RACHUNKOWO ZARYS OGLNY

Rachunkowo zajmuje si odzwierciedlaniem zjawisk i procesw gospodarczych zachodzcych w podstawowych ogniwach dziaalnoci gospodarczej a wic podmiotach typu przedsibiorstwa czy instytucje. Chodzi tu o zjawiska i procesy dotyczce majtku i kapitau. Odzwierciedlenie w ujciu rachunkowoci to ujmowanie okrelonych zjawisk i procesw, ich odwzorowywanie w ujciu liczbowym a to odwzorowanie moemy traktowa jako proces przetwarzania danych. Szeroko ujmowane przetwarzanie danych to podzia zjawisk, ich dokumentacja, ewidencja, przeksztacanie (przeliczanie) w/g okrelonej metody i emisja informacji wynikowych w formie sprawozda. Charakterystyczn cech rachunkowoci jest to, e swoje obserwacje prowadzi w mierniku pieninym czyli odzwierciedla zjawiska w tym mierniku, co nie oznacza, e mierniki naturalne nie s stosowane. Mierniki te - jeli wystpi - su do przeksztacenia ich w miernik pieniny (ilo x cena = warto). Zjawisko w ujciu rachunkowoci to okrelony stan lub zmiana tego stanu wyraony w wartociach pieninych (posiadanie przez jednostk rodkw pieninych to stan a ich wydatkowanie to zmiana stanu). Zmiana stanu to zaszo albo operacja gospodarcza, przy czym zmiana ta musi pociga za sob konsekwencje natury finansowej wpywajce porednio lub bezporednio na majtek. Sam fakt zawarcia umowy cywilnoprawnej nie jest zaszoci z punktu widzenia rachunkowoci. Tak jest np. z umow kredytu. Dopiero udzielenie kredytu jest zaszoci (stwarza okrelone skutki). Operacja gospodarcza wystpuje wwczas gdy wpywa na nasz sytuacj majtkow. Cigi zaszoci (operacje) tworz procesy. W dziaalnoci jednostek wytwrczych wyrnia si wiele procesw gosp. m.in. proces zaopatrzenia, produkcji, sprzeday, zakupu itp. Aby mc podejmowa decyzje zarzdcze naley posiada zasb informacji o obiekcie, w stosunku do ktrego naley podj okrelone decyzje. Rachunkowo peni wobec zarzdzania rol suebn czyli musi dostarcza informacji bdcych podstaw decyzji zarzdczych. Rachunkowo jest zatem elementem systemu informacji ekonomicznej danego podmiotu. Element ten moe wystpowa w dwojakim znaczeniu: - w ujciu statycznym - jako cz tego systemu (np. gospodarka rodkami trwaymi), - w ujciu dynamicznym - jako proces przetwarzania danych rdowych w dane wynikowe. Funkcje rachunkowoci: - informacyjna - polegajca na dostarczaniu informacji dla potrzeb podejmowania decyzji zarzdczych, - kontrola - przejawiajca si w ochronie i zabezpieczaniu danych (obejmuje stref zapobiegania marnotrawstwu poprzez sprawdzenie stopnia rozbienoci stanw istniejcych z zaoonymi), - analityczna - polegajca na interpretacji danych liczbowych dostarczonych przez rachunkowo. Wszystkie te funkcje mona sprowadzi praktycznie do jednej funkcji - informacyjnej. Odbiorcami informacji s waciciele firm, kontrahenci, fiskus, ZUS, akcjonariusze itp. Rachunkowo jest elementem systemu informacji a wyksztacia si w redniowieczu od czasw rozwoju kupiectwa, gdy trzeba byo ewidencjonowa stan rozrachunkw pomidzy kupujcym a sprzedawc. Podstawow metod rachunkowoci jest metoda bilansowa. Bilans to podwjno. Metoda bilansowa to podwjne spojrzenie na majtek jednostki a mianowicie: - pod wzgldem rzeczowego ujcia majtku (czym dziaamy, czym dysponujemy prowadzc

dziaalno, jakie elementy wykorzystujemy do prowadzenia tej dziaalnoci). Rzeczowe ujcie skadnikw majtku to a k t y w a. - pod wzgldem finansowego ujcia majtku (jakie s rda pochodzenia majtku, ktrym dysponujemy, czyj jest majtek, ktry wykorzystywany jest w dziaalnoci, kto posiada prawo wasnoci tego majtku: wasno prowadzcego dziaalno lub jednostki obcej lub czciowo wasna i czciowo obca). Finansowe ujcie skadnikw majtku to p a s y w a. Suma aktyww rwna jest sumie pasyww. Ujcie to pozwala na sformuowanie podstawowego sprawozdania z obserwacji poczynionych przez rachunkowo. B i l a n s to dwustronne zestawienie majtku podmiotu z jednej strony i rde pochodzenia tego majtku z drugiej strony. Zestawienie to jest sporzdzane na okrelony dzie. Ten dzie nazywamy momentem bilansowym. Ustawa o rachunkowoci narzuca prawne terminy bilansu. Najczciej s to terminy zakoczenia dziaalnoci (zakoczenia pewnego okresu obrachunkowego) lub terminy rozpoczcia kolejnego okresu dziaalnoci (okresu obrachunkowego). Bilans rozpoczynajcy dziaalno lub okres obrachunkowy nazywamy bilansem otwarcia lub bilansem pocztkowym natomiast zestawienie majtku i rde jego pochodzenia na dzie koczcy dziaalno lub okres obrachunkowy nazywamy bilansem sprawozdawczym lub bilansem zamknicia. Bilans zamknicia po okrelonym okresie jest rwnoczenie punktem wyjcia dla nastpnego okresu. M a j t e k jednostki gospodarczej dzieli si w/g rnych kryteriw: - z punktu widzenia bilansu istotnym kryterium jest moliwo przeksztacenia poszczeglnych skadnikw majtku w rodki pienine (gotwk), - z punktu widzenia kryterium zuywania si majtku w trakcie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej mona go podzieli na: majtek trway i majtek obrotowy. Majtek trway zwizany jest z danym obiektem w sposb wzgldnie trway, przez dugie okresy czasu sigajce nawet wielu lat (np. budynki, budowle). Przez cay czas uytkowania majtek trway zachowuje swoj naturaln posta fizyczn a swoj warto przekazuje na produkty, usugi, efekty dziaalnoci w sposb stopniowy. Majtek obrotowy ulega transformacji w cigu jednego cyklu dziaania (okrnego obiegu rodkw) np. pienidz - materia surowiec - pfabrykat - wyrb - sprzeda - pienidz. Majtek trway charakteryzuje si nisk pynnoci a majtek obrotowy wysok. W bilansie lewa strona to majtek trway i obrotowy natomiast prawa strona to majtek wasny albo majtek obcy czyli finansowym odzwierciedleniem majtku jest kapita (kapita wasny lub kapita obcy). Aktywa okrelaj obszar rzeczowy majtku (czym dysponujemy) - w/g wzrastajcej pynnoci natomiast pasywa obszar prawny (formy wasnoci) - w/g stopnia wymagalnoci zwrotu wacicielowi. Bilansowe zestawienie majtku i jego interpretacja AKTYWAPASYWA I. 1. Wartoci trwae 1. Kapita wasny 2. Wartoci obrotowe 2. Kapita obcy

Obszar rzeczowy = Obszar prawny II. Wykorzystane formy wartoci = Pochodzenie wartoci III. Klasyfikacja wedug pynnoci = Klasyfikacja wedug terminw patnoci. Bilans to dwustronne, wartociowe zestawienie rodkw gospodarczych oraz rde ich pochodzenia na okrelony moment bilansowy i w okrelonej formie. Majtek, ktry jest nasz wasnoci ma "0" wymagalno zwrotu. Kapita obcy traktujemy jako zobowizania do zwrotu rwnowartoci majtku nalenego wacicielowi. Formy kapitau wasnego: kapita zaoycielski, udziaowy, waciciela, akcyjny. Rachunkowo rejestruje stany i zmiany. Kada operacja gospodarcza wpywa bd to na zmian w strukturze skadnikw majtku, bd to na zmian w strukturze pasyww, bd to na zmian w obydwu grupach jednoczenie przy czym zmiany te mog nie wpywa na ogln sum bilansow albo te j zmienia. Mog one w sposb bezporedni lub poredni wynikowo (zysk, strata) wpywa na stan aktyww i pasyww. Wszystkie operacje gospodarcze wpywajce na majtek mona zakwalifikowa nastpujco: 1. Operacje gospodarcze powodujce zmiany wycznie w skadnikach majtku (aktywa) jednostki gospodarczej - powoduj zwikszenie stanu jednego skadnika aktyww i jednoczenie zmniejszenie innego skadnika aktyww. 2. Operacje gospodarcze wywoujce zmiany wycznie w rdach finansowych majtku (pasywach) powoduj zwikszenie jednego skadnika pasyww i jednoczenie zmniejszenie innego skadnika pasyww. 3. Operacje gospodarcze powodujce jednoczesne zwikszenie stanu majtku (aktyww) i rde ich f finansowania (pasyww). 4. Operacje gospodarcze powodujce jednoczesne zmniejszenie stanu majtku i zmniejszenie odpowiedniego rda ich finansowania.

W zalenoci od tego czy dla potrzeb podejmowania decyzji niezbdna jest informacja szczegowa czy zagregowana w rachunkowoci (ksigowoci) istnieje moliwo czenia kont lub ich dzielenia (uszczegowienia). czenie kont Jeeli nie jest potrzebna informacja szczegowa lub te w celu uproszczenia ewidencji bez uszczerbku dla pozyskanych informacji moliwe jest w rachunkowoci czenie oddzielnie prowadzonych dotychczas kont o podobnym charakterze w jedno nowe konto. Przykady: 1. Jeeli nie ma potrzeby specyfikacji odrbnie nalenoci i odrbnie zobowiza a istotnym jest by zna saldo rozlicze tych kont wystarczy w ewidencji syntetycznej prowadzi jedno konto o nazwie "Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami". 2. Jeeli nie jest istotnym jakie rozrachunki prowadzone s z poszczeglnymi pracownikami zakadamy

jedno konto "Rozrachunki z pracownikami". 3. Przykad konta poczonego "Rachunek biecy". Rachunek funkcjonuje jako konto poczone aktywno-pasywne a poczenie tego konta polega na tym, e zamiast dwch oddzielnych kont "Kredyt bankowy" i "Rachunek rozliczeniowy" ("Rachunek biecy") prowadzi si jedno konto "Rachunek biecy" ("Rachunek bankowy") i ksiguje si na nim zarwno przychody i rozchody rodkw pieninych jak i wszystkie transakcje zwizane z udzielaniem i spatami kredytu. W tej sytuacji konto "Rachunek biecy" moe wykazywa nastpujce salda: saldo Wn, saldo Ma albo saldo "0", gdy jest rwnowaga w obrotach po lewej i po prawej stronie konta. Saldo Wn to stan rodkw na koncie. Saldo Ma to stan zaduenia wobec banku. Zatem konto "Rachunek biecy" funkcjonuje jako aktywno-pasywne. Jeeli konto bdzie wykazywao saldo debetowe wwczas w bilansie wystpi po stronie aktyww i wykaemy je pod pozycj "Rachunek biecy", natomiast jeeli bdziemy zadueni w banku wwczas wystpi saldo credytowe i w bilansie wykaemy je po stronie pasyww pod pozycj "Kredyty bankowe". Konta aktywno-pasywne I. Konto wykazuje jedno saldo zmienne lub saldo "0".

II. Konto wykazuje dwa salda jednoczenie.

Rozdzielno kont. Jeeli jest niezbdna informacja szczegowa wwczas uzyskujemy j w drodze dzielenia kont. Rozrniamy dwa rodzaje podzielnoci kont: - podzielno pozioma - podzielno pionowa

Podzielno pozioma polega na wyodrbnieniu z jednego konta syntetycznego dotyczcego okrelonej grupy zasobw lub rozrachunkw kilku kont, ktre funkcjonuj identycznie jak konto dzielone. Oznacza to, e suma obrotw po stronach Dt i Ct a take salda kont uzyskane w drodze podziau musz si rwna obrotom i saldu konta z ktrego zostay wyodrbnione. Podzielno jest odwrotnoci czenia kont. Przykad: Zamiast jednego konta "rodki trwae" w wyniku podziau moemy otworzy takie konta jak: grunty, budynki i budowle, maszyny i urzdzenia, rodki transportu itp. Zamiast konta "Towary na skadzie" moemy otworzy konta: towar A, towar B, towar C ... Kade z nich funkcjonuje tak jak konto dzielone. Poziomy podzia kont

Specyficznym wyrazem podzielnoci poziomej kont jest stosowanie w ksigowoci kont analitycznych i kont syntetycznych. Konta syntetyczne to konta, na ktrych ewidencjonuje si informacje zbiorcze, natomiast konta analityczne to konta szczegowe prowadzone zawsze do odpowiedniego konta syntetycznego. Zbir kont syntetycznych okrelamy mianem syntetyka natomiast zbir kont analitycznych okrelamy mianem analityka. Specyfika zapisw na kontach analitycznych polega na tym, e kady zapis na koncie syntetycznym musi by powtrzone na odpowiednim koncie analitycznym (w tej samej kwocie i po tej samej stronie). Na kontach analitycznych powtrzenie zapisu nie wymaga stosowania zasady podwjnego zapisu. Czyli jeeli mamy konta syntetyczne "Materiay" i prowadzimy do niego analityk "Materia A" , "Materia B" , "Materia C", itd. a dla kont korespondujcych z kontem "Materiay" nie prowadzi si kont analitycznych to powtrzenie zapisw nastpuje tylko na kontach poszczeglnych materiaw. Ewidencja analityczna

Suma zapisw na koncie analitycznym musi odpowiada sumie zapisw na koncie syntetycznym. Aby sprawdzi poprawno zapisw na kontach analitycznych stosuje si zestawienie obrotw i sald kont analitycznych do danego konta syntetycznego.

Zestawienie obrotw i sald kont analitycznych prowadzonych do konta .................................

Suma obrotw konta analitycznego musi by zgodna z obrotami konta syntetycznego. Saldo Dt konta syntetycznego stanowi sum sald Dt wszystkich kont analitycznych prowadzonych do tego konta syntetycznego (analogicznie w przypadku salda Ct). Konta syntetycznego nie mona zamkn bez wczeniejszego uzgodnienia zapisw analitycznych. Przykad: Przedsibiorstwo P posiada na stanie towary o cznej wartoci 100.000 z z czego towar: A - 50.000, B - 20.000, C - 30.000. Stan rodkw na rachunku bankowym wynosi 120.000. Stan zobowiza - 25.000 i jest to zobowizanie wobec dostawcy X. Operacje w biecym miesicu: 1. Zakupiono towar A od dostawcy Y za kwot 10.000, towar przyjto do magazynu. 2. Od dostawcy Z zakupiono towar A za 10.000 i towar C za 5.000 oraz przyjto je do magazynu. 3. Spacono przelewem poow zobowizania wobec dostawcy Z i 5.000 wobec dostawcy X. Zadanie: Otworzy syntetyk i analityk, wprowadzi stany pocztkowe, zaksigowa operacje, sporzdzi zestawienie obrotw i sald kont analitycznych, zamkn konta. ANALITYKA

SYNTETYKA

Zestawienie obrotw i sald kont analitycznych do konta zobowizania wobec dostawcw

Podzielno pionowa - jeeli zachodzi potrzeba wyodrbnienia jednego rodzaju operacji z kilku operacji ewidencjonowanych na danym koncie wwczas dokonuje si tzw. podziau pionowego. Przykad pionowego podziau konta.

Aby mc ustali biec warto rodkw trwaych (warto bilansow) ze strony Ct konta "rodki trwae" wyodrbnia si osobne konto o nazwie "Umorzenie rodkw trwaych", na ktrym ksiguje si wycznie zmiany stanw zwizane ze zuyciem. To wyodrbnione konto okrela si mianem konta korygujcego lub pomocniczego natomiast konto, z ktrego wyodrbnia si konto pomocnicze to konto gwne (podstawowe). Konto korygujce funkcjonuje zawsze z kontem gwnym. Zazwyczaj przy podziale pionowym konto dzielone pozostaje przy swojej poprzedniej nazwie natomiast wyodrbnione otrzymuje now nazw np. rodki trwae i umorzenie rodkw trwaych. rodki trwae ewidencjonuje si na koncie w/g wartoci pocztkowej tj. kosztu zakupu powikszonego o koszt modernizacji lub kosztu wytworzenia a na koncie umorzenia ksiguje si wszelkie zmniejszenia z tytuu zuycia rodkw trwaych. Konto "Umorzenie rodkw trwaych" wykazuje zawsze saldo Ct, ktre oznacza stan zuycia.

rodki trwae - umorzenie = warto bilansowa rodkw trwaych

Zamiast powyszego konta stosuje si dwa ponisze:

Konta te obrazuj aktualn warto rodkw trwaych.

Wykad rachunkowoci z dn. 22.03.1998 r. Operacje mog wpywa na bilans w sposb: - bezporedni (4 typy) - poredni (wynik finansowy + lub - albo zysk lub strata) Wynik finansowy - jest ksztatowany poprzez procesy. Oglnie wyrniamy trzy grupy procesw: 1. Procesy powstawania kosztw. 2. Procesy powstawania przychodw. 3. Procesy powstawania wynikw nadzwyczajnych. Bezporedni wpyw operacji na skadniki bilansu: - skadniki bilansu ulegaj zmianie (nie zmienia si suma bilansowa) - zmiana skadnikw bilansowych oraz sum bilansowych Teoretycznie po kadej operacji mona sporzdzi bilans. Przy duej liczbie operacji jest to niemoliwe. Konto ksigowe - jest to umowny nonik informacji, na ktrym dokonujemy zapisw odnoszcych si do stanu pocztkowego danego skadnika, na ktrym odnotowujemy wszelkie zmiany danego skadnika zachodzce w cigu okresu (zwikszajce lub zmniejszajce warto skadnika) i na kocu okresu podajemy stan kocowy tego skadnika. Ewidencja zdarze od stanu pocztkowego do bilansu kocowego na przykadzie konta "Rachunek biecy".

Podstaw zapisw na koncie rachunek biecy jest wycig bankowy. Suma zapisw po jednej stronie konta to obroty.

Symbol konta - dla lepszej dekretacji Konto A-K (aktywno-pasywne) - konto rozrachunkw funkcjonuje zarwno jak konto aktywne i konto pasywne. Kont rozrachunkw jest wiele. Podstawowe to rozrachunki z pracownikami, odbiorcami i dostawcami, publiczno-prawne.

Przykad: Spka z o.o. "Daremny Trud" w Kamiennej Grze posiada na skadzie materiay o wartoci 8. 000 z, wyroby gotowe 2. 000 z, gotwk w kasie 1. 000 z, z czego 70% wartoci skadnikw majtkowych zostao wniesione przez udziaowcw, natomiast pozostaa cz poyczona w banku (kredyt). Na podstawie tych danych sporzdzi bilans spki na dzie 01.02.1998 r., nastpnie zaksigowa operacje, ktre miay miejsce a nastpnie sporzdzi bilans na koniec lutego i okreli sytuacj finansow spki. Operacje: 1. Od dostawcy D1 zakupiono za gotwk materiay, ktre przyjto do magazynu o wartoci 200 z. 2. Od dostawcy D2 zakupiono materiay o wartoci 4. 000 z uzyskujc kredyt kupiecki (trzy tygodnie). 3. Dla udowodnienia dostawcy D2 swojej znakomitej kondycji finansowej na poczet zaduenia zapacono 500 z. 4. Przed upywem terminu patnoci zobowizania wobec dostawcy D2 zoono wniosek kredytowy do banku (pozytywnie rozpatrzony - nie podlega ksigowaniu). 5. Zobowizanie wobec dostawcy D uregulowa w penej wysokoci bank z udzielonego kredytu.

Bilans otwarcia spki z o.o. "Daremny Trud" na dzie 01.02.1998 r.

Bilans kocowy:

Wnioski z ksigowania - sytuacja spki - wzrost zaduenia

Bilans pocztkowy

operacje gospodarcze salda kocowe salda kocowe

Bilans kocowy

1. Kada operacja gospodarcza jest zawsze ksigowana na dwch kontach, po dwch rnych stronach, czyli kada operacja wywouje podwjny skutek. Jest to zasada podwjnego zapisu. 2. Kada operacja ksigowana jest zawsze w tej samej kwocie. Jest to zasada rwnego zapisu (rwnowanego). Podstawowa terminologia: otwarcie konta - wpisanie pierwszej operacji na konto. Konto mona otwiera danymi z bilansu lub pierwsz operacj, suma zapisw po jednej stronie konta to obroty strony konta, rnica midzy obrotami lewej i prawej strony konta to saldo. Saldo jest debetowe, jeeli przewaga obrotw wystpuje po stronie lewej (Dt), saldo kredytowe - przewaga po stronie kredytowej (Ct), saldo zerowe, gdy nie ma przewagi po adnej stronie konta, zamknicie konta - to ustalenie salda kocowego (stanu) i wniesienie go lub przeniesienie do bilansu lub na inne konto. Zamknicia konta dokonujemy w ten sposb, e saldo kocowe zapisujemy po stronie "mniejszej" konta, podsumowujemy strony kont i podkrelamy dwukrotnie bilansujce si sumy. Mechanizm kontrolny ksigowoci Kada operacja gospodarcza jest zapisywana po dwch stronach kont, wic suma zapisw po stronach debetowych (Dt) wszystkich kont musi si rwna zapisom po stronach kredytowych. Zatem dla sprawdzenia poprawnoci ksigowa wystarczy zestawi wszystkie zapisy po stronie lewej i porwna je z zapisami po stronie prawej. Jeeli takie zestawienie bdzie zgodne to moemy powiedzie, e ksigowalimy zgodnie z zasad podwjnego ksigowania. Zestawienie takie nosi nazw zestawienia obrotw i sald (inaczej obrotwka lub bilans prbny). Zestawienie to musi by zawsze sporzdzone przed przystpieniem do bilansu w formie: - rozwinitej (uwzgldnia symbol konta, nazw, bilans otwarcia, obroty cznie ze stanami pocztkowymi i salda), - uproszczonej (zawiera stan pocztkowy cznie z obrotami i salda). Zestawienie rozwinite obrotw i sald (nanie dane z przykadu)

Zestawienie obrotw i sald nie jest instrumentem doskonaym, gdy nie mona uchwyci wszystkich bdw (np. gdy ksigowania bd dokonane po prawidowych stronach, ale na niewaciwych kontach lub w niewaciwej kwocie po obydwu stronach lub jeeli w ogle nie zaksigujemy operacji). Bilanse koczce okresy sprawozdawcze musz odzwierciedla stany faktyczne w sposb rzetelny - zapisy w ksigach musz odpowiada faktycznym stanom poszczeglnych skadnikw bilansu. W tym celu (przed zamkniciem okresu sprawozdawczego) sporzdza si inwentaryzacj (spis z natury). Zapisy te konfrontowane s z zapisami ksigowoci a rnice wyjaniane. Poprawianie bdw Bdy ksigowe musz by poprawione przed ostatecznym zamkniciem ksigowym. Metody poprawiania bdw ksigowych: 1. Skrelenie w taki sposb, aby bdny zapis by widoczny, a nad nim wnosi si zapis poprawny wraz z podpisem osoby poprawiajcej (parafowanie) oraz z dat korekty. Poprawa taka jest moliwa w trakcie biecego ksigowania. 2. W przypadku zamknitych kont stosuje si metod storna (STORNO): - storno czarne (wniesienie zapisu bdnego po przeciwnych stronach - saldo zerowe) - storno czerwone (liczba ujemna w ksigowoci); inaczej storno liczb ujemnych. Przykad: Operacj wpaty skadki ZUS zaksigowano w sposb nastpujcy: rachunek bankowy (Dt) - 100 z i rozrachunki z dostawcami i odbiorcami (Dt) - 100 z. Poprawi bd stornem czarnym i czerwonym. Storno czarne

Zgodnie z ustaw o rachunkowoci kada operacja poprawy bdu przy uyciu storna musi by zaksigowana po dwch stronach dwch rnych kont. Wad storna czarnego jest to, e w sposb sztuczny zwiksza obroty. Storno czerwone - po tych samych stronach konta zapis czerwony.

Storno czerwone nie powoduje sztucznego zwikszenia obrotw. Storno musi by zawsze przeprowadzone na obydwu kontach. Konta wynikowe - wykady z dn. 10.05.1998 r. Wszystkie dotychczas poznane konta charakteryzuj si tym, e wystpuj w bilansie. Druga grupa operacji, ktra w sposb poredni wpywa na skadniki bilansu a mianowicie na wynik finansowy jednostki, to operacje, ktre ewidencjonowane s na kontach wynikowych (niebilansowych). Wyrniamy trzy rodzaje kont niebilansowych: konta kosztw, konta przychodw oraz konta wynikw. Salda tych kont nie wchodz do bilansu, ale po przeniesieniu ich na konto "Wynik finansowy" mog by zyskiem lub strat. Do bilansu nie wchodz te konta pozabilansowe, na ktrych ksigujemy okrelone zdarzenia typowo informacyjne. S to takie konta jak: "rodki trwae dzierawione" , "rodki trwae wydzierawione" , "rodki trwae w leasingu", itp. Konta niebilansowe zaliczamy do kont procesw, gdy ilustruj one wyniki takich procesw jak: proces zakupu, proces produkcji, proces sprzeday. Procesem szczeglnym jest proces powstawania wyniku finansowego. Typowym kontem kosztw jest konto "Koszty dziaalnoci", ktre moe przyjmowa - w zalenoci od rodzaju dziaalnoci - nazw "Koszty produkcji". Proces produkcji

Poniesienie kosztw jak i wszelkie zwikszenia kosztw ksigowane s po stronie Dt natomiast zmniejszenie tych kosztw po stronie Ct. Przykad ksigowania operacji: materiay wydane do produkcji.

Konta kosztw nie wykazuj w kocu okresu salda (nie wchodz do bilansu). Dopiero po wielu przeksigowaniach wchodz do bilansu jako zysk lub strata. Konta kosztw dziaalnoci pokazuj z jakich elementw tworzone s koszty, jak przebiega w danym okresie dziaalno i jakie s wyniki tej dziaalnoci, a wic czy s to: wyroby gotowe, pfabrykaty czy produkcja niezakoczona. Zgodnie z zasad wspmiernoci, przychodom kosztw z danego okresu musimy przyporzdkowa rozchody, np. koszty przyjtych do magazynu wyrobw gotowych przeksigowuje si (rozchodowuje) na konto "Wyroby gotowe". Saldo konta "Wyroby gotowe" wykazuje si w bilansie. Konto "Koszty dziaalnoci" ujmuje wszystkie koszty poniesione w danym okresie, przy czym w kocu tego okresu nastpuje przeniesienie kosztw na konta "Wyroby gotowe" , "Pfabrykaty" , "Produkcja niezakoczona" co nastpuje w drodze kalkulacji tych kosztw. Kalkulacja kosztw - to ustalenie struktury poniesionych kosztw a take kosztw jednostkowych poszczeglnych skadnikw kalkulacji z podaniem elementw ksztatujcych ten koszt jednostkowy. Koszty i informacje o kosztach to jedno z zada, jakie ma do spenienia rachunkowo. Koszty dla potrzeb zarzdzania ujmuje si w/g rnych kryteriw przy czym o tym w jakich przekrojach bdziemy prowadzili ewidencj decyduj potrzeby uytkownikw informacji. Podstawowe kryteria klasyfikacji kosztw I. Podzia kosztw w/g rodzajw Kady koszt - zanim w ostatecznym ujciu trafi na konto "Koszty dziaalnoci" - jest najpierw ujty w tzw. ukadzie rodzajowym kosztw. Ukad ten jest okrelony jako pierwotny, co oznacza, e kady koszt musi by w tym ukadzie ujty. Podstawowe rodzaje kosztw odpowiadaj liczbie kont tego ukadu. Jest ich siedem: - zuycie materiaw i energii, - usugi obce, - wynagrodzenia, - wiadczenia na rzecz pracownikw, - podatki i opaty, - amortyzacja, - pozostae koszty rodzajowe. Te wyrnione koszty to ukad rodzajowy minimalny. Dopuszcza si stosowanie rnych kont kosztw, ale ktre z nich bd uszczegowione decyduje sama jednostka. Przykad: 1. Zamiast stosowania jednego konta "Usugi obce" mona stosowa konta: "Usugi remontowe" , "Usugi transportowe" i inne. 2. Zamiast stosowania jednego konta "Zuycie materiaw i energii" mona stosowa konta: "Zuycie materiaw" i "Zuycie energii". 3. Zamiast konta: "Amortyzacja" mona posugiwa si kontami: "Amortyzacja rodkw trwaych" , "Amortyzacja rodkw produkcyjnych" , "Amortyzacja rodkw nieprodukcyjnych".

Ukad rodzajowy kosztw pozwala na uzyskanie informacji o rodzaju poniesionych kosztw. Konta ukadu rodzajowego s kontami niebilansowymi (nie wykazuj salda). Saldo w zalenoci od metody ewidencji zostaje bezporednio przeksigowane na konto "Koszty dziaalnoci" lub "Wynik finansowy". Ukad rodzajowy kosztw jest powszechnie stosowany, zatem sumujc koszty rodzajowe wszystkich jednostek, uzyskujemy informacje w skali makro (istotne dla planowania gospodarki narodowej).

II. Podzia kosztw w/g ich struktury wewntrznej 1. Koszty proste - skadaj si z jednego rodzaju kosztu, ktry nie moe by rozoony na elementy prostsze (np. amortyzacja, wynagrodzenia). 2. Koszty - zoone - obejmuj kilka rodzajw kosztw prostych (np. koszty remontu rodka trwaego). III. Podzia kosztw w/g sfery dziaalnoci 1. Koszty zakupu (koszty przewozu, zaadunku, wyadunku, opakowania i inne). 2. Koszty produkcji (koszty wynagrodze, zuytych materiaw, energii, paliwa i inne). 3. Koszty sprzeday (koszty transportu, utrzymania sub zbytu, reklamy i inne). IV. Podzia kosztw w/g rodzajw dziaalnoci 1. Koszty dziaalnoci podstawowej (statutowej, operacyjnej). 2. Koszty dziaalnoci pomocniczej. 3. Koszty pozostaej dziaalnoci (ubocznej). 4. Koszty dziaalnoci finansowej (kapitaowej) - zwizanej z dziaalnoci na rynku papierw wartociowych.

V. Podzia kosztw w/g stopnia zalenoci kosztw od wielkoci produkcji 1. Koszty stae - nie reaguj na zmiany wielkoci produkcji (np. koszty ogrzewania, owietlenia budynku, wynagrodzenie zasadnicze). 2. Koszty zmienne - reaguj na zmiany wielkoci produkcji (rozmiary dziaalnoci), np. zuycie surowcw, zuycie materiaw, wynagrodzenie akordowe: a) koszty proporcjonalne - rosn proporcjonalnie do wzrostu produkcji b) koszty progresywne - rosn w wikszym stopniu ni produkcja c) koszty degresywne - rosn wolniej od wzrostu produkcji VI. Podzia kosztw w/g sposobu ich odniesienia na przedmiot kalkulacji 1. Koszty bezporednie - na podstawie pomiarw lub dokumentacji rdowej mona je przypisa w sposb jednoznaczny, jako koszt danego wyrobu, np. materiay bezporednie, pace bezporednie,

obrbka obca. 2. Koszty porednie - powyszego przypisu nie mona dokona. Wi si one z ogln wielkoci produkcji (np. zuycie energii) lub upywem czasu (np. amortyzacja). Koszty porednie to np.: - koszty utrzymania zarzdu przedsibiorstwa - koszty utrzymania wydziaw produkcyjnych Koszty porednie rozlicza si na przedmiot kalkulacji taki jak wyroby czy usugi za pomoc kluczy podziaowych czyli kluczy rozliczeniowych. Tym samym przypisanie kosztw poszczeglnym kosztom kalkulacji ma charakter warunkowy. VII. Podzia kosztw w/g potrzeb fiskalnych 1. Koszty uznawane jako koszty uzyskania przychodw. 2. Koszty, ktre nie s uznawane jako koszty uzyskania przychodw, np. odsetki od niezapaconego w terminie podatku (powikszaj podstaw opodatkowania, obniaj wynik finansowy).

Generalnie koszty ujmowane s w trzech podstawowych ukadach: 1. Ukad rodzajowy (siedem grup). 2. Ukad w/g miejsc powstawania (orodkw odpowiedzialnoci za koszty) np. koszty wydziaowe, koszty zarzdu. 3. Ukad w/g typw dziaalnoci np. koszty dziaalnoci podstawowej, pomocniczej, ubocznej. W ramach dziaalnoci podstawowej koszty gromadzi si w ukadzie kalkulacyjnym z wyodrbnieniem kosztw bezporednich i porednich.

Ewidencja przychodw

I.

II.

Proces sprzeday - to przeniesienie prawa wasnoci. Proces ten czy si z powstaniem dwch niezalenych zdarze: przychodu ze sprzeday oraz nalenoci z tego tytuu. Przychd ze sprzeday - to moment wystawienia faktury, bd te - zgodnie z ustaw o rachunkowoci (zasada memoriaowa) wystawienie dokumentu sprzeday. Sprzeda moe dotyczy produktw, towarw i usug lub te zbycia zbdnych dla danego podmiotu elementw majtku trwaego lub obrotowego (w przypadku pozostaej sprzeday). Przychody mog te wystpowa z tytuu dziaalnoci kapitaowej (sprzeda uprzednio zakupionych akcji i obligacji). Zapata za sprzedane dobra moe by dokonana w formie okrelonych rodkw pieninych bezporednio do kasy (gotwka) lub za inne rodki patnicze (czek, weksel). Sprzeda moe przyjmowa wymierne efekty w postaci zapaty natychmiastowej lub z odroczonym terminem patnoci. Powstaj wwczas nalenoci a sprzedajcy okrelajc termin zapaty udziela kupujcemu tzw. kredyt kupiecki. Saldo konta "Sprzeda" nie wykazuje salda na koniec okresu. Saldo to jest przeksigowane na konto "Wynik finansowy", a powstaje z rnicy obrotw prawej strony konta (Ct), na ktrej ksiguje si wszelkie zwikszenia przychodw i obrotw oraz lewej strony (Dt), na ktrej ksiguje si tzw. koszt wasny sprzeday czyli koszt uzyskania przychodu. Konto "Sprzeda" moe funkcjonowa jako konto samodzielne (wariant I procesu sprzeday) lub te w korespondencji z kontem "Koszt wasny", ktre to konto powstaje w wyniku pionowego podziau konta "Sprzeda" (z wyodrbnienia tego konta ze strony Dt). Wariant II jest stosowany powszechnie. Na koniec okresu zostaje przeksigowana suma przychodw konta "Sprzeda" na konto "Wynik finansowy" (strona Ct) oraz suma kosztw wasnych sprzeday konta "Koszt wasny" na stron Dt konta "Wynik finansowy". Saldo konta "Wynik finansowy" bdzie zyskiem lub strat. Jeeli koszt wasny sprzeday bdzie niszy od przychodw wystpi zysk na sprzeday, w odwrotnej sytuacji - strata. Konto "Wynik finansowy" - to konto zbiorcze agregujce przychody ze sprzeday, koszty ich uzyskania a take wyniki nadzwyczajne (straty i zyski nadzwyczajne).

Saldo kocowe: zysk lub strata Koszt wasny Przychody sprzeday ze sprzeday

Straty i zyski nadzwyczajne wystpuj losowo - nie s w sposb bezporedni zwizane z dziaalnoci np. wpyw przedawnionych nalenoci - zysk nadzwyczajny, koszty usuwania zdarze losowych - strata nadzwyczajna. Na wynik dziaalnoci przedsibiorstwa wpywa saldo kocowe konta "Wynik finansowy", ktre wchodzi do bilansu. Wynik finansowy jednostki gospodarczej skada si z wynikw czstkowych powstaych w okresie obrachunkowym. Porwnujc przychody ze sprzeday i koszty ich uzyskania otrzymujemy wynik na sprzeday. Porwnujc koszty pozostaej sprzeday a wic sprzeday zbdnych materiaw z wartoci tych materiaw uzyskujemy wynik na pozostaej sprzeday. Oba te wyniki tworz wynik na dziaalnoci operacyjnej. Jeeli do wyniku na dziaalnoci operacyjnej dodamy wynik na dziaalnoci finansowej uzyskamy wynik na dziaalnoci gospodarczej. Dodajc do niego saldo wynikw nadzwyczajnych uzyskujemy wynik brutto jednostki gospodarczej. Po opodatkowaniu powyszego wyniku otrzymuje si wynik netto (obrazujcy zysk lub strat netto. Struktura wyniku finansowego

Wynik finansowy mona ustali w sposb ksigowy. Nastpuje to z kocem okresu obrachunkowego tj. po zamkniciu ksigowania. Operacja ta dokonywana jest przy wykorzystaniu wariantu porwnawczego rachunku zysku lub strat lub wariantu kalkulacyjnego (bez uwzgldnienia wynagrodze). Drugi sposb ustalenia wyniku finansowego, ktry mona zrealizowa w kadej chwili to ustalenie wyniku w sposb pozaksigowy, pozaewidencyjny czyli statystyczny. Polega on na wyliczeniu wyniku w/g podanego wyej schematu. Wynik finansowy netto, po zatwierdzeniu i zbadaniu przez rewidenta - to podstawa jego podziau.

MiM Bednarz '99 Materiay uzyskane z Akademi Ekonomicznej w Katowicach