W kierunku Nowego Socjalizmu 104 transkrypcje

Transkrypcja zapisu wideo O. Resslera, nagranego w Glasgow, Wielka Brytania | 25 min., 2006

W kierunku Nowego Socjalizmu

Paul Cockshott szoci ludnoci prawdziwej kontroli nad rozdziaem dochodu narodowego. Na pytanie, dlaczego socjalizm byby lepszy od kapitalizmu nie mona odpowiedzie w sposb abstrakcyjny, poniewa obiektywnie rzecz biorc nie kady chciaby takiej zmiany. Kto bdzie za tak zmian optowa, bdzie na niej polega, niezalenie czy jest si bogatym czy biednym? Badania, jakie przeprowadzilimy w zakresie rozdziau dochodu w Wielkiej Brytanii wskazuj, e gdyby wprowadzi egalitarny system pac, przytaczajca wikszo populacji skorzystaaby na tym. We wczesnych latach dziewidziesitych, okrelilimy ile dostaby kady obywatel gdyby taki system wprowadzi. Jedyny sektor obywateli, jaki straciby na takiej zmianie to 25% mczyzn wykonujcych prace biurowe. Wszyscy robotnicy, wygraliby na tym, nisko opacani i kobiety pracujce oraz pozostae 75% mczyzn pracujcych w biurach zyskaliby na tym. Ludzie, ktrzy by stracili, to osoby tworzce niewielk mniejszo najlepiej zarabiajcych oraz nawet jeszcze mniejsza grupka osb zarabiajcych na nieruchomociach. Jedn z kwestii, jakie Nove opisa w swojej ksice, bya niezdolno radzieckich planistw centralnych do planowania szczegowego. Oto przykady. Mogli oni ustanowi plan produkcji spodni, ale ju nie do koca udao im si zaplanowa odpowiedni liczb zamkw rozporkowych dla tych spodni, tak wic w efekcie powstaway spodnie bez zamkw lub buty bez sznurowade. Te problemy zwizane byy z tym, e cele planowe byy okrelane w warunkach globalnych. Plany ustanawiano na kilka tysicy kategorii dbr i definiowano je w ramach finansowych. Nie ustanawiano ich

Paul Cockshott

Nazywam si Paul Cockshott. Jestem wspautorem ksiki Towards a New Socialism, ktr napisaem wsplnie z moim przyjacielem Allinem Cottrellem. Napisalimy t ksik w nawizaniu do sytuacji politycznej w latach osiemdziesitych, kiedy to Zwizek Radziecki zaczyna mie coraz wicej problemw, a w Wielkiej Brytanii idee prorynkowe rozprzestrzeniay si wrd czonkw Partii Pracy. Szczeglnie wpywowym by w tamtych czasach pewien profesor od Studiw Radzieckich z Glasgow University, ktry napisa ksik pt. ,,Advocating Market Socialism. By on ekspertem w dziedzinie ekonomii radzieckiej tak, wic jego argumenty wydaway si przekonywujce i zdecydowanie przekonay kierownictwo brytyjskiej Partii Pracy. Ale mymy uwaali, e moemy obali tamte idee za porednictwem idei opartej o nowoczesne techniki komputerowe oraz klasyczn ekonomi polityczn. I o tym jest nasza ksika. yjemy w dwudziestym pierwszym wieku i ludzie zaczynaj si zastanawia co do ywotnoci socjalizmu. Wydaje mi si, e obecnie jest duo ludzi, ktrzy twierdz, e istniej trzy kluczowe skadniki ywego socjalizmu. Jednym z nich jest zamiana pienidza i cen na ekonomi opart o koncept wartoci oraz czas pracy. Kolejny element to wykorzystanie szybko rozwijajcej si komunikacji za porednictwem technologii komputerowej, w celu prowadzenia racjonalnego i szczegowego planowania dziaa ekonomicznych. I w kocu zasada, za ktr stanliby najbardziej nowoczeni socjalici, czyli zamiana demokracji reprezentacyjnej na jak form demokracji uczestniczcej, w celu zapewnienia wik-

w odniesieniu do rzeczywistych produktw, ktre miay by wytworzone. Mona to skonfrontowa z systemem kodw produktw, jaki wprowadzono w krajach kapitalistycznych w latach siedemdziesitych, system kodw kreskowych, ktry nadaje kademu indywidualnemu produktowi jego wasny numer identyfikacyjny. Nowoczesne supermarkety maj system informacji zwrotnej i wiedz doskonale ile sztuk danego produktu zostao sprzedanych. Potrzebujemy systemu planowania, ktry jeeli ma by wydajny, musi przynajmniej sign poziomu kodw produktw. Na naszym wydziale wykonaem pewne eksperymenty wykorzystujc redniej klasy komputer, ktry kosztowa jakie 500 funtw i wyszo mi, e mogem rozwiza rwnania ekonomiczne dla kraju wielkoci powiedzmy Szwecji w jakie 2 minuty. Majc dostp do takich komputerw, jakie maj na Wydziale Fizyki czy w jakimkolwiek centrum meteorologicznym, rozwizanie tych rwna byoby jeszcze bardziej proste. Pozostajcy problem to pozyskanie informacji, zebranie danych statystycznych. To te staje si duo atwiejsze, poniewa jak si dobrze zastanowi, to w dzisiejszych czasach kada firma produkcyjna przy zamawianiu elementw produkcyjnych korzysta z komputerw. Wykorzystuje skomputeryzowane arkusze kalkulacyjne dla liczenia kosztw. Dane s ju wprowadzone w komputery i bazy danych. W wiecie kapitalistycznym w wielu przypadkach uytkownicy i dostawcy dziel si tymi danymi. Rwnoczenie, firmy jak Google rozwiny technologie tworzenia sieci informacyjnych i koncentruj gigantyczne iloci informacji na swoich serwerach. Gdyby firmy utworzyy strony internetowe z informacjami o tym, czego potrzebuj do swojej produkcji, mona by to atwo obj systemem analogicznym do Google. Jedyne, co powstrzymuje takie dzia-

ania to komercyjna dyskrecja. Firmy nie chc, aby inni wiedzieli, co oni robi. Ale jeeli wyobrazimy sobie system publicznych firm, nie ma powodw, dla ktrych informacje o tym, co robi nie mogy by zamieszczone na ich stronach internetowych czy poprzez system dostpu do bazy danych. I kady miaby dostp do danych niezbdnych przy planowaniu swoich dziaa. Idea stosowania za prac kuponw zamiast pienidzy, siga w myli socjalistycznej daleko wstecz. Pierwszym, ktry j ogosi w roku okoo 1830, by Robert Owen. Wedug Owena naleao pozby si banknotw a ludzie otrzymywaliby zapat w kuponach pracowniczych. Gdy kto pracuje, powiedzmy pi godzin dziennie i w tym czasie co produkuje, otrzymuje w zamian kupony pracownicze nominowane na 5 godzin i moe si wtedy uda do sklepu korporacyjnego i dokona zakupw dbr, ktrych wytworzenie wymagao powicenia 5 godzin pracy. Majc taki system, nie byoby miejsca na porednikw, nie byoby zysku, ani dla sklepu, ani dla pracodawcy i za jednym zamachem zniknaby podstawowa przyczyna wyzysku. Ta idea zostaa w pewnym stopniu zaadoptowana take przez Lassalla, Proudhona i Marksa. Wszyscy liderzy socjalistyczni z dziewitnastego wieku popierali j. Rnica, jaka jest midzy kuponami pracowniczymi oraz pienidzmi to to, e pienidze mog kry wrd ludzi. Na tym opiera si wyzysk kapitalistyczny, zatrudni ludzi i zapaci im tylko poow wartoci tego, co wyprodukowali. Aby tego unikn, Owen zaproponowa, aby te kupony pracownicze nie kryy, byyby uniewaniane po wykorzystaniu w sklepie korporacyjnym, czyli mogyby by wykorzystane tylko raz. W ten sposb niemoliwe byoby powikszanie si kapitau i jego obrt w wiecie. Obecnie nie ma potrze-

W kierunku Nowego Socjalizmu 106 transkrypcje Paul Cockshott

by, aby taki system opiera si o tony papieru, wystarczyby elektroniczny system ksigowy, podobny do kart kredytowych, niemniej idea byaby taka sama jak oryginalna. Jednym z problemw, z jakimi socjalici zawsze maj do czynienia s ludzie, ktrzy mwi, e jeeli zredukuje si zrnicowanie dochodw, zabraknie motywacji do pracy. W przypadku kuponw pracowniczych, musimy zrozumie, za co kupony s wydawane. S wydawane osobom, ktre wykonuj prac o redniej intensywnoci i tam, gdzie mona zmierzy fizycznie produktywno. Jeeli kto wytwarza wicej produktw na godzin ni inni, wtedy ta osoba moe dosta wiksz zapat, skoro wiadomo, e wicej fizycznie produkuje. W przypadku wysoce skolektywizowanej pracy, gdzie wsppracuje dua grupa ludzi, nie jest tak atwo powiedzie, e kto sam woy duo wicej ni inni. W takich warunkach, nie mona polega na tego rodzaju motywacji. Ale jeeli kto uwaa, e wana jest tylko motywacja finansowa, wtedy trzeba sobie wyjani dwie bardzo wane cechy wspczesnego wiata. Jedn z nich jest sukces ekonomii japoskiej, gdzie obywatele nie maj finansowej motywacji w zakadach pracy, a ich pensja zaley od liczby lat przepracowanych. I nie przeszkadza to Japonii mie najbardziej produktywnych pracownikw na wiecie. Wemy inny przykad i przyjrzyjmy si dwm osobom: Billowi Gatesowi i Linusowi Torvaldsowi. Bill Gates jest wacicielem firmy produkujcej Windows, a Linus Torvalds napisa oryginalny system operacyjny Linux. Linus Torvalds i inni, ktrzy rozwijaj ten system, robi to z prawdziwej mioci dla swojej pracy. Robi to, poniewa chc wytworzy co uytecznego. I w kocu udao im si stworzy co bardziej poytecznego ni Bill Gates, ktrego motywacj s

pienidze. Patrzc na Internet to wida, e obecnie wikszo serwerw pracuje w Linuksie. Internet polega na serwerach Apache. Cay ten software zosta napisany przez ludzi, ktrzy kochaj to, co robi. Naley doceni stopie, w jakim ludzie czerpi dum ze swojej pracy i e chc wykonywa swoj prac jak najlepiej i chc to robi, jak to wida po bezpatnym oprogramowaniu bez zapaty, czerpic z tego tylko satysfakcj. Jeeli mielibymy do czynienia z systemem ludzi opacanych za pomoc kuponw pracowniczych, zwyka osoba dostawaaby w przyblieniu dwa razy tyle co teraz, czy miaaby dwa razy wikszy przychd brutto ni obecnie. Poniewa jest to oglna cecha wikszoci ekonomii kapitalistycznych, e dochd jest mniej wicej dzielony 50/50 pomidzy zarobkami a zyskiem. Jest to troch mniejszy poziom zysku ni w Wielkiej Brytanii. Ale historycznie, zazwyczaj ta proporcja bya 50/50, tak wic wida mniej wicej podwojenie realnych dochodw. Zawsze do tego trzeba paci podatki, ale dochd przed opodatkowaniem bdzie mniej wicej podwojony. Pytanie pozostaje nastpujce: Czy osoby z wyszym wyksztaceniem powinny wicej zarabia? W warunkach ekonomii kapitalistycznej tacy ludzie zarabiaj wicej w przypadku, gdy jest ekstra zapotrzebowanie na rynku na konkretne umiejtnoci. Przykadowo wemy lekarzy w Stanach Zjednoczonych. Zarabiaj oni wielkie pienidze, poniewa Amerykaskie Stowarzyszenie Lekarskie reguluje liczb lekarzy na rynku. Z drugiej strony, w warunkach ekonomii kapitalistycznej, s sytuacje, gdy posiada si zawd, ktry wymaga dugiej edukacji, ale jest wiele osb wyedukowanych w tym kierunku, jak np. media. Obecnie mamy wielk armi osb wyksztaconych w dziedzinie mediw i ich zarobki nie s porwnywalne

Jedn z kluczowych rnic pomidzy ekonomi socjalistyczn i kapitalistyczn jest to, e w kapitalizmie zawsze wystpuje zjawisko bezrobocia. Bezrobocie dziaa jak kij do bicia pracownika, do motywowania go do jak najciszego wysiku. W socjalizmie, gdzie alokacja zasobw jest planowana, wystpuje tendencja do penego zatrudnienia. Pene zatrudnienie byo cech wszystkich ekonomii socjalistycznych jakie kiedykolwiek istniay. Niemniej pene zatrudnienie moe objawi si w dwch formach: Moe si pojawi, jeeli w systemie ekonomicznym, wystpuje wystarczajcy popyt na prac tak, e wszyscy, ktrzy chc pracowa mog to zrobi lub dlatego, e ludzie mieli prawo pracowa w jednym konkretnym miejscu pracy, tam gdzie zaczli nawet z pracownikami fizycznymi. Powodem pracowa. Przyjmujc t drug form, niejest relacja popytu i poday. Natomiast, jeli bezpieczestwo jest takie, e ekonomia spojrzymy bardziej ogolnie na zawody, ktre zostanie ,,zabetonowana. Ciko bdzie w wiecie kapitalistycznym s wysoko opazamyka stare gazie przemysu i przenosi cane, tendencja jest taka, e edukacja jest zasoby do nowych gazi wraz ze zmianami droga i tylko bogate rodziny mog sobie pozmody oraz technologii. W zwizku z tym woli na to, aby ich dzieci zdobyy to wykszta- pastwo musi gwarantowa ludziom prac, cenie i dlatego poda jest limitowana. Jeeli ale niekoniecznie na zawsze w tym samym pastwo finansuje edukacj, a studenci otrzy- miejscu. Przy zamykaniu fabryk, pastwo musi muj pensje, wtedy nie ma szczeglnego gwarantowa powstanie takiej samej liczby powodu, dla ktrego jednostki powinny czermiejsc pracy gdzie indziej i to zanim fabryki pa z tego zysk. Koszty edukacji nie zostay zostan zamknite tak, aby umoliwi ludziom opacone przez jednostk, tylko przez podatprzenosiny. Ale wcale nie oznacza to, e trzeba nikw. Jeeli zniknie ograniczenie dostpu do bezwzgldnie utrzymywa fabryk pracujc edukacji w zwizku z sytuacj finansow, w roku 2000 a do roku, powiedzmy, 2050. mona oczekiwa take zniknicia brakw Oryginalnie demokracja oznaczaa rzdy w poday. Porwnujc sytuacj lekarzy w Sta- ludu, szczeglnie Arystoteles stawia to jasno nach Zjednoczonych i w byym Zwizku jako rzdy biedniejszych mas. System obecRadzieckim, liczba ich w jest wzgldnie ny nazywa si demokracj, ale tak naprawd niska i dlatego s wysoko opacani, natomiast jest to system elektoralny, ktry zgodnie z teliczba lekarzy w byym czy na Kubie jest ori polityczn staroytnych Grekw, lepiej wysoka, a i ich zarobki niskie. Ale to nie powpowinien by opisywany jako arystokracja czy strzymuje ludzi przed chci zdobycia zawodu merytokracja, poniewa kady system elekcyjlekarza, poniewa wielu z nich ma potrzeb ny zasadza si na regule wyboru ludzi, o ktbycia lekarzem ze wzgldw humanitarnych. rych wydaje si, e bd rzdzi najlepiej.

W kierunku Nowego Socjalizmu 108 transkrypcje Paul Cockshott

Kto wydaje si by najlepszy w jakimkolwiek spoeczestwie? S to zawsze ludzie najlepiej wyksztaceni i bogaci. Arystoteles mwi, e lepiej wyedukowani, goniejsi, prawie zawsze s najbogatszym sektorem spoeczestwa. Najlepiej wida to na przykadzie Stanw Zjednoczonych, gdzie aby zosta kandydatem w wycigu o fotel prezydenta albo trzeba by samemu milionerem, albo by przez takich ludzi wspieranym. Wida to take w europejskich parlamentach, czy wrcz Parlamencie Europejskim, analizujc przekrj spoeczny jego czonkw, udzia kobiet i mczyzn, udzia przedstawicieli rnych klas spoecznych czy ras. Czy to naprawd jest reprezentacja spoeczestwa europejskiego? W sposb oczywisty nie. Gdyby kto, kto pracuje dla firmy sondaowej, wybra eurodeputowanych jako grup sondaow w celu zebrania reprezentatywnej opinii w Europie, zostaby wylany z pracy. Byoby to cakowicie niereprezentatywne. Istnieje droga naukowa do uzyskania prbki reprezentatywnej. Jest to wybr losowy. I wanie t metod stosowali Grecy. Bdc w muzeum Agory w Atenach, mona zobaczy prawdziwe maszynki do gosowania, jakie stosowali staroytni Grecy. Byy wykonane z marmuru, a elementy miedziane, jakie byy czci tych maszynek, ju dawno temu przestay istnie. Dziaanie tych maszynek oparte byo o zasad, e do urzdzenia wkadao si kart identyfikacyjn, przekrcao si samemu dwigni lub osoba uprawniona przekrcaa t dwigni i jeeli pojawiaa si biaa kulka, to byo si wybranym a jak czarna, to nie. Grecy losowo wybierali czonkw komisji. I jest to jedyna droga uzyskania reprezentatywnej prbki dla utworzenia ciaa debatujcego. Inny system w staroytnej Grecji oparty by o spotkania miejskie, gdzie gosowano

nad najwaniejszymi kwestiami za pomoc rk. Oczywicie, w obecnych czasach nie mona zebra caego kraju razem na jednym rynku i przeprowadzi gosowania. Ale mona zebra cay kraj w gosowaniu nt. kto ma zosta duej w programie Big Brother czy innych programach typu reality show za pomoc telefonw komrkowych. Ta sama technologia mogaby zosta wykorzystana do gosowania. Wanych sprawach, o ktrych decydowa musi caa spoeczno. Rzeczy, ktre naprawd wymagaj tego rodzaju demokracji, to moim zdaniem, czy pokj, podwyka podatkw, gwne elementy budetu krajowego. Takie podstawowe kwestie powinny by uzgadniane przez cae spoeczestwo w formie referendum. Jedn z niekorzyci systemu demokratycznego jest to, e nie da si przewidzie, jak ludzie zdecyduj. Ale wikszo powie, e decyzje podejmowane przez du grup ludzi s lepsze od tych podjtych przez jedn czy dwie osoby. Oglnie im wicej osb pytanych zdanie, ich tym wicej podejmuje decyzj. Uredniajc te decyzje, uzyskana decyzja jest zazwyczaj lepsza ni decyzja jednoosobowa. Moim zdaniem, najwiksz nadziej w podejmowaniu ekologicznie sensownych decyzji, jest po pierwsze odejcie od prywatnej decyzji, ktra jest decyzj indywidualn i zastpienie jej decyzj kolektywn. Po drugie, zaangaowanie jak najwikszej liczby ludzi w proces podejmowania takiej decyzji. Jeeli duo osb jest zaangaowanych w podejmowanie decyzji, generuje si wtedy debata i dyskusja dotyczca danej kwestii. Jeeli ludzie maj co do powiedzenia, bd bardziej zainteresowani i zastanowi si przed podjciem decyzji. Przejcie do ekonomii socjalistycznej musi zawiera w sobie faz przejciow. Podstawowa kwestia to kwestia demokracji.

To kwestia niedemokratycznej natury obecnego systemu oraz potrzeba jego zamiany na system bardziej demokratyczny, poniewa nie sdzimy nam si, e uda si przeprowadzi radykalne zmiany w spoeczestwie, jeeli nie bdziemy mieli duo bardziej demokratycznej struktury pastwowej. Tak wic najbardziej podstawowym ruchem. Jest ruch przeciwko istniejcemu pastwu, ruch w kierunku demokracji bezporedniej. Niemniej, z ekonomicznego punktu widzenia, przewidujemy pierwsz faz zmian, jako zmian legislacji, umoliwiajc gosowanie pracownikom w przedsibiorstwie w celu transformacji tego przedsibiorstwa w firm zarzdzan przez pracownikw, w ktrej wikszo rady nadzorczej jest wybierana z pracownikw, w systemie rotacyjnym, a mniejszo jest wskazana przez udziaowcw. Taka rada nadzorcza bdzie chciaa paci duo mniejsze dywidendy udziaowcom, ni to ma miejsce w obecnym systemie. Proces rzeczywistego przejcia do ekonomii socjalistycznej nie moe by zbyt gwatowny, poniewa najpierw musi istnie jaki alternatywny system planowania. Najpierw naley ustanowi nowy system planowania. Nastpnie naley przej z systemu ekonomii monetarnej do systemu ekonomii opartej o warto pracy. Obecnie widzimy, e po kilku latach planowania w sposb analogiczny, w Europie nastpio przejcie z walut krajowych na euro. Doprowadzio to do tego, e od pewnego momentu waluty narodowe przestay by legalnymi rodkami patniczymi. Taki sam proces zmian musiaby mie miejsce w naszym przypadku. Naleaoby ogosi, e od pewnej daty wszystkie patnoci musz by dokonywane za porednictwem kuponw pracowniczych. W efekcie takiej decyzji, wygenerowaaby si debata dotyczca tego, czy takie prawo

naley przyj. Doprowadzioby to do powanej polaryzacji. Poniewa wszyscy ci ludzie, ktrzy utrzymuj wielkie iloci pienidzy w obecnym systemie, straciliby to, a ci ludzie, ktrzy maj due dugi w starym systemie, zyskaliby. W warunkach dzisiejszej ekonomii, gdzie wikszo osb ma dugi, jest to moim zdaniem bardzo powany czynnik za zniesieniem pienidza i przejcia na system zapaty za prac, poniewa wikszo spoeczestwa zyskaaby na tym, a tylko milionerzy byliby stratni. Ich pienidze straciyby jakkolwiek warto. Wic mamy tutaj do czynienia z kwesti bogactwa i biedy postawion w bardzo ostry sposb, tak jak i kwestie dugu i kredytu. Moim zdaniem jest to ostatnia, bardzo wana a nawet decydujca kwestia.