Skrypt. Jzef Kozielecki Koncepcje psychologiczne czowieka 1. Gwne siy sprawcze zachowa ludzi wg behawiorystw. Stosunek do zmiennych wewn.

. a. Zachowanie czowieka zaley od wyposaenia genetycznego oraz od rodowiska fizycznego i spoecznego. System instytucjonalny, mass-media itp. steruj czowiekiem. Struktura zachowania staje si kopi struktury rodowiska (przykad: robotnik pracujcy metoda warsztatow zachowuje si inaczej ni ten pracujcy przy tamie produkcyjnej. Sytuacja pierwszego sprzyja rozwojowi samodzielnoci, kontaktw z kolegami. Drugi zaczyna dziaa jak automat). b. rodowisko to konfiguracja bodcw. Zachowanie czowieka R jest funkcj ukadu bodcw S1,S2...Sn czyli R= f(S1,S2....Sn). Psycholog bada wiec reakcje S-R, znana w cybernetyce czy ekonomii metod zwan analiza wejcie-wyjcie. Przyczyn zachowania szuka si w oddziaywaniu rodowiska (np. ucze jest w szkole agresywny nie dlatego, e nie kontroluje swojego ego, ma niewiadome kompleksy itp. jest to wynik bdw wychowawczych rodzicw). Czowiek jest ukadem reaktywnym (reagujcym na bodce) oraz istot sterowan z zewntrz. c. Zachowanie ludzkie jest sprawcze, poniewa czowiek potrafi modyfikowa rodowisko. Moe by sterowany przez rodowisko, ale ono jest w duym stopniu stworzone przez ludzi. rodowisko jest aktywne (zmienia si). d. Istnienie ycia wewntrznego nie jest negowane, ale zdaniem behawiorystw nie ma ono wpywu na zachowanie (czowiek ucieka przed wem nie dlatego, e w jego psychice istnieje taka fobia, ale dlatego ze zadziaa na niego bodziec ze rodowiska w postaci obecnoci wa, ucieczce moe towarzyszy lk, ale jest to ju produkt dodatkowy). 2. Sterowanie pozytywne wg behawiorystw. a. To motywowanie dziaania za pomoc wzmocnie pozytywnych. Naley wiedzie jakie wzmocnienia bd miay warto w danej sytuacji (przykad: dzieci wykonuj proste zadanie: ukadania zda z karteczkami, na ktrych s sowa. Na pocztku za prawidowo wykonane zadanie byy tylko chwalone. Po jakim czasie wykonywanie zadania znudzio im si. Badacz wprowadzi do eksperymentu nowe nagrody takie jak cukierki, zabawki. Wprowadzenie tych bodcw dao oczekiwane wyniki dzieci dalej wykonyway zadanie). Inny przykad pokazuje, e to co w mniemaniu pewnej osoby moe by wzmocnieniem pozytywnym dla innej jest negatywnym. Pewnej matce urodziy si bliniaki, zgodnie z tradycja ubieraa je identycznie. Gdy dzieci miay ju kilka lat zaczy si przed tym broni, chciay mie rone ubrania. Matka sdzia, e to przyjemne, gdy kto na ulicy mwi Zobacz, jakie mie bliniaki, dzieci jednak chciay unikn standaryzacji, woay by mwiono o nich, ze s dwojgiem ronych dzieci. b. polega ono na pobudzeniu, utrwaleniu i modyfikacji za pomoc wzmocnie pozytywnych, tj. bodce konsumpcyjne, uznanie w grupie, czy uczucie przyjani i mioci. Z licznych bada psychologicznych wynika, e jest to najbardziej skuteczna metoda kierowania ludmi. We wspczesnej cywilizacji naukowo technicznej nagrody nie s gwnym regulatorem w zachowaniu, gwnym regulatorem w zachowaniu s czsto kary. Aby skutecznie sterowa zachowaniem, naley najpierw odpowiedzie na pytanie jakie wzmocnienia s odpowiednie w danych okolicznociach, jakie nagrody wpyn na to, e uczniowie bd rozwizywa problem, e politycy zaczn troszczy si o interes narodowy, czy naley zastosowa bodce materialne czy te moralne. c. sterowanie pozytywne wydaje si mie przed sob wietlana przyszo. Za jego pomoc mona wyksztaci u ludzi nawyki wydajnej i sumiennej pracy, oduczy ich zachowa agresywnych i aspoecznych. Z drugiej strony jednak zbytnie podkrelanie roli nagrody w yciu ludzkim moe hamowa jej spontaniczn aktywno, samodzielno i twrcze mylenie.

3. Sterowanie punitywne wg behawiorystw

a. Sterowanie negatywne, punitywne lub awersyjne. Sterowanie to polega na stosowaniu wzmocnie ujemnych (deprywacja pokarmowa, kary pienine, przymus, represje, ze stopnie, odrzucenie przez grup spoeczn, przesunicie na nisze stanowisko itp.). Tego rodzaju bodce nazywane s karami. Zostay ono celowo wprowadzone przez ludzi w celu wyeliminowania zachowa dewiacyjnych i aspoecznych.

b. O ile nagrody s rzadkim rodkiem sterowania, o tyle kary stanowi czsto gwne narzdzie zmiany zachowania. c. Konsekwencje kar: i. Generalizacja hamowania- zarwno negatywnego, jak i pozytywnego, skutkiem bierno i zahamowanie reakcji spoecznie podanych ii. Zaburzenia emocjonalne reakcje lkowe iii. Unikanie rda karania iv. Dostarczanie negatywnych zachowania przez system karania 4. Pojcie wzmocnienia w ujciu behawiorystycznym. Rodzaje wzmocnie. a. Zachowanie jest zawsze narzdziem czy instrumentem do osignicia pewnych skutkw czy konsekwencji (przykad szczura uczcego si naciskania dwigni w celu otrzymania pokarmu). W takim ujciu zachowanie mona nazwa sprawczym. Konsekwencje takiego zachowania, ktre s wane dla czowieka, ktre steruj jego dziaaniem, nazywamy wzmocnieniem. b. Rodzaje wzmocnie: i. Pozytywne - s podane i korzystne (pokarm, wynagrodzenie, uznanie spoeczne, awans, podziw a nawet mio demonstrowana przez partnera). Bardzo czsto wzmocnienia te nazywane s nagrodami. ii. Negatywne - bodce awersyjne, takie jak zagroenie, przymus, dezaprobata grupy, degradacja zawodowa, poraka czy biurokratyzm. S to po prostu szeroko rozumiane kary. (Najprociej mona to uj mwic, e rzeczy dobre dla czowieka s wzmocnieniami pozytywnymi, a rzeczy ze negatywnymi. ) pierwotne, wrodzone s to bodce o wartoci biologicznej pokarm, podniety seksualne materialne moralne 5. Warunki skutecznego sterowania wzmocnie w ujciu behawiorystycznym a. Z koncepcji behawiorystycznej wynika, e gwn rol w sterowaniu zachowaniem odgrywaj wzmocnienia pozytywne. Aby skutecznie sterowa zachowaniem naley sobie najpierw odpowiedzie jaki wzmocnienia s odpowiednie w danych okolicznociach, jakie nagrody wpyn na to, e uczniowie bd lepiej rozwizywa zadania a politycy zaczn troszczy si o interes narodowy? Dobr odpowiednich wzmocnie pozytywnych jest jednak bardzo trudny. Okazuje si bowiem, e ten sam bodziec zewntrzny moe by wysok nagrod dla jednych a surow kar dla innych. Dobr waciwych wzmocnie jest jedynie pierwszym krokiem manipulacji zachowaniem instrumentalnym. 6. Procedury stosowania wzmocnie. a. procedura staych odstpw czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upywie okrelonego czasu. Procedura ta wywouje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyranej zalenoci pomidzy osigniciami a wielkoci wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie czsto dziaaj na zwolnionych obrotach, czsto pracuj nierytmicznie; zwalniaj tempo pracy po otrzymaniu wypaty (nagrody) a jednoczenie zwikszaj wysiek tuz przed jej otrzymaniem. b. procedura staych proporcji czowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu okrelonej pracy. W tej sytuacji czowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po kadej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywno i zwiksza tempo dziaania. Jego skuteczno w duym stopniu zaley od tego czy umiemy prawidowo okreli, po ilu reakcjach czowieka naley poda wzmocnienie. c. procedura zmiennych odstpw czasowych wzmocnienia s nieregularne. Czas upywajcy pomidzy reakcj a nagrod zmienia si losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia d. procedura zmiennych proporcji w tym przypadku zmienia si liczba reakcji, po ktrych nastpuje wzmocnienie (w grze losowej przecitnie co 10 los wygrywa jednak gracz moe wygra ju za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkad o zmiennych proporcjach jest najbardziej

efektywny, gdy ludzie pracuj na wytonych obrotach i yj jakby w nadziei e wczeniej czy pniej zostan nagrodzeni i. Nawet najbardziej wyrafinowane procedury wzmacniania nie dadz wynikw, gdy czowiek nie nauczy si uprzednio okrelonych wzorw zachowa instrumentalnych. 7. Metody konstruowania reakcji czowieka metoda kolejnych przyblie. a. W procesie sterowania wan role odgrywaj metody konstruowania reakcji czowieka. i. metoda kolejnych przyblie w pocztkowym etapie uczenia si nauczyciel czy psychoterapeuta nagradzaj zachowania, ktre s wprawdzie bardzo odlege od podanych ale ktre zostay ju opanowane przez czowieka. Stopniowo kryteria wzmacniania staj si coraz bardziej surowe. W kolejnych etapach nauczyciel czy psychoterapeuta zaczynaj nagradza jedynie bardziej zoone reakcje, ktre s zblione do reakcji podanych. 8. Bdy w sterowaniu pozytywnym a. Zasady sterowania pozytywnego s zbyt rzadko przestrzegane, co prowadzi do fatalnych konsekwencji, ktre nazwa mona bdami sterowania. Zbyt czsto pedagodzy, czy dziaacze spoeczni kieruj si mdroci obiegow, wiedz gorc co moe by fatalne w skutkach. Najbardziej charakterystyczne bdy to: i. opnienie wzmocnienia (zbyt pne nagradzanie osabia wzmocnienie i obnia efektywno dalszej pracy. Czsto spotykane w szkoach gdy ucze otrzymuje ocen za wykonana prace dopiero po kilku czy kilkunastu dniach od jej zakoczenia); ii. nagradzanie nie za osignicia, ale za bierno (wychowankowie zakadu karnego w momencie przybycia otrzymywali 20 punktw, ktre pozwalay im korzysta z praw i przywilejw, za niestosowne zachowanie tracili punkty, nie dochodzio wiec do wzmacniania dobrego zachowania, nagroda bp nie miaa nic wsplnego z ich osigniciami) iii. Bardzo powszechnie stosuje si metod nie nagradzania za zachowania podane, a karania za przewinienia. Np. w szkole gdy ucze zachowuje si niestosownie zostaje ukarany, nastpuje wwczas generalizacja hamowania, zahamowane zostaj nie tylko jego negatywne zachowania, ale take cakowita aktywno na lekcji, zaczyna on wierzy, e nie opaca si by aktywnym, najbezpieczniej jest zachowa bierno. 9. Skutki uboczne karania a. Behawioryci wykazali, i skuteczno sterowania negatywnego jest znacznie mniej skuteczna ni efektywno sterowania pozytywnego. b. Wzmocnienie negatywne, czyli szeroko rozumiana kara, z reguy nie eliminuje zachowa aspoecznych tylko je tumi i zahamowuje na pewien okres (pozbawienie wolnoci za napad nie zawsze spowoduje, e przestpca nie powrci do przestpstwa). Czowiek ukarany za przewinienie przestaje zachowywa si aspoecznie ale tylko w okresie, w ktrym istnieje zagroenie otrzymania ponownego wzmocnienia negatywnego. Gdy zagroenie to mija, zaczyna znw reagowa w sposb niepodany. c. Czsto si zdarza tak, i ludzie chcc unikn nastpnych wzmocnie negatywnych planuj bardziej wysublimowane i skomplikowane reakcje, ktre zmniejsz ryzyko otrzymania wzmocnienia negatywnego. 10. Warunki zwikszajce skuteczno karania a. Kara moe w peni spenia swoje zadania wtedy i tylko wtedy jeli zostanie wczona w caociowy program modyfikacji zachowania. Nie wystarczy kara ale naley wskazywa ludziom nowe drogi osigania wzmocnie pozytywnych. b. Jednym ze zjawisk wywoanym przez wzmocnienia negatywne jest i. generalizacja hamowania , ktra polega na tym, i kara tumi nie tylko reakcje niepodane ale take wiele zachowa o duej doniosoci spoecznej. Aby temu zapobiec naley kara reakcje aspoeczne i jednoczenie nagradza reakcje podane

ii. zaburzenia emocjonalne, ktre s reakcj na silne i nieadekwatne kary powodujce reakcje
lkowe i unikania, gniew i agresj iii. unikanie rda karania, co moe powodowa unikanie miejsc i rde z ktrych najczciej otrzymywane s wzmocnienia negatywne (uczniowie czsto karani w szkole bd jej unika) iv. dostarczanie negatywnych wzorcw zachowania, podczas procesu karania zachodzi take proces uczenia si (dziecko karane za ze zachowanie bdzie si uczyo jak samemu wymierza kar) Jedn z wanych procedur sterowania negatywnego jest procedura polegajca nie tyle na stosowaniu kar co na pozbawianiu nagrd. Odbieranie przywilejw i moliwoci korzystania z praw peni w tej procedurze rol bodca negatywnego. Specyficzne jest to, i jeli w poprzednich procedurach ludzie unikali rda karania o tyle w tej procedurze skupiaj si na rda, ktre pozbawiaj nagrody.

c.

11. Wolno i godno czowieka w ujciu Skinnera. a. Poza wolnoci i godnoci (Beyond freedom and dignity) b. Koncepcja wolnoci zgodnie z ni wolno zaley od tego, czy w otoczeniu czowieka znajduj si awersyjne i niepodane bodce zewntrzne. S one dwojakiego rodzaju. Pierwszym z nich s bodce naturalne, tj. epidemie, powodzie, wysokie i niskie temperatury czy zagroenia fizyczne. Drugim rodzajem s bodce celowo zaprogramowane przez ludzi po to, aby wyeliminowa aspoeczne zachowanie. Nazywamy je wzmocnieniami negatywnymi. Mona by powiedzie, e wolno wie si przede wszystkim z brakiem w otoczeniu wzmocnie negatywnych. c. Szkoln rol w koncepcji Skinnera odgrywa pojcie godnoci. Wie si ona z istnieniem w rodowisku zewntrznym pewnej kategorii wzmocnie pozytywnych, ktre mona nazwa bodcami moralnymi, chodzi tu przede wszystkim o takie bodce jak uznanie i szacunek. Behawioryci sformuowali kilka praw dotyczcych godnoci. Jedno z nich gosi, e wielko uznanie spoecznego, ktre potwierdza godno jest odwrotnie proporcjonalna do znajomoci rzeczywistych przyczyn zachowania. Im mniej wiemy dlaczego czowiek dziaa tym wysz warto przypisujemy jego aktywnoci. Przyjmijmy, e nauczyciel z duym wysikiem wprowadza nowe metody dydaktyczne. Jeli orientujemy si, e wykonuje on t prac, po to aby poprawi swoj sytuacj materialn albo uzyska awans, to jego dziaalno cenimy niej. 12. Techniki modyfikacji zachowania desensybilizacja i terapia awersyjna. a. INYNIERIA SPOECZNA behawiorystyczna metoda modyfikacji czowieka. Od dawna ludzie staraj si stworzy technologie ksztacenia. Niepowodzenia w tej dziedzinie wi si z tym, e cele ksztacenia s dosy niejasne, oraz z tym e algorytmiczne (dobrze okrelone i niezawodne) metody modyfikacji czowieka nie s znane. Zdaniem Skinnera behawiorystom si to udao. Celem tej technologii jest modyfikacja namierzanych i obserwowalnych reakcji czowieka. Moliwe jest postawienie jasnych celw wychowawczych i realizowania ich. Dziki wiedzy o roli wzmocnie negatywnych i pozytywnych, poznaniu praw uczenia si i warunkowania behawioryci stworzyli pewien rodzaj algorytmw modyfikacji zachowania. Istnieje moliwo rozwijania u ludzi podanych reakcji, leczenia zaburze reakcji u ludzi chorych. W ostatnich latach szczeglnie rozwina si terapia behawiorystyczna b. Techniki modyfikacji zachowania i. desensibilizacja (metoda odczulania, uniewraliwienie), wykorzystywana do leczenia stanw lkowych, czy agresji wywoywanej przez sytuacje neutralne lub nawet porzdne (kontakty interpersonalne, kontakt z psami czy kotami, kpiel w jeziorze itp.) Metoda opracowana przez Wolpego, zakada, e niepodane reakcje powstay w wyniku uczenia si i mona si ich oduczy. Metoda skada si z 3 etapw: psycholog lub pedagog stara si pozna bodce i reakcje powodujce lk, agresje lub wrogo. Naley tez okreli zaleno miedzy rodzajem bodca a si reakcji lkowej i uoy hierarchiczn list bodcw od najsabszych do najsilniejszych (np. gdy czowiek boi si wzy bdzie to: rozmowa o wach, obrazki z wami, ogldanie wa na ekranie telewizora, obserwacja wa w ZOO, zabawa z wem).

ii.

badacz poszukuje okrelonych sytuacji o wartoci nagradzajcej, ktre mog zneutralizowa reakcj lkow tzw. sytuacje neutralizujce. Typowym przykadem jest relaksacja, ktra polega na rozlunianiu i wiczeniu misni. Moe to by tez ciekawa zabawa, wyszukane poywienie, rodki farmakologiczne. ostatni etap to waciwa desensibilizacja, coraz silniejsze bodce lkotwrcze zostaj zestawione z sytuacjami neutralizujcymi. W ten sposb mona wyleczy 60-90% przypadkw. S to wyniki lepsze ni np. krtkotrwaa psychoterapia. terapia awersyjna : czsto wykorzystywana przy oduczaniu niepodanych nawykw takich jak picie alkoholu. Polega ona na jednoczesnym podawaniu wzmocnienia pozytywnego (alkohol) i negatywnego (rodki farmakologiczne np. powodujca wymioty apomorfina). Po 1015 prbach wytwarza si nowy odruch warunkowy. Czowiek wymiotuje po spoyciu alkoholu lub na sam jego widok. Jej skuteczno jest mniejsza (20-80%). Moliwe ze wzrosaby przy jednoczesnym stosowaniu nagrody (wskazywanie innej alternatywy). Terapia mocno krytykowana. Trwaj starania by zmniejszy jej brutalno. Autor wspomina, e w amerykaskiej gazecie widzia kiedy reklam aparatu terapeutycznego majcego oducza negatywnych zachowa. Wytwarza on bodziec awersyjny w postaci poraenia prdem. Noszcy go czowiek mia go sam uruchamia za kadym razem, gdy pomyli o niepodanej reakcji. Techniki te nie spotkay si z uznaniem. Krytycy twierdza, ze zbyt mechanicznie traktuj czowieka. Jest to niehumanitarny system manipulacji.

13. Krytyka behawioryzmu. a. wyzwanie rzucone humanizmowi b. Stworzenie mechanistycznego obrazu jednostki zewntrzsterownej, popychanej przez przypadkowe bodce, biernej i niesamodzielnej c. Jednowymiarowo postrzegania czowieka wany jest te wpyw czynnikw wewntrznych i spostrzegania tych czynnikw, poczucie samokontroli, d. Prawa behawioryzmu nie pozwalaj zrozumie osobowoci i zoonych dziaa ludzkich, tworzenia dzie kultury, ycia duchowego, wartoci moralnych, wyboru wasnej drogi yciowej mimo naciskw rodowisk spoecznego. 14. Koncepcja czowieka wg behawiorystw. a. Ukad zewntrzsterowny, zachowanie cakowicie kontrolowane przez rodowisko zewntrzne(instytucje, partie, szkoa, sytuacja w rodzinie, mass media) -> DETERMINIZM b. System nagrd i kar w otoczeniu decyduje o tym, czego unika i do czego dy c. Nie istnieje pojcie wolnej woli, procesy psychiczne nie odgrywaj adnej roli, stany wewn., wiadomo, procesy mylenia, charakter NIE maj wpywu na reakcje, to produkt dodatkowy d. Nie jest on istot autonomiczn, a dotychczasowe twierdzenia filozoficzne s bdne i przednaukowe. e. Zachowania uwarunkowane wyposaeniem genetycznym praz rodowiskiem fizycznym i spoecznym. struktura zachowania kopi w duym stopniu struktury rodowiska f. rodowisko to konfiguracja, mozaika bodcw (S) sterujce reakcjami czowieka (R) g. wiadome kierowanie swoim losem to iluzja, nie ma potrzeby analizowa stanw wewn., cech osobowoci i postaw h. Dziaanie czowieka wpywa na zmian rodowiska jest SPRAWCZE, ksztatuje otoczenie i. rodowisko fizyczne jest wytworem czowieka midzy nim a zachowaniem istnieje SPRZENIE ZWROTNE j. Oddziaywanie otoczenia na zachowanie ma charakter bardziej fundamentalny ni wpyw zachowania na otoczenie. O ile rodowisko jest ukadem aktywnym, o tyle jednostka jedynie reaktywnym, odpowiadajcym na bodce z otoczenia k. Czowiek jest rezultatem uczenia si spoecznego, poprzez oddziaywanie grup spoecznych 15. Gwne siy aktywizujce i ukierunkowujce zachowanie czowieka w ujciu psychodynamicznym.

a. Gowni twrcy to Erich Fromm i Rollo May. b. Ludzkie dziaanie warunkuj wewntrzne siy motywacyjne, czsto kolidujce ze sob, niewiadome. Czowiek to istota niedoskonaa mierny aktor, ktry nie zna przyczyn swego dramatu. Te potne siy mog wymyka si spod kontroli wywoujc dziaania dewiacyjne. c. Gwne cele tej psychologii to poznanie motywacji ludzi, struktury ich charakteru, ktra pozwala przwidzie niespodziewane zmiany w myleniu i dziaaniu. d. Osobowo to system si dynamicznych zwanych popdami lub potrzebami, zewntrzne reakcje czowieka to symptom wewntrznej dynamiki. 16. Czowiek w ujciu psychodynamicznym a. Zachowanie zaley od wewn. si dynamicznych popdw, potrzeb, de b. Psychodynamiczne koncepcje zachowania czowieka powstaj w wyniku prby scalenia behawioryzmu i psychoanalizy. Najbardziej znan stworzyli Dollard i Miller. Wedug nich mechanizm ludzkich dziaa mona wyjani za pomoc czterech terminw: popdw, wskazwek, reakcji i wzmocnie. Popdy to pobudki wewntrzne lub zewntrzne, takie jak gd, bl, seks, ktre motywuj ludzkie zachowania. Wskazwkami s sygnay, bodce i informacje umoliwiajce orientacj w otoczeniu i decydujce o tym, jak i kiedy czowiek wykonuje reakcje. W kocu wzmocnienia to zdarzenia, takie jak pokarm, bezpieczestwo czy mio, ktre redukuj popd. 17. Popdy pierwotne a wtrne w ujciu pschodynamikw. a. Zgodnie z pogldami wspczesnych psychoanalitykw dziaanie czowieka jest stymulowane i ukierunkowane przez wewntrzne siy zwane popdami lub potrzebami czy deniami. b. Popdy s rne. W zalenoci od ich genezy psychoanalitycy z reguy wyrniaj dwie klasy popdw. i. popdy pierwotne - s siami wrodzonymi (denie do zdobycia pokarmu, pragnienie utrzymania optymalnej temperatury ciaa, popd seksualny, unikanie blu a take potrzeba odbierania bodcw i kontaktu ze wiatem). Zaspokojenie ich jest niezbdne do utrzymania ycia. ii. popdy wtrne - powstaj w wyniku socjalizacji. Znaczna rol zajmuje tu potrzeba bezpieczestwa a wic unikanie zagroe i sytuacji wrogich, poszukiwanie oparcia w drugiej osobie. Kolejn z wanych potrzeb s potrzeby spoeczne, ktre s zaspokajane w kontaktach midzyludzkich (czowiek dy do kontaktu z innymi, poszukuje mioci i czsto zaley mu na zdobyciu wadzy). Wreszcie czowiek posiada potrzeby osobiste zwizane z wasnym ja, chce zwikszy orientacj w wiecie i wykroczy poza swoj zwierzc natur. c. Popdy, ktre pobudzaj i ukierunkowuj ludzkie dziaania, s z reguy niewiadome. Zdaniem psychoanalitykw czowiek nie zna swojej motywacji; nie zdaje sobie sprawy z tego, jakie siy nim rzdz, nie orientuje si dlaczego jest agresywny, dlaczego pragnie mioci czy dlaczego dy do zdobycia wadzy. d. Proces ksztatowania popdw i programw ich osigania dziki oddziaywaniom warunkw spoecznych i kultury nazywa si socjalizacj .

18. Konflikty zewn. a wewn. w ujciu psychoanalitykw.

a. Popdy aktywizuj i ukierunkowuj ludzkie zachowanie; powoduj, e jest ono dziaaniem celowym. Czowiek czsto nie moe osign planowanych celw, poniewa wyrastaj przed nim przeszkody i trudnoci, ktrych nie moe pokona. Najwaniejsz przyczyn udaremniania ludzkich de jest konflikt. Dwie klasy konfliktw s godne uwagi: i. konflikty wewntrzne, zwane rwnie konfliktami motywacyjnymi, ktre powstaj wtedy gdy w czowieku powstaj sprzeczne, rozbiene siy dynamiczne, gdy dy on jednoczenie do osignicia niezgodnych celw. ii. konflikty zewntrzne ktre maja z reguy charakter interpersonalny; powstaj wtedy, gdy istnieje sprzeczno midzy deniami jednostki a celami innych ludzi. 19. Mechanizmy obronne, rodzaje, funkcje.

a. W przypadku konfliktw, ktrych czowiek nie umie rozwiza i frustracji, ktra wywouje lk, napicia emocjonalne czy poczucie winy, stosuje si pewne mechanizmy obronne, ktrych zbir tworzy system obronny ja. Mechanizmy te zostay wykryte przez Freuda. Mechanizm obronny stanowi pewna nawykow metod radzenia sobie z konfliktami. Nie jest on zaprogramowanym przez natur, lecz jest wynikiem procesu socjalizacji. Sposoby te funkcjonuj niewiadomie. Ludzie nie zdaj sobie sprawy z ich dziaania. Obrona odbywa si poza ich wiadomoci. b. Mechanizmy te speniaj kilka funkcji. Przede wszystkim redukuj czy obniaj poziom lku, ktry powstaje w sytuacji konfliktowej; lk jest najwaniejsz konsekwencj frustracji. Ludzie ktrzy nie mog zaspokoi swoich potrzeb, s nieraz sparaliowani przez te emocj. c. Mechanizmy obronne nie rozwizuj konfliktw a jedynie agodz ich objawy. Dziaaj podobnie jak rodki poliatywne w medycynie, ktre zmniejszaj cierpienie ale nie usuwaj przyczyny choroby. Najbardziej znanymi mechanizmami obronnymi s: i. represja czyli wyparcie ktry zosta odkryty przez Freuda; polega na usuwaniu ze wiadomoci myli o konfliktach, popdach, przykrych przeuciach i upokarzajcych niepowodzeniach, ktre wywouj lk czy poczucie winy, celem represji jest zmniejszenie lub zupene wyeliminowanie lku ii. stumienie, ktre polega na umiejtnoci panowania nad swoimi deniami, pragnieniami i motywami, ktre nie s akceptowane spoecznie; w obawie przed omieszeniem czy sankcj zewntrzn czowiek nie manifestuje swoich de iii. projekcja, czyli niewiadomy mechanizm rzutowania swoich niepodanych cech czy wad na innych ludzi; przypisujc otoczeniu nieszlachetne motywy dziaania, czowiek chroni si przed przyznaniem, e sam kieruje si takimi deniami; projekcja zmniejsza lk i wpywa na wzrost samooceny. Projekcja ma charakter wybirczy, najczciej jej obiektem s osoby lub grupy spoeczne, ktre s na tyle podobne do jednostki stosujcej ten mechanizm, e projekcja brzmi do prawdopodobnie a jednoczenie na tyle rne, i rzutowanie nie wywouje lku. Projekcja nie tylko chroni czowieka przed przyznawaniem si do swoich wad, ale rwnie zmienia si jego zachowanie w stosunku od innych ludzi. iv. racjonalizacja , ktra polega na nieadekwatnym wyjanianiu przyczyn zachowania. Denia i motywy prawdziwe s zastpowane przez denia i motywy mile widziane. Racjonalizacja, ktra polega na cakowicie bdnym przedstawieniu wasnych motyww i de, jest do prymitywna i bardzo atwa do zdemaskowania. Wiele lat temu wybitny psycholog Bohdan Zawadzki zwrci uwag na niezmiernie interesujce rodzaje racjonalizacji - pierwsz z nich nazwa kwanymi winogronami (gdy czowiek nie moe osign jakiego celu, uznaje, e cel ten nie ma dla niego znaczenia), drug nazwa sodkimi cytrynami (czowiek wmawia sobie, e zdarzenia i sytuacje, ktrych nie znosi s przyjemne) v. substytucja , polega na zastpowaniu celw, ktrych nie mona osign, przez cele, ktre s atwiejsze. Nastpuje zatem zmiana obiektu, na ktry skierowany jest popd. Substytucja wystpuje w dwch formach: kompensacja czowiek skierowuje swoj aktywno na cele podobne do tych, ktre nie udao mu si poprzednio osign sublimacja czowiek wyraa swoje nieakceptowane popdy i denia w formie, ktra zyskuje uznanie spoeczne (jeeli denie do zaspokojenia popdu seksualnego nie zostaje spenione, czowiek moe je sublimowa piszc wiersze lub malujc obrazy) 20. Koncepcja lku neurotycznego. a. ANATOMIA LKU- ju od czasw renesansu strach i lk byy obiektem bada uczonych, filozofw, fizjologw, teologw, socjologw i pedagogw. Spinoza naucza, e strach i nadzieje to dwie strony tego samego medalu. Mimo to, ludzie wicej energii powiecili analizie lkw ni nadziei i oczekiwa. Behawioryci badali zaleno miedzy bodcami zewntrznymi, a reakcjami lkowymi, W psychoanalizie wana czci jest teoria lku. Pocztkowo Freud i jego uczniowie uznawali lk za niegodn uwagi reakcj fizjologiczn. Dopiero w 1926 r Freud opublikowa ksik, w ktrej uzna lk za wany sygna wewntrznego niebezpieczestwa i objaw zaburze neurotycznych. Wspczeni psychoanalitycy widz

lk jako rdo najwikszych dramatw i nieszcz czowieka, jak powiedzia May great white pleague. Lku nie naley myli ze strachem. Strach to nieprzyjemny stan emocjonalny, ktry sygnalizuje zewntrzne niebezpieczestwo. Jego przyczyny s znane. Lk sygnalizuje niebezpieczestwo wewntrzne, z ktrego czsto czowiek nie zdaje sobie sprawy. Teoria lku, najmodsze dziecko psychoanalizy jest jej najbardziej niejasnym elementem, wiele jej twierdze nie opiera si na danych empirycznych. Lk jest wywoany przez konflikty sprzecznych popdw, lub permanentn frustracje bdca wynikiem niezaspokojonych popdw. S jego 2 rodzaje: i. lk normalny reakcja proporcjonalna do rzeczywistego zagroenia, czasem czowiek uwiadamia sobie jego przyczyny, nie wymaga stosowania mechanizmw obronnych. Wystpuje np. u lekkoatletw ktrzy samotnie biegn wiele kilometrw, chirurgw czy onierzy podejmujcych ryzyko. Zbliony do uczucia strachu. ii. lk neurotyczny nieproporcjonalny do rzeczywistego zagroenia, wymaga stosowanie mechanizmw obronnych i blokady wiadomoci. Przykad autora: pewien mody muzyk umwi si na pierwsze spotkanie z dziewczyn. Wbrew jego nadziei spotkanie byo nieudane, wywoywao lk i niepokj. Postanowi nie zajmowa si wicej kobietami i powici si muzyce. Po kilku latach stwierdzi, e jego zachowanie w stosunku do kobiet jest nienaturalne, traci pewno siebie, zaczyna by sztywny i zahamowany. Zdaniem psychoanalitykw e stosunki z matk spowodoway generalizowany lk wobec kobiet. Lk neurotyczny bdcy konsekwencj nierozwizanych konfliktw wewntrznych to duy problem dla czowieka. Do walki z lkiem neurotycznym czowiek wykorzystuje swj system obronny ja. Pozwalaj one zmieni lk otwarty (ze wszystkimi swoimi fizjologicznymi objawami) w lk latentny, ktry jednak w przypadku niekorzystnej sytuacji moe si ujawni z ca swoj si (przykad: mody naukowiec wypar ze wiadomoci fakt, ze kilka miesicy wczeniej wygosi kompromitujcy referat, gdy jednak kto mu o tym przypomni stan lkowy powrci z ca ostroci). Czasem system obronny moe mie negatywne skutki. Karen Horney opisaa paradoks obronny okrelony mechanizm obronny np. racjonalizacja moe redukowa lk pierwotny jednoczenie tworzc lk wtrny wymagajcy innych mechanizmw obronnych (przykad: mody naukowiec nie ma znaczcych sukcesw w kraju, opowiada wiec o swoich fikcyjnych sukcesach za granica, by uczyni racjonalizacj bardziej wiarygodn naukowiec nawizuje kontakty zagraniczne, staje si czonkiem towarzystw naukowych itp. Istnieje jednak niebezpieczestwo, e np. do kraju przyjad naukowcy z zagranicy, ktrzy nie syszeli o nim, uka si zagraniczne publikacje, gdzie nie cytuje si jego prac. Naukowiec bdzie twierdzi, ze Ci uczeni s ignorantami nie czytajcymi nawet prac swoich kolegw. Spowoduje to powstanie lku drugiego stopnia. Ten acuch czsto nie ma koca). Mimo to kada forma obrony jest lepsza ni bezczynno. b. Autor zarzuca psychoanalitycznej teorii lku, e jest jednostronna, bo nie zajmuje si pozytywnymi aspektami lku (moe dziaa motywujco). Ponadto psychoanalitycy zbyt wiele czasu powiecili by opisa stany lkowe nie wskazujc przy tym konkretnego sposobu zwalczania ich. Zwracaj uwag na niebezpieczestwa zwizane ze stosowaniem mechanizmw obronnych. Tworz pesymistyczn wizje zagadnienia.

21. Porwnanie koncepcji czowieka w ujciu psychodynamicznym i behawiorystycznym .

a. Rnica pomidzy koncepcj behawiorystyczn a psychodynamiczn polega na tym, i ta pierwsza stworzya model czowieka zewntrzreaktywnego, ktry jest sterowany aktywnym rodowiskiem zewntrznym tymczasem druga stwierdza, i ludzkie dziaanie jest ukierunkowane przez wewntrzne siy motywacyjne, pomidzy ktrymi czsto zachodz konflikty i ktre z zasady jest niewiadome. b. Jeden z twrcw koncepcji psychodynamicznej E. Fromm powiedzia podejcie psychodynamiczne zasadniczo rni si od opisowego podejcia behawiorysty [...] Zgodnie z tym pierwszym nie interesuje nas tak bardzo co jednostka myli i mwi, lub aktualnie si zachowuje. Interesuje nas struktura charakteru, to znaczy wzgldnie trwaa struktura energii czowieka; chcemy zna jej ukierunkowanie oraz intensywno , z jak pynie. Jeli wiemy jakie siy napdowe motywuj zachowanie, moemy zrozumie nie tylko aktualne postpowanie czowieka ale moemy rwnie sformuowa rozsdne zaoenie na temat tego, jak on prawdopodobnie bdzie dziaa w zmienionych warunkach. Zgodnie z

tym podejciem niespodziewane zmiany w myleniu i dziaaniu mog by w wielu przypadkach przewidziane jeli znana jest struktura charakteru. c. W przeciwiestwie do zerowego zainteresowania behawiorystw procesami socjalizacji i kulturyzacji, psychodynamicy wykazali, e rodowisko spoeczne i kultura odgrywaj fundamentaln rol w rozwoju osobowoci i ksztatowaniu popdw i de. d. Podejcie do tematu rodowiska czowieka atomistyczne (badanie wpywu poszczeglnych bodcw na zachowanie) przez behawiorystw a badanie globalnej sytuacji czowieka ksztatujcej jego osobowo wg psychodynamikw
22. Porwnanie roli rodowiska w ksztatowaniu zachowa w ujciu ww. a. Behawioryci twierdzili, e modyfikacja rodowiska powinna polega na usuniciu z niej wzmocnie negatywnych i maksymalizowania liczby wzmocnie pozytywnych, oglnej rekonstrukcji rodowiska dla lepszego dziaania czowieka, stymulacji zewn. Reakcji. b. psychoanalitycy uwaaj ze naley przystosowa wiat do potrzeb czowieka, zmieni go, aby mg on rozwin w peni swoj osobowo i uksztatowa wiadomo celem humanizacji wiata bdzie zaspokojenie wewn. potrzeb. c. adni z nich nie przedstawili konkretnego programu humanizacji wiata. Autor zwraca te uwag na to, e propozycje psychoanalitykw, jako wysunite z pozycji klinicysty przeceniaj rol czynnikw psychologicznych i procesw patologicznych, nie doceniajc uwarunkowa ekonomicznych, organizacyjnych, politycznych. 23. Przyczyny zachowa nieprzystosowawczych w ujciu ww. 24. Jak mona zmieni zachowanie czowieka? Zasady psychoterapii analitycznej a inynierii behawiorystycznej (rnice) a. PSYCHOTERAPIA system celowej modyfikacji i korekcji zachowania, oraz leczenia zaburze emocjonalnych, za pomoc rodkw takich jak swobodny tok sw, dyskurs, mimika, wi emocjonalna z pacjentem, samo uczenie nowych umiejtnoci. Rozmowa z pacjentem i analiza wypowiedzi pozwala pozna jego konflikty i frustracje, pomc mu pokona trudnoci. i. Psychoterapia (psycho)analityczna rodzaj terapii dynamicznej, stworzona przez Freuda, od tamtej pory bardzo zmodyfikowana. Obecnie jest bardziej elastyczna. Jej cele to leczenie ludzi oraz humanizacja wiata poprzez przystosowanie rodziny, szkoy i innych instytucji do ludzkich potrzeb. b. Gwnym celem psychoterapii jest uwolnienie czowieka od tyranii niewiadomoci, pozwala czowiekowi lepiej pozna wiat i siebie samego. Czowiek ktry zrozumie swoje problemy bdzie je umia samodzielnie rozwiza. Samowiadomo dzieli si na samowiadomo ja (rozumienie swojej wewntrznej dynamiki, umiejtno samodzielnego podejmowania odpowiedzialnych decyzji), oraz samowiadomo twrcza, trwa krotko i rzadziej wystpuje, typowa dla uczonych, ktrzy nagle odkrywaj nowe prawo fizyczne, pisarzy, ktrzy wpadaj na pomyl genialnej powieci, ludzi zakochanych. Czsto ksztatuje osobowo i ma duy wpyw na cae ycie. c. Psychoterapia nie skada si z dobrze uzasadnionych i algorytmicznych metod modyfikacji jak inynieria behawiorystyczna, stanowi poczenie wiedzy zimnej i gorcej, terapeuta czsto kieruje si dowiadczeniem zdobytym w rozmowie z pacjentem. Rzadko pojawiaj si publikacje na jej temat. Twierdzenie, e psychoanalitycy chc w ten sposb uchroni t subteln metod przed rkami ignorantw moe by zwykym mechanizmem obronnym. Moliwe, e obawiaj si rzeczowej krytyki i obnaenia saboci tej metody. d. Metody stosowane w psychoterapii analitycznej: i. metoda swobodnych skojarze pacjent ley na synnej kozetce, psychoterapeuta siedzi za nim w fotelu. Stwarza to atmosfer anonimowoci i uatwia rozmow o traumatycznych przeyciach. Terapeuta prosi pacjenta, by swobodnie i bez adnych zahamowa mwi o tym co mu przyjdzie na myl. Wypowiedz ma by wyczerpujca, bez tumienia emocji. Pacjent

ii.

czsto ma opory, nie mwi o wszystkim, redaguje swoj wypowied. Sposb w jaki to robi te ma znaczenie dla terapeuty. Na pocztku terapeuta jest bierny, pniej przyjmuje coraz bardziej aktywn postaw, poszukuje zwizkw miedzy jego obecnymi problemami, a przebiegiem socjalizacji w dziecistwie. W kocowych fazach leczenie interpretuje przedstawione przez pacjenta fakty, uwiadamia mu jego konflikty. Pacjent musi zaakceptowa jego interpretacje. Jeeli tego nie zrobi terapeuta szuka innych przyczyn. Czsto w takich rozmowach dochodzi do zjawiska przeniesienia. Pacjent swoje emocje przenosi na terapeut. Moe to mie charakter pozytywny lub negatywny. Interpretacja snw zdaniem psychoterapeutw - sny to potne rdo informacji o niewiadomych konfliktach i represjonowanych deniach. Interpretacja snw nie jest atwa. S one zakodowane w do skomplikowanym jzyku. Ujcie behawiorystyczne inynieria behawiorystyczna Uycie dobrze uzasadnionych i algorytmicznych metod modyfikacji zachowania Wypracowane i niezmienialne metody dziaa Wynik mylenia o czowieku jako o istocie reaktywnej, zewntrzsterownej Naley jasno formuowa cele, a modyfikacje przedmiotu bd moliwe postawa technologa

Ujcie psychodynamiczne psychoterapia analityczna Stosowanie regu heurystycznych, ktre wynikaj z oglnego portretu psychoanalitycznego lub s rezultatem osobistego dowiadczenia Permanentna zmiana celw i treci metody, wiksza elastyczno i gitko Wynik mylenia o jednostce jako o istocie niedoskonaej, penej potnych, sprzecznych i niewiadomych si Cel to udzielenie pomocy w uwiadomieniu wewn. konfliktw, rozwizanie ich postawa kliniczna

25. Krytyka podejcia psychodynamicznego. a. tworzy ona kliniczny portret czowieka. Z gry zakada, e czowiek jest saby, niedoskonay i potrzebuje opieki. Silne strony czowieka zostay pominite, skoncentrowano si na jego sabociach. Kady aspekt ycia taki jak denie do wadzy czy konsumpcja wie si, ich zdaniem, z ludzkimi sabociami. Przestpcy nie s dla nich ludmi zymi, ale chorymi (przestpstwo nie jest wynikiem zdolnoci planowania i wnioskowania, umiejtno dziaania z zimn krwi, a wic le ukierunkowanej siy, jest wynikiem ludzkich saboci, defektw patologicznych). b. Popularne wrd psychoanalitykw zajmowanie si psychohistori (badanie biografii znanych ludzi, wpywu ich dziecistwa i otoczenia na czyny) moe mie warto artystyczn, ale ma mizern warto poznawcz. c. niedocenianie procesw poznawczych, zbyt wielka rol przypisujc motywacji. d. saboci metodologiczne tej koncepcji. Wiele teorii opiera si na niesystematycznych obserwacjach ycia spoecznego, na danych klinicznych. 26. Czowiek jako ukad reproduktywno generatywny ujcie psychologii poznawczej. a. Twrcy: Bruner, Simon, Neisser, Rumelhart, Tomaszewski. Prbowano stworzy portret psychologiczny ktry odpowiadaby faktom empirycznym, by mniej mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny od psychoanalizy. b. Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wsplnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, e czowiek jest samodzielnym podmiotem, ktry w duej mierze decyduje o sobie, dziaa na og wiadomie. W toku ycia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomoc jzyka informacje (wiedz, dane) i nadaje im warto (znaczenie, sens). Jednostka spostrzega rzeczywisto, zapamituje informacje, myli analitycznie i twrczo, prowadzi dyskurs z innymi ludmi dziki kompetencjom umysu. Jest sprawc, podejmuje dziaania celowe i sprawuje nad nimi poznawcz kontrol. c. Czowiek ukadem przetwarzajcym informacje, jego zachowanie zaley od biecych informacji ze wiata i struktur poznawczych (zakodowanej w pamici trwaej wiedzy)

d. W toku ycia czowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomoc jzyka informacje (wiedza, dane) i nadaje im pewna warto (znaczenie, sens). Zwolennicy tej koncepcji uwaaj, i czowiek nie jest ani marionetk sterowan cakowicie przez rodowisko zewntrzne ani niewydarzonym aktorem zalenym od niewiadomych si popdowych jest raczej samodzielnym podmiotem, ktra w duej mierze decyduje o wasnym losie, ktry na og wiadomie i celowo dziaa w coraz bardziej zoonym labiryncie wspczesnoci. e. Portret poznawczy nie tylko okrela jak funkcjonuje czowiek ale rwnie wskazuje jak zmienia jego mylenie i dziaanie. Zwolennicy tej koncepcji odrzucaj zasady inynierii behawiorystycznej i psychoterapii dynamicznej. Ich zdaniem podstawow metod modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja czyli formowanie siebie wedug wasnego projektu. f. Centralne miejsce w tej koncepcji zajmuje korpus twierdze dotyczcych architektury umysu ludzkiego i jego podstawowych czynnoci. Umys ten, zwany ukadem poznawczym lub inaczej systemem reproduktywno- generatywnym , ma wzgldnie stae waciwoci, ktre mona nazwa niezmiennikami antropicznymi i ktre niewiele zmieniy si w czasie cywilizacyjnym a wic od staroytnoci. Tradycyjnie zaliczamy do nich inteligencj, zdolnoci specjalne, systemy pamici trwaej i wieej, moliwoci mylenia abstrakcyjnego i twrczego, kompetencje jzykowe, szybko przetwarzania informacji i inne. Waciwoci te s w zasadzie wrodzone, chocia na ich rozwj wpywa rodowisko spoeczne i kulturowe. 27. Struktury poznawcze jako centralny skadnik osobowoci czowieka ww. ujcie a. Uzyskiwane informacje pochodz z dwu rnych rde. Pierwsz z nich jest indywidualne dowiadczenie, czyli system wiedzy, ktr osoba zdobya w przeszoci lub wytworzya samodzielnie, dziki twrczemu myleniu. System informacji wewntrznych, utrwalonych w pamici nazywa si czsto strukturami poznawczymi lub schematami poznawczymi (inaczej: reprezentacja poznawcza). Struktury poznawcze s centralnym skadnikiem osobowoci jednostki. Drugim rdem informacji jest rodowisko zewntrzne a wic rodzina, szkoa, zakad pracy, instytucje kulturalne czy rodki masowego przekazu. b. Struktury poznawcze czyli informacje zakodowane w organizmie czowieka pozwalaj jednostce na poczucie wasnej tosamoci oraz orientacje w wiecie zewntrznym. c. Tre informacji zakodowanych w strukturach poznawczych bywa rnorodna. W strukturach tych znajduj si : i. sdy o rodowisku naturalnym a wic o rzeczach, organizmach i relacjach zachodzcych midzy nimi ii. posiadanie pewnej wiedzy o kulturze ktra jest produktem wielu pokole; wiadomoci te wyrastaj zarwno z pnia naukowego jak i mitycznego iii. dane o wiecie spoecznym a wic o zachowaniu osb i spoeczestw, o stosunkach midzyludzkich, iv. okrelona wiedza o sobie zwana samowiedz lub struktur ja

28. Wiedza deklaratywna a proceduraln a.

a. Istniej dwa rodzaje wiedzy jednostki: i. deklaratywna (narracyjna) wiem, e..., dane o faktach (np. ziemia jest planet), czasem zawiera informacje znieksztacone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra ii. proceduralna (operacyjna) wiem, jak..., sie danych o metodach, strategiach, programach dziaania, zwana te umiejtnociami poznawczymi, ktre pozwalaj osign cele (np. jak jedzi na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga zademonstrowania jej. b. Autor zwraca uwag na fakt, e we wspczesnych systemach edukacyjnych modzie prawie wycznie zdobywa wiedz deklaratywn, w znacznym stopniu zapominan po opuszczeniu szkolnych murw. 29. Charakterystyka struktur poznawczych w aspekcie waciwoci formalnych.

a. System struktur poznawczych, jako gwny skadnik osobowoci czowieka, mona charakteryzowa nie tylko z punktu widzenia treci lecz rwnie z punktu widzenia jego cech formalnych. Procesy intelektualne i zachowanie jednostki w duej mierze zale od formalnej organizacji tych struktur. i. struktury poznawcze charakteryzuj si pewn zoonoci i mona je umieci w okrelonym miejscu skali proste-skomplikowane. ii. struktury poznawcze mona scharakteryzowa z punktu widzenia ich abstrakcyjnocikonkretnoci. Czowiek, ktrego struktury poznawcze cechuje wysoki stopie konkretnoci ujmuje wiat jako cig spostrzeganych przedmiotw, nie umie tworzy poj o najwyszym stopniu oglnoci. Przeciwnie czowiek, ktrego struktury poznawcze s w wysokim stopniu abstrakcyjne zdolny jest stworzy sobie system o wzrastajcym stopniu oglnoci, czyli system hierarchiczny. iii. system struktur poznawczych mona scharakteryzowa z punktu widzenia jego otwartoci co znaczy tyle, i s zamknite gdy czowiek nie zmienia swoich pogldw i przekona pod wpywem nowych informacji i przeciwnie system ten jest otwartym gdy struktury ulegaj zmianom pod wpywem nowych informacji, gdy czowiek modyfikuje przekonania i wyobraenie o wiecie oraz o sobie w miar poznawania rzeczywistoci. iv. system struktur mona ocenia pod ktem ich aktywnoci-biernoci. Przykadem jest wiedza zdobywana przez ucznia w szkole, ktry zdobywa wiedze z rnych dziedzin. Z reguy jednak wiedza ta jest zakodowana w jego pamici jest bierna. Ucze nie jest zdolny wykorzysta jej w okrelonym miejscu i czasie, zdolny jest j mechanicznie reprodukowa ale jednoczenie nie umie jej zastosowa. 30. Pojcie metabolizmu informacyjnego. a. Operacja polegajca na odbiorze i przemianie danych zewntrznych nazwa mona metabolizmem informacyjnym (inaczej metabolizm sygnalizacyjny) b. wymiana informacji ywego ustroju z otoczeniem. Podstawow jednostk tej wymiany jest struktura czynnociowa. U czowieka metabolizm informacyjny odpowiedzialny jest za sfer duchow i psychiczn. c. Pojcie wprowadzi Antoni Kpiski. Spenia ono kluczow rol w szerszym systemie zwanym metabolizmem energetyczno-informacyjnym, czyli w koncepcji caego wiata oywionego

31. Jak rozumiesz powiedzenie, e czowiek wychodzi poza dostarczone informacje? Na gruncie
jakiego nurtu psych. zostao ono sformuowane? a. Nurt poznawczy b. M. Boden wyrnia dwa rodzaje twrczoci i. psychologiczn (P) z ktr mamy do czynienia wtedy, gdy w umyle osoby powstaj pomysy, idee i hipotezy, ktre s nowe z punktu widzenia jej indywidualnego ycia ii. historyczn (H) ktra prowadzi do odkry i wynalazkw technicznych, naukowych lub organizacyjnych, ktre dotychczas nie byy znane ludzkoci c. Zjawisko olnienia (iluminacji) niecigo procesu twrczego powoduje nage odkrycie nowej formy ju po zakoczeniu pracy towarzysz temu emocje estetyczne i poczucie prostoty oraz oczywistoci odkrycia - synne zjawisko Eureka ;-) d. Wystpuje to rwnie podczas medytacji w buddyzmie to tzw. satori albo psychotykom czy schizofrenikom e. Wyjanienie zjawiska: hipoteza inkubacji (wskutek uprzedniego mylenia niewiadomego). Hipoteza ta

nie jest jednak podparta dostatecznymi dowodami empirycznymi.

32. Sdy wartociujce jako skadnik struktur poznawczych. Wartoci typu mie a by.

a. Sdy wartociujce charakteryzuj si podziaem na cechy: i. Pewno oceny, gdy wnioskujemy o czynach innych ludzi po ich zachowaniach. Gdy dany czyn jest wyrazem rzeczywistych intencji to podmiot jest bardzo pewny tego, e

dana osoba posiada dan cech. Pewno sdw obserwatora opisuje teoria Johnsa i Davisa ii. Wyrazisto oceny - dotyczy artykulacji tej oceny w wiadomoci podmiotu. Oceny oparte na oglnym wraeniu s mao wyraziste. Oceny oparte na konkretnych zachowaniach, ktre s bardzo wyraziste moemy przywoa w podwiadomoci s bardzo wyraziste. Oceny wyraziste s zazwyczaj bardziej pewne, Maj pewn autonomi w wiadomoci. iii. Waga oceny - dla podmiotu dana ocena moe by bardziej lub mniej wana. Powody, e pewne oceny s bardziej wane dla podmiotu: waga oceny moe zalee od tego, jakie znaczenie ma ona w strukturze ja podmiotu (podstawa-osoba podmiotu); na ile dana cecha definiuje osob spostrzegan (indywidualizuje). Jeli definiuje w wysokim stopniu to ma du wag dla podmiotu (gadua na przyjciu, ktrej imienia nie zapamitamy); dana ocena moe mie du wag gdy wywiera wpyw na inne cechy spostrzeganej osoby. Pozwalaj opisa dan osob za pomoc innych cech; wyraa si rwnie w gotowoci podmiotu do uzasadniania postawy wobec przedmiotu spostrzegania spoecznego. Jeli w oparciu o dan ocen moemy uzasadni sw postaw wobec innej osoby to ma ona dla nas bardzo du wagjest bardzo wana; waga oceny moe by wynikiem charakteru relacji midzy podmiotem a przedmiotem spostrzegania spoecznego(charakter subowy, charakter zawodowy, charakter towarzyski, itd.) Ludzie rnie oceniaj wartoci rzeczy, dzie sztuki, osb, zjawisk spoecznych i przey psychicznych tworzc w ten sposb hierarchie wartoci. Do najpopularniejszego podziau hierarchii nale: wartoci dionizyjskie najwyej oceniane s takie dobra jak: konsumpcja, komfort czy wygodne ycie; dy si do ycia penego radoci i satysfakcji wartoci heraklesowe denie do dominacji nad innymi ludmi, do zdobycia wadzy i sawy; niewane s komfort i wygody, wana jest jedynie kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami spoecznymi wartoci prometejskie czowiek widzi siebie jako czstk wsplnoty; czsto podejmuje dziaania altruistyczne oraz prospoeczne. Walka z cierpieniem, zem, okruciestwem czy represjami posiada dla niego najwysz warto wartoci apolliskie czowiek przypisuje najwysze znaczenie twrczoci, poznawania wiata, rozwojowi nauki i sztuki wartoci sokratyczne najwyszym dobrem czowieka staje si poznawanie i rozumienie samego siebie oraz doskonalenie wasnej osobowoci

33. Dziaania zachowawcze a transgresyjne. Zjawisko uciekajcych celw a reakcja veta. a. Czowiek jest przede wszystkim sprawc, podejmuje wielorakie dziaania celowe, ktrych przebieg bywa regulowany przez wiedz zakodowan w umyle i informacje pynce ze rodowiska. b. Zasadnicze znaczenie dla przetrwania jednostki maj dziaania zachowawcze (ochronne), ktre wypeniaj codzienno i ktre zachodz w staych granicach, wyznaczanych przez natur i kultur. W przypadku niedostatku takich dbr, jak jedzenie czy zdrowie; w czasach zagroenia bezpieczestwa lub

c.

d.

e.

lku przed samotnoci, powstaje pewne napicie motywacyjne i czowiek podejmuje pospolite czynnoci, ktrych celem jest zdobycie deficytowych wartoci. Dziaania zachowawcze s na og nawykowe, stereotypowe, powtarzalne i konwencjonalne. Czowiek w cigu ycia koduje w pamici ich programy i scenariusze czy skrypty. Gdy czuje si godny, idzie do restauracji i zachowuje si w niej zgodnie ze scenariuszem akceptowanym w danej kulturze. Drugim rodzajem aktywnoci s dziaania transgresyjne (termin transgresja przekraczanie, przeamywanie). Dziaanie to polega na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osigni i dowiadcze. Czowiek podejmuje czynnoci twrcze i innowacyjne, rozszerza kontrol nad zjawiskami natury, wprowadza reformy gospodarcze, rozszerza zakres wadzy czy podejmuje nowe prby autokreacji. Tego typu czyny prowadz do zmiany osobistej i spoecznej. Dziki nim powstaje sztuczny wiat, wiat technologii, kultury i cywilizacji, ktry jest wytworem aktw transgresyjnych wielu pokole. Istniej zasadnicze rnice pomidzy dwoma omwionymi dziaaniami. Po osigniciu celu w czynnociach ochronnych (np. po najedzeniu si do syta) jednostka stawia opr prbom nacisku zewntrznego; rodzi si ciekawa reakcja veta. Tymczasem w dziaaniach transgresyjnych wystpuje zjawisko uciekajcych celw - po przekroczeniu pewnej granicy zwiksza si czsto motywacja do postawienia sobie bardziej ambitnych zada.

34. rda motywacji w ujciu psychologw poznawczych. Zwizek motywacji z poziomem aspiracji.

Szczegln rol w portrecie poznawczym odgrywa pojcie poziomu aspiracji ktry jest wyrnionym punktem na skali osigni; stanowi okrelon warto pozytywn, ktra daje czowiekowi satysfakcj. Poziom aspiracji zwany rwnie standardem stanu podanego lub indywidualnym kryterium dziaania, jest informacj o wartoci, ktr jednostka zamierza osign i ktra daje jej satysfakcj. Naley ona do wzgldnie staych waciwoci czowieka, ksztatujcych si w toku uczenia i zdobywania dowiadczenia. Kiedykolwiek powstaje rozbieno midzy aspiracjami a rzeczywistym stanem rzeczy, czyli midzy informacjami o podanych wartociach a informacjami o wartociach posiadanych rodzi si pewne napicie energetyczne i motywacyjne, ktre pobudza do dziaania, do formuowania bardziej wartociowych rozwiza. Gwnym rdem motywacji staj si rozbienoci i sprzecznoci midzy informacjami. Relacja midzy si motywacji a wielkoci rozbienoci, midzy poziomem aspiracji a aktualnymi osigniciami, midzy tym, co chciabym mie a tym, co mam, jest wyranie nieliniowa.

Sia motywacji

wielko rozbienoci

Czowiek posiada pewn tolerancj wobec istniejcej rozbienoci midzy aspiracjami a osigniciami. W przypadku gdy rozbieno ta jest maa, nie podejmuje on adnych dziaa (na rysunku prg tolerancji to t), optymalna rnica midzy aspiracjami a osigniciami to punkt o, przy ktrej siy napdowe dziaania s najwiksze.
35. Zmiana i modyfikacja zachowania terapia poznawcza. Zasadnicze cechy odrniajce j od terapii analitycznej. 36. Czowiek w ujciu psychologii humanistycznej. a. Si napdow denie do samorealizacji, aktualizacji potencjalnych szans b. - Czowiek jest unikatow caoci. Osoba to spjny system zoony z \\\"ja\\\" i z \\\"organizmu\\\". - Podstawow waciwoci natury ludzkiej jest rozwj. Jest on uwarunkowany przez czynniki wewntrzne- siy decydujce o przebiegu rozwoju tkwi w czowieku, a nie poza nim. - Gwna tendencj, ktra decyduje o dziaaniu czowieka, jest denie do samorealizacji, do aktualizacji wasnych potencjalnych szans i jest to jedyna sia napdowa. - W organizmie istnieje tylko jedno centralne rdo energii -motywacja-poniewa jest on caoci. - Czowiek z natury jest dobry, a jego denia s konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. czowiek robi co zego to dziaa przeciw wasnej naturze). - Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraniejszo, przez aktualne przeycia i dowiadczenia 37. Specyficzne metody badawcze psychologw humanistycznych 38. Terapia behawioralna, analityczna, poznawcza a skoncentrowana na kliencie zasadnicze rnice w podejciu do pacjenta Psychologowie humanistyczni uwaaj, e jednostka najlepiej zna wasne, osobiste dowiadczenia i dlatego jej wypowiedzi o sobie s w wysokim stopniu trafne. Dlatego w terapiach tej koncepcji dominuj samoopis i samoocena. Jedn z nich jest stworzona przez Rogersa terapia skoncentrowana na kliencie. Stosujc ja, lekarz lub psycholog pozostawiaj pacjentowi ogromn samodzielno, nie poddaj go zewntrznym oddziaywaniom korekcyjnym, nie formuuj dyrektyw. Sukces w leczeniu zaburze zaley w bardzo duej mierze od postawy terapeuty. Powinna si ona opiera na 3 zasadach: - zachowanie terapeuty musi by zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie moe niczego udawa), - terapeuta musi bezwarunkowo akceptowa pacjenta i szanowa go takim, jakim jest, - wane jest empatyczne zrozumienie pacjenta, \\\"wczuwanie si\\\" w jego wiat. Terapeuta nie powinien krytykowa i ocenia. Terapia ta opiera si na zaoeniu, e moliwoci czowieka s tak ogromne, e potrafi on sam rozwiza konflikty i dysharmonie w rozwoju. Terapia ta oddziauje zarwno na tre pojcia \\\"Ja\\\" (czyli wszystkie pogldy, oceny o nas samych, o innych ludziach i o wiecie), jak i na umiejtno dowiadczania rzeczywistoci (czyli wiadomoci tego co si dzieje wok i jaki to ma na nas wpyw). Terapia ta dy zatem do wytworzenia umiejtnoci bezwarunkowej akceptacji siebie, i do nauczenia klienta kontaktu z wasnym dowiadczeniem. Terapia ma na celu przesunicie rda oceny

samego siebie z zewntrznego (czyli oczekiwa innych ludzi) na wewntrzne (czyli zgodne z tym jacy sami chcemy by). 39. Krytyka stanowiska humanistycznego. a. Zastrzeenia budzi pogld, e czowiek jest z natury dobry - fakty dowodz, e dopiero wpyw rodowiska i wasne przekonania decyduj o tym czy czowiek zostanie dobrym czy zym. b. Nieprawd jest, e jedynym rdem dziaania jest denie do samorealizacji, gdy dla wielu ludzi waniejsze s choby dobra materialne. Samorealizacja jest jedynie jednym z wielu potencjalnych sposobw ycia. Nawet ludzie najbardziej niezaleni nie mog si cakowicie oderwa od wiata i jego wpyww. c. Wtpliwe jest to, e najwaniejsze dla jednostki jest to, co dzieje si tu i teraz, gdy niewiele mona powiedzie o czowieku odrywajc si od jego przeszoci i przyszoci. d. Humanici nie odkryli wcale natury ludzkiej; pokazali raczej jaki czowiek powinien by, a nie jaki faktycznie jest; ich zaoenia maj wic charakter jedynie postulatywny. e. Zastrzeenia budz metody poznawania czowieka stosowane przez psychologw humanistycznych. Opieranie si jedynie na wypowiedziach czowieka o sobie samym s niezwykle ryzykowne, gdy tak naprawd trudne do zweryfikowania 40. Podejcie klasyczne a eklektyczne w koncepcji czowieka 41. Koncepcja czowieka w rnych nurtach wspczesnej psychologii analiza porwnawcza. a. Wikszo twierdze jest przeciwstawna, wrcz sprzeczna i. rne wyznaczniki zachowa rodowisko zewntrzne, wewntrzne popdy b.