Piotr Cichocki Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet Warszawski

Metafory medium. Analityczne konceptualizacje internetu I Tematem niniejszego eseju jest analiza kilku konceptualizacji internetu, chtnie uywanych zarwno w dyskursie naukowym, jak i w mowie potocznej. Nie zamierzam deprecjonowa adnego z tych dwch systemw komunikacji moim celem jest dokadniejsze przyjrzenie si kategoriom naszego mylenia o internecie i zastanowienie si, czy s one zblione do rzeczywistych zachowa. Chciabym take zakwestionowa pewne schematy krpujce mylenie o sieci i dziaanie w niej. Zakadam przy tym, e w kontekcie dynamiki internetu stereotyp jest kategori nacechowan negatywnie, ograniczajc elastyczno. W tytule uyem pojcia metafora. Na gruncie antropologii kulturowej szczeglnie czsto i z powodzeniem stosuje je Kirsten Hastrup (2008). Chc odnie t kategori z jednej strony do teoretycznych konceptualizacji zjawisk spoecznych w tym przypadku uywania internetu z drugiej strony za do jzyka jako takiego, wyraajcego w pewien sposb nasze bycie-w-wiecie. W tym drugim rozumieniu moemy okreli jzyk jako kod zoony z metafor, odsyajcych nas do sposobw spoecznego odczytania niewypowiadalnej rzeczywistoci (Giddens 2004). Chciabym jednak okreli puap niekwestionowalnoci niektrych poj zaoy pewn obiektywno jzykow i ontologiczn terminw medium, internet i uytkownik, a take bardziej spornego i przestrzennego terminu platforma. Innymi sowy, na potrzeby tekstu zakadam, e internet posiada pewne obiektywne cechy; postaram si nastpnie przedstawi rne sposoby mylenia i mwienia o nim to mylenie i mwienie w duej mierze okrela bowiem nasze praktyki w tej dziedzinie (Storey 2003). W przypadku internetu zaciera si granica pomidzy kategoriami emic i etic, co wynika z przyspieszenia przepywu informacji opisywanego ju przez McLuhana (2004), a take konwergencji, jakiej ulegaj pewne pojcia. Zmieni si wreszcie charakter samego internetu, co wynika wprost z przemian kultury, ktra go stworzya. Dodajmy, e obecna formacja kulturowa wynika po czci wanie z ksztatu tego medium1. Pomin tu pewne bardziej skrajne metafory

Przyjmijmy, e jeli chodzi o kultur, w ktrej powsta internet, mamy na myli kontekst tworzenia sieci. Kiedy analizujemy jego wpyw na kultur moemy jednak mwi o globalnym, zrnicowanym wpywie.

zwizane z kwestiami inwigilacji (panoptikon) czy spdzania czasu wolnego2, by skoncentrowa si na klasycznych konceptualizacjach z pogranicza nauki i mowy potocznej. Oczywicie stwierdzenie, e internet istnieje na poziomie praktyki a chciabym w mojej analizie zbliy stron teoretyczn i praktyczn jest zbytnim uproszczeniem. Istniej tysice, setki tysicy, miliony internetw. Nasze pisanie o medium w jego spoecznym kontekcie naley wic zawsze okreli konkretnie: jakiego rodzaju program, platforma komunikacyjna, grupa uytkownikw czy aktywno znajduj si w polu naszego zainteresowania (w midzyczasie ujawnio si tu zreszt par metafor). Rozpatruj zastosowanie kilku poj teoretycznych na przykadzie portalu (a zarazem firmy) grono.net, ktry jest moim gwnym polem bada. Stosuj rwnie porwnania do portali facebook.com, nasza-klasa.pl oraz myspace.com. Oprcz sprawdzenia funkcjonowania uj teoretycznych w praktyce, proponuj take przemylenie kilku poj emic, stosowanych przez uytkownikw wspomnianych serwisw. Postaram si przyjrze bliej tym kategoriom, ktre maj wyraa istot ich bycia w sieci. Przy zbieraniu materiaw pozwalajcych mi podj dyskusj na poruszany tu temat posugiwaem si rnorodnymi metodami. W ramach badania portalu prowadziem otwarte rozmowy z uytkownikami za pomoc e-poczty i komunikatorw. Materiay przytaczane w tekcie zgromadziem w duej mierze dziki obserwacji serwisu i zbieraniu dokumentw w sieci. Uwaam, e istotnym elementem jest take zastosowanie kategorii etnograficznego bycia w terenie do sytuacji badania internetu. Jestem uytkownikiem portalu grono.net od trzech i p roku, wikszo tego czasu jest zwizana z badaniem portalu. Wiele z opisanych niej kategorii weryfikowaem swoim wasnym dowiadczeniem, porwnywanym do dowiadcze innych uytkownikw i dyskutowanym z nimi. II S. Wilson i L.C. Peterson pisz, e okrelanie internetu jako sfery odrealnionej i wirtualnej byo charakterystyczne dla pocztkowych tekstw analitycznych i literackich dotyczcych medium dopiero co udostpnionego szerszej spoecznoci (2002). Mylenie tego rodzaju opiera si na wyranie zaznaczonej dychotomii realne / wirtualne. Wirtualno postawia internet po stronie wyobraenia; uytkownicy mieli w nim tworzy swoj tosamo od podstaw, bez zwizkw z cielesnoci i tym, kim byli lub s w wiecie realnym. Proces ten opisywano w kategoriach wyzwolenia i oderwania od kontekstu. Wanie z powodu lekcewaenia kontekstu mog nasun si wtpliwoci, zwaszcza gdy zagadnienie to analizuj etnologowie. Na ile uytkownicy grona w swoich zachowaniach a take

Np. zarwno w rozmowach, jak i opracowaniach serwis grono.net okrelany bywa czsto jako impreza.

w okrelaniu tosamoci nale do owego wyobraonego, wyzwalajcego wiata? I czy wiat ten wci nie jest powizany sekwencjami przyczyn i skutkw z tym, w ktrym si urodzilimy i w ktrym yjemy? To wanie tosamo jest terminem, przez pryzmat ktrego ujawnia si konstrukcja pojcia wirtualnoci, jake nieadekwatna do jego stosowania. Naley tu doda kilka sw o specyficznych cechach programowych portalu grono.net, gdy jak wspomnielimy wczeniej kada z platform internetowych wpywa swoj form na przebieg procesw zachodzcych w jej ramach. Ot uytkownicy serwisu maj do dyspozycji hipertekst sucy do tworzenia swojego profilu. Struktura owego profilu daje moliwo wypenienia kilku otwartych formalnie pl tekstowych: chciabym dosta na urodziny, o mnie, zajmuj si oraz moje zainteresowania. Inne pola zawieraj bardziej zwarte informacje: imi, nazwisko, dat urodzenia, kraj, miasto, deklaracj w gronie szukam (oferowane odpowiedzi: znajomych, partnera, przygody, niczego nie szukam), znak zodiaku, inne nicki. Sam system automatycznie wypenia rubryki: status (on-line lub off-line), grono ID, w gronie od (data) oraz zaproszenie (tu link do profilu osoby, ktra zaprosia uytkownika do tej zamknitej spoecznoci, limitowanej wanie koniecznoci bycia wprowadzonym przez ktrego z jej czonkw3). Ponadto gronowicze maj moliwo zaprezentowania zdj i filmw, ktre uznaj za stosowne4, oraz zaznaczenia punktu, w ktrym aktualnie si znajduj, na mapie umieszczonej na stronie profilu. Internauta moe rwnie przeglda list gron dyskusyjnych, w ktrych uczestniczy dany uytkownik. Co ciekawe, tzw. gronowadni, czyli ci, ktrzy wnieli odpowiedni opat na rzecz firmy grono.net by upgradowa swj profil, maj midzy innymi moliwo ukrywania pewnych informacji. Moemy z tego wnioskowa, e w tym przypadku wadza polega na nieujawnieniu i niewidzialnoci. Ta duga lista moliwoci stwarza pole dla szeroko pojtej autokreacji, ktr z przyzwyczajenia mona odnie do pojcia wirtualnoci. Trzeba jednak pamita, e ten, kto tworzy swj profil, mimo e moe wykreowa niemal wszystko robi to z pozycji pewnego tu-iteraz, w kontekcie teraniejszego istnienia ze wszystkimi czasowo-przestrzenno-abstrakcyjnymi przyczynami i skutkami swej kondycji. Innymi sowy: sposb wypenienia pl jest zawsze wynikiem pewnej wci ksztatujcej si tosamoci, powstajcej w okrelonych warunkach (samo pisanie przyczynia si zreszt do jej tworzenia). Idc dalej to, jakich siebie kreujemy, jacy chcielibymy by, wynika z tego, kim jestemy, a moe jest nawet tego czci. Bycie jest tu rozumiane jako rozwijajcy si w sieci i poza ni proces mwienia, dziaania, samostanowienia, ujawniania si lub odmowy wszystkich wyej wymienionych dziaa.
3

Ta opcja pozwala obserwujcemu portal antropologowi, ale take wszystkim innym uytkownikom grono.net, na ogldanie caego acucha znajomych, prowadzcego w kocu do osoby znajdujcej si w grupie zaoycieli spoecznoci. 4 O ile moderator portalu nie uzna inaczej, co zazwyczaj dzieje si, gdy kto, przegldajc nasz profil, postanowi klikn na link zgo naruszenie zasad.

Trudno stworzy jednolity czy uredniony wykaz treci, umieszczanych przez uytkownikw jako wyraz wasnej tosamoci wrd ponad miliona trzystu tysicy gronowiczw s bowiem ludzie z wielu miejsc, nalecy do rnych klas spoecznych i grup wiekowych, o rozmaitych zainteresowaniach. Kilka poniszych cytatw, pochodzcych z wywiadw oraz bezporednio z profilw, potwierdza t rnorodno. Rozmwczyni stwierdzia:
Kady najdrobniejszy element mojego profilu od portretu poprzez opisy pod portretem i list forw dyskusyjnych, po charakterystyk zainteresowa jest uyty najzupeniej wiadomie i ma tworzy precyzyjny obraz mojej osobowoci.

Gronowiczka uya pojcia obraz, nieco dalej jednak napisaa:

Daje to wszystko osob inteligentn, o chodnym umyle dcym zawsze do sedna sprawy, nie pozbawion jednak pewnej finezji, jednym sowem osob, za ktr chc uchodzi. Nie chc by jednak le zrozumiana: ja nie udaj osoby, ktr nie jestem, nie zniam si do kamstwa, nie staram si wypa lepiej czy ciekawiej. Jestem wanie taka, tylko e jestem w sposb najzupeniej wiadomy.

By pokaza nieco innego rodzaju relacje pomidzy profilem a prawd, zacytuj kolejne fragmenty opisw z sekcji o mnie:
Jestem zwyk dziewczyn z poczuciem humoru, szczer. Nie lubi kamstwa, dwulicowoci, faszu, obudy i chamstwa.

Lub zupenie porednio:

What is it, Ben? I'm just worried? Well, about what? I guess about my future. What about it? I don't know. I want it to be To be what? Different5.

Wszystkie te wypowiedzi koncentruj si na pojciu ja oraz na okreleniu stanu jestem. Wspomn tylko, e wrd uytkownikw grono.net mona zauway przenikajce si w pewien sposb umowne tendencje, lokujce si na przeciwnych biegunach jednego kontinuum. Z jednej strony zaobserwowaem u gronowiczw skonno do postrzegania profilu jako naturalnie przezroczystego przedstawiamy si w nim bez wahania zwizanego z kreowaniem wasnego wizerunku, bez wtpliwoci dotyczcych kondycji ja jestem. Z drugiej strony spotkaem si w
5

W zwizku z deniem do zachowania prywatnoci wacicieli opisywanych profilw, postanowiem nie zamieszcza linkw do konkretnych podstron.

sieci z uytkownikami, ktrzy podeszli do tworzenia swojego profilu refleksyjnie, dbajc o jego szczegy i maskujc bezporednio cytatem, gr sw czy inaczej pojt tekstualnoci. Nieuprawnionym byoby jednak twierdzenie, e i w tym przypadku mamy do czynienia z nierzeczywistoci, wirtualnoci. yjc w rytm mechanicznie odtwarzanej muzyki, w wiecie filmowych obrazw i gier na sensach, nie moemy ograniczy rzeczywistoci do sfery zwizanej na przykad z ludzk fizycznoci. Powinnimy wic zastanowi si nad moliwoci odrzucenia pojcia wirtualnoci lub choby zastpienia go terminem uytym przez M. Castellsa kategori prawdziwej wirtualnoci (2003). III Z pojcia wirtualnoci wywodzi si kolejne skojarzenie suce opisywaniu sieci metafora przestrzeni. We wspomnianych wczeniej tekstach, koncentrujcych si na odrealnieniu internetowych wizji, interakcji i dziaa jednostek, uywano najczciej pojcia cyberspace, czyli w spolszczeniu cyberprzestrze. Miaaby ona by celem ucieczki od cielesnoci, wzgldnoci i zniewolenia ycia w realu; byaby wic przestrzeni istniejc i nieistniejc zarazem, w kadym razie odmienn od tego, co nas otacza, tak jak wiat wierze ludw pierwotnych miaby by odmienny od tego, jak faktycznie yli. Dopiero w kolejnych latach, zapewne w zwizku z rozwojem spoecznych funkcji internetu i wczeniem go we wszystkie niemal sfery ycia od ekonomii poczwszy, przez seks, na religii skoczywszy zaczto go opisywa coraz czciej w kategoriach przestrzeni spoecznej, a nie wyobraonej. W zwizku z absolutnym sprzeniem internetu ze wszystkimi dziaaniami spoecznymi to raczej przestrze bez sieci wydawa si moe bytem fikcyjnym (a wakacje bez komputera uwaa si czsto za chwilowe urlopowe wyzwolenie). Opisz to na dwch specyficznych przykadach forw. Jedno z nich odnosi si do rzeczywistej przestrzeni lokalnej Mokotowa Dolnego. Wrd tematw dyskusji dominuj te zwizane z poszczeglnymi dzielnicami, ulicami, tak zwanymi miejscwkami. Oprcz tego uytkownicy prowadz lokaln gied, umawiaj si na spotkania i komentuj zachowania znajomych z ssiedztwa. Grono to opisaem szerzej w artykule Emoka Sielce :D (Cichocki 2008). Przykadem innego rodzaju percepcji przestrzeni moe by grono Monty Python. Podobnie jak w sytuacji spoecznoci internetowej LambdaMoo, opisywanej przez C. Bassett w artykule Virtually Gendered (1999), uytkownicy uczestnicz w nim wyobraajc je sobie (i opisujc je) jako system pomieszcze, gdzie kady z wtkw dyskusji, umieszczony na podstronie forum, jest pokojem, do ktrego wchodzimy, otwierajc odpowiedni link. W zwizku z tym mona si tu znale w nastpujcych forach: Izba przyj dla nowych gronowiczw Monty Pythona Pokj niemonoci podjcia decyzji 5

Pokj zrzdzenia i utyskiwania Piterko Pokj cieciowany (otwarty od pnocy do 6 rano) Przedpokj pokoju pokoju Pokj mylenia pokoi. Rodzaj dyskursu, jakim posuguje si w swych filmach grupa Monty Python, moe prowokowa tego typu zachowanie. Mam tu na myli wizualno animacji T. Gilliama, a take podejmowane przez aktorw prby ujawniania oraz omieszania schematw i stereotypw. IV Niech za inny przykad pomieszczenia posuy biblioteka taka jak biblioteka Babel z wizji Jose Luisa Borgesa, czsto przytaczanej przez wspczesnych filozofw, krytykw i interpretatorw. Ta popularno nie powinna dziwi w kontekcie uycia takich poj jak spoeczestwo informacji czy spoeczestwo wiedzy. Jest to bezporednio zwizane z internetem nie tyle na poziomie interpretacji zjawisk, ile raczej samej jego genezy. Sie powstaa przecie ze sprzenia si rodowisk wojskowych i akademickich, z jednej strony po to, by szybko wymienia i skadowa informacje, z drugiej by kontrolowa ten przepyw (Mattelart 2004). Internet bez wtpienia opiera si na technicznym rodowisku systemie, ktry funkcjonuje dziki technice i w jej ramach. Ten wymiar dziaania sieci znajduje przeoenie na sposb mwienia o internecie i bycia w nim. Opisywanie go w kategoriach caociowo zaprogramowanej maszyny, biblioteki czy indeksu wysuwa wic na pierwszy plan techniczny charakter medium oraz akcentuje jego funkcje instrumentalne. Podejcie takie jest charakterystyczne dla analitykw czerpicych ze strukturalizmu, kadcych nacisk na takie pojcia jak kod czy kana informacji oraz zwracajcych uwag na ilo danych. Popularne jest rwnie wrd zwolennikw teorii wyrastajcych z ekonomii i zarzdzania, skoncentrowanych na skutecznoci dziaa i traktujcych medium jako narzdzie. W portalu grono.net, tak jak na wielu innych platformach internetowych, wymiana, poszukiwanie informacji i dzielenie si nimi jest jedn z gwnych aktywnoci podejmowanych przez uytkownikw. Mona dugo wymienia fora przyjmujce t konwencj: Informacja o kolosie z PMP, Informacja klaswkowa czy Informacja imprezowa6 to tylko kilka przykadw.

Dziesitki topikw na ten temat znajduj si zreszt rwnie na poszczeglnych gronach tematycznych.

Taki sposb mylenia o portalu jako o zbiorze informacji na dany temat jest rwnie w duej mierze zwizany ze rodowiskiem informatycznym. To wanie informatycy stworzyli grono.net na swj sposb zdefiniowali wic kanon tego, jak si o nim mwi oraz co rozumie si przez bycie i dziaanie w gronie. Mona zapyta, na ile to wanie oni decyduj o ksztacie witryny, a na ile osoby zajmujce si marketingiem, PR i sprzeda. Moj uwag zwraca logo grono.net, ktre zobaczy mona na stronie logowania, na wrotach do portalu. W ksztat winnego grona czyli symbolu firmy ukadaj si wiksze i mniejsze napisy: foty, buty, pika, jazda, kocham, anime, sesja, warsztaty, night, perfumy, przyjaciele, samochody, praca, ludzie, morze, wolno, balety, piwo, kolczyki, projektowanie, moda, kobieco, film, sport, mouse, dj, ona, mp3, sexy, rodzina, blog, sweet, art, agle, sex, kot, grafika, mio, mazury, zabawa, mars, pasja, choco, wiat, fun, filmy, wakacje, przyjaciele. Jeli zaoymy pewnego rodzaju uproszczenie dotyczce kreowania obecnego dyskursu grona przez rodowisko informatyczne i biznesowe, moemy w formie graficznej logotypu rozpozna z jednej strony postrzeganie portalu jako bazy danych, zawierajcej skatalogowane informacje, z drugiej za jako giedy atrakcyjnych treci (przywabiajcych klientw serwisu). Nie zapominajmy jednak i o tym, e podejcie uytkownikw do grono.net, podobnie jak do wielu innych platform komunikacyjnych, jest czsto instrumentalne: mog tu wyszuka i zdoby interesujce ich informacje. Przykadem mog by typowe wpisy na forum Fotografia cyfrowa:
Suchajcie...:P Chc zainwestowa w aparat cyfrowy (nie w ortodontyczny, bo taki ju mam :PP). Mam obecnie 700-800 z i zaley mi, aby mj aparat robi wietne zdjcia z bliska. Syszaam, e aparaty nie musz mie ogromnej iloci megapixeli, ale eby miay dobr optyk... Mimo tego chciaabym, aby mj aparat posiada min. 7.2-8 Mpx. Nie znam si, wic prosz o jak KONKRETN rad :). Najlepiej aby w miar moliwoci kto mi poda nazwy modeli... byabym wdziczna :)

lub:
Czy analog w postaci analogowego kompaktu jest lepszy od cyfrowej cianki podpitej do puchy 6x7?

Moi rozmwcy wskazywali te na drugi aspekt grona jako zbioru informacji, czcy si w sposb istotny z kolejn metafor, o jakiej chce wspomnie: metafor spoecznoci. Chodzi tu o poznawanie ludzi i wymienianie z nimi informacji, czy czciej o swobodn dyskusj na tematy zwizane z zainteresowaniami.

V Jak powysze zjawiska maj si do takich poj jak wsplnota czy spoeczno? Pamitajmy o tym, co pisa Bauman (1996) o zjawiskach cechujcych nowoczesno: pojcie kultury pojawiao si we wsplnotach wtedy, gdy oczywisto tego, co jest spoeczne, umieraa; wtedy wic, kiedy na swj sposb umierao to, co jest kultur. Moe wanie dlatego najtrudniej wytumaczalnym i o ironio! najczciej by moe odczuwalnym sposobem dowiadczania grona jest kategoryzowanie go jako pewnego rodzaju wsplnoty (czy raczej wielu wsplnot), bezporednio zwizanej z jednostkow wiadomoci istnienia innych ludzi. wiadomo ta objawia si w tym, e w kadej chwili moemy obejrze ich profile czy napisa do nich; uwiadamiamy sobie rwnie, e wikszo naszych dziaa jest obserwowana przez naszych przyjaci, a take potencjaln rzesz (ponad milion) nieznajomych. Wszelkie nasze dziaania w obrbie portalu s wic podejmowane wobec innych ludzi. Naley odrni sytuacj, w ktrej mwimy o aktywnym szacunku i wspczuciu, od sytuacji, w ktrej mamy wiadomo, e jestemy obserwowani. Wskazujc na spoecznociowy charakter grona, musimy uzmysowi sobie kilka istotnych cech, umoliwiajcych ludziom organizowanie si za porednictwem tej platformy medialnej. Cz uytkownikw komunikuje si w ramach grup opartych na lokalnym kontekcie spotykaj si tam z ludmi z tej samej dzielnicy, szkoy podstawowej7 czy ulicy; umownie nazywam to lokalnym ksztatowaniem grupy, czy te grupowej tosamoci. Przykadem takiej organizacji moe by wspomniane wczeniej forum dzielnicy Mokotw Dolny, zaoone przez mieszkacw tego rejonu i przez nich tworzone. Uczestnikami s przede wszystkim ludzie znajcy si od wielu lat, traktujcy internet jako kolejn platform zjednoczenia, medium umoliwiajce gbsze zakorzenienie. Inni uytkownicy s szczeglnie zainteresowani uczestnictwem w gronach zwizanych z miejscem swojej pracy czy oglnie pojtym miejscem zamieszkania (w przeciwiestwie do miejsca pochodzenia); jeszcze inni szukaj forw patriotyczno-religijnych. Ten typ gronowych wsplnot umownie i zbiorczo okrelam jako zwizane z instytucjami. Najlepszym przykadem s tu fora szk ponadpodstawowych i uczelni. Uwag zwraca fakt, e grona powstae na bazie instytucji s najczciej aren sporw o zniesawienie czy obmow. S take czstym polem walki o wpywy i kontrol wadz firmy czy szkoy, a zarazem stanowi rodek oporu wobec tych wadz, stajc si platformami komunikacyjnymi dla alternatywnych dyskursw instytucji. Trzeba doda, e w kadym z trzech rodzajw wsplnot spr zwizany z wadz czy prestiem jest czym
7

Chocia w tym partycypuje rwnie portal nasza-klasa.pl, odsyajcy swych uytkownikw w warstwy tosamoci zwizane z czasem i przestrzeni dziecistwa i modoci, kiedy zaczynali swoje istnienie w trybach machiny edukacyjnej.

powszechnym. Kady z owych typw opiera si na innej logice i treci, jednak zawsze argumentem jest tu umiejtno posugiwania si medium, specyficzna forma wiedzy bdca podpor wadzy. Dwa pierwsze rodzaje grup (oparte na tosamoci lokalnej oraz zwizane z instytucjami) mona umownie odnie do kategorii Tnniesa (1988) i nazwa wsplnotami oraz stowarzyszeniami. Trzeci typ, zwizany z szeroko pojtymi zainteresowaniami, z rnorakimi formami spdzania czasu wolnego, rozrywk, swobodnymi dyskusjami bez okrelonego tematu czy te rnymi aspektami cielesnoci (np. fora Bruneci i Cycate panienki), nazywam umownie abstrakcyjnym ksztatowaniem grupy. Na potrzeby interpretacji moglibymy przyj kategori wsplnoty nomadycznej (Bauman 2000) pamitajmy jednak, e grupy takie mog z powodzeniem istnie duej, ni trwa uczestnictwo ich poszczeglnych uytkownikw. Etnografia od czasw Bronisawa Malinowskiego uznawaa za swj cel badanie wsplnot pierwszego rodzaju ugruntowanych w czasie i w przestrzeni poszerzajc stopniowo spektrum zainteresowa o problematyk narodow. Piszcy wspczenie George Marcus zwraca natomiast uwag na konieczno przyjrzenia si kategorii spoecznoci (Marcus 2004). Stwierdza za Baumanem, e zarwno tosamo indywidualna, jak i wsplnotowa, oderwaa si od miejsca i od czasu. Obecnie jej ksztatowanie moe zachodzi w wielu miejscach jednoczenie, jako rozwarstwiony proces. Uycie terminw wsplnota czy spoeczno w kontekcie internetu od lat budzi kontrowersje. Po pierwszych tekstach, w ktrych Internet opisywano jako czynnik alienujcy i rozbijajcy wsplnotowo, przyszo wiele opracowa uzasadniajcych ich stosowanie. Howard Rheingold stwierdzi, e internet tworzy penowartociowe wsplnoty w jego obrbie powstaj bowiem takie sieci kontaktw spoecznych i wymiany informacji, w ktre uczestnicy angauj si emocjonalnie (Rheingold 2000). Keith Hampton pisa natomiast, e internet sprzyja rozwiniciu duej liczby sabych wizi, ktre mog jednak dziaa jako wsparcie, a take pozwalaj na prowadzenie wsplnych dziaa. Owe sabe wizi s wedug niego charakterystyczne dla kapitalistycznego spoeczestwa Ameryki Pnocnej (Hampton 2003). Inni badacze wskazuj na kolejne moliwoci stosowania pojcia wsplnoty jako wsplnoty zainteresowa czy wsplnoty praktyk (Wilson, Petersen 2002). Sami uytkownicy grono.net w rozmowach chtniej odnosz si do przyjani, wsplnotowoci dzielonej z osobami znanymi im poza sieci, natomiast uczestnictwo w gronach tematycznych traktuj jako rzecz niemal przypadkow. Gronowicze zazwyczaj przyjmuj jednak normy zachowania i okrelone sposoby komunikacji, jakie wyznacza dane forum (zdarza si te, e je wiadomie kontestuj i ami). By moe wic wsplnota jest w tym przypadku definiowana przez specyficzn wiedz i szczeglny kod komunikacji? Przyjcie takiej hipotezy znacznie

oddalioby nas od klasycznych definicji Tnniesa (1988), a take od koncepcji wsplnot wyobraonych Andersona (1997). Musimy zda sobie spraw, e uytkownik posiada szerokie pole wyboru. Moe uczestniczy w ktrymkolwiek typie wsplnoty, dowolnie wybiera spord przenikajcych si wzajemnie rodzajw grup8, sam moe okrela czstotliwo, charakter i strategi swego zaangaowania (de Certeau 2008). Internet daje olbrzymie moliwoci znajdowania, kolportowania i nadawania znacze oraz zawizywania interakcji. VI Nie ma niczego na przedmieciach, czego nie byoby w starym miecie za Wittgensteinem mwi Geertz (2003). Jego spostrzeenie poprzedzi mona uwag McLuhana, ktry stwierdzi, e trudno przypuszcza, e rodek techniczny mgby spenia jakkolwiek inn rol poza dodawaniem samego siebie do tego, czym ju obecnie jestemy (McLuhan 2004). Po pierwsze dodam: moe rwnie nas zmienia. Po drugie dodam: medium dodaje siebie nie tylko do nas, ale i do caej rzeczywistoci, stajc si przedueniem wszystkich jej aspektw i stapiajc si z nimi w nierozerwaln cao (McLuhan 2004). Kategorie, ktre analizowaem powyej, mona okreli jako abstrakcyjne, trzeba jednak pamita, e sam internet sta si pewnego rodzaju ucielenion abstrakcj. Jest on bez wtpienia tworem kulturowym, a jego oderwanie od rzeczywistoci przejawia si na dwch poziomach. Po pierwsze: jako system opiera si na abstrakcyjnej nauce, ktra ucielenia si w technologii. Po drugie: przenosi abstrakcyjne treci (oderwane od lokalnoci, zwizane z kategoriami dowiadczenia zaporedniczonego), ktre realizuj si w midzyludzkich interakcjach, tworzonych tosamociach oraz jeli poczynimy rnicujce zastrzeenia w nowopowstajcych wsplnotach. Jzyk nauk spoecznych w tym szczeglnym przypadku ten sucy opisywaniu internetu jest w stanie przeksztaca badane zjawisko. Czerpie wwczas z jzyka potocznego (abstrakcyjnego w znaczeniu wczeniej wspomnianym) oddajc mu w zamian przeformuowane lub potwierdzone w swej oczywistoci stwierdzenia. Powinnimy by wic ostroni, ale i odwani to, co piszemy, niekoniecznie musi pozosta w krgu statycznego katalogu wiedzy. Pamitajmy, e samo grono.net byo swego rodzaju socjologicznym eksperymentem, ktry w pewnym sensie na wiele sposobw wymkn si spod kontroli. Nie moemy wic utrzyma uspokajajcego podziau na pojcia emic i etic.
8

Np. grono blondynek z Sopotu, muzumanw grajcych w Starcraft czy spoecznoci rycerskich z niejawnym kryterium wyszego lub redniego wyksztacenia, co mona atwo odgadn obserwujc umiejtnoci komunikacyjne uczestnikw.

10

Powinnimy rwnie stara si kwestionowa praktyk przyjmowania jednej staej konceptualizacji internetu, a w tym przypadku portalu grono.net. Jak stwierdzilimy wczeniej, trudno mwi o jednym internecie, trudno te mwi o jednym i niezmiennym grono.net. Serwis ten posiada zesp cech, czy inaczej: na nasze postrzeganie grona skada si zesp perspektyw, dziki ktrym okrelamy je jako ogromn baz danych, wyimaginowan rzeczywisto wirtualn, spoeczno, informatyczny system sucy kreowaniu tosamoci, panoptikon, przestrze lub zajefajn imprezk. Jeli poprzestaniemy na zauwaeniu jednej tylko cechy i wyprowadzimy z niej jednolit metafor, moemy oddali si od zrozumienia istoty problemu; zrozumienie to jak nigdy wczeniej czy si tu z dynamizmem, nietrwaoci. Z jednej strony moemy mwi o internecie w odniesieniu do procesu poznania dialektycznego, w ramach ktrego powinnimy by gotowi na stae porwnywanie i refleksyjno. Z drugiej strony mamy do czynienia z niebywaymi wrcz moliwociami, jakie przy poruszaniu tego typu tematw otwiera etnografia z jej wraliwoci na kontekst i imperatywem uwzgldniania jak najwikszej liczby czynnikw ksztatujcych kade spoeczne zjawisko. By moe kluczem do zrozumienia internetu takim, jaki jest, a nie takim, jakim moemy go nazwa jest dynamiczne chwytanie caego splotu kontekstw.

Bibliografia: Anderson Benedict 1997 Wsplnoty wyobraone, Krakw: Znak.

Bassett Caroline 1997 Virtually gendered. Life in an on-line world, [w]: The Subcultures Reader, red. Ken Gelder, Sarah Thompson, London, New York: Routledge. Bauman Zygmunt 1995 2000 Wieloznaczno nowoczesna, nowoczesno wieloznaczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Globalizacja, Warszawa: PIW.

Castells Manuel 2003 Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i spoeczestwem, Pozna: Rebis.

11

de Certeau Michel 2008 Wynale codzienno, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Cichocki Piotr 2008 Emoka Sielce :D, (op.cit.,), nr 2 (39), s. 34-37.

Geertz Clifford 2003 Opis gsty, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. Marian Kempny, Ewa Nowicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Giddens Anthony 2004 Nowoczesno i tosamo. Ja i spoeczestwo w epoce pnej nowoczesnoci, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Hampton Keith N. 2003 Grieving for a Lost Network. Collective Action in a Wired Suburb, The Information Society, t. 19, nr 5, s. 1-13. Hastrup Kirsten 2008 Droga do antropologii: midzy dowiadczeniem a teori, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Marcus George E. 2004 Wymogi stawiane pracom etnograficznym w obliczu oglnowiatowej nowoczesnoci koca dwudziestego wieku, [w]: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. Ewa Nowicka, Marian Kempy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Mattelart Armand 2004 Spoeczestwo informacji, Krakw: Universitas.

McLuhan Marshall 2004 Zrozumie media. Przeduenie czowieka, Warszawa: Wydawnictwo NaukowoTechniczne.

12

Rheingold Howard 2000 The Virtual Community. Homesteading on the Electronic Frontier, Cambridge, Massachusetts: MIT Press. Storey John 2003 Studia kulturowe i badania kultury popularnej. Teorie i metody, Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego. Tnnies Ferdinand 1988 Wsplnota i stowarzyszenie, Warszawa: PWN.

Wilson Samuel M., Peterson Leighton C. 2002 The Anthropology of Online Communities, Annual Review of Anthropology, t. 31, s. 449-467.

13