Prawo autorskie a e-biznes

Piotr Waglowski

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

Autor:

Piotr Waglowski

Wydawca:
Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci (PARP)
ul. Paska 81/83 00-834 Warszawa www.parp.gov.pl

Skad: Marcin May PARP

Wydanie I Publikacja bezpatna

Publikacja powstaa w ramach projektu Uruchomienie wielofunkcyjnej platformy komunikacji internetowej wspierajcej realizacj dziaa 8.1 i 8.2 PO IG, realizowanego przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci, wspfinansowanego ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Wspieramy e-biznes www.web.gov.pl

Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci Warszawa 2009, Wszelkie prawa zastrzeone. aden fragment nie moe by wykorzystywany w jakiejkolwiek formie ani przekadany na jzyk mechaniczny bez zgody PARP.

Spis treci
1. Przedmiot prawa autorskiego 2. Podmiot prawa autorskiego 4 5 6

3. Autorskie prawa: osobiste i majtkowe 4. Pola eksploatacji 7 5. Dozwolony uytek 6. Nabycie 9 10 8

7. Umowy licencyjne

8. Szczeglne zasady dotyczce programw komputerowych 9. Ochrona prawa autorskiego 10. Prawa pokrewne 13 14 12

11

11. Organizacje zbiorowego zarzdzania

Prawo autorskie a e-biznes

3
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

1. Przedmiot prawa autorskiego

Zgodnie z ustaw o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest utwr, a wic kady przejaw dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezalenie od wartoci, przeznaczenia i sposobu wyraenia. Orzecznictwo Sdu Najwyszego pozwala wyjani sens powyszej definicji utworu. Na przykad: co to znaczy ustalenie utworu? Na to pytanie odpowiedzia Sd Najwyszy m.in. w swoim orzeczeniu z 1973 roku: Utwr artystyczny staje si przedmiotem prawa autorskiego ju wtedy, kiedy nastpuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakkolwiek posta, choby nietrwa, jednak o tyle sta, eby tre i cechy utworu wywieray efekt artystyczny. Kompozycje kwiatw odpowiadaj temu wymaganiu. Dlatego niedozwolone jest ich odtwarzanie bez zgody autora, m.in. sposobem fotograficznym, do innego uytku ni wasny uytek osobisty, w szczeglnoci do uytku zwizanego z osigniciem korzyci materialnej1. Utwr jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociaby mia posta nieukoczon, za ochrona przysuguje twrcy niezalenie od spenienia jakichkolwiek formalnoci. Co to znaczy, e chroniony jest przejaw dziaalnoci twrczej? Jak stwierdzi Sd Najwyszy w 2006 roku: Charakter twrczy jako immanentna cecha utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr. aut. jest przejawem intelektualnej dziaalnoci czowieka, jakkolwiek nie kady proces intelektualny prowadzi do powstania rezultatu o cechach twrczych. Praca intelektualna o charakterze twrczym jest przeciwiestwem pracy o charakterze technicznym, ktra polega na wykonywaniu czynnoci wymagajcych jedynie okrelonej wiedzy i sprawnoci oraz uycia okrelonych narzdzi, surowcw i technologii. Cech pracy w charakterze technicznym jest przewidywalno i powtarzalno osignitego rezultatu. Proces tworzenia, w przeciwiestwie do pracy technicznej, polega na tym, e rezultat podejmowanego dziaania stanowi projekcj wyobrani osoby, od ktrej pochodzi, zmierzajc do wypeniania tych elementw wykonywanego zadania, ktre nie s jedynie wynikiem zastosowania okrelonej wiedzy, sprawnoci, surowcw, urzdze bd technologii. W tym ujciu twrczo, jako angaujca wyobrani twrcy, ma charakter subiektywny. Tak rozumiana twrczo powinna by odrniona od podobnego znaczenia uywanego w sferze wasnoci przemysowej, np. w odniesieniu do wynalazkw. Twrczo jest tu bowiem pojmowana w sposb zobiektywizowany i oparty na kryterium wartoci w ustaleniu okrelonej prawidowoci, zalenoci lub cech. Twrczoci w zakresie wynalazkw bdzie np. dokonanie wynalazku w znaczeniu sformuowania nowej, czyli wczeniej nieznanej i nadajcej si do zawodowego lub komercyjnego zastosowania procedury prowadzcej do osignicia okrelonego rezultatu produkcyjnego2. Ustawa przewiduje przykadowy katalog rodzajw utworw. W szczeglnoci przedmiotem prawa autorskiego s utwory:

wyraone sowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze; wzornictwa przemysowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; muzyczne i sowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe).

Jednoczenie ustawa stwierdza, e ochron prawa autorskiego nie s objte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady dziaania oraz koncepcje matematyczne. Ustawa przewiduje rwnie, e nie stanowi przedmiotu prawa autorskiego:

akty normatywne lub ich urzdowe projekty, urzdowe dokumenty, materiay, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe.

W praktyce najwicej problemw stwarza zrozumienie pojcia prosta informacja prasowa. Niektrzy bdnie utosamiaj to pojcie z nieskomplikowan depesz agencyjn, a przecie depesza taka stanowi ju utwr w rozumieniu prawa autorskiego, gdy - czsto - jest przejawem dziaalnoci twrczej, a jednoczenie jest ustalona, a wic przybiera posta, z ktr mona si zapozna. W literaturze przyj1 Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 25 kwietnia 1973 r, sygn. I CR 91/73, OSNC 1974/3/50 2 Wyrok Sdu Najwyszego - Izba Cywilna z dnia 25 stycznia 2006 r., sygn. I CK281/2005 Prawo autorskie a e-biznes

4
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

muje si3, e okrelenie to naley traktowa jako odpowiednik informacji prasowej i odnosi si jedynie do podstawowego efektu pracy dziennikarza, tj. do informacji pozbawionej komentarza i oceny. Chodzi o informacje, ktre nie maj adnej oprawy formalnej, s prostym zapisem faktu bez komentarza i bez warstwy autorskiej4. Nie wchodzc w konflikt z prawem autorskim moemy wykorzysta informacj o wydarzeniu (np. samodzielnie opisa dane fakty), ale skorzystanie z konkretnego tekstu depeszy agencyjnej bdzie ju korzystaniem z utworu. Interesujce mog si wyda rwnie rozwaania dotyczce dokumentw urzdowych i materiaw urzdowych. O ile wyjanienia pojcia dokument urzdowy naley poszukiwa na gruncie Kodeksu postpowania cywilnego, a tam jest zdefiniowane m.in. jako pismo sporzdzone w przepisanej formie przez powoany do tego organ pastwowy w zakresie jego dziaania, to - jak stwierdzi Sd Najwyszy5 - materiaem urzdowym bdzie to, co pochodzi od urzdu lub innej instytucji pastwowej, bd dotyczy sprawy urzdowej, bd powstao w rezultacie zastosowania procedury urzdowej. Przedmiotem prawa autorskiego s rwnie utwory zbiorowe, takie jak encyklopedie, sowniki lub publikacje periodyczne (np. roczniki, tygodniki, itp.), ktre tworzone s przez wielu autorw. Przedmiotem prawa autorskiego s rwnie zbiory, antologie, wybory oraz bazy danych speniajce cechy utworu. Twrczym moe by takie zestawienie materiaw w antologii, ktre bez takiego zestawienia nie korzystaoby z ochrony, a ochron zyskuje ze wzgldu na np. odpowiedni, twrczy dobr, ukad lub zestawienie. Przedmiotem prawa autorskiego s rwnie tzw. utwory zalene, a wic opracowania cudzych utworw, jak np. tumaczenia, przerbki, adaptacje, streszczenia. Takie utwory zalene musz wymienia twrc i tytu utworu pierwotnego, a korzystanie z takiego utworu zaley od zgody autora utworu pierwotnego. W praktyce dziaalnoci internetowej problem ten pojawi si przy okazji rozwaa nad moliwoci dystrybucji napisw do filmw. Cytowano wwczas jedno z orzecze Sdu Najwyszego, zgodnie z ktrym dokonanie tumaczenia warstwy sownej utworu audiowizualnego nie stanowi jego opracowania jako caoci6. Jednak w sprawie, ktr rozwaa wwczas sd, istotne jest to, e jedna ze stron dokonaa tumaczenia, ktremu odmwiono twrczego charakteru, a przez to odmwiono tumaczowi ochrony, ktra przysuguje twrcy utworu zalenego. Utwr zaleny nie powsta. Wydaje si istotne, e nie jest potrzebna zgoda na dokonanie samego opracowania utworu. Zgoda taka jest potrzebna, by tak opracowany utwr zaleny nastpnie wykorzystywa, np. rozpowszechnia. Jeli kto stworzy utwr, ktry powsta pod wpywem cudzego dziea, ale ktry jednoczenie nie wykorzysta jego twrczych elementw, to ochrona takiego utworu inspirowanego ma charakter samoistny, a sam utwr nie stanowi utworu zalenego. Dla powstania utworu nie ma znaczenia to, czy przejaw dziaalnoci twrczej ma jakkolwiek warto ekonomiczn, ani te cel, jaki przywieca osobie twrcy.

2. Podmiot prawa autorskiego

Zasad jest, e prawo autorskie przysuguje twrcy. Twrc moe by jedynie czowiek - osoba fizyczna (niezalenie od tego w jakim jest wieku ani jakie ma wyksztacenie). W niektrych przypadkach ustawa przewiduje, e prawo autorskie (majtkowe) moe przysugiwa innym ni twrca podmiotom, jak np. pracodawcy, ktrego pracownik stworzy utwr w wyniku wykonywania obowizkw ze stosunku pracy. Innym przykadem s autorskie prawa majtkowe do utworu zbiorowego, ktre przysuguj producentowi lub wydawcy, a jedynie do poszczeglnych czci majcych samodzielne znaczenie przysuguj ich twrcom. Ustawa wprowadza pewne domniemanie, ktre jednak mona obali: zgodnie z ustaw domniemywa si, e twrc jest osoba, ktrej nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub ktrej autorstwo podano do publicznej wiadomoci w jakikolwiek inny sposb w zwizku z rozpowszechnianiem utworu. Jednak twrca moe udostpnia utwr anonimowo (i nie powoduje to ograniczenia przysugujcych mu praw). W przypadku, gdy twrca nie ujawni swojego autorstwa - wykonywa prawa autorskie mog w jego zastpstwie producent lub wydawca. Jeli utwr nie ma wydawcy ani producenta - do wykonywania praw uprawniona jest waciwa organizacja zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi.
3 A. Karpowicz Autor - Wydawca. Poradnik prawa autorskiego, Warszawa 1999 str. 28 4 Teza prof. Jana Beszyskiego, ktr wypowiedzia podczas prac nad ustaw o prawie autorskim i prawach pokrewnych w czasie obrad poczonych Komisji Kultury i rodkw Przekazu oraz Komisji Ustawodawczej w dniu 1 grudnia 1993 roku - tu cytowana za biuletynem z posiedzenia komisji, dostpnym na stronie Sejmu RP (http://www.sejm.gov.pl). 5 Wyrok Sdu Najwyszego - Izba Cywilna z dnia 26 wrzenia 2001 r., sygn. IV CKN 458/00. 6 Wyrok Sdu Najwyszego - Izba Cywilna z dnia 23 stycznia 2003 r., sygn. II CKN 1399/2000, opublikowany m.in. w OSP 2004/3 poz. 36 Prawo autorskie a e-biznes

5
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

Jeli kilka osb stworzyo utwr wsplnie - mona mwi o wsptwrcach, a wwczas prawo autorskie przysuguje im wsplnie. Rwnie w takim przypadku ustawa przewidziaa pewne wzruszalne domniemanie, na mocy ktrego przyjmuje si, e wielkoci udziaw wsptwrcw s rwne. Wsptwrcy mog domaga si m.in., by sd okreli wielkoci ich udziaw, a podstaw takiego rozstrzygnicia bd wkady twrcze zaangaowane w powstanie utworu. Ten charakter twrczy wkadw ma istotne znaczenie. Jak stwierdzi Sd Najwyszy w wyroku z 1972 roku7: Wsptwrczo - w rozumieniu prawa autorskiego - nie zachodzi, gdy wsppraca okrelonej osoby nie ma charakteru twrczego, lecz pomocniczego, chociaby umiejtno wykonywania czynnoci pomocniczych wymagaa wysokiego stopnia wiedzy fachowej, zrcznoci i inicjatywy osobistej.

3. Autorskie prawa: osobiste i majtkowe

Autorskie prawa osobiste chroni nieograniczon w czasie i niepodlegajc zrzeczeniu si lub zbyciu wi twrcy z utworem. Wi taka powstaje z chwil ustalenia utworu. Ze wzgldu na swj osobisty charakter - prawa te nie podlegaj dziedziczeniu. Ustawa wymienia przykadowe prawa osobiste wynikajce z takiej wizi:

prawo do autorstwa utworu, prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostpniania go anonimowo prawo nienaruszalnoci treci i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; prawo decydowania o pierwszym udostpnieniu utworu publicznoci, prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Cz z wymienionych wyej uprawnie uregulowana jest odmiennie w stosunku do programw komputerowych8. Wrd innych praw osobistych wymienia si rwnie:

prawo wykupienia oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego przez twrc, gdy waciciel takiego egzemplarza podejmie decyzj o jego zniszczeniu, a tym samym prawo do sprzeciwienia si twrcy takiemu zniszczeniu, prawo dostpu do utworu znajdujcego si u nabywcy, by twrca mia moliwo wykonywania prawa autorskiego, prawo odstpienia od umw lub prawo ich wypowiedzenia, np. ze wzgldu na istotne interesy twrcze), prawa twrcy do odstpienia lub wypowiedzenia zawartych z nim umw; prawo twrcy do przeprowadzenia nadzoru autorskiego przed rozpowszechnieniem utworu.

Zasad jest, e to twrcy przysuguje wyczne prawo do korzystania z utworu i rozporzdzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. W niektrych przypadkach autorskie prawa majtkowe mog - z mocy ustawy - przysugiwa innym podmiotom (jak np. - co sygnalizowano wyej - w przypadku antologii, utworw pracowniczych, itp.). Przepisy ustawy wprowadzaj te szereg ogranicze dotyczcych monopolu twrczego w postaci tzw. dozwolonego uytku (zarwno osobistego jak i publicznego, w tym ostatnim przypadku mona mwi rwnie o tzw. licencjach ustawowych). W przeciwiestwie do autorskich praw osobistych, autorskie prawa majtkowe mog by przedmiotem obrotu, podlegaj dziedziczeniu, chocia - dopki su twrcy i z wyjtkiem wymagalnych wierzytelnoci - nie podlegaj egzekucji. Prawa autorskie majtkowe s ograniczone w czasie, a wynikajcy z ustawy czas trwania autorskich praw majtkowych nie moe by skracany (ani wyduony) za pomoc czynnoci prawnych, lub za pomoc aktw administracyjnych. Czas trwania autorskich praw majtkowych liczy si w penych latach nastpujcych po roku, w ktrym nastpio zdarzenie, od ktrego bieg terminu zaczyna si liczy. Ustawa przewiduje zasad, zgodnie z ktr autorskie prawa majtkowe gasn z upywem lat siedemdziesiciu:

od mierci twrcy, a do utworw wspautorskich - od mierci wsptwrcy, ktry przey pozostaych, w odniesieniu do utworu, ktrego twrca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba e pseudonim nie pozostawia wtpliwoci co do tosamoci autora lub jeeli autor

7 Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 19 lipca 1972 r., sygn. II CR 557/71, OSN 1973, nr 4, poz. 67. 8 Zgodnie z art. 77 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: do programw komputerowych nie stosuje si m.in. przepisw art. 16 pkt 3-5 tej ustawy. Prawo autorskie a e-biznes

6
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

ujawni swoj tosamo, w odniesieniu do utworu, do ktrego autorskie prawa majtkowe przysuguj z mocy ustawy innej osobie ni twrca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwr nie zosta rozpowszechniony - od daty jego ustalenia, w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od mierci najpniej zmarej z wymienionych osb: gwnego reysera, autora scenariusza, autora dialogw, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

Jeeli bieg terminu wyganicia autorskich praw majtkowych liczy si od rozpowszechnienia utworu, a utwr rozpowszechniono w czciach, odcinkach, fragmentach lub wkadkach, bieg terminu liczy si oddzielnie od daty rozpowszechnienia kadej z wymienionych czci.

4. Pola eksploatacji

Twrcy przysuguje prawo korzystania z utworw na wszystkich polach eksploatacji dotyczcych autorskich praw majtkowych. Ustawa wymienia przykadowe pola eksploatacji, a wic przykadowy katalog sposobw, w jaki dany utwr mona wykorzysta:

w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie okrelon technik egzemplarzy utworu, w tym technik drukarsk, reprograficzn, zapisu magnetycznego oraz technik cyfrow, w zakresie obrotu oryginaem albo egzemplarzami, na ktrych utwr utrwalono - wprowadzanie do obrotu, uyczenie lub najem oryginau albo egzemplarzy, w zakresie rozpowszechniania utworu w sposb inny ni okrelony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wywietlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a take publiczne udostpnianie utworu w taki sposb, aby kady mg mie do niego dostp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Przyjto, e wymienione wyej publiczne udostpnianie utworu w taki sposb, aby kady mg mie do niego dostp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym jest polem eksploatacji, ktre dotyczy publikowania utworw w Internecie. Powyszy katalog pl eksploatacji ma charakter przykadowy i niewyczerpujcy. Z racji przepisw, z ktrych wynika, e zarwno umowa o przeniesienie autorskich praw majtkowych, jak i umowa o korzystanie z utworu (licencja), obejmuj pola eksploatacji wyranie w nich wymienione - coraz wikszego znaczenia nabiera sposb formuowania treci przysugujcych komu praw wanie w umowach. Wane jest, e takie umowy mog dotyczy tylko tych pl eksploatacji (sposobw korzystania z utworu), ktre s znane w chwili ich zawierania. Twrcy przysuguje odrbne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na kadym odrbnym polu eksploatacji (z zastrzeeniem, e umowa moe przewidywa inn sytuacj), i dlatego nie wystarczy odesa w umowie do wszelkich pl eksploatacji znanych w chwili jej podpisywania. Problem okrelenia pl eksploatacji ma znaczenie praktyczne. Przykadem kopotw zwizanych z wynagrodzeniem za korzystanie utworw na nowych polach eksploatacji moe by spr pomidzy dziennikarzami wsppracujcymi z The New York Times, a wydawc tej gazety. Autorzy, ktrzy nie byli zatrudnieni na zasadach umw o prac, a wic mona ich nazwa wolnymi strzelcami9, pisali gwnie do papierowych wyda pisma. Kiedy wydawca postanowi rozpowszechnia przygotowane przez nich artykuy rwnie w Internecie oraz na pytach CD - zaczli domaga si respektowania prawa do dodatkowego wynagrodzenia, a amerykaskie sdy przyznay im takie prawo10.

9 ang. freelance writers 10 Orzeczenie Amerykaskiego Sdu Najwyszego z 25 czerwca 2001 roku w sprawie New York Times Co. v. Tasini, 533 U.S.483 (2001) Prawo autorskie a e-biznes

7
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

5. Dozwolony uytek

Chocia prawo autorskie wprowadza zasad monopolu autorskiego, ktry przysuguje twrcy, to jednak przewiduje rwnie szereg wyjtkw od tej zasady11. W rodzcym si spoeczestwie informacyjnym, wraz ze wzrostem oczekiwa co do moliwoci czerpania korzyci ekonomicznych z twrczej aktywnoci, regulacje dotyczce dozwolonego uytku chronionych prawem autorskim utworw s coraz ywiej dyskutowane. Zwaszcza za kwestie dozwolonego uytku osobistego. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: bez zezwolenia twrcy wolno nieodpatnie korzysta z ju rozpowszechnionego utworu w zakresie wasnego uytku osobistego. Jednoczenie ustawa zastrzega, e przepis ten nie upowania do budowania wedug cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz do korzystania z elektronicznych baz danych speniajcych cechy utworu, chyba e dotyczy to wasnego uytku naukowego niezwizanego z celem zarobkowym. Aby mc korzysta z utworu w ramach dozwolonego uytku osobistego, utwr musi by rozpowszechniony, a wic chodzi o taki utwr, ktry za zezwoleniem twrcy zosta w jakikolwiek sposb udostpniony publicznie (a wic mona korzysta z utworu rwnie w postaci cyfrowej, jeli wczeniej zosta wydany na jakim noniku, poniewa zosta wczeniej rozpowszechniony). W praktyce trudno jest okreli zakres wasnego uytku osobistego, o ktrym ustawa stwierdza, e obejmuje on korzystanie z pojedynczych egzemplarzy przez krg osb fizycznych, pozostajcych w zwizku osobistym, w szczeglnoci pokrewiestwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Problemem jest w szczeglnoci okrelenie, czym moe by pojedynczy egzemplarz utworu, jeli analizuje si obrt cyfrowy, w ktrym utwr nie jest na stae zwizany z jakimkolwiek nonikiem. Na zakres dozwolonego uytku (nie tylko osobistego, ale te publicznego) maj rwnie wpyw zasady prawa midzynarodowego, na mocy ktrego mona formuowa tzw. trzystopniowy test12. Aby dowiedzie si, czy dane korzystanie z utworu nie stanowi ju przekroczenia dopuszczalnych przez prawo granic, naley w pierwszej kolejnoci sprawdzi, czy dany rodzaj korzystania przewidziany jest wyranie przez prawo (przypadki szczeglne), nastpnie naley okreli, czy korzystanie na podstawie wyjtku nie narusza normalnego wykorzystania dziea oraz czy nie godzi w interesy posiadacza praw. Nawet przy wykorzystaniu takiego testu pozostaje wiele wtpliwoci, gdy - mona tak argumentowa - kade dziaanie w ramach dopuszczonych przez ustaw wyjtkw moe - w pewnym sensie - godzi w suszne interesy twrcy, a okrelenie normalnego korzystania z utworu rwnie moe powodowa liczne problemy. Chocia w Internecie coraz czciej dochodzi do korzystania z utworw chronionych przez prawo autorskie, to jednak orzecznictwo dotyczce tego zagadnienia nie powoduje zwikszenia stanu wiedzy na temat granic moliwoci takiego korzystania. Poza przywoanym wyej dozwolonym uytkiem osobistym ustawa wprowadza rwnie szereg wyjtkw, ktre nazywane s dozwolonym uytkiem publicznym. Wymieniajc przykadowo, ustawa przewiduje, e nie wymaga zezwolenia twrcy przejciowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworw, niemajce samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowice integraln i podstawow cz procesu technologicznego oraz majce na celu wycznie umoliwienie przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomidzy osobami trzecimi przez porednika lub zgodnego z prawem korzystania z utworu. Ustawa wprowadza pewne wyjtki monopolu autorskiego na rzecz instytucji naukowych i owiatowych, na rzecz bibliotek, na rzecz orodkw informacji i dokumentacji, korzystania z utworw dla dobra osb niepenosprawnych, dla celw bezpieczestwa publicznego, na potrzeby postpowa administracyjnych, sdowych lub prawodawczych i inne. Ustawa wprowadza jednoczenie zasad, zgodnie z ktr mona korzysta z utworw w granicach dozwolonego uytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twrcy oraz rda. Podanie twrcy i rda powinno uwzgldnia istniejce moliwoci. Wydaje si, e uwzgldnienie twrcy i rda w realiach Internetu powinno rodzi konieczno podania linku do opublikowanego, a wykorzystanego w ramach dozwolonego uytku, utworu. Zasad jest, e za korzystanie z utworu w ramach dozwolonego uytku twrcy nie przysuguje prawo do wynagrodzenia. Od tej zasady ustawa przewiduje jednak wyjtki (np. w przypadku prawa cytowania w podrcznikach, lub w przypadku niektrych licencji ustawowych). Istotne znaczenie maj przepisy wprowadzajce tzw. prawo cytatu. Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy: wolno przytacza w utworach stanowicych samoistn cao urywki rozpowszechnionych utworw lub drobne utwory w caoci, w zakresie uzasadnionym wyjanianiem, analiz krytyczn, nauczaniem lub prawami gatunku twrczoci. W praktyce problemem moe okaza si okrelenie, czym s prawa gatunku twrczoci. Wskazwek interpretacyjnych dostarcza Sd Najwyszy, ktry stwierdzi13: W okrelonych
11 Przepisy dotyczce dozwolonego uytku znajduj si w art. 23-35 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. 12 Przepisy pozwalajce na formuowanie trzystopniowego testu znalazy si zarwno w art. 13 Porozumienia TRIPS, jak i w art. 5 ust. 5 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/29/WEz dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektrych aspektw prawa autorskiego i praw pokrewnych w spoeczestwie informacyjnym. 13 Wyrok Sdu Najwyszego - Izba Cywilna z dnia 23 listopada 2004 r., sygn. I CK232/2004. Prawo autorskie a e-biznes

8
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

wypadkach uzasadnione moe by nawet przytoczenie cudzego utworu w caoci, jeeli nastpuje to w celu wyjaniania, analizy krytycznej, nauczania lub uzasadnione jest prawami gatunku twrczoci. W kadym razie jednak cytowany urywek lub nawet cay drobny utwr musi pozostawa w takiej proporcji do wkadu wasnej twrczoci, aby nie byo wtpliwoci co do tego, e powstao wasne, samoistne dzieo. Kolejne ustpy tego artykuu wprowadzaj rwnie prawo cytowania w celach dydaktycznych i naukowych w podrcznikach i wypisach oraz w antologiach. W tych ostatnich przypadkach twrcy przysuguje prawo do wynagrodzenia. Twrcy przysuguje rwnie prawo do wynagrodzenia, gdy kto skorzysta z licencji ustawowych przewidzianych w art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. b i c ustawy, a wic w przypadku, gdy rozpowszechnia si bdzie w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji ju wczeniej rozpowszechnione aktualne artykuy na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne (tu naley pamita, e uprawniony moe zastrzec, e nie wyraa zgody na wykorzystanie jego utworw na podstawie tej licencji ustawowej i takie zastrzeenie bdzie skuteczne) oraz w sytuacji, w ktrej korzysta si bdzie z aktualnych wypowiedzi i fotografii reporterskich. Odnonie zdj reporterskich warto wskaza w tym miejscu orzeczenie Sdu Apelacyjnego w Warszawie, ktry rozstrzyga w sprawie wykorzystania w tradycyjnym miesiczniku fotografii, ktr znaleziono na internetowej stronie. Sd stwierdzi wwczas m.in.: Zdjcie reporterskie musi dotyczy aktualnych zdarze, kadr ma je niejako dokumentowa. Zdjcie przedstawiajce trzech panw z kierownictwa firmy, i nic wicej, takiego charakteru nie ma. Dlatego pozwane wydawnictwo nie korzysta z ustawowego pozwolenia z art. 25 prawa autorskiego. Nie byo to te skorzystanie z utworu w ramach tzw. prawa cytatu. Artyku 29 bowiem pozwala przytacza urywki lub drobne utwory, ale w zakresie uzasadnionym wyjanianiem, analiz krytyczn, nauczaniem lub prawami gatunku. Tutaj takich motyww trudno szuka14. Licencje ustawowe przewidziane w art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ktre wspominaj wprost pras, radio i telewizj, stosuje si rwnie w sposb odpowiedni do publicznego udostpniania utworw w taki sposb, aby kady mg mie do nich dostp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Co zostao powiedziane ju wczeniej, przy okazji omawiania problematyki pl eksploatacji, takie okrelenie odnosi si do wykorzystania utworu m.in. w Internecie. Jednak w przypadku odpowiedniego stosowania licencji ustawowych na tym polu eksploatacji ustawa wprowadza dodatkow zasad, e jeeli licencja wie si z wynagrodzeniem, a wypata tego wynagrodzenia nie nastpia na podstawie umowy z uprawnionym, wynagrodzenie takie naley wypaci za porednictwem waciwej organizacji zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

6. Nabycie

Obok sytuacji, w ktrych autorskie prawa majtkowe przysuguj - z mocy ustawy - komu innemu ni twrcy (np. pracodawcy, jeli chodzi o prawa do utworw pracowniczych), zasad jest, e przejcie autorskich praw majtkowych moe nastpi w drodze umowy lub dziedziczenia. Jeli chodzi o umowy dotyczce przeniesienia prawa autorskiego, to maj do nich zastosowanie generalne zasady przewidujce swobod zawierania umw. Ustawa o prawie autorskim do generalnych zasad swobody umw dodaje szereg postanowie, ktrych celem jest polepszenie sytuacji twrcy w przypadku pojawienia si wtpliwoci zwizanych z zawarciem takiej umowy. Umowa o przeniesienie autorskich praw majtkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem niewanoci. W praktyce czsto zdarza si, e strony nie zawieraj umw na pimie, jednak konsekwencje dla podmiotu, ktry chcia naby prawa, ale nie zawar pisemnej umowy, mog by do kopotliwe. Moe si np. okaza, e przedsibiorca, ktry zleci przygotowanie strony internetowej, a nie zadba o to, by naby praw do przygotowanego przez wykonawc utworu (albo utworw, gdy np. czci zlecenia jest przygotowanie grafik bdcych elementami witryny), nie moe samodzielnie tak stron dysponowa (np. nie moe poprosi kogo innego o zmodyfikowanie witryny, usprawnienie jej dziaania, itp.). Umowa o przeniesienie autorskich praw majtkowych musi obejmowa wyranie w niej wymienione pola eksploatacji, a jednoczenie moe dotyczy tylko pl eksploatacji, ktre s znane w chwili jej zawierania. Umowa o przeniesienie praw bdzie te niewana w czci, w ktrej przewidywaaby przeniesienie praw do wszystkich utworw tego samego twrcy lub wszystkich utworw okrelonego rodzaju, majcych powsta w przyszoci. W umowie powinny znajdowa si postanowienia dotyczce wynagrodzenia przypadajcego twrcy. Jeeli z umowy nie wynika wysoko takiego wynagrodzenia, a jednoczenie umowa nie przewiduje, e
14 Wyrok SA w Warszawie z dnia 19 sierpnia 2005r., sygn. VI ACa 330/05 Prawo autorskie a e-biznes

9
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

przeniesienie autorskich praw majtkowych nastpio nieodpatnie, wwczas twrcy przysuguje prawo do wynagrodzenia. W przypadku sporu zwizanego z brakiem okrelenia wynagrodzenia, okrela si je z uwzgldnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyci wynikajcych z korzystania z utworu. Twrcy przysuguje odrbne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na kadym odrbnym polu eksploatacji, przy czym umowa moe w tym wzgldzie zawiera inne postanowienia. Twrca moe da przed sdem stosownego podwyszenia wynagrodzenia, jeli uzna, e doszo do racej dysproporcji midzy wynagrodzeniem twrcy a korzyciami nabywcy autorskich praw majtkowych. Nawet gdy umowa przewiduje, e twrca przenosi na drug stron umowy cao autorskich praw majtkowych, to twrcy przysuguje wyczne prawo zezwalania na wykonywanie zalenego prawa autorskiego, a wic udzielanie zezwolenia na rozporzdzanie i korzystanie z opracowania. W umowie mona jednak wyranie przewidzie odmienn sytuacj. W umowie naley okreli sposb korzystania z utworu. Ustawa stwierdza, e jeli takiego sposobu nie okrelono, to powinien on by zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjtymi zwyczajami. W przypadku sporu to sd bdzie okrela, czy korzystanie z utworu byo zgodne z takim przeznaczeniem i zwyczajami. Moe si zdarzy, e kupimy egzemplarz utworu (obraz, ksik, pyt CD). Nabycie takiego egzemplarza samo w sobie nie powoduje przejcia autorskich praw majtkowych. To dziaa rwnie w drug stron: przejcie autorskich praw majtkowych nie powoduje automatycznie przeniesienia na nabywc wasnoci egzemplarza utworu, a wic fizycznej rzeczy, na ktrej dany utwr zosta utrwalony. W umowie jednak mona umieci postanowienia, ktre przenios na nabywc rwnie wasno egzemplarza. W przypadku braku wyranego postanowienia o przeniesieniu prawa uwaa si, e twrca udzieli licencji.

7. Umowy licencyjne

Umowa o korzystanie z utworu nazywana jest licencj. Jeli w umowie nie zawarto wyranych postanowie, e stronom chodzio o przejcie autorskich praw majtkowych, przyjmuje si, e twrca udzieli nabywcy licencji. Taka teza znajduje rwnie potwierdzenie w orzecznictwie i, jak uzna Sd Apelacyjny w Warszawie15, o ile charakter umowy wynika z jej treci, to naley wszelkie wtpliwoci tumaczy na korzy twrcy i w takim wypadku przyj licencyjny charakter umowy. Korzystanie z utworw objtych licencj obejmuje pola eksploatacji wyranie w takiej umowie wymienione. Podobnie jak w przypadku umowy dotyczcej przeniesienia autorskich praw majtkowych, rwnie licencja moe dotyczy tylko pl eksploatacji, ktre s znane w chwili jej zawarcia. Podobiestw jest wicej: jeli z umowy licencji nie wynika, e udzielono jej nieodpatnie - twrcy przysuguje prawo do wynagrodzenia, jeli nie ustalono w umowie wynagrodzenia - rwnie w przypadku licencji wynagrodzenie za korzystanie z utworu okrela si z uwzgldnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyci wynikajcych z korzystania z utworu (rwnie w przypadku licencji twrca moe da podwyszenia wynagrodzenia przez sd, jeli doszo do racej dysproporcji midzy wynagrodzeniem twrcy a korzyciami licencjobiorcy). Te postanowienia ustawy pozwalaj jednak dzieli licencje na odpatne i nieodpatne. Licencje mona podzieli rwnie ze wzgldu na czas, na jaki zostay zawarte: licencja moe by ograniczona w czasie lub te w czasie nieograniczona. Ustawa przewiduje zasad, e licencja uprawnia do korzystania z utworu w okresie piciu lat na terytorium pastwa, w ktrym licencjobiorca ma swoj siedzib, jednak strony mog ustali inny czas trwania umowy licencyjnej. Jeli strony ustaliy duszy (ni picioletni) okres trwania licencji, to - z mocy ustawy - po upywie piciu lat licencj uwaa si za udzielon na czas nieoznaczony. W umowie licencyjnej mona zastrzec terminy, w ktrych dopuszczalne jest wypowiedzenie umowy licencyjnej, przy czym jeli licencji udzielono na czas nieoznaczony, a w umowa nie przewiduje terminw wypowiedzenia, to tak licencj mona wypowiedzie na rok naprzd, na koniec roku kalendarzowego. W polskiej praktyce stosowania przepisw prawa autorskiego w relacjach zwizanych z Internetem zapad wyrok Sdu Najwyszego, ktry dotyczy artykuw (tekstw) umieszczonych na stronie internetowej. Autorka artykuw domagaa si usunicia ich z witryny internetowej, ktr kiedy prowadzia wsplnie z inn osob, ale w pewnym momencie ich drogi si rozeszy. Midzy stronami nie zawarto wczeniej umowy licencyjnej, ani te umowy o przeniesienie autorskich praw majtkowych. Rozstrzygajc spr Sd Najwyszy stwierdzi16, e: [powdka] zawara ustnie z wacicielem witryny umow licencyjn uprawniajc go do korzystania z praw autorskich do jej artykuw, polegajcego na umieszczaniu ich na tej witrynie. Bya to umowa na
15 Wyrok Sdu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2006 r., sygn. I ACa 487/06. 16 Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 15 padziernika 2004 r., sygn. II CK51/04. Prawo autorskie a e-biznes

10
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

czas nieoznaczony. Tak umow za, jeli nie ustalono w niej czego innego, twrca moe stosownie do art. 68 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wypowiedzie na rok naprzd, na koniec roku kalendarzowego. Umowy licencyjne mog by wyczne lub niewyczne. Aby mona byo mwi o licencji wycznej - umowa powinna zastrzega wyczno korzystania z utworu w okrelony sposb dla danego licencjobiorcy. Udzielenie licencji wycznej oznacza, e twrca sam nie moe korzysta w czasie trwania takiej umowy z danego utworu i na przewidzianych w takiej umowie polach eksploatacji. Licencja wyczna powinna by - pod rygorem niewanoci - zawarta na pimie. W zakresie objtym umow licencji wycznej licencjobiorca moe dochodzi roszcze z tytuu naruszenia autorskich praw majtkowych (strony mog jednak zawrze w umowie zastrzeenie pozbawiajce licencjobiorcy takiego uprawnienia). Twrca moe udzieli drugiej stronie licencji niewycznej. Taka licencja oznacza, e twrca moe sam korzysta z utworu, ale moe rwnie zawiera z innymi osobami umowy, ktre dotycz dokadnie tego samego utworu i tych samych pl eksploatacji. Umowa niewyczna nie musi by zawarta na pimie. Licencje mona wreszcie podzieli na przechodnie lub nieprzechodnie. Zasad ustawow jest udzielenie licencji nieprzechodniej, a wic takiej, w ktrej uprawniony z licencji nie moe upowani innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji (nie moe zatem udzieli tzw. sublicencji). Strony jednak mog umwi si w taki sposb, e licencjobiorca bdzie mg - w ramach uprawnie ze swojej licencji, a wic m.in. w ramach okrelonych w niej pl eksploatacji - udzieli sublicencji. Wwczas bdziemy mieli do czynienia z licencj przechodni.

8. Szczeglne zasady dotyczce programw komputerowych

Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie wprowadza definicji programu komputerowego. Poprzestaje jedynie na stwierdzeniu, e ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyraenia. Oznacza to, e dla przyznania ochrony prawa autorskiego nie ma znaczenia, czy program komputerowy utrwalony zosta w formie wydruku, w formie schematu dziaania czy w postaci ju skompilowanej, gotowej do uycia na danej platformie sprztowej. Ustawa jednak przewiduje, e ochronie prawa autorskiego nie podlegaj idee i zasady bdce podstaw jakiegokolwiek elementu programu komputerowego. Z pewnymi zastrzeeniami, ktre wyranie wynikaj z ustawy (wrd istotnych zastrzee naley wymieni m.in. wyczenie programw komputerowych z wyjtkw monopolu prawnoautorskiego, przewidzianych w przepisach o dozwolonym uytku osobistego oraz niektrych innych form dozwolonego uytku publicznego17) - programy komputerowe podlegaj ochronie jak utwory literackie. Aby program komputerowy mg by przedmiotem prawa autorskiego - podobnie jak inne utwory - musi by przejawem dziaalnoci twrczej o indywidualnym charakterze. Potwierdza to wyrok Sdu Apelacyjnego w Gdasku18, ktry stwierdzi: Oprogramowanie komputerowe moe by traktowane jako utwr o charakterze naukowym lub literackim (...), jeeli posiada ono cech oryginalnoci twrczej, spenia przewidziany przez ustaw wymg odpowiedniego ustalenia (verba legis: ustalony w jakiejkolwiek postaci) i zawiera elementy indywidualizujce twrc programu. Autorskie prawa majtkowe do programu komputerowego obejmuj prawo do:

trwaego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w caoci lub w czci jakimikolwiek rodkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w ktrym dla wprowadzania, wywietlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbdne jest jego zwielokrotnienie, czynnoci te wymagaj zgody uprawnionego, tumaczenia, przystosowywania, zmiany ukadu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, ktra tych zmian dokonaa, rozpowszechniania, w tym uyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Jeli jest to niezbdne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, a umowa midzy twrc a - przykadowo - licencjobiorc nie stanowi inaczej, a take z zastrzeeniem, e nie dotyczy to ostatniego z wymienionych wyej punktw, zgoda uprawnionego na dokonanie ww. czynnoci nie jest wymagana. Niezalenie od postanowie umownych bez zgody uprawnionego mona sporzdzi kopi zapasow programu komputerowego, o ile jest to niezbdne do korzystania z niego (umowa moe przewidywa, e kopia moe by uywana jednoczenie z programem komputerowym, wobec braku postanowie
17 Inne przepisy ustawy, ktrych nie stosuje do programw komputerowych, wymienione zostay w art. 77 ustawy. 18 Wyrok Sdu Apelacyjnego w Gdasku z dnia 29 stycznia 1993 r., sygn. AGCr 369/92, OSP 1993/11 poz. 216 Prawo autorskie a e-biznes

11
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

w umowie - nie mona korzysta jednoczenie z programu oraz jego kopii). Nie wymaga zgody rwnie obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad. Dotyczy to jednak tylko osoby, ktra ma prawa do korzystania z egzemplarza programu komputerowego (jest jego legalnym uytkownikiem). Kolejnym prawem, ktre nie wymaga uzyskania zgody wyraonej przez twrc, a ktre przysuguje uytkownikom, jest zwielokrotnianie kodu lub tumaczenie jego formy, jeeli jest to niezbdne do uzyskania informacji koniecznych do osignicia wspdziaania danego programu komputerowego z innym, niezalenie stworzonym programem komputerowym. Jest to moliwe jednak tylko wwczas, gdy (cznie):

czynnoci te dokonywane s przez licencjobiorc lub inn osob uprawnion do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bd przez inn osob dziaajc na ich rzecz, informacje niezbdne do osignicia wspdziaania nie byy uprzednio atwo dostpne dla ww. osb, czynnoci te odnosz si do tych czci oryginalnego programu komputerowego, ktre s niezbdne do osignicia wspdziaania.

Gdy obserwujcy dziaania programu komputerowego uzyska ju informacje, to takich informacji nie moe wykorzystywa w innym celu, ni osignicie wspdziaania (kompatybilnoci) programw. Takie informacje nie mog by rwnie wykorzystane po to, by np. na ich podstawie stworzy podobny program komputerowy, co mogoby doprowadzi do naruszenia praw autorskich.

9. Ochrona prawa autorskiego

W ramach ochrony autorskich praw osobistych twrca, ktrego autorskie prawa osobiste zostay zagroone cudzym dziaaniem, moe da zaniechania tego dziaania. W przypadku, gdy do naruszenia ju doszo, moe da, aby osoba, ktra dopucia si naruszenia, dopenia czynnoci potrzebnych do usunicia jego skutkw. Jedn z takich czynnoci moe by publicznie zoone owiadczenie o odpowiedniej treci i formie (np. przeprosiny w tradycyjnej prasie, sprostowanie, wyrazy ubolewania, itp.). Dopenienia tego typu czynnoci mona da niezalenie od tego, czy naruszenie autorskich praw osobistych byo zawinione, czy te nie. W przypadku, gdy naruszenie byo zawinione, sd moe zasdzi na rzecz twrcy zadouczynienie pienine za doznan krzywd. Sd moe rwnie w takim przypadku zobowiza sprawc do wypaty okrelonej sumy pieninej na wskazany cel spoeczny. W zakresie ochrony autorskich praw majtkowych, jeli prawa te zostay naruszone, moliwe roszczenia obejmuj zarwno danie zaniechania naruszenia, wydania uzyskanych korzyci albo zapacenia w podwjnej, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione, potrjnej wysokoci stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia. Mona rwnie dochodzi odszkodowania na zasadach oglnych, przewidzianych przez Kodeks cywilny. W przypadku naruszenia autorskich praw majtkowych ustawa wprowadza te moliwo domagania si, by sprawca ogosi w prasie (jednokrotnie lub wielokrotnie) owiadczenie odpowiedniej treci i w odpowiedniej formie, lub by poda do publicznej wiadomoci cz lub cao orzeczenia sdu wydanego w rozstrzyganej przez sd sprawie. Zobowizanie takie wie si z dodatkowymi kosztami dla sprawcy, gdy ogoszenia tego typu s patne. Dodatkowo sprawca zawinionego naruszenia dokonanego w ramach dziaalnoci gospodarczej podejmowanej w cudzym albo we wasnym imieniu, choby na cudzy rachunek, moe zosta zobowizany do uiszczenia odpowiedniej sumy pieninej z przeznaczeniem na Fundusz Promocji Twrczoci. Poza majtkow i niemajtkow ochron praw autorskich (powyej), ustawa wprowadza rwnie szereg przepisw karnych, ktre chroni prawa twrcw. Wrd czynw karalnych wymieni mona zarwno wprowadzenie w bd, co do autorstwa utworu, rozpowszechnianie utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu, rozpowszechnianie cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom (zwaszcza, gdy rozpowszechnienie nastpio w celu osignicia korzyci majtkowej, a take w przypadku kwalifikowanej postaci tego czynu, tj. w przypadku, gdy sprawca uczyni sobie z popeniania takiego przestpstwa stae rdo dochodu). Karalne jest rwnie dziaanie polegajce na utrwalaniu lub zwielokrotnianiu cudzego utworu bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom, w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania w celu rozpowszechnienia.

Prawo autorskie a e-biznes

12
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

10. Prawa pokrewne

Prawa pokrewne to rodzaj zbywalnych praw wasnoci intelektualnej, ktre chroni interesy niektrych, innych ni twrcy, osb. Prawa te powstaj niezalenie od powstania praw autorskich, jednak czsto wchodz z nimi w relacj (jeli np. artysta wykonawca zechce publicznie odpiewa utwr, to powinien uzyska stosowne prawo do skorzystania z takiego utworu). W kolejnych przepisach ustawa reguluje takie prawa pokrewne, jak:

prawa do artystycznych wykona, prawa do fonogramw i wideogramw, prawa do nada programw (radiowych lub telewizyjnych), prawa do pierwszych wyda oraz wyda naukowych i krytycznych.

Obok wymienionych wyej praw mona mwi rwnie o prawach producentw baz danych, co zostanie omwione w dalszej czci tego opracowania. W przeciwiestwie do praw autorskich prawa pokrewne nie wymagaj dla swej ochrony twrczego wkadu, chocia w przypadku artystycznych wykona ten element jest istotny, gdy ustawa stwierdza, e artystycznymi wykonaniami s w szczeglnoci dziaania aktorw, recytatorw, dyrygentw, instrumentalistw, wokalistw, tancerzy i mimw oraz innych osb w sposb twrczy przyczyniajcych si do powstania wykonania. W tym jednym przypadku zatem wkad twrczy jest istotny. Jednak ochrona przysuguje niezalenie od wartoci, przeznaczenia i sposobu wyraenia takiego wykonania. Nie ma znaczenia wkad twrczy w przypadku ochrony fonogramu, gdy - z definicji - fonogramem jest pierwsze utrwalenie warstwy dwikowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych. Podobnie jeli chodzi o wideogramy, a wic o pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazw, z dwikiem lub bez, niezalenie od tego, czy stanowi ono utwr audiowizualny. Z przywoanych definicji wida ju, e wraz z rozpowszechnieniem si cyfrowych narzdzi do nagrywania dwiku (jak np. cyfrowe dyktafony) oraz obrazu (kamery cyfrowe, aparaty fotograficzne z opcj nagrywania, itp.) - pojawia si coraz wicej producentw fonogramw i wideogramw, niezalenie od technicznej jakoci rejestrowanych przez nich materiaw. Prawa pokrewne wystpuj obok siebie, dlatego np. niezalenie od prawa artysty wykonawcy pojawia si prawo producenta wideogramu, ktry takiego artyst nagra. Artysta wykonawca ma jednak wyczne prawo do korzystania i rozporzdzania swoim artystycznym wykonaniem rwnie w przypadku, gdy kto z takiego artystycznego wykonania sporzdzi niezaleny fonogram lub wideogram. Jeli fonogram lub wideogram zostanie nadany w radiu lub w telewizji - pojawi si prawo do nada programw. Uprawnionym z tytuu praw pokrewnych przysuguje prawo do wynagrodzenia. Ustawa wprost przewiduje, e prawo takie ma artysta wykonawca, podobnie producent (w przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania wprowadzonego do obrotu fonogramu lub wideogramu). Warto jednoczenie pamita, e wykonywanie praw pokrewnych podlega ograniczeniom wynikajcym z przepisw o dozwolonym uytku (zarwno osobistym jak i publicznym). Podobnie jak prawa autorskie, rwnie prawa pokrewne s ograniczone w czasie. Prawa takie - wskazujc jedynie niektre zasady - wygasaj po upywie pidziesiciu lat:

nastpujcych po roku, w ktrym ustalono artystyczne wykonanie (okres ten moe zakci publikacja utrwalenia tego wykonania lub jego publiczne odtworzenie), nastpujcych po roku, w ktrym sporzdzono fonogram lub wideogram (ten okres moe zakci fakt opublikowania lub rozpowszechnienia fonogramu lub wideogramu), nastpujcych po roku pierwszego nadania programu.

Prawo autorskie a e-biznes

13
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl

11. Organizacje zbiorowego zarzdzania

Wraz z rozwojem Internetu pojawia si coraz wicej moliwoci technicznych korzystania z praw autorskich i pokrewnych. Poniewa twrcy, ale rwnie osoby, ktrym przysuguj prawa pokrewne, nie s w stanie stale dba o realizowanie przysugujcych im praw - system prawa stworzy organizacje zbiorowego zarzdzania. S stowarzyszenia zrzeszajce twrcw, artystw wykonawcw, producentw lub organizacje radiowe i telewizyjne, ktrych statutowym zadaniem jest zbiorowe zarzdzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnie wynikajcych z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zaoenie jest takie, e za porednictwem organizacji zbiorowego zarzdzania pobierane s stosowne wynagrodzenia na rzecz twrcw i dysponentw praw pokrewnych, co ma pozwoli im na skoncentrowaniu si na swojej podstawowej dziaalnoci. Jeli dane prawa zostay oddane w zbiorowy zarzd, to - w granicach wykonywanego przez siebie zarzdu - organizacja zbiorowego zarzdzania nie moe, bez wanych powodw, odmwi zgody na korzystanie z utworw lub artystycznych wykona. Organizacja taka nie moe rwnie bez wanych powodw odmwi podjcia zarzdzania prawem autorskim lub prawem pokrewnym. Organizacje mog dochodzi wynagrodze (np. przed sdem), a wysoko tych wynagrodze powinna uwzgldnia wysoko wpyww osiganych z korzystania z utworw i artystycznych wykona, a take charakter i zakres korzystania z tych utworw i artystycznych wykona. Wczeniej jednak organizacja taka moe si domaga udzielenia informacji oraz udostpnienia dokumentw niezbdnych do okrelenia wysokoci dochodzonych przez siebie wynagrodze. Organizacje zbiorowego zarzdzania maj rne zakresy dziaalnoci, reprezentuj rne rodzaje uprawnionych, a nawet mog dziaa na rnych polach eksploatacji. Z tej racji warto pamita, e dla korzystania z dzie chronionych przez prawo autorskie oraz prawa pokrewne, ich utrwale (np. fonogramw czy wideogramw), artystycznych wykona, itp., nie wystarczy czsto podjcie wsppracy tylko z jedn z organizacji zbiorowego zarzdzania. W przypadku np. radia internetowego konieczna moe si okaza wsppraca zarwno z organizacj chronic autorw utworw sowno-muzycznych, artystw wykonawcw, organizacj reprezentujc artystw wykonawcw utworw muzycznych i sowno-muzycznych, a take z organizacj reprezentujc producentw fonogramw lub wideogramw, z ktrych kto chciaby skorzysta. Z racji tego, e kademu z uprawnionych przysuguje odrbne wynagrodzenie - moe okaza si niezbdne podpisanie umw z szeregiem organizacji zbiorowego zarzdzania. Jednoczenie naley pamita, e w przypadku niektrych przestpstw okrelonych w ustawie pokrzywdzonym jest rwnie waciwa organizacja zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami i jako pokrzywdzony moe skada stosowne wnioski o ciganie przestpstw.

Prawo autorskie a e-biznes

14
www.parp.gov.pl www.web.gov.pl