Zmasakrowa Woody'ego

W powszechnej opinii jako tumacze filmowych w Polsce jest marna. Przyczyny tego stanu rzeczy mona wskaza co najmniej trzy. Po pierwsze, ndzne stawki, ktre powoduj, e z zawodu odpywaj (bd te do niego nie przypywaj) tumacze rzeczywicie kompetentni. Po drugie, ich miejsce zajmuj osoby niedowiadczone, amatorzy, czy wrcz dyletanci (kto przecie t robot wykona musi), ktrzy w niewystarczajcym stopniu znaj jzyk obcy, jeszcze gorzej wadaj jzykiem ojczystym, czsto maj powane braki w oglnej wiedzy o wiecie i nie rozumiej specyfiki tumaczenia dialogw filmowych. Po trzecie, winni s oczywicie dystrybutorzy, ktrym najwyraniej jest obojtne, czy oferuj widzom towar penowartociowy, czy nie, dlatego nie zaprztaj sobie gowy kontrol jakoci. Skoro film i tak si sprzeda (ile tysicy ludzi obejrzy go w kinach i na pytach DVD, a potem w telewizji), po co paci kilkaset zotych wicej za porzdne opracowanie napisw i listy dialogowej? Na rnych forach widzowie wymieniaj si potem uwagami nie zawsze susznymi, dodajmy gwoli sprawiedliwoci, bo niejednokrotnie wiadczcymi o jeszcze wikszym dyletanctwie podmiewaj i przerzucaj co zabawniejszymi przykadami translatorskich bzdur. Jak dotd jednak, cho pewne tytuy wci si powtarzaj w tych dyskusjach, nikt nie pokusi si o sporzdzenie obszerniejszego zestawienia filmowych Tumacze Najgorszych, swoistych antywzorcw gatunku, z dokadnym opisem i uzasadnieniem. Ja rwnie (przede wszystkim z braku czasu) nie podejmuj si stworzenia takiej czarnej listy, chtnie natomiast wska murowanego faworyta do zajcia na niej pierwszego miejsca, przekad dialogw, ktry uwaam za absolutnie najkoszmarniejszy, przynajmniej w kategorii pyt DVD. Za nim sytuuj si ju tylko translatory automatyczne. w kandydat to waciwie dwa filmy (naleaoby zatem mwi o I miejscu ex aequo), poniewa jednak oba s dzieem tego samego reysera, z tego samego okresu twrczoci i zostay przetumaczone przez t sam osob, dla tego samego dystrybutora, mona je potraktowa jako jedn cao. Mowa o Annie Hall i Manhattanie Woodyego Allena, do ktrych polskie napisy opracowaa firma Visiontext, a pyty wprowadzi na polski rynek Imperial Entertainment Home Video. Za niecae 40 z od sztuki szczliwy nabywca otrzymuje dwa niedocignione arcydziea bekotu, ciutk zbyt obojnakowe, ale wystrzaowe, by posuy si oryginalnym sformuowaniem z polskiej listy dialogowej (cokolwiek ono znaczy). Czeg tu nie ma? Kuriozalne sownictwo: Dwie starsze damy jedz w resorcie Catskill Mountain. Jestem prezydentem firmy. Masz jak zaraz? Mieszkanie ma kiepsk hydraulik. Mj ksigowy odliczy to jako upust podatkowy. poezja wspczesnoamerykaska analityk bdcy cisym Freudyt perfekcyjny wgld analityczny Powinna mie duo spryskiwacza na owady. Pac za jej analityk.

Musisz zobaczy mj TV-show. Jestem niezym edytorem [w sensie redaktora] awangardowe zwizki frazeologiczne: Kosmos si rozwija. Jest dziennikark dla Rolling Stone. charyzmatyczne wydarzenie nadrobi za puste obszary ycia Rozklekoczesz samochd! Od kogo ma kra? Wyszedem, eby dosta terapii wstrzsowej. Zaskary Nixona [w oryg. Impeach Nixon] szczera sensacja w Manhattanie jestem zwycizc nagrody Augusta Strindberga Nie czytaem artykuu o bezimiennych masach Chin. wznosi [mier] do tragicznych wyyn sprzeda ksiki na film przedziwna idiomatyka: Zabijam pajki od kiedy miaem 30 lat, dobrze? Tylko si prosz nie denerwowa ani nic. Nie mam pynnej gotwki. Kobiety uwaay go za nie do powstrzymania. [Wydawcy] byli bardzo pochlebni. Samochd mi wyrwa. najbardziej odprony okres Mam kopoty z odrnieniem fikcji od realnoci. Mam miliony faktw w paluszkach. Mamy wspaniay seks. Dodaj mi tu ogrom miechu. To wysoko kwalifikowany doktor. Czy syszae co od Mary? Powinna rozszerzy swoje ycie. bezkompromisowa gramatyka: Potrzebuj duy kij do gry w polo. Zwizek zawsze dawa Georgeowi darmowego indyka na wita, bo dosta odamkiem podczas pierwszej wojny wiatowej. Zobacz na tych dwoje. Zachowujesz si, jakby pogwaca zasad moraln. Co masz na myli, gdzie jestem? C, nie sdz, e 17 lat to za moda. Ilu satelit Saturna znasz nazwy? Powinni zabroni wjazd samochodom na Manhattan. bardziej gbszy Wielu z was, ktrzy nigdy przedtem by tego nie zrobili, dzi naoyli muszk. Zadzwoni do ciebie, jak masz woln chwil?

ujmujca stylistyka: Cigle przesiewam szcztki naszego zwizku... Bya zbyt zajta byciem gwacon przez Kozakw. Uwaam, e ycie dzieli si na okropne i ndzne. W caym kraju ludno aknie choby najkrtszych wieci. Czort z tym! [kt tak dzi jeszcze mwi?] Romantyzowa [Nowy Jork] poza wszelkie proporcje. Nie masz dla mnie adnych uczu? Cakowicie sobie wszystko spieprzyem. Co za wspaniale liczebna widownia. bardziej odczuwaam swoje uczucia Uwaaam, e byam jako wadliwa. Chwilami nie sposb wrcz uwierzy, e te dialogi mogy wyj spod rki polskiego native speakera: Chyba bd takim typem ysiejcej mskoci... w przeciwiestwie do, powiedzmy, dystyngowanego siwca, na przykad. Straciem kontakt z kolegami z czasw szkolnych, ale ja wyszedem na komedianta. Nie chc mieszka w miecie, gdzie jedynym postpem kulturowym jest to, e mona skrca w prawo na czerwonym wietle. Hej, chcesz wej na gr na kieliszek wina czy czego? Jeli kto gdzie goduje, to robi rys na moim wieczorze. Moe ludzie nie s przeznaczeni na jeden gboki zwizek. Jestem biedny w gotwk czy co. Masz tendencj do niejakiej wrogoci. Nienawidz samochodw. Pieprz rodowisko. Nie chciaem jej robi nadziei czy co takiego. Sama wiesz, jak etyk maj ci faceci. Tak ciut powyej drczyciela dzieci. S i takie fragmenty, ktrych najzwyczajniej nie da si zrozumie: Mam do czynienia z facetami imieniem Bolo! Ju mam do tych pseudowgldw ludzi pracujcych dla Komenterii. Iluzja, e zrobi z ciebie bia kobiet bardziej na Billie Holiday. I zaczynam te bardziej rozumie twoje rda [w oryg. And Im starting to get more of the references too]. Sze osb zabrano do szpitala z objawami zych fal. Moe dasz mi co, co przetrzyma mnie przez nastpne dwie godziny. Wszystkie dobre spotkania ju s zajte. Nie tylko jest wietnym agentem, na dodatek daje dobre spotkania. Nie jestem cieky czy co nie pynie. [???] Widziaem twoj fikcj. Jestem legalna, cho jestem jeszcze dzieckiem. Powinna mnie raczej uwaa za taki objazd na autostradzie ycia. Cho utarte konwencje jzykowe i elementarne zasady uprzejmoci nakazuj, by obcy ludzie zwracali si do siebie po polsku per pan/pani, tutaj wszystkie postaci, nawet kompletni nieznajomi na ulicy, zawsze s ze sob na ty. Co chyba jeszcze bardziej irytujce, bohaterowie zdaj si te cigle jka i mie trudnoci z wysawianiem si:

Hej, nie... Nie, nie. Pilnuj drogi, co? Ja sign! Suchaj, id na papierosa, dobra? Och, nie. Nie... Nie wygupiaj si. Wiesz... Och, Boe. Och. I... i wiesz... bya sensacyjna. I, no wiesz, ufam jej. Cakiem tu w porzdku. No i Tony jest bardzo miy. I... no, poznaj ludzi, chodz na przyjcia, i gramy w tenisa. To dla mnie wielki krok, no wiesz. Nie chc... Suchaj, suchaj, suchaj... To co tak oglnie porabiasz, co? Och, to cu... To cudownie. No wiesz... To... sdz, e to ma w sobie tak cudown inno, rozumiesz. Zawsze twierdziem, e dialogi filmowe w przekadzie powinny wyglda jak moliwe autentyczne dialogi w jzyku docelowym, a wic w szczeglnoci cechowa si potocznoci, ale przecie nie oznacza to tumaczenia ich w formie dosownej transkrypcji, jak przy spisywaniu nagra z policyjnego podsuchu. Tumacz najwyraniej nie rozpoznaje rwnie niektrych odniesie kulturowych (rodzina Mansonw;Wanie wrcili z Masters i Johnson), gdzie indziej rozpoznaje je bdnie (nie istniej filmy Veroniki Lake, bo to bya aktorka, nie reyser), nie zna te faktw z historii Stanw Zjednoczonych (Lee Harvey Oswald nie strzela do Kennedyego ze strzelby, a przewodniczcy komisji Warrena nie by lordem, tylko mia na imi Earl) ani realiw ycia w tym kraju (siatka z zakupami; i do Burbank). Z niewiadomych powodw upiera si poza tym przy spolszczaniu tytuw gazet i czasopism w rezultacie czego budzi w widzach konsternacj Nowojorczykiem, Nowojorskim Przegldem Ksiek i Przegldem Krajowym. Tumacz miewa te problemy z jzykiem angielskim. Im into leather w tym kontekcie w ustach maej dziewczynki w szkolnej awce na pewno nie znaczy Ja dziaam w skrze (za si w oku krci na wspomnienie genialnego Ja jestem zboczona, ktre zachwycao przed laty w wersji dubbingowanej). Podobnie Im anal nie mona tumaczy jako Jestem tpy, Im a bigot jako Jestem zapalecem, a przymiotnika oversexed jako przeciony seksualnie, bo nie o brak inteligencji, entuzjazm ani zmczenie tu chodzi. Z kolei negative imagery w recenzji filmu nie ma nic wsplnego z obrazem negatywowym, a artefact z malutk sztuczk artystyczn, za ladi-da nie jest przypadkow zbitk sylab i co tam jednak znaczy, wypadaoby wic to spolszczy. Opisywanie uchybie wzgldem ojczystej ortografii (gwnie w odmianie angielskich imion) i interpunkcji podaruj sobie, bo na tym tle wydaj si one co najwyej niepozornymi detalami. *** Jako si rzeko, nie zamierzam tworzy rankingu filmowych gniotw translatorskich (cho widz sens takiego opracowania i chtnie je przeczytam, jeli kiedykolwiek powstanie), niemniej jednak kinomanom-masochistom chciabym na zakoczenie podsun kilka dalszych propozycji:

Barwy kampanii (awans do cisej czowki gwarantuj dwa cudowne zdania: Po roku odjto jej nog, rezultat cukrzycy oraz To tylko wierzchoek lodowca, a to przecie zaledwie skromna prbka); Sekretarka (nazywana te tu i wdzie maszynopisark; ywy dowd na to, e bez przecinkw te mona);

Glengarry Glen Ross (najkompletniejszy dostpny na rynku przegld bdw technicznych w dziedzinie tworzenia napisw filmowych plus podziwu godna konsekwencja w stawianiu przecinkw PO kadym e); Nocny portier (rekord wiata w zuyciu wielokropka na metr biecy tekstu; budzi szacunek); Polowanie na Czerwony Padziernik (Zapytaj inyniera o zwikszenie reaktora do 105%, Torpeda rozpada si na uderzenie; Kevin Costners buffalo film, czyli film o bawole i inne pereki); Pojutrze (imponujce jzykowe efekty specjalne: Nadchodz mieszane raporty; Jestemy na skraju znacznej zmiany klimatu; Niezliczone iloci rodzin amerykaskich doznaj uczucia ulgiitp.); Truposz (ulubieniec forw internetowych, obmiewany po wielokro, dlatego ogranicz si tu tylko do zwrcenia uwagi na rwnie uroczy tekst na pudeku: William Blake poda w kierunku najdalej pooonego posterunku na wschodniej [sic!] granicy. [...] Czas pynie, a Blaky z pomoc Indianina przeywa chwile radoci i przemocy. Wbrew wasnej naturze, okolicznoci zmieniaj go w zaszczutego banit, w morderc, w czowieka, ktrego cielesna powoka powoli przestaje istnie. Cinity pomidzy okropiestwa i chaos otaczajcej go rzeczywistoci, szeroko otwartymi oczami obserwuje krucho okrelajc zakres istnienia. To tak jakby po przebiciu si przez tafl szka i wynurzy si po drugiej stronie ujrze cakiem inny, nieznany, nierealny wiat); materiay dodatkowe na pycie Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (obydwaj [bohaterowie]ilustruj korupcyjne wpywy perspektywy finansowej, na terytorium zasiedlonym przez marzycieli i idealistw nowo zjednoczonych stanw; Kolej przetrwaa korupcyjne ceny i monopolowe ustawodawstwo, rozbudowujc swoj sie na dugo 2554 tysicy mil; Morton nie podziela psychicznych tendencji Franka itp.).

Zob. te artyku "O tumaczeniu filmw" oraz ksik "Tumaczenie filmw", do nabycia w Serwisie Tumacza.

by Arkadiusz Belczyk 2008