You are on page 1of 13

RAPORT

PolSka-USa: co moe nam da PartnerStwo z waSzyngtonem?

Przemysaw Pacua

od 1989 r. Stany zjednoczone PozoStaj jednym z gwnych SojUSznikw i Partnerw PolSki. S one PoStrzegane jako gwny gwarant bezPieczeStwa narodowego rP. ten aSPekt naSzych StoSUnkw z ameryk jeSt aktUalny nie tylko w kontekcie PolSkiego UczeStnictwa w nato, ale take w wymiarze StoSUnkw dwUStronnych. Polacy doceniaj take rol, jak waSzyngton odegra w PokonaniU zSrr. PolSka jeSt z kolei dla USa gwnym Partnerem w eUroPie rodkowo-wSchodniej. Polityka waSzyngtonU wobec tego regionU w latach 90. koncentrowaa Si na integracji krajw byego blokU Sowieckiego z nato, a take PoPrzez wSPieranie ProceSw demokratycznych i reForm goSPodarczych na PoPieraniU jak najSzybSzej ich integracji z Uni eUroPejSk.

Przejawem takiej polityki wobec Polski byy m.in. program Partnerstwo dla Pokoju, uchwalenie Ustawy o wspieraniu wschodnioeuropejskich demokracji1, utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego polskiej waluty (do

1) Support East European Democracy Act 1989 (Seed i).

83

ktrego USa wniosy 200 mln USd2), anulowanie 70 proc. naszego zaduenia wobec waszyngtonu czy wsparcie w negocjacjach z klubem Paryskim. Przede wSzyStkim Pragmatyzm naley jednak zda sobie spraw, e mino ju prawie 20 lat od odzyskania przez Polsk suwerennoci. w tym czasie stalimy si czonkiem nato i Ue, pastwem o silnej i wiarygodnej pozycji w europie, si rzeczy zatem stosunki warszawy z waszyngtonem musz zmieni charakter. Sprzecznoci byoby poczucie samodzielnoci, niezalenoci i wzrastajcej pozycji oraz denie do tego, aby polski gos by syszalny, i jednoczesne oczekiwanie pomocy i wsparcia ze strony USa. jest to tym bardziej nierealne w sytuacji, gdy waszyngton jest zaangaowany gwnie w wojn z terroryzmem, prowadzc rwnoczenie (przy wsparciu sojusznikw, ale jednak ponoszc gwny ciar) dwie kosztowne operacje w iraku i afganistanie. jeli signiemy do Strategicznego planu Departamentu Stanu na lata 2007-20123 , to przekonamy si, e europa przestaa ju by gwnym priorytetem supermocarstwa. w odniesieniu do stosunkw transatlantyckich rzd amerykaski jako gwny cel uzna przekonanie europejskich partnerw do wikszego zaangaowania w realizacj celw nakrelonych w Strategii poza obszarem europy4. Uzasadnione bdzie twierdzenie, e w obliczu asymetrycznych wyzwa XXi wieku gwne cele polityczne wobec europy zostay spenione. odnosi si to take do Polski, ktra z pastwa pozostajcego w zalenoci od moskwy staa si sojusznikiem waszyngtonu i realnym czonkiem wsplnoty pastw demokratycznych. czsto podkrelany jest argument szczeglnej wizi midzy Polsk i USa. jest on w pewnym stopniu prawdziwy. ze wzgldu na swj ustrj, etos wolnoci i przedsibiorczoci Stany zjednoczone ciesz si w nad wis szczeglnym sentymentem. jest on rwnie zwizany z liczn Poloni zamieszkujc USa, a take z rol, jak odegra ten kraj w zwycistwie nad komunizmem. wsplne wartoci z pewnoci maj swoje znaczenie, nie s jednak gwn przesank stosunkw midzynarodowych. ideologia miaa olbrzymie znaczenie w latach 80. i 90. Prezydent bill clinton skutecznie forsowa polsk kandydatur do nato, opierajc si nie tylko na strategicznych interesach waszyngtonu, ale take na poczuciu, e obecno Polski w strukturze transatlantyckiej jest aktem sprawiedliwym i koniecznym nawet wbrew obiektywnym obawom zwizanym z przygotowaniem

84
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

warszawy do czonkostwa i reakcj rosji. teraz jednak poczucie wsplnoty wartoci i celw moe by jedynie podstaw stosunkw, a nie ich treci. cele Polski trzeba realizowa w sposb pragmatyczny, koncentrujc si na realnych moliwociach uzyskania korzyci w sferach naszego szczeglnego zainteresowania. nale do nich z ca pewnoci kwestie zwizane z szeroko rozumianym bezpieczestwem narodowym (obrona polskich granic i interesw, bezpieczestwo energetyczne, modernizacja si zbrojnych), polityk zagraniczn oraz gospodark. nato jako gwarant PolSkich granic dla kraju o takim bagau historycznym jak Polska kwestia obrony granic jest spraw pierwszorzdnej wagi. cho mwi si, e XXi wieku bdzie wiekiem wyzwa asymetrycznych, to problem zagroe konwencjonalnych nadal jest aktualny. wstpienie Polski do nato w 1999 r. byo zatem postrzegane jako zwieczenie naszych stara o trwae zabezpieczenie polskiego terytorium. niewtpliwie czonkostwo w Sojuszu, ktry skutecznie przeciwstawia si zSrr przez cay okres zimnej wojny, moe dawa nam solidne gwarancje bezpieczestwa. Przekonanie to opieramy na treci artykuu 5 traktatu waszyngtoskiego, ktry obliguje czonkw nato do kolektywnej obrony w przypadku ataku na inne pastwo Sojuszu. oczywiste jest jednak, e nasze bezpieczestwo zaley w duej mierze od Stanw zjednoczonych, ktre s gwn si Sojuszu i susznie s postrzegane jako gwarant jego skutecznoci. Przekonanie to jest powszechne nie tylko w warszawie, ale te w Pradze, bratysawie, wilnie, budapeszcie oraz innych stolicach europy rodkowo-wschodniej. Pojawiaj si jednak gosy, e samo czonkostwo w nato nie daje nam gwarancji bezpieczestwa. teza ta jest tylko czciowo suszna. mimo zych

2) j. Stachura, Rola i znaczenie stosunkw dwustronnych ze Stanami Zjednoczonymi, [w:] r. kuniar, k. Szczepanik (red.), Polityka zagraniczna RP 19892002, wydawnictwo askon, Fundacja Studiw midzynarodowych, warszawa 2002, s. 130. 3) <http://www.state.gov/s/d/rm/rls/dosstrat/2007/>, zosta on przeredagowany do obowizujcej wersji 7 maja 2007 r. 4) Ibidem.

85

dowiadcze XX wieku nie powinnimy podwaa wiarygodnoci Sojuszu. z jednej strony dlatego, e nie mielimy (i obymy nigdy nie mieli) okazji przekona si o jej wartoci, z drugiej za wiara w nato jest tak naprawd jedyn moliw opcj naszego bezpieczestwa. nie oznacza to jednak, e nie mamy wpywu na skuteczno amerykaskiego parasola. Stany zjednoczone opowiadaj si za poszerzon interpretacj artykuu 5 traktatu waszyngtoskiego. w ich opinii powinien on chroni nie tylko terytorium, ale take interesy czonkw Sojuszu. konsekwencj takiej koncepcji jest misja iSaF w afganistanie oraz plany reform nato w kierunku zwikszenia jego operacyjnoci i mobilnoci. maj one dostosowa Sojusz do asymetrycznych wyzwa XXi wieku zwizanych nie tylko z terroryzmem czy proliferacj broni masowego raenia, ale take z klskami humanitarnymi i ywioowymi. Polska generalnie popiera wizj USa. jednak mimo i udzia w misjach nato jest istotnym elementem naszego czonkostwa i budowy dobrych relacji z waszyngtonem, powinnimy zabiega o to, aby Sojusz nie zaniedba swej podstawowej funkcji. gosy takie pojawiaj si zreszt coraz czciej wrd innych czonkw nato. istotny bdzie rwnie wynik wyborw prezydenckich w USa. odejcie administracji georgea w. busha moe oznacza ograniczenie amerykaskich dziaa militarnych w wiecie. zblia si by moe dobry czas, aby nato w wikszym stopniu skupio si na problemie obrony kolektywnej. istotnym elementem poszerzenia bezpieczestwa Polski w ramach Sojuszu powinno by denie do budowy duej bazy w granicach naszego kraju. jak stwierdzi ostatnio publicznie minister radosaw Sikorski, Polska jest krajem granicznym nato i jego czonkiem od dziewiciu lat i nie ma adnych instalacji na swoim terytorium. ewentualne umieszczenie elementw systemu obrony przeciwrakietowej czciowo spenioby te warunki, ale naley pamita, e jest to (przynajmniej na razie) inwestycja stricte amerykaska, o do ograniczonej wielkoci i zlokalizowana na pnocno-zachodnich kracach Polski. wydawao si, e istnieje moliwo uzyskania bazy agS w Powidzu pod Poznaniem, ale ju wiadomo, e szanse na to s minimalne5. nadal jedynym fizycznym przejawem obecnoci nato w Polsce pozostanie centrum szkoleniowe w bydgoszczy. zwaywszy na pozycj Stanw zjednoczonych w Sojuszu, waszyngton jest waciwym adresatem naszych zabiegw o zlokalizowanie innej inwestycji nato w Polsce.

86
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

wSPPraca dwUStronna w dziedzinie obronnoci Polskie czonkostwo w nato i ewentualny rozwj europejskiej Polityki bezpieczestwa i obrony nie s przeszkod w rozwijaniu stosunkw dwustronnych. w dziedzinie obronnoci trudno o bardziej podanego partnera ni USa. jeszcze trudniej jednak nakoni rzd w waszyngtonie do nawizania specjalnych stosunkw i uzyskania wiarygodnych dwustronnych gwarancji bezpieczestwa. Stany zjednoczone z zaoenia oferuj taki status tylko wybranym sojusznikom o najwyszym znaczeniu strategicznym. do tego grona nale z pewnoci izrael, wielka brytania i japonia. bardzo du pomoc wojskow uzyskay take kraje bliskiego wschodu (np. egipt), turcja czy tajwan. znaczca jest rwnie obecno amerykaskich onierzy w niemczech i woszech. lista krajw, w ktrych Stany zjednoczone utrzymuj due bazy wojskowe, jest znacznie dusza6. z ostatnich przedsiwzi warto wymieni umowy o wsppracy wojskowej z rumuni7 i bugari8. na tle innych krajw bezporednie zaangaowanie USa w Polsce naley oceni bardzo nisko. cho warszawa jest nazywana strategicznym

5) agS (Alliance Ground Surveillance) jest nowoczesnym systemem rozpoznania radarowego. w zaoeniach mia powsta jako baza samolotw zaogowych i bezzaogowych, ktre miay zbiera informacje z regionu bdcego w obszarze zainteresowa dowdcw nato. z powodw finansowych (istnieje spr o podzia kosztw, a Francja i Portugalia wycofay si z finansowania) projekt jeli w ogle powstanie, to w bardzo okrojonej wersji. zrezygnowano z samolotw zaogowych, a szukajc oszczdnoci zaproponowano, aby baza powstaa tam, gdzie ju stacjonuj samoloty bezzaogowe Global Hawk. Szanse Polski na to, e system warty okoo 4 mld euro, ktry mia by w peni operacyjny do 2013 r., powstanie pod Poznaniem, s w tej sytuacji bliskie zeru. 6) do krajw, w ktrych znajduje si wicej ni 1000 amerykaskich onierzy, moemy zaliczy m.in. hiszpani, Portugali, islandi, kore Poudniow, kirgistan, oman oraz zjednoczone emiraty arabskie. 7) dotyczy ona przede wszystkim przekazania w uytkowanie bazy powietrznej mihail kogalniceanu. 8) Umowa ta przewiduje wsplne amerykasko-bugarskie instalacje: bazy powietrzne w bezmer i graf ignatiewo, poligon w nowo Seo oraz centrum logistyczne w ajtos. bugarzy zezwolili rwnie na komercyjne korzystanie z portu w burgas. docelowo na terenie bugarii znajdzie si okoo 2500 osb personelu amerykaskiego.

87

partnerem i wiarygodnym sojusznikiem, nie ma to bezporedniego przeoenia na dwustronn wspprac w dziedzinie obronnoci. wielki wysiek polityczny i wojskowy zwizany z udziaem polskich onierzy w misjach w iraku i afganistanie nie sta si niestety (na razie) pocztkiem pogbienia wsppracy wojskowej. w tej sytuacji aktualne negocjacje w sprawie umieszczenia w Polsce elementw tarczy antyrakietowej naley traktowa jako okazj do uzyskania od waszyngtonu konkretnych zobowiza zwizanych z obronnoci naszego kraju. z jednej strony, sama obecno amerykaskich instalacji moe by traktowana jako warto dodana, z drugiej jednak nie jest to korzy wystarczajca. celem negocjacyjnym powinno by podpisanie wicej dwustronnej umowy wojskowej, zawierajcej gwarancje bezpieczestwa dla Polski. byoby to znacznym wzmocnieniem ochrony, jak zapewnia nam nato. osobn kwesti jest pomoc amerykaska w modernizacji polskich si zbrojnych. dotychczasowe dowiadczenia Polski w tej sprawie nie s najlepsze. w latach 1991-2007 Stany zjednoczone przyznay Polsce okoo 370 mln USd bezzwrotnej pomocy finansowej na cele modernizacyjne i szkoleniowe9. Stanowi to zaledwie uamek budetu wsparcia wojskowego przeznaczonego na pomoc dla sojusznikw waszyngtonu. w 2007 r. suma tej pomocy dla warszawy wyniosa okoo 30 mln USd, podczas gdy egipt otrzyma 1,2 mld USd, a izrael 2,3 mld USd10. trudno oczywicie zakada, e proporcje te zostan odwrcone, interesy Stanw zjednoczonych na bliskim wschodzie s bowiem spraw pierwszorzdnej wagi dla waszyngtonu. mimo wszystko jednak powinnimy oczekiwa od USa znacznego zwikszenia zaangaowania w modernizacj polskiej armii. koszty ponoszone przez Polsk w iraku i afganistanie s z pewnoci dodatkowym argumentem przemawiajcym na nasz korzy. kolejn kwesti jest niech USa do sprzeday Polsce nowoczesnego uzbrojenia. Szczeglnym obiektem zainteresowania warszawy s systemy obrony rakietowej i powietrznej. Postulaty umoliwienia zakupu zestaww thaad czy Patriot spotykaj si jak dotd z odmow ze strony amerykaskiej. naley zauway, e podobne systemy znajduj si w innych krajach europy, na przykad w niemczech. jako sojusznik powinnimy oczekiwa zupenie innej postawy waszyngtonu w tej kwestii. dodatkowo ewentualne umieszczenie w Polsce amerykaskiej instalacji

88
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

spowoduje wzrost zagroenia nie tylko ze strony terrorystw. Postawa rosji, ktra prezentuje coraz bardziej agresywn polityk zagraniczn i w sposb jawny sprzeciwia si amerykaskiemu systemowi obrony przeciwrakietowej (md), powinna by argumentem przemawiajcym na korzy polskich postulatw. Polska musi twardo wymaga uznania swoich racji i percepcji zagroe, nawet jeli nie s one podzielane przez waszyngton. wydaje si, e obecny rok moe zaway na stosunkach polsko-amerykaskich na wiele lat. negocjacje w sprawie md mog by jedyn na dugi czas okazj do pogbienia wsppracy w dziedzinie obronnoci ze Stanami zjednoczonymi. ich powodzenie w sposb znaczcy poprawioby bezpieczestwo naszego kraju, co jest szczeglnie istotne, gdy w dziedzinie wsppracy wojskowej dla Polski nie ma alternatywnego wyboru. USa s supermocarstwem militarnym: wydaj 45,7 proc. oglnych wiatowych nakadw na zbrojenia, podczas gdy udzia wielkiej brytanii, Francji, chin, japonii, niemiec, rosji i indii wynosi cznie 26,1 proc.11 dysponuj take najwyszej klasy sprztem wojskowym i olbrzymimi rodkami finansowymi na pomoc innym krajom. z jednej strony polityka obronna Unii europejskiej z rnych wzgldw nie jest na razie wiarygodn alternatyw dla bezpieczestwa Polski. z drugiej strony nowa administracja amerykaska bdzie zapewne ostroniejsza w kwestii zaangaowania USa poza granicami kraju. wtpliwe, aby projekt md zosta zaniechany, ale moe zosta ograniczony. nasze zasugi w iraku i afganistanie mog by mniej istotne, jeli nastpny prezydent zdecyduje o zakoczeniu bd znaczcej redukcji dziaa amerykaskich w tych

9) okoo 350 mln USd pochodzio z funduszu FmF (Foreign Military Financing), specjalnego programu kongresu USa powoanego w celu finansowania zakupw amerykaskiego wyposaenia i usug militarnych przez rzdy krajw obcych. Pozostae 20 mln pochodzio z programw szkoleniowych (imet, International Military Education and Training) oraz wsparcia operacji pokojowych (eiPc, Enhanced International Peacekeeping Capability). 10) Security Assistance of US, departament Stanu USa, biuro Stosunkw Polityczno-wojskowych, <http://www.state.gov/t/pm/c17570.htm>. 11) SiPri military expenditure database, Stockholm international Peace research institute.

89

krajach. moe si wic okaza, e jest to ostatni na dugi czas moment na dokonanie znaczcego przeomu w dziedzinie stosunkw obronnych z waszyngtonem. bezPieczeStwo energetyczne gwnym problemem Polski w dziedzinie energetyki jest zbyt dua zaleno od dostaw surowcw z jednego rda, czyli rosji. Problem ten sta si jeszcze powaniejszy z uwagi na polityk prowadzon przez moskw. wysokie dochody uzyskiwane ze sprzeday ropy i gazu pozwoliy rosji na wzmocnienie swojej pozycji midzynarodowej, ktr wykorzystuje ona w duej czci na konfrontacj ze wiatem zachodnim. takie dziaania, jak budowa gazocigu pnocnego czy wstrzymanie dostaw do kupionej przez orlen rafinerii w moejkach, ka z niepokojem myle o zagroeniach, jakie mog w przyszoci wystpi w tej dziedzinie. alternatywnym rdem zaopatrzenia w surowce mog by kraje azji centralnej, a przede wszystkim kazachstan i azerbejdan. trzeba jednak przyzna, e wysiki Polski w celu uzyskania dostpu do tych zasobw maj niewielkie szanse powodzenia dlatego rola Stanw zjednoczonych w dziedzinie bezpieczestwa energetycznego jest dla nas kluczowa. ich zaangaowanie w azji centralnej moe wspomc nasze starania w astanie i baku. Problemem moe by to, i waszyngton, mimo wzmoonej dyplomacji, nie uzyska dotychczas przeomowych sukcesw w kwestii dostpu do surowcw w regionie morza kaspijskiego. wynika to gwnie z zalenoci byych republik radzieckich od moskwy oraz braku niezbdnej infrastruktury. innym problemem jest aktywna polityka chin, ktre podpisuj kolejne kontrakty na dostawy surowcw z turkmenistanu i kazachstanu12. mimo to jednak Stany zjednoczone nadal staraj si uzyska moliwo zakupu surowcw z tego regionu. Starania te powinnimy obserwowa z du uwag, oferujc jednoczenie swoj pomoc i udzia w ewentualnych przyszych przedsiwziciach. inn kwesti jest pomoc waszyngtonu w przeciwstawianiu si rosyjskiej polityce zagranicznej prowadzonej za pomoc surowcw energetycznych. Powinnimy oczekiwa politycznego wsparcia nie tylko dla naszego kraju, ale take dla naszych sojusznikw krajw batyckich, przede wszystkim litwy, oraz Ukrainy.

90
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

kolejn spraw, w ktrej moemy oczekiwa wsparcia USa, jest rola nato w zapewnieniu swoim czonkom bezpieczestwa energetycznego. Polska jest zwolennikiem zwikszania odpowiedzialnoci Sojuszu w tej dziedzinie, ale na razie spotyka si to z umiarkowanym odzewem ze strony innych czonkw, szczeglnie tzw. starej Unii. Sukcesem jest umieszczenie tej kwestii w deklaracji ryskiej w 2006 r. otwarte pozostaje pytanie,czy zadania nato w tej dziedzinie miayby by rozumiane bardzo szeroko (tzw. solidarno energetyczna, polegajca na zaopatrzeniu w surowce czonka, ktry pad ofiar szantau, wypadku bd ataku terrorystycznego bdcego przyczyn przerwania dostaw) czy wziej (np. ograniczenie do ochrony infrastruktury krytycznej). w kadym razie powinnimy konsekwentnie promowa temat bezpieczestwa energetycznego na forum Sojuszu i oczekiwa wsparcia USa w tym zakresie. innym polem wsppracy ze Stanami zjednoczonymi moe by wsparcie technologiczne. truizmem jest przypominanie, e jest to pastwo o duych nakadach na badania i rozwj, bdce liderem w wielu dziedzinach wspczesnej techniki. USa intensywnie rozwijaj technologie zwizane nie tylko z alternatywnymi rdami energii, ale te z efektywnym wykorzystaniem surowcw tradycyjnych (np. wgiel). w celu przeamania naszej zalenoci od rosyjskiego gazu i ropy waciwe byoby uzyskanie (w drodze kupna bd innych form wsppracy) amerykaskiego know-how w tej dziedzinie. mona tu wymieni produkcj biopaliw, techniki efektywnego uycia wgla (clean coal, zgazowanie i upynnianie tego surowca), pomoc przy budowie gazportu, rodkw transportowych i urzdze do transportu lng czy wykorzystanie amerykaskich dowiadcze z energi atomow. wobec wysokich cen ropy i gazu opacalno nowych sposobw pozyskania energii ronie. wsppraca taka zostaa ju zreszt rozpoczta. w czasie wizyty ministra gospodarki Piotra woniaka (listopad grudzie 2006 r.) w USa zorganizowano okrgy st energetyczny z udziaem firm polskich oraz gigantw amerykaskiego biznesu w tej brany (exxon mobile, general electric energy, bechter i inne). Podpisano umowy, ktre zainicjoway wspprac w zakresie interesujcych nas technologii. jedn z nich jest planowane przez ge energy otwarcie w warszawie europejskiego centrum czystego Spalania wgla13.

13) GE Energy announces Opening Of European Cleaner Coal Technology Center In Poland, Press release ge energy, <http://www.gepower.com/about/press/en/2006_ press/091506.htm>.

91

za duy bd mona uzna niewykorzystanie okazji, jak bya umowa offsetowa zawarta przez polski rzd przy okazji zakupu amerykaskich myliwcw F-16. transfer nowoczesnych technologii czy zakup licencji (a w przypadku Polski energetyka powinna by uznana za dziedzin priorytetow) nale przy takich umowach do podstawowych korzyci osiganych przez zainteresowan stron. w przypadku Polski moemy jednak mwi raczej o zmarnowanej szansie. mimo to konieczne jest podjcie strategicznych decyzji w kwestii dalszego kierunku polityki energetycznej i nawizanie dugofalowej wsppracy z USa w tej dziedzinie. goSPodarka cho polsko-amerykaskie stosunki gospodarcze rozwijaj si w szybkim tempie, to nadal nie osigny one poziomu adekwatnego do moliwoci i deklarowanej przyjani. w cigu ostatnich 10 lat warto wymiany handlowej wzrosa z okoo 2,5 mld USd w 1997 r. do okoo 4,5 mld USd w 2007 r.14 Przez cay ten okres saldo byo ujemne na niekorzy Polski. gwnym przedmiotem wymiany handlowej s wyroby przemysu elektromaszynowego. Stany zjednoczone pozostaj rwnie jednym z gwnych inwestorw zagranicznych w Polsce. mimo to nadal istnieje potencja do znaczcego rozwoju stosunkw gospodarczych. wydawao si, e odpowiednim bodcem bdzie umowa offsetowa zawarta 19 kwietnia 2003 r. midzy rzdem rP a firm amerykask lockhead martin corporation. w zamian za zakup przez Polsk samolotw F-16 strona amerykaska zagwarantowaa wykonanie do koca 2013 r. projektw gospodarczych o wartoci okoo 6 mld USd. z jednej strony, pod wzgldem formalnym realizacja umowy przebiega do dobrze. do koca 2007 r. lockhead zrealizowa projekty na kwot okoo 4 mld USd. z drugiej jednak offset sta si symbolem niewykorzystanych szans i strat, jakie ponis polski przemys zbrojeniowy. Sztandarowym przykadem przeciwnikw tej umowy jest sprawa Pzl mielec15. mona mie rwnie wtpliwoci co do rzeczywistej wartoci niektrych inwestycji zaliczonych w poczet offsetu. okoo 60 proc. stanowi projekty cywilne. do powiedzie, e na t list wpisano fabryk general motors w gliwicach, ktrej budowa bya planowana niezalenie od umowy F-16. innym przykadem moe by wSk Pzl rzeszw, ktra zamiast obiecanego transferu technologii czy produkcji silnikw do F-16 musiaa zadowoli si statusem

92
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

montowni tych podzespow. wszystkie te wtpliwoci (a s to tylko nieliczne przykady) spowodoway, e realizacja umowy ma zosta w tym roku skontrolowana przez nik. ju teraz mona oceni, e offset nie da Polsce takich korzyci, jakie zakadano. brak w nim elementw kluczowych dla rozwoju polskiej gospodarki, czyli transferu nowoczesnych technologii, sprzeday licencji oraz wsparcia polskiego eksportu na rynkach krajw trzecich. rzeczywiste inwestycje w polski przemys (np. dezamet, mesko, hydral) s daleko niewystarczajce. cz winy ley oczywicie po stronie polskiej. brak strategicznego planowania w dziedzinie przemysu zbrojeniowego, niemono precyzyjnego okrelenia polskich potrzeb i wymaga wobec umowy offsetowej czy wreszcie brak determinacji przy kontrolowaniu jej realizacji to tylko niektre z zaniedba naszej administracji. naley podkreli, e jeli nie nastpi poprawa w tym wzgldzie, to efektywne wykorzystanie dobrych stosunkw polsko-amerykaskich bdzie niemoliwe take w przyszoci. Problem ten nie dotyczy jedynie przemysu zbrojeniowego. Udzia Polski w operacji irackiej dawa nadziej na korzyci gospodarcze zwizane z kontraktami na surowce i odbudow infrastruktury iraku. niestety, take w tym przypadku nie udao si zrealizowa planowanych zamierze, m.in. z powodu braku skutecznego mechanizmu promocji polskiego eksportu za granic16.

14) Wsppraca gospodarcza Polski ze Stanami Zjednoczonymi, wydzia Promocji handlu i inwestycji, ambasada rP w waszyngtonie, <http://www.wehusa.gov.pl/>. 15) amerykanie zobowizali si do wsparcia sprzeday 100 samolotw m-28 Skytruck i 100 maszyn m-18 Dromader do ameryki Poudniowej. Sprzeda tych maszyn zostaa jednak cakowicie zablokowana. Postawiona w trudnej sytuacji firma zostaa sprzedana bez przetargu francuskiej spce Uth, reprezentujcej interesy amerykaskiego koncernu United technologies co., w ktrego skad wchodzi firma Sikorsky. w ten sposb za okazyjn cen amerykanie przejli jeden z najwaniejszych polskich zakadw lotniczych. 16) istnieje co prawda Polska agencja informacji i inwestycji zagranicznych (Paiiiz), ale jej dziaalno jest nastawiona gwnie na przycignicie inwestorw do Polski. brak jest natomiast dziaa promujcych polski eksport (kredyty, porczenia,

93

wsppraca gospodarcza powinna by jedn z gwnych dziedzin, w ktrej mona byoby zdyskontowa bardzo dobre stosunki polsko-amerykaskie. oba kraje s czonkami najwaniejszych organizacji gospodarczych, takich jak organizacja wsppracy gospodarczej i rozwoju (oecd) czy wiatowa organizacja handlu (wto). kontakty polityczne powinny wic w znacznie wikszym ni dotychczas stopniu przeoy si na korzyci gospodarcze (kontrakty, technologie, inwestycje) dla Polski. Prognozy na PrzySzo Polska jest wartociowym i wanym sojusznikiem waszyngtonu, ale musimy zda sobie spraw z tego, e nie znajdujemy si w centrum interesw Stanw zjednoczonych. gwny wysiek amerykaskiej polityki zagranicznej jest obecnie skierowany na wojn z terroryzmem, operacje wojskowe w iraku i afganistanie, bliskowschodni proces pokojowy, polityczn rywalizacj z moskw i przeciwdziaanie rosncej potdze chin. USa oczywicie widz potrzeb pogbiania wizi transatlantyckich, jednak odwrotnie ni w latach zimnej wojny nie postrzegaj ich w kontekcie koniecznoci dawania gwarancji bezpieczestwa, ale raczej oczekuj od europy wsparcia w rozwizywaniu problemw globalnych. z kolei w odniesieniu do byego bloku komunistycznego waszyngton uwaa swoje powinnoci za zakoczone. w opinii biaego domu kraje europy rodkowo-wschodniej nie potrzebuj ju takiej pomocy, jak 20 czy 10 lat temu. Swoje wpywy w regionie Stany zjednoczone uwaaj nie bez podstaw za trwae i wystarczajce. rozumiej, e sabo polityczna Ue z jednej strony i agresywna polityka rosji z drugiej stawiaj kraje postkomunistyczne w sytuacji bez wyjcia. wida rwnie wyranie, e gwnym celem strategicznym waszyngtonu s bakany, a nie europa centralna. i nie zmieniaj tego plany instalacji elementw tarczy antyrakietowej w Polsce i czechach. Powinnimy wic pozby si zudze co do moliwoci uzyskania korzyci na zasadzie nalenoci. czas idei skoczy si na przeomie wiekw. w latach 90. otrzymalimy wsparcie dla naszej demokracji, czego finalnym aktem byo przystpienie do nato. nie byoby to moliwe bez konsekwentnego poparcia USa. jednak wiek XXi, rozpoczty tak naprawd atakiem na world trade center, postawi przed Stanami zjednoczonymi zadania, ktre pochaniaj wikszo energii i zasobw supermocarstwa. w coraz wikszym stopniu o zaangaowaniu USa decyduj interesy, a nie sentymenty.

94
bezPieczeStwo narodowe i-ii 2008 /7-8

Umowa o wsppracy nuklearnej z indiami, olbrzymie wsparcie dla Pakistanu, sprzeda uzbrojenia dla sojusznikw w regionie zatoki Perskiej, transfery miliardw dolarw do egiptu i izraela czy bardzo kosztowna wieloletnia wsppraca z tajwanem pokazuj priorytety waszyngtonu. w sytuacji, gdy amerykascy negocjatorzy kwestionuj polskie postulaty zakupu broni powietrznej i rakietowej, biay dom forsuje kontrakt z arabi Saudyjsk o wartoci 20 mld USd na sprzeda nowoczesnego uzbrojenia. wspieranie demokracji pozostaje oficjalnym celem Stanw zjednoczonych, ale konkretne interesy powoduj, e intensywno pomocy krajom takim jak Pakistan, kazachstan czy turkmenistan (uwaanym za co najwyej pdemokracje) wielokrotnie przewysza zaangaowanie USa w Polsce. trudno wic liczy na to, e wsplna przynaleno do krgu cywilizacji zachodnich bdzie wystarczajcym argumentem we wsppracy ze Stanami zjednoczonymi. daje nam ona strategiczne korzyci polityczne (np. gwarancje nato-wskie), ale nie ekonomiczne. aby uzyska te ostatnie, musimy znacznie silniej naciska w konkretnych sprawach, stosujc zwyk strategi realizacji naszych interesw. Polityczne zaangaowanie w iraku i afganistanie byo suszne, gdy stanlimy po waciwej stronie. trudno jednak nie dostrzec, e ofiara polskich onierzy i czasowe pogorszenie naszych relacji z Ue nie zostay praktycznie zrekompensowane innymi korzyciami. w duym stopniu nie zostaa wykorzystana umowa offsetowa zwizana z zakupem samolotw F-16. toczce si od kilku lat negocjacje w sprawie instalacji w Polsce elementw tarczy antyrakietowej s kolejn (i by moe na wiele lat ostatni) okazj do uzyskania wymiernych korzyci. w tym przypadku stawk jest bezpieczestwo narodowe Polski. Strategiczne partnerstwo ze Stanami zjednoczonymi jest olbrzymi wartoci. wobec saboci militarnej i politycznej Unii europejskiej gwarancje waszyngtonu s dla krajw takich jak Polska jedyn moliwoci zapewnienia swego bezpieczestwa. nie powinno to jednak oznacza rezygnacji z walki o narodowe interesy. od naszej konsekwencji, determinacji i odwagi zaley to, na ile skorzystamy z amerykaskiego partnerstwa.

promocja, wsparcie zagraniczne), gdy tzw. weh-y (wydziay ekonomicznohandlowe) dziaajce przy ambasadach rP za granic niestety nie speniaj swojej powinnoci.

95

You might also like