1

Opracowali ________________________________________________________________________________________________________________________________ MYL POLITYCZNA OD DEMOKRYTA DO JEANA BODINA MYLICIELE Demokryt Pastwo - sprawy pastwowe najwaniejsze - pastwo musi by dobrze rzdzone - istotny jest ustrj pastwa - rzdzcy winni kierowa si dobrem ogu - rzdzcy musz zna swoj rol - wojna zagroeniem powszechnym Heraklit (ociec etyki) Spoeczestwo - nie naley mie dzieci Prawo - nie wolno wystpowa przeciw susznoci, narusza dobra powszechnego - obowizek wobec pastwa naley stawia na pierwszym miejscu - zmienno wszystkiego, a zatem take instytucji ustrojowo prawnych - myl rzdzi wszystkim; rozumny porzdek kosmosu prawo boskie, ktremu prawa ludzkie winny si podporzdkowa - relatywizm prawa (zachowanie zalene od okolicznoci) - prawo natury przeniesione na grunt spoeczny; czowiek podlega prawu naturalnemu i pastwowemu - prawa pastwowe kruche, zmienne - prawo natury stae, niezmienne - dualizm prawa - prawo natury wymusza rwno ludzi - dualizm prawa boego i naturalnego Wadza wiecka a koci

Sofici

Sokrates

Platon

- brak jednoznacznej odpowiedzi, ktry ustrj jest dobry, a ktry zy - laicyzacja podstawowych poj politycznych; odrzucenie docieka na temat boga - pastwo powstao z woli ludzi, a jego zadania s doczesne - idea umowy spoecznej - u Protagorasa teoria demokratyczna, a u Trazymaha antydemokratyczna - wyrnia 4 formy ustrojowe --- monarchia (rzdy krla) --- tyrania (rzdy despoty) --- arystokracja (rzdy grupy uprzywilejowanej) --- demokracja rzdy ogu - poparcie dla wadzy elity (jednostki lub grupy) pod warunkiem kompetencji wadzy - krytyka demokracji jako formy anarchicznej, chaosu - wyrnienie dwch wiatw: --- idei rzeczywistego i godnego poznania --- materialny odbicie wiata idei

- wystpuj sprzecznoci spoeczne, boskie i ludzkie - gupota najbardziej szkodliw cech - zdrowy rozsdek pozwala pozna wiat - lud musi walczy o swoje prawa - podzia na bogw, ludzi wolnych i niewolnych - relatywizm spoeczny - obywatel jedyn miar instytucji spoecznych - wartoci spoeczne s wsplnym dobrem ludzi - porozumienie wrd ludzi, a nie natura decyduj o biegu wydarze

- jednostka naley do zbiorowoci (polis) dobrowolnie - praca dla kadego (nowum w epoce niewolnictwa) uyteczno dla polis - spoeczestwo podzielone na wolnych i niewolnych - cnota umiarkowana wymaga powcigliwego korzystania z bogactw - podzia na wyrane grupywolnych i niewolnych, rzdzcych, rzdzonych - stosownie do trzech skadnikw

- prawo do ycia osobistego nieistotne w obliczu dobra powszechnego - obowizujce prawa maj

- Bg stworzy wiat w oparciu o poznanie kosmicznej harmonii. Taki wanie by pocztek wiata. Stopniowo zaczyna si proces

2
- model pastwa idealnego rzdzonego przez mdrca (wykluczenie destrukcji ustroju) - Platon dzieli ustroje na: --- timokracj (rzdy autorytetw) --- oligarchi (rzdy magnatw) --- demokracj (rzdy mas) --- tyrani (rzdy despotw) - stopie degradacji sprawiedliwoci jest proporcjonalny do degradacji ustroju - w wizji idealnej polis rzdzi dobro i rozum - pastwo to twr naturalny, odpowiadajcy potrzebom czowieka - celem jest organizacja dobrego ycia mieszkacw w sferze bezpieczestwa, dostatku materialnego oraz warunkw rozwoju duchowego - pastwo moe osign samowystarczalno ekonomiczn i kulturow - 3 czynniki podstawowe pastwa: obradujcy, rzdzcy, sdzcy - pastwo produktem naturalnego instynktu spoecznego - pastwo idealne mieszanka trzech podstaw (ustrj mieszany) plus zgoda klas - w sytuacji kryzysowej ocalenie pastwa moe zalee od jednostki lub grupy - kompromis z kadym ustrojem, jeli mona w jego ramach rozwija wasne przyjemnociowe doznania - rozsdek nakazuje nie wizanie si z adnym ustrojem, pastwem - mdrzec pozostawia polityk na uboczu - umiarkowany krytycyzm mdrzec rozwaa zalety i wady kadej formy politycznej duszy mamy filozofw (rozumnych), wojownikw (charakteryzujcych si odwag) oraz lud (zaspokajajcy potrzeby spoeczestwa) normalizowa caoksztat ycia spoecznego - w dziele Prawa postulat pastwa, w ktrym nie bdzie duego zrnicowania majtkowego degeneracji

Arystoteles

- obrona systemu niewolniczego - ludzi wolnych dzieli Arystoteles na znakomitych i stan redni - czowiek z natury istot pastwow - podstawow organizacj spoeczn rodzina - 3 rodzaje zwizkw midzyludzkich pana i niewolnika, ma i ony, ojca i dzieci - gospodarstwo kolejnym rodzajem zwizku, w ktrym panuj osoby wchodzce w skad rodziny - lud jest wsplnot praw i interesw - krytyka zrwnania dbr nalecych do jednostek

- prawa naturalne wynikajce z samej natury czowieka najistotniejsze - rde prawa poszukuje w osobowoci czowieka dajcej si pozna poprzez obserwacj jego wymogw w rozsdnym i umiarkowanym yciu

Cyceron

- Prawo naturalne na 1 miejscu - ze prawa ludzi nie s prawem - pastwo rzdzone wedle zych praw nie jest pastwem;

Cyrenajcy

3
- dystans do spraw politycznych - niech wobec pastw rzeczywistych, ktre utrudniaj ycie zgodne z natur - cynicy bezpastwowcami obywatele wiata; pogarda dla wizw pastwowych - konwencje spoeczne krpuj dziaania a instytucje pastwa s zudzeniem stworzonym przez ludzi - wiat bez organizacji pastwowej to ucieczka od krzywd politycznych i cywilizacyjnych - grecka polis to przeytek - najlepsza forma mieszana demokracja i arystokracja - kady ustrj dobry, gdy prawa odpowiadaj prawom natury - idealne pastwo to wsplnota ponadnarodowa, ktra kieruje si rwnoci, wspprac i dobroci - koncepcja skrajnego egalitaryzmu - rwno wszystkich ludzi - idea obywatelstwa wiata - hierarchiczno sztuczn barier stworzon przez czowieka - wszyscy ludzie s rwni, wic powinni wykonywa wszystkie prace - prawa pisane przeciwiestwem praw natury - wedug praw natury wszyscy ludzie s rwni i wolni, maj prawo do zaspokojenia naturalnych potrzeb ; takie prawa nie s uzalenione od ustroju; demokracja nie zawsze im sprzyja na skutek demagogw ludzie mog porzuci rozsdek - prawa pisane rodzajem zudze narzucanych przez ludzi - najwaniejsze prawo natury; jest wyprowadzane z prawa boskich wyszego rzdu - prawa natury rwne dla wszystkich; rzdz kosmosem - kto narusza prawa natury traci harmoni wewntrzn - mdrzec przestrzega praw natury bez nakazw pastwa - nakazem natury wzajemna mio i solidarno - prawa pastwowe to prawa II rzdu - prawo powstao by odej od wyrzdzania sobie nawzajem krzywd - prawo rezultatem umowy okrelajcej zachowanie naganne i podane tworzenie zasad sprawiedliwoci - naley przestrzega podstawowych zasad nie zasmucisz bliniego, nie utracisz rodkw do ycia to yjesz wedug prawa - istotne zwyczaje, prawa przekazywane z pokolenia na pokolenie jako odpowiadajce naturalnym potrzebom - naley wstrzyma si od sdw kategorycznych, jednoznacznych - trudno ustali uniwersalne wartoci dobra i za

Cynicy

Stoicy

- Hierarchia oparta na stopniach doskonaoci wiata rolin, zwierzt - kosmos wsplnym wiatem ludzi i bogw; rozum ich czy przy zaoeniu, e bogowie maj rozum doskonay - wszyscy ludzie rwni na mocy praw natury; ideay kosmopolityzmu - spoeczestwo organizmem; kady czowiek nalec do struktur wszych i szerszych dziaa na jego rzecz -niewolnikw naley traktowa po ludzku

Epikurejczycy

Sceptycy

-genez pastwa rozumna umowa spoeczna - pastwo jest poyteczne, jednak naley si trzyma z daleka od polityki, gdy jest to potrzeba nienaturalna i niekonieczna - pastwo ma gwarantowa zewntrzny spokj, zapobiega zym uczynkom poprzez odpowiednie ustawy, stwarza wewntrzne warunki do pielgnacji duchowej wolnoci - wobec pastwa zalecany dystans, spokj, a nawet obojtno - koncentracja tylko i wycznie na osiganiu rozwoju i harmonii

4
- owe zwyczaje daj wyraz dowiadczeniu yciowemu i praktycznemu rozsdkowi - wszechwiatowe obywatelstwo w sensie wsplnoty filozoficznej - wszechcnota rozumna jednoczy gatunek ludzki, solidaryzujc go w formach sprawiedliwoci, rwnoci i wolnoci opartej na rozsdnym traktowaniu potrzeb i de. - mona wyraa tylko sdy prawdopodobne (pluralizm sceptykw) zasad natury jest dokonywanie cigych zmian, std i rola rozsdnego dziaania sprowadza powinna si do zgbiania prawidowoci poznawanych umysem, by nastpnie okrela przeksztacenia spoeczne, pastwowe, a w lad za tym i prawne

Marek Aureliusz

Pawe z Tarsu

- nawizanie do stoickiej idei powszechnoci pracy praca jest wkadem w budow wsplnego dobra - sympatyk demokracji i monarchii - wszechwiatowe obywatelstwo = podwjny patriotyzm w stosunku do konkretnego pastwa i wiata - poszanowanie do prawa natury przyblia jednostk do idei obywatela wiata, dla prawa obywatelskiego do obywatelstwa konkretnego pastwa - obowizek posuszestwa wobec wadzy wieckiej - wadza narzdziem w rkach Boga - rozrnienie funkcji cesarskich i kocielnych oraz odpowiadajce im powinnoci obywatelskie - pastwo zapewnia wewntrzny porzdek i bezpieczestwo - greckie polis ma 3 znaczenia: --- zesp obywateli stanowicych organizacj polityczn --- organizacja samej wsplnoty --- partycypacja we wsplnocie spoecznej i politycznej, tj. posiadanie obywatelstwa okrelonego pastwa - najlepsza monarchia - hierarchia midzy rzdzcymi i rzdzonymi - poszanowanie praw jednostki w pastwie - idea wadzy pochodzcej od Boga - monarcha symbolem adu, sprawiedliwoci i porzdku - najlepsz organizacj wewntrzn pastwa cechuje:

- odwoanie si do Opatrznoci jako prarda wszystkiego - Opatrzno stworzya wielk harmoni natury, a czowiek jest jedynie czstk tego wiata, std i kryteria jego postpowania powinny opiera si na utrzymaniu harmonii ze wszystkim, w szczeglnoci za z innymi ludmi.

- dualizm prawa boego i pastwowego - idea rwnoci prowadzi do uznania powszechnoci pracy potpienie niewolnictwa - podstaw spoeczestwa jest poczona silnymi wizami emocjonalnymi rodzina - jego nauka spoeczna opiera si na zaoeniu poszanowania godnoci czowieka, stanowicych fundamentalne wartoci w organizacji pastwa - hierarchia wedug porzdku genetycznego rodzina, wie, miasto, spoeczno pastwowa - ludzie zjednoczeniu w celu wsplnego, rozumnego i celowego dziaania - wyrnia 3 grupy spoeczne --- optymaci wieccy, duchowni i feudaowie najbogatsi --- ludzie honoru posiadacze - konieczno posiadania przez pastwo instrumentw umoliwiajcych osiganie jego zada - prawo boskie ukazuje wzorzec doskonaoci - prawo natury zajmuje drugie miejsce w hierarchii rde praw, gdy zostao spisane przez opatrzno w dusz ludzk - pastwo reprezentuje si fizyczn i militarna, a koci wartoci materialne - pastwo interesuje si zewntrznymi przejawami postpowania czowieka, a koci jego sumieniem - stabilno kocioa kontrastuje z chwiejnoci pastwa zmieniajcego ustroje, motywacje polityczne - koci jest pomocny w ksztatowaniu katalogu wartoci etycznych - moralna i doktrynalna przewaga kocioa nad wadzami wieckimi - rozdzia midzy kocioem a wadz wieck jest pozorny - papie autorytetem nie tylko w sprawach kocielnych, ale rwnie politycznych - pozorna niezaleno kocioa od pastwa

w. Augustyn

w. Tomasz

- najwysze jest prawo boskie, na ktrym opiera si prawo natury; nastpne jest prawo ustanowione przez ludzi w stosunkach spoecznych i pastwowych, potem wystpuje prawo kanoniczne, cywilne i narodowe - prawo boskie jako jedyne jest niezmienne - skonnoci natury ludzkiej mona

5
--- idea porzdku --- idea pokoju --- idea sprawiedliwoci rednich iloci majtku --- ludzie biedni nie posiadaj majtku, pracujcy u przedstawicieli klas wyszych odczyta z zarysu prawa naturalnego --- denie do podtrzymania swego ycia i najbliszych --- przeduenie gatunku --- wspdziaanie ze spoeczestwem - prawo cywilne i narodowe powstay w celu stworzenia norm panujcych wewntrz spoeczestwa - silne zabarwienie pozytywistyczne - hierarchizacja rde prawa --- prawo boe --- prawo natury --- prawo pisane - dwie pierwsze kategorie s wskazwkami dla prawa pisanego. Jednak najbardziej liczy si wanie ono usankcjonowane, ustanowione przez ustawodawc - jednostka winna mie zagwarantowane prawa podstawowe - racjonalizm sposobem dociekania czystych prawidowoci - odrzucenie dogmatw i prawd wiary - wyzwolenie czowieka oznacza wyzwolenie spoeczestwa komunistyczna wizja wiata dualistyczny pogld na pastwo

Marsyliusz z Padwy

- spoeczna natura czowieka skania go do ycia w zbiorowoci pastwowej - pastwo ma by w stanie opanowa uomnoci ludzkiej natury, zagwarantowa bezpieczestwo i pokojowy rozwj zbiorowoci - suwerenny lud winien by prawodawc to zapewni stabilno prawa - republika gwarancj sprawowania wadzy stabilnej i praworzdnej - republika gwarantuje wolno, rwno i moliwo bogacenia si - najwaniejsze interesy ludu - zepchnicie arystokracji z piedestau - ksi (nie arystokrata) to dobry wadca majcy prawo odwoania si do dyktatorskich form rzdw celem pokonania za - zdrowy ustrj mona ustanowi uywajc siy i przemocy - najlepszym ustrojem republika - wizerunek wadcy humanisty rozsdnego i sprawiedliwego - wadca nie powinien ucieka si do wojny, chyba e obronnej przy zgodzie reprezentantw miast i caej rodziny - nawizanie do filozofii Erazma, Platona

Ze wzgldu na zdolnoci oraz wykonywany zawd dzieli spoeczestwo na 6 grup: sprawujcych wadz, rolnikw, rzemielnikw, finansistw, wojskowych i kapanw - kada grupa ma swj udzia w yciu spoecznym, wyrnia si grupa rzdzcych, ktrzy musz by odpowiedzialni - armii nie mona uywa do represji ludu - zmiana w drabinie hierarchicznej poprzez uznanie ludu za prawie najwysz grup spoeczn arystokracja i szlachta s wyeliminowane z rzdw

- konieczno utrzymania przewagi rzdu nad kocioem - rzd winien decydowa o sprawach organizacji kocielnej - nie mona nikogo zmusi do okrelonego wyznania - prawa kocielne nie maj mocy wicej - kade pastwo winno mie swj wasny koci zapowied reformacji

Nicollo Machiawelli

Erazm z Rotterdamu

- krytyka feudalizmu spoeczestwo na rwni z wadz - szeroko pojta wsppraca midzy wadz a ludem

- rozam spowodowany reformacj - wolno wyznaniowa

Tomasz More

- pogld utopijny (komunista) - stosunki rzemielniczo rolnicze

- idea podziau prawa na naturalne i rozumowe

- wpyw reformacji - brak powizania wadzy wieckiej

6
- ustrj spoeczno-gospodarczy naley budowa odrzucajc dogmaty, kierujc si wiedz - podzia na urzdy bez wydzielonej grupy urzdniczej - pastwo dobrem caego spoeczestwa - program reorganizacji pastwa i reform obyczajowoci --- idea powszechnego, rwnego obywatelstwa --- cnoty obywatelskie poytki z dziaalnoci obywatelskiej --- podkrelenie roli kupca, rolnika krytykujc stan szlachecki - wzmocnienie wadzy krlewskiej - ograniczenie wadzy parlamentu - stworzy podwaliny teorii monarchii absolutnej - suwerenno pastwa, rozumiana jako absolutna, nieograniczona i niepodzielna jego wadza, wyraa si najlepiej we wadzy krla zaspakajajce wszystkich - powszechna zamono - warstwy najbogatsze balastem spoeczestwa, powodem bezrobocia - bez dominacji ludzi wzgldem siebie - krytyka stanu szlacheckiego i feudalizmu - podzia na stany ograniczenie wpyww szlachty - wzmocnienie krla, kupcw i rolnikw z kocioem

Andrzej Frycz Modrzewski

Jean Bodin

Sprzeciw wobec zasady lennej obowizujcej w feudalizmie; w zamian za to podporzdkowanie obywateli wadzy jednego krla

- prawo boskie wyprowadzone z Biblii - konstrukcje prawno-ustrojowe i prawno-naturalistyczne w wersji chrzecijaskiej i stoickiej - rozwaania prawno-polityczne obalenie nierwnoci midzy ludmi - prawo ma by oparte na rwnoci i wolnoci obywateli - wzorem prawo rzymskie stanowione przez wszystkich ludzi mdrych, dowiadczonych - Krl sprawuje wadz kierujc si jedynie prawem boskim i naturalnym; jeli nawet je przekroczy, to poddani nie maj prawa wypowiada mu posuszestwa

- wpyw reformacji - krytyka duchowiestwa