gazowe Auschwitz

historyczny
I i pierwsze zobiionio prby cyklonem B
jak u innvch niemieckich obozach koncenrEcyjnvch, s, KL istnialo od poloBy sierpnia 1940 roku niewtelkie krcmatoiunl, spalano fu''}oki zmarlych lub zamordos'an,vch wini$'. Piec nv f d\\'oma reto(arni Ciosta.c44a i fainstalo\\'.aa rv budynku polskiego $ojskowego masazynu amunicji Firrn^Ibpf Lt'ndsbne Po raz pieN.s. przepro\\.ad7ono B' nim prbnc spxlanie u'' dniu Nie zachowalv sie adne dokumenv pozu'alaj4ce \\. m].r pre.vf-vjnic . l r . z b , z q l o l < p o r i - l o n y (h \ \ n i . n $ n r L - r \ < r \ . n , * . 1 , . r . 1 , r n r , . I obofu' Pes/n rvskazq'k \\r tej micrze daje jed\'iic rvvkaz rodku' trzenio$,ych przeslanych d]a obofu f 3l sicrpnia' \\'.ktrym odnopiel\'su dosta. 1000 kIak$. - idcntvfketo-^, (.Sch.1|natte Er nungs1narke,1).krc mialy b-v$'kadane do pieca \\.Iaz Zc Zwk)kami. 500 numeroe.'anych od L do 500 un (Ascbekapsehl). \wfaf z nasttnicm jejiennl.clr ch}od$' licfba ntturalnych 7gon\' w obofie wf|osla do kilku(lziesiciu dzicnnie - naju'jcej 28 p.nd7':|eik], kiedy to zmar}o 86 v,'ini\\''Ponie$'a cvfra ta bva ju fbliZona do nlxk' symalnei zdolnoci spalania jedynego istnjejccgo Pod$'czas pieca kre tnator''jnego, na pocf4tku listopada komendantuTa KL ^uschwitz Zloy}a kolencz.lln''s..''i(\|ilmi-7opr1l]ld\henAfIi'l'|'|'o!\inj-'|ruti(s''' idenrycrneso pieca- fbucloB'ano go r\' rym samvm pomieszczeniu, obok pier{'szcE]o pieca' Jak si \q'daje' oba piecc przv zdo1noci sPalanja okolo 200 ciat na dob (nie bvlo to mao, bo 6000 miesiechle. c7vli mniejwiccj t}le' i]e $'ynosi \'\''.czas calko\\'ity stan \Yini\\')\\ peni zaspokejxy -potr7ebv' ollozu koncentracvinego- \Yiniowie, gl\'nic lrolxcv, !.inli '$'\\'cfas w w)'niku cgzekucji, bicja' glodu i chorb, 1 Zatcm nie bylo

Rls hisloryany
v'''$,'cfas l'eszcze koniecfnoci insfalo\\.afliawiclkich k.ematori$' zdol nych spala ty.sicecia vd\1' ' ofiar komr p;azolt-.vch' sytuacja ta ulega fmianie 1\. dlugiej poowie 1'917 rok.u \\1az z roz' poczciem na szcrs7 skal akcji euianafji pacjcntu' oLJofowcso sfpi|a la j pr4.byciem pieNszych tnnsportw so\\'ieckich jccN' \\ojennych. w kocu lipca prawie sfeciusct chor}rh winiu' l'ysano do orocLka eutanaryjnego \\' sonncnstein. g(]Zie umiercono ich za pomoc4 tlcnku $'gla, Potem Zaczto chory'ch Zabija dosercowJ'mi zastrf-vkami fcnolu w sfpita]Ll obozosTm- Jecy so&'ieccT b)'li ZaodtCl $'' AuschB'jtz molcloNani $'czasie Prac-v prfez csesmaflw i kapB'lub te lozstrfeLiwani w oko]icunych \\.iroq'niach'v pieN'sz,!.ch dniach wrzcnja esesmani na poLecenie kicro$'nika obozu sS Hauptsturmfuhrera Karla |rilzscha fap dzili do podfiefui btoku nr 11 okolo 600 sowieckich jccw i 250 chorych ze szpitala, po czym $'s)'pali przcz pi\\'nicrne okienka grenlrlki preparn_ tu cYklonu B' $a'kor4'5t!.!t'aflego dotd B' obozie do cel(iw sanitarnych (dez}nsekcji)- okna zasvpano ziemi, n^f^juttz za po stwierclzeniu, e jecy i \\'inio$.ied^j ieszcze ofnaki ycia, esesmani dos\'pxli nicktr/-}_ kolejn porcj gazll' osj8ajc tym ra7-emzabjcze je8o stenic. wwcfas lo Po raz pierB'sf,v picce krematoryjne nie by]y w stanie po(]ola ktre musiaflo po czcipef kilka clni spa]eniu tak duej liczby z\1.ok. sk]adot.a e' hali kostnicv' czzvlok zapeu1le fakopano $'' maso\\'ym groDre. w P.aktyk t escsmani stoso\\raliodtd coraz czciej: sytuacji, kiecly wszystkich cial Zmafvch v!'ini(iw, krematorium nle lryo i!' stanie sprli prze!''oono je do Brzezinki i fakop!'$'ano na skraju lasu' Dzia]o si tak, gdy ]jczba zamoldowan!'ch ]ub fmarych b11a danego dnia s]sfa ni piecw (Z pes,noci\\. listopadfie 1941 roku mjeF wynosia w}'dajno B'ICL samych so\\'ieckich jec$' przeB1.sfaa200 osb dfiennic) tclno kiecly kolejne grup-vjecw i ydB' fabijano gazem \\. fmod}.fikowalub nej w midzyczasic krematorYioej kostnicy' Nic \\'ienlv, jek czs|o |akich fbrodni dokon}.wano N t'vm pomiesfczeniu: zachorvao si jec1ynie ki1ka relacji \\'iacLk$'i ki]ka mel(Lunkw obozo.*'ego ruch oporu' w ljsLopadfie 1941 roku nadesfa piem'sza fala chod$,., Lllrudniajc lub uniemolis'iajc zakop}vanje zq4ok rv doach w Birkenau. wwczxs to \r.b]okach plfefnaczon}-ch dla sowicckich jecw rozpoczto ukadanie cia \\''pi$'nicach blol.u szpitala' s}tuacja ulega chlt.ilow.ej poprav"'ic qlko w pocztkach grudnia. kicdy zrobio si nicco cieplej' Zmalaa te licfba zwok Rosjan Clostarczanych do kJematorium (f powodu wieLkiej micrtel nociobni: 5i oglny stan obozu jenieckie8o)- \/ kocu miesica nxsla }y jednak silne mro-' a Piece przeci'onenadmiern eksploatacj ulcgy a$?rij' \!'rezultacie ciala so\'!'ieckichjecw zaczto grcmad7i na parterfe i pi\,nicy bloku nr 3 i nr 1; pocztkowo $.salach po leu'ej stronic ocl wei pniej faju \\'e \''sly_stkichwolnych pomiesfczeniach. cia,

om ponowne nakafanie uakopy-\vaniaf\\4ok w masowwch grobach. poov!'jeniesica ocalalych kilkuset soB,ieckich jec$, prfeniesiono do au, a pro!.'iforyczne kostnice ostatecznic oprniono.

v,'kocu marca 1942 roku Popra\'"'ia po8oda, umoliwiajceses si

eczne rozwiqzonie ydowskiei,' kweslii K[ Auschwitz

e Zydzi plf}'by]i do KL Ausch\\.itz B'raz Z Polakami ju $' pienv transportach l<iero*'anychdo obozu latem 1940 roku' By}o ich ww. iesfcze niewielll' do kilku procent ogu deponor'r'anvchj szybko te szcfeglnie okutnie bici i poniewierani. wynika f fezna wiadk\\.,zim 1941/1,942rcku do obofll sproc}"klonu B w kornorze gafowej krcmatolium I- \Ii \\,.iadomoskd ci ludzie; n.ed1e wszelkiego prJ\\'dopodobiestq'.x by1i to ro przymusowi.organifacji schmelt'' nafistoq'.skiej ins'lucji falzi obofamj pracy na lsku'Jak si qTdaje. morderstll.a te nic byiy ieszcfe poI.izane f Pniejszy|l:i planami masowcj ekstelminacjj skich ydn'; s.ynikay f podejmowan),ch loka]nic Clecyfji, a jch bya jeszcze nie\\.ielka. Nie ule8a wtpli$/oci, \\'. e obozie Birkenau, co najmniei od wenia 1941 rokL|, mieli Zosta umiesfcfeni 1ecz so$,ieccy jecy 1\'ojenfli.w krelonych u'B.czas planach obofu architckci ss nie przewid'.wali pocztko\\'() ani kremato ani tekoml gafowl'ch.Jecy mieli zosta zatruC]nienina buclowach h Zakl2.lw przemysoT."Ycb. osicdli Cllaniemieckich kolonistw. c'i rzck' upra\'!.iero]i, itp. Prfyjty s.vstemroflicfe finansowych Pmc' f Pastwowym|' a Z*,l^szcfa ply\r;atnymi inwestoratni. gwa

kilka tnnsportw ivdu'. ktrych esesm2ni zamordowali pr7-y

ss osignicieznacznvch fyskw.

dalsfych tysiry jecw' vktce iednak, bo 25 s<znia,Himmler w zamian innc rofv'.j4fenj. odtd w obozach koncenhec\.inYch

tcj koncepcji st2la si k]ska wehrmachtu w bitwie pod ]Vloskw 19.{1roku' klIa roz\.!''iaa nadfieje esesmanw na ry'chePofy-

jec\\, mieli zaspi zdo|ni do pracy y,Jzi' przccle wsfystkim a si domyla_ w Kl Auschwit7. wielkie transpofty 7-}'d$' Zacfly dociera Clo obozu od ko 1942 roku' Rniy si one jednak od transport$' kicrowtnych j niemal fB'noczenie do orodkw Zaglady ''Akcji Rcinhardt' iej l,olsce (Belcu, sobiborze i Trcblince) , 9dzie fabijIna bez wsfystkich prf!.woonyc.tr ydw. w ^uschwitf Zapru cci\'nie:

10

Rys hisloryany

Y''sfyslkjch dcporto\'an-vch osaclzano pocztko\r.o $. obofie jako s'ini$' r.lolnych do prac,v. S!-tuacjata nie moga jednak tn\a \1,nieskocfono: \. krtkim cfa sie {'ielu sproNadzon-vch do .usch$'itz z}.d\!.w wl'nikll glodu, bicia \\'arunk' b\1o\q'ch traciosily i Pfzesle\'xo si nx.1a\'"'a i k3tastrofl]rl-vch \\,ykorr]stania jako sila robocza. PoTosta$ianie ich s'blokach szpitala do .$isfak pffy niefNykle byo z punktll n'j.ifenia cscs]nan\\' ..nieracjonalne',- trakt()fl'aniu,cfspord brutalnvm _ na\\.etjak na \'arunki obozoNe najbar.lfiej \Wcieczon-vch $'ini$. N8oclniami jcszcze dogorv\'ao]]y, Zajmujc bezu\tecznie balaki, mogce b,v prfecic \-Tkolfystanc jeko zdrorr1.ch' silnvch i Zdoln\.ch do pracy vdw' kwatery dla kolejnych czas' n^ b}, ut.fyma pfz.v vciu o\\-.vch chorych \\'ir'i'w ptzcz dh]'sz\ s'jcej rodkrr'na buclolv;. dodetkowych lea]obv sl'datko$'a fnacfnie berak\\' dla IekonNe]esccnt\'. dlugo jcszcze ich f}nvi' lcczy i ponosi innc kosztx. cfego rzecz jasnx komendantura nafisto\\'sldcllo obozu konnie mog]a ZaakcePto\.a' centrec}:jne!.o Pr()blcm usioB'ano pocztko\\.o roz\\iza- zabi)^jccho]Ych doseIco $"''mi zastrfyklmi fenolu' Tak dugo. gdy obZ b,vl jeszcze nieB.ielki i gdy clotyc7'o to C]otYchczaso$jTch\\.ini\\.,gwnie Polakw, Zanrys w cfcb\\o si spra$.dzal' Z ch\.i] PrfYb},cia maso$'ch transPofiw Z)L dw i znacfnego \1,Zros!uoglflej liczby q'ifli$', metody tcj na du skal nie tnona bvo ju stoso$?. \v marcu 1942 roku si!.nito \'ic do inn,vch rof\\.iza: . blokach szpitaln-vch obofll maciel7-vstego esesmani Pffepro\\'ed7ili selekcj. $Tbieraj4c kilkusct najbarclziej $'\'cicc7onvch chon-ch. kt.ch zapd7iLi do Bi|kcnall i umiecili \1.b1oku nf 4 (pnjej 7) nowo ot\''a1tego obozu m. skiego BIb. \IiilioYl'ie przebl^\'ali txm caymi Clniami j tygoc1nlami nie Pon,ienia; urniemli 'lko bef $1starczaj4cegoi ele czslo bef ac]nc!o j pod kijami naclzorujcych ich kap$'i esesmanw' miertelno f gtodu wft-]d nich lryla fatem olbrzvmia- N{imo to o$'a ''stacja izolac}lnx,, (1so/iel 5,.7''o'') okxfala si roz'izaniem jed.vniePo}on,icznie skutecfnym: s'iosn s.f|asta}a \\'frostem st.]nu\\'iniu. :]\\''ako\\'nic 1942 loku wraz z da]s7rym te 1jczb2 chof}'ch niezdoln!-ch do p.acY, kiero\\'an1ch do b]oku ff 4, Irt l-vch kapr;m trudno b14o !('-vmordo$'aplfy stoso\\aniu dd-vchczasow-vclr \\' rodkR'' DZi nie jestcr',v stanie z ca pe'noci s|u'ier(lfi, po co jxk 'szpilowanie,, \1.acis'ie esesmani sjsali Po takie dorane roz\1.]zania fast,vkami fenolu cf} 1so/le'sf.71'o',skoro mieli do d)spoIcji netod ju {Ypfbowan i f pe.l'nociskutcczn - komor gazo$'4 przy krematorium $' obouie macierzystym? odpowiedzi nie .lostarczaj4 ziLcho\\,ane dokumenty' adcn ze ledcfych i prokuratorw przesfuchujcych \.trxkcie powojenn}.ch ploces\\. komendantw i !."Ys'ch oficer!'' z zaogi KL Ausch\'itz nic e'padl na pom\'s' aby zadI im t3kie p}tanie' Pozostaje wic

Rys hifiryrzny

11

e iedynie si domy]a, przyczyn musiaby aspckt ckonomichy _ do abiciakilkudfiesiciu ]ub stu kilkL|dziesiciu $'ini\. potrfeba byot}le
cyk]onu B (a fla\i'et z pewnych wzg]dw nieco q'icej), jak do zga nlema] ry.sica'gdy komora byla cako$.jcie Zapelniona' w historii KL Ausch$.itf nadszed} jcdnak momenq I\' ktrym liczba pa obozowe!o szpitala staa si tak dua. ii esesmanom \V}-Clalo si dnionym lofpoczcic wl'-korzys,wania komo'v sazowcj do Zabija'

naiciej chorych' z re]acjinie]icfnych ocalaych \\'.icmy' n^jpniq e

winiw i o.l$.iezjono ich w kierunku niedau'.o utuchomionvch gazow}'ch w tzw. cferwon}Tn domku. Pniej podobne selekcje ano nie t-vlko w Bifkenau, ale te w obozie macierzystym inn}. h .,,\ i,ch k' 'mplrksd KL Ausch$,ill'

Pienvsfych dniach maja 1942 rokl na podrvrze bloku nr 4 fajechaly

ki, do ktrych zaados'ano wiksfo przeb}'wajc}'ch wwtam

izoryczne konory gozowe

(''Cze1wony,, domek'') enou i ,,bily

wspon,miano, pieN6zych transportw Zydn' kierol'an}.ch do KL ze sowacji i Francji nie poddawano selekcjom: wsz1.sq' depor by]i reicstro$'ani i ot}n}.walj numery obozort'e. Rwnocfenie od wie]u micsicv u' rnych cfciach ol.upowanej plfez Niemjlr' tT'^,ao z.Lbjjai ydw na du skal i PIry u}.ciu wic]u za,,aszcza 8|odfe1i^ i {yliszczajcej pracy w gettach i fnego foza' h' |'j,,ede $.4''tkim j.dnak y.lfi g.n|in; \s''|lodz od kul

gafowych. od padziernika 1!41 roku rozpoczto dcportacj ich Zyd!.' na wschcl, wstr-}nujc jcdnocfenie ich emiglacj. l bu(]owa pier$sry obz zagady 'Acji Reinha1d', $' Beicu. wszyslkich kontrowcrsji i sporw pomidz}. history'kami. nie ule i, e najp'Zniej $.tedy podjta zostaadecyfja o fofpoczciu

egzekucyjnychss (Einsatzkon1nndos), ponadto w Chelmnie i\\' U-ch'i|f,nc)'LlenuIni /Abija|''o duzc grupr i1cldt )uz

Y/skafuje na to, i podejmuic dec}je o tworzeniu miejsc fag]a, Himmler kjerowal 5i przesankami '.tery'torialnymi'' to

chemnie nad Nerem zabijaniu yd,,t z Knju wafiy (w .m getta w -odzi). Drog elimina.ji uzna |no,na'ie dla orodka

(Belec, sobibr. Trcblinka) miafu posluy '.AkcjiRcinhard., cji Zyd$' zamiesfkalych w Genera]nym Cubernatorstvie,

.usch\\'itfpozosltjeclen n1ko obszar okupo\\xnvch filrm polskich' faE.1xc1]' tj' wschoclnl jeszcfe stosllnko o \ielu Z)d$. ''" ktoiu- '".i...ti".ab \.sp]notami i Crny 15k Z3g}qbie DLblo$'skie.f duvmj ]CL()\\'skimi \\'sosno\\cll. Bdfinic i Debro$ie Gmiczej. Rozumo\\'xnje to po|\\1crpoo$y 1942 dz.| P()fijqsz\, przcL]ieg zdae. prf\najmnicj od maja CL() polskich lr|1nsport-v .ot.u. l.l.a" do .tuschn'itz nadchoclzjY b3rdzo liczne yd' f Zaglbia. zxbijeflfch e77,7.lsse$. komorxclr ga7oN',VchBirkcnau. i njefalenie ocl nich ko]cjne transportl. r'drr' f inn'i'ch krxi\\,.,ktrych Umicszcfa si oborie koncentrxcJ'jnvm $' ogle bef niema] \\''qz}'stkich \ie \\'ien]\'dokadnie' kied-v KL \usch\'jtf faczI b\. bl:tn'v pod u$'ag jako czctello planu. \{'kocu ]ako miejsce maso\\\ch egfekucji Zvdu.i pff\ krenatorillm I istnieejLlkomo|:t i9.1l r'oku rr. obozic nlacicl.7\st\.n1 gazolvl. adaptorr'ana f b!1ej kost]]ic!' cZste jej \\ vko|z,vst\.:tnie\\'.ifa si jednxk nlllsiao z 'ielorn:t ognniczcniami' bo1eln: sie znxjclo\\'aa \\'njedalekjej odleglocioC]balek(.x\'$ ienjarskich.bjur edn njstla.ji obo7u. drogi f o\\icjnlil (Io Brzeszc7,. ktr4 Przcmlesf cfalo sj wielu c-f\!.il$. a \\'jcocl do\\'jelu potencjeln\'ch s'j-Jclkw fl]ro.lni. co - biorc po(1 us.ag \\T'llo!] zacnowi1n]x dol<onvir.an-r'ch u]emnjc\' b}]o doistotn nie(Logodnoci| - mia1 ona os.xniczona po\ie.fchnie, nie moinj] \\' niej b\'o fgladzl '' ' $ 1 '' I r o l : l , 's . \ \ . ' c ' r . f l ' l k | | . c | | c l n i s komendant oboru I]ss ufnx}. e okolice Z Llch zape\\'ne \\'fgld\\ obofl] macielf-vstego nic nacLrj4si Clo st\\orzenia orodka 72g1a.lvnx lna son':1skal i nalev poszuka Clo tego ce]u innego mjcjscx' bor pad} na tercn nieistniejccj ju ' zn:Lcfnej nierzc \\.si Br'Zefin]<e' i u'-1sicc]]onej \'\\.iks7oci Zbllrzoncj .lo koca 19,|1 roku' \ie \\'ienlY. jakic rnot\\{ kry} sie zx podjciem iej Clccl.zji:moem\' jedvnic P|zvpus7t2kic musie}o znaidoa 5i blisko slacji kolcjowej. tek xby Z\.d\\. c]o komI gazo' ucilLi\\'cgo lranspo u deporto\\.an,vch \\.\ch, . r na u5 ' 7u nxjlcpiej osonile lasem, Z dala f-r i||no '-., /nJ J-\:r. oC]potenc jaln1.ch()b5e.$a.o|\\'. - przi.sfle komon Ela7o\\.e poinnY b}' aF\.edo zbudo\\.xnia lul] x(japt.ji i p.'"' .o ich urucho]nienic b}lob\. mo]i\\e niem:r] 'nxtJ'chmixsL'.. . "r^i".,l'i. jectnak IIss (jak zezna po $-ojnie R.Ixf Z Eichnannem) si Znajcluj:]c4 na skraju \\l'brx} na lnicjsce prz\.szlego oIodkazagxd].I'k \\ odlegklci okolo kilometra o(l bLl(lo$'xnego \."anie Lasu u'Bfzefincc obozu dta jecs' so\\ieckich (pniejszcgo KI, usch$.itf lI l]ir.kenxu). d\lch kiL(xnetr\. od to\'aro\ ej stacji kolejo'lej $. o\\'iccimiu i ponld tlfech kj]omelft-)\vod obozu macierf's|ego (r\usch\\'ilz 1)' Znxj(lowa si

x 6 metfw, pokryty dachwk, nieotynkowany _ a wic ''czerwony'' postronnego obserwatora. \y trakcie prac adaptacyjnych ramurowano wyburzono wcwntrz kilka cian,pofostawi2jc dwa pomieszcfenia, szcfelne drfwi i wybjto otwory suce do wsyp].wanie 8afu B' osem efektvR.na powiechnia obu komr 8azowvch pffe 80 metrw kwadratowych' czy]i by}a nieco wiksfa ni komory w obofie macierzyst}'rn w jednym z zezn^ }i{ssosfacowa mak. poiemnoobu Domieszczc na okolo 800 osb. niemjeckich zawierajcych wzmianki o obu prowiforycfkomorach gafo$'y-'chzachowao 5i baldzo niewiele' Termin ulucho'czerwonego domku' i fabicia w nim pierwszej gr.Lrpy 7-ydw okrc Z do-i du.rymprawdopodobicsNvcmnJ lJ ma.' d l94f |oku' to tam te 30 kwietnia fabito 8rup 2Bl kobiet matek dziemi z transportu ydw ze Sowacji oref - jak ju wspo'

murowany dom miesfkalny polskiei rodziny Harmatw o \\rymiarach

_ 4 maja grup kilkuset chorych f bloku nr 4 obofu mskiego

_ ]solietation. Rwnoczenie esesmani utworzvli pie'.wsze

do]v - mJsos''ych mogi}' ym tygodniu facfy .adchodfi wielkje transpofty Zydw

mmarulo sk|adajcc si z grupy oko}o 40 wini.' ydw zap.zy obsfudzekom& oraz 150skieros.anychdo bczporednio i zagbia' cgu kolejnychtech miesicy- do polowy sicrp w w komorach garowych ,,crerwonegodomku" 24500

srmtd ydw' w cgu kolejnego rygodnia jesfcfe okoo tysicy' Ponadto od poov'1' lipca v' zIvizku z okresowo n]niej transports' Z Zagbia esesmani facfli kielowa do Auschwitz Ze trunspofty, nie ty]ko ze sow2cji. ]ecz takie z Holandii, ec i Belgii.

to wykrystalizowaa si procedura systcmatyczncgo mordowa

w takim ksftacie i Py wykorrystaniu metod, jakic dominowa |tz ptzez astpne ponad dwa lata. Transporty formowane iobnzf.h pr7ejsciosvch slu4cychj.|ko (cntl.j Ucpol .1(ij jednego w danym kraiu: we Francii (Dranc,v). Holanclii Belgii (Malines) i w Crechach ('lheresienstadt); do kilku lul) w inn)' h. na prz1kadw Pol\c czy nJ \|ow.l.ji. Porie z deportowanymi nie mialy na stac.jach wZoYrych pier* dogo' zy<|fi pt|bP^j4cY na dv.'orzec \\' owicimiu famp Alte Judetrarnpe) byli wic godni, fmcfe ani' Dlatego $ryjanieniaesesmanw, i chorzy, starcy i dzieci zostan odwiefieni ciarwkami do ,'dobrego obozu '' najc7ciej byy przyjmowane ze spokojcm i zrofu

, Podr do Auschwitz bya zan\ryczaj b^rdzo L|cjIi\\,^

ju na \\,stepieosb m|ocl}'chi silnych po\i.oclo mieniem; od.Ificlenie Za pniej szans do e \l\,ao. kierosiani na mieT komr gazo\\'J.chn]e micli nr stawicnie realnego oPoru' 7lf$n.czaj staEscsrnani B,'obec Cleporto\vanvchzacboNF'ali 5i rnie: ]cab w ich l i 5i mo1iwic cllLrgoZ\.dor" osfuki{-a i uspokaja, N'szak i \'rci do koszar - fjcposrinter.esie'abv prdk zakocry sclekcj niepokj, tek, o<lpoczir' \llekied-v icd''ak deporto\ani yclzi okaz]'\.ai] l]ili kijami' ko1 a *..,r.'.zas e.sesma,'isigali po baldfiej radykalne metody: postpowa]ramj kafabinR.' \\.rzesfczeli. s7cfl i na ]udfi psv' Pocblrnie kied'v cl albo Ii iu pIzed \\'pros,ac]fcniem --tds.do komory gafo\\'.ej' \.tfakcie |of ,',ogle nie chcieli zdj odfienia. a]bo gdl'oci4ga]i si trosk1iwo biera.nia' Zt1.kle jccinak klamsnr.a esesman\\' i ich uda.ana si' ze po' nvnosiV skutck. a skafani niemal do koca nie ofiento$'ali natry.skami,lccf i'licszczcnie. do ktrego ich pro\\'adzono, nie jest aniz puapk' *;.;;.' m]c]'tetn zydw czi.*cu tq42 roku naphrv duej liczbY transpolt\Y okres]opizezn^czonyct' na zaglad \\1\o}a jak mona pypusfcza d o n \ . ' D o n i ' . \ ' | Zp o ' L r c ' ' n ( p e I J r b . ri'P s c l z l | a | n o . c l' ' Z e n \ o n 8 o \'!\' lr}|''l I tn o!:.J'll /on/ mimo \\.Z\.tko Po.emnoi( po7b.r$|o1t moie (wietienic komr gazo\\1'ch musiao zajmos'a sporo czasu)' B)t by p.,rpaclkich. kiecly transport skazanych nJ n]ier licf * .,|'"gol",'a' proB'adzj CLo czspord nich esesmani musieli ,'ic;s'y iiz zaz..1.'cza1. przef nich uc N'fli]clw komory gxzo\.ej $'obozie macie'zvstvTn, co byo l cirll\.' D| ||rgo |(/ q Nrr ocn.,ne idRo D|1kni/no.oIgJ'1i/,1(1'jF\'ch ' s i<.cl ,lza-r- z;lr.lla Llefl /ia o Frzch'rl'ri'rnju s ko nor' !r/o/ mn,ei $' Birkcnau kolejncgo budvnku. v aomem mieszkalnym lodfinY wichajw i fnajdowaI vra,ly.'t;l.tt kilkuset mctrw si na pol,rnie rr,en'ntrz lasku \\'Brfezince, \\'odlegoci tynkiem..n^Zlvano oj .'.,.,.'on.g.' do.ku'.. Ponie\'a cianypo1e mja jego podfie]ono na czlery mae komoso domk;em ,,bia\'m'' !r'ntrze (\\mid1 l- \ 8 t mcl I ; n"fu"-, oqolerl' rri2l si'k'7a Po\\'ie"/clrnir I ' i f a p o o j r i . r - " i " ' i a n J z ' ' ' o r ' - r 'n z a p ' s r c o l o l n | - 0 r n F r r u q \ ' v r B sy"t". '"$'ntrznvch .lIf\'i i osr'or$'. \\'r7utoB-.vch cyklonu d,"to.h)' pozosta taki sam jak $ ''czenr.onvm domku'' d()mek., zosta ufu \ie !'{emy clokadnie. kied-v po raz Pier$'sfy ',lria\' poN'oiennym feznan1u chomion-Y' Komcndan! Hss \spomnial \1.swojn 'cden ,, p'. N-^cl ' n.po 'o!\ ' o \o'1lU l/rr$'\J l|.': ro{'': hV n.oe ' p'rl' '\\'h' rIf)l'}' 7 t'''lJ..lIl \|f (.-'m"ni 'k|cIn$ ||i oo iigo ko'nl obozu przez Heinricha Himmlera. ]kt dokumcn17 ljDca. $. dniu u''iz},tLcji dwch 'Pomiesz trr.irviaclczcvch o istnieniu $' Birkenau nie jedne8o. lccz \\'. Zlccefliu f 6 sjenia cze clo gazow:ania' (,'|?]gasLn1B91Ilen tles-&-'G'Z.'. loku' 1942 roku) zachorr'aosi dopic''o fa sieie i \'"'rzesie19,12

Rys hrsloryany
z chR'il Llluc}romjenia komr !iazo\\1ch '.bialego domku.. Llti.orfono <]rugi'anclerkonntalldo' 7'*|oki zamordo\\.a -ch nadal zakopvrr'ancl masosach mosj}ach na skJajll ]asu \\. B.zezince' \\ilctcc icdnak \\,.raz nasBnicm cieplejsrej pory roku poja\\.ila sie potrreba ivclobvcia i spxia i\'ch f\\4ok kjed! t() okafa]o si. e n1d rniejscern. gdzic Znajdovely rnaso\:c m()gih. fac7'd unosi sic nieznon\ fetor' Dodatkon.o kiefow. okoliczn1'ch gospodarst\] roln-'ch donosili o ]nxso\\--! niciu ryb m s.'ach hodo\\'anvclr spowocloanYn dostaniem 5i do $'d !runto truj:lc,vchsubstancji Z grob\r' Hss \\ s'ojej aurobiosrafij \\,.spo e Po]ecenie takie otlffmal rr'krtce po \\i4.cie lejchsfnhrera ss a Hlmmlera \\' rlrjsch\ itz (17 18 lipca 19.12roku) spalanjc Z\,lok rr'clolach lub na stosach \\. Birkcnau ft)upoczt{rplf!' lnje jesfczc $l kocu sierpnia. a nLjpniej Pocztkach \!r'zc \\' ' \ , r .T o , u l \ . r - , / c p . r . U \ h c r n a , , . l p a . . r - g , r , h ^ , - o k o l o .\ lqr- | ia \\'sano pier\\.szv samochd ciaron.!.Clo micjsco$,oci Znaj t c h . r c - o \ e o ' c J u / - J o i o n p e ( . u l a . o ! \p o r n r e J r \ l \ , h " r r ' . 7 n r r Pszczvn' Cifal\\.ki o ado\\'nocj piccitl ton kicIo$,ano clo Raclosto t o o P . , , '/ f n \ $ L j n i ' . . l ' 8 i s . . , . . n j ' ' ] " k o \ ( ' ! \ \ J j , d U | o o . \ \ ' . ' r o menlac]i: ..pe\r'7 drc$'na.,' ' sdfi. e pocftko\'o a(len z esesman$. z 7a|ogi KI, Ausch nie mjal doted Clo\\ iadczenia \' konstruo\\'aniu st()s\.! spxLenisko. nie istniah. tc spisane n' tr'm celu instrukcje' Z tego ZaPcs'ne pos'() pienl's7\'ln okresie funkcjonou'anix stos. ' Birkenau prz}' spalaniu Poja$.j1h.si Pfoblemv: a]bo kremacj.J tNaa ub\1 d1u8o' lub tc Clre$'nab-v}o7b\'t \\-ie]kie'Hss musialu.ic uzna tru.lnocjze na istolne, i fdecvdonx sie na \r''5!r^''manic opcracji j odbycie podr(-)v
3 fxg}ad\. $. Che nie nad \erem clla zapoznania sj Ze sto'

rmi tam mctoc|ami spopielarlia Z\\.ok. PrecYZYin chfono]ogi z(la mona usta]i na podsta\\.ie dokumentacji obozo\\'ej kolllmn,v n'ans :po 9 $]fenja nastpjaprzcn\'a rr'dostarvach drena f Lasw h do Birkenau' fa 15 B'ruenianadesz}a z oranicnbrLlga zgo $1jafc] semochodu osobo\\'csodo odzi celem _ jak to oklelono fenia c]o$'''jadczalnej sracji piec\\' polo\\l.ch Akcij Reinhard',' dotarcju na micjsce nazajutrz rano H55 \\'raz Z to\\'arz-VszcYmi mu i najpie.[' pokrtce .,z11.iedzili', dzkie getio. a nastprlie udxli

chemna n3 konsultacjez ss'standa(cnfuhrereremPaulem Blobe'an\.ch Z,vdN' \\ niki Iof nl\l' mUsia,Y by satV*s|:lkcjonujce. }

v od clluszego cfesu pro$.a(lfil liczne eksperTment,v, majcc na nie mofli$.ie najbardziej \\l'dajn\,ch sposobw spxlenja cia r ,l'.. Jrr' lo . h po$rocre Lr" \u\,h$ rr $/r o$ oao Jo. i c.J Za tvm i.lzie - pono\\.nie uruchomjono stosv' w kocu ciar\\'kj \\l'ruszah' po opa co najmniej osiem I1Zy: do P|om-

16

historyczny RYs
do pono\Ynie do Ra'lostor'ic olaz

njc, Racloslo!"ic, poiem clo Kobioru "''tu,?j"';j'j;*..,...anc

*rI**e*t T-F$,;:5:i.xtff
gaZie i materia Clo spelaflja ^$ok to fapc*.ne kocu zlvok z n'rarcq'ych grobN \Y

ii*xi*.|.xili***;* ;; l*;: *;$l**;*:*'*t'-

$**t::5.ffi

*iffi :''"'r*$##
w i konorygozowe Birkenou Kremolorio

:1,**it-!' *r-t

*Iti*{*j.#il* tl lx,*T|J#{.#*.:J;$::"i:':.'T." *;lf

[!ffig**tt*

historyony
Li2 potebnych jest 75 pitrowych blokw miesfczcvch oo kadv v proiekcteryTn uie|olez spore kjem'Itoliumwido.u

zbaJlb3arP]a rilun8. w polowic drogi pomIcdfy istnieif.),m a owo(em kolcio\\,}'rn' srare larmalorium i.rk lwnik' f lokw i uwa8 naniesionych cfsto od[cznie na marqinesy doku tlakruqJno iako prowirorlczne, ktdre mjJh, hy. s orzvszlos.r . Zap|anosane .\,!wczas kremato.ium miao midzy in. s1f nastpuicych pomieszcfe: sali wcjciowei' przedsionnu nosfy, pokoju dla v{artownik\^.' itp' Jak si wyclaje, miato krematodum dokonwenqona]ne, zbudowane na planie niu kwadratu, posiadajce fdwojone zeslawy plecow na wzI iu w kremato.ium ,,stzrym'' natomiast idea zbudowania jesfcze wikszego ke' cego spopieli niespotykan dod ticzb cia pojawia 21_22 p^dzielf'ika 1941 .oku podczas rozmw inyniefa y TopJ u. Shne f rrowyfi kicrownikiem biura buclowlaneqo SS HruprsrurmfiihrcremKarlem Bis(hoftem. Mialo ono po

nowej czci obofu z czerwca 1941roku: za blokami pniei

e.oma piecami do spalaniazwok,kostnicy o 3oo Pojcmnoci iu clo przeplowadzania sekcji, pokoju rlla Iekava, r.Iagazym

potrjnych, nldzwyczaj wydajnych piecw, zcloinych spalie rt:rt po dya ciala w cigu Pl godfiny' co pozwalaloby na

i oo ciaI na god7inf i |4ociaI na dob b*zu.lannego

pocftkowo 'nowe' krematorium faprojektowano w po, w ramian za poprzednio planowane tam l(re piecami. !/idoczne jest ono na planie z 19 lutego ) baraku administracii obo^ (.SS veruatlLlryl w'i, orycfnego' drewnianego. Jak si wydaje, mlaio ono obozu macieizystego i obozu Jenieckiego w Birkenau, moe jeszcfe dw2 ]ub trfy l^t^ Po to' aby po L|stpieniu bry'tyjskich bombowcs na przerlys Zaglbia nuhry ulec atDo p}''rajrnniej fnacznemu polrrrrieiszeniu- Powstae ie owi\iJniJ fabrvki mia n.rdal' . ho( J]ert.nie 'wokol fRrPs|e. wykolfyst}'wac silg robo''z wjniow lofbu '' inwestycj kosftown4 i z tego powodu mialo mie cha) pef.acfone Clo uytkowania pez wiele ]at' Pito w miar jak kurczyt si bClzie obz jeniecki w Birkenau, ' obz tn2cieftysty w AuschwiLz, pez ro wsfystkie v/ projektowanym krematorium bdzie stale w peni

obozu koncentracinego Auschwitf' Due krema'

Niedu8o Potem' bo po prz\\'ciu do Auschu'itz pieN'sfych dflesicill tysi."l'sowjeckich jec\.. okazao si' e s oni sabj,\\Ycferpani i maso \\.obofie' Dlatego te' jak $'o ufuieraj4 po lecl\l'ie ki]klr Ngodniac]l pob,\,tu si w1daje, jcszcze $'Erudniu 1941 foku esesmani Z biura budowlaneso obozu dosz]i do przekonania. e potrzebne bd $'Birkenall jesfcze do' piece krematoryjne' dz-iatajce na tej samej fasac]Zic jalr za datkou,o CL\.r'a ch*alane Pez inj?-niera Priifera trjmuflowe zespoY pjec$'. pewiclflanych do novu'egokrematodum w Auschwitz. \a zre$.idoBanym projekcie obofu Birkenau, dato\an-vm na poczlek srycfnia 19.12 loku' wida. i \\, naroinikach odcink*' budotn4anych (sektorrv) BlI i tsIII pojxs'ib. si nien.ielkie obiekry' ulokot.ane obok zespoR' barak\\,. kostnic i okrelo(Verbrennunqsbl ne \\' legendzie map,vjako ''pomieszczenia do sPaIAnj^'' kosf' /e).w miesic pniej fima Toplopraco$'aa projek| i pr7} o to\:\.:Ia brys ZamontoNania d\'ch pjec\\' trjretoow1'ch w Birkenau' jcdnak LrstaNiont:ch nie oddzielnic. lecz obok siebie, r jednym fylko komincm. Vrreszcic 27 lutego 1942 roku podcuas \\'iz}t! \\'Auschwitz zBicrzchnik Bis e choffa ss oberfl.ihrer Kammler 7deq,C1o\\'a1. famwicnic na d$.a trjre. tortovc Piccc krcmalo,jne ma zosta aflulowane, a $'' zamian do Birkenau powinno by prueniesione $'sponrnianc ju wczeniejno\\.e klematoum faprojektowane dla obozu macie-}.stegow Auschlvitz (pi piec&' po trzv leto.)' Na kolejn-vch kilku facho\l,anych planach rofbu.lov'}' obofu macje1zyst1oz 7942 roku nie ma ju Zaznaczone8o aclnego kremaorium, co sugero\\?lob-v.e fdecvdo.ano '\\'czas o Prfeniesleniu $, plzyszocj ctle!]o pIocesu spalania z$1ok do Birkenau' stab si tak prz}puszczalnie dhtego' ponie!'a: po klscc wchrmachtu pod }Ioskw sta}o si ocz}-wiste, e wojna potru,a znacfnie ducj ni si spodfie\\'ano, a fatem zapotcbowanje niemieckiego Prfemvs}u na tani sil robocz f Auschwitf utymywa lat, si bdzie pez kilka najblisz1.ch oraz \.!'iedziano.e jecy $,ojenni nie bd ju mo8li by od koca stycznia bmni pocl us/ag jxko potencjalni robotniry Prfymusowi i fostan fa stPjcni przcz Zdo]n)'ch do pracy Zydu'' v!.yselekcjonowenych Z transpo w $,iefion-vch na fagad' Zgodnie z poleceniem $.v-danvmprzez Kammlcra krematodum r Ausch'itf fostao \Yic pel' esione do Birkenau, na miejsce jedne l o z Pfojck towanych uprfednio '.pomieszcze do sPalania,' na odcinku BIII. Pniej jednak projckt ponovnje zmieniono i krematofium aznac7an P'niej rzymsk c1'fr 11 - ulokoq'aflo na fewntrz obo7u pomidfy odcinkami Bl i BII na kocu projcktos'anej rampy kolejol,ej. Placc zielnne nad kopanjern fundamentl' tego krcmatorium tozpoczto pn \\''iosn' fa prace budos'lane 2 ]ipc^ 7942 roku (z terminem ukoczenia clo koca

historyrzny
jednak fdolno spalania kremato.ium II (''44o dzienr'j' czy ponad p} miliona fvt.ok .ocfnie) uznano za niewystar . Nowe deryrje \rf rej mie.rc rapadly przwusTczalfije po wizytacji Auschwitz pef Hi'Ttnlefu 17_18 lipca 1942 roku: Hss otrzyma polecenie, aby zakopanc w masowych globach zlvloki wydoby (spa]i na stosach), a prob]em wietkiej ]iczby ciaI ydw zabl roznvifA w Fzyszoci poprzez zbudowanie dodatkowych, k.efratoriw. Poinformowany o t}'rn famiarze in}'nieI Prt]fer dwje propozycje: powrotu do faniechane8o w lutvm pomysu todw w}posaonych w dwa piece z tema paleniskami, stanobok istniejcychju p.owiforycznych komr gazowych okrelanych w dokumentach jako ,'vzdzeni^ kpie1owe do ',; altematywnie te dwch krematori\. wyposaonych piece o uprosrcronej konsrrukcji. Negocjacje w tejspmne w drugicj poowie sienia 1942 roku; ost2tecznie esli o Zamwieniu w firmie Toplcfterech piecw poczwrie dwch zespolw Piecw po osiem palenisk. Pierwsfe nowego t}'pu krcmatodw nal.relono we wrfeniu, po natychmiast rozpocfto placc butlon.lane: py k1matoum ^ pI7ry y 9 P^dzienika. Termin oddani2 ich do u}tku

na J0 kwiernia 1943roku

ss-Brigadefuhrcrem KamIr erem. v}nikao f niej, e w obofie

te decyfje, v/ dniu 8 wrzenia Pfer odby rozmorv Krone. ktry Zdal ml1 relacj f wiz}ty w AuschB'.itz

fu nkcjonowao nadal stare krematorium spa]ajceprzccitnie iennie; w rnych stadiach budowy i projektowania w Birke rlo si ponadto jeszcze krematorrm II o Zdo]noci spalania doby (szacunek znacznie zaniony) i dwa inne krematofia sPali rs''nie po 800 zlvlok dziennie' og}em zatem wewylicfe $'szystkie cztery kfematoria moglyby spali doby, czyli pra$'ie mi]ion rocznie. Krofle uzna jednak t dostaw kolejnego, pitego jU fespou piecw (pi piepaleniska) zamontowanych w budynku, bdcvm lustrzan kremaiorium II. Nowe krematorium (III) miab stan niedaplano$.ancj mmpy koiejowej w Birkenau od strony o.lcjnka bylo uzasadni jsmienie s' obozie koncentfacyjnym jedne moscego spali ponad tysic fwok dziennie, to !dy foflicfby ponad tykrotnie wyszj, nie mona bylo spoPiclania z\r!'okwieni\. zmarlych mierci ',na. z obofw koncent-Jcyjnych planowana mierte]no

jc|Z tcgo wfg]du wkrtce ss podpisalo umow

nie mosa prze\\-sfa mjljona $'ini$. rocfnie. Tak $'jc invnjeroB'ie ,Ibpf ni mogli $'ic mie zludze co do natlrrv Prfeclsi\vficja, z fiffiy \," ktrym bra]j udfia' \Iimo to nie Zapestxli z!.sko\\'nej\\'sppracv f ss. szcfeE]lnie in,!nier Priifer b-vl \\ielkim entuzjast takiej kooperucji' alltowielll prfcdsiE'fi Iem szeregu ulcpljze tccbnicznvch i pom-r'sr;das.c cho krematoria stxnovi-v istotn cZProcesu Unjces|wianix lli nij!,. to $.aniejszyn na\\.et jego elemenLem bvh. komory gazowe. ocl polo$Y 19/2roku intens\'\'nie \\.vkovsn\'ano ju Clr''a fespo}' komf: w 'c7e1T\onvm'. i \1 ,.biam domku,'$. Birkcnau' B,vy one u$rxanc Za \lYstalczajce na pe\vn-vm etapic rozu.oju obozu; potern jecLnak, w|xf z postpujc4 '.industrialifacj'. zagadY' musiav \\.vda si esesmanorn u)tkou.aniu' Po Llruchomie Prymi.*.ne i nieB,ygodne \\. codzienn,vm niu kfematorir1' ciaa Zamordo{'an)<h n^Ic?.Io pftecie \ '.\'nosi z komr !]afo\-!'ch i clostarcfa do kostnic. gdzie miay dopiero ocfekiwa ne Nie r\'iaclomo doklaclnie kiech- ze stronY ss zeproPono\vano istotne ulepsfenie: ab\'nick!re kostnice potrakto\\'a nie t\'Lko 'ako suceclo tecz take jcdnoczeniejako komory go\l'e'Kr\,estia sk}aclol''ania Z\\,ok, historYk\\'. \'s1'niku kt ta slaasi przedmidcm Cllugich Clvskusji\\.rd hipotc4: si rych w\'k 5t.Jlifo\\'a]-v nastpLljced\\.ie tl f paclfiernika 19.11 1' :..]a icdn\'m f pjel\'szvch plan\. klematolium $'enlylacjj '!.fie\\'nej' rolo mniejsza i kltsza z kostnic posiadala s}.sLem ju \teclv zostala f !i Zaprojektowanl ixko ko. co sugero\\alob\.. i sz-vbkiemu usu\\'aniu gxzll po ka' .o.. g",.'..t.' (n'entl'lator sfu-\{by

dePorto\'anlch)' CL,vm c-vkLufabij1nia u''entvlacji nie bv} \' \.cZesnvch projektach kostnic nlcfym nie2' svstcm z$}'klvm' \vjele argurnent$. Za przebuclo\1'niektrych kostnic na ko Clopiero \\. dokumentach pochocLzcych rnory gaZo\,e zl\a|ema,n^ f ptzlorr|u 1942/7943roku. jak dokument fe st}.cznia19.lJ foku. w ktmo$,a jesl o prze$1(l'anvm dla kremaiorium II ''sPalaniu |fw}ok] r-.!rn r icdnocresnvm specjalnvm traktou'aniem" ( lie rb rennlots lnit gleichzeiti' gersoJt1erbeha}1dllu1.)'innv f tego samego dnla. s' ktrym \\Ymienic) (?,8ds'l'.g.s,el/e/) kont k cie kostnic-v \\' na zostlrjc 'komola gazo.a,.

\\' krcmatorium IL Z pon.oclu opnie \. dosta\'ach mater'ialw ortz sjln}ch mlozs. fim4 19.i2''19j3 roku krematorium lI fostao Ukoczone f opnieniemI na pocftku rnarcx pepro.t\'adzono \! n1m plbne sPa]anie 4' fw]olr (kt re tr$'a]o du7ej. ni si spodzic\\ano)' oficjainic oddano je do u'vtku 31 marca. nieco pniej fla\'ct ni kematorium I\, (22 marca)- Na pocztku ku.ietnia (4 k\'iehia) ukocfono klematorium \', a ostatnie Z Zamwioll)'cll kremat()riun IT \\'kocu czeN.ca (25 lub 26). \T. fw]Zku Z oclc]aniem do

no spalaniax\4ok w starymkrematorium\\,. oborie macierzystym z raportn sPotzdz)ne8o 28 cferwca 1943 roku pez biuro budowlane
u sfnjka, e dzienna sf'dajno wsf-vstkich pieciu krematoriw Aus BYnosila:

u wszystkich krematoriw \'Bakenau od poowy lipca 1943 loku fa

KrcmatoriumI KrematoriumII XrematoriumIII torium IV

340 r-vlok 1440 zsIok 1440 ^Vok 768 zwok 4756 zrvlok

ja te stay si po wojnie podstaw szacuflk$' oIganB' Ied' i sdowych dotycfc}.ch mo]iwocispa]ania fwok i generalnie ofiar Kl Ausch\.itf' f tego fapew.e po\\,'o(lu usilon'ano je ppodway, pluedstau'iajc liczne argumenty $,iadcflceo nisfej istoci u,vdajnoci piecw' occniajc f obecnej perspekt}'v,'y o,na]e-v stwiefdfi, e w oparciu o zachon.nne dokumenty jest t4aciwie niemoliwy do fozstrrygnic|a' Tstotnie nie ule8a ci, c prfeci4one u\'1ko\:v'aniem ci4gi kominowe krematoriw IV i \') ulega' od czasu do czasu awaliom. Z zezn^ c7Ionkw

i=zczc poplzednio umieszczone w nich ciaa uleglv crlko$'itemu zq,.ikszaj4c!''' ten sposb 'tcoretycfn'. zdolno spalxnia' fatem' zc spn\\.ne $. clanym momencic kremxtor.ia pej czzwok do spalenia f tego kremato um. ktr'e akural fostalo Trzeba tci f^vw.'ry, e transPorcy dowoce cleportorvanych n2 fasaci, nie przyblT'ay do AuschB'itz stalc. lecf f pr7efv!'ami; si, .eptzz ki]ka dni f rzdu aden f pocjgW w ogna obozow lamp- w okresach natomiasl, kiedy dC) sprowadzano bar(bo liczne transpolt} (na prfyklacl z Zegbia go' Lodzi cfv f \\resicr)' haczn cz cia spalano w cLolach. czna spra&'no bvh .'nieogranicfona'' tj. \\' firfje koniecf. i mogli nxkaza $}kopanie kolcjn\,ch. byly najkosftoI''niejsf in$'esr}cj rca1ifoBlan pef biuro

ilnych reto po kilke rwlok na raz (z\4aszcza z*1ok dzieci),

ndo \\.VniL||dn"k. $ raZlc po||fch\ . ztlo r'.us' i

|' onl

o &'ano robt Nykocfenioqvch w Birken]L,] sum 1 00000 mxrek' nf

SS w cal--jhistorii obozu: jedno rylko krcmaroriumtvpu II/ I og}em okoo550 000 marek.w preljminarfu budctowymna
prfy wsf}-stkich kJe

22

Rys hisioryanY

i Birkenau okaza lak|olwiek drogie iawaryjne, krematoriaAusch$iIz -zv'llokprawie milona ofizr obozu BJ_ p?zy spopicieniu r*l tf..,".-"ta L]o|o\ausnr. ni doty spa|eniskowe slly si | s}'rnbo]em Lrag.lij d/iei na)uiksfei' iakjei dod dowi2dczy}alllr|zkoc.

R}s historyony

Iil mm Iil mil Il-ltrfl

E

,..- i

^----J ^r\\J
z napisen machtfrei"(PEo czyniwolnym) "Arbeit q/k]onem w dniach}5.|x-1941rok! maowego umiercania winiw B
koo g.zow.

I i pieMfa

'lheatb.!de),

w krym pPechowywano crk|on B UylvanY maowqo uierca do

i odf.e' w kryh jako rodka dezynfkq/jn8o U\Nano.yklonu B

obozu(BlocKohreutube)

hi51orya Ry5

EE!

EN@ Ei&N

'L
I

Erss @ Nt@ IENNI [Et @ E m N tBN ffiffi @ l@

I ffiffiffi mBm BB$MENMffiMMffiMBNNN fl BNN BB NNB E mEm guunummnumumNBB ffimH B H$ffi ffiNEtsffiMNNNBB$MNfrM $ffi NNB Nil EEffi N MSBFB E N & B E-E M$B MffiflB H
M

qfi

NN NffiNB&frNNNNBffiNNBN NN MNN ts B E NH MENMN frNffiMW ffiMffiN NN N ::: ffiffiN BNffiMfiBffiMMffiENBffits flMBNffi ffiB NNN NBMffi NffiMNffi ME BNNBMNMfr N*: NBBffi NMN flffiMNN ii EHB ffffimsffi NEHBENMtsUBBffiN&NNffi
EINB
[B 'l!] ll

KL Ausch$'itr II Birkenau :k P|I)jekl ..,r!:] z)^ : R1bd Pi|1c ii.

A. B c1 c2

G|wna wartownia - ,,Br.ma 55 mierci,, Bo.znica irampako|ejowa, ktrpEywoon na depoowanych dobozu Miejsc ' 8dfieznajdowa|a pieMszaprowifrYczna i komoragazowa czeMo{tzw Mi j .e,gdziefnajdowa|a drugaprowDorY.zna si komon gazowa (tzw baVdo

D | 'D | | | 'v ' D \ - l t r d l o l i J | | ' | | v ' V * 7 ' t T o ? n c d l o y t r o E Miejscepa]ani. wo|nym powietnufwok na zamordowanyh |udzi F staw d ktrcgowsypywan popio'famrldowanych|Udfi c MasowafroEi|.radzie.kichjecwwojennY.h HMieiscezakw.rerowaiawiniwsnderkommando l. Miejscebuntuwiniwsonderkoando r bnie, w ktrychistnia]y komrydod z ynfekji odz]ey cyk]oneB x cent.a|na nia {fentra|sau) E]- cf pieBsza obofu Birk n au B|bB||B a. B]bB |c B||dB|| B|]f B||g B||] obfd]a mczy2n, 1943Lobzd|a kobi t od cz d.uBaobofu Birkenau kwaratanna mcfyfn dla obf rodfinny ydwprz.ywoonych There d|a z gett. estadi obz puej.iwvdla gwni z Wer ydwek, obzdla czrzn obrodzinnydaRow sfpita| . winiw d mcz.yzn Magazynymieia zEbowaneB.depoowany doAus.hwitf(!fw'Kan.dal ) cz irze.]abozuBirk n autfw Meksyk(nieUkocfona)

fude
zeznunio !e,wspomntenio,

30 relacii

Wybrrdsl
byego wiflia Efwi'ra Michalaka' Polaka' ozna-

Fraqment

spale (verbfennungsbuch) i'-, pisarza t<sigi :ffi...* ;;;;; p"rl. k"a.outo"i ttt1I w obozie macierzystyrn'

ff:T:L1{:;:j1.:" ;::*];.*.\.:il:l1Tl1#'"},xii,.ii}li J,]:::l.]J: :':;::'y*xxjJ:::l:l:.;;n*,J;,:":. *jil

piece kremalo]1 jne \\'edu "'r."a."'."" Placc murarskie lvxonrs a]i Polecv, robotnic\ c\\.iLni,'ktrz'v firmv TOPF' 'ZivilarDelter' oPxski koloru zielonego z naPiscn -.*niu r".'it ." i"".-

:;I"'',:..f ilff J"i,).i.fiT";**'.'"'*hf :T:.i.i:'."*

:'"

''1f iiiXi,{,:T'il:""::,=::o/,^. ij"'}T; :_,.*:..:';il"?::ii:::i -",i1, ': / , : , 1ja \\'st3nje suro\\1m bf !!oto-f icfas

ji;''i.lliJii'-]"# :i:";,T::1.:;" ;:.;:.'ili: :*l"t].:];n:t.

]'''] P's,] 19.i0t;ku' Dokadnejdlt\.nic Pamictam.

l'::;i :l :;) ;: "'1,"' .i"'-',","'"".:1.1,::.'.l,li'". "

: t,:JJ];,'l-:.::-': " ","

Ii';i.1iTill. l'l':.::lt;:,:::;1'1'll ; . ):"" ' | 'n ; - ' ' l ' . L l1 , ' | ( , . . | J. , . ' . ' . , " ) l s''

il"r''.l'1';';": l;;;"ii: '1. :ir; ; .:*lll"

::,:l !i

i'i]'l' :::.;-'.,,;l'.. ktra osobicieI Po\'iadomjono one' cz\' Z\\'}okim7x' PIobjej zleel1fo\\'1no' *'o*a*"., c)\lllne ubrxnie' wkr. ze z.r'oki zmerlego Ralisia ubrano $

**:*r*:*I..ff ::i.b#*ixjh.J jiliju-"l.::':.;li!.:ii*.J::J]::l:: il'i:-;

or.Ponl_'n ')ir rh\s t "'ni'i'" zs1oK' pojon,'" '"'...,i."i" "a prz\'jaz.li og]dnicie

l;

..*ru:';:.'n::::$;':*l".;l*:iji..,
nic nrnie ptll1i m'JLi' |o 5 x ' cm. Z o(lciniet!m ne nlc] nuxlcrem'.Ieli

li:';:]il:i:::.i: ii:i.if ?:*::: ::*r:::tn::r}ff T:

i."i.'l" j.'to.,."" pocztko\\J'mnLrmerem'Njestc nle kostke z jakim

uispomnieni|r, feznonio |'Re|oq

powiedfie, ile takich szamotowych kostek w}adze ss zamwiy

numery posiadaly.[.-.] byato metalowa,owa]napuszna popi} po spalonychzwokach,

na na kolor fielony. Jeli po mierciwinia jego rodzina' a przez Vradfe ss o tym fakcie, \'1raaIa )rycfnie otrzymania ztwierajc zmarego, wwcfas przesyano jej przslk plochw vr urnie luto.'ano denko' a nastpnie Po umiesfcfeniu do drewnianej sk'.lki, ktra wielkoci dopasowana bya

dostarczano do kremato um w drewnianych skrz]'niach prze na tzw' rollwagach,gdfie sipocigowstanowili winiowie

obowizkq'' iako pfoY/adzce8o ewidencjc spaIe, naleao je suefov/i' jaka icst aktualna ito zwok przeznaczonych tzn, czy f1chodf1^ koniecho pozostar'ienia na noc drugiej w miertelno obozie' dostarcfamiafe uDh's'u cfasu wzrastar m du4 ilozwlok. Pamitam, e pewnego dnia na dfie

u r n y[ . . . 1 .

nr 11 odbyla si.rozv''alka'legzekucja- plzyp' P's'], Po kt

zw}oki do krematorium. 7'woki rrmicszczono w kostnicy inej. Dary tego wydarzenia nic pamitam' lecz dziao si to Kiedy wszedlem do kostniry, stwierdziem, e jeden z leozlraki ycj^' Po prostu poruszyl sj- widzc to. musia}em decyz|' KA'da z nich stawa}a si tludfla. Zdav.'a}em sobic e dajcy ieszcfe ozlaki zycia ju fosta wykrelony z ewii flie pofwol na udfielenie mu i2kiejkolwiek pomocy. ten fakt, wifie ten mgby iako }\lY ponie mier pieca krematoryjnego' Natomiast jeli fgosibym o swoim

ss-manom, to prz}'najmniej uninby takiej mierci.wybnewentuatroo' spostfzeeniu fameldos'alem ss-ma o f czyli v'' kostnicyktry ss rnanw [..']-

(upednio nazywa} si Dzicranl)' wiem' c winia tego budynek kematorium I obozu macierzystego flic posiacla w obozie adnego wewnt.fnego dziedzica' PraEFI ]ezostaem ?jro1.'iony z obozu w styczniu 1942 rokll, f odrbnym o8rodfeniem mg pou'sta po tym faksamo wTrtrze kren]atofium, to w jednym z pomiesfcze maly kanto.ek dla winia pelnice8o funkcj kapo''

tl9841
owiadcfenia' I' 108, 5. 27' Josef Dzicrsan (pniej zmieni nafwisko na Hofcr), Uro $. m, r'-llriclrsdo{ z zawodu lusarz j mala pokojo\y'

1940 do (pynaimnieD padfie|nik^ 194l roku, pjsa|z

Polaka. ozna. Frdsmflt re|acii byego winia |<Azjlrljetza Halgasa. q obozie dla so oblozowym 5or0. pielgniara .,o.,,.go .l.l."..,. w Auschwitz I iesieni 1941 roku. wiech 'ec* woiennych nljpjenv * g9Ti.Y ''Z\\'}okifma|ch i Pomolcio\\'antch magxf}'no,ano do b]oklL 31 izcnjech umr.rr.alni bloku 3 fnajclujcej si tu kolo .e]cix potem loLejno f^myka Pj\ i n. pomieszczeniach przvLegr.cr nic7ni.ch, je lim| sa1e chowch \r' b]oku i i po \\\,niesieniu kiek $.\'penjxlimy jL!pozost:lla ZR4oklmi. pcsl.pu)c \\'apnem cnroro\\anvm' Z ko]cj. kicdv nje PozB'1l31 tr4ko lcc1na sa]x clron'ch \\'izbie chorych i st|asfli$ry {tol lislopada skadano zsr'Ioki na otwartcj t;m iu v i mieszka. z pocz4tkic]n jecL\'nieod strony ulicY fx pomiclzv blokiem 1 a 2. zasaniajc prze,..rrzeni jzb'v chorych, p.'.o. .'.i.i d..-.'nianvch ck $1njesi()n\'ch up|Zednio z kopano $. Popiechu clo\' u' Br7eflnce dll Rwnoczenie oC] 1 ListoPacLa tefroe. co arfebani. Z!''}ok' Robiono to \\ popiechui prf-v R'znoion\'m dniu.1 listornomentalnie pod\\ oilo ilofxbit\ ch i Zmaclr' t,lcfba ta $lofpocfto \\,!,wooada closzado J52' R\'noczenje od dnia 4 ListopacLa \\.}a\.jefionofF+oki z bloku 3' )cnie z*4ok clo cloln'' Do C]nia8listoPada E s,rmie okolo r00 . I19EOI

t r.lkr:APIL\ B, ZesPl o'iedczenia' 9i. s'

llvslomnGnn, feznonn felacii byego wiaia Miecz'.sawa Pietrzyka, Polaka, numerem oborowyrtn 5421, zatrudnionego w listopa1 roku pf,zy kopaniu masowych gfobw przeznacfonycr dla
w oboe sowieckich iecw wo'eoJ|ych. zatrudniono py kopaniu dow o \\rymiamc]l okoo 10 dugocj, metrw szerokocii 3 melrw gbokoci'Takich do6

7 p|zy\ zep1mi na8ie szfuclty pomordowan)( h |lld/.' \'| obselwacji nie tylko mojej . \t/nioskowalimy, 'e ptzrylezia radzieckich jecw \\'ojenn}.ch[...], do dow rvrzucano ich obsypyvano jakim proszkiem rnnie nieznanym, a nastpnie doy Ziemi. Pozostal ziemi rcfs}p}.walim}' po polu tak,

limychyba ty- Doly wykop}'walimyPoza tercnem obofu okolo 1 kilometra w polu, za nasypem idc pod mostcm po ' [.''J Po wykopaniu dols'ss-mani przywofili ciafowymi

ladu,''

119801
B' Zesp owiadczenia, t.94, s.194'

de| Wybr

.winia Pola}a' Fragment zeznania byego Jaira szczepanowskie8o' wiosn obozowym 3'312' zat'.vd'Jio1rego numerm ozn;czonego i stosw 1943 roku przy budowie bafakw obok komf gafotTch w Birkenau. spalenisko$Tch $.idzie pCLfonych i wo',\Y oklesie bu(loN'v l]a.xk\\. lniaem mono gdzie ich u]nierceno.Negje trllp'v kla onych ]$ch ludzi do sazo\\.ni. jekie Clziono na \'fki $'skotor\ ki i prfe\\.oono je na plac odlcglv o 20o metr$'od komoT} gazou'ej i zucano na kupe' Tuta] kadziono war slw tlup\\'' ktrir przekadanr;rr'arsnvdrerr'na. na ktr ZnY\' kladziono tru1ryi pon.stan,a\' rr' tcn sposb 'ars!$]-' stos ten oblewxno matetia}em lan"opaln'v''' i fxpa]ano' Stos taki palil si dfic i noc. gdy t]o takiego trup-Y'Co Niemc'v robili z plochami spx poncego stosu dorzrrcano s'jee q. Iowach Zsypanv poPiI' ionv.l'' ,',i" ','og". 'eu\\.az\''widziaem t}lko lBirkcnau prr-vp' P.S'] to b)'o txm tko Cd-v przyjechxem do o\!.icimia je(lno krematoriurn- Za mojej b\fuoci\' o*'iclmiu $. Birkenlu pobudo !\''enoiesfcfc trry krematoria. Iecf takos'e nie mog}y nady pa|i fmxrych i fegazo$'anvch \\'ini.. Z 50 zY \\.idzjaemp|rybylc t|ansPo(Y. 7.ydn' do o\'icin a' Na rozkaz z \.\'a8on$ \\Tchodzi]y kobletv Z dzie mi j mczlunami' kt\'Pitkamj bdi kiero\\'anj do Eixzo\\'ni nlr mief' Kilke transPort\, robio {Txcnje. e ptz\-t\.iczieni ,vdfi b\'lj f faEiranicy' 'r qLl\.,L,\li l' ,galo rf. arr NobrcB s io,/h Ll7', nr !\ o/\'' n / /Jb''s I rn p'".l \ \ | l ' ' Z a n o7 \ o o \ d o L a l " k u g J z . ' n ' . \ j . ' | . : l | ' / ( . " o ' . ' u . 's ' ' , o " , jak bra do naga i nago n'pClzano ich do komory gazol,ej' widfieem te do Ss'mani prz\'1\'ielj Birkenau ki]ka aut o}nier. so\\.jeckjch .]o komory gafowej, gdzje jch umjelcono'' |l91j) ^P\L B' Zcsp Proces Hssa' t. 17. k' 81' s2' rc1}o.

L Reloie, lllspomnienio, reznunirr

felacii byego winia Ewarda wolnego z choowa, Poofnaczonego numefera obozow'm 7679, pracuicego w koelektfykw.

spalcnlskowych- przyp. P.S.J'.

domku' byla jedna komol'r gazowa [w ecz}-wistoci dwie P's'], a ile w 'biaym' _ dfi ju sobie nie prfypominam. Kolo domku by rov"'y po lewej i po plawej sEonie, a rodkiem bie8 jki w4skotorowej [ktr4 dowoono zwtoki z komr gazowych do

wsi Brzefinka, natomiast .bialy domek" by ukryty w tesie' Byy wieiskie' parterowe,mulowane. Byemw rodku pamitam'e i

go" odbyo si wiosn 1942 roku. 'Cferwony domek' znaidowa]

_ sieci Lelektrycfnej prz}p. P's'] do domkw "biaego'

t19631
APMA B' Zesp owiadczefi.I, t. 33, s. 19'

uka' Polaka. oz'raczo. Frasmenl retacii byep winia trtdwika obozowei 379.9. czotlk^ ofkiest'Y otoziwym ;ff;;;; * i.k.o.,'.

nonnarnej o'Podcuas C",. :T1" 9lilX;yu#r"#"ff h:Til*::,1i;

Muzyka miala zagfuszy kyki ofia/'.

lxl"f il'.:l;xiin#ff ;"-ljj'i-;.*.e.s.lpodr"k

:il:?;T# L1.# ;]!;I[u;ri;*"::".*"ff.:;:]'ff

t19631

L owi2dcfenia,34,s' 63' aPNtAB, Zesp r<lio:

feracii byei winiatki .wandy Bedyniak' Polki, oznacfoobozowym 28787. pracowaam w bloku 17, przychodzilo wie]e transportw na ramp b\r/cf w obofie. Byly p}padki, e wychodzilan na clach moieeo
ocz}.lvicie skrycie i obserwowaam ramp' ss mani zachos''yw;li dfikie Zwierztal kyczcli' potwomie, bili. oducali luctzi n; bok w stron krematoriw' Lndzj pfzywo,oflo wagonami towarowy :yni pyb}'wao po kilka tysicy osb. Na rampie widziaam lucifj .| i dz|ecj, pT4jedal| z baga^rnj, wfkami, dzieci f ]alkami, ]ubie8iem pClfono do krematoriw. ss mani Zachow}.wali si jak ' w.cf jak pijani, famiast ludzkiego gosu sszao si wycie. przyb}'waty noc i dniem. ByIy okesy nasilenia transportw , kieJ) plf\vuonoi.h mniej. \a |ernic kremd|oow niEdv ni ridzi2lJm i l (lz|ka|rj'okolo Joo mctr(jw- przvp' P's'| ij1rny . Gcry Wefiatoria ?'^czynayprac, najpielw buchala czenvopotem ukafyva si cfamy dym,,.
.B. Zespo} ow|ad(fenia, t 98, 5 73'

t19821

Fra8ment relacji byego wiznia Reintrolda Puchay, Polaka, ozna. 111174, o pracy przy zakadaniu in' czoiego numerem ob;zowym gazo.wych kolnoraclr przy prov/orycznych stalaci; elekvcznd w Birkenau. mia f ,,w 7-s''lZku prac \\'kolonnie lkoIrranc]zic prz,Yp' P's'] e]cktryk$. \vr'vnikalo s\\.obodniejszc8o po]usfania si po tefenie obofu' em nrono mjei N to Z .odzaju pracv. ktr rwkonvrta musieLimy najlozmaitszych 'vciaobozo$'ego r facnoscach' Da$.ab mi to okafje do obsen'o\\-ania v,,ania si esesman\\.. \1id7.. inn1'rni ju w cfasic pob],'tu \\' Blfezjnce grfe p.o..'.n.nL* prry fakladaniu reflcktor*. rvzdfuz dolw, \\,.ktrych ga'.ownj \\,.Br7efince' tano zr'c'ki osb zagazoB,an\'ch N Prowi7orycznej gd-v gazot.nia b'va\! uycill r\'nie i \\.ted,v, Prace te wvkon}\.]Iim'v na oraz gcly zaoga sondcrkonrman(la spa]aaz11'oki stosach. Prac Sondero|]of u komanc1a kicfol,a $'$'czas HauPtscharfi]hfer NIoll,' Komendant Hoss kontrolova} te prace. \\' cjgu dnia 4-5 r?rZYPyjefdix tam RLlCi()lf farzdfenja, co do toku tej pracy. n2 mjejsce' odbieral rapon-Y i \\-.vda\.\'a na tePo uruchomienilr krematori\\. \\. Bezince N'idF-aem go lwnici renie t-vchkematori\ I19'15l .1'k 7.i' r.uo: AP]!L\'B ZespPfoces tldssa' t.

ufodfony . t91i .oku m' Hochcnschnen ss Hellptscha.|i]hJer otto 'a|to]l' bcrg' N Kr Ausch!\.itz od 1941 roku, kicr'nik kre]na|oriB. w Birkcnau, r$(cleis'lrf l)' Po \\'ojni nie; pr,cicios'o kie'o'nik podobozu \' Gijwjcach procesie zalogi os?clzon'v przez amel]'kaski Tnuna} wojsko$T \\'pi.rw.s7m Dxchau. skazln' na kar miefci i stracon'v\\. 19.16roku'

l. Relocie, wspomni'enio, ze onio

felacii wad}awa spof'lsza' Polaka' crwilnego pracowlli. fiffry ratrudnionego przy budowie kre{nato"Huta", Birkenau. . i saunie lani pyp. P's'] oraz rnagaf}'nic, ktry naz]''walimy Przcf pewien okres cfasu pracowaem p-v budowie bramy ldo obozu Birkenau- Pyp- P.s.]'Zatrudnionybyemjako mu.arz
py wszystkich barakach mulowanych i zarwno mieszka]-

'Brzezjnc. Mymy mulowali tylko fund2menty oraf mury' \x/ tym kiedy sk]epilimy okna' wwczas specjalici niemieckich firm bu kominowymi z piecami. w cfasie mojej pracy ju palono ludzi riach' Pamitam,e w 1943 jesieni llatem p-yp. P's'] kre
budowali piece. Piece budowano z cegly szamotowej. Wpierw zbudowany zosta duy komin, ktry Potem po.lczono pfze'

em przy budowie 'Klirange' loczyszcfalnik$, cieks'' prfyp. obozem w Befince. Po zlobieniu murv,' w 1942 roku w po8c' prferzucono nas do budowy fundament$, klematoriw

1 i 2 lkremato a i l]I. Autor relacji uy.lvapniejsfei numefacji, i kade kolcjne k.ematolium mialo numer o ieden ni'sfy _ pfzyp' paliy ludfi,' APMA B, fcsp} owiadczenia. 3', s' t6' t,

n96Jl

F.ag'nent rlacii b}'ego rvinia Heffyka stryka, Polaka, oznaczo. pfzy budowie kf e. negi numerem obozo-g|ytl} 224a8, z^ttudnionego matorium m Ti' Biikrrau. gB'n'v budi.nek kremat()fium ,'Po przvb\'ciu n|r mjcjsce s!$'ierd7iem,e w]koPy' lrlzy lrrz sta.natonl]ast pocl rozbiera]ni i komor gazo$.a robiono Prxcowali w.h pi".o.t., zlemnr.ch bl.o fatrudnionvch kjlkuset vini\\'' met|w, <lnjw bar'clzo cikich \'arunkach' rv n.r'kopie gl]okociki]]ru pro\\'3clzono |o{,' gask^mer-\' stojc \v \'oclfic |,'-J' Rudon' rozbieralni i nxt()mi1tst noc)esnie, sa dno kadfi()no bcton gruboci okoo 0.5 ]netrx' cjxn |]ocf cianvbocfnc b-vlY njeco cielisze f clbetll' Po Z1]Lldo\\'anill pap:}. \astpnie na izolowane lepikiem 1pod'jo n\'ch i dna Zos!a-\'one be|onu dla Umocnicnia izolxcji. nato jeszcze jcdn1]\r'arst$- C]nopoioono Po boczne obrnurorrano od stronv \\'e\\'ntrznei. z,.Lkocfen)u nriasi cian-v prac pomp lodr''adniajcyclr betonu przem'ano t\'ch prac i \]-\'-schnicilr - przlp' P's'J i boczne ciirn}. obs\,pano ziemi. Na s'ieIfch po}oZono pvt posa(lztlj srropie gaskame Znajdo!\'ah'si cftcl-f'o$.ory polczone Z siatki' Komr ka 'xk gcl}.bviominem 7 sfvn kolciki .skoloro\'ej i nocnei okolo 60 cm i byy n-" L t1'",".''". ponacl strop gaskamery na rr1.soko tego s.lanie konrina Do ro(Lka p','vknie poknwan'i oboonvmifi]cem SS mxn \\.pusfczal od gry gaz L.''l. rokll PrZ}]e robt izola.j .ch $.marclL 19113 1y 125; n'1'N6n1'rr'anie do \iedaleko 'ejcir .rofbieclui Lransport vclrr, z gena kakot..skiego. to 7a fxbryka z ralni moja -vclorr'lra drr ojsiem dzieci zaplt:ra mnie. co 7e w pobliu l co tu sic clziejc. Zanim jcj ocLpo\\'iedzialem,fau\\'a\,.em, '] odPoNiedziaem jcj. e tam bdfie stoi HarrPtsc]u;fuhfer Pxlltfschr' [' Po tcj rormok.tpiet, a po kapieli zostanie skiero\vana do Prac\'lak i mv vr Clroclfe 'g."p lolrocza skicro$.a}em si z po\'rotem do komnncLa' ".i. bylcm zbyt clogoniimnle t'aiirzsctl iPo\Liedzial. e mialem sfczcic.i nie gaskxme w rofbielxLni klenlatodunr bi.i.as ki i \\,jcsf.Jki.natomitst $. su|l rfe bvh mnie] \\-icej$'oclstPie jednego metra P-vnoco\\.nnc Pod
i-ss Gerhard Palltzsch' LlrcClzonY. 1913 roku w !n. Grosso rl*p...nu'tl]... Ditz-Tha.^ndl k Dreznx' Jeilen z p1cm's7rch eses!nan\\' skic|o.an'vch ieszcze jxko Podolicer |xpor $'meju 19.i0 roku Clo Kl '\usclN.itf. gdzie suvl polem BIb i Blld' tc,sv iRapoontubrcr) s oboric macicrzrstlm R obozech mcsL{ich (]}filn s, czechch)' .it,o'i. at" Rom BIIe orez s podobozie $' Brnie "' pod cian od|o\\iedzialnf za przePros'dzan1e gzekucji Przez lozstrzclanie pob/ w obofje miocl na rlzieclzlniu bioku nf 11 Skazan\.Prfef sd ss na \\'dopodobnie ka|nvm. po czvm przenicsbnt n' Ffont gdrie s t9'i1 roku P fgin'

|'Re|o{ wspomnieni'r, zeznonio

icc. ktre nie miah' adneso poczcnia z wod. lecz imitowalv

lanie.Nic b,vo adn}.ch Y/ 8askamerzcpr' sutlcie i przy te rur' u''zdfuca}!'ch cian byl-vv',}-wietrzniki.ktre obsfugin'al potzny
umiesrcrony w kominie krematorvjnvm [...]. czasje prac sykoczeniowvch Prz, izo|.Lcji stropu klcmatorirrm 1l \..'mieszaem do sonderkommancLa i fobacfvlem. jak wl'. si gaskamera po zagazo\,aniuludzi i $}'u,ietrzeniu gazu. \\r komoc skbione trup'v kobiet. fiqcfyfn i dz\eci, niektre rIupy nosih' la iotE''. o(l.lt$'ania kalu i mocfu. okropny \\'iclok, ktre3o 5i nje torjum II i I[ byo Po pi piec\\'' Kady z nich mia po trzy prrodu i po dwa palnjki od strony tylniej. Za piecami bieghod k!rymi do\\'oono koks. natomiast 7 przodu znajclowaly si mi CLowoonodo piec$' Z$4oki' KClvpiec posiadal Po clB'a ne i co iakiczas biclonc oez son(lerkommanclo' Przed m umiesrcrano \' nich koksiaki N celu ich ogrrania i spovlodocywilni' Cfsto odlriedza budot' Bischoff [kierownik bilra
u I fl n i ' | . ' d 5 i c 8 J , / U P | a n v h e m a | ' ' l i .^ \ m i e I i l ' k ' 5 ]\9

nigcly [...1.

' ktrymi {'dmuchiwano po\\'ietrze' Komory gazorve br'1y we-

- przyp. P.s.)".

11979)
l'tA-B' fcsp} ot'iadczenja, 92, s' 260' 262' t'

Wyblide|

Polaka, of'na' Fragment relacii byego vinia lter'fyka Pofbskiego, w komandzie 5805, zatrudnioneso Jbo'o*yo .;f.,..jo;;;',.# elektrykw w Rifkenau. ' r r ^ 1 \ o l d ' r ' ' \ \ i :/ r ' k _ c n _ p \ r D r \ h r . d \ , n r , o . i . m l l. r i r l oo k n r o ' r r t '. : r r o \ - s . ' . u r l n lr n ' - ' ' " " ; . i i ; l . . . ' . t p . ' n ' ' .n - ' l n . o | o | ' r ' o \ n o do ',rko R'ei;ie pomieszcfenia poch-vlnjnic}czce!.o r.'-r'. .i. J 'i "'r ' : f r '!i n \ r c n r , o u ' n r n T c : r r u l l a m p o e ' h r l ' r ' :' J ' n " ' 1 , !,\'.
nl. D\ L p o l \ " d . I o n i c ' ' ' \ \Z ' f o ' - L ] | n F . l 1 g . \ 1.' ''] p6*..p''' tego kremxtoIiut steoowica u;ro'"na. |' ' ']'pamiitam. 7e komora !]azo.a n xlx dookoh mu.N' ."-."..P buclr.nku zagbiona lr gruncie' ;;i".;;

: ff:i]:.::".T::}:]'*:li:: llxiJ':::','.'tr i:,:.Ji.'i

komory'biegl od'ictrznik nc nic \1. l.Zd7ie' ale \\ szacno\fn1c!.' Dookola (poza glwnym' gxfu. I\.ski kana' ktn mial rrrlot n'(1\\cl1 kominch pod nasypem o(l\\ietnik ten Znajduje 5i \.lenic i".,".'.'.."""'"l jedn' 1.:T..].]:]:' Kremat()rium lII mialo komo| safo!" n.'"",r'u.l prfec1zielono murem na o\1c, ii,ii"to ..'pi"*'1"a"a komorq, ktr pnjej nxtomiast rna zej l nie miao poch!1ni do Zsurt'aniatrlrp\\'. i*".^.'.'J'" -r'ru o/Dicr I r ^bol - lr 'd_ ..," do poJzic'n o.l.rr n\ oolnocnei$7'lh7 ' p ] ) l l - ' r o r r$ ^ L,,s .ro D.n.... s n'bril" nclFclro'ko\\ l"'niPi"\\ ,., ' r16'cr.,, oh'. r nl:'tk tr) po h\ "'t'',"-:::.^' ','. " uupy " " - | | ' - ' placr.k rozszerzono do obccnej \'ielkoci' lu Z\:\'alano TTI ootem ten byh tef sPnl.ne krcmato'ium '- ip^,''i. \\: lY.-m ;,.;;';;;;;1;;;'";. (moljB,e, e Z M}.s}o z\\4oki cit!.ch . 'o,ot., o.i"z''',.,,'.. poLloboz\\ or2z go\\ry lxl\' prz'vdrlLto\\.-\\.ao..'ioono tesa]nochoclami' "''.i'l.,r.t'." b\.t te ma8afyn Elazu, \\. \\.inia- kcmatoun II ne clo l-.r ienia ciqtego clo \'sz}'stkich klcn1atori\\'' \\' kJematorlum .l..r uono pu-r..i ' cr klonem ^ l'l 'op,o"'' |'o|o1(l / 7L'hU\\o|/\\oonf(h ";".l'\ il--.:^:"\:l
oul'.\\llo.i.Iol''|'o.U.:'plnc|,,eo'Isll^nt'\\|JloU|1jo.po|n|-P'$v.

f kocniami, rrsz\stkie zeb,\'\\.koronkach i mosLki \1a7 n'rvano z-\'"'okom ze 7on i platvn}': metllowe .',..o'..,*-.,'"'"r'.'osolmo ZbY \, koronkach

.*l-**m:'il1'"'J'il';:I':ii:-"'1il::#:;:'
ko|onki Zsypw',Jno CLo )ii13'. ' 'el'" kor.onkizib s\ucano tamc,fa J|],:] .inHl. 5o z"ut'.'i.ni' \\ . cg|- 5/Jmo|ot\c' ]". : "|'' l ] :.^.',-, 'i l'ric \'tg'Ir[rgos]-oou LZ l . r ' ' r t ' o l . r r n p'a- r l r r l o ' ' r { r p ' r n o l codziennie' B'vyone .l.''i s' l . l lv i,c'l'atoiiach n' i Y bv$?e]ntxke j".' je.Lnaknridz}'*.b ;;;;; ;e Poprfednio ukoczo*'ch, ].!'::i::.
lm \' r'illo t , t , , " ' L ' " ' , ,, - o p " * * ' n " \ ' R u d ( \ r - m r l ^ r i "olt'*L't"'

'rt z t. p o i o , . . . , , r , n , ' . , , r n n , l " p r o *r , l z o n . r . n t' o\iadczenia' 21,s, t3' ].' .dio:'P]Ll] Zesp}

*""n

"

,,n.,,

l. Re|0ie, wspomnirefnonio nio,

felacii byego winia vdysawa Luteckiego' Polaka,

nurnenem obozorwJrm 2OOZZ, fatfltdloio'rego rji elektrycznei w krematoriach w Birkenau.

ptry zakJa-

icsier, l94J roku ]oJfi]imyna leren |alemafo.ioq i l.h wjat}o e]ekbyche. ]iaieaemwwcfas do komanda Elekwianiam, e ten oddfia prowadzi prace instaiacyjne' -verwa]fung dokon}rvali napraw i konserwowa]i sie i uffdfesieci wiJdJ rnie si]y) w krematorium IlI' robilimy przc$',odem "antygon'. lampy o$'ietteniowe byy lampami do anrygonu i byy osiatkowane' Midzy innymi wi-

Pierwsf moj prac po przybyciu f Buchenwa]du by}o

zwane .lepeprysznice", ktrymi v/oda nigdy nie p}na'Bya ania' fodkukomory znajdowaly si trry supy wrzur Po

t19611
t' ' ZespoB'i2dczenia' 19' s' 40,41'

Fragment relacii byego winia wad-vsawa Gifsy, Polaka, ohaczo. przy femontach 12601' zafi:udnionego obozoBYm ,r"g_o ,r..-aaav Birkenau. krematoriIv (Birkcnru)rcrnonto\\.xlelrrkxnal-' ogni(xve, ' \{'']oemeloIiach usc]l\itf I] $.e\lntnc kxna cian-v P.ouxcLzce do komin\\' \\ ed}ug .zarzclzenla irr' llulor''alem cegl sft oto\'4' 'ie4 \\.!.murBke szxrnoto\!'wv]ton\Txcm \'micjscLch przepelonej cclib' szamoto\\'.cj'Stopione ceg}a sza(ponad 1'00 () motox \\:ixclcz\.Ia \\sokici i dugotNalej temper:ltllr7e stopni.c)' Ten sPos(-)blemtlntu stososraleIn l.\\'niedo naPra\!' komin'\' ' odpro\\ xC]faj.choPrcf B.ch prac takc .vlnienialclr prfcp.LLonc fLlsz (Birke w komorach gxzo\-\ ch krematoriu. I] (I)' IIT(]t) w Ausch\\.it7 lI nau) tnu.oR'xleln cianf dziao\'e (po je.lnej \1 kldej komorfc gxzo\\'c]] \\. celu z]nniejszenia clizej ptljenlnocikomr p'Y gnfo\\'anllr tnnielsz'vch tfunspo(\\ ' Txkje roz\!'i:lfanje technicfne komr gazorra'ch claweltl Niem cvklonu' Com osf cf !-Clno (I) j I]t (]I) c \i''i.]Zja}em. \\.stropach komf gazo$.vch krematorl*.tI $'ykonl-!\.xno po 2 3 c^\orokatnc onrori'o boku okoo 40 cm, \{' knf. dvn] f ''chot\\'or\\ nt g b\ch Pretach fe sta]i fbrojenl(nYej umocol'ano .\t.b\\.:!sixtk Otso \\ suticie Zxm\ kxe lub on1'iemxclopxsoB'lna po kr!\,a l...1. w krcmatoiach I\ (IIT).\'(n') \\\ mienialcm szamotovc ruszt) i szxno to\ve wc\\'ntrznc cien\ kolrlin\\,' \\. grn\-ch czciich ]edncj 7 cixn konlr gazorrn'ch frobiono Ze \kane lub ot\'icrane ot\\.o|v |(s.adralosre .fe krcmtorin o \\nrnixrxch ok' 35 \ 3' cm do rfucania puszek cvkbnu' gxzoll.ch \\. klcln:rtolixch ]I (I) nleil'mnic1sze kolnon gazos e ocJ kom| i l (II) \\:idzjxcn. j:rk ss uni 'Pdf:!lj ludfi do mnjcjsf\cIl koln| glZo$Ych nx zxg]zo\\xnie. \\'iclrialem. iek SS nmn b'rrd7o srtbko onl.rerli puszK jakirnp|ze(lmiotern j nxt\chniast 'rfucfl j4 przcz ot\\,l mory. x nxstpniezxlnfkal ot\vr' t''.l ns!!Tkon\\ xni:1prxcmurarskjch \\.s5]edf|$ic k|ernetodunlV(tv). PoC]cu \\'jcizi2}elnPrzez uch\]onc drf\\ j krematorjum. \\' ktnm si 7nxjdoN'n. ok' len-r(or1leglo 30 nl). jxk ss mxni .pcdzaLi ]tldZi clt; komoty gezolvc1 jxk clo oficerL Ss prf\,bicglx mnx prz'v krelni1lorillt] n.(III)' \\ ic]Zixem. j paczac plzeci oficer'enr ss. \\'vcigah (ok,8lat) i klecz.lc. i,l.'.'czv''k" recc.7 fxcho\\xnia si clfjc\\.cf\nk i u nioskolvxcm. fe plosila E.o C|onrcgo o opi' rr. odpo ieCIZinx blagxnie Clziecka. oficer Ss txk mocno kopn1!] i dzie'vczl'nke. Z. upacl-J ju nje \\stea,'l.ennf.pxdck Zx]icZ-Jmd() nx]bo olch Plfe\' \\ iil usch\\'ir7-Birkcnxu.'' lcnjcjsfvch t' ,Pu B, Z.'spo\\iedc7cnja. 9]. s' 33 35, r(.]d}o.
t ./n|'|J|Uqc s T: | 'n d o . p . l J n | n IrU^\\'

f19r9l

felacji byego wignia Koffada

obozosyn

remontach

27042, zatfudnionego
w Bifkenau.

Gf'cza' Po1ak a. oi,l\acfot7e.

kfematofiw

w komand.fie lusa-

po mf pienvszy halazem sj w k.ematorium JI _ akcja masowej ty iuz.ic rozpoc,,cla. ;/osrrlemwezlvany do wryll. rn1 prlep"lony(h tominie. Nowe luki w}'konyrv2]imy lusami'Pisemnc flecenie na s' tej .oboty otrfyrnacm f Bau]eitunsu' Na jego podstawie zostaony na teren krcmatorium. W krematorium II remontowali wind olaz zaimowalimysi ustawianiem wenrylator(jv' zainstalo' prfy kaCl}'m piecu (chodfio o to, aby nie p'acoway zbyt gono)'

25 cm' obydwie sia&i (\r'sypowa i ochronna) nacignite by]y na

wmurowanych w podog i sttfit komory gazowej ['. ' I' f racji wvkon}.wanych fobt kilkakrotnie fn2lazem si w kr'e Il, niE]dy nie b-vem wiadkiemgazowania' o jego prfebiegu dosi ocl winiw pracujcych w klematoum cflonkw tfw' 'rnmando' w 1944 roku wielokfotnie. w cfasie bytnocina tercnie , obscrwowaem transporty ludfi czekajcych na swoj kolejk clo

' potrzebn do v',ykon}.!1.ania tych sfupw, spodzi]i blachae. i wvkonalimy te dodatkow4 ochron 7 grubej siatki fabezpieL om$rbne yej sfupy wsypowe cyklonu B. Cho.lzio o to, aby znajduicy si w komorze gazowej, nie usfkodzili ich' \vpomnja nna siatka otaczaia f czterech stron sup sfucy do ws}py.lvania B' odstp siatki ochronnej od supa wsypowego m8 w}'nosi

pamitam.pod koniec 1942roku wykonalimy lusarni w dla ]I cztery supy siatko|.eo prfekroju kwadratov''ym 20 x 20 okoci m 20 cm, zakoczone u gry stokami(czubktmi) 2 wyko' 7 bi"|(i h|Jlh). sluacymi \vsypyT,'ania do cyUon.]'D.obr.1zi.'o-

j4c do wygldu komoly {azowej, pamitam, e na jei suficie byy )wane lmitacjc plysznicw' vygldu cian komory 8azowej do nie pamitam- w kaclym rafie nic byy one w11ozone kafelkami. i obofo$'ej v'rykonalimy te wszclkie c7ci metalowe do cych do komr gafowych (okucia, ftwjasy'Clrucian ochron cy si $.drzwiach oJgy twr - wziemik rednicy okolo Letrw)' oraf tzYv.. wsy sluce do ich wmuro\'anix' Pamitam, by bardzo glube, a ich futr}ny uszcfelniano filcem' Dla Potrzeb trm w}'kona1imy lus1mi take sita s}ucedo przcsiewania w ludrkich" ts. Zespl osiadczenia, 92, s.2.42' t'

119791

46 Zeznanie ss'oberstuflnJiihrera

rde| Wybr --df. Ifii7-aKleina. fumuskiego volks'

*:H*-H[:*:L".#1!'&!{ff:1 *#
kaf lkazany przez br'r'ryiki sd na. 19+5 roku !ti7ieniu -\'Tlamerr|.

*;:i:.].]:i.i .:i ''..:,j j"Tii:.sifJ' i:)::l*Jrfi'T.'t1"[,J.

lilf J];:i:;ili:l linl*l;:':s:}.-";; ::ii]".i:1ii$:; jt::i*;tr*i':''

j*tl **:t xr":}.l*

ixTli:

jii-;ii';

il**{li:ti.i:':}]**[

$i;-li**-iii;;i,;; ?:]il:'{'|.:*;T.5^**:: ;i;:':,'i.,::T.

]lxreria-!'t' i9' k 1:] dl.j. .\P\L B Zesp(.)

;*'w; *r*i.itrl ffiin"*:;:::.'.:'J"].'::::"

'.-','l;r,)::il ':-..:;' ;: ll; , , l' oncor!'l'x l'i: -.r.',," -l: toPadrl.\:t:l'!wLr.)r ;,-"1".." :15:;li il].:il"i'
",.ch

r,lispomnienio, L Reloqe, zeznonto byego wifiia A?d:ofia PiIo, greckiego yda, otlaczo. numenem obozowym 113204, cfonk^ Sonderkommendo Birkenau.
okres d{.ch lat' od stychia 1943 cJo stycznia t945 roku, by}em rony w obozie koncentracyjnym Birkenau \\' Polsce i \\,-tym czasie mnie do pracy w jednym ze znaidujcych 5i tam kremetofilr. sPali po 3000 f\\4ok B, cigu dnia' PrZcZ dwa lata, podczas ktrych zmuszanY do Pr^cy Przcz moich nazistowskich pans', occniam' ch cftelech krematoriach zostao spalon1.ch i 000 000 |sfxcunck \ - P s l 7 \ l o k I u d z k i c h 'K a d - g od n ' ' || l Z } o ) s n ' } J o B . ( c n . l . z$.iniami' ws'czas to komendantwmf f lekarzami scgresowali w na dwic grupy' Jedna skadala si z relatyTvnie zdrowycb osb : matki 7 dzicmi, kobiety $. widochej

Birkenru by}yogemczterykrematoria.z ktrych kadeby}ow

ku od 20 do J0 ]at.Druga grupa to maedzieci. ludzie starsjj kobiety

i Llloyrazem fd'te ubrania. Aby loz11'iaich niepokj' esesmani i ich' e 7ostan teraf poddani pieti' a ich odzicnie fabierze odwszenia' wwcfas to owe male dzieci. sta$Zvch meczvzn i ko. mani stlac7alj $' Wielkiej komorze' popdzajc ich i bijc kijamj. s'' takiej komorze mieciosi do 3000 ofiar. \ii(-)wcfas to z esesman\\, famyka gazoszcfelne drzlvi prowadf4ce do komo' l Z mask Przeciwgafow na fwarf-v oN!-iera male Cllfs'iczkj i wsypn,a} Clo pomicszcfenia Zabjczy qaz. Po uphnvic trzech wszyscv wewn4trz komory umierali z trLrci Eazeln, Proces masorsts'od]]yN'a si codziennic w oklesie d\'ch lat mojego po Birken1u. Komando lSonderkommando prfyp' P's'] wienis',

ni ludziom w,vrnaczonym rejdrugiejgrupy nakar]..wali do roze

ciy

przYp' p's']' Nastp

spordinnych grup nowo prfybvlych do obozu. przj'gotowy

zabitvch do krcmacji. V/ycigali oni ciaa z komory sa7owej e esesman$/ przcgldali je w poszuki\\.xniu zoNch plomb ych i biuterii' jaka mo8}a sie tam znajdo.'a' Po tym, jak t} pozbasione wsze]kich kosftownoci i fE]olono B'osy Z giw y wykolzys\'ano do produkcji materialu' z ktrego srytwa

do krematori(jw, gclzie umiesfcfano je na sbsie \. wjndzie' ta je C1o poziomu !.runtu- Tam wifie polewa ciala benzyn pra(oNal) p','c,. dn.rJzier r ie do oFnia'. Crrin Krcmarori.r

kapelusze lniePotB.icrdzone- przyp' P.s']' a 7woki trans-

b}'ychwiniw fnale mona wfmianki o polewaniu ntok z2 uoony.h na srosach spzlenisko\ch metanolem lllb ciknnj ropy naftl)wej d1a szvbszcgo zniecenia plonlieni' Jak si wy(laje'

Wrfde
ciaa w iloci po 120 na cf|ery godziny na dob na dwie zmiany i spalay godfin'' t' rdo:APMA B' ZesP} Materiay, 48' s. 187,188.

Niemcy, 1f 06 r94sl lTruLrnstein,

u ..)^*.

i"": T1 t-:^,:1'T:'j'^": niewielkich tirx" p"*".a".o aostarcrenia "'i w Birkenau nie funkqonoway' By moze gav --"t.*...lrl'
. olJer ""'v "paleniskowe PJlJ.ze' .z|onlos rez pilo hvr .*iadklem |oleaania /wlok woi]J j w h a l l P i e ( o w c 7 y n i l i t a k ' J b ! | . r l w | e L | 2 g n , c : a | ' t o l'..."..r. n'""l,'v wjlgomej Posadzce

og.i"

* krematoriach

stosowano racfej dfewno - 7-aclro$/ato

esesmana z faogi KL Arrschwitf srcbersclrarfiihfefa v.lo(\.ladimif a) Bilana' fu ntcionariusza vydf iau Polityczne ung II - Politische AbteilunO,
1942 roku w dzie niedfielny udaem si do bunkfa na Bezince prowa<lzjI^przez ogrd. widiaem wtedy, ii dewa Y.. ogrodfie pobyy lalkami i innymi fabawkami dfiecinnymi, ktre porzuciy Cieci pdfone z rampy kolejowej do gafu. w sam}fi bunkze niedzieli nie fd4ono ieszcze spali. By to lvidok srasz1i\W' Obok 7-wloki kobiet, mczyun i dzieci. U wie1u ustx by1y wykrzywiootwarte' rce i nogi rnie pokurczone. Aby fobaczv sam moment , udacm si do bunfl po raz drugi w grudniu 1!42 roku w po Zauwaylcm wwczas' i w pc*oonych o kilkadzicsit meLrw barakach winiowie .ozbicrali si, a nas|pnie byli przepdfani bunka' Bunkier ten Pomieci mg kilkaset osb. Komora gafobef okien' f drzv!'iami o elaznym okuciu' Po fapelnieniu k)mory hilfe) wsyp1,.waprzez otwI w cianie fawarto pusfki f ryklo mzu pov!'sta.aly w komorze krzyk, ktre trway do 6 ciu minuL ptzy tym' krzyki dzieci trwaly dluej ni osb doroslych

wwczas okolo 1000 Ztvlok zaliazowanych winiw, ktrych

i zafikniciu drzvl'i, speqalny podoficer ss maski s-D.c (sanr

byli wwczas lekar.e sS rnascy Unterstuffnftihrer I{lein i t]nter' czy obefstunnfuher Fischer'' Zwoki zamoIdowtnych usrrwaie z komory i palono w orwa/ch dohci na stosach C1rzewa, .wypetnjano now parti winiw' w lecie 19,{4 roku byem rwPfzy z^g^zo-J\|arn!okoo 2000 sowackich lzapewne czeskich .S') yd*, z Thercsienstadtu. oclbywao si to ju w kemato przy tym by Igelkomnrandant Kfamcf, oberaufseherin r Fritr Klein, urodzony w 1848 roku w rn. Coldea (Rumu-

P's-]- Gazo\\'anie jcdnej partji trwao okolo 20 minut' obecnymi

medyc]nv l( KL Auscrwitf odb}.s/astlb$'larach 1913 195' do Kr Bergen Belscn' Po woinie fosta skazany na kar

$]konano w g.udntu 194i rok-uw Hameln

v KL Auschwitz odb'\,al slubw larach i9l2-t945. Po wojnie kar mierci procesiew b. \IiD (w Berlinje)' strconyw lipcll w w Lipskugo Lage]hrerem w K- Dachau i komendanlem KI- Natzweilcr, zostakomendantem oboa Birkenau. Do czvm komcndantem KI

href Horst Fischel, urodf-ony w 1912 roku w Drenic. Doktor

peni poczdrowosujako adiulant komendan|a'nasrp

Josef Kramer, urodzony w 1906 roku w Monac]ljLrm.

Po wojnie s+dzony ped br}ty]'skimTr}bunalem wojskowym

50

Wfirde|

Mandl, i wielu innych oficerw ss. Gazowanie trwao wwcfas 2 minuq wszysry winiowie wt}oczeni fostali do komory gazoY.ej. Po famkniciu d.fY,'i do tq komory odnios si v/ewntlz kzyki, w ktrych zoecfono Hitlerowi, groono, ic zostan pofirszczeni pez stalina i wymyiano Ss-manom. Krzyki te ucichty w kilka minut po wsypaniu do komory cyklonu' obsugujcy krematoum oficeIowie i podoficerov/ie ss skladali na e bd t]zyfilA w tajeflrnicy wszystko' pimie specjalne ptzyrfeczetie, co widfieli' Przyfzeczenie takie widzia}em na wasne oczy. o gazowaniu ludfi w owicimiu'Brzefince wsz'.scy w obozie wiedfieli i wszyscy o 'In mwili'. 8ono rdo:APMA B' Zesp} Proces Hssa, t' 17a,s' 147'

w Lrineburgu w pierwszym procesie faogi Bersen Belsen, skazany na kaf mierci; \\'yTokwykonano w 8rudniu 1945 roku w Hameln' Urodzona w 1912 roku 9/ Miinzkirchen w ^ustrii' oberaufseherin Maa lvI-andl, Nadzorczynj w KL Ravensbck' potem nacfelna nadzorczyni w obofie kobiecym w BiJkenau' w kocu t944 rol.u przeniesiona do Kl Dachau' Po vojnie sdzona w Polsce' w krzkowskim tzw. procesie cfterdziesru przed Najwysf}m i:Ua(onj w s./niu lo4P sk?z1nan ka m'e|ci ].rybuna]em \arorlow.ym'

relacii byego wiIia Alte|a Fainzylberga, polskiego yda numerem obofow!.m 2775, czonka sonderkomm2nitrliwBirkenau.
wsyp!.wao 5i do koksowni p.fef okno i stamtd pobierany byl ia w piecach. Obecnie rekonsffuowane piece lkrernatorium I macier7j'.stym pr,p' P's-] Ini si nieco od ch, krre my\\'a]i' 1 miano$ricie koks wsyP}.wao si z sry przef specjaine znajdujce si na poziomie posadfki' \a dfiedziniec krcmatorium' $rysokim murem z betonu lub tynkowanej cegv, wioda iedna

drewniana u furtk' Byla ona usytuorvana strony baraku, tj- po od stronic szpitala ssto. ogrodzenic sigaio na urysoko stropu
Tej samej w}'sok)ci byla i b.ama' Brama i furtka byly staie Prry bramle hajdo$?l sj dzvonek e]ektrycfny, na sygna kt wychodzi otworfy. torium spalano fw]oki fmar]ych wini\\' obofu li] zwoki ych s/ komorze g^zo\,ej - ja pamitam zagafowanie okoSonderkofirmando z l]nfefinki, ktre byo Zatrudnione iu zwok nr otwart\'m powictrzu of kilka inn}.ch Zagazowa tej rozstlzcliNano rB.nie przed sPecjaln cian f desek. bya przenona i usta\\iona przed cian trupiarni komory od strony domu komendanta lub p.zeciwnej' Nlita ona okolo wysokoci i 1'5 metra szerokoci'Ponadto spalano fwloki osl) przji!'''oone wraf f gowami \t' d.eB,'nianvch skrfyniech

t...1

um byv trfy picce, kady posiada} d\,.a palcniska' Do jeCL\\s/LIzJno przc\\'eniepo trzy trupy' I J Clfe piec\'.' krematorium ] pracowalo pocztkoB'o trzech Po ' kt(irfy pelnili funkcie kapw: Miecz,vs}awMoraNa f Krare'noczenie starsz},'n \r!'stosun]<u do Clwch pozostach), iJfef Mj1czuk Z Lublina, olaf sueciuydw: ja, Mue]ler zc 7c Siowa(ji, chi] Zwany Kuzynem, wizie, ktrego na. nie pypominam' a ktry fbjeq r^zem z Dragonem w cfasie

gazowa byla we\vntrz pomalo$'ana na biao' w suficie, o ile Przypominam' b)'y dwa ohvorv do ws)py.lvania gxfu, nie natryskw' nie Prf}pomjnam sobie \\'en|v*l'rtora' Nie istnia}o od stronY domu komendanta. Komora oosiadaa natomiast owiet]enie. Jeliidzie o obecny rf l d cianYfronto\\'.ejk1ere]acjj bylvch \'inis' obon zeznaj oni o d$.ch takjch brx

52

Wybl rodel

matorium. to nic u]e!] zmianic Z t'vm. e w oknacb nic bJ{o k|xt, dr7-T!.j on sl clryba te same' Podobnie jak lamPa zawieszonl nad nimi' [','] Yr lipcLr 1943 roku krematorium I rostalo unietuchomione. \Vydawalo si nanl, e terau Zostanjern-v 7abici' Jednak cae komando prfeniesjono do Bezjnki n:l odcjnek BIld i uloko\'ano $'bloku 13' Tam bv]j ju czonko \\'ie Sonderkommanclo zatx.lnieni \\. no\vo uruchonion)ch krematoriach $. Brzezjncc' \Inic prfv(Lfiebno do pracy $. krcmatoriach I\. i \I' Nliclimy jednego Kommandofiihrera i ch samvch kap$.' Dopicro rano dovia U \ T . |' . ] n \ . ] ( ' s ' k | . ' n r n k l e | f u | n u | t i o ' c d z l c p r J ' o ! \ ' | ' \ l ' ' f | o ' . n staych Zaj \\'klematorium' n' praco\\'alim). stalc prz'v innvcb Zaj ciach. P.oces zagady $' krcmatoriach n'' i \r \\a l dx} nastpuj;}co,I-uclzie skieloNani nx miel\'chodzili do kenntofiLrm V ocl strony clrogi (krema torium IV)' PicrNsze pomiesfczenic. przcz ktrc przechoclzjli, to prZedsio. nek, Za ktrego dl7-\\.iamina pra\\.o kiero\\.ano do rofbierxlni' wsfystko to odbyrvao si rl poPiechu.\\'rdbefustannego bicia przef SS In3ns/ tak, 3by ludfionl nie cla czasu na foriento\\.anie si' co si wok nich dzicjc' \\r obsfernej rofbierelni Kolimandofiihrcl iuo]l pe]nx$'ja cza. sem do zgrornad7onvch [jcs7cze przed {.ejciemclo komory - prfyp' Ir.s.] w komorze gafoNej. fapo$.ia(lajc im kpiel i dezynfekcj. Po rozcbranilL fn!\'' biciem pepdzano ludzi z pou.rotem do przedsionka, a stantd cLo komory E.azo\'!'ej. komorze staczano 1'00 2000 ludzj: mczyzn' kol]iet v i dzieci. Po zamkniciu drz\\'i jeden z SS manv. n.s1p1.n'aprfef otq'r q'cianie bocznej (od stron-v krematorjum t\) zx\\'aocln'ch puszek cvklonu' Aby sign4 do ot\\.oru. musia on stan ne st()kr.i' otNr mie C]o]ncixncir ukonie \' dt .stron \\'ntf7a konro'. sazo$.ej' J:l pyPominam sobie.l\\e Pomiesfcfenia s}u4ce do fagafowania: due. o ktryln $'spomniacm \\1'cj. oraz mniejs7e. przeznac7one dh oko}o 200 300 osb' gclfie gaz \'pusfcfaoo pIzez drf\\'i' Komola ] azos,a mie:1 norma]n,v sufit' bya ot\nkoNana i poma]owana na l]jao. zamilst okien posiadala nrayot$'r do \\'pusuczaniagazu. \\r komoe b}'Io dlr.oje cllzwi: CLoprzedsionka i na fe\Yn]trz' Gafo\\,anic tr$'ao okoo p godzinl'' Po LlP}y-|'ie tego czlrsu oF\'ier:rno drz'i ze'ntrzne i Po pes'ietzenill, ktre z'\4o!rs'a]o krLko' $'inioNic sonderkommanda Pr7eciagnli z po\\,.rotem ki do oprnionej f odfiev rofbieralni. Tam Llkac]ano trupy u,elstwami i slopniowo palono \\' piecach. Z lofbie lni pecigano fNloki ku piecom plfef d\1'a male pomiesfcfefiie po pra\!'ej i le\'j stronie kominx. w tych pomiszcfenjach \'inio'ie. z zaNodu dent,vci' \\\1a.wa1i7L]1. metxli z sf]achetnvch. fdejmo\a'a]i cal4 biuteri i lr'rzucali do specje]nej skrz]rni u'ysokocj l mcrra z Zam}.kanpok\'a i ot$.orem do $'ruucanin' co pe\\ien cres skrrynie te rabierali esesmani do krematorium IIT, gdrie znaj do\\'ae5i przciapialnie ry-ch rzccz-v' Zajrnou'a5j wm $,.i7ie Kat7. Do kadego f otr\'of\\'Pieca u.su\alo si. na nosfach. poruszajc'vch si na

0mnEnn,leznonn
po trfv trupv' waciwje.kiedy piece zostayju .ozpalone, ,.B'.loki i go(lniami Pa]iy si!. ju same. Popi Z resftkarni koci rofbijali. py Pomocy dlewnianych tlucfkw' do koca ktrych przybita byla celen f\'ikszenia powieclmi. KJematorium V bvo famaskowane drogi prowizorychym plotem z gaefi .ofci8niq'ch micif-y pffymoco\'anvmi do drze\\' i drewnianych slupk\\.' Midzy iym a klematorium rofbierali si ludzic Lierowani na mierwtedy, 8dy iono na cfas oprni rofbieralni' Zdjcie iedno z trzech, fnanycll kcie ruchu oporu' pedsta$.iajce kobiety idce naso z fagajnjka. imy,tzn' Alex. grecki Zyd', i^ i inni, z przcdsionka prowadzcego gafowej. D\\a pozostae Zdjecia' pedstawja]'cefwloki ]ece i dolami' zostay wykonane z dr7]s"'ifesntrzn-Yclr komory lvszystke zdjcia \l,konalimyprzy pomory aparatu CLostarczoDa\'ida sfmuleY!'5kieEo' Aparat pochodzi z bagxu ofiar' by]y trzy B'o]ne klarki- Nawictlon}' fi]m fabra szmu]ewski, a apafat w p o h l l - l ( | p n l o r i L - n w r c ic h $ i l i l l e B i r o k p . r \ f . p ) | n i ( r . ie \\,.skaza tego miejsca. eniskoe'e o ogromnej chonnocihaido]-ah. si na zachd gazov.'r/ch klernatorium v w odlesoci kilku(]fiesiciu metrw' , a kadv mgl pomieciokoo 2000 z\\'ok' Zwloki ukawarstlvie clre\\na' na plfemian '.\r\,Jokimecfvzn i kob]et' gdy lepicj' Tam wnie palono fl\4oki dzieci. Do}y spa1eniskowe rwnoczenie z piecami' P.fy do}ach \\Tkopaoe bylv odpl}.wT i, jednak nie st\\.ierdzi1em, aby fbiera si $, nich tluszcz sPalay 5i w caoci' nje bya w}.posaonaw udfenia \,enq/lacji mecha. imitacje psfnicw- Imitacj'a byla .]ko w pocftkowym ludzie j pozry'v'.alii wicej jej ju nie zak}adxno' ['' 'l wydarfe N krematorium \\' owicirniu, chcia]em doda, wa' jak i lliczuk byli krwauTmi bandvttmi, ktrzy oclnoz cala be7-wzgldnoci' Ludzie Z sondelkomrnanda prrer tr{orau'enie byli zdolni do pmcy i w skutek tego Natomiast pozostali Polacy odnosili si dr; nas dobrze nawet do Morawy 'Mietek. bj si Boga, co B" robisf' w naszej obronie".

t19851
u s r a o c z e n r J ,r l r J . s . 1 / .

czeskiego yda Fragment relacii b}'ego rvinia Feliksa Rosenth.la, sondefkom' |.764.75, co']ka obozos'vm numerm ozn;cfonego budowy dow spalenisko.wych mando. Fra;ment dotyczy sposobw rv Birkenau *' 1944 rokn. poclziem '.Krcmlrtolia I l TTbvh (lo siebic Podolrne' Picl1\.sfdu4 komo komora. posixclxjtlc4 imitxcj tanl. n Lr!'It rozbierxlnia' drug Podficmn birionrora gazor''a' fasednicfo cjaafagafo\\anvch rl' Nch k.ematorjech sPxlxh ich Piece' Jednolazo\\ o \\. komorach gazo\\,lch ry.ch kte ato|iw prfecietnie po 2000 osb. fucmaiolja te posjlrde'vpo pi Pie Z..rb]jeno .4 c1\' Kaznv pjcc nlixl tr7! retoq i C]o jeclncj ntecih si!^Prfecitnie J cia}e- szczeghie' jesli b\ Li to "muzulmani' [$vglo(lzeni. r]iefwYkLe chll.lfi *'inio\'ie - przr'p' P'S'J Jeli gtfo\'xno ludzi przvb\\\'1j!cvchwprost cjaI \\ retoltech 5ie nic miecjln' x z .woLnoci'. \.jc lcs^ ch' to taka jlo w klcjnxtorillm T i II cfklon \\rfucano ot$.oixmi \\. suiicje k() lo'!!azo\\,ej' cjalx \\.v(jgane 7 komr gazo\\Tch dl\'igicn elcktI-vczn,vm,po icit .opo|74.|fcniu'(ci!^cie \1os\. \1'.\\anje Zlofi'ch fb\\. ril]Llnek eB'en tualnej bizllteii) ci4gnLim!pod piece specjaln\Jni fak\\-ionvmj iaskx zaka(leno nx szlje trlLpa i ciagn]ono Po posadZce bctonowcj' nlj. I-askY. 1uc17l' B\4v { \'pxdl(j.e nie zdaono spxli f\\,okf3raz po Zi18azo\\.i1n1ll Po ki]ku sodflnach _ na skutck tempcrltu' cixla tc puch'v i nie moni1 ch\\Ttxi4c Zx Icc ich br}o ci,1gnnmi ]askami' cixla takie przenosiljrn,v i no81. Kjed\ piel.\'sf\ raz przfszed]cm do kremxtofium I. \\'idfixcm tozgr7ane phtv Lr]xsfxnc.ktle p\kn\\'a! kenav kolninoNc odpros.xclfljCe c|yn) bo spelanla cjxl fu\\ano bardzo nie\l'iele pelia, bo \\' Ioku spalxnjx tlrrsfcz 7 cj3l podsl ca Palenic. ] i II doforo\\.nli nes na]czcciejol]c|k:l Podcf2s Prxc! \1.krellxtoriu po, mnjcj l]\']o \\' fi ch krcmat()riadl ss'mann' ze s zgleclrr nx Zemknity i 7 Ze\\'natlf lnocno strzconv tcren. Y: .lrugiej poloNie 19'ii roku Przenicsiono mnle clo PrncY $ krcmatorium T\.' I'.'] Znljcb\\'ahsi niln t|f\ konrorv gazorvc rn'vch rofml-.r' r\'j jcdna salx rozbicralnie' clklon \rfucano C1okon| gtLzowvch pcz okienkl. 1 nie \\ rzutninmi od stlonv poluclnio\ej rego kremat()riun Znajdo\\xh- si.. c]\':1\\.ejci:r' Jcdno .lo Prfe(lsionk1Llozbierelni. a drugie pr4. hali piec\\'. Dr;lna izbuclr nku klematonjncgo fejmowa]a kancclirix SS maskl, urnFx]ki i ustP} ' \\. t\ krenatoriun mial s\\'oje biuro sze| klcmat()ris' n;1 ktn'Po tercnach krematonjn\.clr jcC]Zil molo H1uptscharfr:]hrer.]lo]l. cvklLr. pmcv \\' ]\. krcmxtorjum cbzr ss b\'t silniejs7} ni !v krernx|orlach 1)r7'v ] i I]' Blj7sz,vc]rinlbnnacii o pjccach n- klen]xtorlum nie 1no8 uclzic|i,

L RelorP,
a ludfi gafowan,\'ch s, t}'m krematorium spalano na stosach' Prfy ja placowaem' o ilc pamitam, piece IV krematorium spalay ciaa Zmarychw oboziesi w krcmatoriach odb}.$,aa na dwie fmiany po 12 go(ifin' Dh]gi p.ry spalaniu cia dostarcfonych 7 komr fatrudniony b\'.cm ktre spalano na pobliskich slosach' dre{.na slucego do rozpalania stosq. znajdowa sj w Po na ktry skadano gafie' a potcm \\,a.st\t' cia kobiecych (la paliy). Na v'.arst\v cjal kobierych kadziono Zne nieco dewa a potcm ciaa lr''cfyz.'. Po obu stronach slosu znaj(lowaly si ' ktrymi sph-wa do fbiomjka tlusfcf palcych sl cial' uy.9vano podsvcaDia paleflia, szcze8lnie \\'okrcsie dni do 'Jeli w czasie "budowania' stosu ogiosfono a]a]ln ]otnicfv' to musielimy okry gaziami ciala fagazo$.anychiku 1944 roku braem udfial w Zniszczeniu krematorium Brfefince' Podpalilimy ka naszej wczesnej "s,vpialni'rnjesfw dawnej lofbieralni. wszyscy rfuci]imy si do ucieczki - fa . Befporednio po rym v'-1?adku przcniesiono nas do barakw, dawniei mieszkallmy,to jest na odcinek BIId. Pozosta}ych przy

lesie. Budujc stos. uk1adanonajpier\r'pe\\'negorodzaju pomost

strzcla'Z o0 winiwprbujcychucicczki' fostab okoo przy wierceniudriurw uzbrojeniubctononym kremeloki, ktre przygotowano u' ten sposb do \v-vsaclzenia'

iu 1945 roku dowiedzielimY si, c mamy by w}'lviefieni ewakuacyjnym' wiedziaiem' e dla sonderkommanda .trans fiikwido$.xnie' Podczas jednego apelu wiecforncEo, 8c1y f transport winiw do Mauthausen, skor7-}taem panu' irJ zamlesz^Iri^ i \\,ra7' 7' tyr.J transportem \\'ysfedem obofu owicim, skd 18 stycznia 1945 roku \1faz z m 'l.rasa ewakuacyjna trans ziono nas do Mauausenprzez Jastbie' w obofie Mauthausen Prfebywxlimy i tam w czasie jednego z apeli pytano winiw, cfy kommando z owicimia. Bytem przekonany, e skoro nie mai adn-vch dokumcnt\r!' stwierdzaicych ten fakt' Nie Mauthausen prfeniesiono nas do obozu Gusen Il. gdrle

1945 roku os$'obodrili nas Amerykanie".

t' zesp} owiadczenia' 9, k' 1212'7243'

119591

- Kremato.ia w Birkenau po unieruchomicniu siarego kremalo_ macieystym czsto na4'$,ano wedle numeracji od I do ]V.

Fragent rkopisu zalmena l-ewentala, polkiego i}'da, czonka son. v. pobliu fuin kfematorium Rkopis odnaleono derkommando. roku (cf dokumentu iest led' m Ir'Biakenau rr' padzierniku 1962 wie cz}-telna, poflie.R'a zostaa sil' e uszkodzona przez wo). 'l,''l Sondelkommando pdzio |'''] lnie sposb b\.o]\\\'\\'jn4si Z tcgo. resft ludri |' '] dyf grofii] kula 7a samo obej.fcnie si |'''l zxpedzono bareku?] do bunkra. E]dzjeich Zegazoleno' Slrcha ll1-lo takic sanle [' ''] j krz|ki j.k \\'nocr'. Takze tmgicznl_ j stmsznl_b\{ tcn $i.k)k, kiedv - jak si ok.Za}o pote l'.'] ci sami ludzie. ktrz].musjeli \\'vci.}!ixZwloli e i|]e p3lil i,,.] |o kaz1o sie do]n\la, mleLi oni \\,barekxch s\\Tch je.len ojc:l. innv on i cLzieci' Jak si Potenl nejb]isz}ch.s\'oje rodfin\.: okazaltl. po P|^stpicniu .lo robo.. kad1.rofpo7nt'.l s\\'oj.4rodz]n, Do no$'o ut\orzonego \\ n.ln clnitL komendx ul4crono bowicm ludri. j ktrzv doPielo co prz\'bi]i do obofu \\r'af f tnnsportenr zl'r..tzzlpdzono jch do ltej lobon]' \\.ten sposb fosua zgadzonx ciranxsfa gmintt' crle skrrpikof}C]o\'skie f nesze3o miasia' nxsi kochani rod7ice. onY, dfieci. siostn' i brxclx' \ bv]o to ]0 gludnia 19.i2 r. Pno $. noc\, orxf nlslp si krzvki |' '] Z.1czelo t','] krf\kj t. ]'obozie I'.'] b\lo jesfcfe s\.rllr poloNa [z nich] f l, kkira nie molila rgineli. robic'ciszej t...1Ludzic 1...1 si pomieci \\ bunkrach ['. ]' sieclziaantgo\\. clr.en'nianl'ch berakech. si srogi mrf l'''l Pr7\'sILlchi.-JIi kr^'kom i \\.olxniom ch. klrzy jczeLi. lfraeLu' |','], 1gdl.fginLi, 7robilo si |'''] z okrzr'kien n3 ustach "suchaj j czeka]i u kolejcc na tlagiczn4 mjer. jcfc cicho, Ci |ntstPnj] siedzjcli j krzvcfac' \ tvmcZasem p!sz}o osla\\'ione sonclcrkommanclo i oplnia' o bunkrv l.'.l. odniesiono f$loki 800 m|etr\\.1clalcj tam Ifucano ]e n3 stos. gclfic ponlj ju ludzie Lfagazo ani] $.czoraj i p'7ed\\czo.a]' pocLczxs gcl'vrlni. I ,'J fbloclniae ci |'''J t okropn robot, od\\,oclu.uj L'''] sernochocltmi l'''] do laskll. gdZie \sfvsikich ucano jak Zic]nnixki Z B'o7u i plfv |pomocv]|'''] jecha]i$ famknit\.chsamochodach ['''| zcchce I.''| benclvci t''.] miedf\'narodou1 [ch?l lpomoc\ l lekakiej dLa chorych luclzi |' '.] bnn(lvci t' '. ] q']ko c1lazdronr.ch zgoa no.maln-Ych [' ' ' ] dla nofmaln'vch ss-n ni l .'] do gazu [','] cLoZa8xfo\venie'', mlodvch |'.'] mier'
sonderho,t1ndnda' a\,icnn ^,]|a: \v|dkasz"tnrcj zbrcr|ni }atatl.i tL'ii}1i1t,' 197i' s, L9'

l-Relocie, l1l5pomnienio, reznonio relacii Hnryka Mandelbauma" polskiego yda. oznacza.

|8 |970. cz}ool(a sonderko.Dnaodo'

Drrmerm obozow}m

cm u\'vanvm do spalania \\'doach cia l dzi fagafo.anvch ch gazo$.,.ch Kiematorium V orar rozstrzelanvch na jcgo rerenie przede \\'szystkim dr'e||fio ora7' LIuszcz ze fu'lok Jcli cho.lfi o drew na tcren kreInatoum przv\}oono je samochodxnli cialow1.mi' gazie o rnym przeklojr! onf grubsze pod]une kLoce' f)fj nje I'stanic okreliich dlugocii gruboci' Jednake .le$'o prfenosj. py cz'vm nie moso by ono zb}.t ClLrgie, rl:rB'ct biorc s]I fiz}.ch4. jak cl}'sPono\'ali \\,ienioB.iesonclerkomrnand.J do cjkiej pracy specjrlnie pod rr'zgldem pre(L\'spo7vcjififvcf-

..1

momencie pla8n podkreli,ie samo rzucanie cix na stos take tatN,},mzadaniem' Szczeglnie n' przr paclku cia osb tszych do c]ofu osobr' o \viksfei posturfe utrudnia fakt. e njea|wo jc d!\''jkami) uchTq'ci ciao tak' abv odpowicclnio silnic je - v.ane b}4o take aby cialo uconc na stos upado w miare na ' \{''Przecil.nvm p'padku nastponao nIko cfcio\'e f$.i musie]jmy perzuca txkie niedopalone srcztki fx pomoc ssiedniego dou' Y\' ktrym akurat pali sie ogie, odnonie lanil Pragn z^znaczy' 'enaiszybciej spalaa si !]lo\\'a' rce korpusu si z!!'glaa. \l clobr sprarr mona po\\'icdzie, qridochy jako jfory ognia' pokazy\\'a si t}ko w pr,vpa(1ku' ciala w}.dob\'.i\''al tfuszcf, eq n tualnie czlonko$''ie son si polev''all slos tuszcfem. \a kocach .lou' ZnajdoNay si bienja, w kirych Eilomadzit si niecloPa]ony t|ns7z' z^ Pa.

i polewano nim stos. Dfiki temu podq.ano ogie' Niemniej I kemacji B'' doach oceniam jako bardzo P1vnritt-Wny.a nas'et y, ponie\\'ai lfryanie b}.o \\.ida,e proccs spalania hamobrak dobre8o dostpu po\\''ietlzaod sPodll stosu' .lilnEze wiclk4 t]csi mas' widok by prfenajcv i nie sposb jego $Tg]du. alc take pot\]ornego s\\,dutoB'a}'sflcelaniu' f,ta postaY\'ionemi p!tnie czy dre$.no u}.B'ancClo ch byo tfw. drewnem ],icfnym ['' '], prt8nc\\,vjani. e sobic dfi Przypomnie. \Viem. e C]rze\\'o takie spllesi i gn.atowniej $ydfielajc przv l,vm jednocfenic wvsz ale iednofnacznie nie potrafi tego dzist\\,.ierc1zi' \lionych mi archiwalnych fotografii Lrkazujacvch rui III \\' Bruezince. pragn R.!'jan'. przedmiot $.idocfny e fiach lo istotnie sito Clo przesie\\,ania popio\\'' Jedno

, z ktrych b1vuykonanc pro\izoryczne cze)xki, nabierano

58

Wybrdel

e cfenic pragn zaLnacz:,-- ro7bijajac koci na clrobne cfs|ki. przesje' ocfka' sita te je l,eLim-Y prze7 tlf} sita. a kade f nich miaio inn \\.ieLko bYa metalo\tL siatka' rykonane bvl'v z dren'nianej l'xnl\'' na ktrej fozpitx jak mialy kry'sztaty Zac]anie nxsze Pole!.ao na ro7bicill kociC]orednic,v. kocj Ul.\!'alrso]i wa|zonci. 1)o samcgo krusuenia nieclopalon-vch c7c1 spodem obi|vn nlet1len]' Po kolkorr z uchrr-trmi or:rz C]re\\.nianvch m'v prostu normaln-r.drc\\.nian} kolek bardzo sz1.bko prz-v takicj plac'v b'v si .jera' ' L2o0.i] t. rdlo: ^PIL l]' Zcsp o\\iedczenia' ]60' s 1i1. odstps6\'' niEict\' od Zagazo\\anrch bv}o regLl' ktfej nie l],v}o ,,strz,venic \\' nxslcpuj4c\ sposb' Po fakocfeniu gltfos'..rnix ot oLlb'\\'ao sie ftr \\'jefllno komor gazo\a i plz\stcpo\ano do \\l.clagxnia z 4ok' Jelibyo cisn!^]j 1\ jcdn4 cfq 5i m]ejscc$. komorzc. Iudfic. 8d\ b\'otfoch ]Llnicj. C]o \'ejci(x\-1.ch komory gxfo\ej - przyp pomieszcfenil fprz-! Clrz\iach P.S']- \1\\.c7asPe\\'aznie jeden \\.izjeSonderkonlmando pr.zvstpowal tam na miejscu do obcinania \\o5$..szo to bafdzo szvbko. ponie\\'a nie bvlo Io strryenic ffje6kie, t\ lko ^1czajne obcintniedLlgich s'osw' Po obcjciu Nch \ los\\' \\ izje odrzucal je nn jcdno ntcjsce i strzvs} nastpne zn,loki- Przc.iLnic br'h to \\1os,vkobiecc. ale fda:rlo si. e mia| dluisze $ los'!'' to te czasami je obcinxno' PIac t g.ly m!^cryZna rtiniorr ic prz! clfieleni do niej aku|at Clane8o dnia, nie byo rt'vkon1.rt'ali sPecja]nego prry(l7jafu' s' tej sprx$'ie jakie!.o komory' fe z{1ok pr4goto\\nT\'ano 1zecz\. Pa zagaza' Po oplnjcniu n'ani'ch do zabranla plfez .ini\. z komanda tzu'' Kllnxdr.' Z rozbieralni $'iksze czciodzleY |ofklidano je, uknkrernxton'jncj zabielano jakie C]ano Clo nich te R]osv. \\ iic je nastpnie ' Iak]e P'InitF,ne palrun kj' Zxbicra]i te \\ os\.\ienio\\ie ze \\'spomnianc8o \\'czcniejkornancl3 .Kanada" ftfem 7 fesft r7ecf '\-'\a teIenie krcmntorkju. nigd'v nje cfyci]im\'t\ch $.los\\ nigd\ tez nie \\.!.ciganof nich np' spinek |czyn]ono Io N'Ilall3zvnie $1os\'nx tcrenie b.8albernj p)'ul. Legion$' Pr7jrp' P's.]' Njgclv ich take nje ma!.a7'no\\ ano' Kadorafowo Po Zlik\:\'1do*.a' nju transPol1u fabicr..rno jc 7' Teszl rfecz\j pozostala po zagazon'an-vclr' w przvp'rdku mniejsrvch grup luclzi dostarczonl.ch do liksicLacii na teren krelnatorin' i rozstrze]i\ an\'ch f karabinka malokati1lrorr'ego,fwokj bef porednio fabierano Clo palenia i \\1os.)s-z nich nie obcinano,.'
rdl(): .\P\]^ B, Zespl Ojzdcfenia' |' 13i. s 2]l'

t19971

|.R|od slomnienio, zeznonl!

felacji byego wiaia obozo*-'.tn 2718. Michata Kuli Polaka' oznrcfonego
pielwsfego

astPne gazowania odb}'way 5i w komoe krematorium

pobliu wentylatora, fawafiopuszki gazowei do bunkl' z zahnsta _ lgabinetudentystycznego pyp. P-s.]szpitalass widfialem, e obok tni rozsypane byty kamyki koloru seledynowo-niebicskawego, wiel faso]i'Ludfi przeznacfonyci do gazowaniaspdzano wieczorem po
ped wejcie do kJematorium. Podwrko to bylo otoczone wysokim z pb't cementowych' A na b]oki nasfe dochodziy do nas stamtd . slysfe]imy rwnie stz^y dochodzce f L^mtei sLrony' Gazowaflie

obserwowalem osobicic ze schodw daq'nego bloku 4 (12 wedlug ' numeracji) przez luk midzy oboma budynkami admjnistracyjnymi, Hesslef wrzuca prZef kominki sterczce ponad kopiec krematofium

em gafowania w tym k]:ematoumby Hcssler]. |Hssler - przyp.

torium, tyiko jak ju wspornniano wyvieziono je w kierunku Bfze' i tam pogebano q'Iziemi',
APMA B, ZeJro] Pfoces HssJ' t' 11, ' 109.

si w tym czasie bez pr7-etw. ' Zydv/, Polakw ^r'1cf'kw prfyp' P.s'l wybieranych fe h w sierpniu 1941 roku w

Gazowano w iym czasie jecw i muzumanw |wychudzonych szpltala- Zwok chorych i Rosjan bunlcrachbloku 11 nie spalono

11945)

zewntnych v sonicyk. Gliwic i $' Midrybrodziu Bja1skim (Sola podoficcrem rapoowym (Bapportfiihrer), kierownikiem biura za '
(^rbejtseinsatliihre.)'

ur'nfiihre' Franf Hssler' urodzony 9/ 190 foku w m' obefdorf, slu Kl Auschwitz p.awie przez c czas jego istnienia By}: kierownikiem

obozu macieystego' v 1942 roku w jego rkach spocz}.wa nad organizacj procesu zagady w i domku' "biaym' 'czenlonym ycznych komorach gazovych w Birkenau). \v 1944 roku peniesio do KL Mittelbau Dom, 2 nastpnie do t{r Bergen Belsen' stracony po w Lnneburgu w grudoiu 1945 roku w wizieniu w Hameln'

kiefownjkiem

obozu kobiccgo w Birkenau

60

Wybrdel

z fzlnani^ b}.ego .tvinia sz.lamy Dragona, polskiego yda, oz'na. 80359, czonka sonderkomrnando obozow}'m numereln cfonego w Birkenau. ko]ej4 s transporcle liczacvrn .2500ZvC]r!.rf .'Do owjciJniaPr7-\1l-vlem ncj Pci i \\.ieku f gctta \' trllx\\ic \\' clniu 7 grudnja 19.12roltu' t' ' '] W clnju 9 g .lnix 19'i2 foklr \\ iccTorem przvbv do bl()ku 1'1 Moll. p's'l. Mo]L P]es[8e]. P3lirtzlsch o|a7 .\rbeitseinsalf }Iiku l\,Iikusf pr7tr.P, c o!''iadcf,vl. dokona \\'vboru robotnikq- do fabnki gumY, kxclv z nas po(lchodzi| do nie8o' il(]L] p\tl 5i go o Za\.c]. pfz,Vgldalmu si, gdY LlyI plfefnacza 8o .lo tej grupl.. klra u'edlLlg ich ()\\'iac1cfenia si]ny i zdro\\-1.' mjxln i.1o pr ac-r's. fabn.-e gumf Ja i mj bra| Poclalinlv,e jestem-v tc cto tej formos'anej i znn.o.lo\'\'mi kr.1\\.carnl prze.-n^czenizoslalim.v jclio to!\ arz\.sz} grup\'' Rano dnia nastpnego, ti. \!.\\'czas prfcf ]lolla i \\'C]niu 10 grucLnia 19.i2 foku. jui po lruszenju \\,szvstkich kom3nd do pracv' prz,r'b-vlclo bloku 14 }Iol] j zakomcnde|o\.a:.son(lerkommando lim\ sic. 7e nale,vmv .lo jakic8o Sondcrkornraus'' Z tego Clowie(]Zje manda. a nje do komanda ptzc7.nacfot\c9o clo fab'kj gum\'' Nje fda Nalim}'sobic 5pra\\1. co to jest o\'o Sonclerkorlmanclo. poniewa nikt \t rofka7 \lolla \1.Tst4pilimy nlm tcso nie N}'jani' Przed bk'r. gclzie \\'d\\,clr srupach po L00 otocf,vlj nes ss'mani i \\\.pro\adfj1i poza obz do ]Lrclzi'fxPloNedzono nrs lasll. gdzic stala muro$.ana chlup:l Pokryta tZB'' bjlly cl(nnck komore gazon'a \\ Birkenall strfecl slonjan4 ldruga - prz' P'S']' okna mixllfalnuro\.ane. Na dr7'Niach pro\'adf4c'vch do blxsfana tal]llcfka z napisem .Hochspan. \\tltl'Zatego C]onu Pr7]'bite b.\.a ycix' nung Lcbcnsgefahr" l"\Yvsokie napicie - niebczPieczestwo Lltrat'v metr\\' od o$.ego dun](u stxly pr7YP' P's']' \: od]eglociokoo 3Cg0 clrr.ablral<i Z des a' Po drugiej stronie domu znajdowa,vsj cftery do}v o Rnmixmch 30 metr\\ dusoci.l metr\\. sfeIokoci i J mchT glbo Brzclii n(h dokiN btI]'osmalone i opalone. t:stawiono nas prucc1 ioci' nam. e bclzlemv tu pl.lrcowlrp|7' domem, przr'llll \1o]1 i o\\'fuClcz\' Pa]cniu ludfj s!ar\'ch i 7a\ szon\.ch. e m}' sxmi dostanicm1. ie'L]clzjemy Clo na noc oclproB'rdzani lagru i musnn} pr3co\\'a.bo jxk nic. to ci, ktrz-v chciclj preco$'ll bed bici i na takich jcsr kij 1Ps}' Eskoltujc\' nic L]Cl nas ss mani mieli rfcc7'icie p5\.' \astpnic rofcLfie]inxs nx ki]ka grup' jxk si Jx :jam prz-vdzjelon-vfosta}em \\.raz 7 11 innvmi do grupy. ktIa, z$bki z o\\'ego Clomku. wsfvstk]ch 12 miaa pniej okafao. \\,\.cj4ga tc u]rlxno n3s $. rnxski i podpronaclzono pod clrz\\.idomku' xIol] oN\''olf-v d\\.j i$.\\'cfas Clopiero fobac1imv. c 'c]omll tvm lc4 nagie zs'okj ludfi rnego \ieku j |nej plci. uo1l po]cci nam \\'\'nosi te z\\'loki f \\rnt|zxClunLLna PoCl!\'rZc pl7ed d\\'i' Zaczlim' to robi $'tcn spo\\. sb. fc jcdne Z$]oki \\')'nosilim\ cfterech' Zi.to$'alo &) trlol]a' fakasa \\-1'|Zucilf\\'oki Pef drz\l-i na podn'rze' Gcl'v mnno tej saln rekarrl.i jego lckcji o'i,]Clcf\lim\'. m}'tak nie potrafimy lobi. prz,vdzielinas e

pracy po dwch. Gdy zv'.oki jU lcay na podwrzu, dentysta, ktremu ss.mann, wvrywa f-by,fryzje. pilnow-Jny pcz ss mtna strzygi
, a nastpflie druga grupa fabierala zwoki na qzkl (rollwagen). to wzkj umiesfczone na wskich sfynach, ktre prcwadzjly ai nad j dokjw' s'.ny te prfebiega]-v midzy dwoma dolami. Inna grupa by}a przygotowaniem dou do spalenia zvr'ok. \a dnie ukadaflo d)ugir drzcwo. n s|pniecoraz LLobnijsz klf). J i\ kon( U na galfie. Dalsza grupa odbieraa Zlvoki p-ylviezione wfk1mi nad C]ow i $.rzucaa ie do dow. Gdy iu wsfystkic zwoki f domku dow pet.ansportov,/ano, Moll polewa te fwloki w czterech rogacl] t1^t1, zap^La| kauczukowy grzebie i wuca go na miejsce polane ' wybucha ogie i fwloki palib/ si. w cfasie zapalania przef Mo1la stalimy pfzed domem i obserwowalimy to dokadnie. Po wynicsieniu kich zwok z domu, musielimy go dokaclnie wyczyci' fm}.wali. podog vl'od, posypy.9va]i flastpnie t.ocinami i bielili ciany'Dom j

by} wewntfz podfielony ciankami poprzecznymi na cztery komory'

' w ktrej pomieci mona byo rofebranych

f^wyiofle prfyP' P's.]' Do pierwszej komory, tej naju'ikszej, byty murfe C]wa okienka' Ty dalsze miay po jednym okienku. okienka te zamykane na dre$''niane dwicfki- Do kadei komorY plowadzio ne wcicie' \a drz$'iach wejciowych wisiaa tablicfka, o ktrej

si 7o0' w trzeciej400,a w czwartei200_250 osb lsfacunki hacz

1200 osb, w drugiej

ten by widochy tylko wwczas, kiedy dr^vi wcjciowe byy za ' Gdy dwi byy otwarte, n2pisu tego wida nie bvo, a wida bylo iast napis drugi "fum Baden". z^g^fowani' 7nalazszysi w komorze, i drugi napis umjeszcfony na drzwiach vr'yjciowych komory' Byl z napis .ZuI Dezinfektion". z^ dl?s]ia|ni, na ktrych u,idnia ten ostatni ' ocfy.lvicie adnej dczynfekc'i nie byo, bo byy to dwj wyiciowe , ktrymi wycigalimyzr'okina podwrze' Kada komom miaa e dwi wejciowe' opisan peze mnie komor narysowa dokladna podstas'ie moich fefna in. Nosal Z owicimia. Komor t nafybunkrem nr 2' oPtcz niej istnia]a bowiem v/ odlegociokoo p druga komora oznaczona iako bunkicr nr 1. By to rwnie dom ny, sk}adasi jednak tylko z dwch komr, ktrc razem miecily j anieli dwa tysice rofebm.ych lud.zi [szacunek fnacznic Zawyony w pobliu bunkJa 1 stala stodlka i dwa balaki' Dov znaidowaY si Claleko [!|'porwnaniu z bunkrem 2' okolo 200 metr$/ przyp' I tu prowadrih Llo ni\ h szyny pod worki. wiecforem piel\,sfego dnia po ukoczeniu pracy odprowadzeni fostado oboztr' Nie umieszczono nas jednak w b1oku 14, Z ktIego w}.ru-

poprrednio wspomnialem,z napisem"Hochspannung lebensgefahr,.

' P's']' Komory te mia}ytylko dwi wejciowe po jednym okien i

do pracy, tylko w bloku nr 2 [w obofie mskim s'' Birkenau B]b

62
'pvp'

Wybr|de|

P'S']. \e blok tcn po$'.cile r\!.nic drrrga glrrpa. ktra, jak si okazao, \\ q'm .lniu prn.o\?la pr^'bunkrze nr 1' B\.l to blok zxrnknit} i otocfon-' \\' oclrnienill od innfch blokl' muren' \ie r\olno nam Dyio komunikoNl1 sj z \\'iniamiz inncgo bloku. Do gaZo\anja ]uc]zi nje \1rLrszalo pche komtn(lo'odbvwx}o si ono $ przeB,.Jfr,rjc nocv' \\\bicrano \\.cfas '. neszego komxnda okob 20 ktr4.. P} tcj Prac\'pomagali. \\: Zasxdzje bo\\.ic]n gezo$'anie \\,.ini\'. p|fepro$'rdfeli san]i Ss mani' odb\ \'ao si to \\. ien sposlr: lu(lfi dowo i.'no po.l barakl samochocllnj. uv pr^dficleni do pom()cv l]om|1salimv cho''m fciZ samochocllr i rofebra si u. barxku' \vsz\'sc}.przl'E'ieficni roZbiel3lj 5i bo\\,jem barakach' B2raki i przestrfe mieclzv bamkarnj u konro.,1 .'ioc'o''e bl'h' prfcf ss man z psami' Rofebrani ludfie sfLi na8o f btlak\ clo kofuon'' sS o\ c\. stojcv pr7' drz\\.jxclr \\.cjci()nYclr pogeniali ich palkami. Gch kornora brla pclna ludzl' SS o$'c,v zamjkali Rottenftihrero$'i Schcinirzru.i. a \{engcle.J poleca s\\'ojemu acliL}tanto\\'i metfo!!'i IozPoc'na !]xfo\\.anie' \\1'raal si on .s.hcjnnetz mxclr dn jef fcltj8'' schcinmetf \\Tjmowa\\'\\.c7as auta cfcna'oneEio krfva. ktrc do zxgxfo\'"ania' chalr; za kazclvm transportem \\'ini\\.plzeznacfon\.ch n' zaklada nrask' ot$'iere prfy pomocv pus7ke gazu, mlot j sPecjaln.\. noa i rn}ota puszk' s'svp}rr'a} jej Za\-arto Przef okienko do konrory' n i n]ask odnosi} do xute. Nastpnie 7am\'ka okienko. puszk. mot. rutriio nazr''r'ali miec]zv sob .sankcr,' sam \\'iebkrohie slyszalem. jak N'lcngele p),r:rlLdiutantx del' Sanker da?' f.czv jcst ju S.rnka?" prz}'p' "is P,S'J Po s1.konaniu t\'ch cz!'nnoci\lengele Blaz Z:tdiutantem odjefdelj 'rutcm sxnitamvn. a oas odpro$ndrano do bloku Nic \\jem' jak b-vlo na pocztku. a]c pflicj po fakocfeniu txkieElo a z\\.xsfcfa prfy barakach. !]:uo\\'xnixnocne . o Pozostx\\.ah.pr^. bunkrze. strac sS' ZclarzaIo si bo\\'iem. e gd' buflkicr taki pozostawixno do rane zbami, ktre \\.raz f jnnynl \\:1.kradano skrzLnie fe Zot-vmi bez stl11\', rfccfLmipo ZiLgafo.xn\ ch prfecho\]1\'ano n. barakach' 7,\\aki za : ,|zo wanvch lcxlv rr. llunkrzc do ran:L.ai nadesfo komando. ktrc clokona' 1o jch sPaLcnia' Prfel]ieg palenia b\' taki sam' jak oPisen!'Przefc mnie n piernizvm clniu rnel prac-a\\ bunkrrc nr 2. Rzecz] poTostnle w bamkxch pozagezo*'anvch zabiefao nastpnego C]niaspecjalne koman.lo, sortoI\''e lo je i odt\'ozilo do Effcktenkajnmer $'o\\icimlu LtZu''KanxcLt I plz.vP' .18godfin P'S ], Do]v oPrfnia]irn\ Z poPiou prze\\'anieC]opielo w okolo si lesftli kocj,$'ida b,v]o Po sPa]enilt' \: popioach t\'ch fnajdo\\'th. popi nx bcg.lo]u, czeszkj. ko]:rna.kocidlu!.jc' opatami \\ ,1'rzucali]n,v frjcclxh' .uta. na ktre popioh. ]adou'ano i uw.oono clo so\.' P|f,v w-\'. f:ltruclnixni' Oclb-v a.lowv\'aniu popiolu f aut Prf} so]e bv]imvl(-)\\'nie
'r \i'atpli\\'c, raczej \! t!!n okresie b\l k) innr lckarz ss

, fezn0nm
pod kontrol ss man\\.. Przestlzc nridzy autem sie to ocf\'.wicie plandekami tek, ab,viadne rcsztki popjou nie musiclimyZaciela !. na zicmi. PolccaLi nam Ss mani tak \\Tzuca poPil do \\'ody, aby m Pop}.n dllej j nie osadzal si na dnie' Po $.}'l.dou'aniu wozu \'aljmv proch f plan(lek do \\'ody i cac miejsce \\l.adunku Zamil' dok:Ldniemiotami. i fagafou'an-vch fnajdou'atimypo ot\.\'alciukomor\ prze$'anie :cjach lef4c,vch' Gdv b-vo duo stoczon\'ch.lcah.jedne na drugich' jedno o dlugie. niekiedv \\, pofycjach stojc-\'ch pochy]on'vrn tuZ v' bardzo wielu N]'paclkach widziacm na ustxch za8azowtn,vch pian' $r komorze po jej ot\!'arciu 4o bardzo gorlco j cfu byo 'e Z naklejk koloru he8o. Takie sane jakich pniej uvwano ludzi przyrium. Y' obu bunkrach garolvano przcdc \\_sz,vstkirn transpoftami z Po]ski. a poza ]n tnnsPor' ]-ifi\.in\\'.I)fancuzN z l-it\\r},Francji przyp' P's.l j 7,ld\\'f Beflina- Bunkier nr 1 r() calko\\,'iciejeszcze !v' 19/i1 .oku. Po qbuclorvaniu w Brrezincc um nrz\\.anego 2. rozebrano r\\ nie baraki prz)' bunkrze nr nr no dol\ . \rrn L'. n\ier pozoslJl lcdl; r "z do (on' I po Jl||l-.,. uruchomiony fostal Pono\\'nie do gafowania vdw wliicrskich przyp' P's']' wybudo\\,ano N\\'czas non'e baraki 19'11 roku doh, Praco$.ano \\''$'czas prf-v rym bunkrfe na dvie sfychB, n i nocn- Ja osoL]icie tam p.acowaem' Zdeje si. d$'e dni' te .zasi. \)(lnh\$"1i.-n\ z$ Inl-iz k,imur r,unkr. n nr' dlu6i .z.r' 1.o iu !.3zowania i CLlategotc zdarzao si, 7e gdY \\.eszlimy.lo trup3 za rce sysfeljmyjesfcze jki. ^\'xsfcfa gd)' fapalim,v z komon. \Y pcwnym \\'-Tpadku zna]eliny\l. komorze }Tve Za$ini"^te bYb ono cako\{icic w poduszk' Podus7k rawjnita p iel ero$kJ dzrc,kr Po ro,,t\iniF,iu oJu.z\i o\../rlu .ie r. to Era ocfv otwalte 1 lobi u''raenie}vego' Zanie]im'v dziccko k ii'lollo\.i mcldujc mu, e d7iecko jest \.e' N'IollZabrai obcascm na k, fanisl na beg dolu polo.vna zicmi. stani]j] pnie rzucildo ognie' \ri.lfialem na \\4asneoczv cat scen e $. chwilj. sdy Nloll stanna sz\'i .lfiecka, rusfalo ono
lq rJ roL(- prl.nicrrFn zo.ral,imr / oho/L koh -1, g^ Jr,,a n n ' I o s | . t l k o p I Z \ ' i m n i ( ' P t ] t / | ' iF | / o s \\t)

mcfyfn peniesiono wwczas f odcinka BIb, ktry odtCi i obofu kobiecego - prfvp' P'S.] do obozu BIId i umicszcze' n1'u'' bloku 13. a nastpnje s/ bloku 11' Jakow jesieni tego ratuclniono mnie pono\\'nie rv Sonderkommendo. \i' prze prac prfv bunkrach fatludniony b}.em$. bbruchkomnlxnie pracujcvm pr7-v $-\-bulfaniu dom\. polskiclr ro]nik\., lono Z okolic obozu w latach 1940'1941. Jak si l'dxje,

64

rdel Wybfi

do faktvc7nie cfonkiem sonderkommando. lecz n:rlex Dragon naclai L]-\.1 gruPy. kR')r s}.s\}2no ciez..rTNkami do zdob-vci..| d1e\\.na roz|rirkoweprz}p. l,'s']' lio pozvski\\leneElo z o\\1'clr czcio$o zbufzon-vch domw l9/l4 Z^trudnilno nas Praco\\.1emp\' krematorium nr \r. A do maj:t t1m \\'oE]Idkach, PrZr rabaniu drc\\,na. z$.oeniu koksu, Ponicwa piecc kremato Llm nr \i nic b},k jesfcze \\-$.czas cfi;noe [tzn' doczsto uleliay a\\.arjonr,czciejnj piece kematoriu' tI i lll. kt.e mjah inn konstrukcj prz.vP. P's']' Lruclromjono to krcma|o|ium dopiero w maju gdv nxdchodzi faczv transPort} !d\\. \\.gierskich' Prac w kre. 194.1, matorjum kiero\\.al tr'loll \\.Tkon.J'cjego rozkaf\\.by fJohennes] Golger Kommxnclofl]hler. C]rtlgimKommandofuIuerem b\.Eclrha|d|' stla peni]i m'in. ss ln3ni Kurzschlus i Gutas' Krcmatorium t(] bvo tak samo fbudo \\'anc. jxk i kremato um I\'' oba te kremetoria rniav po obu stronach po cZtery Piece lretorN' pr.P' P'S.]' Do kadego picca \!.chodfil} po trzy trup!. Rozbjeil]nia i kofior! do 8aro$.ania (bunkl].) Znaj.LoNaysi nacl fiemi. samo gazotanie tldb-r.rralosi w t\,ch krematoriach $'taki sxn,) jak \\. llunkrach nr 1 i 2' Ludfi dowoono do t,vch klcmatoriB. spos(-)b, aurami, a & ostatnich czasach po uruchomicniu bocfnic\' koleio\\'ej do Brzezjnki. pdfono ich take do krematori$. IV i V z rxrnPy kolejo\\,ej piesfo' PrZ)'b}']i$'choclzili .lo rozbiefalni, Gorger popc1zal ich, mwic' lbcie to sf\.bciej. bo jed7enie i ke!\ra \\,\'sgn4' Ludzic 74dxl1 bos.iem \,ody'Corger odpori'ieclal im. ie \'ocla jest Zimna' pj jej nic wolno, eb-v pospieszyli sie i gd-v \-1jd z xni.dostan beaty, ktre jcst ju Clln nich fnajdo$.ali si N rozbic|elni' x'loll staw^ prf-vgoto\lana' Cdy ju \\ su-vscY i]n. na a*'cc j pfzema$'ial c1ozgroIrradzon}'ch'N'l\\'i e Prfyszli do obozu, kobiery*Pofostan na b]okach' !'' ktrym f(lro\\'i pjd do Prac1..a chorz,v i \.IskeZ'\,'R'a prz}''m na febudo\,ania \\'Brfezincc i m\il, fe przcd pi ciemdo obozu musz si \\,sfyscy $Tkpa' bo inaczej ich g]adze obo zos'e tam nie \PLlsZcZ' Gd-v ju \\.sf-vscyfozebfaLi si. przepdzano ich c1okolnory gafo$.ej' Komr t-vchbyo najpieN,tv, x B'' ostatnjch czasach urfdfono cz\vart.PieN'sfa miaa pojemno1'00 osb. .lruge 800' trze. cia 600 osb. a cz\\''arlx 1'0 osb lsfacunki znac7nie fa$'}'onc ' przyp' P's.]' Z lofbiel.]lni przcchodzili ludzie do komI Nskim korytyklem' \{'komorach b!.}y napis-v "ZL|r Desinfektion"' Cd,v komora bYa juz pene' Nloll' Nastpnie Nlen f-.rmykano drfwi, robilj to sLranicySS' a najczciej jak pv bunkrxch sfed do gelc w}.da\':rl rofkaf Schcinmetuo\\.i.ktry tak sarnocho.lu fe fnakicm czel\'onego krzya, 'mo\\'x puszk z gazem' bocfncj do ko. j oN"liera j za?o pusfki wrzuca pef okienko cian,v si \\!soko' iak ie dosta\./a do niego po dra morv, Okienko tr; br'o do bjncc, I tu rB'nie jak PrfY bunkrach fobil to \\''rnasce' I]o pewnym czasie n4engetekomuniko$.a, 'e|udzie jn nie :j. mwi .Es isL schon fertig" i Y,.ra77 scheinnetzem odjeidia autem cfer$.onego krfy3' \'loll otwielal w\\'czas dIr'i komo1y gafo\\.ej' my ubielalimy si j!. mxski i przccjgx-

L Rslode, wspomnienio, leznonio

z$4()ki 7 posfcfe8lnr'ch komtir. popef kon1af,k .lo rozbieftlni Przef foz|]iere]nie i nastepn}' kory1arz'\'kdo piccw' w pier|l'srjim kory. zu' Znaj.tujcymsi prf-v drz\\'iach \\.ejcioul.ch, t'Zjerz} strzvglj 8oBT, drusjln kotarfu dcntvci $-\'.$'ati zbv Plfed piecxmi ukacla]irnv toki na zc]ah-vch nosfach. ktre nastpnie nx rolkach rr.mr;ntowanych do }' drz\\'jcfkach do pjcca R'5u\r'.alimv pieca' \a nosfnch ukaclalim-v i $. ten sposb, e gdv Pient.sze ]ea}'gbu'4 do prfoclu. drugie llimyg}oY"' .o\\,i- kadego pieca wkiada]imy ku Do Po trz'v cjala' l \l.klada]im.v pieca tlfecie z11.k)ki, te najPien| \\'sunite ju si do to '' \ridzia}em, e lce takich ^14ok podnosi\'si' Polcm podnosiy si i' Zleszta spies^1iml.sic baldzo i dok}adnie ca}ego Przebiegu pale nie mogem Zaobser\'oR'a. spiesfv musielim-v 5i dlatego. bo gdy Z),nv tych pa]cych si ju f\ ok za barclzo podniosh sic' mielimy Loci \\'}oeniemdo Pieca h'7ccich f\\4ok \oszxmi Z Poslugi$'a]ifiy u' ten spostjb. e d\\'ch \\.i'Znj\\. po(Ino:jioje f kollca bar.]fiej od eE.ood picca, a jcclen z koca. ktry \su\\.alo sie ntjpiem'Clo pieca' ssunicill nosz!' jedcn f $'ini\Y Pri'trzvm1r'a zl4oki dugim ele po!ebxczcm. naz\\2lim\'tograc. rozNicllonvm na kocLr. a .lwaj G,vci48a]inoszc spod trupa. Po 7alado\\.aniupieca f:rm!.kaiirny drfwi R.ali nastpny pjec' Pnlenie tl\.ao 1j 20 minut' l,o uP,vwie teso otn.ieralim\' drf\\'i picc(-)\\.i'su\\.ali do njch dtls7c Zwloki' \v ivm . gdy nadchodzil} transporf! R8icrskie' praco\\.elimv kremattl rr, \i na d\\'ic Zmienv' Zmiana dzienna od godzin}''3o Clo 18'30 i 7mia nocna od 18 30 do 6'30 clnia nastpne8o' Pfica ta tr\\'2h okok) tzech :v. Ponie&az jeclnal( krematoria bvly mniej \\l-dxjnc. s\kopano dle ia fagnzo$'anvch \x/egr$. doh obok krematorirrm V' Rvv lam trzy fe j du'a mniejsze dolv' Proces pa1cnia\\.doach obok krematorium V teki sam jak \\,.dolach obok bunkr\\'1 i 2. I tu podpalacfem z$'ok by l' Popi Z dd\\. $}clob1rrano tak samo. jak lobiono to \\. bunkraclr, cno \\' specjaln}'ch duczkach na miako i rr1'n-oono.lo soy lraczej C]o n klematorium nr \' u^ne do gazo\lania br41'na ol<oo j mc 2' 'sokie' .w kadvm rafie \\'f'.ciE.nit4 E.ry rk do suritu dostl nje do ' od grnej cfcidY'j do sufitu b}'ojesfcfe okoo 70 cm Dolny otworu okiennego' przez ktry \\.syp'!\\.ano do komory Ze\\.xrto cyk]onu. m(-rgldorosl} mczyfna redniego\\'zrostu \\n.ci!injl4 rk Closie!n' schcinmetu mia jednak specjxln drabjnk. na 5t2l'n. ldedy c!.kbn .lo komory iv's}?}\-al' cuynno t \ry.kon\'.\\''ali oklesach cfasu take i inni ss mani. ktn'ch naz\\,isk je.lnak nie \afwisko Scheinmetza znam dlatego, ponie\\'abvl on pocfatkov.'o doftrhrcrern nasrego SonderkomrnancL. Imienia jego nic rnam. .o mczyha rcclniego \\.Zrostu. niszv o.le mnie. b]ondfn, s4de' e lokoo 26 tat [''']'

' przvp. t'.s.J 1...1.

66

fidel Wybt

Sfefem kfematori$. |!- i V olaz bunkra nr 2 bv Hauptschafr:]hrer Moli' Byl to mcz,vznaredniegoR''zrostu,tgiej budo$,.v ciaa, blondYn, uczc' lewe sftl|czne oko' sdz, e licry on okoo 37 sany na przedzlal' tr'Iia Lat' ona jego l,raz z cl(ojgiem duieci (s}.nek okolo 10 iat, crka modsfa przcdokoo 7 lat) miesfkala !''o.icimiu lnie \\, samytn niecie, lecz na polskim $4acicic]om. znl]dlL ]niecillzasole, !'' c]omu skonfi5ko.I,an,vm jcym si v. pobliu obofu macierz}tegoAusch\\'itf I Pffyp' P's']' Prry lckarz obozu laoo'aniu l,'azi asysto*? najczciejLagerat lnaczelny mol'c8o wz|ostu. prrypl]szczamj ' prz,vp' P'S'J N'IcnseLe'Bvl to mcf-\'zna on ze mia oko|o 40 lat' szatvn' Przvjed^| sta]e autem sanltarnJ,m. kt i z.rTNno ja. jak i innj $'iniowie Zatru(Lnicni rym Plfy$''oono c\.klon e w Sonderkommando rr'idzielimy. \\' cfasic 8afo!'"ania ludzi staon przy CLrz$.iachpfo{.aclfcych do komon gazou'ej' Dr'T\.i tc 7aopatrzone b}.y v"' okicnko. Po ukoczcniu gazo\\.aniaot\ierano konor safow na roz zagazowanych r komory N'lengeLego kxr Nlcngelego. Prr] $\'clob\.^\'aniu on bo\\-iem zanf po stNicfclfeniu' ;u: rv krernarium nie bylo. odjeClal gazo e ofiary 54 jll zagafo\'ane i \!.\daniu rofkazu o ot\l-arciu komonNic t\.idz]aemn]89l' $'ej' od]eCla Nm sajnyrn autem sanitafnvm' "?i Mengele badal ludzi jc1cychdo komory gazort'cj 1ub bv og1dalub bactal f$'okj zagazoB'an-1'ch L1945l rdlo: AP]\'I.!B,Zespl Proces Hssa' t' 11a,s' 102'

68

Wybr ide

prfesuwanym wfdu korJa, a inni winiowie s/yciga]iwzck spocl w suwak ' pudo' fwok. specialny uchw}'t na kocu kor}'taposu\\'a} dB.i''. Nastpnic zamykalimy zeznaniaHenrykaTauberaopublikov/anow:Auscbuitz 194(| 194 5, [Cao t' |vztoue za4adnienia z dziw oboL!, [I; F. Pjper' Zagtada, ojw|cirn 1995,s. 189 i nast.l 11945) ProcesHssa't' 11a, 122' s' rdo: AP}4AB, Zesp

2:3.zJ?.2/.zv5z(.,zz'z'zzc'/.izz'zc.?'.....2?-.-. -\i c'-2sle oje) potrry s\ubo}'') m] fastpca, Sc\ut2\ah\ageTFritzsch, fastosowal do Zabiiania tych winiw gaf, a mianowicie kwasu ptuskrego _ cy\{on B, uT$rany sYsiefi\atychje w obof\e

robactwa. Zapas tego pfeparatu znajdowa si na miejscu' Po powrocie Fritfsch fameldov/ami o tym i py nastpnym transporcie

!yto tego g^f!. zag^foT'ani prfptowadzono w ce]2ch aresf11' J^ sz11\, zaoWszy ft^sk g^zosl, przyg|daem si umiercafatoczonych celach mie nastpowala natychmiast po wuceniu

. Tylko ktki' prawie zdawiony krzyk i bylo ju po wsfystkim. pyp^dek z^gazo)ad^ ludzi nie dotafi w peni do mojej byem prawdopodobnie pod zb}'t silnym s/raeniem tego

Bardfiei ut}wi]o mi w pamici za\aLowa1i kj|ko po rym v,I star},m krematorium, poniewa koystanie f bloku 11 stlva zb}'t wiele fachodu- Podczas *ydowywania transportu wybito kilka w suffcie kostnicy i nasypie ziemnym nad n' Rosjanie musieli si w przedsionku i wesrli spokojnie do kosmicy. Powiedziano im, i pez otlvory wsypano gaz. Nie wiem, jak dugo trwao umierca pef pev'ien czas sya byo jakby brzczenie. P.fy wTfucaniu

by odwszeni. cay lansport rypeni akurat kosmic. zanknito

kilku jecv'' krzykno .gaz,' po czym roz|eI si gony i facfto ryk

wyobraaem sobie mierw w},niku zagazo\'ania' poczuem si nieswojo, odczuem f grof '.
AutouograJa Ruolfa Hssa' konendnta s.744. obozu d.u,iciflLskiego. w^fsfAw^

na obydwoje dfzwi, kre jednak wytymay napr' po kj]kU godfinach otwarto i przwielrzono pomie.Z\ ZeniP. Po widfiaem ta ]iczb z^gazoat^fiyc)7l||dzi. Mkno i fnacfni

L Relode, wiponnienio, renonio

wspomnie
I(L Ausc}rwitf,

ss-sturmbannfiiu.efa
na temat mofdu

prry zastosov/aniu gazu cyklolru B.

na radfieckich

Rudolfa Hssa. komen

iecach woien-

't
-

fl

c nie\\,.ielkie transportv by rofstrze]i$'ene przez od,Jzia\ egze ne' \i cfasie mojej podrY slubou'cj mj fastpca, schutfhaftlaE]elr Fritfsch, Zastoso\'a do fabijania tvch winiw gaz, a mianowicie t kq'2su pruskie8o cvklon B, u)\'anvs}.stema|ycfnie w obozje niszczenia robact\.|':r' zapas tego preparrtu fnajdowal si na miejscu' Po powlocie F sch fameldowal mi o tym l pv nLstpnvm transporcie rc uinto tcgo gafu- Zagazowanie przepros,adzono w celach aresz 11.Ja sam, za}ovsfy mask gazo*.' przyg]C]aem umicrca si w zatocfonych ce]ach miernastpowala natvchmiast po wuceniu - Tvlko kltki prawie fda\t.iony kfyk i byo ju po u'.s7-)-stkim' picnvsfv- przvpedek zagazow^nie.ludzi nie dotarl w pelni do mojej mos.ci. b!'em prLwdopodobnie pod zbyt siln,vm wnieniem tego ia' Bardziei utkwilo mi w pamici zagazowanie krtko po t}n Rosjan $' starym krcmatodum. poniewa korzystanie f bloku 11 stwazbF wie]e Zachodu' Podczas wvadowr!,anla transportu wybito ki]ka ]u' \\.suficie kosmicy i nasypie ziell]nym nad ni' Rosjanie musieli si w prfedsjonku i u'esz]i spokojnie do kostnic-:v*' Pos'iedfiano im, ma' by od\\.suenj'Ca transport rvypeniakuIat kostnic. zamknito i przez ot\or-T .9|'s\,'pano gaz' Nic wiem' jak dfugo t1waoumiercaalc prfez pewien czas sycha(.bylo iakbv brfcuenie' Prfy s'r'fucaniu kilku jec\\' krz-vkn|o"8^z')po czym rcz|eg si gony ryk i faczto na obydu''oje drzwi. ktIe jednak f'tymay napI. Dopiero po kilku laodrinach otwarro i przeB'ietrzono pomieszczenie. po pienvsfy widfiaem tak ]icfb zagazowan,vch ludzi' Mimo i hacznie j !.'y)blaalem sobie mierw wyrriku zagazowania, pocfuem sj nies$'ojo. odczuem f groz,''
A ut o b i osrai a Rt l do IIa H \a, k on en rIa nt ab az L|o i .'.srcgo, waFzaB'a u

7A

rd| WYbfi

pochodfc}'m EisenschEidtem, z E|iezeteE' w}'wiadu Fragment 80764' unerem ot'ozow}'n , i- .orln na Biaofus! oznaczon}.fir czonldem sondef ko'fu lando. od ndja 1943 roku? v kt.ln z no1Lycb krc1natoliID pracolDa Pan przyp P S l rv trematorlum iv lw krcmatorium Vpo u|.Llcba1nie|xiu no Na cz|t| poleyL!a Paska p]-aca u sonL1erkotma1lc|o ulch kremato&-?

' ['.J" )", r"l'',-.1 orr(o.t'rr \\ rychktim rrnn' h po" :'-:5'

)) ;":':;'),;;;.

f,,.r :!f lt l.': :,f mae Pomieszcfcnie za urz i.'''1". N'*'". a".,.r"m {:loswojej dyspoz,vcji wgic1 skaclowano .p^r""i.r.*.''mi, obok maga''u z wglem. .li".'".' pralnia. Za ni.znajdoway w osobnym pomieszcfeniu' zaraz obok b1'a poNiemcy w}burzy-.lidrz\'i i Zlobili z tego .t."o.t' ..'stp\\'.l i.'*l,ao iesfczenie dla elektlykaDldczeca podat si Pa11 zc elekh)}ka? jak stolarze' sfc\\''cv.Kicdy le.cy""Jutati t.-'izi z koflkletnymi zawodami, szukali elektryka, zglosilem sj' L...] ' rJo, .fI iap '.leb!nb tll"a!Patt Fs:.fP .l sn.lerkom'n' \ond.l komrrlnJo' \\ r}m L/J.|e' ki..1) pla .'f|onklm B}'|em ;;'.." Po \\bU.\U |" rl i ' ' * , l c m i , k o c | - k ' r L . l . q i d / i . l l c m . fk m o t d o w J ' i ' \ \ m o i m I ' u ' l \ n k ur o ' p r T d z i c m i k ul a a I ' o k u l i e d ) t".J-'L'"'"'"0" "

)':.'] :i :p"ob P: r.'.- w Len ;1'-'1. :11" -::" : "r.i'.1 -"""*1:v z. ".:: bunlo zo'ral"m ).,*1.r.,-',r

j#xl".'?i; :i."a.::i:Ti#H1..". ,:*:-'p*i;-:;;;?ffi *:f

Niniw' cfZ nich 'i"..yi']"o' l<l"a' '"mcy zablj;L okelonlicfb po uDranlu. io jvti .".i,i...i jecy t''ojenni' ktrych fiden'fiko$'alimy miaapr'dzielone .I.r".'J resztaczonkw Sonrlerkommando * .'.*jeden zajmowasi Llfzdzeniamispa]eniskowymi' ;;;" il;;.;;; e zrr4oki io pieca itd. Chciabymjes7cze dad^, u'* -".'J'.n^ lrlc.
s nLnle /.ierrlm.a r l . l r d n i a . \ . 1 . . - 4 v n i e b y | . I . l a \ V .\ a . y | 1 | i t\)|.ol7\.r}'xLi iP o|(-n'aKn obo,z" l -nu.i:lcm \cin2. ch\\a5lv' \icm.y

pasz dla koni'

r$;i

uortb

.; :)"i.,; ilt ;' ;']"l.i nl r '.o.'P1i+o^ w p.,oo.a'iJ*"*''*'ne pejcie' cianach ;;.#i..;o;.';;..,".n gaz.
wrzucano '." komory byh- niewie]kieot$lory,pez ktre zosta zabi|e, b'vla 80 do 100 osb, ktre mia-v grup od iji",*ia' gaf przez mxyotwr' a"a^.t.*",r..-"'" g"zowa, do ktrej tei wrzucano

P-l} ;:;..;i:'.' uyn"I., o*..o kominnm|' |d/n.,] l:]],: ::l:]li ^: \\cgl.i Llrl nug'r/''n

Pan Upt:l1| f pa]fiif, i !e]! btld)nb,

L Reluq,9, wslomnienio. zeznonio

famor(lowanych skadowano w pomiesfcfeniu' f ktrego trafial} piecw. obok pomiesfcfenia f piecami fnaidowa si pokj Z sejfem, ktr}'rn Niemcy przechow}'wali kosztownoci zrabowane ofiarom, jak kolcfyki 1 zote zby- siedziao tam dwch l||dfi, ktffy z f^-

by]i jubilerami. Mieli za z^dnie w}tapia zloto' z ktrego robiono

wysyane potem do Rzeszy' Napr7-ecjwko tego pomiesfcfenia

by

wgla'

fuia Pan kontakt z ludmL ktr) czekali u brematoLnn n,! mier? winiowie z sonderkornmando mogli przebyjva $' pomicszczeniu, porusza, a]e nie wolno byo sta buntu. Mogem si tam s\^|obodnie
Y''ia f ludmi.

rozbleraly si ofiJD' f transpoaw. Jedyn}n o8raniczcniem b}r fozr.'^\,]ianja z njfii' ,ebynie mona ich byo ostec i splowokowa

mczunii kobiety mzbierali s razem? zawsze. L1]dzieprzychodzili ca}tnilodzinamj na vr'e\\,ntnydfiedfi k]ematoumi tak samo sz]i razem do rozbieralni-Nie lofdfielali si'
gazowej te byli wsfyscy fafem, nie bylo podziau na kobiety zn' Kjlka A7'y Niemcy chcieli to zmieni i wpusfcfali najpierw mczyzn. A]e te pIby nie powiodly si' Micz:fni zaczw^Ij sj bito ich. Myl' e nawet noe poszy w ruch- \iemcy ufnali, e tko bJfir prlbi8ac spokojniej. jes|i oriary foslfn4 r2fem' Kjedy prbowa si broni, u'tedy flajcfciej kobieta mwia: .Uspo si, moe nie bdfie tak e, jak myIisz' Pn p|4padki, kie) ludzie nie cbcieli si rozbiera? fe\|g1jni .ydfi nie chcieli si calkiem rofebra' Na przykfad przy tam raz fiLloda kobieta z bardzo religijnej rodziny' ktra nie chciarofbn. Jj matka prosila jedne8o z -'r'iv{Sonderkommando eby crka flie musiaa si rofbiera do naga i moga weido .ani" 'l \f8i cllowiek js(calkowicie bezbronnv' ra. i s||' pwno.c

z1cita ta |natka?

do '.lani"'ale uwaiaj, eby aden esesman jej nie zobaczy!'. [...]

vorarbeitera, ktry stal obok niej. Ten odpar:.Dobrfe, chod

problemu.

kiedy to zauwazyli' byli w\cik|;' jnn},Tn rJ7irn |o prosfu nic je tego. Jeli Moll zobaczyl kogo w kalesonach, to ciga fa kija' Ale inni Niemcy nie zwracali na to wiksf.ej uv/a8i i nie robili

72

Wybd ide|

Jrl? Jtue pt:c, ia!arr ttv alo rv.biernnic' Z tegu]y p g()dzinv do czterduiestu piciu minut. faleab Io od iiczby ludfi $'rofbieralni. Escsmani stali dooko i zmuszali clo popicchu. .SchneLlel' schnc]]cr'. Prz-ominali ludziom, e maj zs'ifywa buly parani' eby "nie Zginly' i eby.potcm nie trzeba bvo mamoB'a cfasu na szukanie cfugre[aoDUta'. Spotyka Pan u rozbieralni s1l,oicb znajo1 }cb? Kiedy faz nie byo mnie na fmianie' pewien kolega po\\'ieduia mi, e z obozu "Buna" plfysfed mj kuz}'n. Pfacowa tam prry \g]Ll. Zacho rowxl j sf-vbko stal si "muzutmanem"' Kuzyn pra o mnie, a ten kole8a poY.iedzjal mu, e bv moe bd mgl go u towa' ]e kufln nie prosi, ebym przyszed, t.vll(ochcie ped micrciczegoinneElo' .Daj mi dwle kromk] ch]eba, eb}'m si nasyci i nie musial umjerx z pllstym old kiem". Gdyb-vm \tedy tam b}'1,to moe udaoby mi si go Uralowa' Dali mu chleb' fjacli posfedl do komory gafo$'ej' wiedzja, dokd idzic' Co si dziata' jak tlldzie si?ju |ozebrali? Pruer korytarz pros'adzono ich clo komory Sazou'ej. KiedY jedna komore byta jui pelna, pdzono ich do dru8iej i do trzecicj' v'ten sPosb pozby u''ano si caego transportu' w naszym krematofium moina byo na f fabi prawic 2000 ludzi' Cz]m zj1nauao si Sonde,'konmando' kie.ly lLldzie |li jll b komo|ze

Zbiefalimyubrnnie i pedmioty pozostlB'ione pfzez nich \\,.rofbiela]ni' Mielimyp !.odzinv do czterdfiestu piciu minut cfxsu do przyja7clu ci. arwek. ktIe potem fawoziy te ecfy do magarynv "Kanady'' wyko' lst}.walimy czas na to. by !t'rdtych rzecf], znalecodla siebie. Esesubrania. Ale ostega1i mani nic przygl4dali si, kiedy my przes7-ukiN'alimv nas' e nie wolno nam zatrzyWa kosftownoci i pilnowali, ebymy napl2\\,d nic ze sob nie zabierali' Raf po(lcfas sorto\\Jania j $.ifania ubra wzi4em jedn peczk, co fauwaiyl pe\|.ien ss-schadtihle'' Zapamnie i wasn: "co tu fobisz?,' odpoR'jedfiaem: 'Zob^cz' zabLe p^czk' ale u' ro(lkunic ma nicZe8o dla ciebie' 'A.lcjclichcesu, to coznajd!'' zapytal, co to takieso' a ja powiedziacm mu' e !|' poPrfednicj paczce fnalaflem kaR' ziarnist' Bylem oczlvicie fdec-vdo$.any odda mu ca puszk kawy. Po\\'iedzia .gut" 1fostaN'i mnie Y.''spokoju. Poszedem do mojej pryczy, w ktrej scho$/a. }em pacfk f ka$'' s.''jem j i d^lem mu. PrakB'cznie mielimy doczasu, eby wszystko peszuka i cofna .w rozbjeralniLc,bo oprc7 e'arto!!'nikB. nikogo wicej nie bylo f nami Nawet kieroNcom ciar&'ek. ktrzy fawozi]i tc rzecry Clo magazynw

L. oiig, Ro l'v5pomnienio, reznonio

73

.Kanedv,'. nje \\,.olno b\Jo \\chodfi CIoblldvnku kremato um' \\rinio\\'ie z sonclerkommlndo sanj ado\'ali \6z\'stko na ciar$kj, ktre jcllaly potem proslo cl()Effektenkammer. Co sia u tlm czdsie dziab u konotze gazaz!.ej? Po fabjciu lLldzi gazcm otNienno clr^\'i.ebv \\a\'ietr7\'' Po czvm Z.1cZ)' nano \!fcig3 f\ oki z Po\\'fotem do rozbiemlni' Kta u',lciqa zu.[oki z ho]1lol 1azatej? \'cii}ga]lmy rekemj jeclno lub d.a ciaa' Czascm u\.\,1limvCk) tego laskj, ch$.vta]intv f.Ioki za sZ}je i $T'cj!ia1inr\'jc' U\'!"'anie laski b\4o |epsfe niz p|:rce so}vmi rkami. bo \\ ieie ofitr crasie gazou'ania brudzio t\. sie \ asnymi eksk|ementa]nj' Dlatcgo nicchlnie ch\\'},talim\' f\\{oki lka je mi. 'ole]]m\' \\l'cige laska' Po oporndreniu z$'lok $ rozbieralni prrenosrono je .lo pomiesrcrenia piccami' wsf}'sc\: \r'jcnio\'ic Z sonclerkommando brali uclfix} .$l' z cjsaniu Z\\4ok f komo' ga7o\\'ej.\a\\'c| cj. ktrz}. nofma]nie pnco$'ali gdfie inclfjej. np prz!.pracxch ogloclnicz\.ch na driedzjcu kre]natoriu]n lub lry]i z:ltrudnieni pl'7l. h'ansporcic koksu do piec\\' krem3tolvjn-vch, bo t2 ptuca brla najtrudnicjsza i dluEtotNal, ca Pdn n1d ]1a n1|li, nuiac "po opoJ.dze]1iLl 1l,'tak u rozbieruIni'? zanim ^4okj posf\.Clo pieca. bvh.spra\\.dzane prfez specjaln grup Il-ieniw f sonde|komnundo. kt(-)re musia]a sfuka flo|vch fb\\' j $n. ft.\'x jc Zwbkon]' ]nni \\.inio\\'ic musjcli cinaim s4os-y' Igb} Pan opisa p.|lenie zulok? L nas bYio osjem pjec\'' czte po kadej stronie' Do kafdego pjeca *'chodzio po kilka f\\.Iok' Pl7' kadvm piecu pracoY'''ao pi!-ciu wini(-)w z sonderkommando' po drlch z obu st.on nosz\'i Po jednl.m do \\'sus.a nia Z\4ok do pieca' ]nni R'rzucali do picc\.koks i b\'li odpoi.ie.]fialni fa utynun]e ognia Koks prfvnosili f magazynu znajduj.4cegosi obok biura ss i ustp\!'' Koks u\'-R''any ro4)a]anja osnja $' piccach b\.I rodfa do rvgla pocldanego odpo\'iednim procesom chemiczn-vm' oclcj8ano lem z niego gar_vj uz.,vski\vano suchv koks srarego koloru. Podczxs pxlcnis nie U\'alni3lv si fa(lne trujcc gaz'v' PoZa iYm lepiej sie palil. Prasz opisL| ]1osze'pr4:po!11a k|,ch zLtoki LL,sllLud,no pieca' do \y!lClab'j3k metaloq ka' Z przodu metal bv odgi..$', co poNo57e magalo $ umieszczaniu na nich f\\']ok' Prfy drz.iach od picca kadz]ono noszc ne Ch,a metalo\\.e\!'Zki' Za pomoc ktrlch montjebvlo n.sun4 do piecx' Jeden 7 Y:ini\\'\\'su\\alnosfe do fodka'dj!.ch ponlagao mu z obu stron' sta] tam te \\'izie Z dugIof\\.i(llon na kocll gfac!ktr

L Pdoie. wspomrienlo. zeznoio

l5

Ffagment wspomnie byego winia sl'loIno venezii, gleckiego yda, oznaczonego numerem obozo*-ym 182727, czonka sondefkofiunnando.
'Za\sfe, gd-v przr'.b'vrlal non1 tl2nsport. ludzje \\ choclfili s}\\'na bram krematorjum j bYli kiero\\'ani schodamj do podfiemj. gdfie znajdowex sjc lofbjela]nia, Bvb ich tak \\.iclu, e kolejka cignIa sj jak \\'?rKiedv Po Pic|wsi b-vli ju na miej.\cu' jnni pofostan.nli sto metr\1.dtlej' setekcji na rampie kol]jen'' clfiecj i starc\' \\ \.sv}anona mier. jtkopicr'sfych, Potem prfycho.]Zj} cz3s na m7cz\'zn. \Y rofbiera]nj na cixnachbYh' wie 57akj Z nunerarni. a p()Cl nimi $'skic dres niane a\1. ab! il|dfie moE.]i podczas Zclejmo$'aniaubm' Zebl. Zm.vlip\.b\hch. \icmc}'kafx]i usj4 im zxpamit."\'a s$'oje numerl. co po \\Tjciuf lani mia}o im pomc N odnxlezjcniu eczv. \\r pe\\'nvm okresie \icmc\ ka7..II| t:^kc z\!i4z'\. \\'a bury sznulo\Jacllami \\. pafl ' \v ecf\^\.istoci ulatl.jlo to komandzie Kanx.lY seg|cgacj Pr7-N'iczion!.ch ec7Y. Instrukcje u.ydx\\'al na ogl Pcnic\ \!'a|t esesln3n' fdxr7alo sie jednak. e po]ccenir przekazpr'a befporcdnlo kto Z Sonclelkommando. m\ilc\. jZ\'kjcm ClePorto'a. n'vch' Zeb,v uspokoi ludfi i rnie pe\\no.e '57\'sc\ pjc14sfvbko i bef ploLllemu'. }.'iemc,v obiec\.$'eli ofiarom posilck luf po .de7vnfckcj1,'wiele kobiet barc]fo sj spjesz\'lo- chcia-vb\. pien1.sfe i sz\.bko fxkocz\' PIC) ceduI. '.B'laszcza' e prferaone dfieci tulih'si do njch ze \\'sfvstkich sj' Dla c]fieci to {:sz\'stko musiao b\ jesfcfe bardziej nies1mo.itc, niepokoj4cc. ponure i strxsznc. Po rozcbmniu si kobiel' llchodzik. do komon ga7on'cj j cfeka' mY lc'e s4 \\'ani f nxlTskami' \ie mogh' \\'icdzie. dok:rcl naprarvcL trxfily' Zd3|fa]o sj. c jakakobiet o8arniah $4tp]i\\'oci.E.Clvdlugo n]e mog]a Cloc7ekasi nx \\od Jccli jednrk pocleszad() \iemcx stojcego p|Zy drzwiach. lrynbrutalnie bita j zmusfona do Po\\'rofu nl miejsce' Tfe (ir o.r'ol( n.rzrlrnr., frr..n. NasiePnre to mcf\.rlj b-vli \'p\chani do komon grzon.ei,Njcmcv mvlelj'e jilk rr.l kocu rrprosadza okoo .rZ\dfiestu siln\'ch mecz}.zn, jcst ju Pen:l.}at\Yobec]zie moina \\ \'kol'sl:r ich sjle' el pokiec]v s:r]:l pchni} ]lln\'ch' Rzecz\'\\icje. pchani i bici jak b\.do mcz\.ni bezE'olnie nxpicra]j na tum. chc4c u.c]snsi do rodkxi unikna ktto$.xnia' v'v(lamj si, e wlanje\1cdv Ltk $ ie]e osb umielao. cl]o nje Npuszczono ie iesfcze gazu. \adforujcv pebie8 operacji \ien]iec czsb dh lo7r11'ki p3st\\'i]si nad ofilrrami. ktrc i lak stah ju $'obljcZu micrcj' czekajc nx esesmana \!]Io\\'adzajcego gl7. \1cza} 1ta1acz1l \\lxllo.ebl'jc na strisZ\'' Kjeciv \\.i.do gas}o' Z komon' \\l'dosta\'al si sZczcglnf dwik. FkL]Y ]udfie C]usj]isi fe str:lchu. pojmujc. e unrr4? Kied\. 5i Zep.]le}o. pkbv oclc1ychaliz ul!]a b-vnroe I\'ierzac. c operaqe od{'oano?

\Y kocu Poja\\'iasi \ierniec z 8^zern-R | d\'ch wini\\, Z son' der.kommanclo. icbv podnjeli fc\\'ntrzn klapc nacl kon]ol gazow' cyklon. B prfez ot\\'r. Pokry\\.e lr,vIx bcLonowa l Potcn \\'p()\1lxdztl j!^k1' ..lemicc nigdf nll.et nie prbo\\.al podnosi jcj san]. a ]ny i berclzo c take lobi]imyto \\.e Cl'ch' cfasami Przlpaclab to mnie. cz:tsemi innym' Nigdy Clotd o 'm nic m$'iem. alc Z ogromn-vm blem pr4.znaj. e m;siacm pochosj t pok. i zakadaj, kie(Ll' saf bYjuw komoe' Jednak tal{ bvlo. C4- esesnla ]7asin1askp]zeciL'gazollYt? Ni;. nigdv nie \\ic]zjalem takie] meski u \iemc\\'. kil7:\' wrzllcxlj gxz a]bo Clrz\'i' viem. i \\ ielc osb tNierdfi. c \iemc!' nosili takie maski. ot\1.jeralj ByC. moe w inn'vch krcmato ech. \'moim nie. To lo Zbdne' operacja plZebiegll]a blvskarvicznie' Trzeba b\.oofi\orz,r, fzuci. famkn4. A Niemjec ogranicua si do \\ pro\\'adfania gafu, sam ani nje otwjera}. xni nie zam,vkal Pokrynvv. ocl rvpuszczenia gazu ca\ proccdef tnval dfies] .b d\\'unastu mjnut, Nie nikt }.\\,.v' potem \\.Ijzelkic odglos-v milklv. rr'en'ntrz nie po7ost1l\\':r} p|7ez byli ju marru'i' Z^9Id^| r..szvsc-!' ilicc przychodzil spla$'dzi. czy (od zabefpicczono go klat. 1udasia w mas,lrr.nvch Cirz\\'irch rr e.rr.ntrz eby ofiary nic stlukh' sz-vbki)' Kied! bYl pe\\.ien, e \\.sfvscv un lli, otq,ier. c]IfNi i urllchomi'szr \\'enNlacj' nai)*chmixst u'ychodzl]' Pef ]njnut s\'cha b\'o niesemon.it} \'arkot, jakbv mas4'na s.vsy CLwadzjecia saa po\\.ictrze. Potcm moina b},to .eji prz-vstpiCl()usu\\'lnia fwk)!( f komory gazo\\.ej. Pot\\.orn-Y.ostry smJd \vpenjx pomjeszcfenje. Truclno Io odrni.. sPec\'ficzn $.o gazu od tej. jak \Tdzic]al-vciex ioclchodv. .|a loldad nie nusi.lt pan rcbi? |)eno mi no'vczki i kazano obcina kobietom \ os'v' Nie cinano wlo5w mZczvznom' Niemc(-x!' inteleso$1h tiko te najcllusze,sfczelilnie z^|cLoitfi na dlugich \\'arkoczach. atBn.chdo obcicia i C]o transPortu' Te no}'ce lrfeba b-vlo trz\.ma obiema rkami' Potem fl]je|alo sj wlos\' 1Nrzucakr clo duello $.olka' Po odsta\'iane na bok Norki f \\''losamircguciar\r'ka i przes.ozia je CLomagafynlL \\,.n ccielamie prf'!'jedala bv ju obcite, a zlote zb-l.rrwn.ane, cl$'ie osolr-vprz\.Kiec]v !\'1os,v 7\vk)ki na to$afo.!. ktlT f\\'()Zi choclzjh'po cjel i ado\r'ah'je na d\\'i!i parte| buclynku, do pjec\\' kremalon jn\'ch' Rozbiefalnia i komorx gxzo\\a sie od sjcc]miu do zna;ciot'aIv si $. poclzierniach' \a Platf.omie miecio ocl ClZjcsiciu7m.Jlch. 7-.rlenic \\.zrostui tus^-.'Pitro \\1'ejdn.ch \\,.i. f jednej stron]' u.ind' \ie miala C1r7.\\.1. i 7-\\.lokj ods\ ^o ni\, 7xbier.ro \\1.cj4ganociala Z dralgiej stlony' Potem bloko$'x j4 InL]r.ale ne !ze py peciagano Po(l pjece i tarn ukadano po d\\'a'

L Relorje, wspomnienio, zeznonio

17

PIfy kadcj rctolcie uatrudniano tftech t,,cz:zriclo hdowxnjx cia' je l-;kaclano n:t s&'c!io rodzaju noszach na prfemjan' tak zc gowa jednej f ofial7najdowaia si pr' nogach drugiej' Du'aj meicfvni' stojcv po obu stronac],]nosr' unosili je za pomoc dugiej. u'suni|ej pod spd Cleski' Trfecj cz}o$.ick, fnajdujc.v si plfecl piecem, trf'ma fa uch'.|)*, kt re sfuyv .lo pechylania nosz!-''Potcm sp,vchaciala i szvbko rr"'.sus''a nosfe. e]]y e]afo Zbfinjo sie nie lof8rzalo' Ludzie f Sonde|komrnancla n.ruczyli si p()lewa noszc lr'od przed uloeniem na nich cia1, s'pfze cjNnym razjc prfv]epja\ si do rofpalonego 'c|^z^' B^|(\z.Jto utrudnie b pmce' ponie\\'a tlfeba b}b B.Vciga cjaa $'idami. a ka$,aki skry zostal,a]y na nosfach' Gd}'b!'do tego closzlo' tempo pracy bv oslabo i N]cmcy mogliby Zarzuci \.injom sabota' Naiealo pracowa szvbko i sprawnie'. Zr.]dlo:shlomo Venezia, sonde&a]n]nanrla, piekle konr gazalL\c'. warsfxwa \v 2009's. j'

78

WybI ide

Pery Bfoada, funl<cio' ss.Unterschaffiihrera Ffagment wspomnie nariusra Wydziafu Politycznego w KL Auschwitz na ternat zabicia 8afe1n cyklonem B giupy i}'dE' w kostnic}' _ komorze gazo.wei kfematorium I. Gdv wszvstkie Prf} gok]\\ anilr 5:t jll poc^'nione i Flssler plfekonx si. c ne 7:lmknjIvm tcrcnie nie mona ju nxpotka njkogo njcupo .ani() ncgo. uljcemi lerenu przloboro\\'cgo rusrll smutnl'konclukt \xcLchoclri ocl stl'on-v|xfip\ ' cj.}gn4cejsi \\ Zdfu\\jodaceEio na teren Prz\.obozo\\'y tofu Zakadx. kolej{)\\'ego'miedZ\ sklaclnic gospoclarcz.}7xlogi a \icmieckjr byclL f \\1lado\\.anol\ch IL]clzj T\.l]on$' mi Zbrojenio\\\ lni' Tilm \\ }anie niefnenemu ce]o\\.l'\\.sfvsc\' mxja n1 ul]ogjei cych, tcreu ci4gn Po\ oLi liu g\\jaZd, Po fgnbion-vch t\Yi:.7xch $'icla, od7iefv .lllia t.}-vdo\\'ske .eC||ra przesfli' Przclnie s to starsj ]Uclfie' Z ich IoZm\\. !"Yni' i], ka. c n do niespodzjc\'nnego tIanspoltu pracoN.xli 8dfie \\' fabrykach prz'v nlxsrlec]r. c s chtni c]()plac\. j u clx]sz\n ci4gl| fc \\.szystkich si chc sj okxfa poz\]ecfni' Pochd pro$aclfj \\. kierl|nku k|em:r|oium njc'ie]u \\.rrto\Iik\\. bef karebin\\. faopatrzeni R Lko \\' pistolet\ ukry1e \'kiesfcnj.1ch' ss mxnl prz\'ekxja pcn\]n nadfiei ]uci7jom. e B's7sc'v b('d pncowalj \'s\\'oich Za\\odach, Dzlalaj dokxdnje \\ m\.linslrukcji udriebnvch 'm prrer Hijsslcre 1...1. otwicrxi si ob\d\\a sl(rf\ C|la \\'iclkiej blemf \\'ja7do\\.ejdo lrrema toium' \ie Podejc\\'ajaca nlcft' . o 7ego koluIrrna rr.krtcz:r rr'lzclech po piciu n:l p(rd\\.r7e' B\l() lo t|7\sta do cztesttl os(ib' Nieco neI$.o. \\.o cft.ka prf-v bnmie stoj:rc\'ss man. a7 ostatni przckrocz\. prg' Yr*" czxs gB'xho\\ njc zamr'ka brlme j zasu\x fl'giel' G|xbncrr i Hssler stoj4 nil dnchU klerneto uln, (;rabncr Przeman ia clo Yd\\ ni pr7,ecfuN3j.} dxls7\ los: Teraz 7ostxniecic $1.kapxni cvch njcutgo, cfek^ic\'ch na s\\(-)j i poddxni defrnfcl{cji' ab\mv\'obozje nie Iniclj epi.lemii' Poten p.)jcLf]c cie do \\.es'ch pomlesfcze' g(lfie czcka nx \\.asclepia zLlpn. a nxstpnle .l.e.af fostxn]ecje P\dziclcnj do prac!. zalenie od n'aszr'ch fa\1rd\l., |ofLliecjc si tu nl PoCINr7U i Lllcie $'a57e rzecfv pcc{ sob4 na Zjcmi',' vls7Ysc\' chetnic dej4 poshLch rcmu utl'z\mancmu prfvj1zn'vrn tonie p) j]n ]eceniu' \iektrfv cjcszi! si nx cicp} ZuP. inni rac]Zj54. 7e o(lj!^to sfa| p|fecz.Jc|^ Pi:!q neNv nicPe\'no na te]Iat ich da]szYch ]os$ i c 7}e nie spenjh si, \\'sf\..c'! czuj4 sj Ier3Z njeco befpieczniejsi po \\'iclkjch
] ss Unlelslll.n i]hre| i linin.t] .\ssistent}Ia\imilian Grxbne|' Llrcdfonl.n' 1905 |okL]\\'\:icdnju, 'KL.\usc]Nitz kiero\nik \\ \dziau PoIitltzncgo o(l cze'ca dnii 1913roku \rcszloan! zx nxdlllcia iska7xn'vprzez sd SS ]9i0dog tzl'' p|oce ne ]2 ]xt $]!'fjenil. po olnic saclzon! Po]scc s'krakosskinr kxr sklzlnY.a sic cflcrdziesfu przed \.ri\\ !zsz\ m Tblln.ttcm \arodo\m nlcrcl i strirco.-i

J.Reloqe, wspomnrenio, zeznonio

79

kopota.h, Gfabncr i Hsslef z dachu udfielaj4 im szere8u uspokajejcych rad' .Posta\\'cie but,v tu obok ubrania. b.v odnale je po k4pieli|'' . .Cz]' Fst ciep:t!''oda? ocf}icjc' cieply prysznic|"' "Cz\'m pan jest f fx\\'odu? sze\.cem? sze\\,.cvs pilnie potrzel]ni! \iech pan si zaraz Potcm u mnie ?meldujel''. Takie i temu podobne pogacluszki usu\\,ajostatnie \\.xLpliwoci nicu| fi'ch' Pjerwsi udaja si ju przcz pedsionek do trupiarni' \"Jsfystko a bl} sfcf-v od cz\.stoci' Dusj tlko spec!'fichv fapach' Darcmnie rofgldai4 si Po sufilach szukaj4c pt1.sznicN']ub R.oclocisu, Tymczasem sa]x faPenja si. fa{ujc i tocfac nie$'innc rozmoBn., .chod7i do przeclsi()nka s.nie kilku SS manrr ' \iepost.zccnie fwmcaj4 u$'ag na drz$'i' Cdy ostatnj Z tftrnspol'tll !"'szedl, sS mani natvchmiasi oddalaj si' Nagle Zataskuj sie drz$'i usfcfelnionc gum i obite elazern. e zamkn]eci s]vsf zsuNanie cifkjch rygli' rubamidokrca si drz\\'i. b\ nie p'epus7cza}. po\!'ictrza' olo\\'iane' para]iuj4ce P|z|.^'enic ch$1'ta famknitvch' Bij4 *'drzq'i, $'a1 \1 nie piciami\\' befsilnej \\cickoci rofpxcf-v' odpoi g'iedfi 'cst jronichy miech ..T,vlko nie sPacie sie pfz,v kpieli|,' Nola kto plfef drz$''j. NiektY spostrzeIli,e f(]jeto pok.\n n:ld szccio ma olR'orxmi w suficie' Roz]ega si glony kr4-k Zgroz\', gdv \v jednym o|\\ol$'ukazuie 5j glou a \\'masce przcci\''g3foeej' "De4,nfekto.7y' pvstxpi]i do pracy |''']' Pl7J pomoc\'d]ula i mlotka ofil.ieraj;}kilka niewln nie Bf gl4dxi4cYch blaszanrch puszek. Napis brzmi: "Cyklon cLor$'alczania szkodnjk(-)w' L'aga. trucizna] ofi\.ieranie .lko przez wYsfkolonv perso nel|'' Puszki \'vpe]nione s a po begi niebieskimi ziarnami s'ielkocj grcchll' Na|ychmjasl po olworzeniu pusfek fa\\?o \\.svp,\'-\\'ana Clo jest dziur. KaidorafoNo ot$.r zamyka si na'chmiast pokr\.\\'}' ]'vmcfasem Grabnel da Znak kiero\\.c,vciaf\\*i' ktfu fajechala pod kr'ematoIium' Kiero{'ca zapucil silnik ktrego oglusfajc\- uefkot goniejsfyjest o.l niertelnego lrrz'vktl setek ludzi umierajc\'ch gafoY,' mierci4' Z nauko fainteresowaniem. Glabner obscalje sekundnik feg1rka na fku' .k]on dziala sfvbko. sk}ada si f cvjano\\.odoru $. postaci stalej' G.ly wl. uie sj go Z puszek' f fiarenek ulatnia si gaf' Jeden f uczestnikw teg() iaiskie8o pcdsi\\,ficia dcc!'duje si podnieiesfcze rxz pokry\'. sPlun \\'dI, clo hali' Po upl}.\\'ieokoo ds'ch minul kyki cjchn przechodf4 \\'rfenie. wiksfo jest ju niep\,1omna. Po uph'wie dal h dwch minut Gnbncr opuszcfa Ik 7 zesarkicm.,. nr ,Zeszylv o*jecjmskje.,' 9. o.icimt96'' s' 30 32

80

Wybrdel
odi, Polaka, oznaczonego I w obozie macirzystym' nu.

Fragment felacii byego winiaJzefa merem 61615j na temat kfematorium

,'Z\'rciem u\ag przcde \\'szvstkjm na nletab\';}' 7-Jkrz1.$'bni}u 8ry fu|, ktm (Tsta'ax nad pra\ kr.r$'dfie plaskiego Clachu krematorlunr' \\' wyt()t tcj fulT u\\.rcon\ b\+ \\.kierunku dreu.nlxn\clr bxr..rk\\'. ktrych ic]koci4 i ksftatcm pvpo zna]do\\.alysi obozo.e \\arsfta'' Rul:t ta mjnax od\\.ietrzniki \'en'Lacljne na stetkaclr' \ie R.jem. czy takich IUr bvo l,'iecej na dachu' ja \\ idziacm B'lko jedn' Z\\.rcicm txke uwag krematorium' Nasvp tcn na nasyp zie]nn-v.ktry ochranial bocfne cian}k.lvmrxzie dxlei w kicrunku bv] znacfnie $iksff ni obecnie. siga\\,. topoLi' ktrc ros-rPlfed blrd).nkiem kemalorium' lnn\.m jstob,vn sfczc gern b-vl-v Cluic drc\\.niane \\ron prosR.ch piono$Tch desck. vr'ota te fnaidos/x]-v 5i od tej stron-! |'.'J |co przvp' P.s'l Ss Re\'ier |sfpltal dla si cscsnl..rnR.- pvp' P's.], Po Przeci\'nej stronie Znxjdou.t(. ic1cntvcfne NoZv pchene Lub *.lota clre$'niane' \Yiec na p\'k]ad roll$.agi LcLre$'njane cignite przez \\'ini\\ - prz\'p' P.s.]. ktrymi dou'oono trupy. mogly wjecha na s'c.nqr|znv dfiedziniec i bef Za\\'racaniaLub colania si \\'yje cha dru8a b|ama' [.' '] Przechodz..lcb]isko obok \\.spomnilnego muru. Clostrze8lem. e by on \\'!konanY f npo$.i.ch poduznvch pl'vt bctononych. osaclzor]yclrpoIlidzr bebnolmi. fakrz}-i\'ion\rni Ll gry sLlpami'Siupy te byb idcnq'cfne ]ub barclzo podobne do supN. obozo\'ego ogroc]Zenia' \abmiast s'spomniane p\!. b}I\' takic same, jak ph1\'betonowego o8rorzeki Sov, p|aB'dopodol]nie iclen dzenia faslaniajceEio obf od siron-vpl}1 l' '.] \admieniem. ze d\\.le lop.Jlc byl tcz sposb osrdfcniary'*ch ry*cfnY rosn4ce plfcd budvnkiem klematorium |fachou'ala sj tYLko jcctna. cllug Z nich cito\\' 2oo2 roku - prz'vp' P.S'J fnajdowah.si \.obrbic tego oE.Iodzenia' [.''] Dostrzegem take komin kremat()fium. stoj4cy obok na' sypu fiemnego przvk-R':rjcegobok budynku' B!. to komin Z]]udo\.any f ceEiic o podstat\''le kwedrato\.ej. plosty a \\'ic nie u$.xj4cY si ku g|ze'' '

t19841
rdlo. ^P]!\'B. Zesp o(iadcfenia' t' 10, s' 8 11'

I Relode, wspornnienio, zeznonio

81

Fragment relacii byego winiz, Dova Paisikovica, w8ierskiego zyil^, oznaczo')ego nulnefem obozow}'m A-3076, czonl sonder' komrnando. ..Na7\'am si PaisikoYic DoV, urodzilem si clnia 1 k\'!'1etnia192.i roku $ miejsco\oci Ve]k-vRakoYcc (Ncfenie wgn) ocl narodzenja do dn]a aresztorllania plzeb}Y'alemna terenie miejscowociVelk]' Rako\ ec ]'\\.' v dniu 1' k!!'jetnia 191.1roku zostaemrr'ref f Ioduin4'8 blaci i sistr aresztoe'any w \re]k1'mRakowcu. \\.raz ze mn bvli aresZto$'ani f mojej roclfiny: Jones. L^z^r yje \\' Hadefr, jak i ja, Lajos, siosha: RYlka, Cha im, Ciborn i Herman. \{rszvscy odbvli n'raz ze nm drog do o$.icimia' Rodzice nloj: Pajsiko\'ic Ifaak i Emilie rwnie by]i 7e mn 3resftowani i P]rY'''iezieni o*\.icimia. Jelichodzj o mojego ojce, to w obozic mial do numel A-3075' pracou'a *'raz zc mn rr' Sonderkommando i Po eB'akuacji owicimia doste si [.prost do Ebcnsee. gdfie Znar pecl osl.obodze' niem obofu. }Iatka wlaf 7 moim n odsf,vm rodzests/em posf}a - o ile $'iem \\,plost do sazrr' Brat Lazar przcb}'waw Bifkenau. a potem posfed tmnsportem C]o obozu Gusen (filia Mauthausen). Tam te zostal osNobodzony' BIat Lajos bV| fe mn . a raczej Z brltem Lazarcm w Bilkentlu i tym srmytn tmnsportem fabrano go do Gusen 8dzic b'vl osnobod7ony, a po rojnie uc]e do Tzraela i tam pad jako olnielf tfraelx' si Po plfy1.iezicniu mnje do Birkenau okoo miesic po .lacie aIcsztowa' nia Zn3l3flem si na k'amntannje' okJes oci are5zto\\''ania spclziem (od wyjafdu transportu) w getto N{unkacs(R.czenieviegry)' czasu Z l{unkacs tmnsporto\l.ano nas poci8iem towaroB1m i \\''transpolcie znajdo&'ao sl okoo 3000 osb' To byli \}lcfnie ,vdzi Z okoLicv Mun w sklad transpoltu $.chodfily cae rodziny' a wic zarv!'no m3ll(kie ci, jak i osolry dorosie oraz starcy' o ile ptmitam, miejsco$'oci \!, Unkacs s.vjechaljmvl.'e wtorek, lecz nic pamitam ju dokaclnej .tlty fdu' lir podrf-v b,vlimy trzy doby, pocig wielokrotnie s]c falffymy, a]e {'agony byly zamknitc i nie mog poda trasv' ktr prueb'vwa li,1n transportem. \wagony' ktre zostal}' faplomboj!'anc w Nlunkacs, rto clopicro na rlmpie \'Birkenau' Pocig stanna vl'sokoci ulicy jcowej' to jest mid.vodcinkiem BIIC i BIid' Tak prf\najmnjei sta . f ktrego ja wvsfed}em. Po ot!,arciuY,.agonu otrfymalimy rozkaf opusfczcnia',].eczki. kosfyki podrczne. tolb}.. moglinry fabra ze l''']' a basa ciszl- i wiksf,v mia zosta \\' wagonaclr' Po w-vjcju wagonu musie}imy ustarr'''i si Pitkami i ni'. rozdzielano jeszczc kobiet micfyzn. L]staR'ieni pjtkami czekalimy dlugo, nim rofpocza si cja' sta]im,v pitkami {.fdu pocigu. Pocig sta na rampie prfef czas selekcji' Ju w tym cfasie $'inioje \\- pasiakach \\Yrzucali nasfe ciisze b^g^ze.tsae:e n,Yrzucano na l.amp i \v tym te

n^sz |eAna cfasle nie pocljechay na mp adne samochody. B^8^' duym stosie wzdfu pocigll' Po jakin czasie od strony zachodniej (krematoriw) faczto rcbj. se - \4cnPFle '-k' jq \e|ekc] na<fego lranspo|tu przeprowadzil |ck]r/ S\ po. k|o-eHo u d1iu |rryjazdu nie Znaem Z n1zwi\ka, |e(f ic8o nazs isko znaem w pniejsfym czasiew pobliu Clra Meflgcle fnajdowao si okoo 5-6 ss'manw, f czego dwu nosio dystynkcje oficerskie, a dalsi byli podoficerami lub nawet )ohierzami ss' Doktor Mengele mial w fku skrzan szpicrut i kadej poclchodzcej do fliego osobie pokazywal dokd si ma uda. A wic na selekcja polegaa 1^ tyfl1, dr Menge1e iewo lub na pmwo. PeglCl (pomidzy oclkierowa} mizyzn zdolnych do pracy na ulic rednicov/ na drog pomiClzy cinkami BIIC a BIId)' kobiety fdolne do pracy kierowa (kaleki) 1ub o.lcinkami BIa a BIb, a starcw, dzieci, niezdolnych do pracy niepotebnych (wyglda1cy nawet na zdo]iych do pracy' ale zdeniem clr Mengele - niepotrzebnych) na drog prowadfc w kie'unku krema. Inriov'' lo je5l lmo|eg}a do lampy koleiowci' \ g mojego fo7'ezn^flja okolo 1/3 przybych traflspoltem skjerowano do pracy izaol"i do pr^cy filczynli kobiety), a reszt^ 2/3 Poszl^ <|fo g w kicrunkrr do kremaioriw. oczy.9vicie iest to szacunkowa ocena' BlId. i,tnie skierowa dr Mengele na ulic rednicow pomidzy BIIC a do pracy' ale w chwili seLekcji Dfi wiem. e bYo to ufoanie za zdolnego nie zdawaem sobie z tego tak w}'.anie sprawy. Z uwagi na to' e rampa pewnym by}a fastawiona wagonarni, e ulica 'ednicowa ley jakby w co pniej dfiao si zigbleniu, nie moglem ju doldadnie obserwowa, na rimpie kolejowej, kto odsfedlwpierw, a kto pniej' Czy najpierw odenjefdol sfli do obozv', fdolni do pracy, czy te wpierw poplowadzono e nasz bansport wjecha na mmp kolejovr' nych do Pracy. Nadmieniam, w go(lfinach wczesnych rannych _ sdf e kolo godz. 6'00, a nawet wc;eniej-selckcja facza si 8dfieokoo 8odz' 8'00, a kolo poudnia.fabrano nas z ulicy rednicowej. sd pieszo poplowadzono nas do wielkiej saufly, lecej midfy krcmatodami. sfed wwczas do kpie]i tfunspo do pfacy' Co si stato f kosamych mcfyzn, wybranych iako zdoch bietami - nie iest mi wiadomlrn. zo\v Saunie wpuszcfono do .odka 60 osb' a pozostali f^trzy1r]'^r'j. po Iofebfaniu stali na dziedzicu Sauny' Ludzie, kty weszli do rodka, l sS Hauprfurrnfuhrer Josef Mengele' ufodzony w 1911 roku' w m' Gijnzburg k' Ulm' dokrol medycyny' w KL ^uschwi od maja 1943roku, leka obozo wv i (w 1944 roku) naczelov lekarz obozu Birkenau, odpowiedzialnv z-aliczne selckcje w obozie i na rampie koowej w Bifkenau' Jeden z najintens}'wnlej poszui<i*anyclr po $.ojnie zbrodniarzy nazistowskich Unikn4 odpowiedzie| noci zmarw B fyln w 1979foku' i

..Relo(ie, lrvspomntenio, reznotio

83

si fostali strzyeni- Skrricono nam wosy na caej glowie, pozostawiajc wosy kilkumilimetrowej dfuEoci, nastpnie pez rodek gowy zlobio a no ciek'to jest dok}adnie i nisko citowszystkie w}osy. Kady mia prawo fabra zc sob wasne buty. Po okpaniu nas otrzymalimy pa siaki' Po Przebraniu nas !"' pasiaki v' zlvafiej kolumnie peprowadzono nas na odcinek BIIC. Na tym odcinu obozu pofostaem t}lko dwa dnj, a naslpnje oticeros'ie ss vivbrali spoId nas 250 ncz\,fn' wYbjeIano naisi]niejsfJch. wyprowadzono nas $' liczbie 25o mcZYZnZ odcinka BIIC na drog bie8nc od komendantury do krematoum 3 i ' zaf^aczam, zazn^czAj4ckrcmatoria Birkenau, Iicf je od 1 do 4. nie ]iczac istnjenia krematolium \\. owicimiu' o ktry'm s'wczas nie \.v.ieclziaem' tej Na droclfe otoczyli nas ss'mani f pistoietami mas/nowymi i poprowadzili na leren krematoris' 3 i 4'.) zatrzyfi^no nas. Po]icfono od czoa 15o osb i tych odprowa(lfono do krematorium 4, a reszt (okoo 1o0) poprowaclfili do "bunkra 5"- B]'1to wie.iaczy dom' skadajcysi Z trfech izb' Kie fblialimysi do tego domu, widziaem trfy okna i troje drfwi' Drzwi mocniejsze i miay ruby.co 7-lvrciomoj uwaI i nie kojarz,vosi normalnvrni drzwiami wiejskiego domu. i. o i]e mog sobie pr,pomnie, byo tam rwnie troje drzwi f dru-

Dom byt kryw sorn' Z drugiej strony domu znajdo\.aly si r\\''nie Kiedy zatr4.mano mnie wraz z dalsrymi przed rym dornem, poclszedl
t|ln\. Pod]Ug']hyb w 11chpomie.', czeniJ('h l oelonU'

mj (pniej) 7 naz\'iska H2uptscharfiihrer Moll, ktrv pyjecha na klu [...]'Moll fapowiedzial nam bez ogrdek, etu bdfiemy musie' p.acoY.''a,e "tu otrzymacie te arcie"' Moll przepro\\,1Lclu nas na ty do' il , g(lfie fobaczyiim]'to pieklo na owicimskiejzierni, cfego normalny iek nic moe sobie pedstawi: lealy o]brzymie iloci truPw' by}y jak stosj siana. Moll ZacZ nas krzycze, abymyprzyst4Pili do do - Moll owjadczy, e musimy prfenosi zs'oki Ze stosu do prfygoej jamy ros/u' we cfterech wzi]iLmy] jedno ciao. Dwch nbso

rce, ds''ch za no8i. Kiedy fbliry]jmysi do wykopanego r.owu' ktry

okolo 30 metr\^'dlugoci,a 10 metrw szerokoci.zauB,aiylimy na tej jamy drzcwo i bv\' to polana. w pobli7-u do]u \\.idzialem te jarn, ktra bya ju pfzepalona, a ta, Clo nosi]imyciaa, byla no$.a wieo\rq,kopana' w t\n momencie nas ss man, ktlT zacf oklada nas kiiem, $'oajc, e kadY ma jedno cia}o. Prz'vnisl nam \,iele 1asek spacelowych . kabkowato , i zadcmonstrowa nam, jak to mamy robi' Zak)yl kab}k laski ktlkciaa i ci8npo ziemi ciao _ fa sob. odtC! musiclimy tak t v pofudnie byla przerwa obiadowa, przynieli temosy, kotly f jedze' Byla to zupa' l'ed w}'daniem zupy p.feliczono nas i Po 7jedzeniu si jesfcze raf aPe1.w czasie ktIego nas plfeliczono' I to si Za

84

Wr rde

wsze potem - w inne dnie powtaao' Po przena'ie musilimybeffwocfnie pystpi do tej samej pracy. Pracowaljmydo 8odfiny 18.00. \yy'inioY'ie kkjrfy fnaidowa]i si na t}'rn terenie, nim mymy tam przy. byli' ukadali zwoki na stosie, a mymyte fwoki docigali tylko do begll jamy (Ios/u)- Po skocfonej pracy o godz. 18-00 wpierw Ustawiano nas - nowych do przelicre i^ i nasza setka zostala pod silnym konwojem SS zaprowadzona na BIId. Nie pamitam doldadnie numeru bloku, w ktrytn nas umiesfcfono _ Wydajc mi sj, eby to blok 19. Kiedy mymywesz]j do bloku, fnajdowa]i si tam ju ci, ktrfy fostali odczeni w drodze do pracy (150 osb). Tutaj w bloku wytatuowano flam numery i sPisali nasze dane pcrsonalne' Mwi]i, e ocltego momentu nie jest s'ane nazlvisko, iecf numer obofowy. Z tcgo b1oku pepros.adzono nas na blok 13 i to by} nasz blok miesf kalny. Byl to barak drcwniany, ktrego ciany krtkie byty mulowane. Barak by opleciony drutem kolcfast}Tn' f barakL| niczego nie mona by}o wiclfie' a Z baraku nie moglimy Y'ychodfi. Przed wymarszcm do pracy ustawiano nas vewntfz baf^ku' |iczyIi, a potem kapo i blokowy wyprowadzal1 nas do bramy odcinka BIId i przy bramie pekaf}'wali nas ss' w banku na jednej pryczy byo 5 winiw. Nie fflam dokadnie iloci winiw mieszkajcych ' bloku 13, ale oceniam, e byo nas tam okoo 8on' B|okowlm |Pgn bloku byl jak o r},Tn mwiono Zyd. olawdopodobnie Urcdzony w Po1sce, a llTcho.rany we Francji. sld te naz}'lvalimy 8o midzy sob .Flancuz'. By to mcfyfna wysoki, tgi, b'unet, nosi okula. ry' Przez okres dwch ty8odni, kiedy ia byem na bloku 13, on pe}nifunk cj blokowego' slysfaem, e podobno mia Pjw tlansporl' Syszacm te, e ten transpon zosta pyprcwadfony do owicimia (Auschwif I) i 1Llfagazo\\'any. Po dwch dniach _ kiedy ten transport odszcd ' wjvr niowie sonclelkonrmafido 'Lr\a\e\i krematorium II ecfy tyche' Po zt\ar\o tafii odzic. Flch winiv/, a nadto f obozu owicim I dosz do nas wiadomo, e sonderkommando to zostao zagazowane w kremato rium owicimskim' a cia}a ich pev/ieli i spalili na tercnie Brkenau sa]ni ss-mani. wedlug fnalefio.tych rzeczy ustalilimy,e ciala ich fostaly spa lone w krematorium lI w Birkenau. oceniam' e przy pracy, gdfie ja pr2cowaem wr^z z llJdfii z mojgo tnnsportu, byb lcfnie okoo 200 250 osb. Na cfele nxsfej druyny ro bocfej stal kapo' ktry mia do sv/ojej pomocy tech ]ub cztercch voraf. beitcIw' Jeli chodzi o kapo, ro byl polski Zyd niskicgo wzrostu, 1aczej szczuply, mia czame wosy, imienia iego nie Znam' Gdybym 8o obecnie fobxcfy, to mimo uptFvu czasu poznam 8o' w komandzie by| podzja "specjalistycfny' na grupy' Jedna Z nich pracowala przy sarrrym rofbieraniu si ludzi, nim udali si ldo - prfyp- P's'l rzekomej ani-wkoo tego wieniacfego dorYiku nie b}Jo iadnego baraku

L Relo(ie, wspomnienm, ze onio

85

. ludfie lofbjeraLi si na otB''art}'rn Po\Yietrfu |por' re]acjAbrahama i sfle EIa DIaE]onw \\,: G|deofi G|ej'. Pakalill1j" bez\ez przyp-P-s'|' Picr$'sza sonderkommanda usu$?a odzie zabfan\.ch do a^zu l||dzi' od7i, na stos, a po Prfyje(lfie samocho(lu lac]o\\'alit() \\'sfystko na
' klre te lfecfv od\\.ozio' ]-udzi {T]ro\,adzali clo pomieszcze clomkll

ni' \Ychodzjo na raz 300 osb |na]cy Pr7rpus7cza c do jcdnej

l+ 10 SS mana)\\'. Ludzi $dacrali jak najbardriej z\\'arcie i p()tem ua k . r. \ \ m . r n r r l $ 1 . z - k r e r l r c j e n J r n b v . C r l $ r / u ' r l . . r n - n n i ( o \\'sze ten sam j sJ czasic \\.lzucania gazu mia na |B?.zy mask przeci* , B-v}to 8a7 cvklon B j jeso nairB pamitarn z tego czasLl' bo clue i pusfek f c}.klonu lealo na miejscu nasfej praq'' C}'klon wrflrceno rnac okienko' Bva to mala otrr.icrana "krt.atcra' Zarnvkana r\l.nie grubsze deski- Po u.rfucenlu gLfufam'v rubv' okiennic sranol\.i,v Ss.man | n]a] "kl'ater okna" i okolo 15 minut pozostx\\'ali ludzie komorfe gafo!\''ej' Z dornku {.ieniacfego sl] cha b,vb slrashe krfyki rnych jfvkxch i stad cfsto ofiento\\'x]im-y Z jekiego kreju po si.

rv dom&u"bylo trzv pyp' P's-] i py Lvmb)1o , ktriryc}r "bial1rn

ten transport'

Druga gmpa Sondelkormnanclo rr choclzila * maskach do komory ga 'ei i w}'nosia stamtd ciaa zagazoI\.anych. Dalsrx gralpa sonderkomndo przccili3e te ciaia (opisanvm powYej sp.Jsobcm) spod Clomku do \ - L o U J p " | ( n i s k o \ \ ' c g\ a s | ( p n J 6 - u p l u k | " d : | " ' - L ' | .n ) . | o ' i o' \os r r r. B. r o,JJz -lrr g"upr sonJ- kon'rr-J-. krof- ,.JJ-ni, n usunicie fe cian komon'gafowej \Ysfelkich ladr-;rv kni' poclc;
znl}.\l.ali R'od. :l pnicj bicljli cian.v,jc]i 7achod7i:l taka Poteba.

je Z sonderkofumando. kt,v haleli si \\. nim prfed nrsfym .b,vciem'fajmo\!'ali si podpalaniern stosu i oni pod kontroL4 ss musie]i o!''a, aby stos nalczvcie plon' \a stos $lc$,ano naft. cz'v tc odpady x' jscly stos nie ponnalc'vcie.to czasem dolen.ano nafn czr'lop,v' \aBchnriast Po $Y|Zuceniu cia Z komol].gazo'ej odlbna g pa l'iw'vciga]afwbkom flote fbv, sftucfne sfczeki i mostki, a inni ob
| i , q | o ' o | | t \ ' o . v ) | r / \ o . o t \ ' 7 J \ ' | o / | e! \ o r \ | k o , , ' | | | o | ) | c |

go c nlxly one odpo$'iedni dugo' Prry wiejskim domku z\\'anvn .bunkier 5' pracol.alem cl\\,atYgocLnie. un]iem poB'ied7ie. dlaczego na4\'ano to.bunkier 5' i cfy istnjaly inne f fii:sflub $1sf..! nume cj4' \'iem jedvnie. e .bunkier 5" no nasze ko]'ando i tak \w\'oh.B'ano nas z bloku. kiedv mje]imv prac\'' \\'cilgu\'ch Clq'ch t!godni je(len t,vdfie pnco\\'alem Cl()
C]zienn4' a d gi na nocn Zmian' Praca t\''ch '57.\,.cht'nie rnie si 'Pc$'ncgo clnia (po d\\'ch t-vgodniach prac1' rr' .bunkrze 5") fnajdowa sj $' bloku. kiedY b]oko$.v "Francuz" za$'o}a} mnje i po\\'.iedzja' e jnn\'mi' Skiero\\a mnie Z ludmi, ktrf' nieli kot}. Z jcdzc d7i 7

86

Wr rde

niem, do kremato um nr I. Koty pobieralimyf kuchni odcinka BIld. P.zy odbio-e kotvr' byli jedynie sftubowi nasfego bloku. Kot ustawilimy na wofie. ktry zacignlimydo krematorium I' od Blockfiihferstuby sfed f nami Ss'man' w krematorium I p},dzielono mi na poddasf-u lko' Byy tam trj'T)itlowe obozosrc |.k^. 'lhm jui miaem do jedzenia, falwno obofowego, jak i przede ws7y\lklm L7$ ' /olganifotvanego. a wic pochodz4cego o' l zagazon anyeh' w krematolium I kapo naz}'Iva si Kamiski _ Zyd polski, niski, przeci!N'li2 dlugic $ lo.} cfesJne 8|fdko do rylu' Kar'o Kaminsi nFj |' szy' \7ar}'n' aPrlu rykopat .JoIo ] metrachdlugoicl' I mrllZe slcrokos.. kafa| mi |o oraz 1 mete gbokoci. D ten miaem v/ykopa ped bud}'nkiem kJe matoryjnym od strony rampy koowcj' D ten w cigu przedpofudnia wykopaem. Kapo Kamiski by} zdziwiony, e Yykonaem polecenie szybko i dlatego postanowi mnie fatyma w I kfematorium' D ten zasypa no pniej popiolem ludfkim. Tak to dostatem si do I kfematorium' o ile sobie dokadnie przypominam, to w kremato um l na strychu miesfka}o 1o2 winiw, byli oni fatrudnieni przy spalaniu cia} w piecach' Bya to pmca technicznie przemylana. z fampy wprovfaclfano do rozbiera]nj wpierw kobiety i dzieci. \y ro7iieralni wok cian byly awki. Nad haki. o ile pamitam' byo okoo lawkami byy numerowane sriesfaki 500 numerowanych hakw. Kady ro75ierajry sj mial zapamjta numer wiesfaka, na ktI}Tl pofostawia swoj odzie - fapowiadalj |o sS mani' k!.fy wchodzili tam \r.raz Z ludmi' Buty mial k^,dyz^b.|^fe sob, tfzy. majc je w rce. Ludfi popdzano f^chcaic do szybkiego lofbierania siPomidry |o/biiralni4 J komor4 Znaidowalosie pomic"f(fenic' w kIqm znajdowali 5i winiowie Grupka) f sonderkommanda i prfechodzcym odbiemno obuwie. ktrc mieli w rku' sS mani p{feprowadzali tych ludzj nastpnie do komory 8azowej' Dluga 8rupa winiw soodcrkommanda zdejmowala szybko o dzie z ,rrjesz^kw , a prry duym popiechu Zrzucano j na jedno miejsce. Po tych cfynnociach dopicro wprowa(izano m.7Y7n iIJ \ama czynnos'' powurza12si. Jeli idzie o komor 8azow, to z bola:uciany by gole, gadkie. Po rodku komoly byly trzy lub cztery sfupy betono\'''e. Pod sufitem byy fmon umieszcfone prysznice limitacje - przyp. P.S.],ktrych wiksza i]o towana bya prfy cianach,a rnniei ich byo na rcdku sufitu' Przy bocfnych cianach po obu strooach . by wenMatory, prfy pomocy ktrych usuwano z komory gar po zagazoananin lndzi. Tymi wcntylatorami wprowadzano do komory czyste powietrze, umoliwiajc dalsf prac wiatwego do niw son(lerkommando' Podo8a bya z betonu gladkiego gafowej byy jedne' silne, cirewnianc, po fmYvania. Dr-wi do komory .rodk'u I'll sirier. Dr,'wi byly zrmykane na odpos ieLlnin mo.ne Stuby, jedna u gry, druga f dou.

|'Re|0q Wspomnieni0, zefn0nio

a1

Y/plow?.dfane kobiety stlaczano w 8bi komory gafowej i potem wproan^df^no tnczyzn' M'c?,zn j|r wpdfano sil, terlorem' biciem. Do komory liazowcj wtaczano okoo 2000 osb. Dzieci wchodziy do komory gafowej f kobietami' Jelinie byo s.transporcie matki, to dziecko mogo wejz ojccm i do tego cfasu f nim te pozostawao' ss mani hajclowali si w komorze gazowej, Ugniatali' docfyli ludfi' Powolj wycofujc si z komory gazowei. Gdy byo mao miejsca, to mae dfieci unosilj i wrfucali na gow}' tfumu. Indzi zd^weli sobie wwcfas spra$. f niebefpiecfestrva. ss-mani cay czas ludfi bili i kr7jrkjem fmuszali ich do stocfenia si' Kiedy s.sfyscy byli wewntrf' ss-mani wycoFywali si' Zamykajc drfwi. vokl sfupw wewntnych' Znajdujcych si w komorue gauowej' znajdoB.aa si siatka. Cyk]on zs1pywany z zewntrz 22 siatk rofka(lal si dU powie.Zchni i na(ik) ludzie nie mogli do nie8o dotrzc, gdy dogsta siatka chronia 8o. Po famkniciu komory' o czym \'spomniaempowyej, jeden f SS-manw w masce gazowej wchodzil na pl}'t betonow (sufit komory) od zeBlllrz i $Eypywal do dwch otlr'orw po jednej puszce cyklonu. T.o s/ielokfotnie widziaem. wrd ss-mans.' ktrz-vdokonr'wali n'rzutu cyklonu, zawsze czyni to ie(len f nich' Jeden naf'Vany by przez nas .Holcndrem'. Nie wiem, cry b]4o to jego nazlvisko, cry pochodril r Holandii. Cyklon do krematorium dowoono ma}tn kryt}''n samochodem sanit2m}n- samochd ten stal fw}'k1e w pobliu rampy, kiedy lekae prfeprowadfa]i slekcje. Nic wyklucfam, e fnaki czelwonego kzyia finey .wzb\\dz^ z^ufanje - uspokaja selekcjono.qranych,|ecz czy tak byo - nie wiem. Ja pamitam tech Ss-manv'., ktrfy w okresie mej pmcy v krematorium I fajmowa]i si Mzucaniem cyklonu' Drusie8o ss.mana, ktry vlTzuca8az, na'walimy .Rotel'. Na^\.jsko, a racfej prfefwisko to pochodfi sd, e byl on czerwon1' na twa'zy- Pypominam sobie na^visko tlfeciego, ktry nazn'a si steinbergl.,, mial stopie Unterscharftihlera i ja wiclfiaem go pod koniec wojny na tercnie oboru Ebensee. w pobliu przejcia'ktrym pechodzili ludzie z rozbiera]ni do komory gafowej _ w podfiemnej czciby wycig _ dvig elektrychy, ktrym f poziomu pjwnicy na poziom powicrzchnj ziemi wyci8ano z.lvokiZegazos?nych' A wic po !'ywentylowaniu komory g^zowej czonkowie son derkommanclo wchodzi1i do komory, z ktrej w}Tlosili fwloki i skladali je na dwj8.Jcdnorazo\\ry ladunek Zwok na dwigu w Zalcnociod ich ciaru, sklada si f 10 do 12 zu''ok.

16 ZapeBne Ss-Unrcrscherfiihre. Ka.l Steiflberg, urodrony w 1897 roklr w m. Al zendorf. Z zawodu mumrz tynkar- W Kr Auschwitr m.in. Kommandofr:ihrcr kamei kompanii i \\,'1944 roku kierownik krematoriw' Y'1950 roku sk2zany w Chelfuritz na kar micrci i sracony'

88

rde Wr

- fdjt(r Na po$'ierzchni fiemi we\\'nt krematoum $. hali piecw otworze paZ dwigu f$.oki skladano $. i]oci dwch'lr7.ech przy klClym lenisko\q/m. Piecw ]rvo pi i kady mia trzy retorty pa]eniskowe' c7' skladano ds'a lub t'.Y ciala do kadej retorty' decydo$.a wifie, ktry je tam pIfenosi, oceniajc na oko' cry uda sj dwa lub ty ciaa Pomlcci' Ped spaleniem z$4ok str7,}'onokobietom \\,.}osy,a wsfJstkim usllwa protezy' ss-n1ani dokofly$.alj do(Latkowo kontroli no ziote fby' \\.781dnic

fwok ['''] czy nie nla tam ukry|y-chkoszto\t'noci' do Polem ciela \\,suB''ano pieca. sPecjalne famknicie drzwi byb at\.e si Po ro]kach, ktrc znajdo\\'ay tu fa drze'iami pieca kredo olwoenia' nosze blasfanc. lecf Z uwagi na mato.jncgoj s,suwano pewnego rodzaju blisko pieca' wysok tempcratul palacz nie mgl podej z s'iniw, ktry .opar"nosze o kka B.ewntrz pieca, cofal si, Jeden braPewnego rodfaju widy. ktrymi nastpnie spycha ciao do rusfta.Jeclne fwoki wp-vchano !os',a drugic nogami' gd} dawalo to moliwo atwiejszego ich \.sunicia'Pniej d'zwi Zamykano i ciaa spala}.si od e 15 do 20 minul w piecu bya tak \,"ysokatemper.tura, dffwi pjecowych je hakiem' w krema. nic mona b)'o ot\l.oy rkoma, ]ecf otlvjerao si si torlum palio si koksem i {:lodav'.alo tvlko troch dcwa - sfcze8Lnie _ dla podsyccnia ognia. Koks dowoono do \v chwili Clokadania koksu piecw wzkami od peciwnej stlony ni wk}adano do pieca ciaa' Kok iu nic trzeba byo duo, bo 8dy piec si fozpalil, to ciaa same po(]sycay ogie' Do wrzucania koksu do piecw wyznacfan,\rby tylko jeden wizie i ja tej pracy nigdy nie $Ykony.wa1em.Ten palacz odulowwva te pjece i uelwyvozi tacfkalni na fewnt'''
fd}o] ^PNt' B, Zesp oB'iadczeniz' t' 44' s' 8i'

119641

. Relocie, v6pomnienio, leznonio

Fragment wspomJrie Filipa Mii|lera, sowackiego sonderkonnando, wiadka zastrzeleniaw rozbieralni SS-Unterscharf iihrera Josefa Schillingera.

89 yda' czonka kfematorium

.Kjcdv skocf,\l, ludzjc skupili sic \ gruP\. all\. zc sobq poloum-J\\.a' ]I(i\\i]] \\' jjd-vsz:nieklIfv z nich $'sposb ocz\\istv nxl]rL]i B'cfeniej podei|7c. b\'li to bo\'icm Z\'dfi z EuroP\. \\'schodniej. ktrz\ bef u'!tpienix slyszeli ju pogloski o ckstefilinacji' Jcdnxk s]o\1a Hss]cn na .,\'ielLl \ \ N;Lr.h'$.racnie i dlnlego ftcfelj sie rozbicrl' B\li ttkc tecv. kti v steLinie7decvdo\\'xni. ignonrjc! befustannc na\\ol\!\.tllix escsm1n(-rl' \\Z\.\\ajacedo s.bkjeE.o flfuccnja o(lfienjx' P.zemo\\'.1llt)ssle ich Z.1tcln nie pr7ekonala \V]ect7jc]iskad.fe 7nalcli si \ puxp.e i c ich -vcje fnxjdllje sj \1. nicl]cfpjeczesN'ic' Dosfii n.ic do \,nbsku. e najlcpjcj bedzic nie pofbw!':r si uLlra. Ponic\a b\I\ \\ njch ich Cbkument.,' PoClrnc' Po l(i]ku it]utach \\'3ha esesmtnizaczeli odpro$n.l7e do konlor-" 8n7oR'ei n'clr. kt)Ifv 7decvclo\\ali si l'ozcbra. prf!pusuc7xlnie In3jc nedziej. e skoro iclt pff,vnajmniej fmusua do Pclniesfcfanjx si. to bcd pu'1,.\ " 1cr..\i. D.-,1,, - 1,,.2.pn \ni \\:k|tcc juf Ponac] polo\\a Llldfi b\'e 7x \\.je]ki i drzn.ixmi komo n gxzowej' vvcte$'no si. ze inni bqdcl nac1al.rozbjcr.rlni starai:} sie z,vskx na czasie' czasic na co? Krematoriunr bY}o p|fecicz ()to cz]ne prfez ufl]rojon\ ch esesman\\ ' Zac|el z na.s \\'ieini.]$. nje ]nix ochotv nl1 prf\.]c7eniesie do nich \\'bczsenso\\nej prbjc \\.jcit na ze!\'n4h.zinic bvlo |ef szans\. abr por!.iedzjctYnl ludfiom. c n3j? b\c. fasazowni' \'Iogob\ to jch przekon3. e iest cz)]n baldfjej asfcz'vtnlrn Zgin \\ \\.alce. niz C]a si zabj bcz opolu \\. komo .fe gefo!\''ej. Jcclnlrk od ch\1ili prfvbYcia na rampe ko]ejo\\.a a do \'ili, gclv roslall riepchnieci do komol- gxzo\\-cj. celo\\.o czvni() to B'takirn Pop'cchu.ab\'nie da ofiarom c7xsu na mYlenje]uL) jecic jakie]Clecvzii' \estpnie sSUnterft]hrer7\' Qrrackernack'..

55 obersclli]lrE' \:aher Quakernack' uroclzon\ \\ ]9o- .oku $ m, Senne ii i}je]efelcL. Urfcdnik \! KI.\usch'it7 od czeNcx 19j0 rckLt \'\]\dzixle Pc) lit\.rn\nr. Przenjcsbn\ do lir B.'Bcnllelse poren do Ki_ \eueng.rmmc po \oinie sk.Z.nr na ka. mie.cj'a'|ok s-l'konxno \\ pidzierniku 19.i6 |oku

90

lvybr 'del

Hustekrs, Voss'e, Bogcr'zo,Schiltinger", Gorges", Enlmcrich'/r, Kurschuss", Ackermann,i i inni ukrudkiem zaczli Pojedynczo BYchodfi f rozbieral. ni' po czym Y'''krtce w cali uzbrojeni w kijc. Bez wtpienia lageibrer Schwarzhubei6 pozt.oli nn zaatwi si z qni ludmi w '.\ykv sposb' Zxmiast popIzednio okaf}vancj grzecfnoci i kamst\., facf,'-l' si teraf Zw]zepo]ecenia, jak: .rozcbm si"' 'prdko', "Pyllotowa 5i do kpieli, a]c chodcie' chodcic'' Ludzie jedflak nje reago\.r'a]i, po plostu stali i nic nie Iobilj' Nic fatem dzi$.nego. e escsmani byli coraz bardziej f(lencrwowani'
ss obersch2jhferJosefHustek Erbe!, urodzony w t897 roku, R m. ottendo f zewodu palacf Do KL uschB'itz pybyt .,!. lislopadfie 19'i0 fokll, s y w rnyc|r pododdfialaclr -s' rusznikami, jako pise !v registraNrze qvdziau Poiilycznego' N bjurze przyj (Aufnahne) w Bi.kenall, w kocu t944 roku przeniesjony do podobozu Freudcnal w Czechach' Po wojnie B,procesie \!'e Fnnkfulcie nad Mcnem skazanv w 196 foku na kar doF'otniego \\,izienia' fwolnjony Po 20 latach, lvkrrce zmar]' ss obcrscharfiihrer Peier voss urodzonv w 1897 roku se Flensburgu v KIAuschE'itz sUylm'in' s' podobozie w GliB'icach oraz nadzorowal prace Son derkommando przy krematorium Iv w Birkenau. ss'oberschaihre. wilhelm Boger' Urodzony w i906 roku w stuttsa'lie, po. ljcjlnt, od pocftku wojny kieroB'nik placv..kj Gestapo $' ostro}ce' Do KL Ausclrwitz skie'owany \\' grudniu 1942 rol.u jako kicro$.nik referatu prfcsu. cha i zastpca kjefos'nika vydzia}u Polit} cznego Maximiliana Gnbnera' Je. den r najbardziej znanl.ch rbrodniatzy w historii obozu. w tzw II procesie owicimskim przed sdem *'e Frankfurcie nad Menem B ]965 roku skazany na kar do}votniego s,izienia (mar v 1977 fokU)' ss tinterschafrnhrcrJosef schillingcr, urodzony v 190 roku w m, Obefrjmsin gen, z zawodu bedna' w KI- Auschwitz od czeca 1941 roku' m-in' podo|i cer .2ponowy (R2pporitiih'eo obozu mskiego B]Id u' Biikenau. Zestrzelony przez m}od kobiel }.dwk B'rozbielni krematoriun 23 paclfiernjka 1913 Gorges, urodzony w 1900 roku s' m Fell k. Trewiss Untersch2rfiihrerJohann ru, z zaodu B'onica- w KL Auschwjtz od maja 1941 roklr, m'in' nadzorow1 $']91l roku Prxc sonderkommando w Birkenau' pnjej przeniesiony do Kr V | | | ] ' J ' | . . n '\ | , l r o k u 7 - " ' ] \ \ ' T | e w i r / sS Oberscbartuhrer \vilhelm Enr]nerich, urodzony w 1916 roku w Tiefenbach .v Kl AusclrB'itf od lipca t940 rokrl sluyw \vydzja|e Za|rudnienia win]w; \'' 1945 roku p.fe.iesiony do KL Mittelbau, ztiar tam v sfpjtaluZxpewne SS Rottenfuhrer Albert Kurschus. \v Kr Auschwjtz sfuzylo co najrnniej czterech esesmanv' o takim nxf$'isku. urodzony $' 190.1 foku s. m, TuG ss oberstumfi1hrer Jolrann schvarzhubr' w zi.g w Ba\'arii. SUy KL Dach2u' Kr sachsenhausen' potem w Auschwitz i \!'Bi|k n au (jako L2gerft]iuer);w 1944 roku przeniesiony do I<l Dachau i KI Iiavefsb'iick. s4dfony pez Bn.tvjczyk$, w Hambur8u $. procesie zaog] KL Raversbfuck. w 1947 ro]'.u,skazany na mieri w maju s|ncony w wizienju

J.Relocje, vrspomnienio, zeznonio

Aby p()kefa. clo czego s zda|ni zacz|i przekrce kabur\' pistolet\1. do przodll j f\\'olnx je odpina' Potcm zbhzl.lj si do tuJnui Prf!rl$.sf-v gron.v $.vgld' z^c'.|iy"|zeszcze' KiedY to take nie prz}niosb rczu]te tll. zxcflj ntL oleP udcrza kijami' ].eraf lu(lfie stojacv f p|fodll' starai:ic sj unjkn cios.)N. cofali si. zxci z ko]ei ktrZ\. \\.skutck te!.o Znaleli sie nr prreclzie. schodzili im r drolai: po\\'stal ogrotun! chxos. Esesmani z ieszcze $'iksz furiq f:lcf]i bezlitonie tluc niesfcfsn\ch. z ktrycll s.ielll juf olrficje kr$'x\\.ib od fadan}.ch popeclnio udee' Po7osta]i iesfcfe \\'rofbienlnj luc17iczrozumjcli \\'rcszcjc. e Clalsf\ opI bvlby befcelo$'v' Nie mieli \\',vjcix: Zac7h sie rozbie ta]n \\-szcdzic, gclfi!^Ir'lko esesnrlni zaprzcstali bicia. \ikt r nas [r Sonderkommxnclo - pr,vp P.S.l nic \\ iedfia]. d]xcfego \\1aci\r'ic nadal stalim\'PrzYcianach' stao sig oczvwjste, e esesmani zn\\' poczuli 5i panarni s}1uacji' Qua j ckernrck schi]]in8er pIfcchacLzali sie dulnn\m kokiem tnl i f pol.l'oten nxPecj\\.ko upokorzoncgo tfumu' \egle fat\'mali sie, Z\\rci\\.sfv L|wa. 8e nx u.ler7ajco pikna kobiete o kruczocfern\ch wk)sach' ktrx \\.lanie ci.1gx}x 5$'j pra\w L]ut' Kobicta. kieclr s1ko Zal|\a\:l !]api4c\'ch sie nlr ni d\l'ch mefcz\'7n 7ecza zacho\\N'a sj \\1.z\\'xjco. kokietervjnie i $'rcz uwoclzjcie]sko' lroc]nios}a spdnic umoli\\.iaj.!c obu spojrzenie inl je. nit udo i po.lR'i4zk. \.rstPnje '.\\o]na odpjr poczoch\' j Z\\'jna a ope.l,vu jcj srp Ktc oke cel czas u\\afnie obseN'o\\.alx, co si \\'ok] niej dfieje' obai esesmxni zafasclno'ani B.m p.u edsta\\'icnicm nic z\!'f.L cJ]i uNagi na nic innego, stllinaPrzeci\\. z.kxnli na biodrxdl. z Pejczanli isai4c-\'rnj nxdgarstk(-)Ni ocfami \\lepi()nYmi \\ t kobiete' z \r\\'Cfas fdjIa bluz i stan9ana \'Prosr oTch spron\.ch esesmxnw vnje \\' stanjltu. oparla si rk o filar i poch!]i}a. z lekka podnosz..1c bul',l.o. co fc]aEvlo si pniej. sta}o si z Prdkoci ' ab'v ZC]j fskewlcv: \ mgnieniu oka kobieta ch\\.\.cja l]ut i z cxej si-v za uclerfy]a !'soklm obcasem Quackernacka Y\.czoio' F]sesmxna.k|zl.\\'il sic z b]u z-]k'}|Y'''arZ obiema d]()mi' \Y tvm momencie mlo.h kobieta fuucila sie niego i \\\'sfan}e lllrr zza pasa je i o \\.asn)pjstolct' Roz]eg si stlfx] i]linger krzyknl i upad} na ziemi' \Y kilka sekund pniej pad dfusi ktry o ma}o co nic traflQuackcrnacka' \\' rozbicra]ni lrl'buchla panika' llloda kobieta znjklx \\. LLLnlie. nle kldei ch\!'ili mo31.rPoja\'i sj pono.nic ] skicro$.x pist()]etw st.on mordelc,v' Esesmani zdlli sobie spra\\.ez niel]ezpieczcst\\''e:jcc]cn druglrn R.'' lvlra]j si na fe\\'ntrf' Rann\.i kNxi\i4cv schl]llngef leal pomocy na podlodze. Po ch$'i]i c]o rofbicra]ni Ncsz]o kilku escsman\\ i Poci4gnlo go poPjcchu w stron d\\.i' N'te.l}'Padl trreci strza:jeden z cscsm1ns' drf\.i ile tylko sj u'nogach' vteclv fgaslo $iatlo, je.lnoczeniedIZ\\'i
" \''' \||i||inJ'r! |U\i RUi\lcolni( l . l n i o n )p ' k u ' | . " | ' I $ ' | |

92

Wybr ade

Zamknito od fewntrz' Take u'ic i my zostalimyZamknici w putapce' v,l pomieszcfeniu Poglianym $. cakowitej ciemnoci' Czuen wok siebie iudfi' ktrfy [, ciemnocjstracili orientacj i skonsterno\anj biegali dookoa' spodzjewaem si, e to moe b-vkoniec dla ponas \!.sfystkich. M-vlacrn Ponufo. e kie(ly nasze plany $f'woania wstania Iusry wreszcie f miejsca i kiedy mielimyju Z!.fomxdzon nie teraz? Zaczem |ak mal jlobroni i amunicji, to musiao si sta I\'lanie Kiedy tam dotarlem spotkacm i'szukaic po omacku drogi Clo $'ejcia. aie take wi l u inn,vch, ktr4' inst'vnktownie niemal wsfystkich kolegw, szukali drzv"'i.Paka]ioni i lamentoR'ali nad svoim losem, niektrry modlj]i si' innj egnali 5i f bliskimi. snuto te q'iele pr'puszcze, ldm bya o\va kobiete' k!ra strzelaa. Stojcy obok nas cz}o\\.iekz^||!^j,e nie nalei-vmv clo grupy nowo puyb1lch ' Z^cz z liarni foffi^:.uia w ciemnociach i chcial do$.iedzie si. skd si tt! $.zilimy. dosadnie jeden z moich kolegw' .Z fabryklmierci' oclpov".iedfia .Nic f tego nie rocfo\\'ick ten by baldfo porusfony i fawoagono: zumiem. Nlimypecie $.ane wiry wjazdowe do Pala8\'"aju' a co wicej, Gestapo mnstwo pienidfy za \'!rydaniepozwolenia na emr fapacilim.v diamenty warte co najmniej 100 000 zlotych' to sracj' Przekafaem im trz}'_ wszvslko co mj zostao. A ta moda tancerka. ktra strfelala chNil temu,

n'rusjalxf ap}aci hacznie $Iicej"' Nagle ktos g\\.aho$.r e otR,orzy drzwi' Zostaem olepbny blaskjem ki]ku reflektorrv' I \\.tedy Uslyszaemwrzask Vossa: .\\'.sfyscYczonkowie sonderkommando, q'chodzi!"' Z $'ielk u]8 rfLrcilimysi nrzesntrz i Pobieg]imy\v gf po schodach na dziedfiniec. ZauY'aaem,ie nxprfe ciwko Jrzrvi do rozbieralni ustawiono dwa karabiny maszynowe, a ra nimi prf-\'nich kjlku esesmanu', w staloBl,ch hemach kjlka fcflekto|w. I-eao bojo\ych, Eloro!"1ch do otR'arcia ognia. Tum uzblojon'vch esesmanw si tocZ-vl na dficdzicu. Byem wanie\l' drodze do hali piecw. kiedy po(]jechal samochd i wysiadt u niego l2gerkommandant Hss' straszliwa k1T\'Jwa aniacze kaa tudfi u$.ifionych \\'rofbieralni' Niewielu, ktrzy Zdo}ali si ukJy fa fi]arami lub w ktach pomieszczenia' zostao Pnicj schwtanycn i zastrzclon-vch.w midzycfasie "defynfektorzy" wlfuci1i fabjcfy cyklon B clo korrrory Efo\\'cj' gdzie ci flaiwni, ktr4' dali wier zapellnieniom H.'.| '|''' ./!in9|imni-i ni7 PoLIfinq. Zeni-i' si, e schillingcr znrar}u' dIodze do szpitala, Nazajutrf clowieclfie]imv .ldieci te fostaly pr4,'Jteprzef a UnteBchafi]hrer Emmeich fosta fanny' wiclu \\,iniw z sastakcj4; $'calym mskim obozie BIICIschillinger by znan,v jako nadzwyczai brutalnv i nieobliczalny sadysta

L Relo(wspomnieno, e, zeznonio

93

c]x}o rnodci tancerki fostao \\\loone \\ pornicszczcnju do przepro \\xdzania sckcji z\'lok \ krematodum lL Esesmani przychodzili. abv nx nic poPxtffe Pr7ed spalenjem' Bi' moe spojenie na ni4 njao bY osteeniem. jak i ilustl.j oPakan\ch skutk.. jakic ch\1.ilx braku cfujnocl moe Pr'fvnie cscsrnxnom,.'
rd}o: F]l]p nln1|et' ALlscbu)ilz I]{eDb TIJe Teinn.)n| x a sonde1*onnandl. Londo 1979, s' 8.H39 ltumaczenjez j' angjelskiego Piotr setkic\\icf]

94

wybt fde

Fragment fkopisu zamena Iwentala polskiego yda' czonka Sonw 1nblizu ruin kiematofium Rkopis odnaleono defkommando. w padzier:niku 1962 foku. Poniei opis powstania III w Bifkenau sonderkommando 7 padzieflnk^ 1944 rok].J-. .Lecf nastpnego dnia tj' \1, sobot r^no 7 paafiernika 19.14 c1oB,iedzie]i transpod tych 300 ludfi f krcmlatofium] mysi' e !!' poudnie ma odej Iv v' Po raf ostatni umocnilimy nasze pofycjc i qTfxnie i dokladnie poinformowalimy ludzi bdc-vchZ namj w kontakcie, jak si maj fxcho we w rnYch okolicznociach. Kiedy nadesza 8odfina 1'25 $'po]uclnle i przyszli lesesmani prf}.P' I,'s.]'by zabn tych trrystu ludzi, to okafa]i oni kyk' ogromn odwag, nie chcc ruszy si [z miejsca]' Podnieli Elony i siekiefa]ni, niekk]rych z nich franj]j. f Ifrrci]i 5i na \1'rrto\\'nikw nrotami pofostali bi]i cz-vm mogli' po P.ostu obrzucali ich kamienjlmi. atwo sobie wyobrazi, jakie by tello nastpstrva.Nie up}ynlo kilkl chwil, jak nadje cha cay oddfia esesman.B' ufbrojonych w karabiny mas4'no\'e i grana' ty' Byo ich tak wiclu, e n^ ka'de}o wi.zrrla pypadalo nie mniej jak dwa karabiny maszynowe. A tak alrni fmobilizowano p1zeciBko nim- Nasi wiclzc' e s fgubieni, chcieli rv ostatniej chwjli podpali k1 m latorium] IV i fgin w walce, papod 8radem kul na miejscu. I w ten sposb cale kremalorium poszo z dr'rnem. Nasze komando f kremfatorium] II III, donios strfelanin, bfo prfekonane, Nidzc f claleka plomienie i s,vszc e Z temte l o kornanda nikt nie Pofosta zyw' |'.') Zatazem stao si dla oas iasne, c ludzie bdcy z nami }v kontakcie s fafem Z nimi i e mog broni, ktr posiadali. Byloby to wielk Zc]rxd4Nobec nas, si pos}u}. wsl(az.$'aloby to bo$.iem lna to], e i my posiadamy troch bfoni' Posta nowilimY ie(Lnak' e nie bdziemy pedwczenie reagou'a, gdy byaby lo tyLko ZwYka aa'antL]i.l' a na to zawsze mielimy cfas, nawel $r ostamicj ' hsi|i Hel P.,?} goloR'Jnif. bez pomo. v $iqniw f cJlcto ohofu' J l.,,' tym robic to v jasny CLie, trudno byo nawet przJpusfcza, e komLl kolwick' choby iednemu' Uda si urato!r'a. D]2tego musie]imyczeka' bY moc przeci4gnie si to a do wieczora' a wted,v, jeliuznamy to fa pi]ne' Clokonamy tego B'ieczo.em. Rosjan ktIfy bylj nzem f nami, nle }atwo L]ylo powslrzyma' poniewa i oni byli pr7.ekonani' e z^r,.z^biat4 ich CIo transportu' skoro tam wsfyscy [gin]w boju ' t'ic sdzi]i' e i CLla nich nadszed} jU ostateczny iermin, .'n bardziej, e spostrzegli f daleka, si c 7-blia do nas grupa ufbrojonych escsmanR.. Przvbyli oni Cio nas ze wzgld\\' j]ezpiecfestwa' ]ecz Rosjanie sdfili, e prJchoclz, e4anieby ich zab ' I w tej ostatniei chwili nie moina byo ich powstrzyma' Rzucili Clo 5i na obcrkapo, Reichsdeutscha. i b|}'skawicfnie wrzucili go '\,'wcem poncego pieca' solcnnie sobie na to fasuiyl' moe nawct za lekka bya dla niego ta mier.Rosjanie kontynuowali s\'ojc dzieo' Nasi towarfysfe

r,tispomniellio, zernonio L Reoie,

95

Z kfenlat()riu]n II \\'jdzc. ze Zostali postxieni .obec dokonanc!o faktu. sz}'|rko foricr]to\('ali solrie spra\\'c]e nje mona si ju \\1.cofr. li u.lrj4c p\p, P's'|' si \\,' s'tuxcjj i Prbou'ali \'ci4gn szef\\' |esesJnann ktv znajdowelj si na Zc$.n.4trz'I-ecz ci czuli si iu zagrocni i nic dnL1 \ie sie Z!\.ie. lnogc d1uejczeka. gdv cLecr'dos.xlalr-]dxminutx. x lo cllatcgo. e Zbliali si juz uzblojcni $anounlc\. ZacfLi sz}-bko Iozd7je la midz}'siebic \\'sf-vstko'co nielj P|z\goto\\.ane nx L ost3tni ch\lilj prfeciLi clrl|tv i \\'57..scvLrciekli fa lini posterunk\\.' Dali pr7Y tfm Cloi ir oc1y n.]elkicgo pocfuci3 odPoNicdritLnoci oddania' \\.t].ch ostxtnich o kicd\. kaClasckuncla dec].dorr'aa ich 4.ciu, kt|en1ll zagr:rali minutach' ich c'g:Lj.4c} stnnjc!' Lo mimo to f^tr^]nali siq na ch\\.il' bv \\akon|1 s\\e ostltnie Zx(]nnje:pfzcci4 drulJ. s4siecLniegoobo7ll kobjccego i R'ien sposb umo7]j\'"i(.kobjetom uciecfkq' \iestet\. nje\'ie]e noE.]i zdfi3Ia' t]Cleb im sic oc]biec kilka kilometr\'oCL obozu' ZostaLi jcdn:tk otoczeni z jnne p()ste.unki. ktIe fosta'Ytelefonicznic Za\\.ez\\'xne s4sic.lnich Prfcf oboz\'' \iestcN R'sf)'sc'v zosta]i zxst.felcni \\' czasje ucicczki' Nicktrym glanan..]- prz, l)'s'l [\1.!.bucho\\.\'' z nich u(lxb sic \\-l'kolz\ sta .n1atcrja' mie]j p|z\' sobie. C]Zikjczcmu ucla|o im si Llciec tal{ dtlcko, Lecz kt(-]ry lak mona b,Ylo Prfc\'idZle lesesmxnil. sj\'\\rcga bvh. .lostxtcc7nie Ciuenjestetv okqvli nlszvch bohxtelskjch bmci. z Claleka fastrzclili ich z kxrx binR'mas'noB\ch,'' ]n|n so]? kasznar)]ej b]odj|i \i,atki I|i9)1!u' t1erka a ndo' o\\'icil11 (1|Q: \|,ntr s.232. 19,-i,

96

Wfi Tde

Ffagment fetacii byego wi'1i^ Ad^In^tobnickiego, Polaka, ofrraczonego numerem obozo.y'm 165010' na temat fekonstfukcii niektf'.ch elementv/ kiematofium I w obozie macie}.s.m' Po woi. Palistwowego nie Ada|n obnicki dlugolemim Mufeue Auschwi-Bifkenau. dobrfe ,omin krematorium zosta zrekonsbuowany (odbudowany), je1i pamitam, pelomie 1946i 1947 rokn.[...]Przypominamsobie dok.ad na nie, e Zrekonstruowano take vr'utniki gazu cyklonu B, hajdujce si na pycie stropowej tego krematorium lpo unieruchomieniu kremato um w polowie 1943 roku piece i komin rozebrano, ramuro$/ano wyrzutnie cyklonu B i perobiono kostnic _ komor gafow na sch'on peciw]ot niczy - pr,ryp' P.s.] Rekonstruujcy mieli zadanie uatwione' bo w miejscu dawnych wrzutni pozostay w}rane ladypo Zacementowaniu poped nich otlvors/. wic vr tyh samych miejscach ponownie wybili otwory i domurowano kominki. Prace te rwnie wvkonano w \^tach 194G -1947". rd1o: APMA-B. Zespowiadczenia, 9, s- 60t'

ll. Dokumenty

LDokumenry

99

1.

i-,.-r--:i:.:''".-*l

er0
Fragment planu oboru macierzvstego Auschwitz r 19'10 roku. Obok szpitala SS oznaczonego numerem 23 widoczny zarys kaematorium (trer ohaczenia bud]'nl{u).

b| rdBl

dtisS

!a

'i_

ts
B?

d w
El

iei
';

E!

& h.

i
I

r.r! E F ;
q'

ol
,l

ffi I
!-l

it8

r$r)
I

I po przebudos'ie na schfon prueciwlotfricry Plan kfmatorium (das'na kostnica _ komora gazoJYa ze cianami dziaovymi i dodat ko*rym wejciem od strony poudnios'g)'

.Dd.relr,

101

..1t^

'{q-

wykaf zaopatrzenia obofu za sierpie 1 94o rol{u, .tvrd rnych po. zycii tAke 1000 sfamotosYch odznak iden'fikacy l.ryc}J (schll,totte _ Efken,.un8s tal.he )i5o0 urn na pfochY (fschekpseln 1.500

142

Wybr|de|
od 15 siefpnia &) 15 wrze. v.faf z opise1n zalnordovra. Auschwitz so.wieckich ie. szpitala s'e wrzefriu 191i1

Fragment raportu s}tBacyinego 7 okfes nia 1941 roku Delegatrrry Rfdu na Kfai bloku nr 11 w obozie nia.rv podziemiach cw $oienn-vch i pacjentw obozol{'ego roku.

Polal{$.' ]icz\.dxlejokoo L1_l2 t}s' R.inj\\' ''|''']o b o f \'. o\\.ieciln ',] olx-lz llr'n idorr ni:l ()hv(lnej7broc]ni.!id\.\' n()cv Z j nx 6' IX s'ttoc7o. |, no clo bun]ila ok' O0 rr'icni\\ so\ ieckich m'in' "politrLlkl' Z x|mij. o f i po uszc7elnienilr bunkrx \\'}Iluto ]ch gilzcm. x cinix ok' 200 Polxk\\ . i do kreDretorlLrmspalono 1...1 N\\'icziono na auici,1l1'fuietIe.tk|De/eEah!]}']|z.lLt K|1j, Ob.. konca ]x!C.]j) |(l1.): 1968's 13. ]1' A|chj$a]m nunrer specjaln\ I' osiecim o'ieci'n5kic.'. 'Zesz'vl]' lrt \o\'}.h \ \\'ersza\je' zcsp('lnr 1325'DeleganlrnRfxdu RP nx K j' ]02''II6 k.19.

ll.Dokumenly
51.r,t 6.
:. !o1..1 btclitb: .r]' t: . .;,o ]]l j:::r;:i..]'.' 1..::.

143

.l!..!!:iu!4n L.r'.:L,q;!

nl't.di't.

.t:a,

:"r

: lr :i 1, : z : . . , \, ari".,\-:.),.,, 1

'\e

t.t

l.i]

|t

)!.' '

)!.,'::. :-Lllr-:6. !!-.

t l-"!,-i--E-E,:-!-lli
'.rtjr:f,ul''-lJ]j] .il.l:.r!.ll-: '5!r1 u-,!.r_. ! ! f l,: .., l, .!!l i:. I i. .,

,.e .{

r-r l'.: l-l! .lia ',ii-r'!

..(,\ L:.. 11.!!::...:

!. ,

.,.i n,,:.

'bo:i-u.

r ,.,itj-.,r,..,

li

lnr;sr!:.J

l]

'.!

.t'!

.1.

n!L!ii

J,,

'.i

,i

'!':|!:

r.

1:.1-. !r-r-. .1!:.i-!.Ji! t6}.? 1.!|a

_',' -u.- r r:,!:

;1]!'r'..!l' ]tcl:!{6' 'e -.r. ut..(1.j,{ f,r ..olot r n@ .r L:lr

..!r

_ . .-

r!o.tn^ir*. opis pfoiektowanego nowego kfefiratorium .go w cztefy piece i kostdc o pojemnoci roku). w Auschwitz *YPosao. 300 z\'ok (poowa 19'11

104

Wybr rde

-l-

!trs!!sr!!g
rt - I!1.r.r.tux.!.rled ('.tobfiiMs ' ITl l!..blt., d.! 3o!it.!br&rar6s'

lidrllr

,, )
6.4

a{,
2to.000.9t.0oo,_
-

'q.
t

!t t.!.1 !'.!d..t.u!et.n t!ch. ud lr!ch.!.1 i!.!d..rdlbaaot. baGL. It ^bbEob !ljl' P.X.l.

.t. al.

l.!{L. l'et.e ',

,, } F '

Elh&il.el

(bb..

9. 60 l't.ltslt.bc&k.!
Yot.-

oa

Qlch.mrt l&ob.lb&l..

rt.!

jt

,t)

130.m0.l.65r.a@.r.t50.ooo.l?3,t@.-

1 1 . 7 t I'!tdt!!'!t!6!.t.!
Yo!Bt.. !'tt 1 3 . 3 0 !!!.li.Dbot.q
tuol@d Ird /\bort!&&t.n rboltllrot.!

, ,o ) sa ,

.16.

Lfob..

F' t)
,6

17. ' ta. 6 ' 16 20. l

ttrt.obll.b.|ut.!

6t.aoo.16^.ooo.!o.ooo.llo.o@.73.oo.. 52.aOO.ro5.600.l.o6a.2@.1.206.0@.2!O.OOO.-

IE!.odt.!.aot.d'!t I'EV. lt'D.!.@.' nfuE.&l.. l@rtu! l.Yt.!!.fut@ luot.!) 'r

.!. dt bti!.bl!. E.

Solt.1!.t !.ts (30!!..!

?t
, / , * h.t

22.6 | 23. 6 2 4 . 3 rlrt..b.rt

2r.
26.

l.t$t

Irtrr...fua

(lrut.a.) .1.r-

?,

za.
29. 10.

3tEt!!to|E.!!E ldl r..b I.!chtdt.t. 8t-il.! @ll !.tl!rt tt Io.lt ia.l qdl B.1t6t.!

lol.!oo.q.o.oooij

Jro.ooo.-

.!...'rrrlrr.qE'j3.|_

lt.tt3.oo..." ' ''

Kosztorys budowy obozu w Bifkenarl okrlonego tu iako ob.5z .ieniecki", a w nawiasie z dopiskiem' i' |st o1 pft'ef,naczo'ry da bnrng der traktowania" (purcbl przeprowadrenia "specialnego sonderbeb.rndhrr.g).

ll-Doku/lenly

105

i.u.rvi!.dn

1.\ov.!!.!

.942.

r-i,:-clt:".!tsl dc!.ellolat o } t o b e ! 1942|.tg.cr'.g...! ...b'uch o ]Ltt.l.

st.lntobl..

Jeuoo.!
21OOO,/' lTOQOrt

o!tob]!

II.

'6. l1752s . a.l.t.1 . so|t. 16l;

t2ooo,,.
?5000,/. 1250@ ,

r66l.465'x

Ptiu!&dru!..lE.ttoitt! (Rudl6ab. Yo. arss-{'it.oa.) 11 ?,s r.'it1n.sdltb.liEstior't! |!' i * 9212J (Buo&8!. Yo! il.sg&!t.t!..) Brr.Ezo!.

859at

215oo l 2@0O..

Eo!6 (stdc]r)

'qooo/. .': .. .r 20ooo,.

15000r',. 2OO '0q.,. 20000,i r 2OOO9. 1r500,j ltooo " e0o0o/i 2u000 ' 24ooq ' ' 20ooo.. --'-; ltooo I

Ytl,l. &l; bl. !!c.

5894 t o?8 1 9!t 125414

rrlllnlBdh8cht

po!@!r

.".,.*.!,i'"-95?F9
r5or5 Bt. /'o19 ldr. 8.. 2a115 tlo.26(960 ' tbE. 251:99 sa.t'.9fo?2 n. 1na15 A.l. 22179 t.tr. a9a{t
' !!c. 1!55o? !31.96109 J198rl !s1. .'lc, ,rlotB5 161. 44291 !{1.iI.5564t

'

' ..

(a!.t)

zuooo\

wykaz dostaw opau do KL Auschwitf - wgla kamierrnego i koksu za padziernik 1942 roku.

106

Wybtde

,:i,.r

,. ,.

i:;,,

' ;i ''/ i:.,., ,

liit',,

i/)i

Potwiefdzenie pobfatia tfzech ton koksu przz sondefko'funando Il z dTlia 26 lutego 1943 roku' wynika std, e musiao teistnie ttedy ,,sonderkommando I', czyli - ;ak vrszystko na to wskazuie dwa son_ derkommanda ratrudnione przy komorach garowych,,czerwonym" i .biavm domku".

l. Dokumenly

107

",

/!n! tI

s,-

.':

,l. setnr

. ,".,)|:palc,ln

Kafta ewidencyina Jzefa icf.oka' pisarza i kapo sonderkom' |nanda w Auschwitz I, v'raz z dai jego p!eniesie'aia do Bifkenau (1.9.o7 -1913 t.).

108

W]!!4l-

=i ' l:1

a'^

9o!!

.xt
:(!

NE

EE

rr .N

|,Duflr9nry

109

?r.J! ,,..r !f.o ''ts||. 7/..' 55.Jt ;!'!. . ,''.

>f.. 9]l. '..i8. iJ.tL

E.illl..l...r-'i.ll. t&ot.|.ndl-.i.-lrrA!l:u['.! ..{. /gEenu.-j.Ei-. '.lli'.# ..... 'niElJflj. ill* !.1 ;js.4!:lt B.ls ' B:EIE _:-'E: 4"\:s .g.!..j ..* 'ra',E "Bab!:i6

lt|..strd.i..-.'l. Allro.,e.ttca.d.

^n.!or ;..-ro:18 .rLl-.de_.-.:!il.i:tg!! !L!. rJ.iL

JJ. 'b ' 9. 'l'l.l.}. .&llG&.. F.|l4fJt. !xl.'.ql {|fu.'. :

rlg e:rc

di ..L dE!. '.. t !r : E.!.'. i: - l-4! ' - f{ ::: |@r

r..? !'dJ rr.i!. d.E ':idl l....:J- .lgc

i.t ..-i ..ta l ' b(f "a!

. + . l ' f

. .
. ' . . r -

. l.|. i>a

'1

l-

lo. .o 4. i!] l} -: ' !.o .l]' .

9b

'7 '.c I r-h!

-.-dr
:.* i.:L..!

__!_____:___ll9_.a_l3l_
.oo. ' j : . . i. J!

e...

oi,a:i..

il

..c.!

*j.b.!.

1E!'--ffi -::''6r

.'r&e!
t}lL!a!.rt

."3ri/'*.el! ]ijjr!-']!'! 1' r**. al 9,

!::.!.

J, !btr&. ltr|j.{F
4l

a. ;. l.l*.8. .. ..'!l 6. !.tl}.

le!5!n L..'' t. n ''' . '.,.5'!-.

!..r.1:. i!'!it. l. r..

. .

rit

ltl r+ 1ib.t..t.'. lr. ] | ! ... friraBi! a. {l!J . sr...E.u+r e. ?. Bi.*

l-

:ffi-i
^r

2.5

,.9

al9
' 1)

Il...1rt

.rrtr-a.4ri!-

zestawieflie stanw zatrudrfienia w1niw. w komandach (sonder' komflando) 57B _ oB ,,palAcfy. w czterech krematoach *' Bifke nau zatrudniano *'iosn _ latem 19.i.i rolt1r na frnian dzienn i noc' n przecitnie ponad 8o0 'fachowcw., i "pomocnik$''.

110

Wybrrde

5r
e!r.EL4u..Ii IIVs
l'ke.]u'deB 4.].o.44

it.ir.k St iLe aD. t.fo.

eo'e

]-c. u!1g.

1944

4t.462 H{ . 4a8

aE ).1o. )

r-clrgal . -.Iud

eE

to4 993
Se. !

ato''19.1944 bi'.E"rre Eesroroe! llat.to!es

42.9?t 8311.

li- Oberstutrciiilrer.

Meldunek o stanie dfierrn}'rn wiIriafek w obozie kobiec''rn w Bir' v dniu 3 padzierkfla|| f 4 pa:dzjefik^ 1944 foku. Jako "ub}tki" nika odnotowano 4 winiafki zmare i 989 winiarek "specialnie potfalftowanych" (s'B. _ sondefbhandlung).

l'iei.:1.i. tu!.-st.!o];:i!. .l!s'!iB'f It

:.:..4: i.)

!t'I1e:

!\g.;::o..dn:

Zez1.'olerlie f dfli|, 2 p^dzictt'i|ia 19+] ro}.1 ia sljezd safl]ochodu cieafo$.ego Z i{l '{usch!ritz .1() De!!au' g(izie flicia sie fab.lia }.klonu E' I\ celr! d()!tar.Zelria ..metei.iaju do pizcsied1enia 7-'&i.i.''.

, S'(*li,l,

a' l,!

1n.i iI{ !r3|L\ .i1eirri.f j c-..klo'u B na ..?.''a!11r. {trl.:\) * r lioilalrej .. Zle.e]lie na.ze 1leg1j 1e:il1.i. iss stil.,{ioi-l.zt,!u!.]1I\ itr:]'

112

!!yb| |de

Plan obozu Bir:kenau z poo*T 1944 roku.

lll. Fotogrofie

ll.|ologrolie

zrekonstfuowany z oryginalnych elementw dwupaleniskowy piec kfematofium I na $-i'stawie w obozie macieiz.vstym, udostpniony do zwiedzania wiosn 1947 folru.
Fot. Zbig.ie* Klasender

; -;-gj
Krematorium II oraz w de kolnin krematorium dowie wiosn 1943 foku. III w Birkenau Y. bu-

\!sf'vstkie lotogrJfle histoczne rkon'rne zapene przez Ss t'ntersdla]h|era I]ietdcha K2' nna. fotogm|e SS ZentElbaule]tung Kl Ausch.it7

Wyb| del

s ntfze hali piecw krematoum tr v B.tfkenau.

Folografic wvkonano s iosna l9+3 roku.

Krematorium

W w Birkenau

Fotografl R'r kooano iosna 19+3 fi)ku'

lll.Folognfie

117

Forogmfia Rlkonana

skad dr:ewna obok kfematorrm

po wazwole.iu.

v w Bifkenau.

opfnione pusfki Po cyklonie B f okf48'-mi otwofami po *}'biciu wieka za pomoc opisanego w tekcie otwie tacfa (.no{,. FIaglrfrt sTstaEy PMA-B.

Wybl lde

a--

::-'-a{ii:

':*;=".--,----!,-?

w Bia. Przedrnioty odnalefione po *-oiflie na terenie kfrnatoris' kenau| kfatka F.!'wietrrrika' element sitka do irnitacji prysznicw, poclrlaniacz do maski przeci*'gazos.ej (obecnie .rr.Dziale zbiof*. P]|L'B).

Kolendurz wonie|szych wydone w KLAuschwitz

18_19 Iv 1940 roku - na teren byych polskich koszar w owicimiu prfybya komisja ss z Rudo]fem Hssem, schutzhafdageihrerem obo 7-u sachsenhausen dla oceny' czy wytypov/ane budynki nadaj si do pfzeksftalcenia w nowy, pastwowy obz koncefltracyiny. 14 vI 1940 foku do Auschwitz pyb}'wa pierwsfy tnnsport 728 po] skich winiw politychych. 15 \In 1940 roku - uruchomienie pierwsrego pieca krcmaroryjnego w obozie macierrystym. 1 m 1941 roku - wir]ta Reichsftihrera SS Hein.icha Hifixr era s/ Ausch, wiu podczas ktrej zapad decyfja o dalszej rofbudowie obozu do pojenrnoci 30000 winiw (w konsekwencji) budowie nowego kre. matoflum w}posaonego w cftery piece. 2a \T] 794| roku - komisja lekay ss dokonaa selekcji chorych winiw fe szpitala obozowego Auschwitf, L.trych to w ticfbie 575 pewieziono do zakladu eutanaTryjnego w Sonnenstein, gdrie ich rabito w komorze gafowej za pomoc tlenku wgla. Ok. 3-5 D( 1941 roku - esesmani zamordowali w podziemiach bloku nf 11 srup 600 sowicckich jecw wojennych i 250 chorych v/i'Zniw Ze sfpitala obozowego za pomoc gafu cyklonu B' Ok. 2J m 1942 roku rabiLje tlansponu Zydds w pror\ rzory, rnrj komo. rze garowej w Birkenau (,,czerwony domek'). 30 Iv a942 roku _ fabicie w 'cferwon}1n domku'' 281 matek z nraymi dfiemi z transportu Zydw fe slowacj'i' \.II 1942 foku - rozpocfecie regulamych selekcji na ,,starej mmpie Jdow skiej,'pomidfy Auschwitz I a Birkenau, ufuchomienie komr gafowych',biaego domku',. 17 VII 1942 roku - druga wir]'ta Himn era w Auschwitz. Rorkar o wzmo eniu akcji ekstemlinac}] ybw onz s,rydobyciu f masowych gfobw i spaleniu cia zmach i 7-amordowanych winiw' vltr/D( 1942 foku -..rozpocfcie pa|enia Zw|ok na stosach w Bilkenauok. 9_10 )oI 1942 foku - zamordowanie winiw z sonclelkommando zatrudnionego przy obsludfe komf gazowych i spalaniu Zwokj utwoenie noweqo sonderkommando.

120

wK Ko|endoum wydoze Auyhwitz wohieivyth

22 Itr 1943 foku - ukoczenie budowy krematorium IV w Bilkenau. ukoczenie budoeT krematorium II w Birkenau. 31m 1943 foku 4Iv 1943 l|okr, ukoczenie budowy krematorium V w Bifkenau' 25 vI 1943 foku - ukoczenie budosy krematoum III w Birkenau' w mporcie szefa biura budowlanego w Auschwitr Bis 2a vI 1943 roku choffa podano' e wsfystkie pi kremato.iw \\'Auschwitf i w Birkenau jest w stanie spali w ci4gu doby 4756 zwok. 191T 1943 roku - prreniesienie Sonderkommando z Auschwitr I do Bir kenau- wygasfenie piccw w kematorium I' Pocztek tr'[I 1943 rol.1 - wskutek wielkiej Liczby zabijanvclr Zydw Z Zag|Pbi.] Dabrow.icgo\ fasowo ponownic rolpol /|U.p.'l.|.|e /$ lo]. w doach w Birkenau. 16 Y a944 roku _ rozpocfcie najwiksfej w dziejach obozu akcjj fagady ponad 400 tysicy ydw P}"ivoionych f wgier' ok. 25 Ix agu foku - w fwizku ze fmniejszeniem licfby przyb}.!vajcych trinsportw esesmani famordov/ali 200 czonkw sonderkommandow tkcie walki z eses. powstanie sonderkofimando; 7 x 1944 tokw (ozu zgirllo 451 zatrudnionych manami i podczas plby ucieczki f w nim Zydw' 2 ) 1944 roku - wstrrymanje zaglady w komomch gazo*Tch Birkenau. w dwa tygodnie pniej pyspiono do rozbirki krematow i komI gafowych' za wyjtkiem kematorium v, w ktrym ieszcze spalano ciala zfirach w obofie wi.jw. oddzja esesmanv' .wysadfil w powietrfe ostatnic czyn26| a94' to|$ ne krematorium (V) w Birkenau.

Bibliogrofio
ALnobiopa.fia RudalJa Hssa, kon1elxda]1|a obozl! otici1|1skieqo, w^tsfe. wa 1989. Bartosik t8of' Y''i]]ma,(|nm, z krcnatoL!1n AuscblL'itz' Roz1,nouaz Hen. Ja rykietn Manclelbau neln. Bydgaszcr 20A9. l_reidler Eric, Siebers Barbara. Kilian Anclreas. Zeugen alls der Todeszone, LUneburg 2002. Gau'a]ewicf Adolf, Refleksje z poczekalni do gazl!- or\,ieci.t| 2ooo' Greif cidcon, PakalLmy bez ez' Warsfawa - o\{jcim 2007' Kielal wjesaw' '4'&s ML!]7di.\Yfoca\\,20o. I-angbein Hennann, Ludzie u)' Al1scbuitz- oIt,jcim199.{' N'li]]]e|Filip, ..l?-6cZ/l ]nferno, Ihe Testimony of r,tSonr,lerkom nantlo, Loldon 1979. Nvisz]i Mil(]s, Ble' as}s/enten doktora lIen8ele, oq'icim 2000' ostakowicf Czesa\'"' Zie |ia panc c))klonem' (| 196,a' , Pjper |ranciszek. I[u ll,|dzI zgineo u KI. Allscbuitz' Iiczbt ofiar u I|ietle rde i bada 1915 1990' owicim 1992. Piper Frlnciszek, Zagtada l\\:l Allscbuitz 194A191i. lY?ztaLL,e zaga.lnie 11i[ clzieju abazl' r. III' o\\'icim1995' z .lbcbnue Plessac Jean Claude, and operation of|be Gas .'br1mbers' Ncw York 1989. st'j Franciszek' \X/ cieniu krcnato|ilon' Kato\]''ice190' Szmagley,ska ScNelvn^, Djnly fiad Birkenar, Warsrava 199'1. venefir sh]omo. Sonderka1nmaJ|do' w piehle kafir gazauyc, walsfa\!'a 2.409. wr.1 koszmatnej zbrod|li' Natatki uinifu sL)]1derko,nnrrnLta- o\!i cim 1975-