ROK 2005

Czas pracy 120 minut

yczymy powodzenia!

i zaznacz waciwe.

PESEL UCZNIA

Wypenia ucze przed rozpoczciem pracy

zaznaczenie otocz kkiem

KOD UCZNIA

Wypenia ucze
przed rozpoczciem
pracy

Za rozwizanie
wszystkich zada
mona otrzyma
cznie
50 punktw

GRUDZIE

POZIOM ROZSZERZONY

Instrukcja dla ucznia

1. Sprawd, czy arkusz zawiera 13 ponumerowanych stron.
Ewentualny
brak
zgo
przewodniczcemu
zespou
nadzorujcego badanie.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to
przeznaczonym przy kadym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
4. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
5. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie.
6. Podczas egzaminu moesz korzysta z owka i gumki
(wycznie do rysunkw) oraz linijki.
7. Wypenij t cz karty odpowiedzi, ktr koduje ucze. Nie
wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej dla
oceniajcego.
8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj dat urodzenia i PESEL.
Zamaluj
pola odpowiadajce cyfrom numeru PESEL. Bdne

ARKUSZ II

Arkusz II

MATERIA DIAGNOSTYCZNY
Z BIOLOGII

dysleksja

.......................................................................................................................................................

Sformuuj hipotez, wyjaniajc opisane w zdaniu VI nastpstwo uwolnienia enzymw

z lizosomw do cytoplazmy.

Zadanie 31. (1 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

W zdaniu III wymieniono jedn z waciwoci enzymw. Przedstaw jej wpyw

na przebieg reakcji metabolicznych.

Zadanie 30. (1 pkt)

.......................................................................................................................................................

Z powyszego tekstu podaj numery dwch zda, ktre definiuj metabolizm.

Zadanie 29. (2 pkt)

Odbywajcy si w komrkach metabolizm stanowi caoksztat procesw

biochemicznych i towarzyszcej im przemianie energii.
II. Na metabolizm skadaj si dwa kierunki przemian: anabolizm i katabolizm.
III. Wan rol w przemianie materii i energii odgrywaj enzymy, ktre obniaj energi
aktywacji reakcji.
IV. Oprcz czci biakowej (apoenzymu) liczne enzymy zawieraj take cz
niebiakow, stanowic koenzym lub grup prostetyczn.
V. Okrelone przemiany metaboliczne odbywaj si w cytoplazmie lub w wystpujcych w
niej organellach komrkowych.
VI. W lizosomach, w rodowisku kwanym (pH 5), s rozkadane enzymatycznie
makroczsteczki rnych substancji, midzy innymi biaka. Enzymy z lizosomw
uwolnione do cytoplazmy (pH 7,2) tylko w minimalnym stopniu uszkadzaj biaka
cytoplazmatyczne.
VII. Cytoplazma jest zdolna do ruchu. Moe on mie charakter cyrkulacyjny lub rotacyjny.
VIII. Wystpujcy na terenie cytoplazmy system bon (siateczka rdplazmatyczna) dzieli j
na obszary, w ktrych mog rwnoczenie zachodzi rne, a nawet przeciwstawne
reakcje biochemiczne.

I.

Schemat budowy
komrki rolinnej

Rysunek i tekst (zdania od I do VIII) naley wykorzysta rozwizujc zadania: 29 34.

2 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

ADP

NADP

NADPH2

W procesie glikolizy bior udzia ponisze substancje i struktury:

1. okrelony substrat organiczny
2. ADP i Pi (fosforan nieorganiczny)
3. tlen, jako ostatni akceptor wodoru w acuchu oddechowym
4. mitochondria z odpowiednimi enzymami
P
P
P
P

F
F
F
F

Zakrel znakiem X liter P, jeeli odpowied w tym wierszu tabeli jest prawdziwa, jeeli
jest faszywa zakrel liter F.

Zadanie 35. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Na podstawie powyszych informacji okrel zmian poziomu energetycznego i stopnia

utlenienia produktu (Y) tej przemiany w stosunku do substratu (X).

ATP

W organellum oznaczonym na rysunku komrki rolinnej liter d zachodz rne przemiany.

Jedn z nich schematycznie przedstawiono poniej.

Zadanie 34. (2 pkt)

Cecha budowy: .............................................................................................................................

Nazwa: .........................................................................................................................................

Organellum oznaczone na rysunku liter c posiada w swojej budowie cech, stanowic

przystosowanie do wymiany substancji z cytoplazm. Podaj nazw tego organellum oraz
cech jego budowy.

Zadanie 33. (1 pkt)

Synteza glikoprotein: ...................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Okrel dwa rodzaje (aspekty) rnorodnoci biologicznej organizmw przedstawione

w powyszym tekcie.

Rnorodno biologiczna, czyli rozmaito form oraz struktur ywej materii, jest efektem
uzewntrzniania si informacji genetycznej organizmw. Peny zakres rnorodnoci jeszcze
nie zosta poznany. Na Ziemi jest co najmniej 10 tys. typw ekosystemw (ldowych
i wodnych), w ktrych yje prawdopodobnie 5 30 mln gatunkw. Poznanych i opisanych
jest tylko okoo 1,5 mln gatunkw.

Zadanie 37. (2 pkt)

A. Intensywno wytwarzania materii organicznej przez badane roliny jest wiksza

w temperaturze 25C ni w temperaturze 35C.
B. W temperaturze 35C przyrost biomasy u badanych rolin jest wikszy ni
w temperaturze 25C.
C. W temperaturze 25C zuycie materii organicznej u badanych rolin przewysza jej
produkcj.
D. Intensywno procesu katabolicznego u badanych rolin jest mniejsza w temperaturze
25C ni w temperaturze 35C.
E. Intensywno fotosyntezy ma najwikszy wpyw na intensywno oddychania
w temperaturze od 25 do 35C.

Zaznacz dwa sformuowania (spord A, B, C, D, E), ktre trafnie interpretuj wyniki

bada przedstawione w formie wykresw.

Poniszymi wykresami zilustrowano wpyw temperatury na intensywno fotosyntezy

i oddychania komrkowego u pewnego gatunku rolin, mierzon w rnych jednostkach
umownych.

Proces kataboliczny: ....................................................................................................................

Zadanie 36. (2 pkt)

Podaj nazwy i litery, ktrymi oznaczono na rysunku dwa skadniki plazmatyczne

komrki, z ktrych jeden jest zwizany z procesem katabolicznym, a drugi z syntez
glikoprotein.

4 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

Zadanie 32. (2 pkt)

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 3

Biologia grudzie 2005 r.

2.

3.

4.

b) Cechy grzybw rnice je od rolin: ............................

a) Cechy rolin rnice je od grzybw: ............................

Cechy budowy i funkcji organizmw

A. Buduj je komrki nieposiadajce uksztatowanego jdra.
B. S zbudowane z komrek eukariotycznych.
C. Celuloza jest gwnym skadnikiem ich cian komrkowych.
D. ciany ich komrek s zbudowane przewanie z chityny.
E. Organizmy te magazynuj gwnie skrobi.
F. Organizmy te s wycznie cudzoywne.
G. Mog rozmnaa si przez zarodniki.

Przez dugi czas grzyby zaliczano do rolin. Rni si od nich jednak wieloma cechami
i dlatego wydzielono je w odrbne krlestwo.
Spord wymienionych niej cech budowy i funkcji organizmw wypisz (stosujc
oznaczenia literowe):
a) dwie cechy rolin rnice je od grzybw.
b) dwie cechy grzybw rnice je od rolin.

Zadanie 40. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Bakterie wystpuj w caej biosferze.

Przedstaw dwie wybrane cechy bakterii, sprzyjajce rozpowszechnianiu si tej grupy
organizmw w biosferze.

Zadanie 39. (2 pkt)

Zakrel znakiem X numer rysunku, na ktrym przedstawiono organizm zaliczany

do krlestwa Protista.

1.

Grupa krwi (%)

A
B
AB
41,7
8,6
3,0
41,0
18,0
6,9
38,5
19,5
8,6
36,8
18,4
10,8
38,5
4,8
2,0

Eskimosi

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Rnice w budowie organw rolin maj zwizek z funkcjami penionymi przez te organy.
Wyka suszno powyszego stwierdzenia na przykadzie skrki korzenia i licia rolin
okrytonasiennych.

Zadanie 42. (2 pkt)

Finowie

Na jednym ukadzie wsprzdnych w formie diagramu supkowego zobrazuj

porwnanie czstoci wystpowania poszczeglnych grup krwi u Finw i Eskimosw.

Anglicy
Finowie
Polacy
Arabowie
Eskimosi

0
46,7
34,1
33,4
33,8
54,2

Czsto wystpowania grup krwi jest rna w rnych populacjach. Kilka przykadw
zawarto w poniszej tabeli.
Populacja

Zadanie 41. (2 pkt)

Jednym z systemw stosowanych w klasyfikacji organizmw jest system piciu krlestw.

Poniej przedstawiono schematycznie cztery organizmy (bez zachowania proporcji
wielkoci), z ktrych kady naley do innego krlestwa.

6 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

Zadanie 38. (1 pkt)

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 5

Biologia grudzie 2005 r.

Okres ciy
(dni)
126
336
52
600
290

Masa osobnika
dorosego (kg)
200
700
10
5700
1000

Przedstaw sownie lub w formie schematycznego rysunku propozycj doboru wielkoci

nasion i sposobu ich rozmieszczenia (w jednym pojemniku z gleb) do dowiadczenia,
umoliwiajcego rwnoczesne sprawdzenie susznoci wszystkich powyszych hipotez.

Dla zbadania wpywu gbokoci siewu na kiekowanie nasion pewnego gatunku roliny
postawiono trzy hipotezy:
a) nasiona (niezalenie od wielkoci) wysiane na rnych gbokociach kiekuj
niejednoczenie,
b) z nasion posianych gboko tylko nasiona due wytwarzaj siewki,
c) z nasion posianych pytko tylko nasiona mae wytwarzaj siewki.

Zadanie 45. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

Wniosek: ......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Problem: .......................................................................................................................................

Sformuuj przykad problemu badawczego, do rozwizania ktrego mona wykorzysta

dane zebrane w tabeli oraz wniosek, wynikajcy z interpretacji tych danych.

Rodzaj
zwierzt
Dzik
Ko
Lis
So
ubr

W poniszej tabeli przedstawiono dane dotyczce wybranych cech rnych ssakw.

Zadanie 44. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Organizmy mog rozmnaa si wegetatywnie, bezpciowo i pciowo.

Porwnaj wpyw rozmnaania pciowego i wegetatywnego na rnorodno potomstwa,
uwzgldniajc istot (natur biologiczn) tych procesw.

Zadanie 43. (2 pkt)

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 7

Biologia grudzie 2005 r.

Rys. B

Rys. C

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Roliny o liciach przedstawionych na rysunku B powstaj w wyniku krzyowania si

w warunkach eksperymentalnych osobnikw o liciach takich, jak na rysunkach A i C. Forma
B jest podna i krzyuje si z formami rodzicielskimi A i C, ktre maj w naturze odmienne
zasigi geograficzne, nieco na siebie zachodzce. Tam, gdzie formy A i C wystpuj obok
siebie, licznie wystpuj take mieszace B.
Na podstawie analizy powyszych informacji ustal, czy roliny o liciach takich, jak
na rysunkach A i C nale do jednego czy dwch gatunkw. Odpowied uzasadnij
jednym argumentem.

Rys. A

Zadanie 47. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Interpretujc powysze rysunki (i ich opisy):

a) sformuuj prawidowo, ktrej przejawem jest zrnicowanie wielkoci uszu
u przedstawionych zwierzt,
b) podaj znaczenie przystosowawcze tej cechy do rodowiska ycia przedstawionych
zwierzt.

A. Piesiec (yje w rejonach arktycznych)

B. Lis (pospolity w strefie umiarkowanej)
C. Fenek (mieszkaniec terenw pustynnych
strefy gorcej, podzwrotnikowej)

Poniej przedstawiono jeden z przykadw przejawu rnorodnoci organizmw w wiecie

zwierzt (ssaki z rodziny psowatych).

Zadanie 46. (2 pkt)

8 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

Gamety osobnika zawierajcego w komrkach macierzystych par

chromosomw tak, jak przedstawiona obok na schematycznym rysunku,
mog zawiera rne kombinacje genw, ale nigdy Kk lub Nn (pomijajc
mutacje).

4.

3.

2.

1.

Dobr stabilizujcy faworyzuje cechy o wartociach rednich dla danej populacji,

a eliminuje wartoci skrajne. Dziaa w obrbie populacji, ktre osigny wysoki
stopie przystosowania w niestabilnym rodowisku. Prowadzi do zmian
ewolucyjnych.
Dobr stabilizujcy faworyzuje cechy o wartociach rednich dla danej populacji,
a eliminuje wartoci skrajne. Dziaa w obrbie populacji, ktre osigny wysoki
stopie przystosowania w stabilnym rodowisku. Nie prowadzi do zmian
ewolucyjnych.
Dobr kierunkowy faworyzuje jedno optimum, ktre nie pokrywa si ze redni
wartoci cechy w danej populacji. Dziaa w warunkach progresywnie
zmieniajcego si rodowiska i prowadzi do osignicia nowego stanu
przystosowania populacji.
Dobr rozrywajcy faworyzuje jednoczenie wicej ni jedno optimum wartoci
cechy, ale nie eliminuje form porednich, co w skrajnym przypadku moe
doprowadzi do rozbicia populacji na odrbne grupy, a nawet moe doj
do powstania nowych gatunkw.

W poniszej tabeli przedstawiono krtk charakterystyk rodzajw doboru naturalnego.

Zakrel znakiem X liter P, jeeli odpowied w tym wierszu tabeli jest w peni
prawdziwa, jeeli jest faszywa (nawet w czci) - zakrel liter F.

Zadanie 50. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

Przyczyna mutacji: .......................................................................................................................

Nazwa mutacji: ............................................................................................................................

Podaj nazw mutacji genomowej (chromosomowej) zilustrowanej rysunkami B i C oraz

okrel jedn z prawdopodobnych przyczyn powstawania tego rodzaju mutacji.

Poniszymi rysunkami w sposb schematyczny przedstawiono owoce pewnej roliny

ozdobnej wytwarzane przez osobniki, zawierajce w komrkach rn liczb chromosomw.

Zadanie 49. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Wyjanij, wykorzystujc tre prawa Mendla, dlaczego w skadzie opisanych gamet

nie mog by obecne kombinacje genw Kk lub Nn.

Zadanie 48. (1 pkt)

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 9

Biologia grudzie 2005 r.

B. I, III, IV

C. II, III, IV

D. II, IV, V

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Na podstawie tekstu I i II porwnaj informacje dotyczce miejsca narodzin gatunku

ludzkiego oraz czasu rozpoczcia kolonizacji Ziemi przez naszych przodkw.

Zadanie 52. (2 pkt)

A. I, II, III

Zaznacz odpowied (spord A, B, C, D), ktra zawiera numery prawdziwych

stwierdze sformuowanych wycznie na podstawie tekstu I.
I.
Europejczycy i Azjaci pochodz z tej samej linii rozwojowej potomkw Afrykanw.
II.
Potomkowie Afrykanw opanowali Azj wczeniej ni Australi.
III.
Amerykanie nie s bezporednimi potomkami Afrykanw.
IV.
Wszyscy ludzie maj wsplnych przodkw pochodzcych z Afryki.
V.
Mutacja M168 umoliwia ledzenie wdrwki naszych przodkw.

Zadanie 51. (1 pkt)

Tekst II
Dwaj wspczeni uczeni (Amerykanin Wiliam Howells i Brytyjczyk Chris Stringer)
twierdz, e Homo sapiens pojawi si w Afryce i stamtd okoo 200 tys. lat temu ruszy
na podbj wiata. Tam, gdzie dotar, wypiera potomkw Homo erectus (czowiek
wyprostowany). Tak stao si na przykad w Europie, gdzie neandertalczycy cofali si pod
naporem wspczesnych ludzi, a wyginli cakowicie niecae 30 tys. lat temu. Teori t
nazwano Poegnanie z Afryk.

Tekst I
(...) W genomach wszystkich ludzi raz na jaki czas pojawiaj si mutacje, ktre s
przekazywane nastpnym pokoleniom, tzw. markery. (...) Dziki tropieniu markerw
amerykaski genetyk Spencer Wells ustali, e przed 50 tys. laty w genomach naszych
przodkw powstaa mutacja, ktr oznaczono symbolem M168. Wszyscy ludzie yjcy
na Ziemi maj j w swoich genach. Na pustyni Kalahari w Namibii (Afryka) mieszkaj
Buszmeni populacja, ktra najwczeniej oddzielia si od gwnego pnia genealogicznego
ludzkoci i przez te wszystkie lata pozostawaa wierna swojej ziemi. (...) Analiza mutacji,
ktre pojawiy si po M168 pokazaa, e prawie 50 tys. lat temu ludzie podobni
do Buszmenw opucili Afryk i skierowali swe kroki do Australii. (...) Znacznie waniejsza
bya jednak druga grupa uchodcw z Afryki, ktra opucia kontynent 45 tys. lat temu. Ich
potomkowie dotarli do rodkowej Azji, a tu rozdzielili si, dajc pocztek spoecznociom
zamieszkujcym dzisiaj Azj, Europ i obie Ameryki.

W zadaniach 51 i 52 naley wykorzysta teksty zamieszczone poniej.

Od wielu lat trwaj spory naukowcw dotyczce rodowodu czowieka. Ponisze dwa teksty s
tego przykadem.

10 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

10
36
12
732
38
3
81
2191
170
39
23
1
91
18
6
4
1
152
3608

Import

67
7
43
251
51
86
49
391
117
67
18
54
183
4
188
8
52
785
2421

Eksport

Zawarto siarki oglnej w igach sosny zwyczajnej

(Wg Informacji o realizacji ustawy o ochronie i ksztatowaniu
rodowiska w 1988 r.)
1 zawarto siarki do 0,09% S,
2 zawarto siarki od 0,091 do 0,120% S,
3 zawarto siarki od 0,121 do 0,150% S,
4 zawarto siarki powyej 0,150% S.

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Interpretujc przedstawione dane, podaj dwie prawdopodobne przyczyny takiego, jak

na mapce rozmieszczenia zanieczyszcze siark w Polsce.

Austria
Belgia
Bugaria
Czechy
Dania
Finlandia
Francja
Niemcy
Wgry
Wochy
Holandia
Norwegia
Rumunia
Hiszpania
Szwecja
Szwajcaria
Turcja
Ukraina
Razem

Kraj

Bilans importu i eksportu zanieczyszcze atmosfery

siark dla Polski i wybranych krajw europejskich
w 1991 r. (w setkach ton czystej siarki) (wg GUS 1994)

Ponisze informacje dotycz zanieczyszczenia atmosfery siark.

Zadanie 54. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

Argument przeciw: .......................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Materia i energia s podstaw funkcjonowania kadego ekosystemu.

Wyjanij, dlaczego funkcjonowanie ekosystemu samowystarczalnego i zrwnowaonego
wymaga staego dopywu energii, a nie wymaga dopywu materii.

Zadanie 56. (2 pkt)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Wykorzystujc informacje zilustrowane wykresem:

a) opisz funkcjonowanie organizmw tego gatunku w jego optimum termicznym.
b) na osi poziomej zaznacz i podpisz zakres tolerancji temperatury dla tego gatunku.

Organizmy maj swj zakres tolerancji w odniesieniu do oddziaywujcych na nie czynnikw

rodowiska.
Poniej przedstawiono tolerancj temperatury przez jeden z gatunkw zwierzt wodnych.

Argument za: ................................................................................................................................

Zadanie 55. (2 pkt)

Modyfikacje genetyczne organizmw mona wykorzysta w rny sposb.

Na przykad tworzy si transgeniczne roliny dla poprawy ich wartoci odywczych lub
dla ochrony rolin przed szkodnikami.
W jednym z polskich tygodnikw w poowie 2003 roku zamieszczono informacj,
e australijscy badacze zamierzaj wprowadzi do populacji karpia zmienione geny, aby
doprowadzi do wyginicia w Australii karpia sprowadzonego z Europy. Europejska odmiana
karpia hodowlanego staa si w Australii zagroeniem dla wielu innych gatunkw ryb oraz
rolin wodnych. Dowiadczenie proponowane przez naukowcw byoby pierwsz prb
wiadomego i celowego wyeliminowania gatunku za pomoc modyfikacji genetycznych.
Na razie naukowcy sprawdzaj skuteczno metody w warunkach laboratoryjnych.
Niezalenie od swoich pogldw sformuuj po jednym argumencie za i przeciw takim
eksperymentom naukowcw, jak opisane powyej.

12 Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania

Biologia grudzie 2005 r.

Zadanie 53. (2 pkt)

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 11

Biologia grudzie 2005 r.

Brudnopis

Materia pomocniczy do doskonalenia nauczycieli w zakresie diagnozowania, oceniania i egzaminowania 13

Biologia grudzie 2005 r.