Warszawa, listopad 2009

BS/151/2009

MAE OJCZYZNY POCZUCIE PRZYNALENOCI POLAKW

Ju po raz czwarty zadalimy Polakom pytanie, z kim lub czym czuj si najbardziej zwizani: czy ze spoecznoci lokaln miejscowoci, w ktrej mieszkaj, czy ze swoim regionem (krain), czy te z caym krajem Polsk, a moe z Europ?

CBOS
RYS. 1. Z CZYM CZUJE SI PAN(I) NAJBARDZIEJ ZWIZANY(A)?

Z regionem, krain

12%
Z caym krajem, Polsk

19% 3% 3% 2%

61%

Z Europ Z czym innym Trudno powiedzie

Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam

Tak jak w poprzednich latach najsilniejszy zwizek Polacy odczuwaj ze spoecznoci lokaln, swoj miejscowoci zamieszkania takiej odpowiedzi udzielio a 61% respondentw1. Na drugiej pozycji pod wzgldem deklarowanego poczucia przynalenoci znalaza si Polska, z ktr identyfikuje si prawie co pity badany (19%). Ze swoim regionem, krain najbardziej zwizany czuje si tylko co smy respondent (12%), natomiast nieliczni (3%) okrelaj si jako silnie zwizani z Europ.

Badanie Aktualne problemy i wydarzenia (233) przeprowadzono w dniach 16 padziernika 2009 roku na liczcej 1096 osb reprezentatywnej prbie losowej dorosych mieszkacw Polski.

-2Tabela 1 Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)? Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym Trudno powiedzie Wskazania respondentw wedug terminw bada X 2001 XI 2003 VI 2004 X 2009 w procentach 57 15 22 2 2 2 53 19 22 3 3 1 53 14 18 3 8 4 61 12 19 3 3 2

W porwnaniu z pomiarami wczeniejszymi (z lat 2001, 2003 i 2004) wyranie wzroso poczucie przynalenoci do spoecznoci lokalnej i miejscowoci zamieszkania w cigu ostatnich piciu lat nastpi wzrost tego rodzaju identyfikacji o 8 punktw procentowych. W tym czasie w zasadzie nie zmieni si odsetek respondentw utosamiajcych si ze swoim regionem, krain. Poczucie zwizku przede wszystkim z Polsk rwnie utrzymao si na poziomie z roku 2004, podobnie jak identyfikacja z Europ. Okazuje si, e pi lat czonkostwa Polski w Unii Europejskiej nie osabio zwizku Polakw z krajem ani nie sprawio, e wzrosa grupa osb definiujcych swoj tosamo jako gwnie europejsk. Zmalaa natomiast liczba badanych deklarujcych przynaleno do innych grup spoecznych ni wymienione, a take liczba osb niepotraficych okreli swojej przynalenoci. Poczucie zwizku ze spoecznoci lokaln, miejscowoci zamieszkania nieco czciej deklaruj kobiety ni mczyni (64% wobec 58%), czciej osoby starsze, zwaszcza po 65 roku ycia (70%), ni modsze, zdecydowanie czciej mieszkacy wsi i miast do 20 tys. ludnoci ni najwikszych aglomeracji (odpowiednio: 67% i 43%), respondenci z wyksztaceniem podstawowym (68%), bezrobotni i rencici (po 73%), badani o dochodach na osob w rodzinie do 750 z i oceniajcy swoje warunki materialne jako ze (71%) oraz biorcy udzia w praktykach religijnych co najmniej raz w tygodniu (66%), wierzcy i gboko wierzcy. Najwyszy odsetek deklaracji wiadczcych o wizi ze spoecznoci lokaln notujemy wrd rolnikw (77%), co mona tumaczy tradycyjnym przywizaniem tej grupy spoeczno-zawodowej do ziemi. Z Polsk najczciej identyfikuj si mieszkacy najwikszych miast, liczcych powyej 500 tys. ludnoci (30%), respondenci z wyszym wyksztaceniem (32%), przedsibiorcy (36%), kadra kierownicza i specjalici (29%), uczniowie i studenci (27%),

-3a take osoby o dochodach per capita powyej 1000 z, dobrze oceniajce wasne warunki materialne. Rwnie pogldy polityczne rnicuj respondentw pod tym wzgldem badani o pogldach prawicowych identyfikuj si z Polsk czciej ni ci, ktrzy deklaruj orientacj lewicow lub centrow (odpowiednio: 26% oraz 20% i 17%). Z kolei najsilniej zwizani z Europ s ankietowani z dwch grup wiekowych: 1824 lata i 3544 lata (po 6%), a take mieszkacy najwikszych miast (5%), uczniowie i studenci (9%), respondenci z wyszym wyksztaceniem (5%), uzyskujcy dochody na osob w rodzinie powyej 1500 z (6%), nieuczestniczcy w praktykach religijnych (9%) oraz identyfikujcy si z lewic (8%). Respondentom zadano rwnie pytanie o to, z czym czuj si zwizani w drugiej kolejnoci. W tym przypadku najczstszym wyborem by region, kraina tak identyfikacj podao 41% badanych. Nieco ponad jedna czwarta (26%) wskazaa Polsk jako wane rdo tosamoci, a niemal jedna czwarta (22%) spoeczno lokaln, miejscowo zamieszkania. W tym kontekcie Europa jest istotna dla 6% Polakw.

CBOS
RYS. 2. Z CZYM CZUJE SI PAN(I) ZWIZANY(A) W DRUGIEJ KOLEJNOCI?

Z moim regionem, krain

41% 22% 26% 6%

Z caym krajem, Polsk

Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam

2% 3%

Trudno powiedzie Z czym innym

Z Europ

Jeeli policzymy odsetki osb zwizanych z dan grup odniesienia w pierwszej lub w drugiej kolejnoci, okazuje si, e najsilniejszym rdem identyfikacji jest dla Polakw spoeczno lokalna (76%), na drugim miejscu znajduje si region, kraina wana dla ponad poowy badanych (52%), natomiast Polska, cay kraj jest dopiero na trzecim miejscu (43%). Poczucie przynalenoci do Europy w pierwszym bd drugim wskazaniu deklaruje prawie co dziesity Polak (9%).

-4Badanie pokazao, e istnieje wyrana zaleno midzy pierwszym i drugim wyborem grupy odniesienia. Zaleno t obrazuje ponisza tabela.
Tabela 2 Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)? Ze spoecznoci Z caym lokaln, Z regionem, krajem, Z Europ miejscowoci, krain Polsk w ktrej mieszkam w procentach Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym i trudno powiedzie Z czym innym i trudno powiedzie

Z czym czuje si Pan(i) zwizany(a) w drugiej kolejnoci?

12 54 28 3 3

39 8 42 7 4

42 33 6 15 4

21 15 46 5 13

39 8 10 2 42

Dla respondentw, ktrzy deklaruj najsilniejsz wi ze spoecznoci lokaln, drugim wyborem najczciej okazuje si region, kraina. Wrd osb z najsilniejszym poczuciem przynalenoci do regionu na drugim miejscu znajduje si Polska, ale prawie rwnorzdna jest przynaleno do spoecznoci lokalnej. Wrd respondentw najbardziej przywizanych do kraju drugim istotnym rdem tosamoci okazuje si spoeczno lokalna. Natomiast badani, ktrzy czuj si najbardziej zwizani z Europ, w drugiej kolejnoci deklaruj zwizek z Polsk. Interesujce jest to, e wybr Europy jako drugiego w kolejnoci rda przynalenoci grupowej wyranie czciej deklaruj badani najbardziej zwizani z Polsk. Taki wynik w gruncie rzeczy nie dziwi, zwaszcza jeli wemiemy pod uwag fakt, e z Polsk najsilniej zwizani czuj si mieszkacy duych miast, osoby z wyszym wyksztaceniem oraz bardziej zamone. Badanie ujawnio dwa modele samoidentyfikacji Polakw: jeden bliszy tosamoci zwizanej ze spoecznoci lokaln i regionem, krain, drugi bliszy tosamoci oglnonarodowej oraz europejskiej. Pierwszy model czciej reprezentuj respondenci starsi, sabiej wyksztaceni, ubosi, zamieszkujcy wsie i mae miasta, natomiast drugi ludzie modsi, mieszkacy duych miast, dobrze wyksztaceni, stosunkowo zamoni.

-5Respondentom zadano take pytania, ktre mona uzna za pewnego rodzaju wskanik nowoczesnoci. Dotyczyy one korzystania z telefonu komrkowego, posiadania konta w banku, posugiwania si kart patnicz podczas robienia zakupw, korzystania z internetu, znajomoci jzyka obcego oraz wyjazdw zagranicznych. Rozkady odpowiedzi na te pytania w zestawieniu z odpowiedziami na pytanie o poczucie przynalenoci grupowej potwierdzaj fakt, i osoby mniej nowoczesne czciej identyfikuj si ze spoecznoci lokaln, natomiast bardziej nowoczesne stosunkowo czciej utosamiaj si take z krajem, Polsk oraz swoim regionem i Europ. Jak wykazay analizy danych, zalenoci te s istotne statystycznie.
Tabela 3 korzysta z telefonu komrkowego? Tak Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym i trudno powiedzie Tabela 4 przynajmniej raz w tygodniu korzysta z internetu? Tak Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym i trudno powiedzie Nie Czy Pan(i) osobicie: zna przynajmniej jeden jzyk obcy na tyle dobrze, aby porozumie si z obcokrajowcem? Tak Nie w procentach 50 16 22 7 5 70 9 15 1 5 po 1989 roku wyjeda(a) za granic? Tak Nie Nie Czy Pan(i) osobicie: posiada konto osobiste w banku? Tak Nie w procentach 57 15 20 4 5 70 8 16 2 5 posuguje si bankow kart patnicz podczas robienia zakupw? Tak Nie

Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)?

58 14 20 4 5

73 8 14 2 4

54 13 22 5 6

67 12 16 2 3

Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)?

54 14 22 5 6

69 11 15 2 3

50 16 22 7 6

70 10 16 1 3

-6Podobn zaleno obserwujemy analizujc rozkady odpowiedzi na pytania bdce swego rodzaju wskanikiem mobilnoci zawodowej dotyczce skonnoci do przekwalifikowania si i przeprowadzki za prac. Okazuje si, e osoby niemobilne s bardziej zwizane ze spoecznoci lokaln, a te, ktre deklaruj mobilno, stosunkowo czciej identyfikuj si z Polsk, a take regionem, krain oraz Europ. Rwnie respondenci pracujcy za granic zarwno w przeszoci, jak i obecnie, a take zainteresowani podjciem takiej pracy, stosunkowo czciej czuj si zwizani z Polsk, regionem i Europ, natomiast niepracujcy nigdy za granic i niezainteresowani podjciem tam pracy czciej deklaruj przynaleno do spoecznoci lokalnej.
Tabela 5 Niezalenie od tego, czy Pan(i) pracuje czy nie, czy aby dosta prac, lub zmieni prac na lepsz, by(a)by Pan(i) skonny(a): przekwalifikowa si, nauczy wykorzysta swj wolny czas nowego zawodu? na nauk, zwikszanie kwalifikacji? Tak Nie Tak Nie w procentach 55 14 21 5 5 71 10 14 2 4 55 14 21 5 5 71 10 14 1 4

Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)?

Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym i trudno powiedzie Tabela 6

Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)?

Niezalenie od tego, czy Pan(i) pracuje czy nie, czy aby dosta prac, lub zmieni prac na lepsz, by(a)by Pan(i) skonny(a): dojeda do innej przeprowadzi si wyjecha miejscowoci? do innej za granic? miejscowoci? Tak Nie Tak Nie Tak Nie w procentach 56 14 21 5 4 68 10 16 2 4 48 16 23 7 7 66 11 17 2 4 52 13 22 8 6 65 12 18 2 4

Ze spoecznoci lokaln, miejscowoci, w ktrej mieszkam Z regionem, krain Z caym krajem, Polsk Z Europ Z czym innym i trudno powiedzie

-7Odpowiedzi na kolejne pytanie mona uzna za sprawdzian siy zwizku ze spoecznoci lokaln. Mona przypuszcza, e wpywaj na nie take inne czynniki, np. przekonanie, e w innej miejscowoci yoby si lepiej, e mona byoby znale lepsz prac czy te po prostu marzenia o innym yciu i rozpoczciu wszystkiego od nowa.

CBOS
RYS. 3. GDYBY OBECNIE MG(MOGA) PAN(I) URZDZI SOBIE YCIE W DOWOLNIE WYBRANEJ MIEJSCOWOCI, TO CZY WYBRA(A)BY PAN(I:)

inn miejscowo

28%

67%

t sam miejscowo, co obecnie

5%
Trudno powiedzie

Okazuje si, e tak jest w istocie przywizanie do spoecznoci lokalnej rnicuje odpowiedzi na to pytanie. Wrd respondentw, ktrzy s najbardziej zwizani ze swoj spoecznoci lokaln, a trzy czwarte nie chciaoby urzdza sobie ycia w adnej innej miejscowoci. Osoby najsilniej zwizane z regionem bd z Polsk w wikszoci rwnie nie chciayby mieszka w innej miejscowoci (po 59%). Natomiast ponad poowa badanych identyfikujcych si najbardziej z Europ chciaaby urzdzi sobie ycie w innej miejscowoci ni obecnie zamieszkiwana (55%).
Tabela 7 Gdyby obecnie mg(moga) Pan(i) urzdzi sobie ycie w dowolnie wybranej miejscowoci, to czy wybra(a)by Pan(i): t sam miejscowo, co obecnie inn miejscowo Trudno powiedzie Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)? Ze spoecznoci Z regionem, Z caym Z Europ lokaln, krain krajem, miejscowoci, Polsk w ktrej mieszkam w procentach 75 21 4 59 36 5 59 37 4 26 55 18 Z czym innym i trudno powiedzie

52 37 12

-8Oglnie rzecz biorc, zdecydowana wikszo Polakw (67%) postawiona przed takim wyborem wskazuje na miejscowo obecnie zamieszkiwan, co potwierdza silne poczucie przynalenoci do spoecznoci lokalnej, ale moe take wiadczy o niskiej mobilnoci polskiego spoeczestwa. Nieco ponad jedna czwarta respondentw (28%) przyznaje, e chtnie zamieszkaaby w innej miejscowoci. Najwicej takich osb jest w modszych grupach wiekowych 1824 lata i 25-34 lata (37% i 36%), wrd respondentw z wyksztaceniem rednim i wyszym (30% i 32%) oraz oceniajcych swoje warunki materialne jako dobre (32%). Najbardziej skonni do zamieszkania w innej miejscowoci s uczniowie i studenci a 45% z nich wybraoby inn miejscowo. Ch do zmiany miejscowoci zamieszkania spada wraz z wiekiem najmniej chtni do takiej decyzji s ludzie starsi, majcy 65 lat i wicej, a take respondenci z wyksztaceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym oraz emeryci i rencici. W przypadku alternatywy mieszka w Polsce albo za granic zdecydowana wikszo Polakw (85%) deklaruje, e woli mieszka w kraju, a tylko co smy (12%) wolaby osiedli si za granic.

CBOS
RYS. 4. NIEZALENIE OD TEGO, W JAKIM JEST PAN(I) WIEKU, W JAKIEJ SYTUACJI RODZINNEJ I MATERIALNEJ, PROSZ POWIEDZIE, CZY WOLA(A)BY PAN(I) MIESZKA:

za granic

12% 3%

85%

w Polsce

Trudno powiedzie

Podobnie jak w kwestii wyboru miejscowoci zamieszkania, osoby silnie zwizane ze spoecznoci lokaln rzadziej chciayby si wyprowadzi za granic, tak samo jak osoby najbardziej przywizane do Polski. Za granic wolaoby mieszka a 54% badanych, ktrzy czuj si zwizani przede wszystkim z Europ, oraz 23% tych, ktrych poczucie przynalenoci wie si z czym innym ni spoeczno lokalna, region, Polska bd Europa.

-9Tabela 8 Niezalenie od tego, w jakim jest Pan(i) wieku, w jakiej sytuacji rodzinnej i materialnej, prosz powiedzie, czy wola(a)by Pan(i) mieszka: w Polsce za granic Trudno powiedzie Z czym czuje si Pan(i) najbardziej zwizany(a)? Ze spoecznoci Z regionem, Z caym Z Europ Z czym lokaln, krain krajem, innym miejscowoci, Polsk i trudno w ktrej mieszkam powiedzie w procentach 88 84 89 44 65 9 13 9 54 23 3 4 2 3 12

Zmiennymi rnicujcymi respondentw pod wzgldem chci zamieszkiwania w Polsce bd za granic s pe i wiek. Wprawdzie mczyni rwnie czsto jak kobiety twierdz, e woleliby mieszka za granic (13% i 11%), jednak kobiety chtniej wybieraj Polsk (88% wobec 82% mczyzn). Osoby po 55 roku ycia powszechnie deklaruj, i wol mieszka w Polsce (93%), tylko 4% respondentw z tej grupy wiekowej wolaoby mieszka za granic, w przeciwiestwie do badanych w wieku 1824 lata, z ktrych a co pity (20%) chciaby mieszka poza granicami naszego kraju. Za granic nieco czciej chcieliby mieszka take mieszkacy miast powyej 100 tys. ludnoci (16%), osoby pracujce na stanowiskach kierowniczych oraz specjalici (19%), respondenci nieuczestniczcy w praktykach religijnych (18%) oraz badani o pogldach lewicowych (17%). Zamieszkiwanie w kraju preferuj przede wszystkim mieszkacy wsi (87% woli mieszka w Polsce ni za granic), osoby z wyksztaceniem podstawowym (90%), rolnicy (93%), rencici (94%) i emeryci (91%) oraz badani uczestniczcy w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu (93%). Mimo e respondenci proszeni byli o niesugerowanie si wasn sytuacj rodzinn czy materialn, okazao si, e dowiadczenia yciowe znaczco wpywaj na ich odpowiedzi. Za granic czciej chcieliby mieszka badani, ktrzy pracowali ju kiedy poza Polsk, osoby powanie rozwaajce tak moliwo oraz te, ktrych czonkowie rodziny obecnie pracuj za granic. Co ciekawe, zmian miejsca zamieszkania na inn miejscowo lub ch wyprowadzenia si za granic istotnie czciej deklaruj osoby bardziej mobilne i elastyczne zawodowo oraz bardziej nowoczesne. Wyniki badania pokazay, e respondenci gotowi przekwalifikowa si lub nauczy czego nowego, aby znale lepsz prac, a take korzystajcy z telefonu komrkowego, z internetu, majcy konto w banku, znajcy jzyki obce i wyjedajcy za granic chtniej rozwaaj moliwo przeprowadzki do innej

- 10 miejscowoci bd za granic. Prawdopodobnie takie osoby czuj si bardziej pewne siebie i tego, e uoenie sobie ycia w innym miejscu nie byoby zadaniem ponad ich siy oraz e dobrze poradziyby sobie w takiej sytuacji. By moe wyszy status spoeczny oraz posiadanie umiejtnoci potrzebnych w nowoczesnym wiecie rozbudza chci do zmian i daje odwag wprowadzania ich w ycie lub chociaby pozwala na mylenie o nich w kategoriach moliwych scenariuszy. Szczeglny zwizek emocjonalny z jakim miejscem w Polsce lub za granic deklaruje nieco ponad jedna trzecia Polakw (36%), wikszo za (61%) twierdzi, e nie ma takiego miejsca.

CBOS
RYS. 5. CZY JEST TAKIE MIEJSCE W POLSCE LUB ZA GRANIC Z KTRYM JEST PAN(I) W SPOSB SZCZEGLNY ZWIZANY(A) EMOCJONALNIE?

Nie

61%

36%

Tak

3%
Trudno powiedzie

O istnieniu miejsca, z ktrym czy respondenta wi emocjonalna, czciej ni inni mwi ci, ktrzy mieszkaj w duych i najwikszych miastach (odpowiednio: 43% i 55%), najrzadziej natomiast mieszkacy wsi (28%). Deklaracje, e jest takie miejsce, znaczco czciej skadaj respondenci z wyksztaceniem rednim (44%) i wyszym (55%), ni ci, ktrzy maj wyksztacenie podstawowe (27%) lub zasadnicze zawodowe (25%). W grupach spoeczno-zawodowych najwicej respondentw przyznajcych, e istnieje miejsce, ktre ma dla nich szczeglne znaczenie emocjonalne, jest wrd przedstawicieli kadry kierowniczej oraz specjalistw (62%), najmniej za wrd robotnikw niewykwalifikowanych (22%). Zaleno od wysokoci dochodw na osob w rodzinie oraz od subiektywnej oceny wasnych warunkw materialnych jest wprost proporcjonalna, to znaczy im wysze dochody oraz im lepsza ocena warunkw materialnych, tym czciej badani przyznaj, e w Polsce lub za granic jest takie miejsce, z ktrym czy ich szczeglna wi emocjonalna.

- 11 Szczeglny zwizek emocjonalny z danym miejscem dla kadego oznacza prawdopodobnie co innego. Respondenci, ktrzy przyznali, e jest takie miejsce, z ktrym czy ich szczeglna wi emocjonalna, zostali poproszeni o doprecyzowanie, co to za miejsce oraz dlaczego czuj si z nim zwizani. Nieco ponad dwie trzecie z nich (69%) przyznao, e znajduje si ono w Polsce, jedna czwarta (24%) e za granic, a pozostali (7%) nie potrafili jednoznacznie okreli, czy to miejsce jest w kraju czy poza jego granicami. Nie wszyscy ankietowani podali uzasadnienie silnej wizi emocjonalnej z danym miejscem. Wrd tych, ktrzy ujawnili rdo tej wizi, ponad jedna trzecia (36%) wymienia miejsce swego urodzenia i dziecistwa lub miejscowo pochodzenia rodziny jako miejsce o szczeglnym znaczeniu emocjonalnym. Dla 18% respondentw uzasadniajcych swj zwizek z jakim miejscem wane okazay si miejscowoci, ktre odwiedzali jako turyci, okrelane jako pikne, dobre do wypoczynku, ktre po prostu im si podobaj. W przypadku kolejnych 17% osb o szczeglnym zwizku emocjonalnym z konkretnym miejscem zadecydowa fakt, i mieszka lub mieszkaa tam ich rodzina bd znajomi. Mniej badanych podao obecne miejsce zamieszkania jako to, z ktrym czy ich silna wi emocjonalna (12%), a jeszcze mniej wymienio miejscowo, w ktrej kiedy mieszkao, pracowao lub studiowao (9%).

Tegoroczne dane wskazuj, e od roku 2004 wzrosa liczba Polakw identyfikujcych si ze spoecznoci lokaln, miejscowoci zamieszkania, natomiast nie zmieniy si odsetki osb majcych poczucie przynalenoci do wsplnoty narodowej i europejskiej. Coraz silniejsze przywizanie do spoecznoci lokalnych po piciu latach obecnoci Polski w Unii Europejskiej jest zjawiskiem interesujcym, a moe nawet nieco zaskakujcym. Zwaszcza, jeli zestawi si je z obserwowan zalenoci od wyksztacenia i statusu materialnego badanych, ich mobilnoci zawodowej i nowoczesnoci. Okazuje si, e Polacy gorzej wyksztaceni, zamieszkujcy wsie i mniejsze miejscowoci, mao mobilni i w mniejszym stopniu nowoczeni czciej przywizani s do swoich spoecznoci lokalnych i maych ojczyzn. Z drugiej jednak strony coraz wicej jest Polakw dobrze

- 12 wyksztaconych, legitymujcych si dyplomami wyszych uczelni, a spoeczestwo polskie pomimo kryzysu gospodarczego jest coraz zamoniejsze i nowoczeniejsze. Skd wic zwrot w kierunku spoecznoci lokalnych? Kolejne badania poka, w jakim kierunku postpowa bd (jeli oczywicie bd si zmienia) przemiany poczucia przynalenoci grupowej: czy Polacy zwrc si jeszcze bardziej w stron lokalnych wsplnot czy te czciej bd czy swoj tosamo z wikszymi spoecznociami regionem, Polsk oraz Europ.

Opracowaa Anna JAKIEWICZ