You are on page 1of 21

Biuletyn nr 6 marzec 2012

Zrwnowaona produkcja Najlepsze dostpne techniki BAT Zielone zamwienia publiczne Partnerstwo publiczno-prywatne publiczno-

Technologia w subie rodowisku

Biuletyn FPGLD Ciuchcia Krasioskich

SPIS TRECI
Sowo wstpne Zrwnowaona produkcja- wyzwanie nie tylko dla przedsibiorstw 3

Najlepsze dostpne techniki zintegrowane podejcie do ochrony rodowiska

Nowoczesne technologie rodowiskowe i ekoinnowacyjnod

10
www.ekorozwojwgminie.

Zielone Zamwienia Publiczne stymulator ekologizacji firm PPP projekty spoecznie uyteczne

12 18

Wydawca: Fundacja Partnerska Grupa Lokalnego Dziaania Ciuchcia Krasioskich Prezes Zarzdu: Anna Kienik, email: anna.kienik@ciuchcia.org Biuro: Rostkowo 38, 06-415 Czernice Borowe tel. 29 597-01-01 fax 23 682-12-79 www.ciuchcia.org, email: fundacja@ciuchcia.org Zesp redakcyjny: Mikoaj Niedek, Wodzimierz Kaleta Biuletyn wydawany jest w ramach projektu Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju - partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie wspfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej.

Szanowni Paostwo!
Poprzedni numer biuletynu powicilimy zasadzie partnerstwa i uspoecznienia. Skoncentrowalimy si gwnie na partnerstwie midzysektorowym na rzecz rozwoju lokalnego wspdziaaniu trjsektorowym i publiczno spoecznym. Zgodnie z zapowiedzi podejmujemy wic rwnie temat partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), prezentujc wypowiedz Witolda Grzybowskiego, eksperta PPP. Konwencjonalne pojmowanie PPP ogranicza jego zastosowanie do przedsiwzid inwestycyjnych w gospodarce komunalnej - jak to ju przedstawialimy w wykadzie szkoleniowym pt. Partnerstwo midzysektorowe na rzecz zrwnowaonego rozwoju w gminie na platformie elearningowej www.ekorozwoj.ews21.pl. Tymczasem moe ono i powinno obejmowad i uwzgldniad cae spektrum aspektw spoecznych i rodowiskowych. W rwnie ograniczony sposb definiuje si czsto kategori rozwoju, sprowadzajc j wycznie do aspektw ekonomicznych. Jak wypowiada si w wywiadzie W. Grzybowski W naszym kraju rozwj wci postrzegany jest przez pryzmat sieci drg, stadionw, linii kolejowych, lotnisk, zakadw do przeksztacania odpadw. Na obecnym etapie odrabiania wieloletnich zapnieo wanie te projekty postrzegane s jako lokomotywy rozwoju, ale na ich realizacji rozwj si nie kooczy. Infrastruktura to jedynie narzdzie, ktre moe promowad rozwj. Prawdziwymi projektami rozwojowymi s zbalansowane projekty mikkie, gdzie czd twarda peni funkcj drugoplanow. Zasada partnerstwa midzysektorowego ma charakter horyzontalny i kluczowy dla osigania celw trwaego i zrwnowaonego rozwoju (ekorozwoju). Jako naczelna zasada przywiecajca projektowi Lokomotywa zrwnowaonego rozwoju bdzie si ona przewijad rwnie w kolejnych numerach Eko-biuletynu. Naczeln zasad przywiecajc biecemu wydaniu biuletynu jest natomiast zasada stosowania najlepszych dostpnych technik i technologii. Chod i w tym obszarze atwo o redukcjonizm, gdy czsto mona spotkad pogld, i jedyn drog do osignicia celw ekorozwojowych jest wdroenie i upowszechnienie nowoczesnych rozwizao technicznych. Obok techniki i technologii w rwnowaeniu wzorcw produkcji i konsumpcji i ekorozwoju maj jednak rwnie znaczenie kwestie zwizane z organizacj, zarzdzaniem, kultur, zwyczajami i wiadomoci, ktre koncepcja zrwnowaonego rozwoju spaja w jedn caod i traktuje rwnorzdnie. Z pewnoci jednak ekoinnowacyjne i ekoefektywne techniki i technologie maj kluczowe znaczenie dla rwnowaenia wzorcw produkcji w wymiarze bezporedniego oddziaywania na rodowisko dziaalnoci gospodarczej firm i przemysu. Kwestie te reguluje w UE od 1996 r. Dyrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeo, zwana popularnie Dyrektyw IPPC, bdca jednym z najwaniejszych aktw prawnych Unii w dziedzinie ochrony rodowiska. Wprowadzia ona pojcie Najlepszych Dostpnych Technik BAT (Best Available Techniques) jako referencyjnych poziomw odniesienia dla dopuszczalnych limitw emisji zanieczyszczeo do rodowiska ze strony zakadw przemysowych, jak rwnie tzw. pozwolenia zintegrowane, dotyczce dopuszczalnoci emisji rnych rodzajw zanieczyszczeo. Chod wprowadzanie przyjaznych rodowisku technologii i proekologicznych wzorcw produkcji to gwnie domena biznesu i przemysu, w rkach jednostek administracji publicznej znajduje si istotny instrument mogcy w znaczcy sposb stymulowad ekologizacj dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw. S to tzw. zielone zamwienia publiczne. Pisalimy ju o nich w naszym biuletynie, a w prezentowanym na amach biuletynu artykule kontynuujemy ten temat, przypominajc najwaniejsze wytyczne UE w tym obszarze. Warto przypomnied, e rwnie w projektach PPP jednostka publiczna moe w procedurze przetargowej wyboru partnera prywatnego w specyfikacji technicznej istotnych warunkw zamwienia - stosowad wymogi i kryteria uwzgldniajce aspekty rodowiskowe. Zapraszamy do lektury!

ZRWNOWAONA PRODUKCJA - WYZWANIE NIE TYLKO DLA PRZEDSIBIORSTW

koocu XX wieku i w pierwszej dekadzie XXI mona byo zaobserwowad znaczcy wzrost spoecznych i publicznych oczekiwao wobec sektora przedsibiorstw, dotyczcych ich relacji z otoczeniem przyrodniczym i spoecznym. Sektor gospodarczy jest w najwikszym stopniu oskarany o degradacj rodowiska naturalnego i ukierunkowanie dziaalnoci gospodarczej wycznie na maksymalizacj dochodw, bez uwzgldniania ekologicznych i spoecznych kosztw dziaania. Zwizane jest to ze stymulowaniem przez ten sektor maksymalizacji konsumpcji, poprzez dziaania marketingowe i ofensywn reklam. Funkcjonujcy obecnie model konsumpcji i produkcji cechuje wysoki stopieo ekologicznego i spoecznego nie-zrwnowaenia, zarwno w skali globalnej, jak i lokalnej. Dziaania wadz publicznych majce na celu ograniczenie tych praktyk byy i s czsto nieefektywne, a sektor przedsibiorstw postrzega je jako zbyt represyjne i arbitralne. Dotyczy to w szczeglnoci polskiej gospodarki, gdzie w wyniku skumulowanych zapnieo w sferze technicznej, technologicznej i organizacyjnej, koszty wdroenia standardw ochrony rodowiska UE wymagaj niezmiernie duych nakadw finansowych, szacowanych na wiele dziesitek miliardw euro. Jednoczenie coraz wicej organizacji pozarzdowych w krajach zachodnich UE, chod take w Polsce, wyraa opinie i moralne oceny przedsibiorstw, wywierajc zorganizowany nacisk spoeczny na sektor przedsibiorstw w kierunku intensyfikacji ich proekologicznej i prospoecznej transformacji. Stwarza to odmienn sytuacj od tej z pocztku i poowy XX wieku i stawia nowe wyzwania przed kadr zarzdzajc przedsibiorstw. Wiele zaawansowanych technik i technologii koniecznych dla rwnowaenia rozwoju gospodarczego w aspektach ekologicznych zostao ju rozwinitych. Obok obowizkowych standardw ochrony rodowiska, dotyczcych gwnie bran przemysowych, do ktrych nale pozwolenia zintegrowane i stosowanie najlepszych dostpnych technik i technologii BAT (IPPC), coraz powszechniejsze staj si certyfikowane systemy zarzdzania rodowiskowego, ktre maj charakter dobrowolny (normy serii ISO 1400x, EMAS). Brakuje jednak nadal odpowiednich instrumentw i stymulacji ze strony ekonomicznej, politycznej, prawnej i spoecznej, do szerokiej implementacji proekologicznych rozwizao techniczno-technologicznych i organizacyjnych. Z drugiej strony proekologiczne techniki, technologie i standardy zarzdzania, ktre ju funkcjonuj w krajach Europy zachodniej, nie s wynikiem prostych regu gospodarki rynkowej, czy dziaao sektora publicznego, ale czsto zostay wymuszone przez opini publiczn, organizacje

ekologiczne i konsumenckie. Uznajc to stwierdzenie, mona przyjd, i sektor pozarzdowy, szczeglnie w krajach zachodnich UE posiada znaczc, spoeczno-polityczn si sprawcz. Sia ta nie musi byd postrzegania przez sektor przedsibiorstw w kategoriach negatywnych, mimo dominowania kontestacyjnego stereotypu organizacji ekologicznych, lecz moe byd przez przedsibiorstwa konstruktywnie wykorzystywana w podejmowaniu i realizacji innowacyjnych przedsiwzid zrwnowaonego rozwoju na zasadach wsppracy. Istotnym tego warunkiem jest odpowiedni stosunek przedsibiorstw do rodowiska naturalnego oraz do organizacji pozarzdowych, forsujcych interes spoecznego i przyrodniczego otoczenia. Sektor pozarzdowy oraz placwki naukowo-badawcze, dziaajce na polu szeroko pojtej ekologii, wypracoway i zakumuloway stosunkowo wysoki potencja merytoryczny w zakresie koncepcji zrwnowaonego rozwoju, zarwno w sferze teoretycznej, jak i praktycznej. Potencja ten pozostaje niestety w znaczcej mierze niewykorzystany. Uznajc fundamentalne znaczenie sektora przedsibiorstw dla proekologicznej i prospoecznej transformacji wspczesnej cywilizacji, naley mied wiadomod, e dla wielu przedsibiorstw, szczeglnie w Polsce, idee, pojcia i rozwizania proponowane przez koncepcj zrwnowaonego rozwoju pozostaj nieznane lub mog byd niezrozumiae. Jacek Sjka, reprezentant Europejskiej Sieci Etyki Biznesu EBEN, zada wane pytania: na ile to instrumentarium etyczne przemawia do wyobrani przecitnego menedera wyszego szczebla lub przedsibiorcy? Co mwi mu takie okrelenia jak zrwnowaony rozwj, a nawet zrwnowaony biznes (sustainable business), przedsibiorstwo jako obywatel (corporate citizenship), spoeczna odpowiedzialnod spek, etyka biznesu, szeroko rozumiany nadzr wacicielski nad spk (corporate governance), pojcie interesariuszy (stakeholders), potrjna sprawozdawczod: fi-

nansowa, spoeczna i ekologiczna (triple bottom line) i wiele innych. Trudno oprzed si wraeniu, i prowadzid to moe do zwykego zamtu pojciowego, a kolejne konferencje, szkolenia i programy majce przycignd i zjednad sobie rodowisko gospodarcze mog przynied efekt odwrotny. Tymczasem kwestia przyblienia koncepcji zrwnowaonego rozwoju szerszym krgom gospodarczym, jak i spoecznym wydaje si wanym zadaniem wspczesnoci, z uwagi na nieustanne zagroenie konsekwencjami tzw. kryzysu ekologicznego. Wyzwanie, jakie stwarzaj dla sektora przedsibiorstw zmiany w kierunku zrwnowaenia dziaalnoci gospodarczej, optymistycznie uj C. Fussler, jeden z dyrektorw wiatowej Rady Biznesu na rzecz Zrwnowaonego Rozwoju (WBCSD): Mamy szans inwestowania w wiedz i kwalifikacje ludzi, aby projektowali produkty i usugi umoliwiajce nowe zachowania konsumentw, o znaczco mniejszym wpywie na rodowisko (...) naley si zajd trudnym wyzwaniem, jakim jest doprowadzenie do powanego i efektywnego nagradzania przez rynek i sterowania przezeo dziaalnoci gospodarcz w kierunku zrwnowaenia. Rynki winny premiowad konkurencyjnod przedsibiorstw, regionw i paostw, ktre inwestuj w wiedz, kwalifikacje i technologie, pozwalajce tworzyd ekoefektywne produkty i usugi. Oznacza to internalizacj kosztw ekologicznych i spoecznych. Oznacza rwnie wyeliminowanie wszystkich subsydiw, ktre nadal wysyaj niewaciwe sygnay, zachcajce do marnotrawstwa zasobw i utrwalajc ze praktyki. (...) Potrzeba wicej odwagi biznesu i twrcw polityki, aby stworzyd rozwizania przejciowe, agodzce dorane trudnoci, lecz nie ograniczajce dalekosinych ambicji. Gwnym polem problemowym w midzysektorowym dialogu nad kwesti rwnowaenia rozwoju gospodarczego o aspekty ekologiczne i spoeczne jest zatem uznanie zmian proekologicznych (ekoefektywnych) w dziaalnoci gospodarczej za innowacj, bdc wg. P. Druckera obok przedsibiorczoci, gwn dwigni rozwoju gospodarczego i konkurencyjnoci przedsibiorstw. Nadal jednak wielu autorw uznaje rozbienod celw zrwnowaonego roz-

woju z wymogami wzrostu konkurencyjnoci i rozwoju gospodarczego. W krtkoterminowej perspektywie wsko ekonomicznej przedsiwzicia proekologiczne o charakterze midzysektorowym (partnerskim), jak te wszelkie inicjatywy z zakresu spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw (CSR) mog wydawad si niepotrzebne, nadmiernie skomplikowane i powodujce wzrost kosztw dziaalnoci gospodarczej. Tymczasem w dugofalowej perspektywie zrwnowaonego rozwoju mog si one jawid jako zwikszajce efektywnod podejmowanych samodzielnie dziaao i przynoszce wielorakie korzyci poszczeglnym organizacjom sektorowym. Kluczowym dylematem, z perspektywy zrwnowaonego rozwoju, jaki stoi przed systemem spoeczno-gospodarczym XXI wieku, jest zatem uznanie, czy konkurencyjnod przedsibiorstw i gospodarki powinna opierad si na intensyfikacji produkcji i rywalizacji czy te na innowacyjnoci proekologicznej i kooperacji, zarwno wewntrz- jak i midzysektorowej. W realizacji zrwnowaonego rozwoju, obok przedsibiorstw i organizacji poza-rzdowych, wana rol do odegrania maj jednostki samorzdu terytorialnego. Jak wynika z raportu z badao socjologicznych wykonanych przez Ryszarda Kalbarczyka z Polskiego Klubu Ekologicznego u progu XXI wieku za najwaniejszy problem do rozwizania polskie samorzdy uznay bezrobocie i ochron rodowiska. Problemy te jak sugeruje idea tworzenia zielonych miejsc pracy mona i naley rozwizywad cznie. Zdaniem Instytutu na rzecz Ekorozwoju, ktry wyda cyklu publikacji pt. Przyjazne rodowisku miejsca pracy o sukcesie lub jego braku w osigniciu podwjnej dywidendy, tj. wzrostu zatrudnienia i efektw ekologicznych, zadecyduje jednak inicjatywa ponad 2500 samorzdw, dziesitkw tysicy przedsibiorcw i setek tysicy osb, ktre podejm lub nie dziaania w swoich gminach, miastach, wsiach i osiedlach. Obiecujcym wydaje si wic kierunek poszukujcy moliwoci przyspieszenia realizacji zrwnowaonego rozwoju w kooperacji midzy sektorem samorzdowym, pozarzdowym i prywatnym. W przyjtej przez rzd RP w 2003 r. Strategii zmian wzorcw konsumpcji i produkcji na sprzyjajce realizacji zasad trwaego, zrwnowaonego rozwoju, stwierdzono znaczce zapnienia Polski w stosunku do paostw zachodnich UE w zakresie rwnowaenia funkcjonujcych modeli konsumpcji i produkcji w aspektach ekologicznych i spoecznych. Jednoczenie zaznaczono w tym dokumencie potrzeb rozwoju wsppracy midzy sektorem publicznym, prywatnym i pozarzdowym i podejmowania przedsiwzid publiczno-prywatnych. Relacje midzy tymi sektorami nabieraj szczeglnego znaczenia w perspektywie celw i wyzwao, jakie stawia koncepcja zrwnowaonego rozwoju, w szczeglnoci za potrzeba rwnowaenia wzorcw konsumpcji i produkcji. Zrwnowaon produkcj mona zdefiniowad jako: sposb wytwarzania dbr i usug, ktry na kadym etapie dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa i cyklu produkcyjnego (pozyskiwania zasobw, projektowania produktu, spo-

sobu wytwarzania, pakowania, dystrybucji) uwzgldnia aspekty ekologiczne i spoeczne (etyczne relacje z interesariuszami) w stopniu wyszym, ni dotychczasowe lub konwencjonalnie stosowane metody wytwarzania danego rodzaju dobra lub usugi. W kategoriach koncepcji efektw zewntrznych oznacza to sposb produkcji, ktry w porwnaniu do innych metod wytwarzania powoduje najmniejsze negatywne efekty (koszty zewntrzne) w rodowisku. Wedug znanej badaczki trwaej i zrwnowaonej konsumpcji Hanny Jastrzbskiej-Smolagi produkcja trwaa jest produkcj czystsz: czystsza produkcja oznacza zastosowanie (najbardziej w danym czasie) przyjaznej dla rodowiska, tzn. pozwalajcej na ograniczeniu zanieczyszczeo przy wytwarzaniu dbr, konserwacj zasobw i efektywne zuywanie do produkcji zasobw naturalnych. Denie do coraz czystszej produkcji i trwalszych produktw zakada cig ingerencj w kad z faz cyklu ycia kadego produktu. Jest to zatem ingerencja w ogromn liczb cigle i rwnoczenie przebiegajcych procesw, ktra wymaga kompleksowego podejcia do ich wzajemnych powizao i wynikajcych std nierozpoznanych wczeniej kosztw spoecznych. Projektowanie oraz modyfikowanie procesw i produktw wymagaj nie tylko wysokich kwalifikacji i umiejtnoci zatrudnionych w przedsibiorstwach, ale podnoszenia poziomu wiadomoci ekologicznej i angaowania wyobrani caego spoeczeostwa. Take zdaniem H. Rouby dla efektywnego rwnowaenia wzorca produkcji szczeglne znaczenie ma wsppraca z innymi podmiotami spoecznymi (interesariuszami): Chocia o aspektach ekologicznych produktw decyduje szeroki krg poddostawcw, to odpowiedzialnod za cechy gotowego produktu spoczywa na jego ostatecznym producencie. Od niego moe zaleed wybr poddostawcw, ktrzy dostarcz mu materiay wytworzone czystszymi metodami. Nastpne etapy cyklu ycia produktw, takie jak dystrybucja, uytkowanie, serwis i zagospodarowanie odpadw, wczaj w problem oddziaywania produktw na rodowisko waciwie cae spoeczeostwo. W procesie rwnowaenia modelu produkcji naley m.in. rozstrzygad takie kwestie, jak: czy uycie danego komponentu w procesie jest niezbdne lub czy mona go zastpid komponentem bardziej przyjaznym dla rodowiska? czy moliwy jest bardziej oszczdny (eko-efektywny) sposb wytworzenia danego produktu (towaru, usugi)? na ile moliwa jest redukcja nie tylko skadnika, ale samego wytwarzanego dobra i zastpienia go bardziej trwaym i zrwnowaonym ekologicznie produktem? W kontekcie rwnowaenia wzorcw produkcji w aspektach rodowiskowych, efektywnod ekologiczn (ecoefficiency) naley rozumied jako: denie w dziaalnoci gospodarczej, w ramach systemu zarzdzania rodowiskowego, do uzyskania wikszych efektw produkcyjnych i jakociowych przy minimalizacji: zuycia zasobw, emisji zanieczyszczeo i odpadw na kadym etapie cyklu ycia produktu, poprzez wprowadzanie innowacyjnych ekologicznie rozwizao do

systemw i etapw produkcji: projektowania produktu; zaopatrzenia w surowce i materiay; technologii produkcji; dystrybucji i sprzeday produktw. Wedug WBCSD ekoefektywnod nie powinna byd sprowadzana do doskonalenia obecnie istniejcych praktyk i sposobw produkcji. Jest ona integralnie powizana z innowacyjnoci i kreatywnoc, stanowic wyzwanie dla kadr inynierskich, menederskich, marketingowych i finansowych przedsibiorstwa. Dotyczy ona caego procesu cyklu ycia produktu a wymogi stawiane przez eko-efektywnod mog wymagad czsto radykalnych zmian w sposobie wytwarzania i dostarczania produktw i usug. Z kolei produkt zrwnowaony mona okrelid jako: produkt (wytwr zrwnowaonej, ekoefektywnej produkcji), ktry uwzgldnia wymogi ekologiczne i spoeczne (resp. etyczne) w wikszym stopniu ni produkty konwencjonalne lub konkurencyjne, suce do zaspokojenia tego samego rodzaju potrzeb, na kadym etapie cyklu ycia produktu, od momentu wytworzenia do jego utylizacji. W kategoriach efektw zewntrznych oznacz to produkt, ktrego proces produkcji, uytkowania i utylizacji powoduje moliwie najmniejsze negatywne efekty (koszty) zewntrzne w otoczeniu przyrodniczym i spoecznym. Pod wzgldem ekologicznym produkt zrwnowaony (Environmentally Peferable Products) wedug The North American Green Purchasing Initiative to: produkty i usugi posiadajce zmniejszony lub zredukowany wpyw na ludzkie zdrowie i rodowisko, w porwnaniu z produktami konwencjonalnymi, ktre su temu samemu celowi. Porwnanie to uwzgldnia: zapotrzebowanie na surowce, sposoby produkcji i obrabiania, pakowania, dystrybucji, ponownego uycia, funkcjonowania, utrzymania i sposobu utylizacji. W wymienionych wyej, jak i w pozostaych aspektach, niezrwnowaone wzorce konsumpcji i produkcji naley traktowad jako przeciwieostwo wzorcw zrwnowaonych. cznie niezrwnowaone wzorce produkcji i konsumpcji mona ujd jako: sposoby wytwarzania i konsumpcji dbr i usug, odbywajce si bez poszanowania zasobw przyrodniczych i zasobw ludzkich; w wymiarze ekologicznym w jej wyniku zuywanie zasobw nieodnawialnych nastpuje szybciej, ni wprowadzanie ich substytutw, a zuywanie zasobw odnawialnych szybciej, ni ich samoczynne odtwarzanie; w wymiarze etycznym prowadzi do degradacji spoecznej pod wzgldem kulturowym i biologicznym; w dugofalowej perspektywie: do kryzysu ekologicznego i spoeczno-gospodarczego.

NAJLEPSZE DOSTPNE TECHNIKI ZINTEGROWANE PODEJCIE DO OCHRONY RODOWISKA

yrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania (kontroli) zanieczyszczeo, zwana popularnie Dyrektyw IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) jest jednym z najwaniejszych aktw prawnych Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony rodowiska.

Podejcie zintegrowane
Angielskie sowo control jest w wielu polskich publikacjach mylnie sprowadzane wycznie do kwestii nadzoru (inspekcji), podczas gdy oznacza ono znacznie wicej - pene rozpoznanie szeroko pojtych oddziaywao na rodowisko i panowanie nad procesami produkcyjnymi w celu systematycznej redukcji emisji zanieczyszczeo - przy zastosowaniu najnowszych osignid technologicznych, kodyfikowanych w postaci wytycznych dla tzw. Najlepszych Dostpnych Technik (ang. BAT - Best Available Techniques). Ograniczenia emisyjne - z reguy nisze ni ju obowizujce standardy - wprowadzane s poprzez tzw. zintegrowane pozwolenia, stanowice de facto rodzaj szczegowej licencji na prowadzenie dziaalnoci. Wczenie wymogw Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeo do prawodawstwa polskiego oznaczao istotn zmian podejcia do wydawania pozwoleo rodowiskowych, ktre traktoway rozcznie emisj do atmosfery, haas, odprowadzanie ciekw, czy emisje promieniowania. Zintegrowane pozwolenie w myl Dyrektywy o ograniczaniu i zapobieganiu zanieczyszczeo nie jest tosame ze zbiorem decyzji okrelajcych dopuszczalne poziomy oddziaywania na poszczeglne komponenty rodowiska (takich jak polskie pozwolenia wodno-prawne, czy decyzje o dopuszczalnej emisji). Nakada to liczne obowizki na operatorw i wydajcych pozwolenia oraz moe spowodowad koniecznod wydatkowania znacznych rodkw na wyprzedzajce dostosowywanie wykorzystywanych technik do parametrw odpowiadajcych tzw. Najlepszym Dostpnym Technikom (ang. Best Available Techniques) Wymogi Dyrektywy odnosz si do szeciu generalnych kategorii dziaalnoci przemysowej:

Eksploatacja kadego obiektu (instalacji) podlegajcego wymaganiom Dyrektywy musi uzyskad odpowiedni autoryzacj, co w praktyce oznacza uzyskanie zintegrowanego pozwolenia. Dyrektywa IPPC wymaga, aby waciwe wadze nakaday i egzekwoway od operatorw instalacji okrelone i adekwatne obowizki, suce zintegrowanej ochronie rodowiska ukierunkowane na realizacj co najmniej nastpujcych wymagao:

podejmowania wszelkich niezbdnych (waciwych) krokw zapobiegajcych powstawaniu zanieczyszczeo, w szczeglnoci poprzez stosowanie Najlepszych Dostpnych Technik (BAT);

nie powodowania znaczcego zanieczyszczenia rodowiska;

unikania wytwarzania odpadw; efektywnego wykorzystywania energii; podejmowania wszelkich niezbdnych dziaao i stosowania koniecznych rodkw zapobiegajcych wypadkom oraz sucych ograniczaniu i usuwaniu ich skutkw. Pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenie instalacji, ktrej funkcjonowanie, ze wzgldu na rodzaj i skal prowadzonej w niej dziaalnoci, moe powodowad znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych albo rodowiska jako caoci.

Przemysu energetycznego Produkcji i obrbki metali Przemysu mineralnego Przemysu chemicznego Obiektw utylizacji i unieszkodliwiania odpadw Innych rodzajw dziaalnoci okrelone w Aneksie I Dyrektywy

W pozwoleniu zintegrowanym ustala si:

ska prowadzi minister rodowiska. Po zakooczeniu eksploatacji instalacji naley zapewnid zastosowanie wszelkich koniecznych rodkw majcych na celu uniknicie zagroeo zwizanych z zanieczyszczeniem terenu gdzie prowadzona bya dziaalnod oraz umoliwiajcych przywrcenie tego terenu do waciwego stanu. Warunki pozwolenia musz okrelad obowizki sprawozdawcze operatora, ktry powinien prowadzid monitorowanie i dostarczad do waciwego organu odpowiednie dane w celu stwierdzenia spenienia wymogw pozwolenia.

wielkod emisji gazw lub pyw wprowadzanych do powietrza z instalacji, niezalenie od tego, czy wymagane byoby dla niej, zgodnie z ustaw, uzyskanie pozwolenia na wprowadzanie gazw lub pyw do powietrza.

dopuszczalny poziom haasu niezalenie od tego, czy dla


zakadu wymagane byoby, zgodnie z ustaw, uzyskanie pozwolenia na emitowanie haasu do rodowiska.

warunki wytwarzania i sposoby postpowania z odpadami na zasadach okrelonych w przepisach ustawy o odpadach, niezalenie od tego, czy dla instalacji wymagane byoby, zgodnie z tymi przepisami, uzyskanie pozwolenia na wytwarzanie odpadw. Jeeli z instalacji objtej pozwoleniem zintegrowanym odprowadzane s cieki do kanalizacji, w pozwoleniu okrela si warunki, jakim powinny one odpowiadad. W pozwoleniu zintegrowanym okrela si rwnie warunki poboru wd na zasadach okrelonych w przepisach ustawy - Prawo wodne. Instalacje wymagajce pozwolenia zintegrowanego powinny speniad wymagania ochrony rodowiska wynikajce z najlepszej dostpnej techniki, a w szczeglnoci, z zastrzeeniem art. 207 ust. 2 Prawa ochrony rodowiska nie mog powodowad przekroczenia granicznych wielkoci emisyjnych. Przez graniczne wielkoci emisyjne rozumie si takie dodatkowe standardy emisyjne, ktre nie mog byd przekraczane przez instalacje wymagajce pozwolenia zintegrowanego. Nieprzekraczanie wielkoci emisji wynikajcej z zastosowania najlepszej dostpnej techniki nie zwalnia wszake z obowizku dotrzymania standardw jakoci rodowiska. Informacje o najlepszych dostpnych technikach oraz koordynacj przepywu tych informacji na potrzeby organw waciwych do wydawania pozwoleo oraz zainteresowanych podmiotw korzystajcych ze rodowi-

Najlepsza dostpna technika BAT


Podstawow paszczyzn technologiczn, ktra musi byd uwzgldniana w pozwoleniach IPPC jest tzw. Najlepsza Dostpna Technika (Best Available Technique - BAT). BAT zostaa zdefiniowana w Dyrektywie (Artyku 2(11)) w sposb nastpujcy: najlepsze dostpne techniki to najefektywniejszy i najbardziej nowoczesny stopieo rozwoju danej dziaalnoci i metod jej prowadzenia, wskazujcy na praktyczn moliwod zastosowania danych technik jako podstawy dla okrelania granicznych wartoci emisji ustalonych w celu zapobiegania, a tam gdzie nie jest to w praktyce moliwe, w celu generalnego obnienia emisji i jej oddziaywania na rodowisko jako caod. Techniki obejmuj zarwno zastosowan technologi, jak i sposb, w jaki instalacja zostaa zaprojektowana, zbudowana, jest utrzymywana, eksploatowana i wycofana z eksploatacji. Dostpne techniki oznaczaj z kolei techniki, opracowane w stopniu pozwalajcym na wprowadzenie ich do danego sektora przemysowego, na warunkach ekonomicznie i technicznie uzasadnionych, przy uwzgldnieniu kosztw i korzyci, niezalenie od tego czy techniki te s czy te nie s wykorzystywane i opracowywane w danym paostwie czonkowskim, o ile s one dostpne dla danego podmiotu. Zgodnie z Dyrektyw IPPC standard BAT suyd ma okrelaniu granicznych wielkoci emisji dla wikszych zakadw przemysowych w UE. Nie jest natomiast koniecznie, aby okrelony by rodzaj urzdzenia, czy konkretna technologia. Celem jest raczej zaproponowanie limitw emisyjnych, ktre odzwierciedlaj waciwe proporcje pomidzy kosztami i korzyciami. Szczegowe wytyczne opisujce Najlepsze Dostpne Techniki opracowywane ju s przez Europejskie Biuro IPPC (EIPPCB) w Sewilli. S to kompleksowe dokumenty analizujce wielostronne aspekty techniczne. Dokumenty referencyjne BAT (BREFs) daj podstaw do sporzdzania wnioskw o wydanie zintegrowanego pozwolenia. Na podstawie BAT okrelane s limity emisyjne, ktre musz brad pod uwag techniczn charakterystyk instalacji, jej lokalizacj geograficzn i lokalne warunki rodowiskowe. Wielkoci limitw emisyjnych okrelane w pozwoleniu musz dotyczyd tych zanieczyszczeo, ktre zakad bdzie prawdopodobnie odprowadza w znacznych ilociach, a w szczeglnoci zanieczyszczeo priorytetowych wymienionych w Aneksie III do Dyrektywy. Najlepsza dostpna technika powinna speniad wymagania, przy ktrych okrelaniu uwzgldnia si jednoczenie:

1. rachunek kosztw i korzyci, 2. czas niezbdny do wdroenia najlepszych dostpnych technik dla danego rodzaju instalacji, 3. zapobieganie zagroeniom dla rodowiska powodowanym przez emisje lub ich ograniczanie do minimum, 4. podjcie rodkw zapobiegajcych powanym awariom przemysowym lub zmniejszajcych do minimum powodowane przez nie zagroenia dla rodowiska. Odstpstwo od granicznych wielkoci emisji jest dopuszczalne w zakresie progw tolerancji ustalonych na podstawie art. 206 ust. 2 pkt 3 prawa ochrony rodowiska pod warunkiem e: bdzie to z korzyci dla rodowiska jako caoci oraz nie zostan naruszone standardy emisyjne.

wy administracyjne z udziaem spoeczeostwa. Organ zobowizany jest take do rozpatrzenia wszystkich zgoszonych uwag i wnioskw. Spoeczeostwo ma prawo dostpu zarwno do wniosku o udzielenie pozwolenia zintegrowanego, jak i do samej decyzji. Na uzasadniony wniosek przekazujcego informacj, organ moe wyczyd z udostpnienia dane o wartoci handlowej, w tym zwaszcza dane technologiczne, o ile ich ujawnienie mogoby pogorszyd jego konkurencyjn pozycj.

Dostp spoeczestwa do informacji


Zgodnie z ustaw Prawo Ochrony rodowiska, wydanie decyzji w sprawie pozwolenia zintegrowanego moe nastpid po zapewnieniu przez organ administracji publicznej moliwoci udziau spoeczeostwa w postpowaniu. Przed wydaniem decyzji w sprawie pozwolenia zintegrowanego, waciwy organ zobowizany jest do podania do publicznej wiadomoci informacji o zamieszczeniu w publicznie dostpnym wykazie danych o wniosku o wydanie decyzji oraz o moliwoci skadania uwag i wnioskw w terminie 21 dni od daty podania do publicznej wiadomoci, wskazujc jednoczenie miejsce ich skadania, a take moe przeprowadzid rozpra-

http://ippc.mos.gov.pl/ippc/?id=309

NOWOCZESNE TECHNOLOGIE RODOWISKOWE I EKOINNOWACYJNO

owszechnie mona spotkad si z opini, e realizacja trwaego i zrwnowaonego rozwoju i skuteczne osiganie jego celw zaley przede wszystkim od opracowania i wdroenia efektywnych ekologicznie i ekoinnowacyjnych technologii. Dotyczy to rwnie gospodarki komunalnej, gdzie mog byd wykorzystywane proekologiczne rozwizania techniczne i organizacyjne. Jak poucza opracowany na zlecenie Ministerstwa Gospodarki Przewodnik Ekoinnowacji - najczciej spotykana klasyfikacja ekoinnowacji obejmuje nastpujce ich rodzaje:

ekoinnowacje technologiczne, w obrbie produktw i


procesw produkcji;

ekoinnowacje spoeczne, np. zachowanie, nawyki konsumpcyjne;

ekoinnowacje organizacyjne, np. ekoaudyty; ekoinnowacje instytucjonalne, np. platformy wsppracy, nieformalne grupy, sieci powoane w celu zajmowania si kwestiami rodowiskowymi. Klasyfikacja ta wedug Autorw Poradnika powinna byd uzupeniona o ekoinnowacje marketingowe. Powszechnie uznaje si, e ekoinnowacje stanowice wynik kompleksowego procesu wzajemnych oddziaywao spoecznych oraz odkryd technicznych i zastosowania nowej wiedzy zmierzaj do rozwoju nowych produktw i procesw, ktre istotnie zmniejszaj negatywne oddziaywanie na rodowisko. Wiele typologii ekoinnowacji odnosi si do technologii rodowiskowych, funkcjonuje czsto w powizaniu z analizami na temat przemysu rodowiskowego (eco-industry).

w zakresie technologii rodowiskowych ETAP. W odpowiedzi na ten dokument przygotowana zostaa Mapa Drogowa Wdraania Planu Dziaao na rzecz Technologii rodowiskowych w Polsce, jak rwnie , Program Wykonawczy, przyjty przez Ministerstwo rodowiska w 2007 r. Wedug zawartej w tych dokumentach definicji - technologie rodowiskowe to technologie wprowadzajce do rodowiska mniej zanieczyszczeo oraz wykorzystujce wszelkie zasoby naturalne w sposb zapewniajcy ich dusz dostpnod, obejmujce nie tylko technologie produkcji, lecz cae systemy technologiczne, procesy produkcyjne, wyroby, obsug, urzdzenia oraz procedury organizacyjne i zarzdzanie. Dziaania na rzecz technologii rodowiskowych, prowadzce do penego wykorzystania potencjau innowacji ekologicznych, stanowi istotny element wzmocnienia zarwno polityki ochrony rodowiska, jak i polityki innowacyjnej paostwa. Celem tych dziaao jest efektywne wykorzystanie potencjau technologii dla realizacji wyzwao ekologicznych, przy jednoczesnym zachowaniu wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjnoci. Dziaania w ramach Unii Europejskiej na rzecz technologii rodowiskowych okreliy kolejne komunikaty (COM(2002) 1223, COM(2003) 1314, COM (2004) 385, COM(2005) 166), ktrych rezultatem sta si wspomniany Plan dziaao UE na rzecz Technologii rodowiskowych (ang. Environmental Technologies Action Plan - ETAP). Priorytetowe obszary tematyczne dla technologii rodowiskowych zostay okrelone w komunikacie COM (2003) 131, a nale do nich: 1. Ochrona zasobw wd: ksztatowanie i ochrona zasobw wodnych, korzystanie z wd oraz zarzdzanie zasobami wodnymi 2. Ochrona powietrza i przeciwdziaanie powstawaniu globalnych zmian klimatu, w tym inynieria ekologiczna dla ochrony biornorodnoci 3. Zrwnowaona produkcja i konsumpcja, w tym zintegrowana polityka produktowa 4. Ochrona gleb 5. Rozwj badao o tematyce przekrojowej mieszczcej si w wyej wymienionych czterech polach badawczych.

http://www.mg.gov.pl/files/upload/8381/EKOINNO.pdf W 2004 r. przyjty zosta Plan Dziaao Unii Europejskiej

10

przedsibiorcw. Projekt pomaga firmom, w szczeglnoci maym i rednim, bardziej efektywnie wykorzystad i zarzdzad zasobami rodowiska. Przykadem ciekawej inicjatywy programu Czysty Biznes jest Zielone Biuro, oferta skierowana zarwno dla przedsibiorstw i urzdw, jak te szk i organizacji pozarzdowych, czyli wszystkich, ktrzy w codziennej dziaalnoci biurowej zuywaj duo energii, materiaw oraz produkuj odpady. Do gwnych celw programu naley:

ograniczanie negatywnego wpywu biur na rodowisko


przy rwnoczesnym obnianiu kosztw ich funkcjonowania poprzez gospodarowanie papierem, wod, energi, minimalizacj odpadw;

tworzenie moliwoci angaowania si w dugofalowe


projekty na rzecz ochrony rodowiska i spoecznoci lokalnych w partnerskiej wsppracy pomidzy biznesem, samorzdem, szkoami i organizacjami pozarzdowymi;

http://www.mos.gov.pl/kategoria/2310_etap/ W Polsce realizowanych jest szereg inicjatyw i programw wpierajcych upowszechnianie i wdraanie innowacyjnych ekologicznie technik i rozwizao technologicznych. Dotyczy to nie tylko dziaao skierowanych do duych przedsibiorstw przemysowych, czego przykadem jest ruch Czystszej Produkcji, ale rwnie do maych i rednich przedsibiorstw, czego przykadem jest program Czysty Biznes.

podejmowanie wsplnych przedsiwzid sucych


ochronie rodowiska, np. wsppraca w zakresie zakupw, materiaw lub organizacji odbioru odpadw;

promocja nowych prorodowiskowych rozwizao technicznych i organizacyjnych sucych obnieniu kosztw funkcjonowania biur. Kade biuro, ktre zaangauje si w dziaania na rzecz ochrony rodowiska, po spenieniu okrelonych wymogw, moe ubiegad si o certyfikat Zielone Biuro. Jest on przyznawany przez Fundacj Partnerstwo dla rodowiska na okres dwch lat. Posiadanie certyfikatu jest dowodem na to, e firma/instytucja stale si doskonali, cigle podejmuje nowe inicjatywy na rzecz ochrony rodowiska i wzmacnia swj proekologiczny wizerunek.

Program Czysty Biznes


Program Czysty Biznes realizowany jest od 1998 roku i pomaga rozwijad si maym i rednim przedsibiorstwom dziki dziaaniom podejmowanym na rzecz ochrony rodowiska. Gwnymi adresatami Programu Czysty Biznes s:

mae i rednie przedsibiorstwa; firmy produkcyjne lub


usugowe, ktre chc rozwizywad problemy zwizane z ochron rodowiska i BHP;

due firmy zainteresowane ograniczeniem wasnych


kosztw poprzez uczestnictwo w programie dostawcw i kontrahentw (zapraszane s do programu w charakterze firmy patronackiej);

samorzdy zainteresowane udziaem w projektach Czystego Biznesu zwizanych z podnoszeniem konkurencyjnoci regionw oraz aktywnym wspieraniem rozwoju przedsibiorczoci w zakresie podnoszenia ekologicznych standardw dziaania. Udzia w programie polega na czonkostwie w Klubach Czystego Biznesu. Kady klub ma swojego opiekuna (koordynatora), ktrego zadaniem jest utrzymywanie staego kontaktu z czonkami w celu pomocy w korzystaniu z oferty programu. Czonkowie klubw otrzymuj pomoc w postaci doradztwa, informacji i szkoleo. Celem tej inicjatywy, koordynowanej w Polsce przez Fundacj Partnerstwo dla rodowiska jest promowanie i wprowadzanie w ycie zasad zrwnowaonego rozwoju wrd polskich

http://czystybiznes.pl/pl/s/klub-czystego-biznesu/ Znaczenie promocyjne innowacyjnych ekologicznie technologii, posiadaj rwnie targi, wystawy i imprezy okolicznociowe. W Polsce najwiksze spektrum tych technologii ochrony rodowiska dostpne jest na Midzynarodowych Targach Ochrony rodowiska POLEKO, ktre s liderem targw ekologicznych.

11

ZIELONE ZAMWIENIA PUBLICZNE STYMULATOR EKOLOGIZACJI FIRM

omisja Europejka opublikowaa w styczniu 2012 r. zestaw nowych i zaktualizowanych kryteriw rodowiskowych do zastosowania w zamwieniach publicznych. Przy opracowywaniu kryteriw zastosowano podejcie oparte na cyklu ycia oraz wykorzystano istniejce kryteria wsplnotowego eko-znakowania (Ecolabel). W koocu 2011 r. Komisja przyja propozycje zmian w dyrektywie dotyczcej zamwieo publicznych. Propozycje te s czci wikszego pakietu, ktry suy gbokiej modernizacji zamwieo publicznych w Unii Europejskiej.

szcych si do kwestii zielonych zamwieo publicznych, jak i porednio z nimi powizanych. Zawiera rwnie informacje dotyczce dotychczas zrealizowanych dziaao, a take harmonogram dziaao zaplanowanych na kolejne lata.

Praktyczne wskazwki zielonych zamwie


Jak wskazuje Podrcznik Komisji Europejskiej dotyczcy ekologicznych zamwieo publicznych Ekologiczne Zakupy - z perspektywy organizatora zamwieo publicznych, do ktrych nale w duej mierze jednostki samorzdu terytorialnego, w trakcie okrelania, co chcemy zakupid z uwzgldnieniem aspektw ekologicznych, niezmiernie istotne jest zrozumienie sytuacji na rynku. Bardzo trudno jest opracowad pomys na produkt, usug lub prac bez posiadania wiedzy na temat tego, co jest dostpne na rynku. Opcje ekologiczne nie zawsze s takie oczywiste, lub odpowiednio rozreklamowane. Z tego wzgldu naley przeprowadzid pewne badania. Badania te mog przybrad form analizy rynku. Analiza rynku to oglne badanie potencjau rynku, ktry moe zaspokoid okrelon przez zamawiajcego potrzeb. Aby zrobid to dobrze, analiza ta musi zostad przeprowadzona w sposb otwarty oraz obiektywny, koncentrujc si na tym, jakie oglnie rozwizania dostpne s na rynku, a nie na preferowanych czy te faworyzowanych wykonawcach. Taka analiza wykae przyjazne rodowisku opcje, jeli takie bd, oraz oglny poziom cen dostpnych wariantw. Korzyci dla rodowiska wynikajce ze stosowania ekologicznych zamwieo na dostawy lub usugi s zwizane z efektem koocowym procedury: produktem lub usug. Istotn kwesti jest poprawa oglnego wykorzystania energii poprzez na przykad zwikszenie sprawnoci energetycznej. Bdzie to korzystne dla rodowiska oraz pozwoli jednoczenie na oszczdnoci finansowe. Kolejn spraw, ktr naley wzid pod uwag, jest wpyw na rodowisko ekologicznego produktu lub usugi na etapie usuwania odpadw. Analizy rynkowe mog ujawnid due rozbienoci pod wzgldem:

Strategiczne cele zielonych zamwie


Ambitne cele Komisji Europejskiej zakadaj osignicie 50-procentowego wskanika udziau zielonych zamwieo publicznych do 2015 r. W celu stworzenia bardziej sprzyjajcych zielonym przetargom regulacji prawnych, przewiduje si rewizj Dyrektywy 2004/17WE z 31 marca 2004 r. koordynujcej procedury udzielania zamwieo przez podmioty dziaajce w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usug pocztowych oraz Dyrektywy 2004/18/ WE w sprawie koordynacji procedur udzielania zamwieo publicznych na roboty budowlane, dostawy i usugi. Pakiet ten obejmuje rwnie dyrektyw dotyczc koncesji, ktre dotychczas tylko czciowo podlegay regulacjom na szczeblu europejskim, a ktrych specyficzny charakter uzasadnia przygotowanie odrbnego aktu prawnego. Przypomnijmy, e Zielone Zamwienia oznaczaj polityk, w ramach ktrej podmioty publiczne wczaj kryteria i/lub wymagania rodowiskowe do procedur udzielania zamwieo publicznych oraz poszukuj rozwizao minimalizujcych negatywny wpyw wyrobw i usug na rodowisko w caym cyklu ycia. Realizacja zaleceo Komisji Europejskiej w tym zakresie ma si przyczynid do upowszechnienia ekoinnowacji oraz dalszego rozwoju przemysu pracujcego na rzecz ochrony rodowiska i wsppracujcego z nim sektora usug okoo-rodowiskowych. Ze wzgldu na interes spoeczny, w tym potrzeb poprawy jakoci ycia oraz stanu rodowiska przyrodniczego podane i celowe jest, aby w zamwieniach publicznych aspekty ochrony rodowiska byy uwzgldniane w jak najszerszym zakresie. Podejmowane dziaania powinny dotyczyd w szczeglnoci wspierania rozwizao energo-, wodo-, i materiaooszczdnych, ktre w duej mierze s take efektywne kosztowo, tym samym mog byd atrakcyjne dla zamawiajcych z uwagi na korzyci ekonomiczne w krtko- i w dugookresowej perspektywie. Opracowany przez Urzd Zamwieo Publicznych Krajowy plan dziaao w zakresie zrwnowaonych zamwieo publicznych na lata 2010-2012 obejmuje analiz unijnych i krajowych regulacji prawnych zarwno bezporednio odno-

iloci odpadw, szkodliwego wpywu materiaw oraz iloci materiaw, ktre mona ponownie przetworzyd.
Nastpna wana sprawa to trwaod produktu - czy skonstruowany zosta w sposb gwarantujcy jego trwaod. W niektrych przypadkach bardzo atrakcyjne wydawad moe si zakupienie najtaoszego produktu, jednake w duszym okresie moe okazad si on droszy, a take bardziej szkodliwy dla rodowiska. Produkty o niszej jakoci

12

(bez wzgldu na ich ekologiczny charakter) na og maj krtszy okres uytkowania. Jeli produkt taoszy trzeba wymieniad czciej w porwnaniu z droszym produktem, prowadzid bdzie to do wyszych kosztw, wikszego zuycia energii oraz wikszej iloci odpadw. Bardziej oglnie rzecz ujmujc, zwaszcza w przypadku umw na usugi, naley kad gwny nacisk na sposb ich wykonania, tak aby mona byo wybrad mniej obciajcy rodowisko sposb wykonania umowy, biorc pod uwag sprzt oraz uyte materiay.

Specyfikacje techniczne
Po okreleniu przedmiotu umowy naley przetworzyd nasze wymagania w wymierne specyfikacje techniczne, ktre mona bezporednio zastosowad dla celw procedury zamwieo publicznych. To tak, jakby ze szkicu tworzyd obraz. Specyfikacje techniczne speniaj dwie funkcje: 1. opisuj przedmiot umowy dla potrzeb rynku tak, aby firmy mogy podjd decyzj, czy s zainteresowane uczestnictwem w przetargu, i aby mona byo okrelid poziom konkurencji; 2. przedstawiaj wymierne wymogi, wedug ktrych oceniane bd oferty. Okrelaj minimalne kryteria, jakie naley spenid. Jeli nie zostan one sformuowane w sposb jasny i poprawny, wwczas nieuniknione jest, e zoone oferty bd nieodpowiednie. Oferty, ktre nie speni specyfikacji technicznych, bd musiay zostad odrzucone. Dyrektywy 2004/17/WE oraz 2004/18/WE dotyczce zamwieo publicznych wyranie zezwalaj instytucjom kontraktujcym na dokonanie wyboru pomidzy specyfikacjami opartymi na standardach technicznych oraz wymogami opartymi na wynikach (np. sprawnod, efektywnod). Podejcie oparte na wykonaniu zazwyczaj pozwala na wiksz kreatywnod ze strony rynku oraz w niektrych przypadkach zachci rynek do opracowania innowacyjnych rozwizao technicznych. Jeli takie podejcie bdzie stosowane, nie ma potrzeby opracowywania szczegowych specyfikacji technicznych. Jednake podczas opracowywania specyfikacji opartych na wynikach naley byd nawet bardziej ostronym, ni w przypadku podania konwencjonalnych specyfikacji technicznych. Ze wzgldu na to, i opcje dostpne na rynku mog si znacznie rnid, naley upewnid si, czy specyfikacje s wystarczajco jasne i pozwol na dokonanie odpowiedniej i uzasadnionej oceny. Normy techniczne mog przybrad rne formy; poczwszy od penych norm europejskich (EN), poprzez europejskie zezwolenia techniczne oraz normy midzynarodowe, a do norm krajowych i krajowych specyfikacji technicznych. Korzystanie z norm przydatne jest przy sporzdzaniu specyfikacji zamwieo publicznych z tego wzgldu, i s one jasne, nie maj charakteru dyskryminujcego oraz wypracowane zostay w oparciu o konsensus. Na poziomie europejskim opracowywane s przez Europejsk Organizacj Normalizacji: Europejski Komitet Normalizacji (ang. CEN), Europejski Komitet Normalizacji Elektrotechnicznej (CENELEC) oraz Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ang. ETSI). Europejski proces normowania obejmuje uczestnictwo szerokiego spektrum osb decyzyjnych, cz-

nie z wadzami krajowymi, organizacjami ekologicznymi, stowarzyszeniami konsumenckimi oraz przedstawicielami przemysu. Zapewnia to szerok akceptacj rozwizao technicznych przewidzianych w przyjtej normie europejskiej. Niektre normy techniczne obejmuj klauzule dotyczce ekologicznej charakterystyki produktw lub usug. Jeli specyfikacje te wykorzystuje si dla celw zamwieo publicznych, firmy zobowizane s do przedstawienia dowodu, czy bd w stanie spenid wymagania norm lub, jeli nie bd postpowad wedug tych samych metod, e zapewni odpowiedni poziom wykonania zgodnie z tymi normami. Jeli nie bd w stanie udowodnid powyszej kwestii, wwczas trzeba bdzie z ich usug zrezygnowad. W zwizku z niektrymi zagadnieniami mona okrelid wyszy poziom ochrony rodowiska ni ten przedstawiony w normie, pod warunkiem i nie bdzie to dyskryminowao potencjalnych oferentw. Europejskie Organizacje Normalizacji promuj kwestie ekologiczne. Przykadowo CEN prowadzi obecnie specjalny Ekologiczny Punkt Informacyjny, w ktrym komisje techniczne mog uzyskad porad oraz wsparcie. Sama Komisja Europejska jest rwnie zainteresowana uwzgldnianiem aspektw ekologicznych w normach technicznych. Przyja ona Komunikat w sprawie wczenia aspektw ekologicznych do norm europejskich.

Ekoznaki
Opracowano szereg ekoznakw, ktre su przekazywaniu informacji dotyczcych cech ekologicznych produktu lub usugi w usystematyzowany sposb, w celu uatwienia konsumentom lub innym firmom dokonania wyboru bardziej ekologicznego produktu bd usugi. Kryteria zwizane z ekoznakiem nie opieraj si na jednym parametrze, lecz raczej na badaniach, ktre analizuj oddziaywanie produktu lub usugi na rodowisko w trakcie jego okresu uywalnoci (cyklu ycia), tzw. podejcie od koyski a po grb, na podstawie wiarygodnych informacji naukowych. Umoliwia to uzyskanie przydatnych informacji dotyczcych waciwych (wszystkich) kosztw produktu, od pozyskania surowcw na etapie przedprodukcyjnym, poprzez produkcj i dystrybucj, a po koocow likwidacj. Informacje zamieszczone na ekoznaku mona wykorzystad w wieloraki sposb:

mog okazad si pomocne przy opracowywaniu specyfikacji technicznych w celu okrelenia charakterystyki dostaw lub usug, ktre chcemy nabyd;

podczas sprawdzania zgodnoci z powyszymi wymogami mona przyjd, i etykieta stanowid bdzie dowd zgodnoci ze specyfikacjami technicznymi;

mog stanowid punkt odniesienia, wedug ktrego oceniane bd oferty na etapie oceny (patrz przykad poniej);

mona wykorzystad rne rodzaje etykiet w rnych celach. Na przykad etykiety jednorazowe mog okazad si przydatne przy podejciu krok po kroku.

jednake nigdy nie mona wymagad od oferentw, aby

13

uzyskali rejestracj w ramach okrelonego programu ekoetykiet. Dyrektywy 2004/17/WE oraz 2004/18/WE dotyczce zamwieo publicznych wyranie zezwalaj na posugiwanie si specyfikacjami zwizanymi z ekoetykietami podczas okrelania wymogw opartych o wykonanie lub funkcjonalnod dla rodowiska, pod warunkiem e:

specyfikacje te s odpowiednie dla okrelania charakterystyki dostaw lub usug objtych umow,

ne s z jedn okrelon kwesti ekologiczn, tak jak zuycie energii lub poziom emisji spalin. Istniej dwa rne rodzaje etykiet pojedynczej serii. Pierwszy rodzaj oparty jest o spenienie/niespenienie jednego lub paru kryteriw zwizanych z okrelonym zagadnieniem (np. sprawnod energetyczna). Jeli produkt spenia powysze kryteria, wwczas moe znaled si na nim etykieta. Przykadami takich etykiet s unijna etykieta gwarantujca naturalne pochodzenie produktu oraz etykieta Gwiazda Energii (ang. Energy Star) przeznaczona dla sprztu biurowego.

wymogi dla etykiety oparte s o informacje naukowe, ekoetykiety przyjte zostay przy udziale wszystkich osb
podejmujcych decyzje, takich jak jednostki rzdowe, konsumenci, wytwrcy, dystrybutorzy oraz organizacje ekologiczne,

Metody przetwarzania oraz produkcji


Jak wczeniej wspomniano, dyrektywy 2004/17/WE, 2004/18/WE oraz wczeniejsze dyrektywy pozwalaj na wczenie wymogw dotyczcych metod produkcji do specyfikacji dla celw zamwieo ekologicznych. Jednake, ze wzgldu na to, e wszystkie specyfikacje techniczne musz byd zwizane z przedmiotem umowy, mona zawrzed w nich tylko takie wymagania, ktre s zwizane ze sposobem wytwarzania danego produktu oraz maj wpyw na jego charakterystyk, przy czym niekoniecznie musi byd to widoczne. Przykadowo mona domagad si, aby energia elektryczna produkowana bya z odnawialnych rde energii (wicej szczegw w nastpnym paragrafie), chocia ekologiczna energia elektryczna nie rni si od energii wyprodukowanej z konwencjonalnych rde, a owietlenie dziaa w dokadnie ten sam sposb. Jednake charakter oraz wartod produktu koocowego ulegy modyfikacji przez zastosowan metod przetwarzania oraz produkcji. Na przykad energia elektryczna pochodzca z odnawialnych rde w zasadzie bdzie drosza, ale czystsza w porwnaniu z energi pochodzc z konwencjonalnych rde. Podsumowujc, mona wczyd wszystkie wymogi, ktre maj zwizek z przedmiotem umowy. Z drugiej strony nie wolno narzucad wymogw ekologicznych w kwestiach, ktre nie s zwizane z danym produktem. Instytucja kontraktujca ma prawo domagania si, aby kupowany produkt wytworzony zosta z okrelonego materiau, pod warunkiem i jest to zgodne z zasadami Traktatu odnonie do zakazu dyskryminacji oraz wolnego przepywu towarw i usug. Mona take wskazad wachlarz materiaw preferowanych lub ewentualnie podad informacj, e aden z materiaw lub substancji chemicznych nie moe byd szkodliwy dla rodowiska. Powszechnie stosowanym podejciem dla celw ekologicznych zamwieo produktw czyszczcych, przykadowo, jest przekazanie przez instytucj kontraktujc listy zawierajcej niebezpieczne substancje szkodliwe dla rodowiska lub zdrowia publicznego (opracowanej na podstawie obiektywnej oceny ryzyka), obecnoci ktrych nie yczy sobie ona w danym produkcie. Prawo okrelenia materiaw lub skadnikw produktu obejmuje take prawo postawienia wymogu minimalnego procentowego udziau ponownie przetworzonego lub ponownie uywanego skadnika, tam gdzie jest to moliwe. http://www.zielonezamowienia.gov.pl/index.php?pg=4

dostpne s dla wszystkich zainteresowanych stron.


Produkty i usugi, ktre opatrzone s ekoetykiet, uznaje si za speniajce specyfikacje techniczne. Jednake firmom nie wolno postawid wymogu, aby posiaday one okrelon ekoetykiet lub aby (w peni) speniay warunki okrelonej ekoetykiety. Naley przyjd take inne odpowiednie dowody, takie jak raport z testw przeprowadzonych w uznanym orodku badawczym lub dossier techniczne producenta. Ekoznaki publiczne uwzgldniajce wiele kryteriw to najbardziej popularne, a take najczciej stosowane etykiety dla celw zamwieo ekologicznych. Opieraj si na spenieniu lub niespenieniu wielu kryteriw, ktre stanowi standard dla danej etykiety. Ustala si rne zestawy kryteriw dla kadego produktu lub usugi, objtych programem. Kryteria te zazwyczaj okrelaj efektywnod ekologiczn, jak musi osignd dany produkt, a take mog ustalad kryteria zapewniajce, i dany produkt nadaje si do uytku. W przypadku unijnej ekoetykiety na przykad kryteria dla wszystkich grup produktw oraz usug, tam gdzie ma to zastosowanie, mog zostad skopiowane bezporednio ze strony powiconej takiej unijnej ekoetykiecie do technicznych specyfikacji produktu lub do kryteriw oceny. Jednake nie zawsze jest tak w przypadku wszystkich ekoznakw. Niektre z etykiet obejmuj kryteria, ktre:

odnosz si do oglnych praktyk zarzdzania firm, ktra


wytwarza produkt lub oferuje dan usug;

odnosz si do kwestii etycznych oraz innych podobnych


zagadnieo. Powyszych kryteriw nie mona zakwalifikowad do specyfikacji technicznych zgodnie z postanowieniami dyrektyw dotyczcych zamwieo publicznych, tak wic nie naley ich stosowad w przypadku zamwieo, ktre tym dyrektywom podlegaj. W istocie, aby dane kryteria zostay zastosowane dla celw zamwieo publicznych, musz si one wizad z przedmiotem umowy. Etykiety tzw. pojedynczej serii to etykiety, ktre zwiza-

14

Przykad Ekoznaku

Opis

Margerytka znak ekologiczny UE Stylizowana "Margerytka" z dwunastoma gwiazdkami ma byd alternatyw dla paostwowych ekologicznych znakw towarowych krajw zrzeszonych, gwarantujc okrelon jakod, take poza politycznymi granicami paostw czonkowskich. "Margerytka" jest przyznawana na podstawie skrconej analizy cyklu ycia produktu. Badania atestacyjne skupiaj si na stopniu obcienia rodowiska na etapie:

pozyskiwania surowcw pierwotnych produkcji pakowania i transportu uytkowania produktu utylizacji. Na kadym z tych etapw oceniane s aspekty: zuycia zasobw naturalnych i energii zanieczyszczenia gleby, wody i powietrza wytwarzania odpadw emisji haasu wpywu na ekosystemy. Bkitny anio

Bkitny Anio (Der Blaue Engel), nazwany tak z powodu formy graficznej znaku przedstawiajcej niebiesk postad, zosta wprowadzony w 1977 roku z inicjatywy niemieckiego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i jest najstarsz tego typu inicjatyw europejsk. "Der Blaue Engel" obejmuje ponad 80, stale rozszerzanych, grup produktw i dotyczy okoo 4000 rnorodnych wyrobw, do ktrych nale midzy innymi: opony, butelki zwrotne, dezodoranty, lodwki, materiay budowlane, materace, wykadziny podogowe, produkty wykonane na bazie tworzyw sztucznych podlegajcych recyklingowi, chemia gospodarcza czy wyroby papierowe. EKO - polski znak ekologiczny Polskie Centrum Badao i Certyfikacji opracowao zasady przyznawania krajowego ekoznaku w 1998 roku. Zaoenia oglne stanowi, e polski znak ekologiczny "Eko" mog otrzymad wyroby krajowe i zagraniczne nie powodujce (w odniesieniu do wczeniej ustalonego akceptowalnego poziomu) negatywnych skutkw dla rodowiska oraz speniajce ustalone kryteria dotyczce ochrony zdrowia, rodowiska i ekonomicznego wykorzystania zasobw naturalnych w trakcie caego cyklu ycia wyrobu. Znak ten moe byd umieszczany na: rodkach do prania, wyrobach wkienniczych, farbach, lakierach, domowym sprzcie chodniczym, pralkach, zmywarkach, nawozach, papierach. abd (Svanen) - kraje skandynawskie Produkty oznaczone tym znakiem charakteryzuj si mniejszym negatywnym oddziaywaniem na ludzi i rodowisko naturalne ni inne towary z tej samej grupy o takim samym przeznaczeniu. Znakowi graficznemu towarzyszy napis "ekooznakowany" oraz krtki opis wyjaniajcy proekologiczny charakter produktu. Przyznanie znaku "Svanen" jest poprzedzone dokadn analiz wybranych cech produktu i procesu produkcyjnego, przeprowadzan przez akredytowany niezaleny instytut badawczy. Wymagania ekologiczne s stopniowo podnoszone, w miar postpu technicznego i naukowego. Sok (Falkon) - Szwecja "Falkon", reprezentujcy kryteria pozarzdowej organizacji ekologicznej - Szwedzkiego Towarzystwa Ochrony Przyrody. Przy atestacji brane s pod uwag wycznie ekologiczne cechy towaru. W 2003 na rynku funkcjonowao okoo 200 produktw oznaczonych tym znakiem. S to m.in. myda, szampony, rodki czyszczce, baterie, papier toaletowy, pieluszki.

___________________________
1

Materia w tabeli pochodzi z opracowania D. Supianek, Ekoznakowanie, Doradztwo Gospodarcze DGA S.A., www.dga.pl/pub/uploaddocs/ekoznakowanie.pdf.

15

Uczciwy Handel (Fair Trade) Oprcz znakw bazujcych na kryteriach rodowiskowych, pojawiy si systemy certyfikacji wykraczajce poza aspekty ekologiczne, oceniajce podoe spoeczne i etyczne produkcji. Dotyczy to przede wszystkim produktw importowanych z krajw ubogich, gdzie oprcz rodowiska trzeba chronid take ludzi robotnikw pracujcych dla midzynarodowych koncernw. Produkcja ekologiczna Jednolite dla caej Unii Europejskiej logo produkcji ekologicznej zostao wprowadzone w marcu 2000r. na mocy rozporzdzenia Komisji nr 331/2000. Celem byo podniesienie wiarygodnoci ywnoci produkowanej metodami ekologicznymi oraz identyfikacja produktw na rynku. Logo nie jest obowizkowe, ale producenci mog go uywad, jeeli ich wyroby odpowiadaj nastpujcym kryteriom:

co najmniej 95% skadnikw zostao wyprodukowanych metodami ekologicznymi; produkty byy nadzorowane podczas procesu produkcji i przygotowania tak, jak to zapisano w rozporzdzeniu; produkty s sprzedawane bezporednio przez producenta lub w zamknitych, zabezpieczonych i oznakowanych opakowaniach; na produktach widoczne jest nazwisko lub nazwa handlowa producenta, przetwrcy i sprzedawcy oraz nazwa i kod jednostki certyfikujcej. Ekoland Polskie Stowarzyszenie Producentw ywnoci Metodami Ekologicznymi przyznawao atesty gospodarstwom rolnym, ktre w produkcji stosuj metody ekologiczne. Ekoland" jest najbardziej znanym i rozpoznawalnym na rynku krajowym znakiem, kojarzonym z ywnoci ekologiczn. Produkty gospodarstw ekologicznych mog ubiegad si o przyznanie odpowiedniego atestu, a nastpnie byd sprzedawane z takim wanie oznaczeniem. Od 1999 roku funkcje atestacyjne na zgodnod produkcji z kryteriami Ekolandu przejy odrbne, samodzielne jednostki certyfikujce: Agrobiotest i Bioekspert Znak certyfikowanego rolnictwa ekologicznego Dokument potwierdzajcy, e pody rolne nieprzetworzone oraz produkty z nich powstae, w tym take zwierzta oraz produkty i przetwory pochodzenia zwierzcego zostay wyprodukowane lub przetworzone zgodnie z ustaw z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898).

BIO Niemiecki znak dla spoywczych produktw ekologicznych Znak "bio" sta si niezalenym niemieckim symbolem wyrobw i produktw spoywczych wszystkich marek pochodzcych z gospodarstw organicznych. Znak ten zosta powoany do ycia przez due stowarzyszenia zrzeszajce przedstawicieli brany spoywczej, stowarzyszenia rolnictwa ekologicznego, organizacje konsumenckie, stowarzyszenia rolnicze oraz scen polityczn w celu zwikszenia bezpieczeostwa wyboru produktw pochodzcych z gospodarstw ekologicznych. KRAV - Szwecja Ekologiczny znak "Krav" przyznawany jest przez Zwizek Plantatorw Upraw Ekologicznych. Oznaczone nim artykuy ywnociowe zostay wytworzone bez stosowania nawozw sztucznych oraz chemicznych rodkw ochrony rolin. Znak "Krav-import" gwarantuje, e importowana ywnod pochodzi z gospodarstw ekologicznych. Produkt bezpieczny dla ozonu Produkty opatrzone takimi symbolami nie zawieraj gazw typu chloro-fluoro-carbon, powszechnie zwanych freonami, ktre niszcz powok ozonow. Najczciej wystpujce napisy na tych symbolach to: OZONE FRIENDLY, OZON FREUNDLICH, ohne FCKW, CFC free. Produkt nie testowany na zwierztach Znak informuje, e w fazie badao dany produkt nie by testowany na zwierztach. Najczciej wystpuje na kosmetykach. Kosmetyki nie testowane na zwierztach mog byd te oznaczane literami "BWC" (Beaty Without Cruelty - pikno bez okrucieostwa) lub napisami Not Tested on Animals (nie testowane na

16

Opakowanie nadajce si do recyklingu Takie oznaczenie spotyka si na opakowaniach, ktre podlegaj ponownemu wykorzystaniu. Umieszcza si je na opakowaniach z tworzyw sztucznych bd aluminium. Cyfra i napis, ktre towarzyszyd mog symbolowi oznaczaj rodzaj surowca uytego do produkcji opakowania. Niskie zuycie wody Znak informujcy o oszczdnym zuyciu wody, spotykany szczeglnie na zmywarkach do naczyo.

Energy Star Znak wiadczy o tym, e urzdzenia, podczas pozostawania w stanie spoczynku, zuywaj minimaln ilod energii, poniej przyjtego standardu. Energia wytwarzana ze rde odnawialnych Znak promuje bran energii cieplnej pochodzcej ze rde odnawialnych. Celem tej dziaalnoci jest pomoc w zwikszeniu konkurencyjnoci sektora maych i rednich przedsibiorstw szwedzkich i polskich, poprzez promocj ich produktw, usug, "know-how", zwizanych z wytwarzaniem energii cieplnej z surowcw odnawialnych, tzw. "czystej energii". Promieniowanie urzdzeo elektrycznych MPR2 bya pierwsz norm wprowadzajc ograniczenia w zakresie emisji promieniowania. Stosowane obecnie metody testowania pozwalaj nie tylko na okrelenie promieniowania monitorw, ale rwnie lamp, telewizorw, elektronarzdzi itp. Zielone Puca Polski Znak ten informuje, e dany produkt zosta wytworzony na obszarze Zielonych Puc Polski przez zakad dziaajcy zgodnie z zasadami ochrony rodowiska naturalnego. Znak Promocyjny ZPP mwi o pochodzeniu, jakoci, wysokich walorach, a przede wszystkim o tym, e zosta on wyprodukowany zgodnie z obowizujcymi normami ochrony rodowiska i utosamiany jest z wizerunkiem najczystszego obszaru Polski.

PRZYDATNE LINKI Urzd Zamwieo Publicznych Zagadnienia merytoryczne - Zielone zamwienia publiczne http://www.uzp.gov.pl/zagadnienia-merytoryczne/zielonezamowienia Dyrekcja Generalna rodowisko - Zielone zamwienia publiczne DG Environment - Green Public Procurement http://ec.europa.eu/comm/environment/gpp/index.htm Zielone zamwienia publiczne szkolenia on-line www.ews21.pl Krajowa Agencja Poszanowania Energii Projekt GreenLabelsPurchase http://www.kape.gov.pl/glp/en-green-procurement.html Examples of criteria and tender documents Przykady kryteriw i dokumentw przetargowych http://www.grip.no/Innkjop/English/ available_material.htm ETAP Plan Dziaao w zakresie Technologii rodowiskowych Environment Technologies Action Plan http://ec.europa.eu/comm/environment/etap/index.htm

EMAS Europejski system ekozarzdzania i audytu EMAS (Eco-Management and Audit Scheme) http://www.emas-polska.pl/ EMAS Polska http://www.mos.gov.pl/emas/index.shtml Ecolabel (Europejska eko-etykieta) http://ec.europa.eu/environment/ecolabel/index_en.htm PCBC - Polskie Centrum Badao i Certyfikacji S.A. Eko-znak (Polska eko-etykieta) http://www.pcbc.gov.pl/index.php?page=ekoznak/ ekoznak IPPC Polska Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeo (Integrated Pollution Prevention and Control) http://ippc.mos.gov.pl/preview/pl/ippc.html Serwis internetowy eko-net.pl Zielone zamwienia publiczne http://www.eko-net.pl Zielone Biuro Program Fundacji Partnerstwo dla rodowiska http://www.czystybiznes.pl/zielone_biuro/index.html

17

PPP PROJEKTY SPOECZNIE UYTECZNE

Rozmowa z Witoldem Grzybowskim, ekspertem partnerstwa publiczno-prywatnego.

Prosz przypomnied, co to jest to Partnerstwo Publiczno-Prywatne (PPP)? PPP jest uzupeniajcym wobec tradycyjnego modelem finansowania infrastruktury. Jego zastosowanie pomaga realizowad wiksz liczb duych inwestycji. Naley jednak pamitad, e podstawowym i gwnym rdem budowy infrastruktury pozostaj rodki publiczne. Stosujc model PPP, naley przede wszystkim precyzyjnie okrelid zadania, w tym obowizki strony zarwno publicznej, jak i prywatnej. Ostatnie sowo dotyczce tego czy dana inwestycja bdzie realizowana w formule PPP, zaley od instytucji finansowych, ktre zapewniaj pienidze na ich realizacj. Strona publiczna ma pozytywne dowiadczenia we wsppracy w ramach formuy PPP. Partnerstwo PublicznoPrywatne (PPP), czyli wiadczenie usug uytecznoci publicznej przez podmioty prywatne jest usankcjonowan prawem polskim form wsppracy przedsibiorczoci prywatnej wspartej prywatnym kapitaem z sektorem publicznym na wszystkich szczeblach. Ten instrument rozwoju infrastruktury i wiadczenia z jej pomoc usug powszechnego poytku gospodarczego stanowi rozwinit form inwestowania w sektor publiczny w wikszoci krajw wiata. W Polsce dopiero zaczyna nabierad znaczenia. Dlaczego tak si dzieje? Powodem s przede wszystkim bariery prawne i fiskalne, m.in. przy wdraaniu projektw w formule koncesji i PPP. Uchwalenie ustawy o PPP 19 grudnia 2008 r. nie stanowi ostatecznej odpowiedzi na pytanie czy PPP s w naszym kraju dobrze regulowane. Formua wsppracy sektora publicznego z prywatnym wymaga sprawnego i spjnego systemu aktw prawnych, ktrych postanowienia maj oczywisty wpyw na sposb w jaki prawo moe byd stosowane w transakcji PPP. W efekcie do kwestii projektw publiczno prywatnych podchodzi si, m.in. w gminach sceptycznie, jakby ich uytecznod spoeczna dla mieszkaocw wsi czy miasteczka bya niewielka. Czy rzeczywicie? Jaka, pana zdaniem, jest w rzeczywistoci spoeczna uytecznod projektw PPP, ich wpyw na rozwj lokalny w ramach gminnej spoecznoci?

Zagadnienie spoecznej uytecznoci projektw PPP nie byo w Polsce jeszcze tematem badao, ani rozwaao. Nawet kwestie zwizane z wpywem PPP na zatrudnienie w sektorze publicznym i warunki transferu pracownikw nale do tematw prawie nieporuszanych, co klasyfikuje Pana pytanie jako wyprzedzajce stan wiedzy w kraju. Jednake jest aspekt PPP, ktry ley u podstaw samej koncepcji i ma wpyw na percepcj spoeczn partnerstw. Jest to tzw. korzyd kosztowa, czyli zaoenie, e podmiot prywatny gospodaruje rodkami finansowymi efektywniej ni sektor publiczny, w zwizku z czym ta sama suma pienidzy zainwestowana przez sektor prywatny bdzie pracowaa wydajniej dajc lepsza jakod, dostpnod i czsto korzystniejsz (nie znaczy nisz) cen usug publicznych. Taka sytuacja faktycznie ma miejsce w wikszoci przedsiwzid uytecznoci publicznej, ktre obsuguje sektor prywatny. O wpywie infrastruktury na poziom naszego ycia bardzo trafnie wypowiedzia si znany ekonomista Edward Glaeser, specjalizujcy si w tematyce ekonomiki urbanistycznej, ktry w swojej Ksice Triumph of the City napisa, e miasto to ludzka tkanka a nie beton i cegy i e o sukcesie lub porace miast decyduje kapita ludzki, a nie infrastruktura, jednake poprzez dobrze skrojon infrastruktur, miasto osiga lepsz funkcjonalnod, jest otwarte na innowacje i w tym wspiera sukces mieszkaocw. Trudno jest sobie wyobrazid ten proces bez wkadu kapitau prywatnego, ktry rwnie w formie PPP na skal globaln jest wanym czynnikiem wpywajcym na jakod i kierunki rozwoju spoecznego. Jak wiec zachcid samorzdy i nie tylko do PPP? Ktre sektory gospodarki zyskay najwicej dziki szerszemu stosowaniu tych projektw? Tradycyjnie sektor transportu, drogi, autostrady, mosty, tunele i infrastruktura liniowa na wiecie stanowi najwiksze zdobycze wsppracy sektora publicznego z przedsibiorcami. Zreszt podobnie jest w Polsce, gdzie koncesje autostradowe s najbardziej widzialnymi i najdroszymi efektami partnerstwa. Oczywicie w miar podejmowania racjonalnych decyzji politycznych PPP zawita do wci archaicznie regulowanego sektora opieki zdrowotnej, wiziennictwa, czy energetyki. Moliwe jest te, e realizacja mniejszych gminnych projektw bdzie bardziej powszechna. Tutaj wiele moe zaleed od zdolnoci poszczeglnych jst do identyfikacji zadao, ktre mona wypeniad wsplnym wysikiem. Prosz wobec tego o szczegy. Na czym polega i jakie skutki przynosi, przykadowo, wdraanie przez samorzdowcw projektw, dotyczcych: gospodarki odpadami , energetyki, sektora sieci szerokopasmowych, budowy

18

drg czy nowoczesnych szpitali i obkw? Wszystkie powysze kategorie projektw czy kilka wsplnych cech, ktre mona uznad za korzyci, s to: efektywne zarzdzanie aktywami, minimalne obcienie dugiem sektora finansw publicznych, lepsza jakod usug i wytworzonej infrastruktury, innowacja w technologii i sprawna realizacja. Obecnie jestemy w przededniu wielkiej narodowej prby. PPP wprowadzono jako preferowany tryb wyboru wykonawcy w sektorze przetwarzania odpadw (mwi tutaj o Art. 3a ustawy o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach). Ta ustawa otwiera wielkie moliwoci wsppracy, jak rwnie bdzie testem oceny PPP jako efektywnego ekonomicznie rozwizania dotychczasowych problemw w gospodarowaniu odpadami. Zagroeniem jest tworzenie nowego quasi-monopolu przetwrcw odpadw, w warunkach gdzie zarzdzanie za pomoc umowy jest duym niedostatkiem gmin, a podjcie racjonalnych uchwa o wysokoci stawek odbioru odpadw moe si okazad trudne do pogodzenia z kosztami technologii. Mona przewidywad, e wielkie potrzeby polskiej energetyki wkrtce zaowocuj istotnym wkadem partnerw prywatnych, ale zanim do tego dojdzie konieczne s zmiany w stanowionym prawie oraz zasadnicza zmiana mentalnoci urzdniczej na partnersk, a to jest proces pokoleniowy. Projekty informatyczne stanowi specyficzne ryzyko jeeli chodzi o zawierane umw wieloletnich w sektorze, gdzie technologia starzeje si bardzo szybko. W zwizku z tym na razie wstrzymam si z ich ocen. Osobicie bior udzia w projekcie przekazania drg wojewdzkich woj. dolnolskiego przedsibiorcom w ramach kontraktu PPP. Na razie trudno mwid o skutkach innych ni pierwsze dowiadczenia dotyczce okrelenia przedmiotu zamwienia, przyjcia dialogu konkurencyjnego jako trybu wyboru partnera oraz wydzielenie odcinka o dugoci pozwalajcej na rozoenie kosztw staych na optymaln ilod kilometrw. Bazujc na sukcesach tzw. performance contracts w innych krajach, jestem przekonany, e i u nas drogi niepatne stan si przedmiotem transakcji PPP. Wicej informacji na ten temat mona znaled na stronie: www.partnerstwopublicznoprywatne.info Kilka lat temu braem udzia w projekcie PPP dotyczcym budowy obkw w Skopje (Macedonia), okazao si, e tzw. warstwa soft takich projektw jest nie do przecenienia i ma wielki wpyw na jakod ycia mieszkaocw, wydajnod pracy i innych czynnikw spoecznych, ktre zwykle nie stanowi elementw analizy. Podobnie jest w dziedzinie szpitali, chocia to temat bardziej skomplikowany i na razie nie odnotowalimy na tym polu wikszych sukcesw. Czy mona wskazad instytucje odpowiedzialne za rozwj formuy PPP? Jeli takowe s, to jakiego wsparcia mona si od nich spodziewad? W Polsce mamy w tej chwili niezbyt zdrow sytuacj, gdzie kompetencje PPP rozwijane s aktywnie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz przez Ministerstwo Gospodarki. Moim zdaniem, jako podatnika, jest to dublo-

wanie wielu procesw, poniewa nie doszukaem si planowego rozdysponowania kompetencji pomidzy resorty i metod nadzoru nad wynikami ich prac. Trzeba przyznad, e szczeglnie wsparcie w postaci pomocy technicznej i doradczej, jakie organizuje dla projektw PPP Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Przygotowania Projektw Indywidualnych daje nadziej, e po raz pierwszy klimat wsppracy ze strony instytucji centralnych nie ogranicza si tylko do deklaracji. Partnerskie projekty, o ktrych rozmawiamy, dziel si na mikkie i twarde. Wielu pracownikw administracji nie bardzo orientuje si Czemy ma suyd ten podzia. Ktre zatem konkretnie projekty PPP zaliczamy do twardych, a ktre do mikkich? Dotyka Pan tematu, ktry dopiero niemiao wynurza si z oceanu mylenia betonem. Polskie projekty s przede wszystkim wynikiem zamiany tradycyjnego procesu inwestycyjnego na PPP w celu otrzymania infrastruktury czyli projekty twarde. Aspekt uytkowy wci traktowany jest drugoplanowo. Korzyci spoeczne i ich prognozowanie s procesem wymagajcym rodkw, ktrych najczciej brak podobnie jak czasu, bo kadencja to 4 lata, a przygotowanie projektu to minimum 2 lata. Pojcie projektw tzw. mikkich nie jest jednoznaczne, poniewa t nazw okrela si czsto czd usugow projektw twardych, jednake soft to aspekty przedsiwzid, ktre stanowi ich niematerialn nadbudow. Naley do nich wikszod PPDP (public-private development partnerships), gdzie przedmiotem jest rewitalizacja miast lub poczenie kilku rnych dziaao inter-sektorowych dajcych now jakod. Do ostatnio nagonionych i bardzo udanych tego typu projektw naley The Chipendeke Project w Zimbabwe, gdzie aspekt soft w postaci mobilizacji lokalnych spoecznoci poprzez podniesienie wiadomoci na temat moliwoci organizacyjnych, prawnych i twrczych przez partnerw prywatnych i podmioty publiczne finansujce techniczne aspekty przedsiwzid sta si gwnym celem przedsiwzicia, a nie towarzyszca infrastruktura. Tak zaawansowanych projektw na bazie PPP w Polsce jeszcze nie ma. W Polsce, jak Pan powiedzia, skupiamy si przede wszystkim na projektach twardych. Czy ich realizacja zaspakaja obecne potrzeby rynku? Na czym waciwie polegaj te projekty? Na dzieo dzisiejszy wiadomod osb, ktre zarzdzaj podmiotami publicznymi oraz w wikszoci przedsibiorcw nakierowana jest na realizacj inwestycji i przez to ogranicza si do aspektw twardych w projektowaniu ksztatw przedsiwzid. Nie zauwaam w nich uczestnictwa organizacji pozarzdowych, prowadzenia rzetelnych konsultacji spoecznych i uruchamiania procesw, ktre mog wyzwolid mikki aspekt projektw. Mona skonstatowad, e skoro tak jest to realizacja projektw twardych zaspakaja obecne potrzeby rynku. Wrdmy jeszcze na chwile do projektw mikkich. Jak Pan sadzi, s oznaki wskazujce, e ronie zrozumienie

19

oraz potrzeba wdraania projektw mikkich PPP? W jaki sposb projekty te s realizowane? Taka potrzeba istnieje, ale nie zostaa wczona w projekty PPP i yje osobnym yciem. Wczanie aspektu soft w projekty PPP nie jest wymogiem ustawowym, wic naley doczekad do momentu, kiedy autorzy projektw wiadomie bd rozszerzad warstw tward i nakadad na ni ludzk twarz w postaci aspektw mikkich. Z czasem powstan projekty, w ktrych to warstwa mikka bdzie czynnikiem regulujcym pozostae aspekty, ale na to poczekamy jeszcze dobrych kilka lat, kiedy nasze podstawowe potrzeby twarde zostan jako tako zaspokojone. Ktrego typu projekty maj wiksze znaczenie dla oglnokrajowego rozwoju? W naszym kraju rozwj wci postrzegany jest przez pryzmat sieci drg, stadionw, linii kolejowych, lotnisk, zakadw do przeksztacania odpadw. Na obecnym etapie odrabiania wieloletnich zapnieo wanie te projekty poWedug Ministerstwa Finansw:

strzegane s jako lokomotywy rozwoju, ale na ich realizacji rozwj si nie kooczy. Infrastruktura to jedynie narzdzie, ktre moe promowad rozwj. Prawdziwymi projektami rozwojowymi s zbalansowane projekty mikkie, gdzie czd twarda peni funkcj drugoplanow. Jak przedstawia si sytuacja Polski na tle innych krajw europejskich pod wzgldem liczby i efektywnoci realizacji projektw PPP (twardych i mikkich)? Niestety nie dysponuj danymi, ktre klasyfikowayby projekty na mikkie i twarde, w zwizku z czym trudno odpowiedzied na to pytanie bez dogbnej analizy czci skadowych poszczeglnych przedsiwzid celem ich sklasyfikowania. Byd moe ktra z uczelni w Europie podejmie takie badania, poniewa PPDP (public-private development partnerships) oraz OBA (Output Based Aid) s obecnie modnymi w PPP pojciami. Rozmawia : Wodzimierz Kaleta

Przystpujc do projektu PPP samorzd powinien byd dobrze przygotowany, tj. waciwie zaplanowad etapy postpowania i ustalid precyzyjnie zakres dziaao realizowanych w trybie PPP. Pozwoli to na waciw realizacj procesu negocjacji z partnerem prywatnym, w wyniku ktrych nastpi niebudzcy wtpliwoci, podzia ryzyk pomidzy uczestnikami umowy. Przed wszczciem procedury PPP jednostki samorzdy terytorialnego powinny dokonad niezbdnych analiz, potwierdzajcych, e realizacja zadania publicznego w tej formule przyniesie korzyci lokalnej spoecznoci. Szczeglnie w przypadku, kiedy umowa o PPP zawierana jest na kilka lat, samorzdy powinny posiadad pen wiedz dotyczc skutkw finansowych planowanego przedsiwzicia dla wyniku ich budetw. Umowy tego rodzaju s uwzgldniane jako tytuy dune od 2006r., tj. od chwili wydania dwch Rozporzdzeo Ministra Finansw: z 26 czerwca 2006r. w sprawie sprawozdao jednostek sektora finansw publicznych w zakresie operacji finansowych oraz 27 czerwca 2006r. w sprawie sprawozdawczoci budetowej. Podkrelid jednak trzeba, e do tytuw dunych zaliczane s tylko te umowy PPP, ktre maj wpyw na poziom dugu publicznego. Poszczeglne JST poprzez podejmowane decyzje o ksztacie zawieranych umw o PPP oraz podziale ryzyk pomidzy partnerem publicznym i prywatnym bd zatem decydoway o tym czy powstanie zobowizanie zaliczane do dugu publicznego czy te nie. Wedug Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: Podobnie jak gdzie indziej na wiecie, wprowadzamy rne modele inwestycji drogowych. Jednym z dobrych, sprawdzonych rozwizao take w tym zakresie jest PPP. Rozwj partnerstwa na wiecie zaczyna si od sektora transportu, a konkretnie od projektw drogowych, stopniowo rozszerzajc si np. na ochron zdrowia czy rodowiska. W drogach s to przede wszystkim projekty autostradowe, czsto koncesyjne, gdzie partner prywatny pobiera opaty od uytkownikw drogi, co powinno mu zapewnid zwrot kosztw inwestycji, utrzymania i zarzdu. Takie byy te pierwsze projekty PPP w Polsce na autostradach A2 i A4. Gdy partner prywatny nie chce wzid na siebie ryzyka popytu, moliwe jest zastosowanie modelu patnoci za dostpnod. Strona publiczna moe pacid partnerowi prywatnemu okrelon kwot w zamian za zaprojektowanie i wybudowanie drogi, mostu, tunelu, a nastpnie jej utrzymanie przez umwiony okres. Takie projekty s trudniejsze dla strony publicznej: wymagaj dowiadczenia i bogatej bazy danych, aby ustrzec si przed nieuzasadnionymi, zawyonymi patnociami. Coraz wicej jest takich projektw, gdy s lepiej postrzegane przez banki. Lepsza bankowalnod powinna oznaczad z kolei nisze koszty finansowe i taoszy projekt. Jednoczenie zapata za dostpnod wcale nie oznacza przejcia przez partnera publicznego wikszoci ryzyk. Tak wic projekt oparty na zapacie za dostpnod, nie musi wcale obciad dugu publicznego, pod warunkiem, e zadbamy, aby ryzyka budowy i dostpnoci jednoznacznie obciay partnera prywatnego. W Polsce te zagadnienia s bardzo wane, a nawet w krajach bogatszych jest to te priorytet. Oprcz klasycznych projektw liniowych w PPP mog te byd robione projekty sieciowe, np. na drogach gminy, powiatu czy regionu. Krzysztof Siwek, dyrektor Departamentu Przygotowania Projektw Indywidualnych MRR

20

21

You might also like