KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 1

Rozpoczynamy cykl artykuw powiconych jednemu z najpopularniejszych programowi CAD wspomagajcemu projektowanie obwodw drukowanych EAGLE. System ten cieszy si coraz wikszym powodzeniem w Polsce, o czym moe wiadczy ankieta przeprowadzona na amach EP. Dodatkowym atutem tego pakietu jest moliwo uywania bezpatnej, lecz w peni funkcjonalnej wersji light, dostpnej na internetowych stronach producenta rmy CadSoft. W kolejnych odcinkach cyklu przedstawimy edytor schematw, edytor obwodw drukowanych oraz autorouter. Nastpnie zapoznamy czytelnikw z edytorem bibliotek elementw, tworzeniem dokumentacji niezbdnej do produkcji (Gerber) oraz kilkoma interesujcymi programami napisanymi w jzyku uytkownika (ulp) rozszerzajcymi moliwoci EAGLAa.
W tej czci zapoznamy si z podstawowymi parametrami pakietu EAGLE i jego instalacj, ponadto utworzymy pierwszy projekt oraz rozpoczniemy poznawanie edytora schematw. EAGLE jest produktem niemieckiej rmy CadSoft z siedzib w Pleiskirchen niedaleko Monachium. Pierwsza wersja, pracujca pod systemem DOS ukazaa si ju pod koniec lat 80tych ubiegego wieku. Najnowsza wersja v. 4.16 umoliwia prac na platformie Windows, Linux oraz Mac. Mimo niezliczonych moliwoci EAGLE charakteryzuje si prostot obsugi. Trzy podstawowe moduy programu: edytor schematw, edytor bibliotek oraz edytor pytek drukowanych (layout editor) maj identyczny sposb obsugi, dziki czemu uytkownik nie gubi si w programie. EAGLE jest dostarczany wraz z ogromn liczb gotowych elementw zdeniowanych w bibliotekach,

matw. Pozwala to na dynamiczn w ktrych mona znale praktycznie kady potrzebny element. Na zmian obudw elementw (np. internetowej stronie producenta s zmiana obudowy rezystora lub konumieszczone biblioteki stworzone densatora na obudow z wikszym przez uytkownikw, ktre mona rozstawem wyprowadze) podczas projektowania pytki drukowanej. pobra i wykorzystywa we waPrzejcie z edycji schematu do snych projektach. Liczba tych biedytora PCB odbywa si bez pobliotek ronie praktycznie z dnia na mocy jawnie generowanej netlisty. dzie. Jeli, mimo tego, nie znajdziemy potrzebnego nam elementu, Jest to bardziej naturalne rozwizato przy pomocy edytora bibliotek nie ni w innych programach tego typu, potrzebujcych tworzenia listy moemy go stworzy w przecigu pocze. Edytor schematw umokilku minut. Polecenia UNDO/REDO umo- liwia jednak tworzenie netlist, ktre po edycji mog by wykorzystywaliwiaj cofnicie (lub przesunicie ne przez wikszo wspczesnych do przodu) ostatnio wykonywanego polecenia tak, e uytkownik moe programw CAD. Edytor pytek drukowanych podbezkarnie eksperymentowa z proczas normalnej pracy wsppracujektem, a stan przed modykacj mona przywrci za pomoc paru je z edytorem schematw. Moemy klikni mysz. Wszystkie zmiany rwnie tworzy projekty skadajce wprowadzone w edytorze schematw s automatycznie i natychmiast wprowadzane w pytce drukowanej, przy czym dzieje si tak gdy otwarte jest take okno edytora schematw (normalny stan w trakcie pracy z programem). Rwnie zmiany wprowadzone w edytorze PCB s automatycznie przenoszone do edytora sche- Rys. 1. Panel sterowania programu Eagle

Elektronika Praktyczna 5/2006

89

KURS
Moliwoci pakietu EAGLE w wersji Professional: Maksymalna wielko projektowanej pytki wynosi 1,6x1,6 m, przy maksymalnym rastrze 0,0001 mm (0,1 mm). Moliwo krelenia na maksymalnie 255 warstwach (liczba warstw miedzi przy pytkach wielowarstwowych wynosi maksymalnie 16). Elementy oraz teksty mona obraca o dowolny kt przy kroku 0,1 stopnia (dotyczy layout edytora). Przy tworzeniu listy elementw program wsppracuje z bazami danych. Moliwo wykorzystywania elementw tradycyjnych jak rwnie SMD, ktre to mona umieszcza na obu stronach pytki (TOP oraz BOTTOM). Mona stosowa technologi Blind oraz Buried Via. Moliwo automatycznego zalewania okrelonych obszarw miedzi (powierzchnia masy, lub w celu zaoszczdzenia substancji trawicej w czasie produkcji pytki). Schemat moemy rysowa na maksymalnie 99 kartkach o maksymalnych wymiarach 1,6x1,6 m. atwe powielanie elementw poprzez kopiowanie. Kopiowa moemy rwnie cae bloki dowolnych obiektw (elementy, poczenia, magistrale). Automatyczne czenie zasilania poszczeglnych ukadw (GND, VCC) projektant nie musi (ale moe) umieszcza tych elementw na schemacie. Wbudowany kontroler Design Rule Check, czyli modu kontrolujcy pytk pod ktem zwar oraz okrelonych wymiarw punktw lutowniczych i cieek. Wbudowany kontroler Electrical Rule Check, czyli modu kontrolujcy schemat pod ktem logicznym oraz sprawdzajcy konsystencj schematu i pytki. Wraz z edytorem pytek drukowanych jest dostarczany modu autoroutera, ktry wybitnie przyspiesza oraz uatwia proces projektowania. Modu ten jest cisi jedynie z pytki drukowanej, bez uprzedniego rysowania schematu. Moliwo ta jest przydatna w przypadku pytek o bardzo maej liczbie elementw oraz gdy chcemy zaprojektowa pytk korzystajc ze schematu stworzonego w innym programie CAD. Ten drugi przypadek jest moliwy dziki importowi netlist. Jak na razie EAGLE ma moliwo importu netlist w formatach: TANGO, OrCAD, Protel oraz PADS. Pomimo swych ogranicze wersja Light umoliwia otwieranie progle dopracowywany a najnowsza wersja charakteryzuje si nastpujcymi parametrami: Pena integracja z programem gwnym. Autorouter prowadzi cieki zgodnie z reguami ustalonymi w edytorze PCB. W dowolnym stadium projektowania pytki mona przecza pomidzy projektowaniem rcznym a automatycznym. Algorytm Ripup and Retry. Projektowanie nastawione na minimalne koszty gotowej pytki. Jest moliwo zmiany tych ustawie przez uytkownika. Najmniejszy raster, w ktrym prowadzone s cieki wynosi 0,02 mm. Elementy mog by rozmieszczone w dowolnym rastrze. Projektowanie na maksymalnie 16 warstwach, z czego 14 warstw moe by zdeniowane jako warstwy zasilajce. Autorouter uwzgldnia rne (wczeniej zdeniowane) klasy sygnaw, ktre to okrelaj szeroko cieek, oraz minimalne odstpy. Wersja EAGLE Light, ktra jest bohaterem naszego artykuu, ma pewne ograniczenia w stosunku do wersji profesjonalnej: Schemat mona kreli tylko na jednej stronie, ale za to o maksymalnych wymiarach. Pytka drukowana moe si skada maksymalnie z dwch warstw miedzi (TOP, BOTTOM) i nie moe by wiksza ni 80x100 mm. Programu nie wolno uywa w celach komercyjnych. To jedyne ograniczenia, poza nimi mona uywa wszystkich moliwoci wersji Professional. Firma CadSoft nie wprowadza ogranicze co do liczby elementw, przelotek lub pocze. Z wymienionymi ograniczeniami hobbysta musi si pogodzi, ale za to otrzymuje za darmo profesjonalne, potne narzdzie wspomagajce go przy projektowaniu elektroniki.

Rys. 2. Okno Directories

jektw wykonanych w wersji penej profesjonalnej, w ktrych schemat zajmuje wicej ni jedn stron, a pytka skada si z wikszej liczby warstw miedzi. Projekty te moemy przejrze oraz wydrukowa. Moemy rwnie wygenerowa dokumentacj niezbdn do produkcji. Jak ju we wstpie wspomniano wersj EAGLE Light mona cign za darmo, ze strony producenta www.cadsoft.de, publikujemy j take na CDEP5/2006B. Plik instalacyjny nosi nazw eaglewineng4.16.exe i znajduje si w dziale Download/Programms. W dziale downloads mona znale rwnie wiele innych interesujcych nas elementw programu: Programm: najnowsze wersje instalacyjne programu EAGLE, w rnych wersjach jzykowych (wersja angielska oraz niemiecka), oraz pracujce na rnych platformach.

Rys. 3. Okno konfiguracji Backupu

Bibliotheken: biblioteki elementw utworzone przez uytkownikw. ULPs: programy napisane w jzyku uytkownika, uruchamiane bezporednio z edytora schematw, layout edytora lub library edytora. Rozszerzaj moliwoci programu EAGLE. Z dziau download moemy cign rwnie przykadowe projek-

90

Elektronika Praktyczna 5/2006

KURS
si, otwiera w innych programach lub tworzy skrty na desktopie. Za pomoc panelu sterowania moemy przejrze doczone do programu biblioteki, jak rwnie programy uytkownika (*.ulp), oraz skrypty utworzone przez uytkownikw skadajce si z szeregu komend programu EAGLE (*.scr). Moemy rwnie edytowa reguy rzdzce projektem (*.drc), oraz uruchomi procesor CAM, ktry odpowiada za wygenerowanie plikw w formacie Gerber niezbdne do produkcji pytki. W menu Options mamy moliwo dostosowania programu do naszych upodoba. Moliwo zmiany ustawie zostaa wprowadzona w nastpujcych punktach: W tym menu (rys. 2) mamy moliwo zmiany standardowego rozmieszczenia cieek dostpu do plikw uywanych przez program. Wyraenie $EAGLEDIR symbolizuje katalog w ktrym zosta zainstalowany program (w naszym przypadku C:\programy\EAGLE4.16). Przy kadym typie plikw mamy moliwo podania wikszej ni tylko jedna liczby cieek. Poszczeglne cieki naley rozdzieli rednikiem. Moliwo ta jest przydatna, gdy chcemy przechowywa biblioteki w rnych katalogach w celu oddzielenia bibliotek stworzonych przez nas od bibliotek standardowo dostarczonych z programem. cieki dostpu mona wprowadza wpisujc pen jej nazw z klawiatury lub wskazujc wybran ciek po wczeniejszym wciniciu przycisku Browse. EAGLE ma moliwo automatycznego zapisu kopi zapasowych. Dotyczy to schematu, pytek oraz bibliotek. Kopie te s zapisywane z rozszerzeniami *.s#x, *.b#x oraz *.l#x, gdzie x jest cyfr z zakresu 09 (przykadowo sample.s#3 lub sample.b#2). Plik z rozszerzeniem, w ktrym x jest rwny 1 jest najmodsz kopi zapasow. Uytkownik ma moliwo ustawienia maksymalnej liczby kopii (standardowo 9) oraz czstotliwoci, z jak kopie s zapisywane (standardowo 5 minut, rys. 3). Jeeli chcemy odtworzy ktr z kopii, to musimy zmieni rozszerzenie pliku (z *.s#1 zmieniamy na *.sch).

Rys. 4. Okno konfiguracji interfejsu uytkownika

ty oraz dokumentacj udostpnion przez uytkownikw. Po cigniciu interesujcej nas wersji (w naszym przypadku wersja anglojzyczna pracujc pod systemem Windows) moemy przystpi do instalacji, ktra to przebiega intuicyjnie i w miar standardowo. Przy pierwszym uruchomieniu programu zostaniemy zapytani o licencj. Musimy wtedy przycisn guzik Run as Freeware. Nastpnie zostaniemy zapytani czy chcemy otworzy przykadowy projekt, a poniewa chcemy otworzy tylko okno panelu sterowania zaznaczamy No. Jedynym uruchomionym teraz programem pakietu EAGLE jest panel sterowania (rys. 1). Jest on menaderem plikw uywanych przez program. Lewa cz panelu ma struktur drzewka katalogw i plikw, stosowan standardowo w windowsowych aplikacjach do zarzdzania plikami. Po wskazaniu dowolnego elementu z lewego okna, po prawej stronie zostaj wywietlone dalsze informacje dotyczce obiektu. Przy kadym elemencie mamy rwnie moliwo kliknicia prawym klawiszem, otwiera si wtedy menu kontekstowe, dziki ktremu moemy, w zalenoci od obiektu, przeprowadza rne dziaania (zmiana nazwy, kopiowanie, drukowanie itp.). Panel sterowania wykorzystuje technik Drag & Drop, dziki czemu mona w atwy sposb poszczeglne pliki kopiowa, przeno-

Directories

Backup

Rys. 5. Okno menedera podczas zakadania nowego projektu

Ustawienia interfejsu uytkownika pozwalaj na dostosowanie wygldu okien programu do naszych upodoba. W polu Controls (rys. 4) moemy wczy lub wyczy poszczeglne paski narzdziowe. Mona sobie w ten sposb powikszy powierzchni przeznaczon do krelenia. Niektre sterowniki drukarek maj problem z czcionk uywan przez EAGLE. Teksty s wtedy znieksztacone, lub brakuje ich cakiem na wydruku. W takim przypadku naley zaznaczy pole Always Vector font. Kontrolka ta daje nam gwarancj e teksty przedstawione na ekranie bd wyglday identycznie rwnie na wydruku. Kontrolka Limit zoom factor ogranicza stopie maksymalnego powikszenia. Moliwo ta przyda si uytkownikom posiadajcym starsze karty graczne, ktre przy okrelonym powikszeniu maj problemy z poprawnym wywietlaniem graki. Trjprzyciskowa mysz z kkiem (najlepiej optyczn) bardzo uatwia obsug programu. Za pomoc rodkowego klawisza myszy moemy zapa, po czym przesun wycinek pytki lub schematu, ktry jest aktualnie widoczny na monitorze. Tego typu przemieszczanie si po pytce, schemacie lub bibliotece bardzo przypiesza prac z programem. Przy pomocy kka mona zmienia aktualne powikszenie (zoom) Wraliwo oraz kierunek zmian moemy zmieni w okienku Mouse Wheel Zoom. Warto mniejsza od jeden powoduje, e krcc kkiem w kierunku monitora widok zostaje pomniejszony. Natomiast warto wiksza od jeden, przeciwnie powiksza widok. Warto t najlepiej ustawi w przedziale 1,3 do 1,6. Wstawienie zera powoduje wyczenie tej funkcji, i krcc kkiem moemy przesuwa widok w kierunku gra d. Mona take zmieni kolor ta na ktrym krelimy oraz wielko kursora (krzya). Zmiany te wprowadzamy osobno dla edytora schematw oraz edytora PCB. Dwa ostatnie przeczniki kontroluj teksty pomocy wywietlane na bieco przez program. Buble Help s to chmurki wywietlajce si po najechaniu kursorem na dowoln ikon (jeszcze przed przyciniciem klawisza myszy). User guidance s to teksty wywietlane w linijce statusu informujce uytkownika o tym, czego oczekuje pro-

User interface

Elektronika Praktyczna 5/2006

91

KURS
dobna jak przy tworzeniu nowego podkatalogu, jednake w podmenu wybieramy opcj Schematic (rys. 6). Jeeli kto nie lubi menu kontekstowego pojawiajcego si po przyciniciu prawego klawisza myszy, wszystkie wymienione operacje moe wykona klikajc na File w menu gwnym panelu sterowania. Utworzenie nowego schematu powoduje otwarcie edytora wraz z nowym (nie zapisanym jeszcze schematem). Nasz schemat naley nastpnie Rys. 6. Okno menedera podczas jako nazwa, poniewa na razie zakadania nowego schematu ma standardow nazw untitled.sch. gram w nastpnej kolejnoci. Jeeli W tym celu wybieramy z menu File uytkownikowi teksty te przeszka- opcj Save as i zapisujemy nasz schemat jako sterownik.sch (rozszerzedzaj, to moe je wyczy. nie *.sch moemy pomin jest ono dodawane automatycznie). Od tego Nowy projekt Po niezbdnych wiadomociach momentu plik ze schematem jest wiwstpnych zaoymy nowy projekt. doczny rwnie w panelu sterowania. W tym celu klikamy prawym klawiWygld okna edytora schematw (Schematic Editor) przedstawiono na szem myszy na katalog Project w parys. 7. W linii tytuowej jest wywienelu sterowania (rys. 5), po czym wybieramy opcj New Project. Nastp- tlana nazwa aktualnie edytowanego nie musimy nada nazw naszemu schematu. Poniej znajduje si listwa menu gwnego, jeszcze niej mamy nowemu projektowi, niech to bdzie na przykad sterownik. Po tych kilku ActionToolbar, na ktry zostay wykrokach EAGLE utworzy nowy pro- prowadzone polecenia czsto uywajekt w podkatalogu o nazwie sterowne, a normalnie znajdujce si w linik. Wszystkie pliki dotyczce naszego stwie menu. Nastpny w kolejnoci nowego projektu powinny by zapisy- jest ParametrToolbar, ktrego wygld wane w tym katalogu. W katalogu tym zmienia si w zalenoci od wykonymoemy zaoy podkatalogi, dokonu- wanego w danej chwili rozkazu. Pojemy tego klikajc prawym klawiszem niej po lewej stronie mamy okienmyszy na nazwie katalogu, po czym ko ze wsprzdnymi bezwzgldnymi wybieramy New oraz Folder (rys. 6). oraz aktualnie ustawionym rastrem. Po prawej umieszczone s wsprzdPrzykadowo, mona wszystkie pliki z dokumentacj w formacie PDF trzyne wzgldne, wywietlane w kartema w jednym katalogu o nazwie pdf. zjaskim oraz biegunowym ukadzie Gdy mamy ju utworzony nowy wsprzdnych. Poniej po lewej znajprojekt, najwysza pora na utworze- duje si CommandsToolbar. Na pasku nie (w projekcie) nowego schematu. tym znajduj si wszystkie niezbdne Kolejno dziaa przy tym, jest po- nam przy edycji schematu narzdzia. Wszystkie elementy edytora schematw moemy ukry odznaczajc odpowiednie pola w menu Options, UserInterface w panelu sterowania. Jeeli zaznaczylimy pole Command texts to po prawej stronie edytora schematw mamy jeszcze jedn listw narzdziow, znan jeszcze z wersji DOSowej programu EAGLE. Na licie tej znajduj si wszystkie rozkazy z listwy CommandsToolbar, S one jednake Rys. 7. Widok okna edytora schematw przedstawione nie jako ikonki lecz jako tekst. Jeeli komu nie odpowiada rozmieszczenie poszczeglny paskw narzdziowych, to mona je rozmieci wedug wasnych upodoba chwytajc lewym klawiszem myszy za zaznaczone kropkami pole po lewej (lub grnej) stronie paska i przesuwajc go na inne miejsce. Pasek CommandsTollbar jest najczciej uywanym paskiem w czasie edycji schematu. Z tego powodu zaznajommy Czytelnikw z dziaaniem poszczeglnych narzdzi znajdujcych si na tyme pasku: INFO Podaje rozmaite informacje na temat zaznaczonego obiektu. SHOW Podwietla zaznaczony element. Funkcja ta jest przydatna, gdy chcemy przeledzi przebieg okrelonego sygnau, lub znale wszystkie elementy logiczne znajdujce si w jednej obudowie (np. 7400 zawiera cztery bramki NAND plus zasilanie, zaznaczajc jedn bramk podwietlone zostaj wszystkie elementy nalece do danego ukadu) DISPLAY Za pomoc tej komendy moemy wcza lub wycza wywietlanie poszczeglnych warstw (Layers). Niektre paszczyzny mog nam niepotrzebnie komplikowa widok, dlatego warto je wyczy. Funkcji tej moemy rwnie uy do ukrycia niektrych elementw na wydruku. Gdy musimy wykona dokumentacj w rnych jzykach (polskim i angielskim) to komentarze w jzyku polskim umieszczamy na paszczynie komentarze_POLSKI a w jzyku angielskim na paszczynie komentarze_ANGIELSKI , przy wydruku wyczamy raz jedn paszczyzn a przy drugim wydruku wyczamy drug paszczyzn. MARK Polecenie to pozwala nam na okrelenie nowego punktu zerowego dla wsprzdnych wzgldnych, pole z tymi wsprzdnymi wywietla si obok pola ze wsprzdnymi bezwzgldnymi. Funkcja ta jest nam pomocna, gdy chcemy zmierzy okrelony element. MOVE rozkaz pozwalajcy na przenoszenie dowolnych

92

Elektronika Praktyczna 5/2006

KURS
obiektw (przy pomocy lewego klawisza myszy), lub grupy obiektw (prawym klawiszem myszy). Jeeli w czasie przenoszenia klikniemy prawym klawiszem to przenoszony obiekt zostanie obrcony o 90 stopni w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wskazwek zegara. COPY kopiowanie obiektw. M I R R O R p o w o d u j e l ustrzane odbicie wskazanych obiektw. R O TAT E p o w o d u j e o b rt wskazanego obiektu o 90 stopni. Czciej jest wykorzystywane obracanie elementw w czasie przenoszenia komend MOVE. GROUP suy do grupowania obiektw, ktre mona pniej przenosi, obraca, zmienia niektre parametry, lub uywajc komend CUT oraz PASTE kopiowa na biecej stronie lub do innego schematu (projektu). Obiekty mona grupowa dwiema metodami. Pierwsza przy pomocy prostokta: po przyciniciu ikony GROUP naley klikn lewym klawiszem myszy na schemacie i trzymajc go wcinitego zaznaczamy interesujce nas obiekty. Drugi sposb grupuje elementy za pomoc poligonu, klikniciami lewego klawisza okramy interesujcy nas obszar poligon zamykamy prawym klikniciem myszy. CHANGE przy pomocy tej komendy moemy zmieni ustawienia poszczeglnych obiektw, na przykad moemy zmieni wielko lub tre tekstu, zmieni obudow elementu (z SMD na przewlekan), moemy rwnie przenie elementy na inn paszczyzn. CUT kopiuje zgrupowane elementy do bufora. PASTE pozwala na wklejenie do schematu elementw wczeniej skopiowanych poleceniem CUT. Zawarto bufora nie jest kasowana, dlatego elementy raz skopiowane mona wkleja wielokrotnie. DELETE usuwa wskazane elementy. Grupy elementw usuwamy prawym klawiszem myszy. ADD dodanie do schematu elementw z bibliotek. PINSWAP przy niektrych typach wielowejciowych bramek logicznych poszczeglne wejcia maj identyczne waciwoci, dlatego mona zamienia je miejscami. Funkcja to jest pomocna przy pniejszym projektowaniu pytki, umoliwiajc zoptymalizowanie pooenia cieek. GATESWAP funkcja podobna do poprzednio opisanej, z tym e moemy zamienia miejscami poszczeglne bramki znajdujce si w strukturze danego ukadu scalonego. NAME nadawanie nazw elementom, poczeniom lub magistralom. VALUE pozwala na zmian wartoci wskazanych elementw. SMASH nazwa, oraz warto jest automatycznie umieszczona przy elemencie, jeeli teksty te przeszkadzaj lub przysaniaj nam inne elementy schematu, moemy uywajc tej instrukcji oderwa je od elementu, po czym przesun, pomniejszy (powikszy) lub skasowa. MITTER pozwala na zaostrzenie lub zagodzenie wskazanego zagicia. SPLIT instrukcji uywamy w celu wprowadzenia dodatkowego zagicia na narysowanej ju linii, poczeniu lub magistrali. INVOKE Niektre ukady posiadaj w jednej obudowie kilka osobnych elementw (przykadowo 7400, cztery bramki NAND A, B, C, D oraz zasilanie). Elementy te s traktowane na schemacie jako osobne obiekty. Jeeli mamy ju na schemacie jak bramk to po klikniciu na ni pojawia si okienko, w ktrym s wyrnione wszystkie elementy znajdujce si w danej obudowie, mona je wtedy atwo doda do schematu. WIRE polecenie suce do rysowania linii, nie tworzy pocze elektrycznych pomidzy elementami! Jeeli chcemy dane elementy poczy elektrycznie to musimy uy polecenia NET. TEXT wprowadzanie tekstw do schematu. Teksty mona umieszcza pionowo lub poziomo, oraz na rnych paszczyznach. Do wyboru mamy trzy czcionki, jeeli teksty s nie widoczne na wydruku, to naley zmieni czcionk na Vector font. CIRCLE rysowanie okrgw. Jeeli grubo linii jest rwna zero to okrg zostaje wypeniony (koo). ARC krelenie ukw. RECT rysowanie prostoktw. POLYGON polecenie suy do rysowania wieloktw, polygon zamykamy dwukrotnym klikniciem lewego klawisza myszy. BUS Krelenie magistral. Magistrale s jedynie elementem rysunku a nie poczeniem elektrycznym. Poczenia elektryczne s realizowane przy pomocy komendy NET. Z magistrali mona wyprowadza poszczeglne poczenia. NET przy pomocy rej komendy moemy rysowa poczenia elektryczne pomidzy poszczeglnymi elementami. JUNCTION wzy pomidzy krzyujcymi si poczeniami. W czasie krelenia EAGLE wstawia je automatycznie. Komendy tej mona uy, gdy chcemy poczy istniejce ju sygnay. LABEL pozwala na umieszczeniu tekstu z nazw magistrali lub poczenia. ERC przeprowadza test elektryczny schematu. Wykrywa nie podczone wejcia, sygnay, na ktrych znajduje si wicej ni tylko jedno wyjcie lub same wejcia, sprawdza czy wszystkie ukady maja zasilanie itp. Sprawdza rwnie konsystencj pomidzy schematem, a pytk. Henryk Wieczorek

Elektronika Praktyczna 5/2006

93

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 2

W dzisiejszym odcinku naszego kursu bdziemy kontynuowa prezentacj moliwoci edytora schematw. Do naszego projektu dodamy nowe elementy pobrane z bibliotek, poznamy zasady rysowania pocze (sygnaw) oraz magistral. Poruszymy temat przenoszenia danych pomidzy edytorem a innymi programami zewntrznymi. Na zakoczenie, uywajc funkcji ERC, przetestujemy narysowany schemat pod ktem poprawnoci elektrycznej.
W przypadku edycji nowego schematu, jedn z pierwszych czynnoci jest ustawienie rastra, w ktrym bdziemy kreli. Generalnie wszystkie symbole w bibliotekach maj piny rozmieszczone w odstpach 0,1 cala, czyli 100 milsw lub 2,54 mm. Poniewa schemat w gwnej mierze skada si z tych wanie elementw, aby umoliwi pewne poczenie wszystkich pinw, raster na schemacie powinien by rwnie rwny 0,1 cala. Zmian w ustawieniach rastra moemy dokona po wydaniu komendy GRID, ktr symbolizuje ikonka na pasku ParameterToolbar. W grnej czci okienka ustawie GRID (rys. 8) moemy wczy lub wyczy wywietlanie

Rys. 8.

Uwaga! W maksymalnym powikszeniu wywietlania nie wolno kreli schematu, gdy Piny ktre na ekranie lub na wydruku bd wyglda jako podczone, w rzeczywistoci podczone nie bd.

siatki (Display On/Off), oraz wybra czy siatka bdzie symbolizowana przez punkty (Dots) czy te przez kratk (Lines). Nastpnie ustawiamy raster na 100 milsw, jeeli chcemy operowa innymi jednostkami ni mils moemy je przeczy na cale, milimetry lub mikrometry. Wsprzdne wzgldne oraz bezwzgldne wywietlane w edytorze schematw bd przedstawiane w ustawionej aktualnie jednostce. Przyciskiem Fines moemy wczy najwiksz dokadno (0,1 mikrometra). Rozdzielczoci tej moemy uy tylko wtedy, gdy chcemy z du dokadnoci zmierzy jaki obiekt. W maksymalnej rozdzielczoci nie wolno nam kreli, gdy piny ktre na ekranie lub na wydruku bd wyglda jako podczone, w rzeczywistoci podczone nie bd. W polu Multiple moemy zmieni gsto siatki wywietlanej na ekranie. Przykadowe ustawienie tej wartoci na 2, powoduje e tylko co drugi punkt lub linia rastra bdzie widoczna. Przycisk Default powoduje ustawienie wartoci standartowych, ustalonych przez producenta. Nastpny przycisk Last ustawia wartoci ktrych uywalimy poprzednio. W czasie rysowania, gdy poczenia rozmieszczamy w rastrze 100 milsw, a inne elementy (przy-

Rys. 9.

kadowo teksty) chcemy umieszcza co 25 milsa, jest przydatna szybka zmiana rastra. W polu Alt mamy moliwo zdeniowania drugiego, alternatywnego rastra. Jest on aktywny, gdy w czasie rysowania wciniemy klawisz ALT. Dobrym zwyczajem jest uywanie rastra bdcego rastrem bazowym (100 mils) podzielonym lub pomnoonym przez wielokrotno dwjki. Czyli: 3,125 6,25 12,5 25 50 100 200 mils.

Rys. 10.

92

Elektronika Praktyczna 6/2006

KURS
Najwysza pora doczy do naszego schematu nowe elementy, ktre pobierzemy z bibliotek. Polecenie ADD uruchamia okienko, w ktrym wyszczeglnione s wszystkie doczone aktualnie do projektu biblioteki (rys. 9). Jeeli okienko jest puste, oznacza to, e nie mamy jeszcze adnych bibliotek aktywnych i musimy je najpierw doda. Moemy to zrobi w panelu sterowania klikajc prawym przyciskiem myszy na katalog Libraries, po czym zaznaczamy Use all (rys. 10). W ten sposb doczamy wszystkie dostpne nam biblioteki. O tym czy dana biblioteka jest aktualnie aktywna informuje nas zielony punkt znajdujcy si po prawej stronie jej nazwy. Biblioteki moemy rwnie docza pojedynczo klikajc na poszczeglne pliki lub w edytorze schematw klikajc w menu Library na komend USE, nastpnie naley wskaza interesujcy nas plik. Pierwszym elementem, ktry pobierzemy z biblioteki bdzie ramka otaczajca nasz schemat. Ramki (i nie tylko) znajduj si w bibliotece frames, po dwukrotnym klikniciu na element DINA3_L przechodzimy do schematu, a element jest przyklejony do kursora myszy. Jeeli klikniemy teraz rodkowym klawiszem myszy, to ramka zostanie obrcona o 90 stopni. Umiemy j tak, aby lewy dolny rg ramki znajdowa si na krzyu symbolizujcym punkt 0,0. Klikajc lewym klawiszem kadziemy j na schemacie. Do kursora jest teraz przyklejona nastpna, druga ju ramka. Moemy j pooy lub wrci do okienka ADD wciskajc klawisz Esc. Jeeli jednak nie chcemy pobiera adnego innego elementu, to przyciskamy ikonk STOP . W opisany powyej sposb moemy pobra dowolny element z dowolnej biblioteki. Tworzeniu wasnych bibliotek powicimy jedn z pniejszych czci cyklu. W dolnej czci okienka ADD znajduje si linijka pomagajca w szukaniu potrzebnych nam elementw. W okienku tym moemy uywa znakw specjalnych: znak * oznacza cig dowolnych liter, natomiast ? jedn dowoln liter. Jeeli w czasie szukania chcemy uy kilku okrele jednoczenie, to musimy oddzieli je spacj. Jeeli zaznaczylimy okienko Description,

Rys. 11.

Rys. 13.

Przed opisem pobierania elementw z bibliotek, warto napisa jeszcze par sw na temat obsugi programu. Wewntrznie EAGLE jest tak skonstruowany, e przyjmuje polecenia tylko w postaci tekstowej. Niech si jednak czytelnik nie boi, e bdzie musia kad komend wpisywa z klawiatury. Interfejs uytkownika pozwala bowiem na wprowadzanie rozkazw przy pomocy ikon z paskw narzdziowych. Polecenia moemy wydawa przy pomocy klawiszy funkcyjnych, ktre s dowolnie kongurowane przez uytkownika. Moemy take uy menu gwnego, w ktrym s wyszczeglnione wszystkie polecenia EAGLEa. Moliwo wprowadzania polece w postaci tekstowej ma szereg zalet, midzy innymi mona pisa skrypty, bdce zwykymi plikami tekstowymi skadajcymi si z pojedynczych instrukcji programu. Do uruchamiania skryptw suy polecenie SCRIPT lub ikonka . Standardowo doczono do programu par mniej lub bardziej przydatnych skryptw. Wiksza ich ilo jest dostpna na internetowej stronie producenta w dziale Download/Miscellaneous.

Rys. 12.

to wprowadzony cig poszukiwany jest rwnie w opisie elementw. Zaznaczajc okienko Smds szukamy rwnie wrd elementw przystosowanych do montau powierzchniowego SMD. Dodajmy teraz do schematu kilka bramek AND z biblioteki 74xxeu. Jak widzimy, w bibliotece tej zdeniowane s elementy wykonane w rnych technologiach oraz rnych obudowach. Pobierzmy 74HCT00D w obudowie SO14 i pomy trzy bramki na schemacie. Powikszmy teraz widok, aby nasze bramki zajmoway cay ekran. W tym celu wystarczy pokrci kkiem myszy, lub gdy nasza mysz kka nie ma, uyjemy ikonek z ActionToolbar. Ikonki te maj nastpujce znaczenie: Fit Ustawia tak powikszenie, aby byy widoczne wszystkie elementy umieszczone na schemacie (klawiszem skrtu, standardowo przyporzdkowanym tej funkcji jest ALT+F5). Zoom In Powiksza widok (F3) Zoom Out Zmniejsza widok (F4) Redraw Odwiea ekran (F2) Select Umoliwia powikszenie interesujcego nas obszaru (brak klawisza funkcyjnego) Obok pola sucego do zmiany widoku umieszczone s jeszcze dwie inne ikonki. Pierwsza z nich UNDO pozwala na cofnicie ostatnio wykonanych komend, natomiast druga REDO przeciwnie ponawia cofnit ostatnio komend. Dziki tym dwm rozkazom moemy bezkarnie eksperymentowa z projektem, jeeli co nie wyjdzie, moemy si wycofa. Niektre parametry kadego wstawionego elementu moemy w pewnych granicach zmienia. Przyka-

Elektronika Praktyczna 6/2006

93

KURS
emy zmieni te parametry. Uywamy w tym celu rwnie komendy CHANGE, po czym klikamy na Package lub Technology. Po wskazaniu interesujcego nas elementu pojawia si okienko ze wszystkimi moliwymi obudowami lub technologiami danego obiektu. W okienku tym moemy przejrze dostpne moliwoci, po czym wybra t, ktra nas interesuje. Na schemacie mamy teraz umieszczone trzy bramki. Aby doda kolejn nalec do danej obudowy, uyjemy polecenia INVOKE. Po klikniciu odpowiedniej ikony na pasku komend, klikamy na wybran bramk, pojawia si wtedy okienko, w ktrym wyszczeglnione s wszystkie elementy (rys. 12) znajdujce si w danej obudowie. Wybieramy interesujcy nas i dodajemy go do schematu, dodamy rwnie element symbolizujcy zasilanie (PWRN). Uywajc instrukcji ADD dodajmy do naszego projektu jeszcze symbole GND oraz VCC, obydwa znajdziemy w bibliotece Supply1.lbr. Po rozmieszczeniu potrzebnych nam elementw moemy przystpi do rysowania magistral oraz pocze elektrycznych. Poczenia pomidzy poszczeglnymi pinami tworzymy przy pomocy polecenia NET. Piny znajduj si na warstwie 93 i normalnie nie s widoczne. Aby je zobaczy naley t paszczyzn aktywowa poleceniem DISPLAY. Po wydaniu polecenia pojawia si okienko (rys. 13), w ktrym mona wczy lub wyczy wywietlanie danej warstwy, moemy rwnie zmienia ustawienia istniejcych lub deniowa nowe warstwy. Narysujmy par pocze. W tym celu klikamy na ikonk NET. W grnej czci okna linijka ParameterToolbar rozszerza si o dodatkowe elementy, dziki ktrym moemy zmienia styl w jakim bdziemy kreli. Gdy w czasie rysowania klikamy prawym klawiszem myszy zmienia si kt pod ktrym poczenie jest zaginane. W okienku Style moemy zmieni wygld linii ktr krelimy (linia ciga, linia kreskowana oraz kreskowanokropkowana). Grubo linii jest standardowo ustawiona na 6 milsw. Jeeli chcemy jakie poczenia szczeglnie wyrni (zasilanie, wysokie napicie lub prd), to moemy je pogrubi uywajc polecenia CHANGE/WIDTH. Wybieramy interesujc nas grubo i klikamy na okrelone poczenie. Kade poczenie moemy przyporzdkowa do okrelonej klasy. W ten sposb mona zdeniowa rne odstpy oraz rne szerokoci minimalne cieek, ktre bd poprowadzone na pytce. Przykadowo cieki, na ktrych wystpuje napicie 230 V potrzebuj wikszych odstpw ni cieki z napiciem 5 V, tak samo poczenia, w ktrych przepywaj due prdy musz by grubsze od cieek sygnaowych. Standardowo zdeniowana jest tylko jedna klasa: Default. Aby doczy nowe, naley uy polecenia CLASS. Poniewa dla komendy tej nie przewidziano osobnej ikonki, naley wpisa j z klawiatury. W nowo otwartym okienku (rys. 14) kadej deniowanej klasie nadajemy nazw, podajemy minimaln szeroko cieki (Width), minimalne odstpy (Clearance) oraz minimalne rednice przelotek i pl lutowniczych wierconych na ciece (Drill). Jeeli nie podamy jednostki to wartoci s podawane w milsach, aby wyrazi je w milimetrach dopisujemy mm. W czasie rysowania, poczenia otrzymuj automatycznie kolejne nazwy. Aby je zmieni uywamy polecania NAME i klikamy na wybrane poczenie. Sygnay o tej samej nazwie s ze sob poczone elektrycznie. Dziki temu, aby poczy poszczeglne piny nie trzeba (ale mona) cign na schemacie dugiego poczenia, wystarczy od kadego pinu pocign tylko krtki odcinek i nada mu nazw sygnau, do ktrego chcemy go podczy. Poleceniem LABEL dodajemy nazwy poszczeglnych pocze do schematu. Teksty te mona umieci na dowolnej paszczynie, mona zmieni ich wielko, czcionk oraz pooenie wzgldem punktu bazowego. Parametr Ratio okrela grubo pisaka i jest wyraony w procentach cakowitej wysokoci tekstu. Zakoczenia sygnaw musz lee dokadnie na pinie, jeeli nie tramy w pin, to wyprowadzenia nie bd podczone, mimo e na schemacie bdzie wygldao e s. Jeeli po wydaniu polecenia SHOW klikniemy na ktry z sygnaw na schemacie, to zostanie on wraz z podczonymi do niego pinami podwietlony. Moemy w ten sposb skontrolowa poprawno pocze. in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

Rys. 14.

dowo EAGLE nadaje automatycznie kademu nowo dodanemu elementowi nazw. eby j zmieni klikamy na ikonk NAME, po czym klikamy na element, ktrego nazw chcemy zmieni. Jeeli element (krzy w obrbie elementu symbolizujcy jego rodek) nie zostanie dokadnie wskazany, to kursor zmieni wygld na krzyyk z czterema wskazwkami i prawym klawiszem myszy moemy przecza obiekty, a podwietlony zostanie ten, ktry chcemy wybra. Po wskazaniu elementu wywietli si okienko, w ktrym moemy wpisa now nazw. Jeeli nazwa ktr wpisalimy, jest ju uyta w projekcie, zostanie wywietlona informacja o bdzie i pozostanie ona bez zmian. W podobny sposb moemy zmieni warto okrelonego elementu. Uywamy w tym celu polecenia VALUE. Jeeli nazwy lub wartoci przysaniaj nam inne elementy schematu, to moemy je przesun lub zmieni ich wielko. Najpierw musimy uy polecenia SMASH i klikn na wybrany element, nazwa i warto zostaje oderwana od elementu. Jeeli w czasie klikania mamy wcinity Shift, to komenda ta przykleja te teksty z powrotem do elementu. W celu zmiany wielkoci tekstu, klikamy na ikonk CHANGE, po czym wybieramy opcj SIZE, W nastpnym kroku wskazujemy wielko, ktra nam odpowiada (rys. 11), jest ona podana w jednostkach, ktre podalimy przy ustawieniach rastra GRID. Jeeli chcemy poda inn, niewystpujc w podmenu wielko, wskazujemy najpierw dowoln ze wskazanych wartoci, a nastpnie wpisujemy warto z klawiatury (jako przecinek dziesitny wstawiamy kropk). Niektre elementy znajdujce si w bibliotekach s zdeniowane w rnych technologiach produkcji oraz rnych obudowach. W dowolnym momencie projektowania mo-

94

Elektronika Praktyczna 6/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 3

W dzisiejszym odcinku naszego kursu bdziemy kontynuowa prezentacj moliwoci edytora schematw. Do naszego projektu dodamy nowe elementy pobrane z bibliotek, poznamy zasady rysowania pocze (sygnaw) oraz magistral. Poruszymy temat przenoszenia danych pomidzy edytorem, a innymi programami zewntrznymi. Na zakoczenie, uywajc funkcji ERC, przetestujemy narysowany schemat pod ktem poprawnoci elektrycznej.
Jeeli sygnay si rozchodz, to program wstawia automatycznie wzy. Funkcj t mona wyczy w menu Options/Set/Misc/Auto set junktions. Krzyujce si sygnay moemy czy rcznie stosujc komend JUNCTION. Po pooeniu wza program poprosi nas o wskazanie wsplnej nazwy dla poczonych sygnaw (rys. 15). Rysujc poczenia zawsze uywamy polecenia NET, nie wolno do tego celu stosowa komendy WIRE, gdy nie tworzy ona pocze elektrycznych, a jedynie obiekty graczne. W czasie kopiowania sygnaw poleceniem COPY trzeba zachowa ostrono, gdy nowy sygna posiada nazw jego oryginau i w ten sposb powsta mog niezamierzone przez nas poczenia. Aby wywietli wicej informacji na temat poczenia lub dowolnego innego elementu uyjemy polecenia INFO. Instrukcja ta, po klikniciu interesujcego nas sygnau lub elementu, wywietli okienko zawierajce wicej informacji na temat wskazanego przez nas obiektu.

Rys. 15.

Jeeli musimy poprowadzi wiksz liczb podobnych sygnaw, to warto w tym celu uy magistrali. Rysujemy j poleceniem BUS. Magistrali nadajemy nazw zgodn z nazw sygnaw, ktre s przez ni przenoszone. Przykadowo 16bitowa magistrala adresowa plus osiem bitw danych, plus sygnay sterujce ma nastpujc posta: A[0..15],D[0..7],/ RD,/WR,/PSEN. Aby wyprowadzi wymienione sygnay naley wyda polecenia NET, po czym w wybranym miejscu magistrali klikn lewym klawiszem myszy. Nastpnie otwiera si menu, z ktrego wybieramy potrzebny nam sygna (rys. 16). Gdy mamy ju podczonych kilka bramek, moemy zbada dziaanie polecenia PINSWAP oraz GATESWAP. W przypadku pierwszego polecenia klikamy kolejno na wejcia nalece do jednej bramki. Moemy zauway, e sygnay zostay zamienione miejscami. W przypadku polecenia GETSWAP klikamy kolejno na dwie bramki znajdujce si we wsplnej obudowie. Bramki te zamieniaj si miejscami. O poleceniach tych warto pamita w czasie pniejszego projektowania pytki, gdy pomog nam w optymalnym pooeniu cieek na pytce. Utwrzmy teraz now warstw, na ktrej moemy umieci dowolne obiekty graczne lub teksty.

Rys. 16.

W tym celu uyjemy polecenia DISPLAY. Po klikniciu ikonki symbolizujcej to polecenie, otwiera si okienko, w ktrym s wyszczeglnione wszystkie dostpne paszczyzny, na ktrych moemy kreli. Jeeli znajdujcy si po lewej stronie numer jest zaciemniony, oznacza to, e dana paszczyzna jest na schemacie widoczna. Jeeli klikniemy na przycisk All, zostan wywietlone wszystkie paszczyzny, analogicznie klikajc na None wszystkie zostan wyczone. Klikajc na numer znajdujcy si po lewej stronie nazwy paszczyzny moemy j wczy lub wyczy, gdy klikniemy dwukrotnie

94

Elektronika Praktyczna 7/2006

KURS
strony producenta (www.cadsoft.de) specjalny skrypt ktry wykona to zadanie za nas. Skrypt ten nosi nazw newcolors.scr i znajduje si w podkatalogu Download/Miscellaneous. Skrypty uruchamiamy poleceniem SCRIPT , po czym w uruchomionym okienku wskazujemy interesujcy nas plik. Po wykonaniu naszego skryptu paleta kolorw wzbogacia si o nowe, zdeniowane w pliku newcolors.scr barwy. Ustawienia te s zapamitane przez program, tak wic wystarczy nasz skrypt uruchomi tylko raz dla kadego koloru ta. Po prawej stronie ikonki SCRIP znajduje si ikonka ULP , ktra suy do uruchamiania programw napisanych w jzyku uytkownika (UserLanguagePrograms). Programy te maj skadni podobn do skadni jzyka C i umoliwiaj dostp do wszystkich danych wewntrznych programu oraz plikw zewntrznych. Dziki nim EAGLE moe dowolne dane wymienia z otoczeniem (importowa lub exportowa). Mona rwnie manipulowa danymi w programie. Jeeli kto ma ochot na samodzielne pisanie ULPw, powinien zajrze do pomocy, gdzie jzyk ten jest opisany dokadnie. My zajmiemy si tylko kilkoma gotowymi programami doczonymi standardowo do pakietu. Warto rwnie poszpera na stronie producenta www.cadsoft.de, gdzie w dziale Downloads/ulps znajdziemy mnstwo przydatnych w rnych sytuacjach ULPw. Po wydaniu polecenia ULP otwiera si okienko, z ktrego naley wybra interesujcy nas plik. Czasami elementy z kolejnymi nazwami s porozrzucane na caej stronie schematu. Zacznijmy od ponumerowania ich w kolejnoci uatwiajcej nam pniejsze ich odnalezienie na wydruku. Program zmieniajcy automatycznie numery elementw nosi nazw renumbersch.ulp. Po jego zaznaczeniu i klikniciu OK ukazuje nam si okno (rys. 18), w ktrym moemy ustali, w ktrym kierunku ma wzrasta numeracja kolejnych elementw. Przy standardowych ustawieniach numeracja zaczyna si od grnego lewego rogu, poda w prawo, po czym w d i koczy si w prawym dolnym rogu. Po klikniciu OK program ponumeruje kolejne elementy. Czasami pracujemy ze schematem, na ktrym elementy s umieszczone w nieznanym nam, zbyt dokadnym rastrze. Poczenie w takim przypadku sygnau z pinem moe okaza si niemoliwe. Aby poprzesuwa elementy do podanego przez nas rastra uyjemy programiku snapongridsch.ulp. W nowo otwartym okienku podajemy raster (100 lub 50 mils) po czym klikamy OK. Elementy zostaj poprzesuwane wraz z podczonymi do nich sygnaami, ktre to musimy uporzdkowa rcznie lub pocign na nowo. Jeeli musimy wykona dokumentacj projektu w programie AutoCAD, moemy wyeksportowa dane do pliku w formacie *.dxf, ktry mona otworzy pniej w wikszoci mechanicznych programw CAD. Programik umoliwiajcy nam to nosi nazw dxf.ulp. Po jego uruchomieniu, w nowo powstaym okienku moemy zmieni pooenie oraz nazw pliku wynikowego, jak rwnie takie parametry jak wypenianie obszarw zamknitych lub uwzgldnienie gruboci linii. Po klikniciu OK zostanie utworzony potrzebny nam plik dxf. Do schematu moemy doda obiekt graczny w postaci bitmapy. Przykadowo moe to by nasze zdjcie lub logo rmy. Bitmapa moe mie maksymalnie 256 kolorw, ktre s nastpnie redukowane do 32. Czasami naley j wczeniej przerobi w dowolnym programie gracznym. Po uruchomieniu programiku importbmp. ulp musimy najpierw wskaza bitmap, ktr chcemy doczy do schematu, nastpnie zostaje otwarte okno, w ktrym musimy wskaza kolory ktre chcemy uy. Najlepiej zrobi to automatycznie klikajc na scan used colors, po czym w kolejnym okienku klikn na OK. Nastpnie moemy nasz obrazek przeskalowa, podejrze, zmieni uyte kolory lub zmieni numer warstwy, od ktrej zostanie rozpoczte dodawanie kolejnych kolorw (rys. 19). Po klikniciu OK zostaje wygenerowany skrypt, ktrego uruchomienie powoduje dodanie bitmapy. Jej lewy dolny rg bdzie umieszczony pod wsprzdnymi 0,0. Jedn z waniejszych czci kadego projektu jest lista elementw. Moemy j stworzy na kilka sposobw. Pierwszym jest uycie funkcji export znajdujcej si w menu gwnym. Funkcja ta tworzy plik tekstowy, ktry moemy pniej przetworzy w dowolnym edytorze. Aby program wygenerowa list zaznaczamy w menu File/Export../Partlist, w otwartym okien-

Rys. 17.

przejdziemy do jej edycji, gdzie moemy zmieni kolor lub nazw. Aby utworzy now warstw, klikamy na przycisk New. Nastpnie w powstaym okienku podajemy numer, nazw oraz kolor ktry chcemy przyporzdkowa. Kolory s pogrupowane w pary. Paszczyznom naley zawsze nadawa kolor ciemniejszy, z grnego rzdu, poniewa gdy element jest podwietlany (przykadowo komend SHOW), przybiera barw janiejsz z rzdu dolnego. W EAGLEu mamy do wyboru 64 kolory. Standardowo w oknie wyboru dostpnych jest tylko 16. Aby mc korzysta rwnie z pozostaych, musimy je najpierw zdeniowa. W tym celu w menu gwnym klikamy Options/Set... Otworzy nam si okienko, w ktrym na zakadce Colors moemy, osobno dla kadego ta zmieni kolor rastra oraz zdeniowa nowe kolory w palecie. W tym drugim przypadku klikamy na przycisk znajdujcy si na skrzyowaniu Palette oraz White background W otwartym w ten sposb okienku (rys. 17) klikamy najpierw na jedno z czarnych pl, w ktre chcemy wstawi nowy kolor, a nastpnie po prawej stronie okna ustawiamy interesujc nas barw. Aby wyj z ustawie, nie zapominamy o wciniciu przycisku Set color, po czym OK. Jeeli nie mamy ochoty na mudne wpisywanie barw, moemy cign ze

Rys. 18.

Elektronika Praktyczna 7/2006

95

KURS
my elektroniczne, musimy uy programikw ULP. I tak, aby otrzyma list w formacie Protel uyjemy programu netlist_protel.ulp (do cignicia ze strony producenta). Plik wynikowy z rozszerzeniem *.NET ma nazw aktualnie otwartego schematu i znajduje si w katalogu, w ktrym ten schemat jest zapisany. Jeeli nasz schemat chcemy zasymulowa w programie PSPICE, to list moemy wygenerowa programikiem Spice.ulp (rwnie z Internetu). Powstay w ten sposb plik ma nazw schematu, z ktrego zosta wygenerowany i rozszerzenie *.CIR. Znajduje si on w katalogu aktualnie otwartego projektu (w panelu sterowania aktualnie otwarty projekt jest zaznaczony zielon kropk). Z naszego schematu mamy rwnie moliwo wygenerowania pliku gracznego w jednym z popularnych formatw (Bitmap, PNG...). Moemy go pniej umieci w programie Word lub edytowa w dowolnym programie gracznym. Polecenie z menu File/ Export../Image powoduje otwarcie nowego okna, w ktrym moemy poda nazw oraz format pliku wyjciowego. Moemy rwnie zmieni rozdzielczo oraz zaznaczy kopiowanie do schowka lub zamieni na plik monochromatyczny. Z rozdzielczoci nie naley przesadza, gdy EAGLE ma problem z zapisywaniem duych plikw. Na schemacie, oprcz elementw majcych wpyw na zachowanie elektryczne projektu moemy umieszcza zwyke obiekty graczne, takie jak: linie, koa, wycinki okrgw, prostokty, polygony oraz teksty. Funkcje do tego suce nosz kolejno nazwy: WIRE, CIRCLE, ARC, RECT, POLYGON oraz TEXT. Obsuga tych narzdzi jest intuicyjna, podobna jak w innych programach gracznych pracujcych pod Windows. Warto jedynie wspomnie, i przycinicie w czasie rysowania rodkowego klawisza myszy powoduje otwarcie okna dialogowego, w ktrym moemy zmieni paszczyzn, na ktrej umieszczamy aktualny obiekt (rys. 20). W kocowej fazie, gdy mamy ju narysowany schemat, naley go sprawdzi pod wzgldem poprawno-

Rys. 20.

Rys. 19.

ku podajemy nazw pliku docelowego i potwierdzamy klikajc OK. Drug metod jest uruchomienie odpowiedniego programiku ULP. Programik tworzcy list elementw standardowo doczony do pakietu nosi nazw bom.ulp. Polecamy jednak jego nowsz i bardziej rozbudowan wersj bombio8.ulp. Mona j znale w Internecie. Po uruchomieniu wybranej wersji zostaje otwarte nowe okienko, w ktrym moemy zmienia rne parametry oraz segregowa rekordy wedug naszych potrzeb. Plik wyjciowy moemy zapisa w formacie tekstowym, jako HTML lub Spreadsheet, ktry jest akceptowany przez arkusze kalkulacyjne. W czasie pracy z pakietem EAGLE przejcie z moduu edycji schematw do moduu projektowania pytki drukowanej odbywa si automatycznie, bez potrzeby generowania listy pocze (Netlist). Jeeli jednak pytk chcemy zaprojektowa w innym programie uywajc schematu z EAGLE lub gdy chcemy doczy list pocze do dokumentacji, moemy j wygenerowa w potrzebnym nam formacie. W znanym nam ju menu File/Export.. zaznaczamy tym razem Netlist, nastpnie podajemy nazw pliku wynikowego. Polecenie to generuje list jako plik tekstowy w formacie EAGLE. Moemy jej uy do kontroli pocze na schemacie. Aby wyeksportowa Netlist w formacie, ktry zaakceptuj inne progra-

ci elektrycznej. Umoliwia nam to komenda ERC, ktra tworzy plik tekstowy ze wszystkimi ostrzeeniami oraz bdami, a nastpnie otwiera go w edytorze nalecym do pakietu. Naley nastpnie przeanalizowa wszystkie zgoszenia i ewentualnie poprawi odpowiednie miejsca na schemacie. W niektrych przypadkach zgoszone bdy w rzeczywistoci wcale nimi nie s i nie musimy sobie zaprzta nimi wicej gowy. Przykadowo, gdy podczymy zasilanie ukadw cyfrowych VCC do linii zasilania +5 V, program wygeneruje nam ostrzeenie: WARNING: Sheet 1/1: POWER Pin IC1 VCC connected to +5V. Moemy je pomin, poniewa celowo zasililimy ukad napiciem +5 V. Czasami w czasie poprawiania bdw przyda nam si Netlista lub Pinlista z wyszczeglnionymi poczeniami pomidzy pinami. Listy te generujemy w wiadomy sposb, przy pomocy komendy Export. Jeeli w projekcie oprcz schematu mamy odpowiadajc mu pytk, to komenda ERC sprawdza rwnie korelacj pomidzy nimi. Jeeli wszystkie elementy, oraz poczenia na schemacie maj odpowiedniki na pytce, to projekt ma zachowan korelacj, o czym informuje nas na kocu pliku stwierdzeniem: Board and schematic are consistent. Na tym koczymy opis edytora schematw. W kolejnym odcinku rozpoczniemy poznawanie edytora pytek drukowanych, ktry jest gwnym elementem pakietu EAGLE. in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

96

Elektronika Praktyczna 7/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 4

W kolejnym odcinku naszego cyklu zapoznamy Czytelnikw z dziaaniem edytora pytek drukowanych, bdcego gwnym elementem Pakietu EAGLE. Nastpnie rozpoczniemy edycj nowej pytki oraz poznamy gwne funkcje edytora. Nauczymy si rozmieszcza elementy, krawdzie pytki oraz inne obiekty czysto graczne. Poczymy poszczeglne wyprowadzenia elementw przy pomocy cieek. Przedstawimy rwnie par przydatnych programikw *.ulp. Na zakoczenie poruszymy jeszcze temat obszarw zabronionych, w ktrych nie wolno umieszcza cieek lub przelotek.
Zgodnie z zapowiedzi z zeszego miesica w dzisiejszym odcinku rozpoczynamy opis edytora pytek drukowanych Board. Program ten wraz z moduem autoroutera zosta umieszczony na naszym komputerze w czasie standardowej instalacji demonstracyjnej wersji EAGLE. Edytor pozwala nam na projektowanie pytki na trzy podstawowe sposoby: bez pomocy schematu narysowanego w dowolnym, wsppracujcym z EAGLE edytorze. Jeeli nasza pytka skada si z zaledwie paru elementw a schemat mamy wydrukowany lub narysowany na papierze, moemy uy edytora pytek jako zupenie niezalenie dziaajcego programu. Obudowy elementw pobierzemy z bibliotek a wyprowadzenia poczymy przy pomocy sygnaw (linie powietrzne), dziki ktrym poprowadzimy odpowiednie cieki rcznie lub automatycznie przy pomocy Autorouter; za pomoc netlisty utworzonej w innym ni EAGLE edytorze schematw, a nastpnie przetworzonej do formatu wymaganego przez edytor pytek; standardowy, domylny sposb polegajcy na uyciu schematu narysowanego w edytorze nalecym do pakietu EAGLE. Poniewa ostatnia metoda bdzie wykorzystywana najczciej a dwch pierwszych uytkownik nie bdzie prawdopodobnie uywa w ogle, w naszej prezentacji skupimy si gwnie na niej. Jak ju wczeniej wspomniano, aby przej z edytora schematw do edytora pytki nie potrzebujemy listy pocze (Netlist), wystarczy wpisa polecenie BOARD lub przycisn ikonk z Action-Toolbar. Jeeli z naszym schematem nie mamy spokrewnionej jeszcze pytki, wywietlone zostaje okienko z zapytaniem czy chcemy utworzy nowy plik bazujcy na aktualnym schemacie (rys. 21) potwierdzamy klikajc OK. Zostaje uruchomione okno edytora z pust pytk, obok niej s umieszczone elementy poczone sygnaami (Airwires). Nasz pytk naley nastpnie zapisa klikajc na ikonk SAVE. Plik z pytk zostaje umieszczony w katalogu w ktrym znajduje si plik ze schematem, oraz otrzymuje jego nazw z rozszerzeniem zmienionym na *.brd. Pytka jest poczona ze schematem systemem Fo r w a r d & B a c k Annotation, dla- Rys. 21. tego wszystkie zmiany wprowadzane na schemacie s automatycznie wprowadzane na pytk i odwrotnie. Przykadowo zmiana nazw elementw lub pocze na pytce jest automatycznie wprowadzana do schematu. Od tego momentu, aby zachowa konsystencj projektu w czasie pracy z pakietem EAGLE musz by uruchomione oba moduy jednoczenie, schemat oraz pytka. Jeeli przykadowo przez nieuwag zostanie zamknity edytor pytki, a na schemacie dokonamy zmian to konsystencja projektu zostanie utracona. Aby j ponownie uzyska, musimy wszystkie rnice pomidzy pytk a schematem skorygowa rcznie. Rnice te wskae nam protok powstay po wykonaniu polecenia ERC. Konsystencja projektu jest bardzo wana elementem, dziki niej mamy pewno e sie pocze na pytce dokadnie odpowiada poczeniom na schemacie. W oknie edytora pytki rozkad paskw narzdziowych jest identycz-

88

Elektronika Praktyczna 8/2006

KURS
ny jak w oknie edytora schematw. Rwnie wikszo elementw znajdujcych si na nich ma te same funkcje oraz dziaanie. Znajdujcy si po lewej stronie Command-Toolbar jest wzbogacony o nastpujce funkcje: REPLACE zmiana obudowy na dowoln inn pobran z biblioteki. Funkcja ta dostpna jest tylko wtedy gdy pracujemy z pytk bez skojarzonego schematu. W przypadku projektu z zachowan konsystencj, obudowy niektrych elementw moemy zmieni uywajc komendy CHANGE PACKAGE. OPTIMIZE skada lece w jednej linii segmenty utworzone poleceniem WIRE w jeden cigy element. W menu Options moemy zaznaczy optymalizacj automatyczn, przeprowadzan na bieco w czasie krelenia. ROUTE Rczne prowadzenie cieek. Chyba najczciej uywana komenda zamieniajca linie powietrzne na poczenia elektryczne. RIPUP polecenie dziaajce odwrotnie ni poprzednio opisane. Umoliwia zmian poszczeglnych segmentw cieek na linie powietrzne. Przez co moemy je pniej inaczej poprowadzi. Komenda ta zmienia rwnie wyliczone polygony w ich obrys. VIA Wstawianie przelotek do pytki. Jeeli w czasie krelenia zmienimy paszczyzn na ktrej umieszczamy ciek to przelotka zostanie dodana automatycznie. Aby podczy now przelotk do istniejcego sygnau wystarczy nazwa ja tak jak interesujcy nas sygna (polecenie NAME). SIGNAL Rczne czenie wyprowadze poszczeglnych elementw. Ograniczenia takie same jak przy komendzie REPLACE. W przypadku pytki skojarzonej ze schematem pocze dokonujemy na schemacie. HOLE cakiem normalny otwr (przewiert) nie bez poczenia elektrycznego pomidzy grn a doln warstw pytki. RATSNEST Wylicza najkrtsze linie powietrzne oraz rzeczywisty ksztat polygonw. Obliczanie polygonw moemy wyczy w menu Options. W czasie rysowania cieki poleceniem ROUTE, okrelona najkrtsza linia powietrzna jest wyliczana automatycznie na bieco. AUTO uruchomienie autoroutera DRC Zdeniowanie regu rzdzcych projektem, oraz uruchomienie programu sprawdzajcego czy s one zachowane. ERRORS uruchamia okienko w ktrym wyszczeglnione s wszystkie bdy wykryte poleceniem DRC. Jednym z pierwszych krokw ktry wykonamy w przypadku projektowania nowej pytki jest okrelenie jej ksztatu, a wic zaznaczenie jej krawdzi. W prawej czci okna edytora pytki widzimy prostokt o wymiarach ok. 80x100 mm jest to zarys pytki automatycznie wstawiony przez program. Jego Ksztat moemy zmieni uywajc polece MOV, MITER oraz SPLIT. Moemy go rwnie cakowicie usun, po czym narysowa go ponownie w interesujcym nas, innym rastrze lub ksztacie. Obrys pytki umieszczamy zawsze na paszczynie nr 20 - Dimension, a grubo linii ustalamy na zero. Poniewa w Polsce przyjty jest system metryczny najlepiej obrys pytki wykona w rastrze 1 mm lub, jeeli potrzebna jest wiksza dokadno 0,1 mm. Ustawie tych dokonujemy identycznie jak w edytorze schematu, po wykonaniu polecenia GRID. Narysujmy obrys pytki poleceniem WIRE, tak aby dolny lewy jej rg znajdowa si w punkcie o wsprzdnych 0,0. Nie zapominajmy i wymiary naszej pytki nie mog przekracza 100x80 mm oraz e obrys musi by gur zamknit. Czasami projektowana pytka musi mie ksztat inny ni prostokt. Zmieniajc kt zagicia (WIRE_BEND) w funkcji WIRE (klikajc prawym klawiszem myszy w czasie krelenia) nadamy jej dowolny ksztat. Moemy uy rwnie polecenia ARC dziki ktremu dodamy potrzebne nam zaokrglenia. W nastpnej kolejnoci powinnimy okreli reguy, wedug ktrych pytka zostanie zaprojektowana. Reguami tymi bdzie posugiwa si rwnie autorouter, na bazie nich obliczane s polygony oraz okrelane parametry przelotek Rys. 22. i otworw pod elementy ktrych rednica jest ustawiona na Auto. Gwne parametry to minimalna szeroko cieek, minimalne odstpy pomidzy elementami majcymi rne potencjay, minimalne rednice otworw oraz minimalna szeroko otoczki otworu. Wartoci te s rne w zalenoci od technologii w jakiej zostanie wykonana pytka. Jeeli nasza pytka bdzie wyprodukowana w profesjonalnym zakadzie (a nie w domowej azience) musimy skonsultowa si z dziaem technicznym producenta w celu okrelenia najwaniejszych parametrw. Niektrzy producenci przedstawiaj na swoich stronach internetowych moliwoci techniczne, czyli wszystkie potrzebne nam wymiary minimalne. Jeeli pytk wykonamy w warunkach domowych to wartoci musimy okreli wedug naszego dowiadczenia, dokadnoci, oraz metody jak nasz pytk wykonamy (w przypadku metody fotochemicznej i dobrej drukarki laserowej osignicie minimalnej gruboci cieek na poziomie 0,3 mm nie stanowi dzisiaj problemu). Dostp do panelu w ktrym okrelimy reguy projektowania mamy po wykonaniu komendy DRC lub klikniciu na ikonk . W otwartym okienku mamy dostp do dziesiciu zakadek (rys. 22). Na pierwszej z nich File mamy moliwo odczytu lub zapisu okrelonych przez nas dla danej technologii ustawie. Aktualne parametry towarzysz projektowi i s dopisywane do niego po przyciniciu klawisza Apply. Nastpna zakadka Layers nie ma dla nas duego znaczenia z powodu ograniczenia do dwch pasz-

Elektronika Praktyczna 8/2006

89

KURS
o rednicy 16 mils i wikszej zostan odkryte. Na ostatniej zakadce Misc moemy wczy lub wyczy dodatkowe elementy ktre bd sprawdzane podczas testu DRC. Po zaznaczeniu opcji Check Grid program sprawdzi czy wszystkie elementy le dokadnie na ustalonym aktualnie rastrze. Check Angle sprawdza czy wszystkie cieki le pod ktem rwnym wielokrotnoci 45 stopni. Check Font sprawdza czy wszystkie teksty umieszczone na pytce s napisane czcionk wektorow, jeeli nie to zgasza bd. W ostatnim okienku Check restrict wczamy sprawdzanie powierzchni miedzi w obszarach zakazanych. Po wpisaniu wszystkich niezbdnych wartoci przyciskamy pole Apply. Moemy rwnie zapisa nasze ustawienia pod zmienion nazw uywajc przycisku Save as... (zakadka File). Aby wyj z testu DRC przyciskamy pole Cancel. Przyciskajc pole OK rozpoczynamy test DRC, jeeli nie wprowadzalimy jeszcze adnych zmian na pytce to prawdopodobnie nie mamy adnych bdw i w linii statusu (na dole okna edytora) ukae si komunikat informujcy nas o tym: DRC: No errors. Do testu DRC wrcimy jeszcze pniej gdy zrobimy ju par bdw, najpierw przejdmy jednak do nastpnego kroku niezbdnego przy projektowaniu pytki, czyli do rozmieszczenia elementw. Zanim zaczniemy je jednak rozmieszcza musimy zmieni raster z metrycznego na calowy, najlepiej na 100 lub 50 mils. EAGLE nie ma niestety wbudowanego moduu automatycznego rozmieszczania elementw, ze strony internetowej producenta mona jednak cign programiki ulp pomagajce nam w tym (autoplace_v3.ulp oraz place50.zip). Ich dziaanie polega na rozmieszczeniu elementw w sposb podobny jak s one rozmieszczone na schemacie i przydatne s praktycznie tylko przy projektach skadajcych si z elementw dyskretnych. Aby rozmieci elementy rcznie uyjemy komendy MOVE (komend t moemy przesuwa rwnie dowolne inne obiekty znajdujce si na pytce). Po jej wpisaniu lub przyciniciu ikonki klikamy lewym przyciskiem myszy na krzy znajdujcy si zazwyczaj na rod-

Rys. 23.

czyzn na ktrych moemy umieszcza cieki. Moemy jednak okreli grubo warstwy miedzi (Copper) ktr bdzie pokryty stosowany przez nas laminat oraz grubo jego samego (Isolation). Nastpnie w linijce Setup okrelimy budow laminatu. I tak, jeeli projektujemy pytk jednostronn, gdzie mied znajduje si od spodu -Bottom (od strony lutowania) wpisujemy warto 16. Jeeli warstwa miedzi znajduje si na grze Top (od strony elementw) wpisujemy 1. Jeeli projektujemy pytk dwuwarstwow to wpisujemy (1*16). Nawiasy pokrge informuj program e bdziemy stosowa przelotki. Na zakadce Clearance moemy zdeniowa minimalne odlegoci pomidzy poszczeglnymi elementami. Wartoci te moemy deniowa osobno dla sygnaw o rnym, oraz o tym samym potencjale. Jeeli wczeniej przy pomocy polecenia Class zostay zdeniowane sygnay z innymi minimalnymi odlegociami, to w czasie sprawdzania bdw program uyje wartoci mniej krytycznej. Zakadka Distance umoliwia nam okrelenie minimalnej odlegoci pomidzy krawdzi pytki a innymi obiektami, ktre ostatecznie bd znajdowa si w miedzi na grnej lub dolnej stronie pytki. Moemy zdeniowa rwnie minimalne odstpy pomidzy otworami wierconymi w pytce. Na zakadce Sizes okrelamy minimalne szerokoci cieek rednice otworw oraz parametry mikro przelotek.

Na nastpnej zakadce Restring okrelamy parametry otoczki miedzianej pozostaej na okoo otworu po jego wywierceniu (rys. 23). Mamy moliwo wpisania rnych wartoci dla warstw zewntrznych oraz wewntrznych, a w przypadku pinw moemy rwnie zdeniowa rne parametry dla warstwy grnej oraz dolnej. Zakadka Shapes podzielona jest na dwie czci. W pierwszej moemy poda stopie zaokrglenia powierzchni SMD. W drugiej deniujemy (osobno dla warstwy grnej oraz dolnej) ksztat padw dla elementw przewlekanych. Jeeli zaznaczymy As in library program pozostawi niezmienione, zdeniowane w bibliotekach ksztaty. Nastpna zakadka Supply, pozwala na zdeniowanie ksztatw pl typu thermal na automatycznie deniowanych warstwach zasilania. Warto z pola Isolate Thermal jest uywana rwnie przy obliczaniu polygonw z wczon opcj Thermal. Zaznaczenie opcji Generate Thermals for Vias umoliwia stosowanie pl termicznych rwnie dla przelotek. Na zakadce Masks okrelamy stopie powikszenia pl w masce lutowniczej, oraz w sicie sucym do nanoszenia pasty lutowniczej na pola SMD. W polu Limit podajemy minimaln rednic przelotki ktra nie zostan zakryte mask lutownicz. Przykadowo dla wartoci 16 mils wszystkie przelotki o rednicy poniej 16 mils bd w peni pokryte mask lutownicz, natomiast

90

Elektronika Praktyczna 8/2006

KURS
my te paszczyzny wyczy poleceniem DISPLAY. Opisane wyej polecenia Move, Mirror oraz Rotate moemy stosowa nie tylko do pojedynczych obiektw, lecz rwnie dla wielu, wyrnionych poleceniem GROUP. Aby dokona zmian na grupie musimy klikn nie lewym, lecz prawym klawiszem myszy. Polecenie wpisujemy z klawiatury lub przyciskamy ikon . Mamy nastpnie moliwo grupowania elementw przy pomocy prostokta, lub przy pomocy krzywej. W pierwszym przypadku przyciskamy lewy klawisz i trzymajc go cigniemy prostokt nad interesujcymi nas elementami. W przypadku krzywej klikamy lewym klawiszem rysujc krzyw naokoo wybranego obszaru (rys. 24), krzyw zamykamy klikniciem klawisza prawego. Program podwietla nastpnie wybrane przez nas elementy. Gdy wszystkie elementy znalazy ju swoje miejsce na pytce, moemy przystpi do rysowania cieek czcych poszczeglne wyprowadzenia. Do tego celu suy komenda ROUTE lub przycisk . Po jej uruchomieniu klikamy na sygna ktry chcemy poczy (Airwire) zostaje on podwietlony, po czym moemy rozmieszcza poszczeglne segmenty cieek klikajc lewym klawiszem myszy. Jeeli w czasie krelenia klikniemy prawym klawiszem, zostanie zmieniony styl zagicia cieki. Styl moemy rwnie zmieni klikajc na jedn z ikonek znajdujcych si na pasku Parameters (rys. 25). Jeeli krelc ciek klikniemy rodkowym klawiszem myszy, zostanie zmieniona warstwa na ktrej krelimy. Przelotka czca obie warstwy zostaje dodana automatycznie, opcj t moemy wyczy w menu options (Options-Set..-Misc-Auto set junction). Numer warstwy na ktrej aktualnie krelimy jest wywietlany na pasku Parameters. Na pasku tym znajdziemy rwnie par innych elementw dziki ktrym moemy zmieni parametry rysowanej cieki. Parametr Miter wyostrza lub agodzi punkty zagicia cieki, ustawiajc go na zero wczamy maksymaln ostro. Nastpnymi dwoma ikonkami Round (...) oraz Straight (...) przeczamy

Rys. 24.

ku elementu ktry chcemy przesun. Element zostaje przyklejony do kursora i moemy go przemieci w dowolne inne miejsce. Jeeli w czasie przesuwania elementu klikniemy rodkowym klawiszem myszy, element zostanie przeoony na przeciwn stron pytki, czyli z warstwy grnej (TOP) na warstw doln (BOTTOM) lub odwrotnie. Dziaanie tej funkcji jest identyczne jak funkcji MIRROR i najlepiej widoczne w przypadku elementw SMD, gdzie moemy zaobserwowa natychmiastow zmian koloru ich pl lutowniczych. Gdy przy przesuwaniu klikniemy prawym klawiszem element zostanie odwrcony o 90 stopni. Aby obrci element o dowolnie wybrany inny kt, wystarczy wpisa go w okienko Angle poczym potwierdzi przez Enter. Jeeli zamierzamy element tylko obrci, bez jego jednoczesnego przesuwania moemy uy polecenia ROTATE. Jeeli element nie zostanie wskazany jednoznacznie, to kursor zmieni ksztat na cztery strzaki, klikajc nastpnie lewym klawiszem myszy podwietlane zostaj kolejne

elementy znajdujce si w otoczeniu kursora. Po podwietleniu elementu ktry chcemy przesun klikamy klawiszem lewym poczym przesuwamy go w wybrane przez nas miejsce. Czasami zdarza si e elementy rozmieszczone w innym ni aktualny raster nie daj si w niego wpasowa. Jeeli s to pojedyncze przypadki to wystarczy nazw danego elementu wpisa z klawiatury, po wciniciu Enter element zostanie podklejony do kursora. Jeeli mamy do czynienia z wiksz liczb elementw, to warto uy programu Snap50.ulp (dostpny w pakiecie hvpack10.zip na stronie internetowej producenta), ktry tworzy skrypt po uruchomieniu ktrego elementy zostaj rozmieszczone w rastrze 50 mils. Elementy moemy przesuwa tylko wtedy gdy widoczne s ich punkty zaczepienia (krzy wewntrz elementu), ktre to znajduj si na nastpujcych paszczyznach: dla elementw na grnej stronie Layer 23 tOrigins, dla elementw znajdujcych si na stronie dolnej - Layer 23 tOrigins. Aby zabezpieczy elementy przed przypadkowym przesuniciem moe-

Rys. 25.

Elektronika Praktyczna 8/2006

91

KURS
Aby zmieni parametry istniejcych ju przelotek uywamy rwnie polecenia CHANGE, tym razem jednak wybieramy odpowiednio: Diameter dla zmiany rednicy, Drill - zmiana otworu wierconego, Shape zmiana ksztatu, Via - zmiana warstw czonych przez przelotk. Jeeli chcemy umieci przelotki w okrelonych miejscach uywamy polecenia VIAS. eby podczy je nastpnie do istniejcych ju sygnaw wystarczy nada im ich nazwy. Na tym zakoczymy opis rcznego routowania cieek, w nastpnej czci artykuu opiszemy autorouter, ktry nas w tym zadaniu wesprze. Jeeli potrzebujemy informacji na temat moliwoci poprowadzonych przez nas cieek to warto uruchomi programik length-freq-ri.ulp. W okienku pokazanym na rys. 26 wyszczeglniono wszystkie sygnay znajdujce si na pytce. Obok nich umieszczone s wyliczone wartoci, midzy innymi maksymalna czstotliwo oraz natenie prdw pyncych przez nie. Innym przydatnym programikiem jest plik count.ulp. Jego uruchomienie powoduje otwarcie okna widocznego na rys. 27, w ktrym umieszczono informacje na temat liczby otworw na pytce (Pads, Vias, Holes) oraz liczby pl SMD (razem oraz osobno dla warstwy Top i Bottom). Informacje te mog by potrzebne w czasie skadania zapytania do rmy ktra wyprodukuje nam nasz pytk. Na zakoczanie artykuu warto wspomnie jeszcze o obszarach zabronionych. Edytor pytki drukowanej ma moliwo okrelenia obszarw w ktrych nie dopuszczalne jest prowadzenie cieek lub umieszczenie przelotek. Uruchomiony pniej test DRC sprawdza czy znajduj si tam takowe i jeeli tak to sygnalizuje bd. Obszary te s zwykymi obiektami gracznym ktre umieszczamy na nastpujcych paszczyznach: 41-tRestrict Dla warstwy TOP 42-bRestrict Dla warstwy BOTTOM 43-vRestrict aby uniemoliwi umieszczanie przelotek. Aby je narysowa uywamy polece WIRE linia, CIRCLE okrg, ARC uk, RECT prostokt, POLYGON wielokt. Obsuga ich jest zbliona do obsugi podobnych narzdzi z innych programw gracznych. in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

Rys. 26.

ksztat zagodzenie cieki na uk lub proste. W polu Width deniujemy szeroko cieki. Potrzebn nam warto moemy wybra z rozwijanego menu, lub wpisa z klawiatury. Nastpne trzy ikonki su do zmiany ksztatu przelotek. Do wyboru mamy przelotki kwadratowe, okrge lub omioktne. Dalej moemy zmieni warstwy, pomidzy ktrymi zostan utworzone poczenia przy pomocy przelotek. Poniewa uywamy wersji demo programu EAGLE ograniczonej do tylko dwu warstw miedzi, w okienku tym wywietlona jest tylko jedna moliwo: 1-16. W polu Diameter ustalamy rednic zewntrzn przelotki. Warto tam wpisywan najlepiej ustali na Auto, wtedy to przelotki bd miay rednic ktr zdeniowalimy wczeniej w oknie DRC. W ostatnim polu Drill ustalamy rednic otworu wierconego w przelotce. W czasie rozmieszczania cieek program wylicza automatycznie najkrtsze poczenie do najbliszego punktu danego sygnau. Uywajc polecenia RATSNEST (....) program okrela najkrtsze poczenia dla wszystkich sygnaw znajdujcych si na pytce. Warto go uy wielokrotnie

Rys. 27.

w czasie projektowania, skutki jego dziaania moemy zawsze cofn (jak zreszt kadej innej funkcji) poleceniem UNDO. Narysowane ju cieki moemy przesuwa poleceniem MOV (...). Moemy do nich doda nowe punkty zagicia - polecenie SPLIT. Moemy rwnie zagodzi lub wyostrzy ich zagicia: polecenie MITER. Przy pomocy polecenia CHANGE zmieniamy szeroko danego segmentu cieki lub przesuwamy go na inn warstw, przelotki (jeli s potrzebne) zostan dodane automatycznie. W pierwszym przypadku klikamy na opcj Change-Width nastpnie wybieramy potrzebn nam warto i klikamy na segment ktrego szeroko chcemy zmieni. Jeeli wymaganej przez nas wartoci nie ma w rozwijanym menu, to moemy j w czasie zmieniania szerokoci wpisa z klawiatury i potwierdzi przez Enter. Aby natomiast przenie ciek na inn warstw naley zaznaczy Change-Layer... w powstay nastpnie okienku wybieramy potrzebn nam warstw. Pamitajmy e cieki umieszczamy tylko na warstwach 1-Top oraz 16-Bottom, na pozostaych warstwach moemy umieszcza dowolne inne elementy graczne. Aby narysowany ju segment cieki z powrotem zmieni w Airline uywamy polecenia RIPUP poczym klikamy w wybranym miejscu na ciece. Aby pozmienia wszystkie sygnay, naley (po wydaniu komendy Ripup) klikn na ikonk GO. W powstaym nastpnie okienku potwierdzamy nasze zamiary klikajc OK i wszystkie narysowane ju cieki zostaj zmienione w linie powietrzne. Jeeli chcemy zmieni tylko wybrane sygnay wystarczy wpisa ich nazwy z klawiatury.

92

Elektronika Praktyczna 8/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 5

Ten odcinek kursu powicamy praktycznie w caoci opisowi moduu autoroutera. Jest to druga i zarazem ostatnia cz opisujca proces projektowania pytki. Obok autoroutera przedstawiamy take moliwoci funkcji Polygon, dziki ktrej moemy kreli gury o dowolnym ksztacie.
Projektujc pytk czsto zachodzi potrzeba umieszczenia na jednej z warstw obszarw w peni pokrytych miedzi. Jeeli obszary te zostan podczone do istniejcych ju wzw elektrycznych (przykadowo: GND, VCC, +5 V), to mog one peni rol ekranu lub zasilania. Obszary te mona zastosowa rwnie w celach czysto ekonomicznych lub ekologicznych, aby zaoszczdzi rodek trawicy, ktry zostanie uyty w procesie produkcji pytki. Aby umieci na pytce potrzebne nam obszary moemy uy zwykych narzdzia graczne (Wire, Circle, Arc, Rect). Figurom powstaym w ten sposb nie moemy jednak nada nazw (nie podczymy ich do istniejcych ju sygnaw), nie podlegaj one rwnie zasadom okrelonym w DRC. Lepsz metod jest okrelenie niezbdnych nam obszarw przy pomocy wielokta POLYGON. Polecenie to jest dostpne po naciniciu ikony . Po jej przyciniciu na pasku parametertoolbar pojawiaj si narzdzia, dziki ktrym moemy zmieni poszczeglne parametry krelonej przez nas gury (rys. 28). Na pocztku musimy okreli paszczyzn, na ktrej bdziemy kreli. Dokonujemy tego w polu Select Layer lub klikajc rodkowym klawiszem myszy. Potrzebny nam ksztat rysujemy podobnie jak lini (polecenie WIRE). Na zagiciach klikamy lewym klawiszem, aby zamkn gur klikamy dwukrotnie. Sposb zagicia moemy zmieni w polu Wire Bend lub klikajc pra-

wym klawiszem myszy. W czasie rysowania polygonu musimy uwaa, aby kontury na siebie nie nachodziy, oraz aby si nie przecinay. W przeciwnym wypadku program nie bdzie mg go prawidowo obliczy, o czym poinformuje nas komunikatem o bdzie. Polygony znajdujce si na innej ni grna lub dolna strona pytki s obliczane natychmiast po narysowaniu. Polygony umieszczone w warstwach miedzi (w naszym przypadku Layer 1 Top oraz Layer 16 Bottom) s symbolizowane jedynie przez obwdk, aby je wyliczy musimy uy komendy RATSNEST (w ustawieniach Options/Set/Misc musi by wczeniej zaznaczona opcja Ratsnest processes polygons). Jeeli chcemy z wyliczonej ju gury uzyska tylko obwdk (polygon moe nam przysania pewne elementy projektu, poza tym spowalnia odwieanie ekranu) uywamy komendy RIPUP, po czym klikamy na jej brzeg. Aby ograniczy wielko pliku zawierajcego projekt pytki, wypenienie polygonu nie jest w nim zapisywane. Tak wic po zamkniciu programu i jego po-

Rys. 29.

nownym uruchomieniu widzimy tylko kontury, a nie ca gur. Po narysowaniu polygonu naley nada mu nazw identyczn z sygnaem, do ktrego chcemy go podczy (przykadowo GND). Do tego uyjemy komendy NAME, po czym klikniemy jego krawd. Program zapyta nas o nazw, po jej wpisaniu zostaniemy poproszeni o potwierdzenie poczenia sygnaw (rys. 29) klikamy OK. W ten sposb wszystkie elementy znaj-

Rys. 28.

Elektronika Praktyczna 9/2006

103

KURS
za maa, to nie mamy gwarancji i poczenie bdzie na gotowej pytce rzeczywi cie istniao (gdy jest za wskie to moe zosta przetrawione w czasie procesu produkcji). Test DRC sprawdza szeroko linii jak jest rysowany polygon, gdy jest za wska poinfor- Rys. 32. muje nas o tym bdzie. Pour opcja ta pozwala na okrelenie rodzaju wypenienia. Do wyboru mamy dwie moliwoci: Solid pena powierzchnia, lub Hatch wypenienie w kratk. Thermals umoliwia wybranie sposobu podczenia padw. Aby parametr ten mia wpyw rwnie na przelotki, w ustawieniach DRC naley zaznaczy okienko Generate thermels for vias. Moemy wybra cakowite poczenie do powierzchni miedzi, lub przy pomocy wskich cznikw (rys. 30). W przypadku pierwszej metody, w czasie lutowania, od pola lutowniczego jest odprowadzana dua ilo ciepa. Moe to doprowadzi do nieprawidowego lub zimnego lutu. Poza tym utrudnione jest pniejsze wylutowanie elementu (przy-

Rys. 30.

dujce si w obrbie polygonu, do ktrych przyczone s sygnay majce identyczn nazw jak on, s do niego automatycznie podczone. Oznacza to, i nie musimy rysowa odchodzcych od nich cieek, program podczy je automatycznie podczas obliczania polygonu. Na pasku parametertoolbar oprcz wczeniej wymienionych elementw znajdziemy kolejne, symbolizuj one nastpujce funkcje: Width szeroko linii, ktr polygon jest krelony. Naley sobie uzmysowi, i zaznaczony przez nas kontur nie jest zalewany, lecz kreskowany pisakiem, ktrego szeroko moemy w szerokim zakresie zmieni. Polygony krelone cienkim pisakiem s dokadniejsze, jednake pliki wyjciowe do produkcji (Gerber) maj wiksz objto. Nie naley ustawia gruboci mniejszej ni minimalna szeroko cieek, poniewa okrela ona rwnie minimaln szeroko miedzi na poligonie (przykadowo pomidzy dwoma przelotkami) i jeeli bya by

Rys. 31.

kadowo w czasie naprawy). Z tych powodw zalecana jest metoda druga. Szeroko cznika jest obliczana automatycznie i ma warto poowy rednicy otworu w danym padzie lub przelotce. Przy czym nie jest mniejsza od szerokoci, oraz nie jest wiksza od podwjnej szerokoci linii, ktr polygon jest krelony. Orphans w czasie prowadzenia cieek moe si zdarzy, i polygon zostanie pocity na mniejsze wysepki. Jeeli w ktrej z wysepek nie znajduje si pin lub przelotka, ktrych sygna jest podpity do danego polygonu to program jej nie obliczy, pozostawiajc puste pole. Aby zostay obliczone wszystkie wysepki naley parametr ten zmieni na ON. W niektrych przypadkach, gdy w obrbie polygonu nie ma adnego do niego podpitego elementu, to zostanie on rwnie nieobliczony. Pozostanie tylko kontur, ktry widoczny jest jedynie na ekranie, na wydruku lub w plikach gerber wykonanych za pomoc procesora CAM go nie bdzie. Ustawienie tej opcji na ON (obliczanie wszystkich wysepek) jest uywanie gwnie do oszczdzania rodka trawicego, uywanego podczas produkcji pytki. Isolate okrela szeroko izolacji pomidzy polygonem a innymi elementami posiadajcymi inne potencjay ni on. Pod uwag brane s rwnie wartoci ustawione w opcjach DRC oraz Net Classes. Szeroko izolacji jest rwna najwyszej, z tych trzech wartoci (rys. 31). Spacing jeeli wypenienie polygonu jest ustawione na Hatch (kratka), to parametr ten okrela odstp pomidzy rodkami linii kratki (rys. 32).

104

Elektronika Praktyczna 9/2006

KURS
czym prbuje je rozmieci ponownie. Liczba cieek, ktre moe w tym procesie rozczy (RipupLevel), jest okrelona przez uytkownika i ma bardzo duy wpyw na czas potrzebny programowi do zaprojektowania pytki. Od autoroutera nie naley oczekiwa, e wykona idealn pytk, na ktrej uytkownik nie bdzie musia czegokolwiek poprawia. Aby si ona zgadzaa z wizj projektanta, musi on niestety zmodykowa niektre cieki poprowadzone przez program. Naley zaznaczy, i autorouter jest narzdziem jedynie wspomagajcym czowieka i nie wykona za niego caej pracy. Przed uruchomieniem autoroutera musimy zwrci uwag na par wanych elementw, od ktrych bdzie zalea wygld automatycznie wygenerowanej pytki. A co si z tym wie take ilo pracy, jak bdziemy musieli pniej powici na jej poprawienie. Przede wszystkim naley skontrolowa nastpujce elementy: Design Rules reguy projektowania (DRC), powinny zosta dostosowane do moliwoci technologicznych producenta tworzonej pytki. W przeciwnym wypadku moe si okaza, e naszej pytki, mimo adnego wygldu, nie uda si wyprodukowa. Poczenia, ktrych minimalna szeroko nie zostaa sprecyzowana przy pomocy komendy Net Classes, s czone moliwie najwszymi ciekami o szerokoci okrelonej w DRC. Poszczeglne jego elementy zostay opisane w poprzedniej czci artykuu. Net Classes jeeli w czasie tworzenia schematu, poczenia nie zostay przyporzdkowane do odpowiednich klas, to jeeli jest to konieczne, naley tego dokona przed uruchomieniem autoroutera. Najlepszym przykadem s linie zasilania, ktre powinny by szersze ni cieki sygnaowe oraz sygnay wysokonapiciowe, ktrych odstpy od wszystkich innych elementw powinny by w miar due. Autorouter sprawdza te wartoci i prowadzi cieki dla najmniejszych z moliwych parametrw. Przykadowo, jeeli sygna ma minimaln szeroko cieki 10 mils, to autorouter uyje takiej wanie szerokoci mimo, e w pobliu moe znajdowa si duo wolnego miejsca i mona byo by j poszerzy, przez co uatwioby si produkcj pytki. Grid czyli raster, w ktrym bdzie pracowa autorouter. Nie ma on nic wsplnego z rastrem ustawionym globalnie dla caej pytki. Naley rwnie zwrci uwag na raster, w ktrym rozmieszczone zostay elementy (Placement Grid). Pomimo e program pozwala na rozmieszczenie elementw w dowolnym rastrze, nie jest to jednak najlepsze rozwizanie. Naley przestrzega dwch zasad: raster ten nie powinien by mniejszy od uywanego przez autorouter oraz powinien on by jego cakowit wielokrotnoci. Najlepsze rezultaty uzyskamy, gdy dobierzemy oba rastry tak, aby kocwki elementw (Pins) znajdoway si w rastrze autoroutera. Wybranie zbyt rzadkiego rastra nie gwarantuje poprowadzenia wszystkich cieek, natomiast zbyt dokadnego powoduje drastyczne zwikszenie czasu potrzebnego do zaprojektowania pytki, jak rwnie wzrost zapotrzebowania na pami (RAM) niezbdn autorouterowi. Jeeli jej zabraknie, to dane zostaj odkadane na dysk twardy, co dodatkowo spowalnia prac. Restricted Areas czyli obszary zabronione, w ktrych autorouter nie powinien prowadzi cieek i przelotek. Opis umieszczania ich na pytce przedstawilimy w poprzedniej czci artykuu. Warto zwrci uwag, e do krelenia obszarw zabronionych moemy uy rwnie paszczyzny nr 20 (Layer 20 Dimension). Autorouter nie umieci tam wtedy ani cieek ani przelotek. Nie naley zapomnie o pniejszym ich usuniciu, poniewa Layer 20 suy do zaznaczania krawdzi pytki i jest uywana w czasie wykonywania plikw do produkcji. Dziaanie autoroutera jest sterowane przez wiele parametrw, z ktrych cz zostaa opisana wczeniej (DRC oraz Net Classes), pozostae wprowadzamy w jego menu gwnym. S to Cost Factors oraz Control parameters. Maj one wpyw na przebieg cieek. Wstp-

Rys. 33.

Rank w przypadku gdy klika polygonw o rnych potencjaach nachodzi na siebie, moemy przy pomocy tego parametru okreli kolejno ich obliczania. Polygon, dla ktrego warto Rank jest ustawiona na 1 ma najwyszy priorytet, zostanie on obliczony jako pierwszy i nie zostanie od niego nic odjte. Ten, ktrego warto wynosi 6 zostanie obliczony na kocu, jego ksztat zostanie pomniejszony o obszar zajty ju przez inne polygony. Za pomoc opisanych powyej elementw mona zmieni parametry tworzonego polygonu. Istniejcy moemy zmieni uywajc komendy Change, po czym kolejno Layer..., Width, Pour, Rank, Isolate, Spacing, Thermals oraz Orphans Kolejnym elementem Eaglea, ktry dzisiaj omwimy jest wbudowany w niego autorouter. Jego moliwoci zostay opisane w pierwszej czci artykuu, nie bdziemy wic do nich teraz wraca. Autoro uter wbudowany w Eaglea naley do grupy routerw 100procentowych. Okrelenie to oznacza, i na pytce, na ktrej teoretycznie mona rozmieci wszystkie cieki, wszystkie cieki zostan przez autorouter rozmieszczone. Jedynym ograniczeniem jest to (i tu jest haczyk), e program ma nieskoczenie wiele czasu. Poniewa w rzeczywistoci nie mamy nieskoczonej iloci czasu, dlatego w niektrych projektach autorouter nie bdzie w stanie poprowadzi wszystkich cieek. Autorouter dziaa na zasadzie Ripup/Retry, czyli w momencie gdy ju nie ma miejsca na pooenie kolejnej cieki, rozcza (usuwa) cieki ju pooone, po-

Autorouter

Elektronika Praktyczna 9/2006

105

KURS
nie s one ustawione na wartoci domylne, ustalone przez producenta. Uytkownik moe je zmodykowa. W czasie zapisu projektu, aktualne ustawienia s zapisywane do pliku z pytk *.brd. Mona je rwnie zapisa do osobnego pliku (*.ctl autorouter control le), dziki czemu bdzie mona wykorzysta dan strategi rwnie w innym projekcie. Po podaniu komendy AUTO lub przyciniciu ikony zostaje wywietlone okno Autorouter Setup (rys. 33), w ktrym okrelamy parametry sterujce prac autoroutera. Dziaanie jego skada si oglnie z trzech czci, z ktrych kad mona osobno wczy lub wyczy: Busses jako pierwsze zostaj poprowadzone cieki magistral. Dla autoroutera magistralami nie s sygnay okrelone na schemacie jako magistrale, lecz poczenia, ktre mona poprowadzi na pytce w kierunku pionowym lub poziomym. Jeeli dla adnej warstwy nie zostanie okrelony preferowany kierunek, to autorouter t cz pominie. Route gwna cz, w ktrej program czy wszystkie elementy ciekami. W tym zostaje umieszczona dua liczba przelotek, co jest spowodowane prb utworzenia 100% pocze wystpujcych w projekcie. Optimize na zakoczenie mona uruchomi dowoln liczb procesw optymalizujcych, ktrych parametry s tak dobrane, aby zminimalizowa liczb przelotek oraz wygadzi poprowadzone ju cieki. Optymalizacja usuwa jednorazowo tylko jedn ciek, po czym prbuje j uoy na nowo ze zmienionym ksztatem. Liczba procesw optymalizacji musi zosta ustalona na pocztku, przed startem autoroutera. Pniejsza, dodatkowa optymalizacja nie jest moliwa, poniewa po wykonaniu pracy autorouter nie moe zmieni ksztatu istniejcych ju cieek. Optymalizacja nie dotyczy wic cieek umieszczonych wczeniej przez projektanta lub przez poprzedni, zakoczon sesj autoroutera. Przyjrzyjmy si teraz dokadniej oknu sterujcemu prac autoroutera. Skada si ono z kilku zakadek. W pierwszej General mamy moliwo modykacji rastra uywanego przez autorouter, okrelenia ksztatu stosowanych przelotek, moemy rwnie wczyta lub zapisa plik z ustawieniami autoroutera. W lewej czci okna moemy zmieni preferowany kierunek rozmieszczenia cieek osobno dla kadej warstwy. Poniewa Eagle w wersji light, ktrej uywamy z powodu atwej dostpnoci (i braku koniecznoci pacenia za licencj), pozwala na projektowanie pytek maksymalnie dwustronnych, w polu tym znajduj si tylko warstwy Top oraz Bottom. Mamy moliwo wyboru jednego z nastpujcych kierunkw: poziomy | pionowy / pod ktem 45 stopni \ pod ktem 135 stopni * brak preferowanego kierunku N/A warstwa wyczona (program nie poprowadzi na niej adnych cieek) W p r z y p a d ku p y t e k j e d n o stronnych skadajcych si jedynie z elementw przewlekanych, uaktywniamy jedynie doln warstw pytki Bottom. Jeeli uywamy elementw SMD to, w zalenoci od ich umieszczenia na pytce, naley ustali preferowany kierunek na pionowy lub poziomy. Nastpna zakadka: Busses pozwala na zdeniowanie parametrw prowadzenia magistral. W jej lewej czci Layer Costs mamy moliwo zdeniowania warstwy, na ktrej preferujemy prowadzenie pocze. Jeeli dla dolnej warstw wpiszemy zero, a dla grnej inn wiksz warto, program bdzie prbowa poprowadzi cieki tylko na warstwie dolnej. Moliwoci tej moemy uy, gdy przykadowo ze wzgldw ekonomicznych lub technologicznych (bdziemy sami trawili pytk) chcemy wykona pytk jednostronn, jednake stopie jej skomplikowania moe na to nie pozwoli. Program bdzie prbowa wtedy wszystkie poczenia poprowadzi po jednej stronie, na drugiej znajdzie si jedynie maa ich liczba. Pniej, ju na pytce jednowarstwowej, moemy je zastpi mostkami. W rodkowej czci okna mamy dostp do okrelenia kolejnych parametrw. Mimo, i wartoci wpisywane mog zawiera si od 0 do 99, to uywanie caego przedziau nie zawsze jest sensowne. Dlatego przy opisie poszczeglnych parametrw zostaje podany zakres wartoci zalecany przez producenta: Via (0...99) ma wpyw na liczb przelotek. Wpisanie niewielkiej wartoci powoduje wstawienie duej liczby przelotek. Jeeli wpisana zostanie dua warto, autorouter bdzie prbowa unika przelotek, jednake cieki mog zosta umieszczone pod innym ni preferowanym kierunkiem. Generalnie naley uy maych wartoci przy pocztkowym prowadzeniu cieek (Buses, Route), a duych podczas optymalizacji. NonPref (0...10) prowadzenie cieek w innym ni preferowany kierunku. Jeeli wpiszemy warto 99, to, na danej paszczynie cieki bd prowadzone tylko i wycznie w zadanym kierunku. Moliwoci tej mona uy tylko wtedy, gdy jestemy w peni pewni e potrzebujemy takiego wanie zachowania. ChangeDir (0...25) okrela czstotliwo zmian kierunku prowadzonej cieki. Przy maej wartoci cieka na wiele zagi, dla duej jest w miar prosta. OrthStep, DiagStep wprowadza zasad, e przeciwprostoktna w trjkcie prostoktnym jest krtsza ni suma obu przyprostoktnych. Wartoci domylne wynosz odpowiednio 2 oraz 3, co powoduje, e program wybiera krelenie w kierunku przeciwprostoktnej. Zaleca si zachowanie szczeglnej ostronoci podczas zmiany tych parametrw. ExtdStep (0...30) powoduje unikanie kawakw cieek, przebiegajcych pod ktem 45 stopni wzgldem kierunku preferowanego. Wpisanie maej wartoci pozwala autorouterowi na ich krelenie, dua warto ich zabrania. Wsppracuje z parametrem mnExtdStep (opisanym dalej). Praktycznie jego dziaanie objawia si przebiegiem zagi cieki. Jeeli parametr mnExtdStep jest ustawiony na 0 oraz ExtdStep ma warto 99, to zagicia cieek bd zawsze przebiega pod ktem 90 stopni. Jeeli zostan nadane im inne wartoci, to w zagicie zostanie wprowadzony krtki kawaek cieki, przebiegajcej pod ktem 45 stopni. BonusStep MalusStep (13) wzmacnia rnic pomidzy dobrymi (Bonus) oraz zymi (Malus)

106

Elektronika Praktyczna 9/2006

KURS
obszarami pytki. Due wartoci prowadz do silnego rozrniania tych obszarw. Mae wartoci zamazuj rnice pomidzy nimi. Parametry te powizane s z parametrami z nastpnego punktu. PadImpact SmdImpact (010) wspomniane w poprzednim punkcie, dobre oraz ze obszary pytki znajduj si w okolicach padw oraz pl SMD. S to miejsca w ktrych program chtnie prowadzi cieki, lub raczej od tego si wstrzymuje. Dobre obszary przebiegaj wzdu preferowanych kierunkw, ze prostopadle do nich. Powoduje to, i odprowadzenia od pl lutowniczych (padw) oraz pl SMD przebiegaj zgodnie z kierunkiem preferowanym. Zmieniajc warto opisywanych parametrw mamy wpyw na dugo pierwszego segmentu cieki, od pola lutowniczego (lub SMD) do pierwszego zagicia. BusImpact (0...10) powoduje rysowanie moliwie prostych, pozbawionych zagi cieek. Ma wpyw na dziaanie autoroutera jedynie w czasie krelenia Busses. Wpisanie maej wartoci powoduje krelenie prostych pocze pomidzy punktem startowym, a kocowym. Mae wartoci pozwalaj na stosowanie duej liczby zagi. Hugging (0...5) okrela szeroko odstpw pomidzy ciekami rwnolegymi. Wpisanie duej wartoci powoduje, e przebiegaj one w miar blisko siebie, ma warto powoduje wprowadzenie pomidzy nimi wikszych odstpw. Polygon (0...30) maa warto powoduje e autorouter prowadzi cieki rwnie w obszarach poligonw. Wystpuje wtedy due prawdopodobiestwo, i polygony te zostan pocite na mniejsze wysepki. Po wpisaniu duej wartoci, praktyka ta jest w miar moliwoci unikana. Avoid (0...10) ma wpyw na unikanie regionw, z ktrych w wyniku operacji Ripup, zostay ju usunite cieki. Wysoka warto powoduje, e autorouter unika ich, niska mniej. Warto ta uywana jest jedynie na zakadce Route. Po prawej stronie zakadki Busses znajdziemy jeszcze kontrolk Active. Dziki niej okreli moemy czy autorouter dany krok wykona, czy te nie. Poza tym znajduj si tam jeszcze dodatkowe parametry kongurujce prac autoroutera: Via (0...30) ogranicza maksymaln liczb przelotek, jak mona umieci na jednej ciece. Segments (0...9999) okrela maksymaln liczb segmentw z jakiej moe si skada jedna cieka. MnExtdStep (0...9999) okrela liczb krokw, ktre bez wpywu parametru ExtdStep mog przebiega pod ktem 45 stopni do kierunku preferowanego. Nastpne zakadki w oknie Autorouter Setup kieruj krokiem Route oraz dowoln liczb procesw optymalizacyjnych, z nazwami rozszerzonymi o kolejne ich numery. Do wprowadzenia nowej lub usunicia istniejcej ju optymalizacji suy przyciski Add oraz Del. Kad optymalizacj moemy naturalnie wczy lub wyczy przy pomocy kontrolki Active. Na zakadce Route znajduj si jeszcze dodatkowe parametry majce wpyw na mechanizm Ripup/Retry. Wpisane w te pola wartoci domylne s wynikiem kompromisu pomidzy efektywnoci autoroutera, a czasem jaki bdzie mu potrzebny na wykonanie pocze. RipupLevel parametr ten okrela maksymaln liczb cieek, ktre mona w jednym kroku Ripup rozcz. RipupSteps maksymalna liczba zagniede procesu Ripup. Ripuptotal okrela jak wiele cieek moe by w danej chwili rozczonych. Jeeli ktry z tych parametrw zostanie przez autorouter przekroczony, przerywa on dla danej cieki proces Ripup, po czym przywraca stan pocztkowy. cieka zostaje uznana jako niemoliwa do pocignicia i program zabiera si za rozrysowywanie nastpnego sygnau. Czasami drobna zmiana ktrego z wyej opisanych parametrw ma olbrzymi wpyw na wygld gotowej pytki. Dlatego producent zaleca stosowanie wartoci domylnych, zostay one okrelone na podstawie wieloletnich dowiadcze pracownikw rmy CadSoft i powinny zapewni najlepsze wyniki. Warto jednak z ustawieniami tymi poeksperymentowa. Mona dziki temu dostosowa pytk do naszych wymaga, oraz dokadniej pozna wpyw poszczeglnych parametrw na dziaanie programu. Gdy okrelone zostay ju wszystkie potrzebne parametry, moemy przystpi do uruchomienia autoroutera. Mamy dwie moliwoci. Pierwsza pozwala na krelenie tylko wybranych pocze, druga wszystkich. W przypadku pierwszej klikamy na przycisk Select po czym zaznaczamy interesujce nas sygnay, lub wpisujemy ich nazwy z klawiatury. Ostatecznie przyciskamy ikonk GO . Jeeli chcemy aby zostay poczone wszystkie sygnay, wystarczy przycisn OK. Postp pracy jest na bieco wskazywany w listwie statusu u dou ekranu. W kadej chwili moemy przerwa dziaanie autoroutera przyciskajc ikon STOP . Jeeli chcielibymy kontynuowa przerwan prac, wystarczy uruchomi autorouter ponownie. W otwartym wtedy okienku (rys. 33) nie mona zmieni adnych parametrw. Kontrolka Continue existing job decyduje czy bdziemy kontynuowa przerwan prac, czy chcemy rozpocz now, z nowymi parametrami. Poniewa proces automatycznego krelenia cieek czasami moe trwa wiele godzin, co 10 minut s zapisywane postpy pracy. Tak wic w przypadku zawieszenia komputera lub zaniku napicia, zostanie utracone maksimum 10 minut pracy. Po ponownym zaadowaniu projektu wystarczy zaznaczy kontynuacj pracy autoroutera. Jeeli program nie zdoa poprowadzi wszystkich cieek, pomocnym moe okaza si skontrolowanie i ewentualne zmniejszenie jeeli jest to moliwe nastpujcych wielkoci: raster autoroutera oraz rozmieszczenia elementw, minimalne szerokoci cieek oraz odstpy pomidzy nimi, rednice przelotek. Po zakoczeniu pracy autoroutera naley dokadnie przyjrze si pytce i poprawi ewentualne niedocignicia oraz poprowadzi cieki, ktrych nie udao si pooy automatycznie. Po tych zabiegach pytka jest ju praktycznie gotowa, musimy j jeszcze skontrolowa testem DRC. Po poprawieniu wszystkich wskazanych bdw moemy uzna proces projektowy za zakoczony i zaj si wykonaniem dokumentacji produkcyjnej, zostanie to opisane w jednej z najbliszych czci artykuu. in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

Elektronika Praktyczna 9/2006

107

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 6

Wszystkie elementy z ktrych skada si projekt s pobierane z bibliotek. Dziki moliwoci tworzenia wasnych elementw bibliotecznych program EAGLE zyskuje na elastycznoci. Mona zaprojektowa bowiem elementy niestandardowe oraz elementy wprowadzone niedawno na rynek. W tym odcinku kursu zaczynamy prezentacj sposobu tworzenia nowych elementw bibliotecznych. Jako przykad wybrano model diody, dla ktrej zaprojektujemy dwie rne obudowy.
W czasie rysowania schematu, symbole elementw, ktre chcemy umieci w projekcie pobieramy z bibliotek. Poniewa EAGLE pracuje bez pomocy netlist, do kadego symbolu s od pocztku przyporzdkowane jedna lub kilka obudw (w zalenoci od technologii, przykadowo przewlekana lub SMD). Uyte symbole, wraz z odpowiadajcymi im obudowami s zapisywane w pliku ze schematem. W przypadku pniejszego przekazanie schematu innej osobie lub rmie, ktra moe zaj si projektowaniem pytki, nie musimy docza bibliotek. W czasie instalacji programu, wraz ze wszystkimi niezbdnymi plikami kopiowane s rwnie standardowe biblioteki. Zawieraj one tysice elementw. Moe si zdarzy, e jeeli nasz projekt skada si tylko z czsto spotykanych elementw, to wszystkie je znajdziemy w bibliotekach i nie bdziemy musieli ich tworzy sami. Jeeli potrzebnego nam elementu jednak nie znajdziemy, to warto zajrze na stron internetow producenta EAGLEa. Pod adresem www.cadsoft.de w dziale download, libraries znajdziemy dodatkowo, znaczn ilo najnowszych, oraz zaktualizowanych bibliotek. cignity plik naley skopiowa do katalogu z bibliotekami (ewentualnie wczeniej, jeeli to konieczne, rozpakowa). Przed pobraniem elementu z nowo cignitej biblioteki, naley j jeszcze doczy do programu poleceniem Use. Jeeli jednak nie znalelimy potrzebnego nam elementu, nie pozostaje nic innego jak go sobie stworzy samemu. Z programem EAGLE zintegrowany jest edytor bibliotek. Mona go wywoa z edytora schematu, z edytora pytki jak rwnie z okna Control Panel. Now b i b l i o t e k m o e m y stworzy w menu panelu kontrolnego: File>New>Library. Aby otworzy ju istniejc bibliotek moemy w edytorze schematu lub pytki uy menu Library>Open.. lub wpisa komend Open, po czym wybra bibliotek ktr chcemy edytowa. Ten sam efekt osigniemy przy pomocy menu panelu kontrolnego: File>Open>Library. Stwrzmy teraz now bibliotek. Okno edytora bibliotek (rys. 34) ma podobny wygld oraz narzdzia jak poznany ju edytor pytki oraz schematu. Pasek Action Toolbar jest wzbogacony o trzy dodatkowe elementy: Device Reprezentuje poczenia pomidzy poszczeglnymi symbolami, oraz obudow elementu. Przyporzdkowujemy tutaj poszczeglne piny z symbolu (symboli), do odpowiednich padw lub pl SMD obudowy (obudw, jeeli deniujemy kilka). Package jest to obudowa danego elementu, czyli jego zyczny ksztat, ktry zostanie umieszczony na pytce. Symbol widoczny pniej na schemacie, symbol danego elementu. Zazwyczaj kady element skada si z tych trzech powyszych punktw. Wyjtkiem s elementy umieszczone na schemacie, a nie posiadajce obudowy. Czyli przykadowo ramka otaczajca schemat oraz symbole zasilania. Jeeli pytka jest projektowana bez uycia schematu, to w bibliotece wystarczy umieci

Rys. 34.

96

Elektronika Praktyczna 10/2006

KURS
ktry za chwil narysujemy zostanie umieszczony wanie na pytce. Nastpnie musimy ustawi sensowny raster (Grid). Dla elementw przewlekanych stosuje si zazwyczaj 50 mils. Aby nasz element m o n a b y o j a ko podczy, musimy umieci jego pola lutownicze. Dokonujemy tego wpisujc ko m e n d Pa d , l u b przyciskajc ikonk Rys. 37. znajdujc si po lewej stronie na pasku Commands. Na pasku Parameters pojawiy si nowe elementy, dziki ktrym moemy zmieni wygld punktu lutowniczego. Po kolei od lewej, moemy zmieni ksztat (shape), rednic zewntrzn, rednic otworu wierconego oraz kt, pod ktrym pad ma zosta obrcony. rednica zewntrzna, jeeli to moliwe, powinna by zawsze ustawiona na Auto. Dziki temu bdzie ona ustalona globalnie, na podstawie parametrw ustalonych w DRC. Pad moemy ustawi pod dowolnym ktem, wystarczy tylko go wpisa w okienko Angle i potwierdzi, poprzez Enter. Ustalmy nastpujce parametry: Ksztat Octagon, Diameter auto, Drill 44 mil co odpowiada ok 1,12 mm, Angle 0. Po czym umiemy dwa pady w punktach o wsprzdnych (200,0) mil oraz (200.0) mil (rys. 37). rodek ukadu wsprzdnych (0,0) powinien znajdowa si zawsze na rodku naszego elementu, jest on jego punktem bazowym. Regua ta jest szczeglne wana w przypadku elementw SMD. Uywajc komendy Name nadajmy lewemu pinowi nazw K (katoda), a prawemu A (anoda). W przypadku bardziej skomplikowanych obudw, o wikszej liczbie wyprowadze, pomocnym moe si okaza wywietlenie nazw pinw. Dokonujemy tego w menu Options/ Set.../Misc zaznaczajc okienko Display pad names.

Rys. 35.

tylko obudowy danych elementw, pomijajc Symbol oraz Device. Opis edytora bibliotek przeprowadzimy na przykadzie diody, ktr zdeniujemy w dwch obudowach: przewlekanej 1N4007, oraz SMD SM4007. Rozpoczniemy od narysowania obudowy. Po przyciniciu ikonki Package ukae si okienko, w ktrym wyszczeglnione s wszystkie obudowy zdeniowane w danej bibliotece (rys. 35). Poniewa nie mamy jeszcze adnej, okienko to jest puste. Przyciski Dev, Pac oraz Sym pozwalaj nam na przeczanie si pomidzy edycj pocze, obudowy i symbolu. W pole New wpiszmy nazw obudowy ktr chcemy wykona, wpiszmy przykadowo: DIODA400mil. Po przyciniciu OK zostaniemy zapytani, czy chcemy utworzy now obudow? Potwierdzamy klikajc OK. Zostaje otwarty edytor obudowy (rys. 36), ktry do zudzenia przypomina edytor pytki. Nie bez powodu zreszt, przecie ksztat,

Rys. 36.

Nastpnie narysujemy obrys naszego elementu. Dokadno odwzorowania rzeczywistego wygldu zaley jedynie od nas, od czasu, ktry moemy na to powici oraz ewentualnie od wymaga, ktre zostay nam postawione. Aby obrys by w miar dokadny, mona ustawi mniejszy raster lub przeczy go na metryczny (np. 0,1 mm). Do rysowania uyjemy jednej z nastpujcych komend: WIRE, ARC, CIRCLE, RECT lub POLYGON. Zaleca si stosowanie linii o gruboci 6 mil (0,152 mm). Fragmenty, ktre powinny by widoczne na pytce, rysujemy na paszczynie 21 tPlace uwaajc, aby nie przysoni pl lutowniczych. Jeeli chcielibymy narysowa wyprowadzenia elementw, lece na polach lutowniczych, rysujemy je na paszczynie 51 tDocu. W czasie wykonywania dokumentacji pytki, do wydruku paszczyzn t wczymy, natomiast w czasie tworzenia plikw gerbera wyczymy. Na pytce bdziemy mieli wic wolne pola lutownicze, pozbawione farby z opisu elementw. Natomiast na papierowym wydruku przedstawiony zostanie cay element, razem z wyprowadzeniami. Dokadny ksztat elementu oraz jego wymiary moemy znale w jego nocie katalogowej. Znajdziemy tam rwnie informacje na temat gruboci wyprowadze, wedug ktrych okrelamy rednic pl lutowniczych. Poniewa wyprowadzenia obudowy DO41 mog mie maksymaln rednic 0,86 mm, ustalony przez nas wymiar otworu pola lutowniczego (1,12 mm) nie jest za duy jak i nie za may i dioda pasuje w sam raz. Nasz obudow naley jeszcze zaopatrzy w teksty, opisujce ele-

Elektronika Praktyczna 10/2006

97

KURS
ment przez ni symbolizowany. Uyjemy do tego komendy TEXT . W miejscach, gdzie na pytce powinna pojawi si aktualna warto, oraz nazwa naszej diody umieszczamy nastpujce teksty:
>NAME na paszczynie 25 tNames >VALUE na paszczynie 27 tValues

Wysoko czcionki jest zalena od wielkoci elementu, w naszym przypadku powinna wynosi 5070 mil. Parametr Ratio charakteryzujcy grubo pisma, ustalmy na 8 lub 10%. W przyszoci, na pytce mona zmieni pooenie tych tekstw, uywajc komendy SMASH, ktra odklei je od obudowy i mona je bdzie przesun w dowolne miejsce za pomoc komendy MOVE. Podobnie bdziemy mogli zmieni wielko oraz grubo liter, czcionk oraz paszczyzn, na ktrej ley tekst. Kolejn czynnoci jest poprowadzenie przez ca obudow obszaru zakazanego dla innych elementw. Dziki temu, pniejszy test DRC znajdzie elementy, ktre na siebie zachodz lub s rozmieszczone zbyt blisko siebie. Obszary te rysujemy na

paszczynie 39 tKeepout uywajc poznanych wczeniej narzdzi. Ostatnim ju elementem jest zamieszczenie krtkiego opisu elementu. Dokonujemy tego klikajc na Description w dolnej czci ekranu. Moe si zdarzy, i pole to jest niewidoczne, naley je wtedy wycign przesuwajc belk dzielca ekran na dwa pola: grne gwne, oraz dolne opisu. Mona Rys. 38. rwnie wpisa z klawiatury description, po czym zostanie otwarte okno, w ktrym wpiszemy niezbdny opis. EAGLE dopuszcza wpisywanie znakw formatujce tekst, odbywa si to w formacie Rich Text, ma on skadni podobn do HTML. Przykadowo <b>DO41</b> powoduje wytuszczenie tekstu DO41. Dokadny opis formatowania tekstu jest umieszczony w pomocy programu pod hasem Rich

Text. Wystarczy jeszcze tylko nasz bibliotek zapisa pod dowoln, odpowiadajc nam nazw, w naszym przypadku Eagle5.lbr. Widok gotowej obudowy przedstawiony jest na rys. 38. Aby uwidoczni rnice pomidzy paszczyznami tPlace a tDocu, ta druga ma zmieniony kolor na pomaraczowy. In. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

98

Elektronika Praktyczna 10/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 7

Wszystkie elementy, z ktrych skada si projekt s pobierane z bibliotek. Dziki moliwoci tworzenia wasnych elementw bibliotecznych program EAGLE zyskuje na elastycznoci. Mona zaprojektowa bowiem elementy niestandardowe oraz elementy wprowadzone niedawno na rynek. W tym odcinku opisujemy sposb tworzenia nowych elementw bibliotecznych. Opis zosta przeprowadzony na podstawie konkretnego przykadu diody, ktrej model zosta zaprojektowany w dwch rnych obudowach.
Na pocztku przyjlimy, e diod zaprojektujemy w dwch rnych obudowach: przewlekanej oraz SMD. Musimy wic zaprojektowa jeszcze jedn obudow, tym razem przystosowan do montau powierzchniowego SMD. Odpowiednikiem diody 1N4007 jest SM4007 w obudowie DO213AB. Proces tworzenia obudowy SMD jest praktycznie identyczny jak przewlekanej. Jedyn rnic jest to, e w miejsce padw uyjemy pl SMD. Rozpoczynamy identycznie jak ze zwyk obudow: klikamy na Package, po czym w okienku New wpisujemy DO213AB. Potwierdzamy przez OK, w nastpnym okienku potwierdzamy ch utworzenia nowego elementu. Zostaje otwarte okno edytora, w ktrym to moemy rozpocz ju rysowanie naszej obudowy. W przypadku elementw SMD, ktrych to obudowy maj zazwyczaj mniejsze wymiary, warto ustawi raster na 5 lub nawet na 2,5 mil. Po wydaniu komendy SMD (lub klikniciu ikonki ) na pasku Parameters Toolbar mamy dostp do elementw decydujcych o ksztacie pl SMD (rys. 39). Parametry te moemy zmieni przed pooeniem pola, lub pniej przy pomocy komendy Change. Mamy wpyw na nastpujce elementy: Layer paszczyzna, na ktrej umieszczamy SMD. W przypadku elementw bibliotecznych, wybieramy zawsze stron grn pytki: 1 Top nawet, jeeli element ma zosta umieszczony na stronie dolnej. W czasie projektowania pytki, jeeli chcemy przeoy element na drug stron, uywamy polecenia MIRROR. Po jego wydaniu wszystkie elementy skojarzone z obudow, znajdujce si na paszczyznach rozpoczynajcych si na t... (21, 23, 25, 27...) zostaj przeoone na odpowiadajce im paszczyzny rozpoczynajce si na b... (22, 24, 26, 28...). Size wielko pola. Moemy wybra jedn z dostpnych, lub klikn na pole i wpisa z klawiatury potrzebn nam warto. W przypadku naszej diody wpisujemy warto 100x60 mil (2,54x1,524 mm). Roundness okrela stopie zaokrglenia rogw pl SMD. Najlepiej ustawi go na 0 % dziki temu zaokrglenie pl moemy okreli globalnie w ustawieniach DRC. Rotation kt, pod ktrym pole jest obrcone. Moemy wpisa praktycznie dowoln warto z dokadnoci do jednego miejsca po przecinku. Pomy wic na paszczynie 1Top dwa pola o wymiarach 100x60 mils i kcie 90 stopni. Jedno w miejscu o wsprzdnych (100,0), drugie (100,0). Kolejne czynnoci s identyczne jak przy tworzeniu obudowy elementu przewlekanego, nie bd wic powtrnie opisane. Warto zaznaczy, e w przypadku miniaturowych elementw SMD, moe si okaza, i na pytce nie ma ju miejsca na narysowanie ksztatu elementu. Naley wtedy umieci go w caoci na paszczynie 51 tDocu. Widok gotowej obudowy przedstawiono na rys. 40. Gdy uporalimy si Rys. 40. ju z obudowami naley stworzy symbol, przedstawiajcy element na schemacie. Klikamy na ikonk Symbol , po czym w okienku New wpisujemy Dioda Po potwierdzeniu otwiera si okno edytora symboli, jest ono praktycznie identyczne z edytorem schematw. Pierwsz czynnoci jest ustawienie rastra. Jak wspomniano w czasie opisu edytora schematw, aby zapewni pewne poczenie pomidzy elementami, piny symboli w bibliotekach s rozmieszczone w rastrze 100 mils, i taki wanie ustawimy. Nastpnie umiecimy kocwki naszej diody. Do tego celu suy polecenie Pin . Po jego aktywowaniu, na pasku Parameters Toolbar pojawiaj si elementy dziki ktrym moemy zmieni jego parametry (rys. 41). Jak w wikszoci przypadkw, w czasie pracy z programem Eagle parametry moemy zmieni przed pooeniem pinu lub pniej przy pomocy polecenia Change. Ikony realizuj nastpujce zadania: Orientation pierwsze cztery, pozwalaj na zmian kierunku pinu. Alternatywnie mona j zmieni klikajc prawym klawiszem myszy, w momencie, gdy pin jest podwieszony do kursora. Function okrela sposb przedstawienia pinu. Do wyboru mamy: brak okrelonej funkcji, symbol negacji, wejcie zegarowe, zanegowane wejcie zegarowe. Length okrela dugo pinu. Do wyboru mamy (0, 100, 200, 300) mils. Pin jest symbolizowany jako linia na paszczynie 94 Symbols. W czasie krelenia sche-

Rys. 39.

Rys. 41.

108

Elektronika Praktyczna 11/2006

KURS
NC niepodczo-

Rys. 42.

matu mamy moliwo sprawdzenia czy sygna jest prawidowo podczony do pinu. Suy do tego komenda Show. Po jej uruchomieniu i klikniciu na sygna, zostaje on podwietlony wraz z podczonymi do niego pinami. Jeeli pin ma dugo rwn zero, to nie jest on podwietlany, z tego powodu zaleca si stosowanie dugoci rnej od zera. Visible Okrela czy opis pinu, oraz nazwa kocwki obudowy maj by widoczne, czy te nie. Pooenie, oraz wielko (60 mils) tych opisw jest sztywno okrelone i nie mona ich pniej zmieni. Do wyboru mamy cztery moliwoci: oba opisy wyczone, opis kocwki wczony, opis pinu wczony, oba wczone. Direction okrela logiczny kierunek przepywu sygnaw. Parametr ten wpywa na przeprowadzany na schemacie test ERC. Przykadowo test ten wskae bd, jeeli na jednym sygnale le jedynie same wejcia lub, gdy mamy poczonych ze sob kilka wyj. Poszczeglne opcje maj nastpujce znaczenie:

Rys. 43.

In wejcie Out wyjcie I/O wejcie/wyjcie OC wyjcie typu otwarty kolektor Hiz wyjcie o wysokiej impedancji Pa s p a s y w n e (kocwki rezystorw, kondensatorw itp.) Pwr wejcia zasilania Sup wyjcie zasilania, stosowane dla symboli masy, oraz zasilania. Swaplevel Jeeli w czasie projektowania symbolu, kilku pinom nadamy ten sam Swaplevel, to bdzie je mona na schemacie zamienia za pomoc komendy Pinswap. Gdy podamy warto zero, to pinu nie uda si z adnym innym zamieni. Przykadowo w wielowejciowej bramce NAND, wszystkie wejcia maj identyczne funkcje, mona je wic zamieni miejscami. W przypadku diody poszczeglnych kocwek nie wolno zamienia, dlatego te otrzymuj one Swaplevel rwny zero. Pomy teraz dwa piny o nastpujcych parametrach: Function none, dugo 100 mils, Visible off, Direction Pas, Swaplevel 0. Pierwszy w punkcie (200,0) mils i rotacji R0, drugi w punkcie (200,0) mils i rotacji R180. Nastpnie, przy pomocy funkcji NAME nadajemy im odpowiednie nazwy. I tak: lewemu pinowi nadajemy nazw K, prawemu A, po czym poleceniem WIRE oraz innymi narzdziami gracznymi, krelimy na paszczynie 94 Symbols waciwy ksztat symbolu. Dla linii odchodzcych od pinw, grubo ustawiamy na 6 mils, poniewa tak sam warto ma grubo linii symbolizujca pin. Reszt elementw krelimy lini o gruboci 10 mils. W celu wierniejszego odwzorowania symbolu moemy ustawi dokadniejszy raster. Kolejn czynnoci jest wpisanie tekstw, symbolizujcych nazw oraz warto danego elementu. Powinny one zosta umieszczone w pobliu elementu. W tym celu na paszczynie 95 Names wpisujemy tekst >NAME, a na paszczynie 96 Values tekst >VALUE. Oba przy pomocy czcionki o wielkoci 70 mils.

ne

Rys. 44.

Na tym zakoczylimy tworzenie symbolu. Gotowy, przykadowy symbol przedstawiono na rys. 42. Pozostao nam jeszcze tylko podczenie symbolu do obudowy, czyli stworzenie elementu wynikowego Device. Dokonujemy tego klikajc na ikon lub wybierajc z menu gwnego Library/Device... W nowo otwartym okienku (rys. 43) w polu New wpisujemy nazw naszego elementu. Powinna ona brzmie ?4007. Znak zapytania symbolizuje przedrostek, ktry zmienia si automatycznie w zalenoci od obudowy. Dla diody SMD nazwa przyjmie posta SM4007, a dla diody w obudowie przewlekanej posta 1N4007. Po przyciniciu OK zostaniemy zapytani czy chcemy utworzy nowy symbol: Create new device?4007. Potwierdzamy klikajc na Yes. Po tych zabiegach zostaje otwarte okno edytora Device. Pierwsz czynnoci jest wstawienie wczeniej przez nas utworzonego symbolu diody. Suy temu polecenie Add lub ikonka leca na pasku po lewej stronie ekranu. Z nowo otwartego okienka wybieramy potrzebny nam symbol (DIODA), po czym umieszczamy go tak, aby jego rodek znajdowa si w punkcie o wsprzdnych (0,0). Punkt ten jest pniejszym punktem zaczepienia dla elementu na schemacie. Parametry Addlevel oraz SwapLevel s domylnie ustawione na odpowiednio next oraz 0. W przypadku elementw skadajcych si tylko z jednego symbolu, zaleca si pozostawienie tyche domylnych wartoci. Kolejnym elementem w oknie edytora jest komenda Name . Ma ona znaczenie jedynie w przypadku elementw skadajcych si z wikszej liczby symboli. W naszym przypadku, jednego tylko symbolu, nie ma ona znaczenia, gdy nazwa ktr nadamy symbolowi i tak nie pojawi

Elektronika Praktyczna 11/2006

109

KURS
y zastosowa warto off. Powoduje to przypisanie elementowi na schemacie nazwy zgodnej z Devicename uzupenionej o rozszerzenia z wariantu obudowy oraz technologii. Kolejnym przyciskiem jest Connect suy on do poczenia odpowiednich pinw symbolu z odpowiadajcymi im padami obudowy. Po jego przyciniciu zostaje otworzone okno, w ktrym dokonujemy waciwych pocze (rys. 44). W lewym oknie (Pin) zaznaczamy G$1.A, po czym w rodkowym (Pad) zaznaczamy A. Po przyciniciu pola Connect zaznaczony pin oraz pad zostaje przeniesiony jako para do okna prawego (Connection). Klikajc na pola Name, Pin, Pad moemy zmieni kolejno, w ktrej s wywietlane poszczeglne elementy. Nastpnie wprowadzamy kolejne (w naszym przypadku ostatnie) poczenie pomidzy G$1.K, a K. Jeeli wkrad si nam bd moemy niewaciwe poczenie rozczy zaznaczajc je, po czym klikajc na przycisk Disconnect. Jeeli oba poczenia s gotowe i nie mamy adnego bdu, to moemy zamkn okno klikajc na OK. Opisan procedur naley powtrzy dla drugiego wariantu obudowy. W oknie Connect jest wtedy aktywna funkcja Copy from pozwala ona na skopiowanie pocze z innej wersji obudowy. Ostatni ju czynnoci jest podanie opisu naszego elementu. Na schemacie, w czasie szukania elementw, program przeszukuje rwnie tene opis. Opis ten wprowadzamy w oknie powstaym po wydaniu komendy Description lub klikajc to pole w dolnej, lewej stronie okna edytora. Tekst moemy formatowa w sposb opisany wczeniej (Rich Text). Okno z gotowym elementem przedstawiono na rys. 45. Aby nasz bibliotek mona byo uy przy kreleniu schematu oraz (lub) pytki, naley j wczeniej doczy do projektu. W tym celu w jednym z powyszych edytorw uyjemy komendy Use. Moemy rwnie w menu gwnym wskaza Librar y/Use... Nastpnie naley wybra potrzebny nam plik. Jeeli biblioteka zostaa doczona ju wczeniej, a my dokonalimy w niej zmian lub dodalimy do niej nowe elementy. To aby zmiany te byy widoczne w projekcie musimy bibliotek t zaktualizowa. Suy temu polecenie Update. Polecenie to moemy rwnie wskaza w menu gwnym Library/Update... W katalogu ULP oraz na stronie internetowej producenta: www.Cadsoft.de mona znale spor liczb programikw ULP, ktre wspomagaj tworzenie bibliotek. Midzy innymi mona tam znale par wersji programiku expprojectlbr. Wersja doczona standardowo do programu nosi nazw expprojectlbr.ulp. Programikiem tym moemy eksportowa do bibliotek elementy ze schematu lub projektu pytki. Jeeli zostanie on uruchomiony z edytora pytki, powstanie biblioteka zawierajca jedynie obudowy elementw. Jeeli uruchomimy go w edytorze schematw, powstanie kompletna biblioteka zawierajca obudowy, symbole oraz poczenia pomidzy nimi Devices. Okno gwne programiku przedstawiono na rys. 46. Jest ono wyposaone w par przecznikw dziki ktrym moemy zmieni gwne parametry. Przede wszystkim moemy okreli czy wszystkie elementy maj zosta umieszczone w pojedynczej bibliotece, czy te kady w osobnej. Nastpnie moemy okreli czy nazwy elementw w nowej bibliotece maj by rozszerzone o nazwy biblioteki z ktrych one pierwotnie pochodz, czy te nie. Prac programiku rozpoczynamy klikajc na przycisk Collect data po czym nastpuje zebranie informacji o wszystkich elementach znajdujcych si w projekcie. Czas tego procesu jest uzaleniony od wielkoci projektu oraz od szybkoci naszego komputera. Gdy wszystkie dane zostan zebrane klikamy na przycisk Create library. Zostaje otwarte okno edytora bibliotek, po czym nastpuje import wszystkich elementw. Po zakoczeniu biblioteka jest zapisywana automatycznie w katalogu, w ktrym znajduje si pierwotny projekt. Przyjmuje rwnie jego nazw z rozszerzeniem *.lbr. Na tym koczymy kolejny odcinek naszego kursu. Za miesic opiszemy tworzenie dokumentacji niezbdnej przy produkcji. Midzy innymi opiszemy tworzenie plikw Gerber za pomoc procesora CAM. in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

Rys. 45.

si pniej na schemacie. W takim przypadku producent zaleca pozostawienie nazwy wygenerowanej automatycznie (G$1). Po prawej stronie okna, u dou, znajduje si przycisk New suy on do doczenia do elementu jednej z wczeniej zdeniowanych obudw. Po jego przyciniciu zostaje otwarte nowe okienko, w ktrym to moemy wybra interesujcy nas wariant obudowy. Wybierzmy DO213AB, po czym w okienku Variant Name wpiszemy SM. Jeeli tworzymy element tylko z jednym wariantem obudowy, okienko to moemy zostawi puste. Potwierdzamy klikajc OK. W ten sam sposb doczymy rwnie drug obudow (DIODA400MIL), otrzyma ona jednak nazw 1N. Pod New znajduje si kolejny przycisk Prex. Pozwala on na okrelenie przedrostka nazwy danego elementu. W czasie dokadania elementw do schematu, s one automatycznie numerowane z wykorzystaniem preksu, ktry moemy sztywno okreli. W naszym przypadku, po przyciniciu pola Prex w nowo otwartym okienku wpisujemy D, po czym potwierdzamy przez OK. Kolejnym parametrem, ktry moemy zmieni jest Value. Jeeli zaznaczymy On, warto naszego elementu bdziemy mogli dowolnie zmienia na schemacie. Jest to przydatne dla rezystorw, kondensatorw oraz innych tego typu elementw. Dla pprzewodnikw nale-

Rys. 46.

110

Elektronika Praktyczna 11/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 8

Dzisiejszy przedostatni odcinek kursu powicamy eksportowi danych z programu Eagle. Otrzymane w ten sposb pliki s niezbdne do wyprodukowania zaprojektowanych pytek, jak rwnie w celach udokumentowania wykonanego projektu. Przyjrzymy si dokadniej CAMprocesorowi, dziki ktremu zostan wygenerowane pliki w formacie gerbera. Utworzymy pliki w formacie Excellon zawierajce informacje na temat wierconych otworw. Opiszemy rwnie narzdzie pozwalajce na zobrazowanie pytki w postaci 3D, pod dowolnym ktem oraz z owietleniem.
W kilku poprzednich czciach cyklu opisalimy edytor pytek drukowanych. Teoretycznie mamy ju gotow, poprawnie zaprojektowan pytk. Nie jest to jednak koniec pracy z programem EAGLE. Nasza pytka istnieje jedynie jako plik zapisany na dysku twardym komputera. Aby wynik naszej pracy mona byo wzi w rk i wlutowa poszczeglne elementy, musimy pytk wyprodukowa. Technologia produkcji pytek jest podzielona na kilka etapw. Produkcja przemysowa pytki dwuwarstwowej, w zalenoci od technologii przebiega w duym skrcie nastpujco: czyszczenie laminatu, wiercenie otworw, tworzenie przelotek czcych obie strony (metalizacja), pokrywanie substancj wiatoczu, nawietlanie, wywoywanie, trawienie, pokrywanie mask lutownicz, pokrywanie pl lutowniczych zwizkami uatwiajcymi lutowanie (cynowanie lub zocenie), nanoszenie, za pomoc sitodruku opisu elementw oraz innych nadrukw. Jeeli zdecydujemy si na wyko-

nanie pytki samemu, w domowych warunkach, godna polecenia jest metoda fotochemiczna. Przy uyciu laminatu pokrytego ju wczeniej powok wiatoczu, produkcja pytki ogranicza si praktycznie tylko do czterech etapw: nawietlanie pytki, wywoywanie, trawienie, wiercenie. Niezalenie od tego, jaka metoda zostanie wybrana, musimy przygotowa dokumentacj, dziki ktrej nawietlimy pytk. Dokumentacj t moemy rwnie wysa rmie, ktra podejmie si produkcji naszej pytki. Rozpocznijmy od opisu funkcji drukowania, za pomoc standardowej drukarki zainstalowanej w systemie Windows. Drukowanie dostpne jest z poziomu kadego edytora, czyli mona wydrukowa schemat, pytk, jak rwnie elementy z biblioteki. Na pocztku musimy przy pomocy komendy DISPLAY okreli, ktre paszczyzny chcemy, a ktrych nie chcemy umieci na wydruku. Generalnie funkcjonuje zasada, i wszystko co jest widoczne na ekranie, bdzie rwnie widoczne na wydruku. Wyjtkiem s linie rastra, oraz punkty bazowe tekstw. Wydruk ma zawsze posta pozytywu, czyli na biaym tle ciemne obiekty. W czasie drukowania pytki nie bjmy si wic o zawarto czarnego tuszu z naboju naszej drukarki, nie wyjdzie z niej bowiem prawie

w peni czarna strona. Po wpisaniu instrukcji PRINT lub przyciniciu ikony , zostaje otworzone okienko dialogowe drukowania (rys. 47). W zalenoci od edytora, z ktrego zostaa wywoana instrukcja, wygld okna moe si nieco rni. My zajmiemy si drukowaniem z edytora pytki. W przypadku edytora schematw, okienko dialogowe drukowania jest wzbogacone jedynie o moliwo wyboru strony schematu, ktr chcemy wydrukowa. W grnej czci okna wywietlona jest nazwa aktualnie wybranej drukarki oraz informacje na temat rozmiaru, a take pooenia papieru. Drukark oraz jej ustawienia moemy zmieni za pomoc klawisza Printer... W polu Style mamy moliwo zmiany poszczeglnych parametrw wydruku. Dostpne opcje maj nastpujce znaczenie: Mirror powoduje lustrzane odbicie wydruku; Rotate obraca wydruk o 90 stopni; Upside down obraca wydruk o 180 stopni, w poczeniu z Rotate mamy moliwo obrotu o 270 stopni

Rys. 47.

Elektronika Praktyczna 12/2006

103

KURS
Jeeli zmienilimy ju ktr, a chcemy powrci do ustawienia standardowego, wystarczy w okrelone pole wpisa 0. Poniej znajduj si kolejne dwa pola: Vertical oraz Horizontal. Za ich pomoc moemy okreli pooenie wydruku na stronie: po lewej, po prawej, na grze, na dole, lub po rodku. Rne rozmieszczanie wydruku moe by przydatne, gdy Rys. 50. na jednej folii chcemy wydrukowa kilkukrotnie, rne pytki. W polu Calibrate moemy dopasowa drukark do wydrukw dokadnie w skali 1:1. Jest to praktycznie niezbdne w przypadku drukowania na folii, za pomoc ktrej bdziemy nawietla pytk. Moe si zdarzy, e aby znale odpowiedni warto trzeba bdzie wykona kilka wydrukw prbnych. Wartoci moemy wpisywa z dokadnoci do piciu zer po przecinku. W polu X kalibrujemy kierunek, w ktrym przesuwa si gowica drukarki, natomiast w polu Y kierunek, w ktrym przesuwa si papier. Jeeli zaznaczymy poniej umieszczone okienko Caption, to do wydruku zostanie doczona linijka z informacjami o wydruku: data, czas, skala oraz cieka, w ktrej znajduje si plik. Take tutaj naley uwaa na doczon informacj o skali. Jest ona bowiem zaokrglona do czterech miejsc po przecinku i warto 1.0000 nie oznacza, e wydruk jest dokadnie w skali 1:1, lecz przykadowo w skali 1:1,000025. Moe si zdarzy, i bdziemy potrzebowali wydruku, na ktrym otwory w przelotkach oraz padach bd niewidoczne. Moemy je wyczy w menu Options>Set...>Misc. W polu Display mode naley wtedy zaznaczy opcj No Drills. Opisane wczeniej funkcje drukowania pytki mog by przydatne, gdy chcemy pytk wytrawi samemu, domowym sposobem. Jeeli jednak produkcj pytki zlecimy rmie wykonujcej obwody drukowane, musimy dostarczy jej odpowiednich, niezbdnych do tego plikw. W zalenoci od rmy, wystarczy czasami przesa plik z pytk z EAGLEa (*.brd). Jeeli chcemy jednak, aby nasza pytka wygldaa dokadnie, tak jak j sobie wyobrazilimy, musimy wygenerowa dane w formacie gerbera. Obecnie szeroko roz-

Rys. 48.

Black powoduje wydruk czarnobiay. Jeeli opcja jest odznaczona, to wydruk, w zalenoci od drukarki, jest kolorowy lub w rnych odcieniach szaroci; Solid powoduje, e wszystkie elementy na wydruku s cakowicie wypenione, bez wzgldu na to, jaki zosta wczeniej ustalony wzr (wzr wypenienia Fillstyle moemy zmieni za pomoc funkcji Change layer properties w okienku Display). Po prawej stronie okna dialogowego drukowania mamy moliwo zmiany skali wydruku oraz okrelenia liczby stron, na ktrych wydruk ma si zmieci. Pole Page limit jest priorytetowe, program prbuje umieci wydruk na zadeklarowanej przez nas liczbie stron, a pniej dopiero zwraca uwag na ustawion skal. Dziki temu nie musimy dokadnie wylicza skali, aby schemat lub pytka zmiecia si na okrelonej kartce. Przykadowo, gdy dla strony A4 ustawimy limit liczby kartek na 1, a skal na odpowiednio du (powiedzmy 10), to program wydrukuje wszystko w maksymalnym powikszeniu, ale tak, aby si zmiecio na jednej kartce A4. Jeeli zaley nam dokadnie na skali, to naley w pole Page limit wpisa warto zero, a w pole Scale factor potrzebn skal. Program bdzie wtedy drukowa w dokadnie okrelonej przez nas skali, na moliwie najmniejszej liczbie kartek. U dou okna znajdziemy jeszcze przycisk Page... Gdy go klikniemy, otworzy si nastpne okienko dialogowe, w ktrym ustawimy poszczeglne parametry kartki (rys. 48). W obszarze Border mamy moliwo zmiany szerokoci marginesw, ktre pozostan niezadrukowane. Wartoci moemy wpisywa w milimetrach lub calach.

Rys. 49.

powszechnionym formatem danych dla fotoplottera jest GerberRS274X. Oprcz nich musimy wygenerowa rwnie pliki z danymi na temat otworw. Bd one niezbdne przy wierceniu pytki. Dla tych danych rozpowszechni si format Excellon. Wszystkie wyej wymienione pliki wygenerujemy przy pomocy zintegrowanego z pakietem CAMprocessora. Jest on uruchamiany wprost z edytora pytki i generuje dane z pliku aktualnie otwartego w tym edytorze. Otwrzmy plik demo3.brd znajdujcy si w katalogu ...EAGLE4.16\ projects\examples\tutorial. Wykonamy przykadow dokumentacj produkcyjn dla tej wanie pytki. Rozpocznijmy od wygenerowania plikw dla wiertarki. Poniewa na pytce znajduj si otwory o rnych rednicach, aby wiertarka wiedziaa jakich ma uy wierte, musimy na samym pocztku utworzy tzw. Drill rack. W pliku tym bd umieszczone informacje na temat rednic wierte. Firma CadSoft udostpnia programik drillcfg.ulp, ktry generuje potrzebny nam Drill rack. Po jego uruchomieniu zostajemy zapytani, czy w pliku wynikowym rednice maj by okrelone w milimetrach czy te w calach (rys. 49). Poniewa w Polsce przyjty jest ukad metryczny i atwiej o wierta, ktrych rednica jest opisana w milimetrach, zaznaczamy mm. Po klikniciu OK przechodzimy do nastpnego okna, w ktrym s umieszczone rednice niezbdnych dla danej pytki otworw. W zalenoci od pytki, liczba oraz rednice wierte mog by rne. Dane w okienku mona edytowa, wystarczy klikn mysz, po czym potrzebne zmiany wpisa z klawiatury. Jakiekolwiek zmiany w tym oknie nie s jednak zalecane. Poza tym zostajemy ostrzeeni, aby zmian dokonywa tylko wtedy, gdy jestemy pewni co

104

Elektronika Praktyczna 12/2006

KURS
glnych otworw. Kontrolki umieszczone w kolejnym polu Style maj identyczne dziaanie do kontrolek z menu drukowania. Mowa tutaj o Mirror, Rotate, Upside down. Kontrolka Pos. coord nie pozwala na umieszczeniu w pliku wynikowym otworw z ujemnymi wsprzdnymi. Poniewa ujemne koordynaty prowadz w wielu wiertarkach do bdw, kontrolka ta musi by zawsze wczona. Ostatni kontrolk jest Optimize. Suy ona do optymalizacji drogi, jak bdzie si poruszaa gowica w czasie wiercenia pytki. Opcj t naley rwnie zawsze aktywowa. Nastpne w kolejnoci jest okrelenie paszczyzn, z ktrych zostan pobrane dane. W przypadku otworw aktywujemy tylko paszczyzny 44Drills oraz 45Holes. adna inna paszczyzna nie moe by aktywna! Najedamy na okienko z paszczyznami i zaznaczamy potrzebne nam 44 oraz 45. W menu Layer zaznaczamy opcj Show selected. W ten sposb w prawej czci okna umieszczone s jedynie paszczyzny aktywne. Aby wszystkie wprowadzone przez nas zmiany mona byo uy rwnie w przyszoci, zapiszemy je przy pomocy menu File Save Job... pod dowoln now nazw (przykadowo demo3.cam). Jeeli nie popenilimy adnego bdu, to okno CAM processora powinno teraz wyglda tak jak na rys. 51. Zakadk suc wygenerowaniu pliku z danymi o otworach mamy ju gotow. Musimy utworzy jeszcze kolejne zakadki, dziki ktrym wygenerujemy pliki dla fotoplotera. Klikamy na znajdujcy si u dou okna przycisk Add. Do aktualnej sesji CAM processora zostaje dodana nowa zakadka. Ma ona wszystkie ustawienia skopiowane z poprzedniej, musimy je jeszcze pozmienia. Jako pierwsze zmienimy nazw zakadki na Gra, poniewa sekcja ta bdzie si tyczya miedzi z grnej strony pytki. Moe si zdarzy, e EAGLE nie bdzie obsugiwa polskich liter, wtedy zamiast wpiszemy o. Nastpnie zmienimy urzdzenie wyjciowe na GERBER_RS274X. Format ten jest bardzo rozpowszechniony i praktycznie kady zakad produkujcy pytki sobie z nim poradzi. Jego gwn zalet jest to, e tabela z przesonami jest zintegrowana z plikiem wyjciowym. Dziki temu nie musimy jej wczeniej generowa oraz osobno docza do CAM processora. Nazw pliku wynikowego zmienimy na .TOP# (nie zapominajmy o kropce). Ustawienia Offset oraz Style pozostawimy bez zmian, czyli Offset jest ustawiony na zero, a w polu stylu aktywne jest tylko Pos. coord, Optimize oraz ll pads. Pozostao jeszcze aktywowanie niezbdnych paszczyzn. Dla miedzi z grnej strony pytki s to: 1Top, 16Pads, 17Vias. Wszystkie inne musz by wyczone! Aby nie byo wtpliwoci, ktre paszczyzny s aktywne, podobnie jak w przypadku otworw zaznaczamy opcj Show selected w menu Layer. Podobnie jak zakadk Gra musimy dooy jeszcze par innych, wszystkie bd miay jako Output Device ustawiony GERBER_RS274X. Ustawienia offsetu oraz stylu pozostan identyczne, niezmienione. Poniej zostan opisane w skrcie poszczeglne zakadki: mied z dolnej strony pytki Section: D, le: .BOT#, aktywne paszczyzny: 16Bottom, 17Pads, 18Vias. maska lutownicza dla grnej strony pytki Section: Maska lutownicza gra, le: .LSTOP#, tylko jedna aktywna paszczyzna: 29 tStop. maska lutownicza dla dolnej strony pytki Section: Maska lutownicza d, le: .LSBOT#, tylko jedna aktywna paszczyzna: 30 bStop. opis elementw umieszczonych na grnej stronie pytki (zakadka opcjonalna, jeeli chcemy mie opisan pytk) Section: Opis elementw gra, le: .PLTOP#, aktywne paszczyzny: 20Dimension, 21tPlace, 25tNames. opis elementw umieszczonych na dolnej stronie pytki (zakadka opcjonalna, jeeli chcemy mie opisan pytk) Section: Opis elementw d, le: .PLBOT#, aktywne paszczyzny: 20Dimension, 22bPlace, 26bNames. szablon do nakadania pasty lutowniczej dla grnej strony pytki (zakadka opcjonalna, jeeli mamy elementy SMD, ktre maj by lutowane automatycznie) Section: Szablon gra, le: .CRTOP#, tylko jedna aktywna paszczyzna: 31tCream. szablon do nakadania pasty lutowniczej dla dolnej strony pyt-

Rys. 51.

robimy (Edit only if you are sure what you do!). Po przyciniciu OK musimy poda nazw oraz ciek, gdzie Drill rack ma zosta zapisany. Kliknijmy po prostu Save i plik zostanie zapisany w katalogu, w ktrym znajduje si aktualnie otwarta pytka. Plik przyjmie nazw pytki oraz rozszerzenie *.drl, czyli w naszym przypadku demo3.drl. Gdy mamy ju utworzony Drill rack, moemy uruchomi CAM processor. Klikamy na ikonk CAM , zostaje otwarte okno gwne, w ktrym dokonamy wszystkich niezbdnych ustawie (rys. 50). Jako pierwsze zmienimy nazw aktualnej zakadki. W polu Section wpisujemy Otwory. Nastpnie musimy okreli urzdzenie wyjciowe, poniewa aktualna sekcja ma suy wygenerowaniu danych dla wiertarki, wybieramy jako Output Device EXCELLON_RACK. Wygld okna zmienia si w zalenoci od wybranego sterownika. Nastpnie po przyciniciu pola Rack wskazujemy wygenerowany wczeniej Drill rack (demo3.drl). W polu File naley poda nazw pliku wynikowego, do ktrego maj zosta wpisane dane o otworach. Podajmy tylko rozszerzenie poprzedzone kropk (.drd). W ten sposb plik otrzyma nazw aktualnej pytki i zostanie zapisany w katalogu, w ktrym si ona znajduje. Rozszerzenie *.drd jest zalecane przez rm CadSoft jako standardowe rozszerzenie plikw z danymi o otworach. Kolejnym polem, ktre musimy wypeni jest Tolerance. Okrela ono maksymalne rnice pomidzy faktyczn rednic wierta, a rednic wpisan w pliku Drill rack. Tutaj zalecan wartoci jest 2,5% w kadym kierunku, tak te wpiszemy. W polu Offset nie wprowadzamy adnych zmian, suy ono do przesunicia punktu zerowego, od ktrego obliczane s koordynaty poszcze-

Elektronika Praktyczna 12/2006

105

KURS
ki (zakadka opcjonalna, jeeli mamy elementy SMD umieszczone na dolnej stronie pytki, ktre maj by lutowane automatycznie) Section: Szablon d, le: .CRBOT#, tylko jedna aktywna paszczyzna: 31tCream. Uff! To by byo na tyle, mamy teraz jedn zakadk dla otworw, oraz osiem nastpnych dla pytki. Czasami moe si zdarzy, e producent pytki bdzie wymaga od nas, aby pliki zawierajce dane z dolnej strony byy odbiciem lustrzanym oryginau. Naley wtedy uaktywni opcj Mirror dla odpowiednich zakadek (d, maska lutownicza d, opis elementw d, szablon d). Widok okna ze wszystkimi dziewicioma sekcjami pokazano na rys. 52. Zanim przystpimy do uruchomienia CAM processora na wszelki wypadek zapiszmy jeszcze owoc naszej pracy (File>Save job...). Nie pozostao nam ju nic innego jak klikn na przycisk Process Job. Uruchamia on program i tworzy 18 plikw z danymi w katalogu, w kt-

Rys. 52.

rym znajduje si plik z projektem pytki. Zauwamy, i znajdujcy si w rozszerzeniu znak # zostaje zmieniony raz na liter x dla pliku z danymi gerbera, a drugi raz na i dla pliku z informacjami dodatkowymi. Wszystkie te pliki musimy wysa do producenta pytki. Oprcz nich wylemy jeszcze plik demo3.drl (Drill Rack) oraz stworzony przez nas plik tekstowy w ktrym powinny si znale nastpujce informacje:

typ oraz grubo materiau bazowego (np. FR4 1,5 mm), ilo oraz grubo warstw miedzi (np. pytka dwustronna CU 35 mm), objanienie znaczenia rozszerzenia plikw z danymi (np. *.TOPx mied grna strona pytki, *.BOTx mied... itd. Dla wszystkich plikw). in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

106

Elektronika Praktyczna 12/2006

KURS

Kurs obsugi EAGLE, cz 9

Ostatni odcinek kursu powicamy obrbce plikw gerberowskich uzyskanych z Eaglea. Jak wspominalimy miesic temu, pliki te s niezbdne do wyprodukowania zaprojektowanych pytek, jak rwnie w celach udokumentowania wykonanego projektu. Przedstawiamy take narzdzie pozwalajce na zobrazowanie pytki w 3D.
Pobienie opiszemy niektre funkcje GCPrevue. Tak wic za kolejk, u gry okna znajduje si pasek narzdziowy ze wszystkimi najczciej uywanymi funkcjami, po lewej stronie znajduj si natomiast trzy okienka. Dziki nim mamy dostp praktycznie do wszystkich interesujcych nas elementw programu. Po kolei od gry s to Navigation View dziki niemu moemy bardzo efektywnie przemieszcza, powiksza oraz pomniejsza widok zawartoci otwartego pliku. Poniej znajdujce si okienko Coordinates and Selection Summary zawiera wsprzdne wzgldne i bezwzgldne kursora. Przy pomocy wartoci z tego okienka moemy kontrolowa wymiary pytki oraz inne wielkoci krytyczne (szeroko cieek, oraz odstpy pomidzy nimi). Najniej po lewej umieszczone okienko to GC Explorer. Pozwala one na importowanie plikw Gerber oraz Excellon, moemy w nim rwnie stworzy lub edytowa apertury (dla gerbera w formacie innym ni RS274X) oraz tabele ze rednicami wierte (Drill Tables). Obsuga programu jest intuicyjna i po krtkim czasie nie bdziemy mieli z nim wikszych kopotw. Otwrzmy stworzone przez nas wczeniej, przykadowe pliki gerbera. W tym celu klikamy prawym klawiszem myszy na linijk Physical Layers w oknie GC Explorera. Otworzy si

Rys. 54.

Przed wysaniem plikw produkcyjnych warto je jeszcze przejrze. Do tego celu potrzebujemy jeszcze przegldark plikw Gerber, ktr to sobie cigniemy z Internetu. Na stronie www.graphicode.com mona znale dobr, darmow przegldark GCPREVUE. Aby j cign, naley na stronie producenta poda adres swojego konta email oraz par innych informacji. Po cigniciu, zainstalowaniu i pierwszym uruchomieniu program powinien wyglda mniej wicej tak, jak na rys. 53.

Rys. 53.

menu kontekstowe, z ktrego wybierzemy Import (rys. 54). To samo osigniemy wpisujc z klawiatury liter I (due i). Odszukajmy katalog, w ktrym znajduj si potrzebne pliki, po czym trzymajc wcinity klawisz Control zaznaczmy te, w ktrych znajduj si dane w formacie Gerber (maj one rozszerzenie z liter x na kocu). Po przyciniciu klawisza Select zostanie otwarte okno, w ktrym moemy jeszcze zmieni format, w jakim bd odczytywane pliki oraz zaznaczy te pliki, ktre maj zosta importowane. Parametr File Type musi by dla wszystkich plikw ustawiony na RS274X. Jeeli tak nie jest (demo3.CRBOTx), naley go zmieni. Po wciniciu OK przechodzimy do nastpnego okna, w nim rwnie wciskamy OK, po czym otwarte zostaje ostatnie okienko. Moemy poprzeglda w nim poszczeglne pliki (Previous, Next File), zmieni kolor, w ktrym bdzie dana paszczyzna reprezentowana. Moemy rwnie pozmienia kilka innych mniej lub bardziej interesujcych parametrw. Okienko zamykamy klikajc na OK. Od teraz wszystkie importowane pliki s umieszczone w oknie GC Explorer. Jeeli chcemy, aby ktra z paszczyzn bya niewidoczna, wystarczy dany plik klikn prawym klawiszem myszy i w menu wybra Hide (jeeli ukryt paszczyzn chcemy mie z powrotem widoczn, klikamy na View). Mamy ju zaimportowane pliki w formacie Gerber, przydaoby si jeszcze przejrze plik zawierajcy opis wierce. Na pocztek potrzebujemy plik ze rednicami wierte. Format pliku z EAGLE nie jest niestety kompatybilny z GCPrevue, musimy stworzy go sami. Nie bdzie to trudne, poniewa w projekcie korzystamy z tylko trzech wierte.

104

Elektronika Praktyczna 1/2007

KURS
w edytorze PCB. Suy temu programik ULP napisany przez Matthiasa Weiera. Dla osb prywatnych jest on darmowy, a pobra go mona ze strony internetowej autora www.matwei. de. Najlepiej cign wersj instalacyjn eagle3d_1_ 04_05022006.exe (nazwa moe si nieco rni, w zalenoci Rys. 57. od aktualnej wersji). Po uruchomieniu, program zapy- log roboczy. Podajmy przykadowo ta nas o katalog, w ktrym chcemy C:\Programy\EAGLE4.16\3Dtemp. go zainstalowa. Podajmy mu kata- Po potwierdzeniu przechodzimy do log ULP z naszej instalacji EAGLEa, gwnego okna sterujcego, ktrego czyli bdzie to prawdopodobnie C:\ wygld przedstawiono na rys. 57. Programy\EAGLE4.16\ulp\Eagle3D. Na poszczeglnych zakadkach moemy zmienia dowolne parametry, Program generuje pliki w formacie POVRay, aby przetworzy je do midzy innymi s to: Oglne: okrelamy jakie elemenformatu gracznego, potrzebujemy ty maj si znale na rysunku jeszcze odpowiedni program, ktry (elementy, cieki, pady SMD...). znajdziemy na stronie http://www. Czy maj by uwzgldnione povray.org/download/. Aktualna werpolygony, otoczenie oraz sama sja instalacyjna dla Windows nosi pytka. nazw povwin36.exe (w midzycza Pytka: grubo materiau oraz sie moga si ukaza ju nowsza miedzi, a take ustawienie, czywersja). Po jego cigniciu naley li obrt w dowolnej paszczynie go jeszcze zainstalowa, co odbyXYZ. wa si w peni automatycznie. Aby Punkt, w ktrym jest umieszczonie przeszkadza instalatorowi, we ny aparat robicy zdjcie. wszystkich okienkach klikamy OK. wiato: pytk owietlamy czteNo to mamy ju wszystkie nierema reektorami, moemy osobzbdne nam programy i moemy no dla kadego okreli jego poprzystpi do generowania widokw oenie, kolor wiata, intensyw3D. Na pocztku naley zaznaczy, no oraz wczy lub wyczy e program ma czasami problemy cienie. z elementami posiadajcymi ujemne Kolory dla pytki, cieek, pl wsprzdne, tak wic naley ich lutowniczych, otworw, otoczeunika. Jeeli takowe wystpuj, to nia, opisu elementw oraz przemusimy ca pytk, ze wszystkimi lotek. elementami przesun do dodatniej Widok pytki moemy wic zmiewiartki ukadu wsprzdnych. Jeeli na pytce wystpuj polygony, nia w szerokich granicach, proponuto musz by one obliczone przed uruchomieniem programu ulp. Otwrzmy wic w edytorze PCB dowoln pytk (np. demo3.brd) nastpnie wyliczymy polygony (RATSNEST) i uruchomimy programik 3d41.ulp. Zostanie otwarte pierwsze okienko, w ktrym naley poda jzyk, w ktrym chcemy si komunikowa. Po przyciniciu OK przechodzimy do nastpnego okna zawierajcego informacje o programie i autorze. W nastpnym oknie moemy okreli kata- Rys. 58.

Rys. 55.

Klikamy prawym klawiszem na linijk Drill Tables w okienku Explorera, z menu wybieramy New Drill Table. Po lewej stronie pojawia si kwadracik. Po jego przyciniciu mamy dostp do nowego pliku, klikniemy go prawym klawiszem i wybierzemy Edit. Wpisujemy potrzebne rednice na podstawie pliku demo3.drl. Po wypenieniu, tabela powinna wyglda jak na rys. 55. Po zamkniciu okna moemy importowa plik, robimy to identyczne jak przy gerberze, jako typ wybieramy jednak NC Drill. To tyle na temat przegldarki plikw w formacie Gerber. Nastpnym tematem s pliki sterujce automatem do rozmieszczania elementw SMD. Jeeli takowe potrzebujemy, uruchamiamy programik mountsmd.ulp. Nastpnie naley poda katalog, w ktrym chcemy umieci pliki wynikowe oraz ich nazwy. Program tworzy dwa pliki tekstowe, pierwszy dla elementw znajdujcych si na grnej stronie pytki (rozszerzenie *.mnt). Drugi, posiadajcy rozszerzenie *.mnb odnosi si dla elementw znajdujcych si na stronie dolnej. Jeeli na ktrej ze stron nie ma umieszczonych elementw SMD, to plik jest pusty. Zawarto jednego z plikw pokazano na rys. 56. Mona w nim znale nastpujce dane: nazw elementu, wsprzdne X i Y, kt, pod ktrym dany element jest obrcony, jego warto oraz typ obudowy. Poszczeglne wartoci s liczbowe oddzielone spacjami, mona je wic bez problemu importowa do dowolnego arkusza kalkulacyjnego. Ostatnim etapem realizacji projektu, ktry omwimy w naszym kursie, jest generowanie trjwymiarowego widoku pytek, stworzonych

Rys. 56.

Elektronika Praktyczna 1/2007

105

KURS
szym jego uruchomieniu musimy poda cieki dostpu do plikw doczanych przez programik ULP. Dokonujemy tego w menu Render> Edit setting/Render>Command line options (rys. 59). Po ustawieniu odpowiedniej cieki klikamy na klawisz Set but dont Render. Nastpnie ustalmy rozdzielczo, w ktrej chcemy, aby powsta widok naszej pytki. Klikamy w lewej czci menu i ustawiamy rozdzielczo 800x600 (rys. 60). Moemy ju rozpocz rendering, klikamy na ikon Run . Jeeli wszystkie etapy konguracji zakoczono pomylnie, to w nowo otwartym okienku powstaje wanie obrazek naszej pytki. Czasami moe to potrwa nawet kilka minut! Po zakoczonym renderingu plik zostaje zapisany w katalogu roboczym (wczeniej przez nas okrelonym). Na rys. 61 pokazano przykadowy widok pytki, bdcy wynikiem pracy programu ulp oraz POVRay. Jak ju wczeniej wspomniaem, aby nabra wprawy, oraz osign podany rzut pytki, warto poeksperymentowa z poszczeglnymi ustawieniami panelu gwnego programiku 3d41.ulp. Na tym koczymy nasz kurs, mam nadziej, e Was za bardzo nie zanudziem i e przekazaem Wam niezbdn wiedz, dziki ktrej bdziecie w stanie samodzielnie, przy pomocy EAGLEa projektowa obwody drukowane. ycz udanych projektw! in. Henryk Wieczorek henrykwieczorek@gmx.net

Rys. 59.

Rys. 60.

j poeksperymentowa dla rnych parametrw. Na pocztek wystarcz ustawienia domylne, na pierwszej zakadce moemy jednak kilka parametrw pozmienia, tak jak na rys. 58. Po przyciniciu klawisza Create POVFile and Exit zostanie wygenerowany plik POV, ktry jest umieszczony w okrelonym przez nas katalogu roboczym. Dwukrotne kliknicie na plik powoduje otwarcie programu POVRay. Przy pierw-

Rys. 61.

106

Elektronika Praktyczna 1/2007