieszkania, pci i wieku w 2007 r.
50,3
75,6
88,7
33,3
125,0
424,4
273,8
170,4
28,5
7,5 8,2 7,0
1,1
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
142
efekt prowadzonych szczepie. Dane o przypadkach zapalenia opon mzgowo-rdzeniowych
zarejestrowanych od 1997 r. wskazuj, e spadkowy trend liczby zachorowa na t posta
kliniczn choroby zarysowa si ju po 1998 r. (tabela 6.1) i ju wwczas mogo to si wi-
za z rozpoczciem szczepie. Po ich wprowadzeniu do programu szczepie zalecanych
liczba osb szczepionych przeciw Hib zacza szybko wzrasta: od okoo 10 tys. zaszcze-
pionych w 1997 r. do ponad 110 tys. w 2003 r. i ponad 226 tys. w 2006 r., tj. na rok przed
Ryc. 6.18. Zapadalno na wink wg miejsca zamieszkania, pci i wieku w 2007 r.
10,4
11,7
12,9
9,0
30,0
82,1
44,5
21,7
4,3
2,1 1,9 2,1
0,8
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.17. Zapadalno na wink w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
0
100
200
300
400
500
600
700
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
143
wprowadzeniem szczepie obowizkowych, przy czym (szacunkowo) okoo 95% osb
szczepionych w tym okresie stanowiy dzieci w wieku poniej 5 r.. W rezultacie, w 2007 r.
przeciw zakaeniom Hib zaszczepionych (penym cyklem) byo 49,1% dzieci w 2 r.. (ryc.
6.14) oraz 73,9% w 3 r.., 49,0% w 4 r.. i 35,5% w 5 r.. Poniewa ryzyko zapalenia opon
mzgowo-rdzeniowych wywoanego przez Hib jest najwysze w pierwszych latach ycia
(w 2005 r. w oglnej liczbie zarejestrowanych w Polsce zachorowa udzia dzieci w wieku
do lat 5 wynosi 71,2%), weryfikacja skutecznoci wprowadzonych szczepie odbywa si
na bieco.
6.2. Inne choroby zakane
6.2.1. AIDS i zakaenia HIV
W 1986 r., w ktrym zarejestrowano w Polsce pierwszy przypadek AIDS (zapadalno 0,003
na 100 000 ludnoci), wspczynnik zapadalnoci na t chorob w Szwajcarii wynosi ju 3,17,
we Francji 2,27, a w Danii 1,35. Przecitna zapadalno w krajach UE (w jej obecnym ksztacie)
wynosia wwczas 0,79 i z roku na rok szybko rosa (ryc. 6.19). Zapadalno na AIDS w UE
znaczco spada po 1994 r., m.in. pod wpywem wprowadzenia leczenia antyretrowirusowego,
ktre zapobiega wystpowaniu chorb wskanikowych AIDS wrd osb zakaonych. W Polsce
najwysz - jak dotychczas - liczb zachorowa i najwysz zapadalno odnotowano w 2004 r.
- 176 zachorowa, tj. 0,46 na 100 000. W tym samym roku przecitna zapadalno w UE wy-
nosia 1,80 i bya prawie 4-krotnie wysza. Nie mona jednak nie zauway, e w odrnieniu
od oglnych trendw w UE, w Polsce zapadalno ma wprawdzie sab, ale wyran tendencj
do podwyszania si. Nie przeczy temu niewielka liczba zachorowa (128) zarejestrowanych
w 2007 r., poniewa nawet do 50% przypadkw zgaszanych bywa z opnieniem, w nastpnym
roku kalendarzowym w stosunku do roku rozpoznania choroby.
0
1
2
3
4
5
6
7
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.19. ZapadaInoc na AIDS i zakaenia HIV w PoIsce oraz przecitna w krajach UE w Iatach
1985-2007 (dane WHO HFA DB i NIZP-PZH)
AIDS - Polska AIDS - UE (27) Zakaenia HV - Polska Zakaenia HV - UE (27)
144
Wpyw na odmienne trendy zapadalnoci na AIDS w Polsce i w krajach Europy za-
chodniej ma zwikszajcy si podczas ostatnich kilku lat udzia tzw. pnych rozpozna
(zakaenie HIV rozpoznawane jest w fazie gbokiego upoledzenia odpornoci). Ich
liczba od koca lat 1990. wzrosa prawie dwukrotnie i w latach 2005-2007 stanowia 57%
wszystkich rozpoznanych zachorowa na AIDS w Polsce. Dodatkowo znaczc grup
wrd nowych zachorowa na AIDS tworz osoby uzalenione, ktrych objcie opiek
medyczn jest z rnych wzgldw utrudnione. Stanowi one 60-80% grupy osb z wcze-
niej rozpoznanym zakaeniem HIV. Z drugiej strony, wiele krajw UE podnosi problem
zmniejszajcej si czuoci nadzoru nad AIDS. Wynika to z faktu, e monitorowanie AIDS
w dobie dostpnoci leczenia antyretrowirusowego przestao stanowi wskanik rozwoju
epidemii i nacisk jest obecnie kadziony na monitorowanie wykrywalnoci zakae HIV
oraz zmian rozpowszechnienia zakaenia w populacji.
Przyspieszony wzrost liczby nowo wykrywanych zakae, ktry nastpi w UE po
2000 r. (ryc. 6.19), odpowiada wystpieniu ogniska wrd iniekcyjnych uytkownikw
narkotykw w krajach Europy Wschodniej, a take wzrostowi zakae na drodze hetero-
seksualnej, zwizanych z osobami pochodzcymi z krajw o uoglnionej epidemii (gwnie
Afryka) oraz wrd mczyzn utrzymujcych stosunki seksualne z mczyznami. W Polsce,
podobnie jak w caej Europie rodkowej, do dzi utrzymuje si wzgldnie korzystna sytuacja
epidemiologiczna. Najwysz jak dotd liczb nowo wykrytych zakae zarejestrowano
w 1990 r. - 809 zakae, gwnie zwizanych z doylnym przyjmowaniem narkotykw.
Na pocztku lat 1990. nastpi znaczcy spadek, a od 1993 r. ponownie stopniowy wzrost.
Obecnie wykrywa si ponad 700 zakae rocznie, a czsto wykrywania jest na podob-
nym poziomie, jak podczas trwania ogniska na przeomie lat 1980-1990. Naley jednak
stwierdzi, e w chwili obecnej dua cz osb yjcych z HIV nie ma tego wiadomoci.
Przemawia za tym rosncy wskanik pnych rozpozna, jak rwnie wskanik wykony-
wanych w Polsce bada w kierunku HIV (okoo 3-5 na 1 mln mieszkacw), ktry jest
jednym z najniszych w UE.
Zakaenia HIV s nadal czstsze wrd mczyzn ni wrd kobiet (ryc. 6.20). Og-
em do koca roku 2007 kobiety stanowiy 24%, z tym, e najwyszy odsetek odnotowano
w 2003 r. (29%), po ktrym nastp i spadek do 21% w 2007 r. Odsetek kobiet jest znacznie
wyszy w przypadku zakae wykrywanych u osb poniej 30 roku ycia, zwaszcza wrd
nastolatkw. W danych skumulowanych 48% zakae HIV zostao rozpoznanych wrd
osb w wieku 20-29 lat. Po 2000 r. obserwuje si zmniejszajcy si udzia procentowy osb
poniej 30 r.. na korzy osb starszych. W 2007 r. osoby w wieku 20-29 lat stanowiy
39%, a kolejne 32% osoby w wieku 30-39 lat i w tej grupie odnotowano ostatnio najwikszy
wzrost. Grupa wiekowa 15-19 lat jest w zasadzie jedyn grup, gdzie odnotowano tendencj
spadkow liczby nowo wykrywanych zakae.
Prawie 90% zakae wykrywanych jest wrd mieszkacw miast (ryc. 6.20). Sytu-
acja wykazuje rwnie due zrnicowanie terytorialne (ryc. 6.21). Najwysz czsto
wykrywania HIV notuje si w ostatnich latach w wojewdztwie dolnolskim i warmi-
sko-mazurskim, gdzie nadal odsetkowo wikszy ni dla caego kraju udzia maj zakaenia
iniekcyjnych uytkownikw narkotykw. Czsto podnosi si jednak kwesti zrnicowania
w poziomie diagnostyki pomidzy wojewdztwami. Podczas gdy moe ona wpywa na no-
towane wskaniki, pewne tendencje znajduj potwierdzenie w niezalenych rdach danych,
takich jak czsto wykrywania HIV wrd dawcw krwi. Wrd dawcw wielokrotnych
145
wskanik dwukrotnie przewyszajcy redni krajow odnotowano w Centrach znajdujcych
si w wojewdztwach dolnolskim, warmisko-mazurskim, podlaskim i witokrzyskim.
W wojewdztwie dolnolskim, a w ostatnich latach rwnie mazowieckim i maopolskim,
notuje si wzrost nowo wykrywanych zakae.
Niepokj budzi zwikszajca si liczba zakae wertykalnych, ktre dotycz w zasadzie
wycznie dzieci kobiet z nierozpoznanym zakaeniem HIV. Liczba wykrytych zakae
Ryc. 6.20. Liczba nowo wykrytych zakae HIV wg miejsca zamieszkania, pci i wieku w 2007 r.
315
41
361
556
148
13
23 21
277
232
76
39
49
0
100
200
300
400
500
600
M
i
a
s
t
o
W
i
e
b
d
M
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
b
d
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
9
3
0
3
9
4
0
4
9
5
0
+
b
d
L
i
c
z
b
a

p
r
z
y
p
a
d
k
w
Ryc. 6.21. Przecitna roczna zapadalno na AIDS i zakaenia HIV wg wojewdztw
w latach 20022006
2,32
1,86 1,86
1,76
1,70
1,19 1,17 1,16
1,12 1,11
0,88
0,70 0,69
0,62 0,60
0,45
4,01
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
d
z
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Zakaenia HIV
AIDS
146
wertykalnych w przeliczeniu na 1000 ywych urodze ulega pewnym wahaniom, ale od
2001 do 2006 roku wzrosa od 0,01 do 0,04.
Nadzr nad HIV/AIDS w Polsce w ostatnich latach nie dostarcza jednak kluczowych
informacji dotyczcych aktualnych drg szerzenia si wirusa w populacji polskiej, cho
szereg danych wskazuje na zwikszanie si udziau zakae przenoszonych drog seksualn
(stosunki heteroseksualne i seks pomidzy mczyznami). Nieznajomo gwnych drg
transmisji wirusa HIV w danym miejscu i danym czasie wyklucza moliwo prowadzenia
racjonalnych dziaa ograniczajcych szerzenie si zakae.
6.2.2. Wirusowe zapalenie wtroby typu C
Wirusowe zapalenie wtroby typu C stanowi powany i narastajcy problem epide-
miologiczny. Wzw C jest chorob, ktrej pocztek bywa bezobjawowy w ponad 50%
przypadkw. Ponadto, znacznie czciej ni w wzw typu B, w przebiegu wzw C wystpuje
faza przewleka zapalenia, prowadzca do marskoci wtroby (okoo 20%). Zakaenie to
stanowi powany czynnik ryzyka raka pierwotnego wtroby.
Zakaenie wirusem zapalenia wtroby typu C przenoszone jest, podobnie jak zakaenie
wirusem typu B, najczciej z krwi i pynami ustrojowymi przy uszkodzeniu tkanek. S
to wic zakaenia zwizane z opiek medyczn oraz doylnym przyjmowaniem substancji
odurzajcych, ale take z wykonywaniem tatuau i zabiegw kosmetycznych. Pciowa
droga przenoszenia w epidemiologii wzw C odgrywa mniejsz rol, cho i na tej drodze
moe dochodzi do zakaenia.
Tym, co najmocniej odrnia wzw C od wzw B, jest brak szczepie przeciw pierwszej
z tych chorb. Brak moliwoci czynnego uodpornienia przeciw wzw C sprawia, e zapa-
dalno na wzw C jest dobrym wskanikiem niedostatecznego poziomu sterylizacji i higieny
szpitalnej oraz ryzykownych zachowa osb uzalenionych.
Zapadalno na wzw C narastaa w Polsce od pocztku oddzielnej rejestracji tego
zakaenia w 1997 r., w ktrym wyniosa 2,58 na 100 000 ludnoci do 7,85 w 2005 r. W ko-
lejnych dwch latach odnotowano nieznaczny spadek zapadalnoci. W 2006 r. wyniosa
7,73, a w 2007 r. 7,22. Naley jednak pamita, e wirusowe zapalenia wtroby typu B
i C s chorobami przewlekymi i stosunkowo niewielka zapadalno roczna kumuluje si
poprzez lata, prowadzc do wysokiej chorobowoci, ktra w Polsce w populacji oglnej
przekracza 1%, a wrd osb uzalenionych moe dochodzi w niektrych orodkach nawet
do kilkudziesiciu procent.
Podobnie jak w przypadku wzw typu B, zapadalno na wzw typu C jest wysza
w miastach ni na wsi i czciej choruj mczyni ni kobiety. W grupach wieku do 15 roku
ycia zapadalno jest stosunkowo niska, ale w grupie 15-19 lat nastpuje gwatowny skok
zapadalnoci, ktry najprawdopodobniej zaley od doylnego przyjmowania narkotykw
w tej grupie wiekowej. W nastpnych grupach wieku rnice w zapadalnoci na wzw C s
stosunkowo niewielkie (ryc. 6.22).
Z podobiestwa drg szerzenia si wirusowego zapalenia wtroby typu C oraz typu B
wynikaj wyrane podobiestwa w terytorialnym zrnicowaniu zapadalnoci na wzw C
i B (ryc. 6.23)
147
6.2.3. Zatrucia i zakaenia pokarmowe
Zatrucia i zakaenia pokarmowe stanowi grup chorb rnicych si wywoujcymi je
czynnikami, a czstokro rwnie objawami klinicznymi, ktrych wspln cech jest droga
zakaenia zwizana z przyjmowaniem pokarmu. Wyodrbnienie tak szerokiej i zoonej
grupy chorb w nadzorze epidemiologicznym podyktowane byo ich wan rol w zdrowiu
Ryc. 6.22. Zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu C wg miejsca zamieszkania, pci i
wieku w 2007 r.
9,31
3,92
8,14
6,36
0,22 0,26
0,84
6,48
7,37
8,78
7,70
8,21 8,27
9,01
11,63
8,72
9,36
9,51
6,41
0
2
4
6
8
10
12
14
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
4
4
4
5
4
9
5
0
5
4
5
5
5
9
6
0
6
4
6
5
7
4
7
5
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.23. Zapadalno na wirusowe zapalenie wtroby typu C oraz typu B wg wojewdztw
w 2007 r.
12,26
11,85
10,17 10,14
9,75
7,26 7,22
6,43
5,30
2,78
2,51
2,24
13,62
5,29
4,43
2,19
1,04
0
2
4
6
8
10
12
14
16
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
d
z
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
L
u
b
u
s
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
wzw typu C
wzw typu B
148
publicznym oraz tym, e stanowi podstawow miar bezpieczestwa ywnoci i poziomu
higieny gospodarstw domowych oraz miejsc przyrzdzania posikw w skali populacji.
Dynamik zapadalnoci na bakteryjne zakaenia i zatrucia pokarmowe od 1980 r.
przedstawia rycina 6.24. Przedstawione (w skali logarytmicznej) wykresy obrazuj wielkie
rnice w zapadalnoci pomidzy poszczeglnymi chorobami i dobrze ilustruj malejce
trendy zapadalnoci na salmonelozy, czerwonk bakteryjn czy zatrucia jadem kiebasianym
Ryc. 6.24. Zapadalno na salmonelozy i inne bakteryjne zatrucia i zakaenia pokarmowe w latach
19802007
0,1
1,0
10,0
100,0
1000,0
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Salmonelozy Zatrucia gronkowcowe
Botulizm Czerwonka bakteryjna
Inne bakteryjne
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Ryc. 6.25. Procentowy udziaI ognisk wywoIanych przez Salmonella i inne czynniki etiologiczne
w ogInej Iiczbie ognisk zatruc i zakae pokarmowych w Iatach 1991-2007
Nie okrelone
Inne czynniki
Salmonella
149
oraz wzgldnie stabiln sytuacj epidemiologiczn w zakresie zatru gronkowcowych oraz
zakae nie zdiagnozowanych pod wzgldem etiologicznym.
W Polsce przez wiele lat dominujcym czynnikiem bdcym przyczyn zakae po-
karmowych byy bakterie rodzaju Salmonella, wrd ktrych dominujcym gatunkiem bya
S. Enteritidis. W 1991 r. odsetek ogu ognisk zbiorowych zatru pokarmowych wywoanych
tym patogenem przekracza 90% (ryc. 6.25). Inne czynniki wystpoway znacznie rzadziej
i badania w ich kierunku rzadziej byy podejmowane. Okresem szczeglnego wzrostu zapa-
dalnoci na salmonelozy bya druga poowa lat osiemdziesitych ubiegego wieku. Mogo to
by zwizane m.in. z wczesnym okresem wprowadzania hodowli drobiu na masow skal.
W latach 90. ubiegego wieku nastpi wyrany spadek zapadalnoci na zakaenia pokar-
mowe wywoane przez paeczki Salmonella i od drugiej ich poowy zapadalno w Polsce
nie odbiega istotnie od redniej dla krajw UE. (ryc. 6.26).
Zapadalno na zatrucia i zakaenia pokarmowe wywoane przez paeczki Salmonella
jest, podobnie jak w przypadku innych czynnikw etiologicznych, najwysza i najczciej
zgaszana w najmodszych grupach wiekowych. Wrd dzieci w wieku 0-4 lata wynosia w
2007 r. 261,4 na 100 000, a w drugim roku ycia nawet 371,5, po czym ulegaa obnieniu a
do najniszego poziomu - 12,0 w grupie wieku 45-49 lat i nastpnie nieznacznie wzrastaa
- do 19,9 u osb powyej 74 roku ycia. Nieco wysza jest zapadalno wrd mczyzn
ni wrd kobiet i na wsi ni w miecie (ryc. 6.27). Wystpuj znaczne rnice terytorialne.
W 2007 r. zapadalno na obszarze poszczeglnych wojewdztw wahaa si w granicach od
17,9 na 100 000 ludnoci w woj. lskim do 50,0 w woj. lubelskim (ryc. 6.28).
Zapocztkowany w latach dziewidziesitych trend spadkowy odsetka zakae wy-
woanych przez paeczki Salmonella w ogniskach nasili si wyranie po 2000 r. W 2007 r.
odsetek tych zakae, podobnie jak w krajach Europy Zachodniej spad do wartoci poni-
ej 40%. Jednoczenie powyej 20% wzrs odsetek zakae pokarmowych wywoanych
przez inne zdiagnozowane czynniki, wrd ktrych obserwowana jest tendencja wzrostowa
zakae wywoanych przez wirusy. Coraz czstsze s zakaenia wywoane norowirusami.
Niestety, w 2007 r. niemal w 40% ognisk zatru i zakae pokarmowych w Polsce czynnik
etiologiczny nie zosta wykryty.
Ten wysoki odsetek nie zdiagnozowanych pod wzgldem czynnika chorobotwrczego
zakae pokarmowych jest w duym stopniu zwizany z niedostatkiem bazy laboratoryjnej
oraz braku zainteresowania dokadniejsz diagnostyk lekarzy leczcych t grup chorych.
Jednak w tym zakresie sytuacja ulega stopniowej poprawie.
Dwa wane rodzaje bakterii, wywoujcych zakaenia pokarmowe - Campylobacter
i Yersinia s diagnozowane coraz czciej, cho nadal duo rzadziej ni w krajach Europy
Zachodniej.
Od 2002 r. zachorowania spowodowane Campylobacter spp. s obowizkowo zgaszane
w ramach systemu nadzoru nad chorobami zakanymi. Liczba rozpoznawanych i zgaszanych
przypadkw kampylobakteriozy powiksza si z kadym rokiem. W latach 2003 i 2004
zgoszenia pochodziy jedynie z wojewdztw maopolskiego i mazowieckiego. W kolejnych
latach doczay nastpne wojewdztwa, na terenie ktrych sukcesywnie wprowadzana
jest w laboratoriach metodyka wykrywania paeczek z rodzaju Campylobacter w materiale
klinicznym. W 2007 r. zgoszono do systemu 192 zachorowania na kampylobakterioz, co
prawdopodobnie jest konsekwencj zarwno wzrostu liczby laboratoriw prowadzcych
badania w tym kierunku, jak i wzrostu wiadomoci lekarzy o moliwoci zakae jelitowych
150
wywoanych tym patogenem oraz o istnieniu obowizku zgaszania tej jednostki chorobowej.
O ile w 2003 r. odsetek osb hospitalizowanych, u ktrych stwierdzono kampylobakterioz
wynosi prawie 87%, to w kolejnych latach ulega zmniejszeniu i w 2007 r. wynis 63%.
Zakaenia paeczkami Yersinia s rwnie rejestrowane coraz czciej. W dwch
pierwszych latach (2003 r. i 2004 r.) raportowania tej choroby liczba przypadkw zgoszo-
nych wyniosa odpowiednio 71 i 84. W roku 2005 do systemu nadzoru zgoszono ju 136
przypadkw zachorowa. W roku 2006 zarejestrowano podobn liczb - 140 przypadkw
Ryc. 6.26. Zapadalno na salmonelozy w Polsce i przecitna w krajach UE w latach 19802007
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Polska
UE (27)
Ryc. 6.27. Zapadalno na salmonelozy wg miejsca zamieszkania, pci i wieku w 2007 r.
29,1
32,3
30,8 29,9
261,4
72,7
25,0
22,3
14,8
13,1 13,7 12,5 12,4 12,0
15,9 15,1 14,9
16,9
19,9
0
50
100
150
200
250
300
M
i
a
s
t
o
W
i
e
c
z
y
n
i
K
o
b
i
e
t
y
0
4
5
9
1
0
1
4
1
5
1
9
2
0
2
4
2
5
2
9
3
0
3
4
3
5
3
9
4
0
4
4
4
5
4
9
5
0
5
4
5
5
5
9
6
0
6
4
6
5
7
4
7
5
+
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
151
a w 2007 r. - 233. Czynniki wpywajce na wzrost liczby zgaszanych zachorowa s praw-
dopodobnie takie same jak w przypadku kampylobakteriozy.
Od pocztku okresu raportowania jersiniozy odsetek osb hospitalizowanych w wyniku
zachorowania by bardzo wysoki i waha si od 59,2% w roku 2003 do 83,1 w 2005. W roku
2006 wynis on 67,9%, a w 2007 - 60,5%. Takie odsetki hospitalizacji w kolejnych latach
mog wiadczy przede wszystkim o tym, e jersinioza jest rozpoznawana w przypadkach,
gdy zachorowanie ma ciki przebieg i wymaga hospitalizacji.
Poniewa mamy do czynienia z pocztkiem rejestracji kampylobakteriozy i jersiniozy,
jako wyodrbnionych w nadzorze jednostek chorobowych, aby dokona oceny sytuacji
zachorowa wywoanych zakaeniem paeczkami Campylobacter czy Yersinia na terenie
kraju niezbdne jest gromadzenie informacji na temat ich wystpowania przez kilka na-
stpnych lat.
Wanym wskanikiem bezpieczestwa ywnoci i stanu sanitarnego kraju s rejestrowa-
ne liczby ognisk zatru pokarmowych. W latach 1988-1991 liczba rocznie rejestrowanych
ognisk przekraczaa 700, a od 1996 pozostaje poniej 400, za wyjtkiem lat 1998 i 2005,
kiedy to nieznacznie przekroczya t liczb.
Pozostae choroby przenoszone drog pokarmow rejestrowane w Polsce od szeregu
lat, jak zatrucia jadem kiebasianym, zatrucia toksyn gronkowcow, czerwonka bakteryjna
i wirusowe zapalenie wtroby typu A, obecnie w Polsce wystpuj w niewielkich liczbach i
odgrywaj znacznie mniejsz rol jako zagroenia dla zdrowia publicznego (tabela 6.1)
6.2.4. Choroby przenoszone drog pciow
W okresie po drugiej wojnie wiatowej zachorowania na ki miay rozmiary gronej
epidemii z liczb zachorowa na ki wczesn objawow rzdu 55 tys. i zapadalnoci
odnotowan w 1948 r. na poziomie 230 zachorowa na 100 000 ludnoci. Szeroko prowa-
Ryc. 6.28. Zapadalno na salmonelozy wg wojewdztw w 2007 r.
50,0
46,5
39,8
37,3
33,5
32,4 32,2 32,0
30,3
30,0
28,4
26,6 26,5
24,6
23,7
18,9
17,9
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
P
o
m
o
r
s
k
i
e
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
d
z
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
D
o
l
n
o
s
k
i
e
s
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
152
dzona akcja zwalczania kiy doprowadzia do znacznego obnienia zapadalnoci. Trend
spadkowy utrzymuje si rwnie w ostatnim 25-leciu (ryc. 6.29) Polska majc w 1980 r.
niemal dwukrotnie wiksz zapadalno na ki od redniej krajw UE, od 1994 r. ma za-
padalno nisz, z utrzymujc si nadal tendencj spadkow (w 2006 r.: Polska 2,45 na
100 000; UE 4,04).
Jednak w ostatnich dwch dekadach obserwowane jest bardzo niepokojce zjawisko
w postaci trendu wzrostowego stosunku zapadalnoci na ki wrodzon do kiy ogem
(ryc. 6.30). Kia wrodzona stanowi odbicie zapadalnoci na ki kobiet w wieku rozrodczym.
Pojawianie si, a szczeglnie narastanie liczby tych przypadkw przy oglnym spadku liczby
rejestrowanych zachorowa na ki, stanowi sygna wskazujcy na moliwo obniania si
czuoci nadzoru. Moe to skutkowa niedostatecznym rozeznaniem sytuacji epidemiologicz-
nej i niedostateczn mobilizacj administracji zdrowia publicznego w kierunku podnoszenia
wiadomoci spoecznej oraz promocji dziaa profilaktycznych i leczniczych.
Obserwowana w latach 80. silna tendencja spadkowa zapadalnoci na rzeczk,
w wietle danych nadzoru epidemiologicznego ju w 1984 r. uplasowaa Polsk poniej
redniej Unii Europejskiej (ryc. 6.31). W 2007 r. zapadalno na rzeczk wyniosa w
Polsce 0,87 na 100 000, podczas, gdy w krajach UE wskanik ten wynosi rednio 7,63.
Rwnie i w tym przypadku wskazana byaby jednak weryfikacja przytoczonych danych
przez ocen czuoci nadzoru epidemiologicznego.
Nierzeczkowe zakaenia cewki moczowej i narzdu rodnego, ktre s wskanikiem o
ograniczonej swoistoci, lecz stanowi odbicie zakae Chlamydia trachomatis, sygnalizuj
kolejny, wany problem kliniczny i epidemiologiczny w zakresie zakae przenoszonych
drog pciow, ktrego waciwa ocena moliwa bdzie po sprawdzeniu jakoci nadzoru
nad tymi zakaeniami.
Choroby przenoszone drog pciow zdecydowanie czciej rejestrowane s u mczyzn
ni u kobiet. W 2007 r. w Polsce zapadalno mczyzn na ki ogem bya ponad 3-krotnie
0,1
1,0
10,0
100,0
1000,0
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 6.29. ZapadaInoc na kiI i rzeczk w PoIsce oraz przecitna w krajach UE w Iatach
1980-2007 (dane CSIOZ oraz WHO HFA DB)
Kila - Polska Kila - UE (27) Rzeczka - Polska Rzeczka - UE (27)
153
wysza ni zapadalno kobiet (odpowiednio: 3,46 i 1,08 na 100 000), a na rzeczk prawie
9-krotnie (odpowiednio: 1,60 i 0,18). Rnice te w duym stopniu mog by spowodowane
rnym stopniem wykrywalnoci tych chorb u kobiet i u mczyzn.
W ocenie danych nadzoru epidemiologicznego nad zakaeniami przenoszonymi drog
pciow zwracaj uwag znaczne rnice terytorialne w zakresie raportowanej liczby osb
leczonych na te choroby, a tym samym oceny zapadalnoci. Istniej powane przesanki,
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
S
t
o
s
u
n
e
k

z
a
p
a
d
a
l
n
o
c
i
:

k
i
l
a

w
r
o
d
z
o
n
a

/

k
i
l
a

o
g
l
e
m
Ryc. 6.30. Stosunek wspIczynnika zapadaInoci na kiI wrodzon (na 100 tys. urodze ywych) i
na kiI ogIem (na 100 tys. Iudnoci) w Iatach 1980-2007 (dane CSIOZ)
Ryc. 6.31. Zapadalno na ki oraz rzeczk wg wojewdztw w 2007 r. ( dane CSIOZ)
3,57
2,37
2,30
2,23 2,21
2,08
1,92
1,72
1,67
1,61
1,11
1,00 0,98
0,78
0,24
5,46
1,40
0
1
2
3
4
5
6
M
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
.
P
O
L
S
K
A
s
k
i
e
M
a
o
p
o
l
s
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
d
z
k
i
e
D
o
l
n
o
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
K
u
j
a
w
.
p
o
m
o
r
.
P
o
d
l
a
s
k
i
e
W
a
r
m
.
m
a
z
u
r
.
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Kia (ogem)
Rzeczka
154
e przynajmniej czciowo, za rnice te odpowiada nierwnomierna jako nadzoru
w poszczeglnych wojewdztwach (ryc. 6.31).
Grona sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorb przenoszonych drog pciow
w niektrych krajach ociennych i znaczna mobilno spoeczestwa polskiego w ostatnich
latach zwiksza prawdopodobiestwo zawlecze zakae przenoszonych drog pciow do
naszego kraju. Dlatego tak wane jest waciwe rozeznanie sytuacji epidemiologicznej oraz
zapewnienie wczesnego rozpoznawania i leczenia nowych przypadkw tych zakae.
Odrbny problem, nie podlegajcy nadzorowi epidemiologicznemu, ale niesychanie
wany ze wzgldu na jego kliniczne konsekwencje, stanowi zakaenia narzdw pcio-
wych wirusami papiloma (HPV). Potwierdzone w licznych badaniach podstawowych
i epidemiologicznych zalenoci midzy wystpowaniem raka szyjki macicy a zakaeniami
wywoanymi przez niektre typy HPV, a take wyprodukowanie skutecznych szczepionek
przeciw tym typom wirusa, stwarzaj potrzeb opracowania i wprowadzenia programu
szczepie zintegrowanego z odpowiednimi programami przesiewowymi, majcymi na celu
wczesne wykrywanie i leczenie nowych przypadkw tego nowotworu.
6.2.5. Grypa
Grypa sezonowa jest chorob o wysokiej zapadalnoci, nasilajcej si rokrocznie w sezo-
nie jesienno-zimowym. Coroczne sezony grypowe wi si absencj chorobow, wzrostem
liczby zgonw, szczeglnie osb w starszych grupach wiekowych, przecieniem instytucji
medycznych i znacznymi kosztami spoecznymi. Nadzr epidemiologiczny w Polsce opiera
si na objawowym rejestrowaniu zakae grnych drg oddechowych, okrelanych jako
zachorowania i podejrzenia zachorowa na gryp, wrd ktrych grypa stanowi wysoki,
ale nie do koca zidentyfikowany odsetek. Taki tryb zgaszania jest wystarczajcy do oceny
trendw zapadalnoci oraz do porwnania poszczeglnych sezonw midzy sob, jednak
nie moe stanowi podstaw do porwna midzynarodowych.
Od czasu ostatniej pandemii grypy Hong Kong, ktra rozpocza si w 1968 r. i trwaa
do 1970 r. nie obserwowano nowej pandemii, a tylko zachorowania sezonowe w liczbach
zmieniajcych si corocznie bez okrelonego wieloletniego trendu (ryc. 6.32). Skala tych
rocznych waha wyniosa od okoo 80 tys. w 1990 r. do 3,8 mln w 1975 r., a biorc pod
uwag sezony - od okoo 81 tys. w sezonie 1989/90 do 4,9 mln w sezonie 1975/76. W 2007
zgoszono 374 042 zachorowania a zapadalno wyniosa 981,3 na 100 000 ludnoci.
Poziom zaszczepienia spoeczestwa przeciw grypie sezonowej nie przekracza 10%.
Jest on niedostateczny i powinien by zwikszony.
W oczekiwaniu na kolejn pandemi trwaj dziaania przygotowawcze o charakterze
organizacyjnym. Maj one na celu przygotowanie zaplecza szpitalnego oraz sub medycz-
nych i innych, majcych na celu zapewnienie funkcjonowania infrastruktury administracyjnej
i gospodarczej, transportu, zapasw lekw przeciwgrypowych oraz szczepionek, ktre mo-
gyby zapobiec najgroniejszej jej postaci, jak mogaby stanowi grypa ptakw H5N1.
W zakresie przygotowa do pandemii grypy Polska jest waciwie przygotowana
organizacyjnie oraz na miar swych moliwoci ekonomicznych, rwnie pod wzgldem
posiadania rezerw lekw przeciwgrypowych.
155
6.2.6. Problem zawlekania do Polski chorb zakanych
Budzcy czsto duy niepokj spoeczny problem zawlekania do Polski chorb za-
kanych, w tym szczeglnie niebezpiecznych gorczek krwotocznych, stanowi powany
przedmiot zainteresowania inspekcji sanitarnej oraz lekarzy chorb zakanych. Choroby te,
w razie zawleczenia ich do Polski, wymagaj przy powziciu podejrzenia natychmiastowego
zgaszania do Pastwowej Inspekcji Sanitarnej oraz pilnego skierowania do jednej z przy-
gotowanych na tak sytuacj placwek leczniczych. Wymagane jest rwnie odpowiednie
Ryc. 6.32. Zachorowania i podejrzenia zachorowa na gryp w latach 19752007.
Liczba zachorowa i zapadalno na 100 000 ludnoci
0
500 000
1 000 000
1 500 000
2 000 000
2 500 000
3 000 000
3 500 000
4 000 000
1
9
7
5
1
9
7
7
1
9
7
9
1
9
8
1
1
9
8
3
1
9
8
5
1
9
8
7
1
9
8
9
1
9
9
1
1
9
9
3
1
9
9
5
1
9
9
7
1
9
9
9
2
0
0
1
2
0
0
3
2
0
0
5
2
0
0
7
L
i
c
z
b
a

z
a
c
h
o
r
o
w
a
0
1 000
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
9 000
10 000
11 000
12 000
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Liczba zachorowa
Zapadalno
0
5
10
15
20
25
30
35
40
L
i
c
z
b
a

p
r
z
y
p
a
d
k
w
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
2
0
0
7
Ryc. 6.33. Niektre choroby zawIekane do PoIski w Iatach 1988-2007
Cholera Gorczka denga Pezakowica /ameboza/ Zimnica /malaria/
156
zabezpieczenie osb ze stycznoci i - w zalenoci od sytuacji - poddanie ich kwarantannie
lub nadzorowi lekarskiemu.
Do chwili obecnej adna z najgroniejszych gorczek krwotocznych zdolnych zakaa
ludzi w bezporedniej stycznoci nie zostaa zawleczona do Polski. Rejestrowana sporadycz-
nie w Polsce denga, nie jest chorob, ktra (poza wyjtkowymi przypadkami) przenosi si
z czowieka na czowieka. Historycznie bardzo wan, a obecnie w wielu obszarach globu
cigle gron chorob, jak jest cholera, w ostatnich dwu dekadach zawleczono do Polski
dwukrotnie (w 1994 r. i 2005 r.). Zawleczenia czterech wybranych chorb przywoonych
do Polski z tropikw przedstawiono na rycinie 6.33. Jedn z tych chorb jest malaria, ktrej
endemiczne ogniska w Polsce wygasy w pierwszych latach po drugiej wojnie wiatowej.
Obecnie pewien problem stanowi zawlekanie do Polski czerwonki czy wirusowego
zapalenia wtroby typu A z podry zagranicznych lub przez przybywajcych do Polski
uchodcw. W 2007 r. 19 importowanych przypadkw stanowio ponad poow zachorowa
na wzw A zarejestrowanych w Polsce (ryc. 6.34). W warunkach polskich, gdzie bardzo niska
endemiczno wzw A jest powodem niskiego rozpowszechnienie odpornoci naturalnej,
zawlekanie tej choroby stwarza grob wybuchu epidemii wyrwnawczych.
PODSUMOWANIE:
1. Ogln sytuacj epidemiologiczn chorb zakanych w Polsce mona okreli jako
stosunkowo dobr i wzgldnie stabiln. Zapadalno na wikszo chorb zakanych
wykazuje tendencje spadkowe.
2. Mimo staej poprawy sytuacji epidemiologicznej, wskaniki zapadalnoci na wiele cho-
rb zakanych w Polsce s wysze ni przecitny poziom zapadalnoci na te choroby
w krajach Unii Europejskiej.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2005 2006 2007 2005 2006 2007
14
44
19
5
15
15
40
65
17
75
20
49
Ryc. 6.34. Liczba i udziaI procentowy przypadkw zawIeczonych w ogInej Iiczbie zachorowa
na wirusowe zapaIenie wtroby typu A oraz czerwonk bakteryjn w PoIsce w Iatach 2005-2007
Rodzime
Zawleczone
Wirusowe zapalenie wtroby typu A Czerwonka bakteryjna
157
3. Korzystn, stabiln sytuacj epidemiologiczn szeregu chorb zakanych osignito
w Polsce dziki konsekwentnie prowadzonym wieloletnim programom szczepie ochron-
nych. Kontynuacja i unowoczenianie tych programw stanowi warunek utrzymania
osignitych rezultatw.
4. W zwizku z rozszerzeniem w ostatnich latach Programu Szczepie Ochronnych,
w perspektywie kilku najbliszych lat oczekuje si przywrcenia w Polsce niskiej zapa-
dalnoci na krztusiec oraz radykalnego spadku zapadalnoci na ryczk, wink oraz
chorob wywoywan przez Haemophilus infuenzae typu B.
5. Nadzr nad HIV/AIDS w Polsce nie dostarcza kluczowych informacji dotyczcych
aktualnych drg szerzenia si wirusa w populacji. Nieznajomo gwnych drg trans-
misji wirusa HIV w danym miejscu i danym czasie wyklucza moliwo prowadzenia
racjonalnych dziaa ograniczajcych szerzenie si zakae.
6. Niebezpieczna tendencja wzrostowa zakae wzw C wymaga pilnych dziaa prof-
laktycznych, a szczeglnie wzmoonej kontroli higieny w instytucjach medycznych,
zakadach kosmetycznych i innych, w ktrych moe dochodzi do przerwania cigoci
tkanek.
7. Niepokojcy jest trend wzrostowy liczby przypadkw kiy wrodzonej.
8. Bardzo niska endemiczno wirusowego zapalenia wtroby typu A stwarza niebezpie-
czestwo wystpienia w kadej chwili w Polsce lokalnych lub wyrwnawczych epidemii
tej choroby.
9. W zakresie przygotowa do pandemii grypy Polska jest waciwie przygotowana orga-
nizacyjnie oraz na miar swych moliwoci ekonomicznych, rwnie pod wzgldem
posiadania rezerw lekw przeciwgrypowych.
10. Poziom zaszczepienia spoeczestwa przeciw grypie sezonowej jest niedostateczny
i powinien by zwikszony.
11. Do chwili obecnej adna z najgroniejszych gorczek krwotocznych zdolnych zakaa
ludzi w bezporedniej stycznoci nie zostaa zawleczona do Polski.
12. Niewystarczajcy rozwj diagnostyki laboratoryjnej i jej zbyt maa dostpno utrudniaj
rozpoznanie sytuacji epidemiologicznej niektrych chorb, co opnia wypracowywanie
skutecznych metod zapobiegania tym chorobom. Szczeglnie dotyczy to zoonoz i chorb
przenoszonych drog pokarmow.
13. Efektywne zapobieganie chorobom zakanym i zwalczanie ich wymaga stworzenia
systemowych mechanizmw skutecznie przeciwdziaajcych ograniczaniu zakresu diag-
nostyki laboratoryjnej wykonywanej w celach epidemiologicznych, czyli na potrzeby
zdrowia publicznego, a nie w celu okrelenia postpowania terapeutycznego.
14. Zwikszenie skutecznoci zapobiegania chorobom zakanym i ich zwalczania nie bdzie
moliwe bez podniesienia wiarygodnoci danych epidemiologicznych, w tym danych
z rejestracji zachorowa, stanowicych podstaw wikszoci podejmowanych decyzji.
7. CHOROBY ZAWODOWE I WYPADKI PRZY PRACY
Bogdan Wojtyniak, Pawe Goryski, Izabela Sakowska
7.1. Choroby zawodowe
Choroby zawodowe w Polsce zgaszane s zgodnie z obowizujcym rozporzdzeniem
1

na indywidualnych Kartach stwierdzenia choroby zawodowej. Dane te gromadzone s
w Rejestrze Chorb Zawodowych w Instytucie Medycyny Pracy (IMP) w odzi. W niniej-
szym opracowaniu wykorzystano informacje pochodzce z tego rejestru i opublikowane
przez IMP
2
.
W roku 2007 stwierdzono 3285 przypadkw chorb zawodowych, a wic o 156 wicej
ni rok wczeniej. Po okresie duego wzrostu rejestrowanych zachorowa w pierwszej
poowie lat 90-tych, zwizanego gwnie ze zwikszeniem zgaszalnoci, od roku 1994
wystpowa trend spadkowy, ktry w ostatnich latach ulega wyhamowaniu (ryc. 7.1). Cay
czas utrzymuje si wysza zachorowalno mczyzn ni kobiet, niemniej nadwyka ta
zmniejszya si z 45% w pierwszej poowie lat 90-tych do 20% w roku 2007.
Struktura chorb zawodowych ulega w ostatnich latach niewielkim zmianom. Wpraw-
dzie nadal na pierwszym miejscu znajduj si choroby narzdu gosu, ale choroby narzdu
suchu spady z 2. na 4. pozycj. Drug najczstsz grup chorb zawodowych stanowi
obecnie pylice puc, a na trzeciej pozycji znajduj si choroby zakane i pasoytnicze
(ryc. 7.2).
Porwnujc wspczynniki zachorowalnoci dla najczciej wystpujcych chorb
zawodowych w latach 2000 2007 naley zauway, e wielko ich spadku jest bardzo
zrnicowana (tabela 7.1). Szczeglnie duy by on w przypadku chorb narzdu suchu
(a o 84%), co wpyno znaczco na czsto wystpowania tych chorb (w roku 2007
dotyczyy one 252 osb podczas gdy w roku 2000 a 1597). W przypadku przewlekych
chorb narzdu gosu spadek zachorowalnoci by rwnie znaczny (o 67%), niemniej
choroby te nadal zajmuj pierwsz pozycj pod wzgldem zachorowalnoci i w roku
2007 dotyczyy 800 osb (w 2000 r. a 2479). Natomiast nie ulega praktycznie zmianie
zachorowalno na choroby zakane i pasoytnicze a tylko niewielki spadek zachorowa
wystpuje w przypadku pylicy.
1
Druk 3-90/62; Dz. Urz. MZiOS nr 9, poz. 52 z dn. 22. 11. 1989 r.
2
Bardziej szczegowe informacje mona znale w publikacji N. Szeszeni-Dbrowskiej
i U. Wilczyskiej Choroby zawodowe w Polsce statystyka i epidemiologia; d, 2007 oraz
na stronie internetowej IMP http://www.imp.lodz.pl/?p=/home_pl/about_imp/reg_and_databa-
ses/work_dissises1/dane_o_zapadalnosci/&lang=PL
CHOROBY ZAWODOWE I WYPADKI PRZY PRACY
160
Z faktu wykonywania czsto odmiennych zawodw wynika rna struktura zachorowa
na choroby zawodowe mczyzn i kobiet. O ile wrd mczyzn zdecydowanie najczstsz
chorob zawodow stanowic ponad jedn trzeci (35,1%) wszystkich zachorowa s
pylice (dominujce w grnictwie) to wrd kobiet s to choroby narzdu gosu (edukacja),
ktre stanowi a poow (49,3%) wszystkich zachorowa (ryc. 7.3). Podobne zagroenie
w obu grupach stanowi choroby zakane i ich nastpstwa.
84
115
104
86
84
80
82
88 88
80
82
125
141
151
154
133
132
127
128
100
77
72
64
55
48
41
37 36
44
47
52
51
56
58
63
67
64 64
71
96 95
104
106
99 98
106 106
96
70
54
43
38
34
28 28
30
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

z
a
t
r
u
d
n
i
o
n
y
c
h
Ryc. 7.1. Choroby zawodowe w Polsce w latach 1980 - 2007 wg pIci (dane Instytutu Medycyny Pracy)
0F]\QL
Kobiety
Ryc. 7.2. Choroby zawodowe w PoIsce w 2007 r. wg jednostek chorobowych - wspIczynnik na
100 tys. zatrudnionych (dane Instytutu Medycyny Pracy )
8,1
7,1
6,8
2,6
1,6
1,5
1,0
1,0
1,0
0,8
0,6
Przewleke choroby narzdu gosu
Pylice puc
Choroby zakane lub pasoytnicze albo
ich nastpstwa
Ubytek suchu
Przewleke choroby obwodowego ukadu
nerwowego
Choroby skry
Nowotwory zoliwe
Przewleke choroby ukadu ruchu
Zesp wibracyjny
Astma oskrzelowa
Alergiczny nieyt nosa
161
Tabela 7.1. Choroby zawodowe o najwyszej zachorowalnoci w Polsce w latach 2000, 2003 i
2007
Nazwa choroby
Wspczynnik zachorowalnoci na
100 tys. zatrudnionych
Zmiana w 2007 w
stosunku do 2000 (w %)
2000 2003 2007
Ogem 73,9 46,6 33,5 -64,7
Przewleke choroby narzdu
gosu
24,9 11,7 8,1 -67,5
Pylice puc 7,5 8,6 7,1 -5,3
Choroby zakane i
pasoytnicze i ich nastpstwa
6,9 5,9 6,8 -1,4
Ubytek suchu 16,1 7,9 2,6 -83,9
Przewleke choroby
obwodowego ukadu
nerwowego
1,5 0,9 1,6 6,7
Choroby skry 5,1 2,3 1,5 -70,6
Przewleke choroby oskrzeli 2,8 1,8 1,0 -64,3
Zesp wibracyjny 2,0 1,7 1,0 -50,0
O ile jeszcze w roku 2003 zagroenie zdrowia chorobami zawodowymi byo zdecydo-
wanie najwysze w woj. lskim i lubelskim to w roku 2007 wyrniay si 4 wojewdztwa:
lubelskie, lskie, witokrzyskie i maopolskie przy czym w pierwszych dwch nastpi
wyrany spadek czstoci tych chorb (odpowiednio o ok. 1/5, choroby narzdu gosu,
i o ponad 1/3, przede wszystkim choroby narzdu suchu i narzdu gosu) (ryc. 7.4). Najbar-
dziej poprawia si sytuacja w woj. lubuskim i pomorskim gdzie czsto zachorowa w roku
2007 by nisza o ponad poow w porwnaniu do sytuacji sprzed czterech lat, co wynikao
15,4
5,4
14,6
3,5
20,7
6,3
1,4
12,7
7,3
4,7
2,1
14,9
6,3
2,8
0
5
10
15
20
25
Pylice pluc Choroby
zakane lub
pasoytnicze
Obustronny
trwaly ubytek
sluchu
Przewlekle
choroby
narzdu glosu
Przewlekle
choroby
narzdu glosu
Choroby
zakane lub
pasoytnicze
Przewlekle
choroby
obwodowego
ukladu
nerwowego
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

z
a
t
r
u
d
n
i
o
n
y
c
h
Ryc. 7.3. Choroby zawodowe o najwyszym wspIczynniku zachorowaInoci w 2007 r. (dane Instytutu
Medycyny Pracy)
2003
2007
0F]\QL Kobiety
162
przede wszystkim ze spadku zapadalnoci na choroby narzdu gosu, a w wojewdztwie
pomorskim rwnie w wyniku rzadziej pojawiajcym si ubytkom suchu.
7.2 Wypadki przy pracy
Informacje o wypadkach przy pracy s zbierane za pomoc statystycznej karty wypadku
przy pracy (Z-KW) i przekazywane do GUS-u w ramach programu bada statystycznych
statystyki publicznej za porednictwem ZUS i KRUS. Ponadto w ramach Badania Aktywno-
13
28
19
39
34
53 53
32
34
56
41
47
53
63
56
106
93
14
15 17
21 22
23 24
25
27
30
33 34
46
61
67
68
73
0
20
40
60
80
100
120
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

z
a
t
r
u
d
n
i
o
n
y
c
h
Ryc. 7.4. Choroby zawodowe w Polsce wg wojewdztw w latach 2003 i 2007 (dane IMP w Lodzi)
2003 2007
9,9
8,4
8,0
8,8
27,9
20,1
13,3
12,9
0
5
10
15
20
25
30
1995 2000 2005 2006
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0

o
s
b
Ryc. 7.5. Poszkodowani w wypadkach przy pracy poza rolnictwem indywidualnym (na 1000
zatrudnionych) i w rolnictwie indywidualnym (na 1000 ubezpieczonych) w latach 1995 - 2006 (dane
GUS i KRUS)
Poza rolnictwem
W rolnictwie
2
0
0
1

r
.
163
ci Ekonomicznej Ludnoci (BAEL) w 2007 r. przeprowadzono kwestionariuszowe badanie
moduowe Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne zwizane z prac
3
. Przedstawione
poniej wyniki pochodz z tych dwch rde.
3
Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne zwizane z prac; GUS, Warszawa 2008 r.
624
594
520 522
490
468
493
318
220
209 211
173
128
123
0
100
200
300
400
500
600
700
1995 2000 2002 2003 2004 2005 2006
L
i
c
z
b
a

z
g
o
n
w
Ryc. 7.7. Poszkodowani w wypadkach mierteInych przy pracy poza roInictwem indywiduaInym i w
rolnictwie indywidualnym (dane GUS i KRUS)
Poza rolnictwem
W rolnictwie
2
0
0
1

r
.
5,7
16,7
10,8
16,9
18,2
4,0
8,5
3,6
7,7
13,9
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Wysze Policealne i rednie
zawodowe
rednie
oglnoksztalcce
Zasadnicze
zawodowe
Gimnazjum i poniej
W
s
p
.

n
a

1
0
0
0

p
r
a
c
u
j
c
y
c
h
Ryc. 7.6. Osoby poszkodowane w wypadkach przy pracy w cigu ostatnich 12 miesicy przed
badaniem wg wyksztaIcenia, 2007 r. (dane GUS - BAEL)
Mczyni
Kobiety
164
Wypadki przy pracy znacznie czciej zdarzaj si w rolnictwie
4
ni ogem poza rolni-
ctwem, niemniej w ostatnich latach zaobserwowano znaczcy spadek wspczynnika osb
poszkodowanych (ryc. 7.5), podczas gdy w pozostaych sekcjach PKD (Polska Klasyfikacja
Dziaalnoci) wspczynnik ten by wzgldnie stay i waha si w latach 1996 2006 midzy
8 a 10 na 1000 zatrudnionych. Zgaszalno wypadkw w Polsce jest niewtpliwie niepena,
i nawet w przypadku wypadkw skutkujcych absencj powyej 3 dni jest szacowana na
poniej 80%.
5
Oszacowany w badaniu ankietowym BAEL wspczynnik wypadkowoci wy-
nis 11,2/1000 pracujcych, przy czym a 70% poszkodowanych stanowili mczyni.
Liczba wypadkw przy pracy jest zrnicowana w zalenoci od wyksztacenia osb pra-
cujcych. Najmniej zagroone wypadkiem przy pracy s osoby z wyksztaceniem wyszym
i rednim oglnoksztaccym, natomiast najbardziej zagroone s osoby z wyksztaceniem
gimnazjalnym i niszym, co szczeglnie zaznacza si w przypadku kobiet (ryc. 7.6).
Ogem w wypadkach przy pracy zgino w 2006 r. 616 osb. Obserwowany w la-
tach 1995 2002 wyrany trend spadkowy liczby miertelnych ofiar uleg spowolnieniu
w pniejszym okresie, zwaszcza poza rolnictwem. Naley zwrci uwag, e przy oglnie
duej liczbie wypadkw w rolnictwie liczba wypadkw miertelnych jest znacznie mniejsza
ni poza rolnictwem (ryc. 7.7).
PODSUMOWANIE:
1. W 2006 r. odnotowano 3285 zachorowa na choroby zawodowe oraz zarejestrowano
116 tys. osb poszkodowanych w wyniku wypadkw przy pracy, w tym 616 ofar
miertelnych. Zarwno w przypadku chorb zawodowych jak i czstoci wystpowania
wypadkw przy pracy od szeregu lat obserwuje si trend spadkowy, ktry jednak ulega
zahamowaniu w ostatnich latach.
2. Do najczciej wystpujcych chorb zawodowych nale w przypadku mczyzn pylice
(35%), choroby zakane i pasoytnicze (20%), ubytek suchu (13%) oraz choroby na-
rzdu gosu (6%); a w przypadku kobiet choroby narzdu gosu (49%), choroby zakane
i pasoytnicze (21%) oraz przewleke choroby obwodowego ukadu nerwowego (9%).
Przy oglnym duym spadku zagroenia chorobami zawodowymi bardzo nieznacznie
zmniejsza si ono w przypadku pylic oraz chorb zakanych i pasoytniczych.
3. Najwiksze zagroenie chorobami zawodowymi wystpuje wrd osb pracujcych
w wojewdztwach: lubelskim, lskim, witokrzyskim i maopolskim.
4
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolnikw oraz dziaania prewencyjne KRUS w 2007
roku; KRUS, Warszawa 2008 r.
5
Metodyka statystycznych analiz wypadkw przy pracy; CIOP, Informacja przygotowana na
posiedzenie Rady Ochrony Pracy, 2007 r.
8. WYPADKI DROGOWE
Daniel Rabczenko, Bogdan Wojtyniak
Wypadki drogowe s uznawane za jedno z waniejszych rodowiskowych zagroe
zdrowia, a zgony z ich powodu zaliczane s obok zgonw z powodu raka oskrzela i puca
oraz marskoci wtroby do kategorii zgonw, ktrych rozmiar daje si ograniczy dziki
odpowiednim dziaaniom pastwa (tzw. zgony moliwe do uniknicia).
W analizie wykorzystano dane pochodzce z raportw Komendy Gwnej Policji
(KGP) o wypadkach samochodowych w Polsce w latach 2005, 2006 i 2007, z tworzonej
przez WHO bazy Health for All (http://www.euro.who.int/HFADB), z tworzonej przez Uni
Europejsk bazy danych CARE (Community database on Accidents on the Roads in Euro-
pe, http://ec.europa.eu/transport/roadsafety/road_safety_observatory/care_en.htm), z bazy
danych IRTAD (International Road Traffic and Accident Database, http://www.irtad.net)
oraz danych o zgonach w wyniku wypadkw drogowych Gwnego Urzdu Statystycznego.
W tym miejscu trzeba zaznaczy, e baza danych KGP oraz przekazywane przez ni do
wyej wymienionych baz midzynarodowych dane obejmuj wszystkich uytkownikw drg
w tym cudzoziemcw. Skutkuje to pewnymi rnicami w prezentowanych zestawieniach
Ryc. 8.1. Standaryzowany wspIczynnik zgonw z powodu wypadkw drogowych w PoIsce i
pozostaIych krajach Unii Europejskiej, 1980-2006 , (dane WHO HFA DB)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
1
9
8
0
1
9
8
1
1
9
8
2
1
9
8
3
1
9
8
4
1
9
8
5
1
9
8
6
1
9
8
7
1
9
8
8
1
9
8
9
1
9
9
0
1
9
9
1
1
9
9
2
1
9
9
3
1
9
9
4
1
9
9
5
1
9
9
6
1
9
9
7
1
9
9
8
1
9
9
9
2
0
0
0
2
0
0
1
2
0
0
2
2
0
0
3
2
0
0
4
2
0
0
5
2
0
0
6
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i

otwa
Litwa
Malta
Polska
Wlk. Brytania
EU
WYPADKI DROGOWE W POLSCE
166
dotyczcych na przykad liczby zgonw w wypadkach drogowych opartych na danych KGP
i GUS. Podawane liczby wypadkw obejmuj tylko te, w ktrych byli zabici lub ranni.
W 2006 roku w Polsce w wyniku wypadkw drogowych zmaro 5041 osb (13,2 na
100 tys. ludnoci)
1
. Liczba ta wpisuje si w lekki trend spadkowy zaznaczajcy si w ostatnich
latach. Wspczynnik standaryzowany zgonw z powodu wypadkw drogowych pomimo
tendencji spadkowej po roku 1991 naley do wysokich w krajach Unii Europejskiej (ryc.
8.1). Wiele lat zajo odrabianie dramatycznego wzrostu liczby zgonw jaki wystpi na
przeomie lat 1980. i 1990., co dodatkowo utrudnia fakt, e liczba samochodw w Polsce
cigle wzrasta (wedug danych KGP w 2005 r. byo o 50% wicej pojazdw silnikowych
ni w 1995 r.).
Zagroenie ycia z powodu wypadkw drogowych jest rne w zalenoci od wieku
osb. Tabela 8.1 prezentuje wspczynniki zgonw na 100 tys. ludnoci w grupach wieku w
Polsce i rednie dla krajw Unii Europejskiej w 2006 r. We wszystkich grupach wiekowych
obserwuje si nadwyk umieralnoci w naszym kraju w stosunku do redniego poziomu
dla UE, jednak nadwyka ta jest najwiksza wrd osb dorosych, zwaszcza w wieku
45-74 lata.
Tabela 8.1. Zgony z powodu wypadkw drogowych w Polsce i w Unii Europejskiej ogem w grupach
wieku w 2006 r.
Grupa wieku
Polska Unia Europejska
% nadwyki w Polsce
na 100 tys. ludnoci
0-14 2,37 1,88 26,1
15-29 14,99 14,65 2,3
30-44 12,99 9,23 40,7
45-59 14,75 8,55 72,5
60-74 16,28 9,34 74,3
75+ 20,00 14,03 42,6
rdo: WHO HFA Database
Przy porwnaniu sytuacji w Polsce i pozostaych krajach UE zwraca uwag due zagro-
enie ycia w naszym kraju pieszych a wic niechronionych uczestnikw ruchu. Stanowi
oni ponad 1/3 ofiar wypadkw drogowych i jest to warto zdecydowanie najwysza w
UE (tabela 8.2). Tylko 48,6% ofiar stanowi kierowcy i pasaerowie samochodw, co jest
jednym z niszych wskanikw w Europie. W krajach, w ktrych niewielki odsetek ofiar
stanowi kierowcy (Grecja, Holandia, Portugalia, Szwajcaria) obserwuje si wysoki udzia
zgonw motocyklistw lub rowerzystw. Oglnie daje si zauway, e wyszy udzia
niechronionych uczestnikw ruchu wrd ogu ofiar jest zwizany z wikszym zagroe-
niem ycia uczestnikw ruchu w obszarach zabudowanych. Odsetek ofiar miertelnych
w obszarach zabudowanych w oglnej liczbie ofiar jest w Polsce najwyszy wrd pastw
Unii Europejskiej, jest on silnie skorelowany z odsetkiem pieszych w oglnej liczbie osb,
ktre zginy w wypadkach drogowych.
1
Wedug danych KGP w 2007 r. w Polsce w wyniku wypadkw drogowych zgino 5583 osb.
Dane te obejmuj rwnie cudzoziemcw, ktrzy zginli na terenie Polski.
167
W 2007 roku, wedug danych KGP, w wyniku wypadkw drogowych zostao rannych
63224 osb (nie liczc zabitych). Ocen zmiennoci w czasie oraz porwnanie z innymi
krajami UE mona przeprowadzi odnoszc t liczb do oglnej liczby wypadkw. W Polsce
od kilku lat sytuacja pozostaje niezmieniona i wskanik ten oscyluje wok 126 w przeli-
czeniu na 100 wypadkw, w ktrych byli zabici lub ranni. Przy rozpitoci tego wskanika
w Unii Europejskiej od 68,1 w Rumunii i 102 w Sowenii do prawie 150w Luksemburgu
i w Szwecji sytuacja w Polsce jest na poziomie przecitnym dla pastw UE.
140,1
128,8
135,5
130,2
102,3
139,8
147,0
135,4
131,8
116,4
96,9
131,4
143,7
148,0
127,1
127,3
120,6
127,2
133,4
133,9
135,7
125,6
126,1
125,4
124,2
68,1
1,2
1,6
1,7
1,8
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
3,0
3,2
3,4
4,1
4,7
4,8
5,0
5,7
5,9
6,2
7,2
7,9
9,5
11,2
11,2
12,7
31,9
1 10 100 1000
Malta
Niemcy
Wlk. Brytania
Austria
Slowenia
Wlochy
Szwecja
Belgia
Portugalia
Holandia
Cypr
UE
Hiszpania
Luksemburg
Czechy
Finlandia
Dania
Francja
Wgry
Slowacja
Estonia
Lotwa
POLSKA
Litwa
Bulgaria
Rumunia
Liczba poszkodowanych (skala logarytmiczna)
Ryc. 8.2. Ranni i zabici w przeliczeniu na 100 wypadkw w Polsce i pozostalych
krajach UE, 2006 r. (dane CARE :EU Road accidents database)
Zabici
Ranni
0,9
4,5
5,4
5,5
5,9
6,5
6,6
6,8
9,3
10,5
11,3
13,3
13,9
13,9
14,7
14,9
15,6
17,5
19,6
25,4
0 5 10 15 20 25 30
Cypr_04
Rumunia_03
Wlk.Brytania_04
Bulgaria_04
Szwecja_04
Holandia_03
Austria_04
Niemcy_03
Grecja_04
Czechy_04
POLSKA_04
Slowacja_04
Slowenia_04
Wgry_04
Lotwa_04
Finlandia_04
Litwa_04
Dania_04
Luksemburg_03
Estonia_04
Procent
Ryc. 8.3. Odsetek wypadkw, w ktrych braIi udziaI nietrzewi w ogInej Iiczbie wypadkw,
w ktrych byli zabici lub ranni (dane WHO HFA DB)
168
Wanym aspektem wypadkw drogowych wyrniajcym Polsk na tle krajw Unii Eu-
ropejskiej jest ich wysoka miertelno. Dane o liczbie zabitych i rannych w przeliczeniu na
100 wypadkw prezentuje ryc. 8.2. Zwraca uwag fakt, e przy liczbie rannych pozostajcej
na przecitnym poziomie europejskim, liczba zabitych jest jedn z najwyszych w UE.
Zagroenie wypadkami drogowymi wykazuje znaczne zrnicowanie midzywoje-
wdzkie (tabela 8.3). Oscyluje ono w granicach 250 wypadkw/100 tys. ludnoci, jednak
w wojewdztwie lubuskim miao miejsce tylko 175 wypadkw a w dzkim a dwa razy
wicej bo 361 wypadkw na 100 tys. ludnoci. Zwraca uwag fakt, e jakkolwiek liczba
rannych w przeliczeniu na 100 wypadkw nie rni si w duym stopniu pomidzy woje-
wdztwami, to ju liczba zabitych tak zakres zmiennoci wynosi od okoo 7 w wojewdz-
twach maopolskim i lskim do okoo 18 w podlaskim i kujawsko-pomorskim. Sytuacja ta
pozostaje praktycznie niezmienna w ostatnich latach.
Istotnym czynnikiem wpywajcym na liczb wypadkw drogowych jest nietrzewy
stan uytkownikw drg. Najwicej wypadkw, w ktrych jeden lub wicej uczestnikw
byo pod wpywem alkoholu przypado w Polsce na rok 1997, w ktrym zanotowano ich
12426. Stanowiy one 18,6% wszystkich wypadkw, w ktrych byli zabici lub ranni. Od
roku 1997 nastpia znaczna poprawa sytuacji. Wedug danych KGP w 2007 roku osoby
Tabela 8.2. Struktura uytkownikw drg, ktrzy zginli w wypadkach drogowych w 2006 roku
i odsetek ofiar miertelnych w obszarach zabudowanych w Polsce i innych krajach Unii
Europejskiej.
Kraj
Piesi*
[%]
Rowerzyci*
[%]
Motocyklici*
[%]
Kierowcy i
pasaerowie
samochodw*
[%]
Ofiary miertelne
w obszarach
zabudowanych
[%]
Austria 15,1 6,6 18,4 52,6 16,4
Belgia 11,4 8,5 15,5 55,1 13,3
Czechy 19,0 10,3 10,9 53,3 36,7
Dania 19,6 10,1 14,7 47,7 26,8
Finlandia 14,6 8,6 11,0 60,4 22,6
Francja 11,4 3,8 23,1 55,8 21,6
Grecja 16,1 1,3 30,2 43,4 37,8
Hiszpania 14,9 1,8 19,2 51,0 12,3
Holandia 9,0 24,5 16,8 47,1 28,2
Islandia 12,9 0,0 9,7 64,5 .
Niemcy 14,0 9,5 17,7 52,7 14,5
Norwegia 14,5 3,3 15,3 64,5 .
POLSKA 34,4 9,7 4,2 45,7 43,8
Portugalia 16,1 4,1 24,1 38,7 37,6
Sowenia 13,7 5,3 20,5 57,8 24,3
Szwajcaria 20,5 9,5 21,6 42,2 25,1
Szwecja 12,4 5,8 15,7 58,7 17,5
Wgry 22,7 11,7 10,1 48,3 34,8
Wlk.Brytania 21,3 4,6 18,9 50,8 26,9
* nie uwzgldniono kategorii inne, procenty nie sumuj si do 100
rdo: dane IRTAD
169
Tabela 8.3. Liczba wypadkw oraz liczba zabitych i rannych w wypadkach drogowych w Polsce
wedug wojewdztw w 2007 r.
Wojewdztwo Wypadki
Wypadki/
100 tys.
ludnoci
Zabici Ranni
Zabici/100
wypadkw
Ranni/100
wypadkw
Dolnolskie 3115 207,7 359 4336 11,5 139,2
Kujawsko-pomorskie 2038 190,6 364 2564 17,9 125,8
Lubelskie 2419 216,2 351 3051 14,5 126,1
Lubuskie 908 174,8 155 1191 17,1 131,2
dzkie 4847 360,6 447 6037 9,2 124,6
Maopolskie 4720 280,1 341 6146 7,2 130,2
Mazowieckie+KSP 6881 255,3 956 8485 13,9 123,3
Opolskie 1087 202,1 136 1395 12,5 128,3
Podkarpackie 2278 212,5 257 2985 11,3 131,0
Podlaskie 1162 189,6 209 1441 18,0 124,0
Pomorskie 3057 269,9 266 3988 8,7 130,5
lskie 6320 261,7 475 7870 7,5 124,5
witokrzyskie 1919 292,5 256 2397 13,3 124,9
Warmisko-mazurskie 1962 268,4 271 2590 13,8 132,0
Wielkopolskie 4886 280,9 511 6338 10,5 129,7
Zachodniopomorskie 1937 222,7 229 2410 11,8 124,4
POLSKA 49536 251,5 5583 63224 11,3 127,6
rdo: dane z raportu KGP, uwzgldniaj rwnie cudzoziemcw
nietrzewe uczestniczyy w 6503 wypadkach drogowych (13,1% ogu wypadkw). Mimo
tego trendu spadkowego, ktry w ostatnich czterech latach niestety uleg zahamowaniu,
odsetek wypadkw z udziaem nietrzewych w Polsce zalicza si do rednich w krajach
Unii Europejskiej (ryc. 8.3).
PODSUMOWANIE:
1. Mimo zaznaczajcego si od okoo 10 lat trendu spadkowego poziom umieralnoci
spowodowanej przez wypadki drogowe w Polsce naley do najwyszych w krajach UE.
W roku 2007 zgino w Polsce w wypadkach drogowych 5583 osb (dane KGP).
2. Najwiksza nadwyka umieralnoci w stosunku do krajw UE wystpuje wrd osb
w wieku 45-74 lata - o ponad 70 %.
3. W Polsce, w porwnaniu z innymi pastwami UE, obserwuje si bardzo wysoki odsetek
pieszych wrd miertelnych ofar wypadkw (34,4% wszystkich ofar) a take wysoki
odsetek zabitych w obszarze zabudowanym (43,8%).
4. Wypadki w Polsce charakteryzuj si wysok miertelnoci: w 2006 r. liczba osb,
ktre zmary w wyniku wypadku drogowego (11,2 na 100 wypadkw) jest jedn z naj-
wyszych w krajach UE. W roku 2007 sytuacja w Polsce pozostaa bez zmian na 100
wypadkw zgino przecitnie 11,3 osb.
5. Zarwno liczba wypadkw jak i zgonw nimi spowodowanych wykazuje due, prawie
dwukrotne zrnicowanie midzywojewdzkie. Najwysz miertelnoci charakteryzuj
170
si wypadki w woj. podlaskim i kujawsko-pomorskim (18 zabitych na 100 wypadkw)
natomiast najnisz, mniejsz o ponad poow, w woj. maopolskim i lskim (ok. 7
zabitych na 100 wypadkw).
6. W 2007 r. nietrzewi uytkownicy drg uczestniczyli w 6503 wypadkach drogowych
co stanowi 13,1% ogu tych wypadkw. Odsetek wypadkw, w ktrych brali udzia
nietrzewi jest na rednim poziomie dla krajw UE, ale jego trend spadkowy w Polsce
uleg zahamowaniu w ostatnich latach.
9. NIEPENOSPRAWNO REJESTROWANA W SYSTEMIE
UBEZPIECZENIA SPOECZNEGO
Anna Wilmowska
, Pawe Goryski
Niepenosprawno, wedug. wiatowej Organizacji Zdrowia to ograniczenie lub brak
zdolnoci do wykonywania czynnoci w sposb lub w zakresie uwaanym za normalny dla
czowieka, wynikajce z uszkodzenia i upoledzenia funkcji organizmu. Pojcie niepeno-
sprawnoci czsto jest uywane wymiennie z inwalidztwem, cho zakresy obu poj nie
w peni pokrywaj si, a niepenosprawno jest pojciem szerszym, obejmujcym take
aspekty aktywnoci yciowej.
Za osoby niepenosprawne, wg WHO uwaa si osoby, ktre nie mog samodzielnie,
czciowo lub cakowicie zapewni sobie moliwoci normalnego ycia indywidualnego
i spoecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upoledzenia fizycznych lub psychicz-
nych sprawnoci.
Przyjto podzia skutkw choroby na: uszkodzenia, niezdolno i ograniczenie w rolach.
Uszkodzenie dotyczy nieprawidowoci budowy i wygldu ciaa oraz funkcji narzdw lub
ukadw, niezalenie od przyczyny; oznacza wic zaburzenie na poziomie narzdu.
Niezdolno odzwierciedla skutki uszkodzenia w wykonywaniu czynnoci i aktywno-
ci danej osoby. Ograniczenia w rolach s za nastpstwami uszkodzenia i niezdolnoci,
ktre maj wpyw na midzyludzkie interakcje i przystosowanie do otoczenia. Nadal
jednak termin niepenosprawno nie jest idealny, ale nie znaleziono do tej pory lepszego
okrelenia. Niepenosprawno zastpuje wiele dotychczasowych poj oglnie przyjtych
w spoeczestwie, takich jak np.: uomno, upoledzenie, niedono, ktre nabray
pejoratywnego znaczenia.
Dotychczas niepenosprawno, jako nastpstwo choroby lub urazu, rozpatrywano
z medycznego punktu widzenia. Postrzegano j jako problem jednostkowy osoby wyma-
gajcej odpowiedniej opieki medycznej, majcej na celu popraw stanu zdrowia i stanu
funkcjonalnego organizmu. Aspekty psychospoeczne obejmujce rzeczywiste, yciowe
problemy osb niepenosprawnych, jak np.: usuwanie barier ograniczajcych moliwo
ich uczestnictwa w yciu spoecznym, nie byy dotd w peni uwzgldniane. Kwestie te
wymagaj zmiany postaw spoecznych i przestrzegania praw czowieka.
Problemami niepenosprawnoci zajmowano si take w 1994 r. na Europejskim Forum
Niepenosprawnoci Parlamentu Europejskiego, ktre zdefiniowao osob niepenosprawn
jako jednostk w peni swych praw, znajdujc si w sytuacji upoledzajcej j na skutek
barier rodowiskowych, ekonomicznych i spoecznych, ktrych z powodu wystpujcych
1
Centrum Medyczne Ksztacenia Podyplomowego
NIEPENOSPRAWNO REJESTROWANA W SYSTEMIE
172
u niej uszkodze, nie moe przezwyciy w taki sposb, jak inni ludzie. Bariery te s zbyt
czsto wzmacniane przez deprecjonujce postawy ze strony spoeczestwa.
W Midzynarodowej Klasyfikacji Niepenosprawnoci (ICF) ogoszonej przez WHO
w 2001 r. przyjmuje si caociowy model niepenosprawnoci, czcy model medycz-
ny i spoeczny. Osoba niepenosprawna jest wic postrzegana nie tylko jako jednostka
z problemami chorobowymi, wymagajca odpowiedniej opieki medycznej, ale jako czo-
nek spoecznoci, ktrego prawa czowieka dotycz w takim samym stopniu jak reszty
spoeczestwa.
W Polsce od pocztku lat 90 tych pojcie niepenosprawno zastpio pojcie in-
walidztwo.
W midzynarodowej klasyfikacji niepenosprawnoci (ICF
2
), opublikowanej w 2001 r.
przez wiatow Organizacj Zdrowia, wskazano na konieczno prowadzenia wszelkich
dziaa zapobiegajcych powstawaniu niepenosprawnoci, a take umoliwiajcych osobom
niepenosprawnym powrt do penego uczestnictwa w yciu spoecznym i zawodowym,
dla dobra ich samych i dla dobra caego spoeczestwa.
W systemie ubezpieczenia spoecznego pracownikw i pochodnych od wielu lat ob-
serwowano systematyczny wzrost liczby osb pobierajcych wiadczenia rentowe z tytuu
niezdolnoci do pracy i dlatego w dniu 1 wrzenia 1997 roku wesza w ycie ustawa z 28
czerwca 1996 r. o zmianie niektrych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu
spoecznym (Dz. U. Nr 100, poz. 461), wprowadzajca reform orzecznictwa lekarskiego.
Fundamentalne znaczenie tej ustawy polegao na uzalenieniu prawa do renty od utraty
lub istotnego ograniczenia zdolnoci do pracy zarobkowej. Naley to wyranie podkreli,
bowiem oznaczao to cakowit zmian dotychczasowych zasad orzekania o inwalidztwie.
Na mocy tej ustawy orzekanie dla potrzeb ustalenia uprawnie do wiadcze z ubezpieczenia
spoecznego powierzono lekarzom orzecznikom ZUS.
Zgodnie z ustaw niezdoln do pracy jest osoba, ktra czciowo lub cakowicie utracia
zdolno do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawnoci organizmu i nie rokuje
odzyskania tej zdolnoci po przekwalifikowaniu.
Czciowo niezdoln do pracy jest osoba, ktra w znacznym stopniu utracia zdolno
do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Cakowicie niezdoln do pracy jest osoba, ktra utracia zdolno do wykonywania
jakiejkolwiek pracy.
Lekarz orzecznik ustala przewidywany okres niezdolnoci do pracy, biorc pod uwag
charakter i stopie naruszenia sprawnoci organizmu oraz rokowania odzyskania zdolnoci
do pracy. Jeeli wedug wiedzy medycznej nie ma rokowa odzyskania zdolnoci do pracy,
lekarz orzecznik orzeka o trwaej niezdolnoci do pracy.
Przyjcie nowej definicji niezdolnoci do pracy zarobkowej miao na celu znaczce
uwolnienie systemu ubezpiecze spoecznych od przyznawania wiadcze ze wzgldw
socjalnych, na podstawie stwierdzonego inwalidztwa biologicznego. Wymaga podkrele-
nia, e intencj wprowadzonych zmian nie byy restrykcje lub proste zaostrzenie kryteriw
orzeczniczych. Chodzio przede wszystkim o racjonalizacj systemu w ten sposb, aby
renty otrzymali ubezpieczeni, ktrzy rzeczywicie utracili zdolno do osigania dochodw
z pracy i ktrym renta powinna zastpi cz utraconych zarobkw. Celem nadrzdnym
2
International Classifcation of Functioning, Disability and Health
173
byo przeksztacenie dotychczasowego systemu rentowego w rzeczywiste ubezpieczenie
ryzyka utraty zdolnoci do pracy i zarobkowania.
Wedug danych z raportu Eurostatu udzia niepenosprawnych w Polsce wrd ogu
ludnoci w wieku produkcyjnym w 2005 roku wynosi 16% (ryc. 9.1). Jak wida jest to
udzia najwikszy ze wszystkich krajw UE. Nastpne z kolei kraje z duym udziaem
niepenosprawnych to Wielka Brytania i Irlandia, Czechy i Szwecja. W wikszoci krajw
udzia niepenosprawnych w grupie osb w wieku produkcyjnym nie przekracza 2%.
W Polsce w 2003 roku nakady finansowe na wiadczenia z ubezpieczenia spoecznego
z tytuu niezdolnoci do pracy, znacznie przewyszay nakady na wiadczenia zdrowotne
NFZ a obecnie s prawie rwne tym nakadom.
Jak wspomniano powyej w orzecznictwie o niepenosprawnoci w Polsce przyjte s
nastpujce kategorie:
1. cakowita niezdolno do pracy i samodzielnej egzystencji;
2. cakowita niezdolno do pracy;
3. czciowa niezdolno do pracy;
4. uprawnienie do wiadczenia rehabilitacyjnego
W 2007 roku w Polsce przyznano ogem w pierwszych trzech ww. kategoriach niepe-
nosprawnoci 57465 wiadcze i byo to o 18% mniej ni w 2004 roku. Zmiany w zakresie
orzekania najbardziej dotyczyy przyznawania kategorii pierwszej a wic cakowitej niezdol-
noci do pracy i samodzielnej egzystencji zmniejszenie w latach 2004-2007 o prawie 50%.
W kategorii drugiej - cakowitej niezdolnoci do pracy nastpia nieznaczna zmiana (o 2%)
natomiast w kategorii 3 nastpi wzrost orzecze o 20%. Powysze dane ukazuj zmiany
zasad przyznawania kategorii niepenosprawnoci. Nieco odmienny problem stanowi wiad-
czenia rehabilitacyjnych co zostao szerzej omwione w dalszej czci opracowania.
0,1
0,2
0,5
0,6
0,7
0,9 0,9
1,6 1,6
1,8
1,9 1,9
2,0
4,0
7,0
8,0
10,4
11,0
16,0
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 9.1. UdziaI osb niepeInosprawnych wrd ogIu Iudnoci w wieku produkcyjnym w krajach
UE w 2005 r. (dane STUDY FINANCED BY DG EMPLOYMENT, SOCIAL AFFAIRSAND EQUAL OPPORTUNITIES
(CONTRACT NO VC/2006/0229 EUR 363,268.42))
174
Wzrastajca liczba osb czynnych zawodowo traccych z powodu chorb i ich na-
stpstw zdolno do pracy zarobkowej i otrzymujcych z tego tytuu wiadczenia rentowe
stworzya konieczno kontynuowania przez instytucje ubezpieczenia spoecznego aktyw-
nych dziaa majcych na celu popraw lub przywrcenie zdolnoci do zarobkowania lub
zapewniajcych integracj w zakresie zawodowym (nauka nowego zawodu, stworzenie
odpowiednich stanowisk pracy).
Jednym z najistotniejszych problemw wspczesnej polityki spoecznej jest wprowa-
dzenie bd doskonalenie istniejcych ju w systemach ubezpiecze spoecznych wiadcze
majcych na celu przywrcenie ubezpieczonym zdolnoci do pracy zarobkowej. Dotyczy
to zarwno wiadcze w zakresie rehabilitacji medycznej jak i zawodowej.
Celem rehabilitacji medycznej jest zapobieganie zagraajcemu obnieniu zdolnoci do
zarobkowania bd poprawa lub przywrcenie tej zdolnoci osobom ubezpieczonym.
Celem rehabilitacji zawodowej jest zarwno nauka zawodu, przeszkolenie zawodowe,
jak i zapewnienie integracji zawodowej przez tworzenie odpowiednich do stwierdzonej
niepenosprawnoci stanowisk pracy.
Rehabilitacja przed rent suy poprawie lub przywrceniu zdolnoci do pracy zarob-
kowej. W Austrii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, W. Brytanii, Woszech i innych krajach
przed przyznaniem wiadczenia rentowego ocenia si, czy istnieje szansa na popraw lub
wyeliminowanie stwierdzanego lub zagraajcego obnienia zdolnoci zarobkowych przez
dziaania medyczne lub przez nauk nowego zawodu.
Przyjto rwnie zasad, e rent z tytuu niezdolnoci do pracy naley przyznawa po
wykorzystaniu wszystkich metod diagnostyczno-leczniczo-rehabilitacyjnych i gdy przepro-
wadzone postpowanie w zakresie rehabilitacji medycznej i/lub zawodowej nie zapewnia
ubezpieczonemu integracji zawodowej.
Efektywno procesu rehabilitacji wymaga, aby dziaania rehabilitacyjne byy podejmo-
wane jak najwczeniej z medycznego punktu widzenia. Uwaa si, e wczenie rozpoczta
rehabilitacja skraca okres leczenia oraz zapobiega powstaniu lub utrwaleniu kalectwa.
Rehabilitacja medyczna jest niezbdnym warunkiem pniejszego przygotowania do pracy
i odpowiedniego zatrudnienia, przy czym im lepsze jest usprawnienie funkcjonalne, tym
atwiejsze jest przywrcenie zdolnoci do pracy zarobkowej.
Niedocenianie roli rehabilitacji w procesie leczenie powoduje wzrost liczby osb
pobierajcych wiadczenia rentowe, a co za tym idzie wzrost nakadw finansowych na te
wiadczenia.
W Polsce ZUS, wzorem instytucji ubezpiecze spoecznych innych krajw, gdzie
stosuje si zasad:
prewencja rehabilitacja kompensacja
prowadzi w latach 1990-1995 badania pilotaowe dotyczce wpywu rehabilitacji
leczniczej na powrt do pracy osb ubezpieczonych zagroonych dugotrwa lub trwa
niezdolnoci do pracy. W wyniku realizacji programu pilotaowego okazao si, e okoo
1/3 ubezpieczonych ze schorzeniami ukadu krenia i narzdu ruchu po rehabilitacji od-
zyskao zdolno do kontynuowania pracy zarobkowej.
W wyniku prowadzonej przez ZUS analizy przyczyn chorobowych niezdolnoci do
pracy stwierdza si e gwnymi przyczynami chorobowymi powodujcymi niezdolno
do pracy do celw rentowych s schorzenia: ukadu krenia, narzdu ruchu, psychiczne,
ukadu nerwowego, onkologiczne, ukadu oddechowego (ryc. 9.2). Struktura orzekanych
175
przyczyn niezdolnoci do pracy bya do stabilna do 2004 roku gdy znacznie wzrs udzia
chorb nowotworowych jako przyczyny niezdolnoci do pracy.
Odpowiednio do obserwowanej struktury przyczyn niepenosprawnoci prowadzone s
dziaania w zakresie rehabilitacji narzdu ruchu, ukadu krenia oraz ukadu oddechowego.
Realizacja programu rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej jest prowadzona
w orodkach rehabilitacyjnych wyposaonych w odpowiedni baz i sprzt rehabilitacyjny.
Orodki te zatrudniaj wysoko wykwalifikowan kadr specjalistyczn umoliwiajc pro-
wadzenie diagnostyki funkcjonalnej zgodnej ze wspczesnymi standardami rehabilitacji
o charakterze kompleksowym.
Od roku 1996 systematycznie zwiksza si liczba osb rehabilitowanych w ramach
prewencji rentowej ZUS (ryc. 9.3). Po roku 2005 szczeglnie wzrosa liczba osb rehabili-
towanych a cilej otrzymujcych wiadczenie rehabilitacyjne. Ma to zwizek z wejciem
w ycie w dniu 08.02.2005 ustawy zmieniajcej dugo okresu zasiku chorobowego, ktry
nie ulega przedueniu powyej 182 dni. Dotkno to zwaszcza kobiety w ciy i lekarze
orzecznicy przyznaj im do dnia przewidywanego porodu wiadczenie rehabilitacyjne.
Z bada prowadzonych przez Departament Statystyki Zakadu Ubezpiecze Spoecz-
nych wynika, e po upywie 12 miesicy od ukoczenia rehabilitacji w 1999 r. 44,1% osb
nie pobierao wiadcze rentowych z ubezpieczenia spoecznego. Wyniki te wskazuj na
wymierne korzyci dla osb ubezpieczonych w paszczynie medycznej (znaczna poprawa
stanu zdrowia i funkcji organizmu umoliwiajca powrt do pracy zarobkowej) jak i ich
sytuacji spoeczno-ekonomicznej. Ponadto powracajc do pracy osoba ubezpieczona staje
si ponownie skadkodawc, zasilajc fundusz ubezpiecze spoecznych.
Wprowadzona w 1997 r. reforma ubezpieczenia rentowego, w tym orzecznictwa
lekarskiego o niezdolnoci do pracy, a w 1999 r. reforma ubezpieczenia chorobowego,
w tym kontrola orzekania o czasowej niezdolnoci do pracy, jak rwnie dziaania Zakadu
0
5
10
15
20
25
30
35
1990 1994 1996 1998 1999 2004 2005 2006 2007
P
r
o
c
e
n
t
Rok
Ryc. 9.2. GIwne przyczyny chorobowe w pierwszorazowych orzeczeniach o niezdoInoci do pracy
do celw rentowych, 1990-2007
Ch. ukl. kostno-stawowego
Zaburzenia psychiczne
Ch. ukladu oddechowego
Nowotwory
176
w zakresie prewencji rentowej spowodoway spadek liczby pierwszorazowych wiadcze
rentowych, a take spadek liczby osb pobierajcych rent z tytuu niezdolnoci do pracy
(ryc. 9.4). Po roku 2003 nastpi ponowny wzrost przyznawanych wiadcze z FUS, nie
osignite zostay jednak te liczby przyznawanych wiadcze jakie obserwowano przed
1997 r. a wic przed zmian ustawodawstw.
We wszystkich krajach wiata, stosowana jest zasada waciwej kolejnoci dziaa tj.
prewencja, diagnostyka, leczenie, rehabilitacja i na kocu kompensacja. Dziaania prewen-
151551
154992
141144
152835
102381
85893
74900
129228
114964
125784
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
160000
180000
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2003 2005 2006 2007
L
i
c
z
b
a

o
s
b
Ryc. 9.4. Liczba osb, ktrym po raz pierwszy przyznano renty z tytuIu niezdoInoci do pracy z FUS,
1996-2007 (dane ZUS)
8785
15158
32042
35633
49803
59946
64590
114964
125784
0
20000
40000
60000
80000
100000
120000
140000
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2005 2006 2007
L
i
c
z
b
a

o
s
b
Ryc. 9.3. Liczba osb otrzymujcych wiadczenia rehabiIitacyjne w ramach prewencji rentowej ZUS,
1996-2007 (dane ZUS)
177
cyjne powinny skutecznie zapobiega utracie zdrowia, a w dalszej konsekwencji utracie
zdolnoci do pracy. Racjonalizacja systemu opieki zdrowotnej powinna sprawi, aby kady
pacjent by diagnozowany w jak najwczeniejszym okresie choroby. Wczesne rozpoznanie
choroby i wczesne wdroenie waciwego leczenia i rehabilitacji, mog spowodowa po-
praw stanu zdrowia i zapobiega ewentualnym trwaym nastpstwom chorb, a co za tym
idzie zmniejszy koszty dugotrwaego leczenia i niezdolnoci do pracy.
PODSUMOWANIE:
1. W 2007 roku orzeczono w Polsce 57465 uprawnie do pobierania wiadcze z tytuu
niezdolnoci do pracy i byo to o 18 % mniej ni w 2004 r. W tym samym okresie liczba
wiadcze rehabilitacyjnych wzrosa czterokrotnie z liczby 27142 w 2004 r.
2. Liczba niepenosprawnych osb w Polsce w populacji w i wieku produkcyjnym jest
wedug szacunkw UE najwysza wrd krajw czonkowskich (16%).
3. W ostatnich latach nastpi znaczny wzrost przyznawanych niepenosprawnym wiadcze
rehabilitacyjnych przy stosunkowym zmniejszeniu orzekania trwaej niezdolnoci do
pracy.
10. PROCEDURY WYSOKOSPECJALISTYCZNE
Pawe Goryski, Krzysztof Kuszewski
Procedury wysokospecjalistyczne to te, ktre wprowadzane s w miar rozwoju i postpu
nowoczesnych technologii medycznych, dla ktrych wykonania niezbdna jest odpowiednia
aparatura i wysokokwalifikowany personel medyczny.
Wikszo procedur wysokospecjalistycznych kontraktowana jest bezporednio przez
Ministerstwo Zdrowia cho niektre z nich staj si standardem i przekazane ju zostay
do realizacji poprzez Narodowy Fundusz Zdrowia, dotyczy np. dializ. Procedury pocha-
niaj corocznie znaczn kwot budetu Ministerstwa (w 2007 392 miliony z, w 2001 553
miliony z, 2002 640 milionw z) i stanowi bardzo istotn, spoecznie wan cz reali-
zowanej w kraju medycyny naprawczej. Zmniejszenie kwot przeznaczanych na procedury
wysokospecjaliztyczne przez MZ tumaczy mona przekazywaniam finansowania realizacji
czci tych procedur bezporednio do NFZ.
Dostpne dane
1
(tabela 10.1) wskazuj i w latach 1997 - 2007 wspczynniki dostp-
noci poszczeglnych procedur na 100 tys. mieszkacw w zakresie niektrych procedur
1
Dane Ministerstwa Zdrowia (Departament Polityki Zdrowotnej)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
W
s
p
.

n
a

1
0
0

t
y
s
.

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 10. 1. Pomostowanie naczy wiecowych w PoIsce i wybranych krajach UE
(dane OECD)
Austria
Belgia
Czechy
Dania
Finland
Francja
Niemcy
Grecja
Wgry
Irlandia
Wlochy
Luksemburg
Holandia
Polska
Portugalia
Slowacja
Hiszpania
Szwecja
Turcja
Wielka Brytania
PROCEDURY WYSOKOSPECJALISTYCZNE
180
ulegy zwikszeniu ale inne jak przeszczep serca i nerki ulegy pewnemu zmniejszeniu
w okresie ostatnich lat. Dynamiczny wzrost wzgldnej liczby wykonywanych procedur mia
miejsce do roku 2002 po czym nastpia pewna stagnacja ale pojawiy si rwnoczenie nowe
procedury jak operacje wad wrodzonych serca, ktrych czsto wykonywania wzrosa
w stosunku do 1999 roku a o 40%. Prawie trzykrotnie w stosunku do 1997 roku wzrosa
wzgldna liczba przeszczepw szpiku. Wzrastajca co roku liczba wykonanych dializ,
potwierdza coraz wiksz dostpno tej niezbdnej dla ycia procedury, ktrej kontrakto-
0
10
20
30
40
50
60
70
W
s
p
.

n
a

1

m
i
l
i
o
n

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 10.2. Przeszczepy nerek w krajach UE (dane Eurostat i Ministerstwo Zdrowia)
EU (15)
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wlochy
Cypr
Lotwa
Litwa
Wgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Slowenia
Slowacja
Finlandia
Szwecja
Islandia
Norwegia
Szwajcaria
0
2
4
6
8
10
12
14
16
W
s
p
.
n
a
1
m
i
l
i
o
n
l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 10. 3. Przeszczepy serca w krajach UE (dane Eurostat i Ministerstwo Zdrowia)
EU (15)
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wochy
otwa
Litwa
Wgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Sowenia
Sowacja
Finlandia
Szwecja
Islandia
Norwegia
Szwajcaria
181
wanie i wykonywanie przeszo w ostatnich latach znaczn ewolucj i stanowi standardowy
przedmiot kontraktu NFZ realizowany take przy udziale podmiotw prywatnych.
Niezwykle wane i spoecznie oczekiwane s procedury dotyczce ukadu krenia.
Liczba wykonywanych przeszczepw serca jak zaznaczono wyej ulega w ostatnich latach
pewnemu zmniejszeniu ale dynamicznie rozwija si koronarografia i koronaroplastyka.
Wzrastaa take liczba operacji kardio - chirurgicznych wad serca dzieci i dorosych.
Z innych rzadziej wykonywanych procedur warto wymieni przeszczepy rogwki,
ktre finansowano od 2004 roku ale ich liczba po pocztkowym wzrocie do 854 w 2006
roku zmalaa do 384 w 2008 r.
Jeli chodzi o pomostowanie naczy wiecowych (ryc. 10.1) to w 1993 roku wykony-
wano w Polsce 8 zabiegw na 100 tys. ludnoci i byo to prawie tyle samo co w Portugalii
i Hiszpanii, w 2006 wg danych OECD wykonujemy 56 procedur tego rodzaju na 100 tys.
ludnoci podczas gdy w Hiszpanii 29 a w Portugalii 25 procedur. Jestemy wic na pozio-
mie Szwecji jednak poniej poziomu Niemiec i Wgier gdzie wedug OECD w 2005 roku
wykonywano 234 pomostowania na 100 tys. ludnoci. Nieco wysze wartoci dotyczce
wykonywanych w Polsce procedur koronaroplastyki pochodz z Ministerstwa Zdrowia
(tab. 10.1) dla 2002 roku jest to 81 na 100 tys. ludnoci, niestety brak informacji z ostat-
nich lat.
Z innych porwna midzynarodowych warto przytoczy dynamik wykonywanych
przeszczepw nerek w krajach UE (ryc. 10.2)
Interesujco przedstawia si porwnanie transplantacji narzdw w krajach czonkow-
skich Unii z danymi dla Polski (tabela 10.1). W 1999 roku wspczynnik przeszczepw
nerek na milion mieszkacw plasowa nasz kraj powyej Hiszpanii i Grecji a transplantacji
serca wykonalimy wicej ni w Grecji, Holandii, Portugalii i Szwecji. Jest to ciekawy obraz
wiadczcy o tym, e mimo znacznie mniejszych rodkw ogem na ochron zdrowia ni
w wymienionych wyej krajach staramy si nada za nimi w stosowaniu najnowszych
0
5
10
15
20
25
30
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
W
s
p
.

n
a

1

m
i
l
i
o
n

l
u
d
n
o
c
i
Ryc. 10. 4. Przeszczepy wtroby w krajach UE (dane Eurostat i Ministerstwo Zdrowia)
EU (15)
Czechy
Dania
Niemcy
Estonia
Grecja
Hiszpania
Francja
Wlochy
Wgry
Malta
Holandia
Austria
Polska
Portugalia
Slowenia
Slowacja
Finlandia
Szwecja
Lotwa
Islandia
Norwegia
Szwajcaria
182
kosztownych technologii medycznych. Liczba przeszczepw serca (ryc. 10.3) wzrastaa
w latach 90. by osign 3 na milion, mieszkacw po czym zmalaa nieco by w 2007 roku
osign 2,7 na milion mieszkacw. Mniej przeszczepw serca w 2002 roku wykonywano
w Szwecji, Finlandii i Sowenii.
Znaczny postp nastpi w zakresie przeszczepw wtroby, ktrych liczba wzrastaa
systematycznie od zerowych wartoci w latach 90. by osign obecnie (2007 r.) 5 prze-
szczepw na milion mieszkacw (ryc. 10.4). Polska w zakresie przeszczepw wtroby
wyprzedza wiele krajw, w tym starych czonkw UE o znacznie wyszych budetach
przeznaczanych na ochron zdrowia ni to ma miejsce w naszym kraju.
Tabela 10.1. Liczba wykonanych procedur i wspczynniki na 100 tys. ludnoci w latach 1997-
2007
Nazwa procedury 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Przeszczepy
nerka
N 523 543 617 829 879 937 1023 1067 879 901 681
Wsp. 1,35 1,40 1,60 2,15 2,27 2,45 2,68 2,79 2,30 2,36 1,79
nerka+trzustka
N - -0 3 14 18 12 14 15 20 37 20
Wsp. - - 0,01 0,04 0,05 0,03 0,04 0,04 0,05 0,10 0,05
serce
N 118 123 119 129 130 109 119 106 79 92 66
Wsp. 0,31 0,32 0,31 0,33 0,34 0,29 0,31 0,28 0,21 0,24 0,17
wtroba
N 17 28 35 73 118 146 168 197 181 199 194
Wsp. 0,04 0,07 0,09 0,19 0,31 0,38 0,44 0,52 0,47 0,52 0,51
puco oraz
serce+puco
N - -0 3 0 1 2 2 2 3 7 7
Wsp. - - 0,01 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 0,02 0,02
szpik
N 235 294 481 625 590 698 796 767 649 838 773
Wsp. 0,61 0,76 1,24 1,62 1,53 1,83 2,08 2,01 1,70 2,20 2,03
Inne procedury
koronarografia
N - - 45395 57738 65640 77181 - - - - -
Wsp. - - 117,4 149,4 169,9 201,9 - - - - -
koronaroplastyka
N - - 15292 23048 24190 30852 - - - - -
Wsp. - - 39,6 59,6 62,6 80,7 - - - - -
operacja wad
wrodzonych
serca u
niemowlt
N 973 1 055 1 148 1 359 1 348 1 441 1 342 1 503 1 414
Wsp. - - 2,52 2,73 2,97 3,56 3,53 3,77 3,52 3,94 3,71
operacja wad
serca i aorty
piersiowej
w kreniu
pozaustrojowym
N 5 395 5 232 4 910 5 217 5 859 6 279 5 909 6 668 7 140
Wsp. - - 14,0 13,5 12,7 13,6 15,3 16,4 15,5 17,5 18,7
liczba osb
leczonych
dializami
N 6103 6878 7702 8424 9345 10142
Kontraktowane przez NFZ
Wsp. 15,8 17.8 19,9 21,8 24,2 26,5
rdo: dane Departamentu Polityki Zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia
183
PODSUMOWANIE:
1. Pomimo niewielkich nakadw na ochron zdrowia w Polsce w porwnaniu z pastwami
UE, w zakresie czstoci wykonywania niektrych procedur wysokospecjalistycznych
(przeszczepy nerek, serca) wyprzedzalimy w 2002 roku kilka krajw dawnej unijnej
15 tki m.in. Hiszpani, Grecj i Portugali.
11. WYBRANE CZYNNIKI RYZYKA ZDROWOTNEGO
ZWIZANE ZE STYLEM YCIA
Izabela Sakowska, Bogdan Wojtyniak
Stay wzrost zachorowalnoci na tzw. choroby cywilizacyjne dotykajcy kraje rozwinite
powoduje zwikszenie zainteresowania czynnikami ryzyka tych chorb. Szczeglnie doty-
czy to tych czynnikw ryzyka, ktrym mona skutecznie przeciwdziaa poprzez dziaania
promocji zdrowia, a wic czynnikw zalenych od prowadzonego stylu ycia. Powizania
midzy poszczeglnymi czynnikami ryzyka i ich skutkami zdrowotnymi s czsto bardzo
zoone i trudne do oszacowania. Niemniej wyrni mona kilka czynnikw ryzyka, ktrych
znaczenie nie budzi wtpliwoci, a stosowane metody pomiaru pozwalaj na porwnanie
sytuacji Polski z innymi krajami Unii Europejskiej. Nale do nich midzy innymi palenie
papierosw, nieprawidowa dieta, nadmierne spoycie alkoholu, otyo czy maa aktywno
fizyczna. Wanie te czynniki wedug szacunkw WHO dla roku 2002 byy odpowiedzialne
w Polsce za ok. 55% zgonw i prawie 40% utraconych lat ycia przeytego w zdrowiu.
1
11.1. Palenie papierosw
Palenie papierosw (lub innych wyrobw tytoniowych, ktre wszystkie rozpatrujemy
cznie) jest jedn z gwnych przyczyn przedwczesnej umieralnoci oraz czynnikiem
ryzyka wystpowania takich chorb jak: choroby ukadu krenia i ukadu oddechowego,
niektrych nowotworw zoliwych, a szczeglnie raka puca.
Pod wzgldem odsetka osb palcych papierosy codziennie Polska, wedug danych
WHO, zajmuje 9. miejsce wrd krajw UE (ryc. 11.1). W 2006 r. 23% kobiet i a 37%
mczyzn deklarowao, e pali codziennie. Wyniki bada ankietowych GUS
2
pokazuj,
e w latach 1996-2004 odsetek mczyzn w wieku 15 lat i wicej palcych codziennie
spad o 1/6 (z 41% do 34%), natomiast rozpowszechnienie palenia papierosw wrd kobiet
nie ulego zmianie (19%). Rwnie modzi mczyni w wieku 15-24 lata w 2004 r. palili
papierosy rzadziej ni w 1996 r. (odpowiednio 20,7% i 22,7%), natomiast odsetek palaczek
wrd modych kobiet zwikszy si z tym okresie z 10,0% do 12,2%. Naley podkreli,
e rozpowszechnienie palenia wrd modych osb w Polsce jest jednym z najniszych
w krajach UE (UNECE Statistical Division Database)
1
The European health reports 2005:public health action for healthier children and populations.
WHO Europe 2005.
2
Stan zdrowia ludnoci Polski w 1996r. i w 2004r.
WYBRANE CZYNNIKI RYZYKA ZROWOTNEGO ZWIZANEGO
ZE STYLEM YCIA
186
18
22
19
25
23
19
16
21
23
17
18
21
12
20
10
22
26
25
23
31
11
20
15
10
23
29
18
14
24
24
25
26
27
29
29
29
29
30
30
31
31
33
34
36
37
37
37
38
41
41
42
44
47
47
0 10 20 30 40 50
Szwecja_05
Slowenia_05
Finlandia_06
Irlandia_06
Wlk. Brytania_04
Austria_06
Belgia_06
Luksemburg_06
Dania_04
Wlochy_06
Malta_02
Francja_03
Portugalia_06
Czechy_04
Rumunia_03
Hiszpania_03
Holandia_06
Wgry_03
POLSKA_06
Niemcy_03
Cypr_03
Estonia_06
Slowacja_98
Litwa_05
Bulgaria_01
Grecja_00
Lotwa_04
Procent
Ryc. 11.1. Odsetek osb powyej 15 roku ycia paIcych
papierosy codziennie w krajach UE - ostatni dostpny rok
(dane WHO HFA DB)
Mczyni
Kobiety
ZE STYLEM YCIA
187
Porwnujc wyniki dla poszczeglnych wojewdztw stwierdzono, e wrd mczyzn
odsetek palcych codziennie spad we wszystkich wojewdztwach, przy czym najwikszy
spadek odnotowano w wojewdztwie mazowieckim, co spowodowao, e obecnie w tym
wojewdztwie mczyni najrzadziej pal papierosy (ryc. 11.2). Rwnoczenie zmniejszyo
si zrnicowanie wojewdztw pod wzgldem rozpowszechnienia palenia tytoniu przez
mczyzn. Rnica midzy pierwszym a ostatnim wojewdztwem w 2004 r. wynosia
8 punktw procentowych, podczas gdy w 1996 r. byo to 13 punktw procentowych. Nag
41
34
38
36
40
41 41
44
43
40
41
43
42 42
40
47
43
30 31 31
32 32
34 34
34
34
35 35 36
36 36
37
37
38
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.2. Odsetek mczyzn paIcych papierosy codziennie wg wojewdztw w Iatach 1996 i 2004
(dane GUS)
1996
2004
12
16
12
15
14
20
20
19
22 22
16
20
17
25
25
24
28
13
14
14
15
17
18
19
19
20
21 21
21 21
22 23
23
25
0
5
10
15
20
25
30
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.3. Odsetek kobiet paIcych papierosy codziennie wg wojewdztw w Iatach 1996 i 2004
(dane GUS)
1996
2004
ZE STYLEM YCIA
188
ten nadal jest szczeglnie nasilony w wojewdztwie zachodniopomorskim, mimo e od-
setek palcych mczyzn zmniejszy si a o 1/5, co jest jednym z najwikszych spadkw.
Problem palenia papierosw przez kobiety wykazuje wiksze zrnicowanie terytorialne.
Z jednej strony odsetek palcych kobiet w 9 wojewdztwach uleg zmniejszeniu, jednak a
w 7 wojewdztwach liczba kobiet palcych codziennie zwikszya si, a rnica pomidzy
pierwszym i ostatnim wojewdztwem jest niemal dwukrotna i wynosia w 2004 r. 12 punk-
tw procentowych. Rwnie w przypadku kobiet najwikszy odsetek palcych codziennie
18
20
28 28
25
27
22
25
30
11
17
26
32
19
26
29
28
26
8
15
17 17
19
19
20
23
24
0
5
10
15
20
25
30
35
Szwecja Dania Francja Niemcy Irlandia POLSKA Czechy Finlandia Austria
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.4. Odsetek chIopcw w wieku 15 Iat paIcych papierosy przynajmniej raz w tygodniu w
wybranych krajach UE (dane WHO HBSC)
1997/98
2001/02
2005/06
24
20
28
25
29
31
33
18
36
19
17
21
20
32
27
34
31
37
9
14
15
20
21 21
22
23
30
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Szwecja POLSKA Dania Irlandia Finlandia Francja Niemcy Czechy Austria
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.5. Odsetek dziewczt w wieku 15 Iat paIcych papierosy przynajmniej raz w tygodniu w
1997/98
2001/02
2005/06
ZE STYLEM YCIA
189
odnotowano w woj. zachodniopomorskim, natomiast w woj. podkarpackim kobiety pal
papierosy najrzadziej (ryc. 11.3).
Wedug bada HBSC
3
przeprowadzonych pod auspicjami WHO, w Polsce odsetek
palcej modziey, zarwno w przypadku chopcw jak i dziewczt, zmniejsza si w czasie,
co jest zgodne z tendencj europejsk (ryc. 11.4 i 11.5). W porwnaniu z innymi krajami
sytuacja dziewczt jest lepsza ni chopcw. Nie odnotowano zalenoci pomidzy zamo-
noci rodziny a paleniem papierosw przez modzie. W Raporcie Flash Eurobarometer
No 233 Young people and drugs oceniajcym opinie osb w wieku 15 24 lat na temat
rnego rodzaju uywek zwrcono uwag, e modzi ludzie w Polsce wysoko oceniaj
zagroenie zdrowotne zwizane z paleniem papierosw, a 36% osb uwaa, e palenie
jest zwizane z wysokim ryzykiem, a 51%, e ryzyko jest umiarkowane, tylko 12% odpo-
wiedziao, i ryzyko to jest niewielkie (odpowiednie rednie dla UE27 28%, 52%, 19%).
Pod wzgldem wysokiej oceny ryzyka zwizanego z paleniem papierosw Polska znalaza
si na 3 pozycji wrd 27 krajw UE.
11.2 Spoycie alkoholu
Alkohol stanowi wany czynnik sprzyjajcy powstawaniu nie tylko problemw zdro-
wotnych zwizanych z uzalenieniem osoby pijcej, ale rwnie problemw spoecznych,
do ktrych zaliczy naley przemoc fizyczn i psychiczn, popenianie przestpstw po
spoyciu alkoholu czy absencj w pracy.
Cakowite spoycie alkoholu w Polsce w porwnaniu z innymi krajami Unii Europejskiej
wypada do korzystnie (ryc. 11.6). Rwnie wyniki bada ankietowych przeprowadzonych
w krajach UE w 2006 r. (Special Eurobarometer 272 Attitudes towards Alcohol) potwierdza-
j lepsz od przecitnej sytuacj w Polsce. Tylko 14% badanych dorosych Polakw, ktrzy
pili alkohol w cigu ostatnich 30 dni robio to czciej ni jeden raz w tygodniu podczas
gdy przecitny odsetek dla 25 krajw UE wynosi 44%. Zmieni si udzia poszczeglnych
rodzajw napojw alkoholowych w cakowitym spoyciu alkoholu. Zmiany te rozpoczy
si w latach 90-tych, kiedy to spoycie cakowite byo zdominowane przez napoje spirytu-
sowe (ryc. 11.7). Obecnie Polacy pij najwicej piwa, ktrego udzia stanowi ponad 50%
cakowitego spoycia alkoholu (ryc 11.8).
Jak wynika z bada HBSC picie alkoholu przez 15-latni modzie (zwaszcza dziewcz-
ta) jest w Polsce mniejszym problemem ni w wielu krajach UE (ryc. 11.9 i 11.10), ale i tak
co szsty chopiec w tym wieku w naszym kraju przyznaje si do picia alkoholu przynajmniej
raz w tygodniu (ryc. 11.9.). Korzystnym zjawiskiem jest to, e w cigu ostatnich lat odsetek
pijcych zmniejszy si. Nie odnotowano zalenoci pomidzy zamonoci rodziny a pi-
ciem alkoholu przez modzie. W Raporcie Flash Eurobarometer No 233 Young people
and drugs modzi ludzie w Polsce ocenili zagroenie zwizane ze spoyciem alkoholu na
poziomie redniej unijnej, 26% osb ocenio ryzyko jako wysokie, 59% jako umiarkowane,
a 13% jako niskie (odpowiednie rednie dla krajw UE27 24%, 59%, 15%).
3
Health Behaviours In School-Aged Children (HBSC) 1997/98, 2001/02, 2005/06
ZE STYLEM YCIA
190
Ryc. 11.6. Cakowite spoycie alkoholu na jednego mieszkaca w
przeliczeniu na czysty etanol ostatni dostpny rok (dane WHO
HFA DB)
5,0
5,4
5,6
6,7
7,4
7,6
7,7
7,8
8,2
8,4
8,6
8,8
8,9
9,0
9,1
9,3
9,4
9,5
10,0
10,0
10,5
10,6
10,7
11,6
9,8
13,4
13,7
14,6
0 2 4 6 8 10 12 14 16
Bugaria_03
Malta_03
Szwecja_03
POLSKA_03
Rumunia_03
Wochy_03
Grecja_03
Holandia_03
Finlandia_05
otwa_03
Litwa_03
Sowenia_05
Belgia_03
Cypr_03
UE_03
Wlk. Brytania_03
Portugalia_03
Sowacja_03
Dania_03
Francja_03
Hiszpania_03
Austria_03
Irlandia_05
Niemcy_03
Wgry_03
Estonia_04
Czechy_03
Luksemburg_03
Litry/osob/rok
ZE STYLEM YCIA
191
Ryc. 11.7. Spoycie napojw alkoholowych w Polsce w latach 19702003 wg rodzaju napojw w
litrach czystego etanolu (dane WHO HFA DB)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
9
7
0
1
9
7
2
1
9
7
4
1
9
7
6
1
9
7
8
1
9
8
0
1
9
8
2
1
9
8
4
1
9
8
6
1
9
8
8
1
9
9
0
1
9
9
2
1
9
9
4
1
9
9
6
1
9
9
8
2
0
0
0
2
0
0
2
L
i
t
r
y
/
o
s
o
b
/
r
o
k
Cakowite spoycie alkoholu
Napoje spirytusowe
Wino
Piwo
Ryc. 11.8. Spoycie napojw alkoholowych w wybranych krajach UE wg rodzajw napojw
alkoholowych w przeliczeniu na czysty etanol ostatni dostpny rok (dane WHO HFA DB)
1
1
0
2
1
2 2
4
2
2
2
4
6
2
3
2
4
2
4
2
8
2
4
1
6
1
4
5
3
6
6
6
4
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
S
z
w
e
c
j
a
_
0
3
P
O
L
S
K
A
_
0
3
W
o
c
h
y
_
0
3
F
i
n
l
a
n
d
i
a
_
0
5
S
o
w
a
c
j
a
_
0
3
D
a
n
i
a
_
0
3
F
r
a
n
c
j
a
_
0
3
A
u
s
t
r
i
a
_
0
3
I
r
l
a
n
d
i
a
_
0
5
N
i
e
m
c
y
_
0
3
C
z
e
c
h
y
_
0
3
L
i
t
r
y
/
o
s
o
b
/
r
o
k
Napoje spirytusowe
Wino
Piwo
ZE STYLEM YCIA
192
11
17
20
27
29
31
46
32
39
18
23
29
20
46
23
50
32
36
12
15
17
19
25
27
37
39
42
0
10
20
30
40
50
60
Finlandia Szwecja POLSKA Irlandia Niemcy Francja Dania Czechy Austria
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.9. Odsetek chIopcw w wieku 15 Iat pijcych aIkohoI przynajmniej raz w tygodniu w
1997/98
2001/02
2005/06
8 8
11
22
15
12
28
19
23
10
16
17
33
11
16
44
26
33
7
8
9
15 15
19
26
27
35
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
POLSKA Finlandia Szwecja Niemcy Francja Irlandia Dania Czechy Austria
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.10. Odsetek dziewczt w wieku 15 Iat pijcych aIkohoI przynajmniej raz w tygodniu w
1997/98
2001/02
2005/06
ZE STYLEM YCIA
193
11.3. Aktywno fizyczna
Aktywno fizyczna jest uznawana za najwaniejszy czynnik podtrzymujcy zdrowie
i przeciwdziaajcy wystpowaniu chorb cywilizacyjnych oraz ich czynnikw ryzyka takich
jak: udary, choroby ukadu krenia, nowotwory, otyo czy hipercholesterolemia.
Aktywno fizyczn najczciej definiuje si jako kady wysiek, angaujcy minie
szkieletowe, ktry prowadzi do zwikszenia wydatku energetycznego powyej poziomu
spoczynkowego. Dla dorosej populacji oglnej przyjmuje si, e zadowalajcy poziom
26
32
34 34 35 35 35 35
36
37
38 40 40
42
46 47
51
29
25
27
29 29
25
29
30
31
34 34
40
35
33
38
46
50
0
10
20
30
40
50
60
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.11. Odsetek osb w wieku 20 Iat i wicej o prawidIowej aktywnoci fizycznej w czasie
wolnym w latach 2003-04 (dane z badania WOBASZ)
0F]\QL Kobiety
23
29
24
48
25
23
31
24
25
51 51
21
27
20
24
19
23 23
21
28
39
51
11
13
14
15
16 16
20
21
27 27
46
0
10
20
30
40
50
60
Szwecja Austria Francja Finlandia Niemcy Wlochy Dania POLSKA Czechy Irlandia Slowacja
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.12. Odsetek chIopcw w wieku 11, 13 i 15 Iat wypeIniajcych dzienn norm aktywnoci
fizycznej w wybranych krajach UE w latach 2005/06 (dane WHO HBSC)
11 lat 13 lat 15 lat
ZE STYLEM YCIA
194
aktywnoci fizycznej osigany jest wtedy, gdy wiczenia fizyczne o umiarkowanej inten-
sywnoci wykonywane s przynajmniej przez p godziny dziennie. Umiarkowana aktyw-
no fizyczna osigana jest wtedy, gdy czynno serca jest przyspieszona, osoba wiczca
odczuwa ciepo i niewielkie przyspieszenie oddechu.
Brak midzynarodowych bada uwzgldniajcych populacj Polski na tle innych krajw
Unii Europejskiej, niemniej na podstawie bada Eurobarometer
4
oraz badania WOBASZ
5
mo-
na wnioskowa, e aktywno fizyczna Polakw jest zbliona do redniej dla krajw UE.
Istniej znaczne rnice pomidzy poszczeglnymi wojewdztwami w odsetku popu-
lacji, ktra deklaruje podejmowanie aktywnoci fizycznej, np. w wojewdztwie podlaskim
wiczy zaledwie 26% mczyzn, podczas gdy w wojewdztwie lubelskim ponad poowa
(ryc. 11.11).
Wrd modziey obserwuje si obnienie aktywnoci fizycznej w starszych grupach
wiekowych w wielu krajach UE (ryc. 11.12 i 11.13). Szczeglnie duy spadek wystpuje
wrd dziewczt, z ktrych w Polsce co pita w wieku 11 lat deklaruje umiarkowan lub
du codzienn aktywno fizyczn, a w wieku 15 lat ju tylko co dziesita. Odnotowano
rwnie zaleno pomidzy zamonoci rodziny a aktywnoci fizyczn zarwno chop-
cw jak i dziewczt; wyszy poziom aktywnoci fizycznej by skorelowany z wiksz
zamonoci rodziny.
11.4. Nadwaga i otyo
Otyo sama w sobie moe by traktowana jako choroba, ale rwnie jako czynnik
ryzyka wielu chorb somatycznych takich jak choroby sercowo-naczyniowe (miadyca
4
Special Eurobarometer 183-6 / Wave 58.2
5
Drygas W. et al. Ocena poziomu aktywnoci fzycznej dorosej populacji Polski. Wyniki programu
WOBASZ. Kardiologia Polska 2005;63:6(supl.4):636-640
12
13
37
23
20 19 20
38
19
26
43
5
9
15
14
13
12
14
23
17
18
35
5
7
9
10 10 10 10
13
16 16
29
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Francja Wlochy Finlandia Austria Niemcy POLSKA Szwecja Irlandia Czechy Dania Slowacja
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.13. Odsetek dziewczt w wieku 11, 13 i 15 wypeIniajcych dzienn norm aktywnoci
fizycznej w wybranych krajach UE w latach 2005/06 (dane WHO HBSC)
ZE STYLEM YCIA
195
47
48
30
39
47
57
45
37
29
34
39
53
42
31
46
42
41
48
46
36
39
50
37
37
43
44
45
47
48
49
50
51
52
54
55
56
56
57
57
57
58
58
58
59
61
66
66
67
0 20 40 60 80
Estonia_96
Lotwa_03
Francja_00
Holandia_02
Belgia_01
Wlochy_02
Dania_00
Szwecja_03
POLSKA_04
Cypr_03
Portugalia_99
Czechy_02
Slowenia_01
Hiszpania_03
Irlandia_02
Litwa_02
Finlandia_03
Slowacja_02
Wgry_03
Austria_99
Grecja_02
Malta_02
Wlk. Brytania_02
Niemcy_98
Procent
Ryc. 11.14. Odsetek osb w wieku powyej 15 Iat z otyIoci Iub
nadwag w PoIsce i krajach UE - ostatni dostpny rok
(dane Eurostat, Polska 2004 - GUS)
Mczyni
Kobiety
ZE STYLEM YCIA
196
i nadcinienie ttnicze), cukrzyca typu 2, niektre nowotwory, chorb zwyrodnieniowych
staww, kamicy pcherzyka ciowego, czy zespou snu z bezdechem.
Obecnie w krajach rozwinitych obserwuje si wzrost odsetka osb obcionych oty-
oci lub nadwag. Wprawdzie w porwnaniu z innymi krajami regionu europejskiego
Polska plasuje si w dolnej poowie, jednak problem ten powoli zaczyna narasta i obecnie
dotyczy ponad 43% populacji (ryc. 11.14).
19
20
14 14
10
13 12 13
29
32
27 27
0
5
10
15
20
25
30
35
40
1996 2004 1996 2004
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.15. Rozpowszechnienie otyIoci i nadwagi w dorosIej popuIacji mieszkacw PoIski w 1996 i
2004r. (dane GUS)
Nadwaga
2W\R
Razem
0F]\QL Kobiety
27
32
29
25
27
28
28
30
28 28
29
30
29
30
29 28
34
29
31
31
31 31 32
32 32 32 32 32
34
34
35
36 36
36
0
5
10
15
20
25
30
35
40
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.16. Odsetek mczyzn z nadwaga Iub otyIoci wg wojewdztw w Iatach 1996 i 2004
(dane GUS)
1996
2004
ZE STYLEM YCIA
197
Problem otyoci i nadwagi w Polsce w wikszym stopniu dotyczy mczyzn ni kobiet,
przy czym jest to zwizane gwnie z wikszym rozpowszechnieniem nadwagi wrd
mczyzn. Odsetek otyych kobiet i mczyzn jest porwnywalny. Wedug danych GUS
w latach 1996 2004 odsetek mczyzn z nadwag lub otyoci wzrs o 4,2 punktu pro-
centowego, w tym samym czasie wrd kobiet odpowiednie wartoci pozostay bez zmian
(ryc. 11.15.).
27
26 26
28
26
25
27
24
27
25 26
27
25
26
30
31
26
23
25
26 26 26 26
26
27
27 27
27 27
27
27
28
30 30
0
5
10
15
20
25
30
35
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.17. Odsetek kobiet z nadwag Iub otyIoci wg wojewdztw w Iatach 1996 i 2004
(dane GUS)
1996
2004
11
21
17
18
20
19 19
18
22
12
13
14 14
15 15
16
19 19
0
5
10
15
20
25
POLSKA Dania Czechy Francja Irlandia Szwecja Niemcy Austria Finlandia
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.18. Odsetek chIopcw w wieku 15 Iat z nadwag Iub otyIoci w wybranych krajach UE w
latach 2001/02 i 2005/06 (dane WHO HBSC)
2001/02
2005/06
ZE STYLEM YCIA
198
Najwikszy odsetek mczyzn z nadwag i otyoci odnotowano w wojewdztwie
opolskim, natomiast kobiet w wojewdztwie lubelskim (niemniej wojewdztwo opolskie
znajduje si na drugiej pozycji) (ryc. 11.16 i 11.17). Porwnujc rok 1996 i 2004 odsetek
osb z otyoci i nadwag wzrs w wikszoci wojewdztw. W przypadku mczyzn od-
wrotny trend odnotowano jedynie w wojewdztwie lskim, ktre w roku 1996 plasowao
si na drugiej pozycji pod wzgldem liczby osb z nadmiern mas ciaa, a w roku 2004
spado na 15 pozycj, a odsetek mczyzn z nadwaga lub otyoci zmniejszy si o 1,5%.
2
4
4
2
2
3
3 3
4
6
8
9 9 9 9
10
11
12
0
2
4
6
8
10
12
14
POLSKA Francja Austria Czechy Dania Szwecja Irlandia Niemcy Finlandia
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.19. Odsetek dziewczt w wieku 15 Iat z nadwag Iub otyIoci w wybranych krajach UE w
latach 2001/02 i 2005/06 (dane WHO HBSC)
2001/02
2005/06
10
8
6
17
14
12
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.20. Odsetek dzieci i mIodziey z nadwag Iub otyIoci w PoIsce w wybranych grupach
wiekowych (dane WHO HBSC 2005/2006)
&KRSF\
Dziewczynki
ZE STYLEM YCIA
199
W przypadku kobiet obserwuje si wiksz dbao o zachowanie prawidowej masy cia-
a i w poowie wojewdztw odsetek kobiet z nadwag lub otyoci uleg zmniejszeniu,
przy czym najwikszy spadek odnotowano w wojewdztwie maopolskim o prawie 1/6.
Wrd dzieci i modziey niepokojcy jest znaczny wzrost odsetka dziewczt z nadwag
i otyoci w latach 2001-2006 (ryc. 11.18 i 11.19). Rwnie wikszy odsetek nadwagi
i otyoci notuje si w modszych grupach wiekowych (ryc. 11.20). Poniewa nadwaga
w dziecistwie jest czynnikiem ryzyka wystpienia otyoci w yciu dorosym mona
spodziewa si zwikszenia odsetka osb z nadwag i otyoci w przyszoci. W badaniu
HBSC nie zaobserwowano zwizku pomidzy zamonoci rodziny a wag ciaa dzieci
w Polsce podczas gdy w wikszoci krajw nadwaga i otyo wrd dzieci wizay si
z niszym statusem ekonomicznym rodzicw.
11.5. Spoycie owocw i warzyw
Nieprawidowa dieta, a szczeglnie niedobr owocw i warzyw mog prowadzi do
otyoci, hipercholesterolemii, niedoborw witamin, sprzyjaj rwnie rozwojowi nowo-
tworw.
Pod wzgldem iloci dostpnych warzyw i owocw przypadajcych na jednego miesz-
kaca Polska zajmuje przedostatni pozycj wrd krajw unijnych (HFA DB). W tym kon-
tekcie za niepokojce naley uzna wyniki analiz prowadzonych przez Instytut ywnoci
i ywienia
6
, ktre pokazuj, e spoycie warzyw i owocw w Polsce nie wzrasta w cigu
ostatnich lat (ryc. 11.21). Niekorzystny jest rwnie fakt duych rnic w spoyciu warzyw
i owocw w zalenoci od sytuacji ekonomicznej osb. Wyniki badania budetw gospo-
6
Sekua W, Figurska K, Barysz A. Wyniki monitoringu ywienia ludnoci oraz uwarunkowa
spoeczno-ekonomicznych w Polsce. Otyo, ywienie, aktywno fzyczna, zdrowie Polakw.
Warszawa 2006.
0
20
40
60
80
100
120
140
.
J
R
V
R
E
U
R
N
Ryc. 11.21. Spoycie warzyw i owocw w PoIsce w Iatach 1970-2004 (GDQH,)
Warzywa
Owoce
ZE STYLEM YCIA
200
darstw domowych w 2007 r.
7
pokazuj, e osoby z najniszej grupy kwintylowej dochodu
rozporzdzalnego na osob spoyway o 37% mniej warzyw i a o 60% mniej owocw ni
osoby z grupy najwyszej.
Obserwowane w krajach UE w ostatnich latach zmiany w spoyciu owocw przez
dzieci i modzie maj zrnicowany charakter w niektrych krajach wystpuje wzrost
7
Gwny Urzd Statystyczny. Budety gospodarstw domowych w 2007 r., Warszawa 2008.
14
21
21
33
28
36
29
18
26
14
18
22
23
24 24
25
29 29
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Finlandia Austria Szwecja Niemcy Francja POLSKA Czechy Dania Irlandia
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.22. Odsetek chIopcw w wieku 15 Iat spoywajcych owoce codziennie w PoIsce i
wybranych krajach UE w latach 2001/02 i 2005/06 (dane WHO HBSC)
2001/02
2005/06
27
30
32
48
23
43
33
45
36
28 29
32
34 34
35
39
41
46
0
10
20
30
40
50
60
Finlandia Francja Austria POLSKA Szwecja Niemcy Irlandia Czechy Dania
P
r
o
c
e
n
t
Ryc. 11.23. Odsetek dziewczt w wieku 15 Iat spoywajcych owoce codziennie w PoIsce i
wybranych krajach UE w latach 2001/02 i 2005/06 (dane HBSC)
2001/02
2005/06
ZE STYLEM YCIA
201
spoycia, w innych spadek. W Polsce zarwno wrd dziewczt jak i chopcw w wieku 15
lat, odsetek spoywajcych owoce codziennie spad w latach 2001-2006 odpowiednio o 14
i 12 punktw procentowych (ryc. 11.22 i 11.23). W porwnaniu z innymi krajami spadek
ten nalea do najwikszych. Odnotowano rwnie dodatni korelacj czstoci spoywania
owocw przez modzie z zamonoci rodziny; osoby pochodzce z rodzin o wyszym
statusie ekonomicznym czciej spoyway owoce.
PODSUMOWANIE:
1. Sytuacja Polski na tle innych krajw unijnych odnonie omawianych czynnikw ryzyka
jest zrnicowana.
2. Wprawdzie odsetek Polakw palcych papierosy (37% mczyzn i 23% kobiet) jest
wyszy od przecitnego dla krajw UE, ale wrd mczyzn liczba palaczy zmniejsza
si. Zmniejsza si rwnie rozpowszechnienie palenia wrd modziey, a samo palenie
papierosw jest postrzegane przez osoby w wieku 15-24 lata jako obarczone duym ry-
zykiem zdrowotnym i odsetek palaczy w tej grupie wiekowej jest jednym z najniszych
w UE. Niepokojce jest utrzymywanie si odsetka palcych dorosych kobiet na staym
poziomie.
3. Spoycie alkoholu w Polsce jest nisze ni przecitne dla krajw UE. Zmienia si struktu-
ra spoycia napojw alkoholowych, wzrs udzia napojw o niszej zawartoci alkoholu.
Rwnie wrd modziey sytuacja jest korzystna w porwnaniu z innymi krajami UE,
ale co szsty chopiec w wieku 15 lat pije alkohol przynajmniej raz w tygodniu.
4. Wyniki bada wskazuj, e aktywno fzyczna Polakw jest zbyt niska. Obserwuje si
rwnie spadek aktywnoci dzieci i modziey w starszych grupach wiekowych.
5. Pod wzgldem wystpowania otyoci i nadwagi Polska nadal plasuje si poniej red-
niej unijnej, a problem ten dotyczy gwnie mczyzn. Sytuacja dzieci i modziey
w porwnaniu z innymi krajami UE jest bardzo korzystna, niemniej odnotowano wzrost
odsetka osb z nadwag w modszych grupach wiekowych.
6. Spoycie owocw i warzyw utrzymuje si w Polsce na niskim poziomie, a wrd mo-
dziey odnotowano spadek spoycia owocw w ostatnich latach.
12. WYDATKI NA OCHRON ZDROWIA W POLSCE
Sylwia Szafraniec-Buryo, Izabela Sakowska
Podstawowym wskanikiem wydatkw na ochron zdrowia w danym kraju jest udzia
tych wydatkw w produkcie krajowym brutto (PKB). Cakowite wydatki na ochron zdro-
wia szacowane s przy uyciu metodologii opracowanej przez Organizacj Ekonomicznej
Wsppracy i Rozwoju (OECD). S one definiowane jako suma wydatkw na czynnoci,
ktre maj na celu promocj zdrowia i szeroko rozumian opiek zdrowotn. Czynnoci
takie jak kontrola ywnoci czy badania naukowe w zakresie medycyny nie s skadow
cakowitych wydatkw na ochron zdrowia. Na rycinie 12.1 przedstawiono sytuacj Polski
na tle krajw Unii Europejskiej w zakresie wydatkw na ochron zdrowia w relacji do PKB
dla ostatniego dostpnego roku. Dane w tym rozdziale pochodz z bazy WHO HFA DB
1
.
Dla krajw czonkowskich OECD przyjto wartoci podawane przez OECD
2
, natomiast
dla pozostaych krajw przyjto wartoci szacowane przez WHO podawane w bazie WHO
HFA DB.
Na cakowite wydatki na ochron zdrowia skadaj si wydatki publiczne i prywatne.
Wydatki publiczne na ochron zdrowia to wydatki z budetu pastwa, budetw jednostek
samorzdu terytorialnego oraz wydatki obligatoryjnych instytucji ubezpiecze spoecznych
i zdrowotnych. Wydatki prywatne na ochron zdrowia to wydatki gospodarstw domowych,
przedsibiorstw i instytucji. Wydatki gospodarstw domowych to bezporednie zakupy lekw,
opaty i dopaty do wiadcze publicznej i prywatnej suby zdrowia oraz wykup komercyj-
nego ubezpieczenia zdrowotnego. Wydatki przedsibiorstw i instytucji to finansowanie
zakadowej suby zdrowia oraz ponadobowizkowych ubezpiecze i abonamentw w
prywatnej subie zdrowia. Na rycinie 12.2 przedstawiono wydatki cakowite na ochron
zdrowia w przeliczeniu na 1 osob (per capita) oraz wydatki publiczne na ochron zdrowia
per capita.
Jak wynika z rycinach 12.1 i 12.2, jeli chodzi o wydatki na zdrowie Polska naley do
krajw o nakadach niszych ni rednie w Unii Europejskiej zarwno biorc pod uwag
wydatki cakowite jako procent PKB, jak i wydatki cakowite i publiczne per capita. W Polsce
w roku 2006 cakowite wydatki na zdrowie stanowiy 6,2% PKB, podczas gdy rednia dla
Unii Europejskiej wynosi 8,9% PKB. Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego
3

na cakowite wydatki na zdrowie w roku 2006 skaday si w 64,6% wydatki publiczne
1
http://www.euro.who.int/HFADB
2
http://oberon.sourceoecd.org/vl=1629231/cl=58/nw=1/rpsv/health2007/index.htm
3
Gwny Urzd Statystyczny, Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2006 r., Warszawa
2007
WYDATKI NA OCHRON ZDROWIA W POLSCE
204
5,0
5,5
5,9
6,1
6,2
6,4
6,8
7,1
7,3
7,5
7,7
8,2
8,3
8,4
8,4
8,4
8,5
8,7
8,9
9,1
9,2
9,3
9,5
10,1
10,2
10,4
10,6
11,1
0 2 4 6 8 10 12
Estonia_05
Rumunia_05
Litwa_05
Cypr_05
POLSKA_06
Lotwa_05
Czechy_06
Slowacja_05
Luksemburg_06
Irlandia_06
Bulgaria_05
Finlandia_06
Wgry_06
Malta_05
Hiszpania_06
Wlk. Brytania_06
Slowenia_05
Wlochy_07
UE_06
Grecja_06
Szwecja_06
Holandia_06
Dania_06
Austria_06
Portugalia_06
Belgia_06
Niemcy_06
Francja_06
Procent
Ryc. 12.1. Wydatki na zdrowie jako procent PKB - ostatni
dostpny rok (dane WHO HFA DB)
205
357
444
651
520
581
585
840
1282
941
670
1341
1418
1470
1602
1264
1909
1886,8
1787
2262
2483
2460
2650
2499
2069
2720
2194
2639
507
734
846
860
862
910
1130
1490
1504
1550
1733
1959
2120
2458
2483
2614
2619
2668
2760
3082
3202
3349
3371
3391
3449
3488
3606
4303
0 1000 2000 3000 4000 5000
Rumunia_05
Bulgaria_05
Estonia_05
Lotwa_05
Litwa_05
POLSKA_06
Slowacja_05
Czechy_06
Wgry_06
Cypr_05
Malta_05
Slowenia_05
Portugalia_06
Hiszpania_06
Grecja_06
Wlochy_06
UE_06
Finlandia_06
Wlk. Brytania_06
Irlandia_06
Szwecja_06
Dania_06
Niemcy_06
Holandia_06
Francja_06
Belgia_06
Austria_06
Luksemburg_06
$ppp per capita
Ryc. 12.2. CaIkowite oraz pubIiczne wydatki na zdrowie jako $ppp
na 1 osob - ostatni dostpny rok (dane OECD i WHO HFA DB)
Calkowite
Publiczne (2005r.)
206
(wydatki budetu pastwa 5,2%, wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego
1,6%, wydatki funduszy ubezpieczenia spoecznego 57,9%), w 29,5% wydatki prywatne
(26,1% wydatki bezporednie gospodarstw domowych, 3,4% inne wydatki prywatne na
ochron zdrowia) i w 5,9% inwestycje. Udzia wydatkw publicznych w Polsce stanowi
wic 65% cakowitych wydatkw na zdrowie podczas gdy rednia dla krajw UE wynosia
72%. Naley podkreli, e niekorzystna na tle pozostaych krajw UE sytuacja Polski pod
wzgldem cakowitych wydatkw w cigu ostatnich lat pogbia si (ryc. 12.3).
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
5000
$
p
p
p

p
e
r

c
a
p
i
t
a
Ryc. 12.3. Wydatki na zdrowie w krajach UE, $ppp na 1 osob w Iatach 1970-2006
(dane WHO HFA DB)
Luksemburg
POLSKA
Rumunia
UE
93
97
98
87
90
95
94
98
84
91
94
79
88
79
95
84
92
93
100
21
25
27
27
28
30
30
35
35
36
37
38
38
40
40
41
45
47
53
0 20 40 60 80 100 120
Portugalia_06
Szwecja_06
Slowacja_05
Hiszpania_06
Wgry_06
POLSKA_06
Dania_06
Czechy_06
Niemcy_06
Estonia_05
Francja_06
Belgia_06
Finlandia_06
Holandia_03
Luksemburg_05
Austria_06
Wlochy_06
Slowenia_01
Rumunia_01
Procent
Ryc. 12.4. Wydatki na hospitalizacje w krajach UE - ostatni dostpny rok (dane WHO HFA DB)
Calkowite wydatki na
hospitalizacje jako
procent calkowitych
wydatkw na zdrowie
Publiczne wydatki na
hospitalizacje jako
procent calkowitych
wydatkw na
hospitalizacj
207
Cakowite wydatki na hospitalizacje w Polsce stanowi 30% cakowitych wydatkw
na zdrowie i s nisze od redniej dla krajw UE. Niemniej, udzia wydatkw publicznych
jest wysoki i stanowi a 95% cakowitych nakadw na hospitalizacje, co plasuje Polsk
w czowce pastw UE (ryc. 12.4). Dla porwnania Niemcy wydaj na hospitalizacje 35%
ogu wydatkw na zdrowie, ale z wydatkw publicznych pokrywane jest 84% tej kwoty,
a a 16% stanowi rda prywatne.
Ryc. 12.5. Wydatki na leki w krajach UE ostatni dostpny rok (dane WHO HFA DB)
84
56
69
59
79
57
55
74
64
69
50
93
48
71
57
56
72
71
44
39
67
74
8
9
12
13
14
14
15
15
16
16
17
18
20
21
21
21
22
23
27
27
31
32
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Luksemburg_05
Dania_06
Austria_06
Szwecja_06
Irlandia_06
Holandia_06
Finlandia_06
Niemcy_06
Wlk. Brytania_97
Francja_06
Belgia_06
Grecja_06
Wochy_06
Sowenia_01
Malta_06
Portugalia_06
Hiszpania_06
Czechy_06
Estonia_05
POLSKA_06
Wgry_06
Sowacja_05
Procent
Cakowite wydatki na
leki jako procent
cakowitych wydatkw
na zdrowie
Publiczne wydatki na
leki jako procent
cakowitych wydatkw
na leki
0,8
0,9
1,4
1,4
1,6
1,7
1,8
2,1
2,3
2,4
2,4
2,6
3,1
3,1
3,2
3,6
3,7
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0
Luksemburg_04
Wlochy_05
Hiszpania_05
Portugalia_05
Czechy_05
Slowacja_05
Francja_05
Austria_05
Finlandia_05
POLSKA_05
Belgia_05
Dania_05
Irlandia_03
OECD
Wgry_04
Niemcy_05
Holandia_05
Procent
Ryc. 12.6. UdziaI wydatkw pubIicznych na dziaIania zwizane ze zdrowiem pubIicznym i
zapobieganiem chorb - europejskie kraje OECD, ostatni dostpny rok (dane OECD)
208
Cakowite wydatki na leki w Polsce s stosunkowo wysokie (27% cakowitych wydatkw
na zdrowie), wrd krajw dla ktrych dostpne s porwnywalne dane Polska zajmuje 3.
pozycj. Jednoczenie udzia wydatkw publicznych to zaledwie 39% cakowitych wydatkw
na leki (ryc. 12.5). Jest to najniszy wskanik wrd 22 krajw UE, dla ktrych dostpne s
takie dane. Jednake jak wynika z analizy danych Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ)
dla roku 2005
4
dla lekw refundowanych wydatki publiczne wynosiy 6 181 330 980 z
i stanowiy 75,45% cakowitych wydatkw na leki refundowane (przy przyjciu ustalonych
limitw jako cen lekw). 52% wydatkw publicznych stanowiy wydatki na refundacj
lekw dostpnych na ryczat, 18% wydatkw wyniosa refundacja lekw dostpnych za
odpatnoci 30% do wysokoci ustalonego limitu, 16% cakowitych wydatkw publicznych
NFZ na leki stanowiy dopaty do lekw wydawanych za odpatnoci 50% do wysokoci
ustalonego limitu, a tylko 13% refundacji to opaty za leki dostpne bezpatnie do wysokoci
ustalonego limitu.
Z danych OECD wynika, e 2,4% wydatkw publicznych na ochron zdrowia w Polsce
zostao w roku 2005 przeznaczonych na zdrowie publiczne i zapobieganie chorobom (ryc.
12.6). Jest to poziom plasujcy Polsk poniej redniej dla krajw OECD, wynoszcej
3,1%, aczkolwiek niszy ni Polska udzia procentowy wydatkw na zdrowie publiczne
ma 9 krajw europejskich OECD.
PODSUMOWANIE:
1. Wydatki na ochron zdrowia w Polsce zarwno w przeliczeniu na jednego mieszkaca
jak i jako procent PKB nale do jednych z najniszych w krajach Unii Europejskiej.
W 2006 r. wydatki na mieszkaca w Polsce byy o blisko 2/3 nisze od redniej dla
krajw UE. Jednoczenie w ostatnich latach pogbia si rnica pomidzy nakadami
w Polsce a rednim poziomem nakadw na zdrowie w krajach UE.
2. Udzia wydatkw na hospitalizacj w wydatkach na ochron zdrowia jest niszy ni
w wikszoci krajw UE niemniej naley zauway, e poziom wsppacenia pacjentw
jest niski.
3. Udzia wydatkw na leki w wydatkach na ochron zdrowia jest wysoki, przy jednoczenie
niskim udziale rodkw publicznych.
4. Udzia wydatkw na zdrowie publiczne i zapobieganie chorobom jest nieco niszy ni
rednia w krajach OECD ale jest wyszy ni w wikszoci europejskich krajw czon-
kowskich OECD.
4
www.nfz.gov.pl

PZH Raport 2008

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PZH Raport 2008

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SYTUACJA ZDROWOTNA

You might also like