D.

Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

Jzyk religijny i jego gatunki

Wg I. Bajerowej jzyk religijny jest jedn z odmian jzyka oglnego [...], ktr wyrniamy apriorycznie nie na zasadzie formy, lecz na zasadzie funkcji. Funkcj t stanowi suenie tej kategorii ycia spoecznego, ktr okrelamy jako ycie religijne( I. Bajerowa, 1994 , s. 11). Wykorzystywany jest wic jak celnie wymienia autorka w innym miejscu (por. I. Bajerowa, 1995, s. 102 ) do budowania wypowiedzi, ktrych celem jest: kontaktowanie czowieka ze wiatem nadprzyrodzonym; opis ludzkiej wizji tego wiata; sformuowanie odnonego systemu wartoci i nakazw moralnych.

Obsuguje zatem przede wszystkim takie obszary komunikacji jzykowej, jak: teksty objawione, modlitewne, katechetyczne, kaznodziejskie, wiadectwa religijne itp. 1. Jzyk religijny w polskich badaniach jzykoznawczych. Do 1989 roku polskie badania jzykoznawcze jzyka religijnego z powodw politycznych i cenzuralnych miay charakter marginalny. Dopiero schyek XX wieku przynosi wzrost zainteresowania polskich jzykoznawcw rol jzyka w yciu religijnym. Zainteresowanie to owocuje wieloma opracowaniami podejmujcymi ten temat, zarwno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Pierwszy kierunek koncentruje si zwaszcza na opisie genetycznym sownictwa religijnego, analizuje etymologi, pochodzenie, sposoby adaptacji obcej terminologii chrzecijaskiej w polszczynie. Pord prac historycznojzykowych wypada wskaza artykuy Marii Karpluk (por. np. M. Karpluk, 1997, 1999) oraz jej monografi staropolskiego sownictwa chrzecijaskiego ( M. Karpluk, 2001). Nowa sytuacja polityczna w Polsce, poczwszy od lat 90., otworzya drog dla publikacji bada synchronicznych. Wielu jzykoznawcw zwraca uwag na specyficzny kod semantyczny jzyka religijnego. Szeglne miejsce zajmuj wrd nich publikacje A. Wierzbickiej (por. A. Wierzbicka 2002, 2004). W jednej z nich (Co mwi Jezus? Objanienia przypowieci ewangelicznych w sowach prostych i uniwersalnych) autorka objania sens przypowieci ewangelicznych za pomoc narzdzia w postaci poj uniwersalnych i intuicyjnie zrozumiaych, a wic niewymagajcych dalszego objanienia. Eksplikacje tekstw Ewangelii, sformuowane przez badaczk w metajzyku, opartym na kilkudziesiciu sowach elementarnych, stanowi prb wydobycia uniwersalnego aspektu nauczania Jezusa.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

Nurt analiz synchronicznych znajduje wyraz take w analizie semantycznej wybranych wyrazw w obrbie terminologii chrzecijaskiej, takich jak sumienie, miosierdzie itp. (por. D. Biekowsak 1993, R. Grzegorczykowa 1993, 1998) czy chrzecijaskich aktw mowy (por. J. Sambor 1998). Ich autorzy wyzyskuj przy tym jako zaplecze teoretyczne rnorodne metodologie, np. analiz skadnikow, zaoenia jzykoznawstwa kognitywnego czy pragmatyki. Propozycj bada sownictwa religijnego z perspektywy semantycznej (czc synchroni z diachroni) daje na przykad opracowanie, dokonane przez J. Puzynin, pola wyrazowego zwizanego z pojciem Eucharystii (por. J. Puzynina, 1991). 2. Jzyk religijny wrd innych odmian polszczyzny adna z klasycznych ju dzi oglnych typologii stylistycznych odmian polszczyzny (por. r. 2.6.) nie uwzgldnia jako odrbnej odmiany funkcjonalnej jzyka religijnego, cho takie traktowanie jzyka religijnego postuluj od dawna m.in. M. Wojtak J.Puzynina, I. Bajerowa. Dopiero w 2002 uwzgldni j A. Wilko (A. Wilko, 2002, s. 266-274), przydajc jej status odmiany funkcjonalnej, wyrnionej na tym samym pitrze stratyfikacyjnym, co takie odmiany uytkowe, jak jzyk urzdowy, naukowy czy potoczny. Blisze perspektywie, ktr chc przyj w tej ksice, jest stanowisko A. Markowskiego, ktry W kulturze jzyka z 2005 r. oddzielenie jzyka sacrum (religijnego) i profanum, a dopiero dalej odrnienie w obrbie profanum uytkowego i artystycznego sposobu mwienia o wiecie czyni podstaw wewntrznego podziau polszczyzny.
A. M arkow ski
Jzyk religijny

, Kultura j zyka 2005

Jzyk sacrum

Jzyk artystyczny

Jzyk profanum
Jzyk u ytkow y

3. Odmiany jzyka religijnego Jzyk religijny jest wewntrznie zrnicowany. Centrum i derywacyjn podstaw innych odmian w obrbie jzyka religijnego tworzy najbardziej stabilny styl ksig uznanych za wite, a waciwie powstay na gruncie polskim w wielowiekowej praktyce translatorskiej, polski styl biblijny. Najbliej tego centrum lokalizuje si kanoniczny jzyk religijny. Ta odmiana rodzajowa obsuguje publiczne jzykowe zachowania kultowe waciwa jest na przykad modlitwie ustalonej (w tym modlitwie liturgicznej).

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

Nauczanie (listy pasterskie, kazania i homilie, wreszcie teksty katechetyczne) jest obsugiwane przez odmian retoryczn jzyka religijnego. Na obrzeach sytuuj si odmiany: naukowa waciwa tekstom teologicznym, urzdowa waciwa kocielnym dokumentom o charakterze prawnym i administracyjnym (np. Kodeks prawa kanonicznego), publicystyczna charakterystyczna dla tekstw religijnych w mediach: w prasie, radiu oraz telewizji i artystyczna (w religijnej poezji prymarna jest nie funkcja estetyczna, ale sakralna zanurzenie odbiorcy w rzeczywistoci nadprzyrodzonej lub wyraz wiadectwa takiego zanurzenia). Tradycyjnie najbardziej oddalona od stylowego centrum jzyka religijnego pozostawaa jego odmiana potoczna (teolodzy nazywaj j egzystencjaln); dzi jak si zdaje przesuwajca si w kierunku centrum. Ta ostatnia odmiana charakterystyczna jest dla tych gatunkw komunikacji religijnej, dla ktrych waciwe s bezporednie, prywatne relacje nadawczoodbiorcze (np. modlitwa prywatna, wiadectwo religijne, piosenka religijna, itp.). Ostatnio jestemy wiadkami ksztatowania si odmiany jzyka religijnego, ktra obsuguje nowe gatunki ewangelizacyjne, majce charakter reklamowy.

sfera ycia, do ktrej si j zyk ten odnosi, jest rozmyta: ycia religijnego czowieka nie mo na ostro oddzieli od jego ycia wieckiego, stanowi ono z nim pewne kontinuum sfer prze ywania wiary jest ycie codzienne, a nie wypreparowana z codzienno ci chwila dla Boga . (A. Dragua 2005)

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

potoczne

reklamowe
homiletyczne

poetyckie

t. kultu
teologiczne katechetyczne

4. Styl biblijny kolebka polskiego jzyka religijnego Styl biblijny to odmiana jzyka religijnego obecna w przekadach ksig, uwaanych w religii za natchnione, a wic w przypadku chrzecijastwa w Starym i Nowym Testamencie. Uformowaa si w drodze wielowiekowej tradycji translatorskiej ksztatujcej si najpierw na gruncie obcym, a nastpnie na gruncie polskim. Z przekadw obcych, ktre odcisny pitno na ksztacie polskiego stylu biblijnego, wymieni trzeba Wulgat przekad z jzykw oryginalnych, czyli hebrajskiego, aramejskiego i greckiego na acin, dokonany w latach 390-405 przez w. Hieronima. Ten przekad od wielu stuleci ma pozycj "oficjalnego" przekadu w Kociele Zachodnim. Do czasu publikacji encykliki "Divino afflante Spiritu" (1943) Wulgata stanowia podstaw wielu polskich katolickich przekadw Biblii. Ksztatowanie si polskiego stylu biblijnego rozpoczyna si wraz z pierwszymi polskimi prbami przekadowymi, a wic jeszcze w redniowieczu. Przypomnijmy, e prace nad najstarszym znanym nam polskim przekadem fragmentu Biblii Ksigi Psalmw rozpoczy si prawdopodobnie okoo roku 1398, z fundacji krlowej Jadwigi (pierwszej ony Wadysawa Jagiey). Znamy go dzisiaj jako Psaterz Floriaski. Pod koniec XV wieku ukoczono te pierwszy tom tumaczenia Biblii dla krlowej Zofii (czwartej ony Wadysawa Jagiey), dokonywanego z Wulgaty w oparciu o wczeniejsze przekady czeskie. Wrd zabytkw jzyka polskiego znane jest ono jako Biblia szaroszpatacka.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

Zasadniczy jednak ksztat przyj styl biblijny w czasach, nazywanych "zotym wiekiem Biblii polskiej" od po. XVI do po. XVII w.. Zaowocowa on najliczniejszymi prbami przekadowymi. Z tego czasu pochodz: 1561 r. Biblia Leopolity, znana te jako Biblia Szarffenbergowska (przekadu dokonano na zlecenie Marka i jego syna Stanisawa Szarffenbergw, zostaa przetumaczona przez Jana Nicza ze Lwowa, pseud. Leopolita; bya pierwszym drukowanym polskim przekadem caej Biblii). 1563 r. Biblia Brzeska, nazywana Bibli Radziwiowsk (przekad zlecony przez ksicia Mikoaja Radziwia; bya pierwszym przekadem caoci Biblii z jzykw oryginalnych i pierwsz polsk Bibli z podan numeracj wersetw). 1574 r. Biblia Niewieska (przekad ariaskiego pastora Szymona Budnego z jzykw oryginalnych). 1599 r. Biblia ks. Wujka (za podstaw tego przekadu suya Wulgata; rewizja tego przekadu tzw. "neowujek" ukazaa si w latach 30. i bya reedytowana po wojnie przez Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, do czasw opracowania Biblii Tysiclecia przez 367 lat oficjalne tumaczenie Biblii w polskim kociele katolickim). Tumaczenie to wyznaczyo standardy polskiego stylu biblijnego z takimi jego cechami, jak podnioso, patetyczno. 1632 r. Biblia Gdaska (przekad zlecony przez zbory luteraskie Danielowi Mikoajewskiemu; do czasu opracowania zupenie nowego przekadu Biblii Warszawskiej Biblia Gdaska miaa dla polskiej spoecznoci ewangelickiej podobne znaczenie, jak Biblia ks.Wujka dla spoecznoci katolickiej). Warto przypomnie, e wymienione wyej przekady caej Biblii nie wyczerpuj biblijnej praktyki translatorskiej w. XVI i XVII w. W tym okresie wielu autorw podejmowao na przykad tumaczenie tylko psalmw,choby Walenty Wrbel (1539), Mikoaj Rej (1541), Jan Kochanowski (1579). W tym czasie powstay take katolickie i protestanckie przekady samego Nowego Testamentu: Stanisawa Murzynowskiego (1551) Marcina Bielskiego (1556), Marcina Czechowica (1577), Walentego Szmalca (1606). Najwiksze przeksztacenia w obrbie stylu biblijnego przynis wiek XX i XXI. Czasy posoborowe obfitoway w nowe przedsiwzicia translatorskie z jzykw oryginalnych. Ze wzgldu na ich wag dla stylu biblijnego naleaoby wymieni przede wszystkim nastpujce: 1965 Biblia Tysiclecia to tumaczenie jest "oficjaln", liturgiczn wersj Biblii, uywan przez koci Katolicki w Polsce.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

1975 Biblia Poznaska (trzytomowe wydanie katolickie z obszernym komentarzem; inicjatorem by ks. prof. Aleksy Klawek, ktry stan na czele zespou biblistw). 1998 Biblia Warszawsko-Praska w przekadzie ks. biskupa Kazimierza Romaniuka (pierwszy od czasu Biblii ks.Wujka przekad caoci Biblii dokonany przez jedn osob) .Biblia Pauliska przekad zlecony przez Towarzystwo witego Pawa. 2001 Pismo wite Nowego Testamentu i Psalmy. Przekad ekumeniczny z jzykw oryginalnych, pod red. M. Kiedzika, J. Warzechy przekad, opracowywany przez midzywyznaniowy zesp tumaczy (z Kocioa Katolickiego, Prawosawnego, EwangelickoReformowanego, Ewangelicko-Metodystycznego, starokatolickiego Kocioa Mariawitw) z inicjatywy Towarzystwa Biblijnego w Polsce. Od kilku lat wydawane s ponadto kolejne tomy przekadu katolickiego z jzykw oryginalnych jako tzw. Biblia Lubelska (ks. prof. Hugolin Langkammer). Wypada take wspomnie o nowym polskim przekadzie opracowanym przez polskie rodowiska protestanckie. W 1975 r. ukazaa si, wydana przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Biblia Warszawska, tzw. "brytyjka". Przekadanie Biblii na jzyk polski nastrcza trudnoci, zwizanych z koniecznoci uwzgldnienia tego, e dwa obszary jzykowe s take obszarami rnymi kulturowo, a wic znaczenia jednego jzyka nie przekadaj si bezporednio na znaczenia drugiego. W tradycji translatorskiej uksztatoway si dwa podejcia do tego problemu. Pierwsze, nazywane filologicznym, hoduje zasadzie formalnej rwnowanoci tekstu oryginalnego i przetumaczonego. W efekcie powstaj przekady bardzo wierne jzykowo oryginaowi. Ilustracj zastosowania w tumaczeniu Biblii metody filologicznej mog by na przykad Biblia Niewieska czy Biblia Gdaska. Drugie podejcie, nazywane komunikacyjnym, nie przywizuje a tak wielkiej wagi do dosownoci tumaczenia. Waniejsze od przekadania "sowo w sowo" jest waciwe oddanie sensu zda, czyli ekwiwalencja komunikacyjna (inaczej: ekwiwalencja dynamiczna): tumacz stara si tak dokona przekadu, aby u odbiorcw tumaczenia wywoa tak sam reakcj, a wic sposb rozumienia i oceny tekstu, jak wywoywa orygina. Ilustracj zastosowania w tumaczeniu Biblii metody ekwiwalencji dynamicznej mog by Biblia Brzeska czy Biblia Pauliska. W ostatnich latach ta druga metoda znajduje wicej ordownikw. Dla zilustrowania procesu ksztatowania si stylu biblijnego popatrzmy na niewielki fragment ewangelii Janowej (J 3,16) w polskich przekadach z rnych epok:

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

Biblia Brzeska Abowiemci Bg tak umiowa wiat, i Syna swego jednorodzonego da, aby wszelki kto wierzy we nie zgin, lecz aby mia ywot wieczny. Biblia Gdaska Albowiem tak Bg umiowa wiat, e Syna swego jednorodzonego da, aby wszelki, ktry we wierzy, nie zgin, ale mia ywot wieczny. Biblia Tysiclecia Tak bowiem Bg umiowa wiat, e Syna swego jednorodzonego da, aby kady, kto w Niego wierzy nie zgin, ale mia ycie wieczne. Biblia Poznaska Albowiem Bg tak umiowa wiat, e wyda swojego Syna Jednorodzonego, aby kady, kto w Niego wierzy, nie zgin, ale mia ycie wieczne. Biblia Warszawsko-Praska Tak bowiem Bg umiowa wiat, e Syna swego jednorodzonego wyda, aby kady, kto w Niego wierzy, nie zgin, lecz mia ycie wieczne. Styl biblijny wyrnia si przede wszystkim w warstwie leksykalnej i skadniowej. Wrd leksykalnych wyrnikw stylu biblijnego mona wymieni: biblijne nazwy wasne (osobowe, geograficzne) ustabilizowane poczenia wyrazowe sownictwo religijne (np. semityzmy leksykalne (alleluja, Jahwe, rabbi) sownictwo podniose, lekko archaiczne. przewaga parataksy nad hipotaks (zda wsprzdnie zoonych nad podrzdnie zoonymi); polisyndeton (rozpoczynanie zda od zaimkw wzgldnych i spjnikw: tedy, wonczas, zaprawd, albowiem, i ) naduywanie zaimka dzierawczego (np. Zzuj buty twe z ng twoich); przestawny (postpozycyjny) szyk przydawki przymiotnikowej i zaimkowej dzierawczej (krzak gorejcy, widzenie wielkie, Pan mj i Bg mj); skadnia wersetowa i paraleliczna;

Biblijn skadni charakteryzuj:

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

skadniowe struktury pleonastyczne (np. wprowadzanie wypowiedzi osb 2 czasownikami (np. I prosi go wielce: mwic, A woajc gosem wielkim, rzek). W ostatnich latach jestemy wiadkami intensywnych przeobrae stylu biblijnego.

Najbardziej wyrazistym zjawiskiem jest odchodzenie od jego podniosoci i zblienie go do jzyka codziennego. W przekadzie ekumenicznym pojawiaj innowacje leksyklanofrazeologiczne, np.: kamie potknicia zamiast tradycyjnego: kamie obrazy, wieniec z cierni zamiast: korona cierniowa, objcia Abrahama zamiast: ono Abrahama, ptaki pod niebem zamiast ptaki niebieskie, kogut zapia zamiast: kur zapia. W wielu kontekstach zrezygnowano take z tak typowej dla tradycyjnego stylu biblijnego przydawki przymiotnej na rzecz przydawki dopeniaczowej. Na przykad klestwo Boe, anio Paski, aska Boa, zastpione zostay odpowiednio przez: krlestwo Boga, anio Pana, aska Boga. Autorzy przekadu ekumenicznego odeszli take od nagromadzenia konstrukcji skadniowych z imiesowem uprzednim, a take zrezygnowali z anaforycznych wskanikw nawizania. Podobne odstpstwa od tradycyjnych wyrnikw stylistycznych polszczyzny biblijnej spotykaj si czasem z krytyk zwaszcza filologw, a przede wszystkim z obaw przed konsekwencjami takich eksperymentw: obnieniem rangi tekstu, ktra tradycyjnie bya wspierana archaicznym, podniosym, a nawet patetycznym stylem. 5. Kanoniczne wypowiedzi religijne typologia funkcjonalna, charakterystyka jzykowa Wypowiedzi religijne s rezultatem przyjmowania przez czowieka rnych postaw pozytywnych lub negatywnych wobec sacrum, jak: cze, lk, zachwyt, zawierzenie, bunt i in. Tak oglnie zarysowany cel w praktyce realizowany jest w tradycji chrzecijaskiej przez rozmaite cele szczegowe. Mog one chrzecijaskich wypowiedzi o funkcji religijnej. Pewne teksty s dla ludzi wierzcych zwizane z autoafirmacj objawieniem si samego Boga. Uobecnia Go znak jzykowy. Tak funkcj speniaj np. wspczesne wypowiedzi prorockie czy teksty objawie. Prorokami nazywa si ludzi, ktrzy powoani przez Boga mwi w jego imieniu. Wspczenie ten typ wypowiedzi zdarza si na przykad we wsplnotach charyzmatycznych. Prorokujcy czowiek jest jakby instrumentem, ktry sprawia, e gos Boga dociera do czowieka. Funkcja religijna oparta na tej samej intencji objawiania si samego Boga obecna jest take w aktach goszenia sowa Boego: w homiliach i kazaniach. Nauczanie w Kociele jak twierdz teolodzy ma charakter teandryczny: boskoludzki: gwnym nadawc komunikatu jest Bg, od ktrego pochodzi impuls, podjty przez by podstaw wyodrbnienia typw

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

czowieka penicego tylko posug sowa. Teolodzy mwi w tym wypadku o profetycznej funkcji przepowiadania kocielnego. Inne pod wzgldem funkcjonalnym s wypowiedzi o sprawcze. S to przede wszystkim akty sakramentalne. Bezporednio dostpne czowiekowi wypowiedziane sowa (czsto towarzysz im widzialne gesty) owocuj skutkiem duchowym I tak za ich porednictwem w sakramencie chrztu dokonuje si zmazanie grzechu pierworodnego i wczenie chrzczonego do spoecznoci Kocioa. Skutkiem sakramentu pokuty jest pojednanie z Bogiem i odbudowanie wsplnoty spowiadajcego si z Kocioem. Cech wspln aktw sakramentalnych jest to, e przemiany dokonuj si moc Boga, a czowiek (kapan) jest tylko dysponentem Jego mocy, narzdziem, ktrym si On posuguje. Naley podkreli, e tak jak w wypadku poprzednio opisywanego typu wypowiedzi religijnych , tak i akty stwrcze s czytelne tylko w wietle wiary. Trzeci grup wypowiedzi, a wic bezporednio zwizanych praktykami religijnymi tworz te, ktre peni funkcj mistagogiczna (wtajemniczajc). S to na przykad teksty czy komentarze liturgiczne. W wikszoci religii czowiek odwouje si do sacrum, aby uroczycie potwierdzi warto swego sowa, gdy chodzi o obietnic, o ktrej wypenieniu chce zapewni, lub te o twierdzenie, na ktrym chce oprze prawd. Przysiga czowieka niewierzcego to tylko uroczyste zapewnienie o czym, zwykle wypowiedziane w ustalonej, konwencjonalnej formie, jednak bez odwoania si do sankcji nadprzyrodzonych (brane ewentualnie pod uwag sankcje maj charakter spoeczno-prawny). W przysidze czowieka wierzcego Bg jest wezwany na wiadka prawdy sw przysigajcego. Odwoanie si w chrzecijastwie do gwaranta-Boga przybiera czsto form woania o sankcj w przypadku krzywoprzysistwa. Boe wiadkowanie mona jednak widzie szerzej. Nie tylko jako zawiadczanie, potwierdzanie czego, co dzieje si w wymiarze ludzkim, lecz take bycie w danym miejscu i czasie, uczestniczenie w wydarzeniach wymiaru ludzkiego. W tym szerszym sensie funkcj sakraln z tak opisanym celem peni np. w yciu chrzecijanina tzw. akty strzeliste czy chrzecijaskie pozdrowienia. Gdy czowiek wierzcy, widzc bysk na niebie podczas burzy, wypowiada sowa: A sowo ciaem si stao lub gdy rozpoczyna wan dla niego prac, czynno, na przykad egzamin lub ork, albo podejmuje czynno, ktra moe by niebezpieczna, i powiada: W imi Boe, to w jego intencji jest to, by uczyni Boga uczestnikiem swojego ycia w danej chwili ze wszystkimi tego stanu konsekwencjami. Nie chodzi w nich, jak si zdaje, tylko o doran ochron, jak w ludowych rytuaach

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

10

ochraniajcych, o unieszkodliwienie, sparaliowanie si, ktre czowiekowi zagraaj, czy o zaegnanie nieszczcia, ktre czowieka spotyka. Kiedy jako czowiek wierzcy spotkan osob witam: Niech bdzie pochwalony Jezus Chrystus albo Szcz Boe; gdy zamiast Do widzenia mwi Z Bogiem czy Zosta z Bogiem, to podobne akty mowy s przywoaniem Boga na wiadka spotkania z drugim czowiekiem. Centralne miejsce wrd wypowiedzi kanonicznych zajmuj te, ktrych adresatem jest Sacrum. Tak jest w modlitwach, przede wszystkim w modlitwie ustalonej, np. liturgicznej.. Wielu autorw zwraca uwag na inspiracj gatunkow w modlitwach liturgicznych acisk oracj: Kanon gatunkowy aciskiej oracji zacytujmy za M. Makuchowsk siga najstarszych pokadw modlitwy synagogalnej. W tradycji judaistycznej szczeglnie ywa bya modlitwa dzikczynna, zwana tod, oraz modlitwa uwielbiajca berakot. Toda bya podzikowaniem za wyratowanie z nieszczcia. Na jej tre skadao si przypomnienie (anamneza) faktu owego wyratowania, a Boga nazywano i okrelano w niej jako wybawc. Przypomnienie czynu omielao modlcego si, by prosi o ponowne udzielenie pomocy. Modlitwa uwielbiajca berakot towarzyszya starotestamentowym ydom w ich codziennym yciu. Na wstpie wyraano w niej pochway i bogosawiestwo pod adresem Boga, po czym przedstawiano swoje proby [....]. Cho genetycznie rne, ju w judaizmie oba te typy modlitw przeplatay si wzajemnie, przekazujc chrzecijastwu schemat: przypomnienie - proba, czyli tzw. ukad anamnetyczno-epikletyczny. Ukad ten przeja w pocztkach chrzecijastwa oracja rzymska [...]. Budow aciskiej oracji maj modlitwy zwane po dawnemu kolektami, a obecnie modlitwami dnia. We mszy w. jedna z nich nastpuje po hymnie Chwaa na wysokoci Bogu. ( M. Makuchowska ) Spord modlitw, powstaych w spontanicznym akcie modlitewnym na uwag zasuguje modlitwa wotywna historycznie zwizana z rytuaem zoenia wotw w miejscach kultu, czemu towarzyszy dzi (lub do niego jest ograniczone) wpisanie intencji modlitewnych do ksigi inskrypcyjnej lub na kartkach i wrzucenie tych ostatnich do specjalnie w tym celu wystawionej w wityni urny. M. Wojtak w swych studiach powiconych modlitwie wotywnej (M. Wojtak 1999, 2000) wyrnia: 1. Modlitwy wedug modelu kanonicznego (klasycznego) ich struktura obejmuje stae elementy: zwrot do adresata (odpowiednik anaklezy), elementy wewntrzne (proba, podzikowanie wraz z opisem przedmiotu proby lub podzikowania), element kocowy okrelenie nadawcy.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

11

2.

Modlitwy wedug modelu alternacyjnego w ktrych przeksztaceniu ulega kolejno i liczba segmentw (np. dochodzi w nich do redukcji segmentu finalnego lub rozbudowanie o nowy skadnik).

3.

Modlitwy wedug modelu adaptacyjnego, w ktrych widoczne s nawizania do innych wzorcw gatunkowych takich jak: podanie, list, wpis do ksigi pamitkowej, wpis do sztambucha, petycja urzdowa, skarga, donos.

4.

Indywidualne realizacje modlitwy wotywnej. W grupie wypowiedzi, ktrych podstawow funkcj jest zwracanie si do Boga, s take

akty nazywane w Kociele sakramentaliami.

Wedug katechizmu s to znaki, ktre

podobnie jak sakramenty oznaczaj skutki przede wszystkim duchowe, a osigaj je przez modlitw Kocioa. Do sakramentaliw nale na przykad bogosawiestwa osb, przedmiotw, miejsc itp.(czce uwielbienie Boga z modlitw wstawiennicz Kocioa o Jego dary); powicenia Bogu, polegajce na wyczeniu ze sfery wieckiej niektrych osb (np. lektorw, katechetw) lub przedmiotw (naczy, szat liturgicznych, dzwonw kocielnych) zastrzeonych w ten sposb do czynnoci liturgicznych; egzorcyzmy majce na celu uwolnienie czowieka od wpywu zych duchw poprzez modlitw Kocioa. Przedstawiona typologia funkcji ma charakter modelowy. Typy wypowiedzi wyodrbnione zostay na podstawie funkcji dominujcej. Rzeczywiste wypowiedzi nie mieszcz si w przyjtym podziale w sposb nierozczny. Na og konkretne wypowiedzi mog peni jednoczenie kilka funkcji. W kazaniach obecna jest wic take funkcja perswazyjna, a w modlitwach uwielbienia funkcja ekspresywna, w tekstach pieni religijnych funkcja poetycka, w chrzecijaskich pozdrowieniach funkcja fatyczna. Co wicej mog istnie obiektywne skutki spoeczne (w sferze prawnej) tekstw o dominujcej funkcji religijnej (na przykad przynaleno wyznaniowa, status duchownego s kategoriami spoecznymi, a sakramentalne zawarcie zwizku maeskiego moe by aktem prawnym, wanym w prawodawstwie cywilnym). Kanoniczny jzyk religijny znajdujcy bezporednio zastosowanie w sferze kultu wyrnia si kilkoma cechami. Wymieni mona wrd nich: szablonowo (spetryfikowana struktura i schemat kompozycyjny, powtarzalno pewnych formu w rnych tekstach utarte poczenia wyrazowe, raczej odtwarzane jako caoci, ni tworzone doranie, np. wiea Babel, umywa rce, apokalipsa, uczynek samarytaski, miosierny Samarytanin, rze niewinitek.),

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

12

hieratyczno (przejawiajca si obecnoci sownictwa podniosego, przestarzaych form gramatycznych i archaizmw leksykalnych, specjalnej metaforyki i symboliki), ekspresywno, uwarunkowana charakterystycznym dla religii typem poznania symboliczno, metaforyczno i wieloznaczno, specjalne sownictwo (np. grzech, sakrament, dusza, anio, szatan), specjalna sfera znacze (np. jasny/ ciemny, wysoko/nisko, choroba, ycie, niwa, szata, suy, skaa, praca, pokj, pokarm, podno, owoc, ojczyzna, ogie, nowy, naladowa, krlestwo, jedno, dziedzictwo, dom, czysty, ciao, chleb, bogactwo). Na paszczynie skadniowej uderzajce jest wykorzystaniu dugich fraz, opartych na

wielokrotnych powtrzeniach, nagromadzeniu w zdaniu wyrae szeregowych (ssiaduj ze sob wyraenia o podobnej funkcji lub znaczeniu), uywaniu czsto szablonowych okrele i metafor (np. krl krlw, stolica mdroci, dobry ojcze, Boe wiekuisty).

6. Gatunki jzyka religijnego Liczne dzi prace lingwistyczne podejmuj charakterystyk genologiczn wypowiedzi religijnych. Opracowania jzykoznawczego doczekay si ju na przykad takie gatunki, jak modlitwa (M. Wojtak, 1999, 2000), kazanie (D. Zdunkiewicz-Jedynak 1996, M. Wojtak 2003), wiadectwo (M. Nowak 1998), objawienie (P. Kadoczny, 2003), encyklika (A. Cegliska 2000), proroctwo (P. Kadoczny 20004) i in. Na uwag zasuguje caociowa systematyzacja chrzecijaskich gatunkw religijnych, dokonana przez A. Wilkonia (por. A. Wilko, 2002, s. 266-273). Badacz wyodrbnia wrd nich gatunki biblijne oraz zrodzone w dziaalnoci Kocioa i jego instytucji. Klasyfikujc gatunki w obrbie pierwszej grupy, odwouje si do artykuu T. Jelonka (T. Jelonek, 1998) i przejmuje z tego opracowania podzia na gatunki historyczne (ukazujce Boe dziaanie w historii czowieka, np. ewangelia, apokalipsa) oraz mdrociowe (wskazujce postpowanie, ktre jest waciw odpowiedzi na zbawcze dziaanie Boga, np. przypowie, kazanie).W grupie gatunkw zrodzonych z dziaalnoci Kocioa A. Wilko wydziela szczegowo: utwory odnoszce si do Nowego Testamentu, w tym: pieni maryjne, pasyjne, boonarodzeniowe, misteria i dramaty religijne; apokryfy i teksty hagiograficzne; niewielkie utwory wchodzce w skad naboestwa; utwory modlitewne, np. godzinki; utwory o pochodzeniu ludowym, np. koldy, pastoraki;

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

13

gatunki zwizane z pastersk dziaalnoci Kocioa (bulle, encykliki, homilie); gatunki pragmatyczne (np. spowied); liryk metafizyczn i mistyczn (np. poematy religijno-metafizyczne).

7. Nowe formy ewangelizacji .Wspczesne przeksztacenia stylistyczne w obrbie jzyka religijnego Nowym zjawiskiem jzykowym, ktre od pewnego czasu pojawia si w obrbie jzyka biblijnego i kanonicznego, s implantacje do niego dialektalnych odmian polszczyzny. I tak w wielu parafiach zamieszkanych przez Kaszubw w niektrych czciach liturgii sowa, a take w homiliach korzysta si z jzyka kaszubskiego (por. J. Zieniukowa, 1998). Materialnym ladem tych procesw jest na przykad opublikowany zbir kaza w jzyku kaszubskim ks. Mariana Motka czy pochodzce z pocztku lat 90. caociowe lub czciowe kaszubskie przekady Biblii (1990 przekad z Biblii Tysiclecia Ksigi Psalmw Eugeniusza Gobka, 1992 przekad z aciny czterech ewangelii autorstwa ks. Franciszka Gruczy, 1993 przekad z Biblii Tysiclecia caego Nowego Testamentu Eugeniusza Gobka, 2001 r. z jzykw oryginalnych Ewangelii w. Marka, Prologu Ewangelii w. Jana i fragmentw ewangelii synoptycznych odnoszcych si do narodzin Jezusa. o. Adama Sikorskiego). Podobne zjawisko obserwuje si na Podhalu. Opublikowany przez Pallotinum w 1982 r. przekad Biblii na gwar podhalask autorstwa Marii Matejowej-Torbiarz wzbudza wiele kontrowersji (por. B. Walczak, 2005) jako tekst, w ktrym waciwoci gwarowe zostay oddane niekonsekwentnie oraz z naruszeniem normy gwarowej. Oto fragment tego przekadu: A kie si Pon dowiedzio, ze faryzeuse usyseli, ze Jezusowi przybywo wiyncyj ucniw i krzci wiyncyj jako Jan cho po prowdzie som Jezus nie krzci, ba jego ucniowie opuciy Judeje i nazod pose do Galileje. Trzeba mu byo przyj bez Samaryje. Przyse do miastecka samarytaskiego Sychar, niedaleko pola, ftore kiejsi do Jakub swojemu synowi Jzefowi. Byo ha rdo Jakuba. Jezus, zmordowany drgom, siedzio se przy studni. Byo to koo godziny sstyj. Nadesa ha baba ze Samaryje, coby nacyrpa wody. Jezus podzie do niyj: Dej mi pi. Bo jego ucniowie poli pirwyj do miasta kupi jado. Na to pedziaa mu Samarytanka: Jako Ty, co jest Zidem, pytos mie, Samarytanke, cobyk ci daa si napi? Zidzi ze Samarytanami nie bardzo si radzi widzom. Jezus odpedzio do jyj na to: o, kieby znaa dar Bozy i wiedziaa kim jest Tyn, co ci godo: daj mi si napi pytaaby Go ftej, a doby ci wody zywyj. Przekad Nowego Testamentu na gwar podhalask M. Matejowej- Torbiarz Zarzuty przeciwnikw takiej praktyki jzykowej w Kociele zwracaj uwag na wraenie komizmu, pynce ze zderzenia podniosej treci biblijnej z gwarow form ekspresji. Podwaaj ostatecznie zasadno przekadania Biblii na jakkolwiek gwar.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

14

Warto moe w tym miejscu wspomnie o kontrowersyjnych, powstajcych ostatnio, parafrazach, ktre s subiektywn interpretacj tekstu oryginalnego: o napisanej z wykorzystaniem dialektu lskiego Biblii lzoka Marka Szotyska oraz o powstaej w Kociele Zielonowitkowym, napisanej w slangu modzieowym, adaptacji ewangelii w. Jana "Dobra czytanka wg w. zioma Janka" J. Rafa i B. Sieradz. Cho obie parafrazy nie znajduj zastosowania w obiegu praktyki religijnej w Kociele, maj udzia w przeksztaceniach polszczyzny biblijnej. Zilustrujmy podobn praktyk cytatem pochodzcym z ostatnio przywoanego tekstu: A kiedy Master dosta cynk, e faryzeusze skapnli si, e ma coraz wicej uczniw i chrzci wicej ni Jan, chocia w sumie to nie Jezus zanurza w wodzie, tylko jego ekipa, wyszed z Judei i wrci si do Galilei. Musia przebi si przez Samari. Kiedy dotar do samarytaskiej wioski (Sychar), blisko dziaki, ktr Jakub odpali swojemu synowi Jzkowi, bya tam studnia Jakuba, wic Jezus, zmachany podr, glebn se przy niej. A tu wbija si samarytaska laska, eby nabra wody. Jezus zagai do niej: dasz mi si napi? Bo jego ekipa posza do miasta, eby kupi arcie. Wtedy ta panna powiedziaa: pogio ci? Jeste ydem i prosisz mnie, Samarytank o wod (bo ydzi nie zadaj si z Samarytanami). Jezus na to: Gdyby wiedziaa, co Bg chce ci da i znaa gocia, ktry ci prosi o wod, to by go prosia, eby ci da ywej wody. J. Rafa, B. Sieradz, Dobra czytanka wg w. zioma Janka Od dawna jzyk religijny wypracowywa takie sposoby mwienia o Bogu i do Boga, z ktrych mogliby korzysta czonkowie wsplnoty religijnej, dla ktrych jzyk biblijny i kanoniczny z rnych powodw jest niezrozumiay. Tak funkcj peniy w przeszoci w dobie reformacji popularne komentarze do Biblii postylle. Religijna ignorancja wspczesnoci wymusza w Kociele pojawianie si gatunkw i jzyka, ktre uprzystpniayby treci religijne. Nauczanie Kocioa oparte na jzyku kanonicznym okazuje si dzi coraz czciej nieskuteczne. Treci przez taki jzyk przedkadane jawi si jako rzeczywisto dla czowieka wspczesnego obca. Konieczne staje si odwoanie do jzyka codziennego dowiadczenia. Przedsiwziciem w Kociele, ktre temu suy, jest na przykad ewangelizacja uliczna czy ewangelizacja na koncertach rockowych, prowadzona przez szkoy nowej ewangelizacji. Kierunek ewangelizacyjny na zewntrz wityni wspczenie oznacza jej konfrontacj z wartociami i jzykiem z Mc wiata. Wrd wielu form nowej komunikacji religijnej jest obecna reklama religijna. Nie obawiam si nazwa jej religijn, poniewa peni funkcj rzeczywicie religijn jej celem jest promowanie chrzecijaskich wartoci i wzorw zachowa oraz zogniskowanie na nich uwagi odbiorcy. Najwiksz polsk organizacj zajmujc si reklam religijn jest Fundacja w. Franciszka z Asyu. Z jej inicjatywy zapocztkowana zostaa w kwietniu 1994 r. uliczna Ewangelizacja Wizualna. Co miesic

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

15

powstaje nowy plakat uliczny przeznaczony na billboard. Take Fronda co jaki czas wydaje plakat lub wklejk ewangelizacyjn. Na stronach internetowych sklepw z dewocjonaliami, np. www.gloria24.pl, prezentowane s gadety promujce wartoci chrzecijaskie (kubki, koszulki, podkadki pod myszy, bluzy, karty racowe). S one dostpne take w sklepach z dewocjonaliami, w kioskach parafialnych itp. Do odwan praktyk reklamy religijnej jest naruszanie porzdku komunikacji przez czenie w jej obrbie sposobw (stylw) mwienia i gatunkw dotd odlegych. Wanie nietypowo, wieo poczenia sw z innych porzdkw dziwi w zestawieniu i pracuje to na efekt kocowy. Interesujcy pord tego typu przekazw jest projekt Frondy kampanii reklamowej zachcajcej do modlitwy za prostytutki. Wykorzystuje on wzorzec ulotki agencji towarzyskiej i waciw jej frazeologi.

To tekst bdcy poczeniem sw i ukadw kompozycyjnych w normalnym uyciu nie wystpujcych obok siebie, z innej sfery zjawisk, z innego pola semantycznego. Sowo (modlitwa) jest obce, nie pasuje do kontekstu brak harmonii powoduje, e caa fraza zwraca uwag szokuje, niepokoi, przez co wyrnia si i jest atwiejsza do zapamitania. W materiale reklamowym mona znale takie teksty, ktre w sposb otwarty posuguj si w budowie komunikatu reklamowego technikami wpywu zaczerpnitymi z reklamy komercyjnej mwi tym samym jzykiem, posuguje si tymi samymi rekwizytami. S prb ewangelizowania tyle, e w sposb, ktry uwzgldnia przyzwyczajenia spoeczestwa konsumpcyjnego.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (5)

16

wiadome nawizania do klisz jzykowych reklamy komercyjnej

17

Obie reklamy s prb uruchomienia procesu akceptacji wartoci chrzecijaskich u osb, dla ktrych centralnym punktem odniesienia staa si rzeczywisto komercyjna. Na du skal jest zakrojone przedsiwzicie ewangelizacyjne Przystanek Jezus, towarzyszce od 1998 r. Przystankowi Woodstock. Podobny charakter maj inne pomysy ewangelizacyjne. Na przykad w listopadzie 2004 roku w Warszawie odby si I Festiwal Chrzecijaskiego Hip-hopu wite ELO. W tym samym czasie powsta projekt salezjanw Hip-hop Dekalog, w ktrym muzycy w jzyku polskiego hip-hopu komentowali 10 przykaza. Chrzecijaskie teksty hiphopowe stanowi swego rodzaju religijne wiadectwa: s opisem przemiany ycia od czasu sprzed spotkania z Chrystusem, poprzez moment spotkania z Nim, a po nawrcone, wiadome ycie w wierze. Naturaln konsekwencj zakorzenienia w codziennoci, opowiadania o relacji z Bogiem na co dzie, jest uycie przez autorw swoistego sownictwa, waciwego codziennemu jzykowi modziey sownictwa pozostajcego w opozycji do jzyka oficjalnego i do jzyka ludzi dorosych, oddajcego odrbn wizj rzeczywistoci i odmienny stosunek do wiata i Boga: Jezus Chrystus jest jedynym Panem/ i to jest prawda jak w pacierzu amen/ moe buntujesz si nie bdzie mn rzdzi aden krl/nic nie pkaj u Niego wolnoci masz full/ to jest wolno na maxa robisz co chcesz/ tyle e nie wszystko jest dobre sam to wiesz/ bo wanie po to czowiek sumienie ma/ eby umia odrnia dobro od za [Andy W, 1-6], Ziomki to fikcja, mj diler to Biblia/ fenomenalny towar to zajefajna propozycja ycia/ A co ty robisz?/ Jaram, jaram/ A co ty palisz?/ Mj towar to wiara [BA..]

18

8. Ocena stylistyczna zjawisk jzykowych we wspczesnych tekstach religijnych W obrazie wspczesnego jzyka religijnego wyranie dzi widoczne s powinowactwa wystpujcych w nim zjawisk z przemianami w odmianach jzyka polskiego o charakterze uytkowym. Jzyk religijny niewtpliwie przeywa kryzys, nie moe on by jednak utosamiany z jego dewaluacj czy kocem. Kryzys jest podobny do tego, jaki obserwuje si take w pozareligijnych obszarach komunikacji. Oznacza przede wszystkim dowiadczanie niepewnoci. To, co niedawno wydawao si niezawodne, staje pod znakiem zapytania. Nie chcemy rozsta si z tym, co znane, cho zaczynamy odnosi si do tego podejrzliwie. System znakw, ktrym przez dwa tysice lat posugiwa si Koci, kod wyrosy z tradycji kultury agrarnej basenu Morza rdziemnego, jest dzi w dobie kultury masowej, zwaszcza dla ludzi modych coraz mniej czytelny. Zakorzenione w Biblii pojcia i obrazy (uprawa, niwa, winnica, zbiory, ziarno, drachma, dug, talent rodzaj monety) staj si coraz bardziej obce egzystencji wspczesnego czowieka i dlatego zastpowane s przez standardy kultury masowej, popularnej, technicznej i waciwy jej jzyk oraz gatunki wypowiedzi (np. slogan, zamieszczony na billboardzie, sms ewangelizacyjny, rekolekcje internetowe itp.). Wspczesna kultura uznaa za komunikacyjn warto interaktywno. Przyczynia si w ten sposb w komunikacji wieckiej do rozwoju gatunkw interaktywnych. Zjawisko to nie omino take komunikacji religijnej w polskim Kociele katolickim tak tumaczy mona karier nowych gatunkw, a take przeksztacenia w obrbie starych gatunkw religijnych na rzecz ich interaktywnoci. Mam tu na uwadze nie tylko powszechne dzi zwaszcza w duszpasterstwie modzieowym, akademickim kazania dialogizowane (dawniej zarezerwowane dla suchaczy najmodszych przedszkolakw i dzieci w wieku wczesnoszkolnym) czy rekolekcje internetowe (Pomys rekolekcji internetowych w jzyku polskim zrodzi si w 1996 r. Wtedy na serwerze Mateusz doszo do pierwszych w jzyku polskim internetowych rekolekcji adwentowych. Poprowadzi je ks. Robert Hetzyg. Znalazy one kontynuacj w okresie Wielkiego Postu w 1997 r., gdy podj si zadania internetowego rekolekcjonisty jezuita ks. Dariusz Kowalczyk. Odtd portal Mateusz prowadzi co roku rekolekcje on line i s one dostpne na stronach tego portalu pod adresem: http://www.mateusz.pl/rekolekcje/). Take rekolekcje w rzeczywistoci niesieciowej w

19 szerszym stopniu, ni tradycyjne posuguj si dzimetodami aktywizujcymi suchaczy, ewoluuj w kierunku takiej komunikacji, ktra wykorzystuje nie tylko porozumiewanie werbalne, lecz take rodki pozasowne. Nie tylko wic chodzi w nich o informowanie, pouczanie uczestnikw, lecz rwnie o tak organizacj sytuacji komunikacyjnej, by uczestnicy mogli sami podzieli si wasnymi mylami, dowiadczeniami i uczuciami oraz wysucha gosw innych uczestnikw rekolekcji. W nauczaniu podajcym rekolekcjonista posuguje si wycznie wykadem. W rekolekcjach nowego typu siga si po elementy dramy, ekspresji plastycznej i dyskusji uczestnikw, po filmy o tematyce religijnej i etycznej z komentarzem itd. Kultura, w ktrej yjemy, odrzuca religijny obraz wiata, jednoczenie odrzuca jzyk, ktrym ten wiat by dotd opisywany. Trudno si dziwi, e wspczenie do sytuacji religijnych w rnych rodowiskach przejmuje si pojcia popkulturowe czy te wyraenia z modzieowego slangu. Pozwala to mwi o yciu wewntrznym jzykiem, w jakim jest si zanurzonym. Zjawiskiem, ktre wyrnia komunikacj religijn w Kociele na pocztku XXI w jest rozchwianie opozycji Sacrum-profanum a w konsekwencji stopniowa neutralizacja opozycji jzyk sacrum (jzyk wyczony z codziennej komunikacji) jzyk profanum (jzyk codzienny, uytkowy). Gwnym jej przejawem jzykowym jest ekspansja elementw potocznych i swoista ich amplifikacja (z tradycyjnego punktu widzenia moe to by odbierane jako profanacja). Potoczne formy jzykowe byy pamitajmy jednak i w tradycyjnych formach komunikacji religijnej obecne jednak na peryferiach stylistycznych i z reguy w tych jej obszarach, ktre zawaszczone byy przez wiernych. Koci jako instytucja podejmowa rozmaite dziaania osonowe, np. zamieszczajc wotywne modlitwy w kontekcie rytualnym zabieg taki zapobiega desakralizacji. Rozrnienie dyskursw wieckiego / religijnego traktowanych jako dwa odrbne sposoby mwienia o wiecie, w wietle wspczesnych przekazw religijnych coraz czciej zaciera si. Dominuje w nich bowiem dyskurs mieszany oba tworz w nim swoiste kontinuum, a nie jak to byo tradycyjnie opozycj: jzyk, ktrym mwi si o rzeczywistoci nadprzyrodzonej zblia si do jzyka uytkowego. Religia, rozwijajc formy komunikacyjne poza budynkiem kocielnym (katecheza szkolna, imprezy ewangelizacyjne w rodzaju Przystanku Jezus, festiwal chrzecijaskiej muzyki hip-hopowej wite Ello) adaptuje gatunki spoza tradycyjnego jzyka religijnego. Dostrzegalne s rne rodzaje takiego transferu gatunkowego. Jzyk religijny wchania na przykad gatunki wieckie i w wyniku tego procesu powstaj nowe formy

20 wypowiedzi religijnej, takie jak: hip-hopowa rymowanka, internetowa i radiowa modlitwa racowa, ewangelizacyjny bilboard czy gatunki elektroniczne: czat, dyskusja internetowa, email czy ewangelizacyjny sms itp.). Granice jzyka religijnego otwieraj si. Tradycyjny jego obraz zostaje stopniowo uniewaniony przez wspczesn rzeczywisto religijn, bo formy potoczne z obrzey przesuwaj si w kierunku centrum, promieniujc na gatunki tradycyjnie obsugiwane przez odmian kanoniczn (kazanie, katecheza). Jednoczenie zmienia si miejsce odmiany biblijnej. Zwizek z ni przestaje by cech dystynktywn i obligatoryjn tekstu o funkcji religijnej. Zjawisko to zauwamy obiektywnie nie jest jednak odosobnione. Demokratyzacja ycia publicznego w komunikacji wieckiej prowadzi take do niwelowania rnic midzy wyznacznikami komunikacji potocznej i kulturalnej nagminna jest ekspansja i nobilitacja potocznoci w mediach i yciu publicznym. Opisywane zjawiska spotykaj si z rnorodnymi ocenami. Tradycjonalici trzymaj si kanonicznych sposobw mwienia o Bogu i do Boga w przekonaniu, e ta forma jest doskonaa. Wychodz z zaoenia, e zjawiska sacrum i profanum pochodz z dwch rnych porzdkw, wic powinny by opisywane dwoma rnymi jzykami. Odrzucaj wic kategorie, zaczerpnite z kultury masowej, popularnej czy kategorie subkultury obawiajc si przede wszystkim banalizacji tego, co nadprzyrodzone. Argumentuj, e tradycyjna kultura agrarna nadawaa si bardziej do wyraania tego, co nadprzyrodzone opieraa si bowiem na naturalnych prawach wzrostu oraz prawach cyklu natury. Taka perspektywa wedug oponentw zdradza swego rodzaju dualizm wiata. Rozumienie wiata jako dwch rnych porzdkw wieckiego i religijnego moe prowadzi ich zdaniem do ograniczania przeywania wiary do pobonoci, do pomijania faktu, e podstawow sfer przeywania wiary jest ycie codzienne, a nie wypreparowana z codziennoci chwila dla Boga (A. Dragua 2005). Przypominaj zreszt, e Biblia takiego podziau nie zna. Zdecydowanie wic broni prawa do wyraania dowiadcze religijnych w jzyku innym, ni kanoniczny, broni zasadnoci mwienia o Bogu po wiecku. W konsekwencji akceptuj wchanianie standardw jzyka i kultury popularnej przez kultur i jzyk religijny. Szukaj teologicznego oparcia dla swojego stanowiska w idei nowej ewangelizacji, ktrej podstawowym hasem jest zalecenie inkulturacji. Adresatami nowej ewangelizacji s nie tylko niewierzcy, ale przede wszystkim ochrzczeni, u ktrych doszo do rozdwiku midzy wyznawan przez nich wiar i praktyk ycia codziennego. Podmiotem goszenia Ewangelii ma by nie tylko

21 duchowiestwo, lecz take ludzie wieccy, wsplnoty i ruchy kocielne. Nowa ewangelizacja nie koczy swego dziaania na sowie, std akcent pada na osobiste wiadectwo ycia, oddziaywanie przykadem; na przeksztacenie powszechnego dotd duszpasterstwa masowego w indywidualne, oparte na dzieleniu si osobistym dowiadczeniem przeywania wiary. Goszenie Ewangelii ma si odbywa z zastosowaniem nowych metod i rodkw wyrazu. Silny nacisk jest pooony na zrozumiay dla wspczesnego czowieka jzyk, w tym jzyk przekazu audiowizualnego, z wykorzystaniem nowoczesnych rodkw technicznych i mass-mediw. Wanym zadaniem jest inkulturacja Ewangelii w nowoczesn sytuacj spoeczn oraz kultur europejsk (nawizanie do uznawanych i pielgnowanych w danym regionie wartoci) i odpowiadanie na wyzwania wspczesnoci. Spotka mona zdanie, e z teologicznego punktu widzenia nie da si udowodni, e okrelenie Boga przymiotnikiem dobry blisze jest prawdy, ni okrelanie Go sowem cool czy ok. (por. A. Dragua, 2002, 2005B), Oba stanowiska s pewnie do pogodzenia. Fundamentalna zdaje si kwestia stylistycznej harmonii i autentycznoci wypowiedzi. Te same elementy w ustach nastolatka brzmi prawdziwie, kiedy przed rwienikami skada wiadectwo i kiedy si modli, stosujc waciwe mu rodki jzykowe. Zastosowane przez czowieka spoza grupy kaznodziej, katechet, dorosego autora modlitewnika brzmi faszywie, odbierane s jako brak stylistycznej harmonii, lad zafaszowania osoby, ktra si nimi posuguje w sposb nieautentyczny. Potoczny jzyk religijny moe by akceptowany, jeli wyrasta z dowiadcze i potrzeb czowieka. Jeli tak nie jest, jego zastosowanie jest naduyciem (dlatego by moe tyle dyskusji wzbudzi wydany przez Wi Modlitewnik dla modych.. Z Bogiem na czacie o. W. Jdrzejowskiego, Warszawa 2005 czy refleksje ewangeliczne dla modych: ks. Z. Kosowskiego, Czat z Jezusem, Krakw 2003). Tak chyba jako naduycie stylistyczne naley traktowa zacht autora do korzystania z refleksji ewangelicznych dla modziey: Daj czadu na czacie z Jezusem. ON jest najlepszym rozmwc. Jeli przeywasz samotno, jeli Ci smutno, jeli stracie przyjaci, jeli masz doa, chandra ci dopada i czujesz, e nic nie kumasz, signij po t ksik, a Jezus zapewni ci megazajawk (Z. Kosowski, 2003, s. 144). Za dyskusyjn ze wzgldw stylistycznych trzeba uzna modlitw uoon przez O. W. Jdrzejewskiego, ktry proponuje uytkownikom jego modlitewnika modlitw przed imprez:

22 Panie, ten miy szmerek po paru browarach. Tylko e potem zachowuj si dziwnie. Pamitam akcje z poprzednich imprez[] Pom mi cieszy si przyjacimi i po prostu by z nimi, bez wirowania (W. Jdrzejowski, s.44). Nowe formy komunikacji religijnej mona znale wreszcie w Internecie ( por. polskie katolickie strony internetowe, np. http://www.angelus.pl ;http://www.bosko.pl ;http://www.katolik.pl http://www.mateusz.pl; http://www.opoka.org.pl i in.)

LITERATURA I. Bajerowa , 1988 A, Kilka problemw stylistyczno-leksykalnych wspczesnego polskiego jzyka religijnego, w: M. Karpluk, J. Sambor (red.) O jzyku religijnym. Zagadnienia wybrane, Lublin I. Bajerowa , 1988 B, Rola jzyka we wspczesnym yciu religijnym, w: M. Karpluk, J. Sambor (red.), O jzyku religijnym. Zagadnienia wybrane, Lublin I. Bajerowa, J. Puzynina, 1993, haso jzyk religijny, w: Encyklopedia Katolicka,, t.VI, Lublin I. Bajerowa , 1994, Swoisto jzyka religijnego i niektre problemy jego skutecznoci, dzkie Studia Teologiczne nr 3 I. Bajerowa, 1995, Szanse jzyka religijnego w wiecie kultury masowej, w: Z. Adamek (red.), Teologia-kultura-wspczesno, Tarnw D. Biekowska, 1993, MIOSIERDZIE, w: J.Bartmiski, M.Mazurkiewicz-Brzozowska, (red.), Studia leksykalno-semantyczne, Lublin D . Biekowska, 2002, Polski styl biblijny , d A. Dragua, 2002, Czy Jezus jest cool?, W drodze nr 7 A. Dragua , 2004 , Midzy Wie Babel a Pidziesitnic. O wspczesnym jzyku religijnym, Wi nr 7 A. Dragua, 2005A, Biblia pierwszego kontaktu. Ewangelia hip-hopowa? Spr o nowe przekady Pisma w., Tyg. Pow., nr 471. A. Dragua, 2005B, Czy istnieje modzieowa odmiana jzyka religijnego?, w: Jzyk religijny dawniej i dzi, t.2, red. S. Mikoajczak, T. Wcawski, Pozna R. Grzegorczykowa, 1993, POKORA , PYCHA i pojcia pokrewne, w: J.Bartmiski, M. Mazurkiewicz-Brzozowska, (red.), Studia leksykalno-semantyczne, Lublin
1

, dostpny na stronie internetowej http://tygodnik.onet.pl/387907,archiwum.html

23 R. Grzegorczykowa, 1998, Obraz sumienia w jzyku polskim na tle porwnawczym, Prace Filologiczne XLIII, T. Jelonek, 1998, Prba klasyfikacji biblijnych gatunkw literackich, Plonia Sacra (XX)m nr 2/46 M. Karpluk, 1997, Nad staropolskim sownictwem chrzecijaskim, w: H.Popowska-Taborska (red.), Leksyka sowiaska na warsztacie jzykoznawcy, Warszawa M. Karpluk, 1999, O staropolskiej terminologii chrzecijaskiej (inspiracje czeskie), w: B.Kreja (red.), Tysic lat polskiego sownictwa religijnego, Gdask M. Karpluk, 2001, Sownictwo staropolskiej terminologii chrzecijaskiej, Krakw P. Kadoczny, 2003, Wzorce gatunkowe objawie, w: J.Opoka, A. Oskierka (red.), Jzykliteratura-dydaktyka, t.1, d P. Kadoczny, 2004, Proroctwa chrzecijaskie jako gatunek mowy na tle innych gatunkw profetycznych, Zielona Gra L. Koakowski, 1991, O wypowiadaniu niewypowiadalnego: jzyk i sacrum, w: J. Bartmiski, R. Grzegorczykowa (red.), Jzyk a kultura, t. IV, Wrocaw M. Makuchowska, 1998, Modlitwa jako gatunek jzyka religijnego, Opole M. Makuchowska, 1999, Miejsce jzyka religijnego w typologii wspczesnych odmian polszczyzny, w: Z. Adamek, S. Koziara (red.), Od Biblii Wujka do wspczesnego jzyka religijnego. Z okazji 400-lecia wydania Biblii ks. Wujka, Tarnw S. Mikoajczak, T. Wcawski (red.), 2003, 2005, Jzyk religijny dawniej i dzi, t. 1 i 2, Pozna M. Nowak, 1998, Cechy jzykowe tzw. wiadectw, w: M. Kamiska, E. Umiska-Tyto (red.), Funkcja sowa w ewangelizacji, d I. Paucka , 2000 , Czy istnieje jzyk religijny?, Jzyk Polski (LXXX) J. Puzynina, 1991, Sownictwo eucharystyczne w historii jzyka polskiego, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo t.13 Onomastyka, historia jzyka, dialektologia, Opole J. Sambor , 1998 , Magiczne i religijne (chrzecijaskie) akty mowy, w: S. Gajda, H. Sobeczko (red.), Czowiek- dzieo sacrum, Opole B. Walczak, 2005, Uwagi o przekadzie Ewangelii na gwar podhalask, w: Jzyk religijny dawniej i dzi, t.2, red. S. Mikoajczak, T. Wcawski, Pozna A.Wierzbicka, 2002, Co mwi Jezus? Objanienia przypowieci ewangelicznych w sowach prostych i uniwersalnych, Warszawa

24 A. Wierzbicka, 2004, Jak mona mwi o Trjcy witej w sowach prostych i uniwersalnych, Lublin A. Wilko, 2002, Spjno i struktura tekstu, Krakw M. Wojtak, 1999, Modlitwa ustalona podstawowe wyznaczniki gatunku, w: J. Adamowski, S. Niebrzegowska (red.), W zwierciadle jzyka i kultury, Lublin M. Wojtak, 2000, Modlitwa jako gatunek wypowiedzi, w: W. Ksiek-Bryowa, H. Duda (red.), Jzyk polski. Historia. Wspczesno, Lublin M. Wojtak, 2003, Wzorce gatunkowe, wzorce wykonania a praktyka kaznodziejska, w: D. Kowalska (red.), Autorytety i normy, d D. Zdunkiewicz-Jedynak, 1996, Jzykowe rodki perswazji w kazaniu, Krakw D. Zdunkiewicz-Jedynak, 2006, Surfujc po Internecie w poszukiwaniu Boga... Gatunki komunikacji religijnej na polskich katolickich stronach internetowych, Tarnw J. Zieniukowa, 1998, Nowe zjawisko w kulturze polskiej liturgia sowa w jzyku kaszubskim, w: Funkcja sowa w ewangelizacji, red. M. Kamieska, E. Umiska-Tyto, d