Wojna rosyjsko-gruziska z sierpnia 2008 roku odbia si szerokim echem w naszym kraju, co wida byo szczeglnie w relacjach medialnych.

Lansowany w mediach obraz konfliktu zazwyczaj win za jego wybuch, przebieg, wreszcie niekorzystne dla Gruzji zdarzenia przypisywa Rosji. Tym sposobem relacje i oceny tej wojny byy formuowane tak, by racje rozkaday si nierwno i z gry wiadomo, kto jest dobry a kto zy. Taki obraz wspgra (i rwnoczenie go utrwala) z dosy negatywn ocen polityki zagranicznej Wadimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa, ktr mona dostrzec ju nie tylko w naszych mediach, ale te wrd wikszoci elit politycznych. Pisz o tym nie bez kozery, gdy praca Roberta Potockiego prbuje odej od schematycznej i jednostronnej oceny konfliktu rosyjsko-gruziskiego ywej wrd Polakw. Autor stara si pokaza racje obu stron, ich motywacje, wskaza jak dynamika rozwoju wypadkw wiele z tych racji uczynia nieprzydatnymi. Wypada to doceni, w sytuacji, kiedy i dzi konflikt budzi wiele emocji oraz brakuje do niego dystansu. Jednak perspektywa pracy jest zasadniczo polska. Wida to choby w trafnie, moim zdaniem, sformuowanych tezach pracy. Bez wtpienia trzeba to uzna za plus. Jeli chodzi o ukad treci to uwaam go za odpowiadajcy przyjtym przez autora zaoeniom. Praca posuguje si tutaj dosy dobrze dynamik narastania i kulminacji konfliktu, a pniej prb jego rozadowania. Narracja jest zwarta, pynna, pozbawiona poczucia zerwania. W sumie otrzymujemy prac interesujc, napisan ze swad, nie unikajc trudnych pyta, cho czasem trudno na nie udzieli jasnej odpowiedzi. dr hab. J a r o s a w M a c a a , prof. UZ (Instytut Politologii Uniwersytetu Zielonogrskiego) Otrzymujemy pierwsz polsk, tak wnikliw analiz przesanek, przebiegu oraz konsekwencji wojny rosyjsko-gruziskiej, do ktrej doszo latem 2008 roku. Autor wykorzysta bogat bibliografi: zarwno zachodni, jak i rosyjsk oraz rodzim. Przedstawia on kulisy wydarze, ich historyczne to, a nastpnie koncentruje swoj uwag na konsekwencjach natury geopolitycznej. Opracowanie nie jest pisane pod okrelon tez, lecz prezentuje bogaty warsztat badawczy, co jest niewtpliw zalet. Napisana jest ywym i przejrzystym jzykiem, a wywody kocz sugestywnie zaprezentowane wnioski. Kady zainteresowany wydarzeniami na gorcym Kaukazie powinien przeczyta recenzowan monografi. dr hab. J a c e k W o j n i c k i , prof. AH (Wydzia Nauk Politycznych Akademii Humanistycznej, Putusk) Praca Roberta Potockiego pod tytuem Wojna sierpniowa podejmuje tematyk trudn, choby z uwagi na czasow blisko analizowanych wydarze oraz szczupo i niekiedy sprzeczno dostpnych danych i opinii. Na ile to byo moliwe, Autor przeprowadzi drobiazgow i wnikliw analiz zarwno uwarunkowa sierpniowego konfliktu, jak te odtworzy jego stawanie si, przebieg i wygaszanie. Nie zabrako rwnie refleksji na temat dyplomatycznych i politycznych nastpstw wojny kaukaskiej. Ju choby dokonania na paszczynie analityczno-syntetyzujcej skaniaj do wysokiej oceny merytorycznych aspektw ksiki. Nie powinno jednak unika uwadze, i praca ta posiada walor wielopaszczyznowoci podejcia. Wydarzenia z sierpnia 2008 roku zostay tu umieszczone w szerokim kontekcie wiatowych trendw politycznych, co zaowocowao przekonaniem o gbokich przewartociowaniach systemu midzynarodowego, ktrych aren by wanie ten rok. Wojna kaukaska te sprawia, i w kategoriach analitycznych przekonanie o nieuciekaniu si do siy w relacjach midzypastwowych w szeroko rozumianym zachodnim krgu cywilizacyjnym, jakie utrwalao si od pocztku lat 90-tych XX wieku, stano pod wielkim znakiem zapytania. dr J a c e k R e g i n a - Z a c h a r s k i (Instytut Studiw Politologicznych Uniwersytetu dzkiego) Trudno jest pisa politologowi o wydarzeniach, ktre dziay si tu i teraz. Historycy zajmujcy si odleg przeszoci, mog siga do oficjalnych dokumentw, pamitnikw czasu,

opracowa, no i wasnej wiedzy i dowiadczenia, by ukaza ca zoono opisywanej sytuacji. Wojn sierpniow w 2008 roku pomidzy Rosj a Gruzj znamy w gruncie rzeczy tylko z doniesie medialnych. Brak dostpu do dokumentw (niektre z nich przez wiele lat bd jeszcze opatrzone gryfem tajnoci), a informacje i analizy, czsto zreszt wtpliwej rzetelnoci (nie wspominajc ju nawet o barierze jzykowej), dodatkowo sprawiaj trudnoci osobom, ktre chc zrozumie to, co si stao kilkanacie miesicy temu. Tym wikszy szacunek i uznanie naley mie dla doktora Roberta Potockiego, Autora przekazywanej w rce Czytelnika ksiki, za podjcie si trudu napisania pierwszej tak powanej prby naukowej analizy owej wojny. Bardzo celnie umiejscawia on konflikt na Kaukazie w szerokim kontekcie geostrategicznym, ze szczegami opisuje sam przebieg dziaa wojennych, ale podejmuje rwnie prb przedstawienia rde i konsekwencji, cho tak naprawd trudno ju dzi pisa, czy bezporednie skutki wojny, bd jedynymi w planie perspektywy wieloletniej. Interesujcy si militariami znajdzie bardzo szczegowe informacje o uzbrojeniu obu stron konfliktu, za kto, kto bardziej zainteresowany jest analiz politologiczn i tak. Szczerze mwic od wielu lat sam z niepokojem przypatruj si sytuacji geostrategicznej na Kaukazie i gdy usyszaem 7 sierpnia 2008 roku pierwsze informacje o wybuchu wojny, przysza mi na myl refleksja 100 lat temu Europa miaa problem z czym, co nazywano eufemistycznie kotem bakaskim, a co przynioso w kilka lat pniej katastrof w postaci Wielkiej Wojny. Zreszt wydaje si, e rozwaania Pana Roberta Potockiego w ksice rwnie podaj nierzadko podobnym tropem (znale mona odniesienia np. do kwestii uznania Kosowa) i tylko pozostaje mie nadziej, e tym razem nie speni si nasze obawy. dr K r z y s z t o f K a r o l c z a k (Instytut nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego) Wojna sierpniowa jest tytuem powiconym konfliktowi o Oseti Poudniow midzy Gruzj a Rosj w 2008 roku. Jednake w przeciwiestwie do pozostaych publikacji, pokazuje ten antagonizm w skali globalnej, z mocnym podkreleniem aspektw geostrategicznych, aczkolwiek nakrelonych gwnie z euratlantyckiego punktu widzenia. Robert Potocki nie obawia si jednak stawia trudnych tez i zadawa interesujcych pyta. Co wicej, nadzwyczaj ciekawie kreli przebieg wydarze oraz prezentuje niestandardowe ich oceny. Autor celnie wskazuje i analizuje najwaniejsze przyczyny wzrostu napicia i wynikej z niego wojny, podkrelajc etapy charakterystyczne dla tzw. konfliktw asymetrycznych. Te wanie kwestie dodatkowo czyni ksik godn polecenia szczeglnie tym, ktrych interesuje tematyka rozgrywek midzy mocarstwami. Prcz tego, mimo naukowego charakteru, Wojna sierpniowa zostaa napisana przystpnym jzykiem, sprawiajcym, e miejscami czyta si j, jak niez powie sensacyjn. Ten aspekt z pewnoci uatwi wielu czytelnikom zrozumienie skomplikowanej materii rozgrywek geostrategicznych. red. M a r c i n D o m a g a a (Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych, Warszawa)

INSTYTUT GEOPOLITYKI

Robert Potocki

WOJNA SIERPNIOWA

Warszawa 2009

BIBLIOTEKA INSTYTUTU GEOPOLITYKI, TOM VI

ROZPRAWY KOMISJI BADA WSCHODNICH, TOM III Recenzenci: dr hab. Jarosaw Mac a a , prof. UZ (Zielona Gra) dr hab. Jacek W ojnick i, prof. AH (Putusk) dr Jacek Reg in a-Z a char ski (d) dr Krzysztof K aro lc z ak (Warszawa) red. Marcin Do ma g aa (Warszawa) Korekta i adiustacja: Jan S tec Konsultacja jzykowa (polski, angielski, rosyjski): Agnieszka S tec Opracowanie edytorskie: Robert Po tock i & Agnieszka S tec Projekt okadki: Stanisaw Ma tu siak by Robert Potocki & Instytut Geopolityki, Warszawa 2009 ISBN 978-83-61294-04-7 Wydawca: In stytu t Geopo lityk i Aleja Pokoju 6/64 42-207 Czstochowa http://www.geopolityka.org.pl e-mail: geopolityka@gmail.com

SPIS TRECI
I. Wprowadzenie II. Sterowany chaos III. Zarzewie wojny IV. Interwencja humanitarna V. Przymuszanie do pokoju? VI. Wychodzenie z wojny VII. Turbulencje wielkiej polityki VIII. Bibliografia IX. Kalendarium Nota autorska 6 16 34 54 70 91 117 140 146 150

I. WPROWADZENIE
Rosja niezmiennie stosowaa w [...] polityce podboju hasa obrony [...] uciskanych narodowoci, wystpujc zawsze w charakterze [...] rzecznika wzniosych idei, ktre nie miay nic wsplnego z rzeczywistoci. Jerzy Niezbrzycki (1945) Rosja proponuje Gruzji normalizacj stosunkw dwustronnych na jej 2/3 terytorium, w zamian za uznanie aktu secesji ze strony pozostaej 1/3 czci naszego terytorium. Micheil Saakaszwili (2008) Jak kto nie uznaje integralnoci terytorialnej Serbii w Kosowie, to powinien milcze, gdy mowa jest o dezintegracji Gruzji. Dmitrij Rogozin (2008) Oprcz agresywnego, lecz mikroskopijnego reimu [Micheila] Saakaszwilego, Rosja nie ma wrogw. To jednak [jest] stan przejciowy []. Kady biegun walczy bowiem o monopol w regionie i wpywy. Oleg Pawowski (2009) Stany Zjednoczone nie uznaj w Europie adnej rosyjskiej strefy wpyww. Philips Gordon (2009)

ruzja z uwagi na swe pooenie strategiczne na styku Europy, Eurazji i Bliskiego Wschodu od wiekw przycigaa uwag mocarstw ociennych. Wraz z upadkiem imperium sowieckiego pastwo to zyskao jeszcze bardziej na znaczeniu z uwagi na fakt, i w kontekcie rywalizacji na wiatowej szachownicy na obszarze tym pojawi si jeszcze jeden gracz pierwsze od czasw rzymskich globalne hiperimperium. Natomiast z perspektywy wewntrznej, kraj ten cigle by targany przez niepokoje spoeczne i polityczne. Szczeglnie dotkliwa okazaa si kwestia separatyzmw etnicznych Abchazw i Osetyczykw, tym bardziej boleniejsza, e historyczny protektor Tbilisi bez skrupuw wykorzystywa t sabo do wygrywania wasnych interesw geopolitycznych. Sytuacja ta jednak ulega radykalnej przemianie, gdy po rewolucji r w listopadzie 2003 roku doszed do wadzy Micheil Saakaszwili, mody prawnik wyksztacony w USA, ktry w sposb konsekwentny i niekiedy nazbyt kontrowersyjny, z uwagi na stosowane metody administracyjne, podj si przeprowadzenia w Gruzji gruntownego przeobraenia sfery publicznej, dokoczenia procesu integracji terytorialnej kraju w granicach uznawanych
6

przez spoeczno midzynarodow oraz trwaej reorientacji strategii politycznej w kierunku euroatlantyckim1. Te aspiracje i reformy co jest zrozumiae z perspektywy Realpolitik budziy u pnocnego ssiada niepokj z dwch zasadniczych powodw. Po pierwsze w przypadku powodzenia reform wewntrznych Tbilisi mogo z powodzeniem, przy pomocy soft power, przecign na swoj stron separatystw, co zreszt uczyniono w przypadku Adarii jeszcze w 2004 roku; po drugie zmiana wektora politycznego na Zachd oznaczaa naruszenie przeszo dwustuletniej rwnowagi si na obszarze Kaukazu. To ostatnie stwierdzenie mona sprowadzi do trzech uwarunkowa: 1. Z perspektywy UE i USA Gruzja to swego rodzaju brama wjazdowa na obszar Morza Kaspijskiego, z cakowitym pominiciem Rosji, co naturalnie godzi w jej ywotne interesy energetyczne oraz niweluje monopol przesyowy ropy naftowej i gazu ziemnego (popularnie mwi si, e Gruzja to korek od butelki z wglowodorami). 2. Ograniczenie wpyww rosyjskich nad Morzem Czarnym niejako automatyczne pociga za sob wzmocnienie podmiotowoci midzynarodowej Ukrainy oraz zmniejszenie zaangaowania militarnego Kremla w rejonie rdziemnomorza. 3. W przypadku zainstalowania si zachodnich struktur wojskowych w Gruzji, z perspektywy Moskwy, pojawia si znaczce zagroenie dla bezpieczestwa pastwa, gdy Kaukaz stanowi naturaln barier dla jej mikkiego podbrzusza w Europie, jakim jest obszar pooony midzy Donem a Wog (ziemie kozackie, Kraj Krasnodarski, Powoe). Tak si jednak zoyo, e z perspektywy wspczesnego (pnowestfalskiego) adu globalnego, mimo caej liberalnej retoryki o relatywizacji hard power i zastpieniu jej przez instytucjonalizacj i internacjonalizacj stosunkw midzynarodowych przemoc nie stracia na znaczeniu i ... atrakcyjnoci2. Sia jak pisz R. Dahl i B. Stinebrickner jest takim rodzajem wpywu, ktry pozbawia podmioty, na ktre wywieramy jest wpyw, wyboru midzy podporzdkowaniem a brakiem podporzdkowania [...]. W polityce rzdw [...] sia jest form wpywu zazwyczaj rzadko stosowan do realizacji drobnych, czy delikatnych spraw3. Pod wpywem takich wydarze jak interwencja humanitarna w Kosowie (1999), atak Al-Kaidy na USA (11 IX 2001), czy te amerykaska inwazja na Irak (2003) po raz kolejny

1 L. M i t c h e l l , Uncertain Democracy: US Foreign Policy and Georgias Rose Revolution, Washington 2009, s. 19. 2 M. P i e t r a , Hybrydowo pnowestfalskiego adu midzynarodowego [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, red. M. P i e t r a , K . M a r z d a , Lublin 2008, s. 90102; P. B a r t o s i e w i c z , ad czy chaos? Stan stosunkw midzynarodowych w 1 poowie XXI wieku, [w:] Ibidem, s. 117132. 3 R. D a h l , B . S t i n e b r i c k n e r , Wspczesna analiza polityczna, Warszawa 2007, s. 69.

okazao si, e sia zbrojna jest nadal podstawowym instrumentem rozwizywania kryzysw politycznych4. Teorie o zdecydowanie zmniejszajcej si roli siy, siy militarnej w stosunkach midzynarodowych pisa gen. Bolesaw Balcerowicz znajdujce do niedawna szerokie grono zwolennikw, oywione dowiadczeniami przeomu lat osiemdziesitych i dziewidziesitych ubiegego wieku, dzi znajduj niewielu wyznawcw. Wydarzenia przeomu wiekw brutalnie je weryfikuj. Nie nadszed koniec historii, nie nastpi koniec geopolityki i geostrategii; geopolityki nie wypara geoekonomika. Wbrew prognozom, po wiecie nie kry widmo pokoju i demokracji. Nie zostay zmarginalizowane role i funkcje si zbrojnych. Siy zbrojne okazay si w nowej rzeczywistoci instrumentem uytecznym w polityce pastw, w ksztatowaniu rodowiska bezpieczestwa, stosunkw midzynarodowych. Cig zdarze zaistniaych w ostatnich latach sprawia, e dzi zarwno realici jak i idealici zgodni s, co do tego, e sia stanowi stay element regulacji stosunkw midzynarodowych. Zmienia si znaczenie tego czynnika, jego waga5. Mona tu, zatem wskaza trzy podstawowe paradygmaty: 1. Czynnik militarny funkcjonuje wspczenie w znacznie szerszym kontekcie politycznym, instytucjonalnym i normatywnym, gdy pojcie bezpieczestwa zostao znacznie bardziej rozszerzone. Szczeglnie widoczne jest to w sektorze tzw.: mikkich wymiarw bezpieczestwa6. 2. Kwestionowanie tradycyjnej roli si zbrojnych nie oznacza jednak, e pastwa wyrzeky si tego instrumentu oddziaywania politycznego wobec sabszych podmiotw midzynarodowych. Zmienia si jedynie retoryka i pretekst do ich uycia, zwaszcza w sytuacji, gdy zasadniczy rdze obecnych konfliktw to antagonizmy wewntrzne (najczciej etniczne lub o podou ekonomicznym)7. 3. Pod wpywem amerykaskiego militaryzmu i doktryny Busha take i inne mocarstwa w swoich doktrynach obronnych nie wykluczay akcji wojskowych o charakterze uprzedzajcym lub prewencyjnym, zwaszcza, kiedy chodzi o tzw.: konflikty asymetryczne8. W konsekwencji te, To my wojn w Iraku pisze Roman Kuniar pokazalimy Rosji, w jaki sposb dba o swoje interesy bezpieczestwa. Na-

B. B a l c e r o w i c z , Czym jest wspczesna wojna, <http://www.ism.uw.edu.pl/instytut,publikacje,161> (20 XI 2008); K. P a w o w s k i , Konflikty zbrojne w pnowestfalskim rodowisku midzynarodowym [w:] Pnowestfalski, s. 103115. 5 I d e m , Powrt siy, Rocznik Strategiczny 2007/08, s. 20. 6 R. K u n i a r , Strategia pastwa, Zeszyty Akademii Dyplomatycznej 2004, nr 15, s. 1820. 7 J. N y e , Konflikty midzynarodowe: Wprowadzenie do teorii i historii, Warszawa 2009, s. 310318. 8 R. K u p i e c k i , Wspczesne doktryny bezpieczestwa kryzys czy trudna adaptacja?, Polski Przegld Dyplomatyczny 2009, nr 1. 8

sze uznanie deklaracji niepodlegoci Kosowa pokazao Rosji, jak mona si zmienia granice pastw [...]. Pospiesznie dozbrajajc Gruzj [...], a nastpnie nie reagujc na rosyjsk ekspedycj karn latem [2008] roku, utracilimy wiarygodno, co umocnio asertywno Moskwy9. Innym determinantem, ktry wpyn na postpowanie Kremla w kontekcie kaukaskim bya militaryzacja polityki energetycznej10. W tej sytuacji nie naley si te dziwi, e konflikt gruzisko-rosyjski z sierpnia 2008 roku, wywoa szerokie reperkusje midzynarodowe i poruszenie w prasie oraz na krtko doprowadzi do spi dyplomatycznych na linii Waszyngton-Bruksela-Moskwa, kojarzonych z tzw. II Zimn Wojn. Pierwotnie antagonizm ten nazwano w Polsce wojn piciodniow 11, nastpnie jednak pod wpywem nomenklatury midzynarodowej okrelono j mianem wojny sierpniowej 12. W publicystyce mona jednak na okrelenie tego kryzysu zbrojnego znale tak nomenklatur, jak: III wojna osetyska13, VI wojna kaukaska14 czy te wojna sarmacka15. Podstaw rdow niniejszego studium jest przede wszystkim przeprowadzona kwerenda prasowa (gwnie Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Dziennik, Nasz Dziennik, Myl Polska, Forum, Gazeta Polska, Niezalena Gazeta Polska, Nowe Pastwo, Midzynarodowy Przegld Polityczny) oraz monitoring polskich, gruziskich, rosyjskich portali internetowych16. Z kolei zestawienie pierwszych gorcych jeszcze materiaw dotyczcych wojny sierpniowej zawieraj gwnie opracowania analityczne i komentarze Orodka Studiw Wschodnich17, Polskiego Instytu-

R. K u n i a r , Zachd-Rosja nowe otwarcie, <http://wyborcza.pl/1,75515,6572158,Jaka_polityka_wobec_Rosji_html> (20 V 2009). 10 Ukad si na midzynarodowym rynku surowcw strategicznych, Rocznik Strategiczny 2007/08, s. 365372; J. Ny e , op.cit., s. 310318. 11 Pojcie to do obiegu prasowego wprowadzi Marcin Kaczmarski. Por.: I d e m , Wojna piciodniowa, Polska Zbrojna, 24 VIII 2008, nr 34, s. 46. 12 W Polsce nazw te upubliczni po raz pierwszy Aleksander Buzgalin i Andriej Koganow. Por.: I d e m , Nowa wojna kaukaska: Ambicje imperialne trzeba powstrzyma, Recykling Idei 2008, nr 11, s. 1016. 13 Nomenklatura odwoujca si do trzech konfliktw osetysko-gruziskich w XX wieku: 19181920, 19911992 oraz 2008 roku. 14 Nazwa nawizujca do piciu wojen kaukaskich toczonych w tym regionie po upadku imperium sowieckiego: dwch wojen czeczeskich (19941996, 19992008), konfliktu azersko-ormiaskiego o Grski Karabach (19911994), wojny abchaskiej oraz osetyjskiej (1991 1992). 15 Okrelenie to jest zwizane z mitologi osetysk, wedug ktrej Alanowie (Osetyjczycy) s potomkami Sarmatw azjatyckich. 16 Pene zestawienie prasy i monitorowanych portali internetowych zawiera bibliografia. 17 Obszerne materiay faktograficzne dotyczce tego konfliktu prezentuje gwnie Biuletyn OSW Tydzie na Wschodzie nr 26(60), s. 220 oraz nr 27(61), s. 214. 9

tu Spraw Midzynarodowych (gwnie podoe midzynarodowe)18 oraz Centre for Eastern Studies19. Oprcz tego, tematyka ta (gwnie aspekty militarne) staa si przedmiotem szerszych rozwaa na amach Nowej Techniki Wojskowej20, Komandosa21, Lotnictwa, Raportu i Armii22. Wymiarem wojskowym zajmuje si take niewielka (tumaczona z jzyka rosyjskiego) monografia Siergieja Woroncowa23. Z kolei z perspektywy paradygmatu konfliktu asymetrycznego wojn piciodniow prezentuje studium ukasza Cieli24. Polityczne i strategiczne uwarunkowania tego konfliktu zostay natomiast omwione przede wszystkim w zwiastunie Obserwatora wydanego przez Biuro Bezpieczestwa Narodowego oraz w cyklu tematycznym: wiat na skraju zimnej wojny (Gazeta Wyborcza 17 IX 2008). Jak pokazuje istniejca literatura przedmiotu, konflikt ten mia take reperkusje lokalne a nawet panregionalne25. Bezporednie przyczyny wojny zostay zaprezentowane w artykule Roberta Potockiego, za stan rokowa pokojowych przybliy To-

Analizy PISM-u z zakresu tej tematyki s dostpne w postaci Biuletynw PISM. Tytuowa problematyka w roczniku 2008 bya obecna w nastpujcych numerach: 3637, 40, 4244, 52 i 57. Por. take: Business as Usual? Konsekwencje konfliktu rosyjsko-gruziskiego, Materiay Studialne PISM 2009, nr 11. 19 Timeline of the Russian-Georgian conflict: Russian invasion of Georgia developments, objectives and consequences Georgia at war with Russia, Centre for Eastern Studies, Eastweek: Analytical Newsletter, 20 VIII 2008. 20 M. G a w d a , Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzj, Nowa Technika Wojskowa 2008, nr 10, s. 4654; I d e m , Wojska gruziskie w wojnie z Rosj, Ibidem 2008, nr 11, s. 4858; M. N a c z , Morze Czarne Rosja vs Gruzja, Ibidem 2008, nr 10, s. 5662; M. S t o l r , M . G y r s i , Gruziska rosyjska ruletka: Lotnictwo i obrona przeciwlotnicza w konflikcie osetyjskim, Ibidem 2009, nr 1, s. 5866. 21 M. G a w d a , Siy specjalne Gruzji, Komandos 2008, nr 12, 3841; I d e m , Specnaz w boju: Rosyjskie jednostki elitarne w wojnie gruziskiej, Ibidem 2009, nr 1, s. 1219; K. K u b i a k , Wojna gruziska (1), Ibidem 2008, nr 12, s. 4451; I d e m , Wojna gruziska (2), Ibidem 2009, nr 1, s. 2029; Zanim opad wojenny kurz..., Ibidem 2009, nr 5, s. 5255; T. F o r m i c k i , Starcie w cyberprzestrzeni, Ibidem, s. 5657. 22 T. Z i e l i s k i , Konflikt rosyjsko-gruziski 2008 r., Lotnictwo 2010, nr 2, s. 6875; T. S z u l c , Zakamana wojna, Raport 2008, nr 9, s. 426; R. W i l k , Uzbrojenie i wyposaenie walczcych onierzy, Ibidem, s. 2834; J. K r z e w i s k i , Gorce Morze Czarne, Armia 2008, nr 1, s. 100106; M. B u s l i k , Kaukaska wojna piciodniowa, Ibidem, s. 3648. 23 S. W o r o n c o w , Osetia 2008, Warszawa 2009. 24 . C i e l a , Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego [w:] Zagroenia asymetryczne dla wspczesnego wiata, red. S. W o j c i e c h o w s k i , R . F i e d l e r , Pozna 2009. 25 K. Z a s z t o w t , Zmiany w polityce regionalnej Turcji, Armenii i Azerbejdanu po konflikcie zbrojnym w sierpniu 2008 roku, Rocznik Instytutu Europy rodkowo-Wschodniej 2008, s. 113120; W. W o j t a s i e w i c z , Strategiczne nastpstwa konfliktu gruzisko-rosyjskiego w wymiarze regionalnym i globalnym, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2010, nr 1/25, s. 4869. 10

18

masz Sikorski26. Z kolei do miana caociowego opracowania (przyczyny przebieg nastpstwa) tej wojny pretenduj: artykuy Jerzego Kranza i Dariusza Brkiewicza27, przyczynek Radosawa Grodzkiego28 oraz rozprawa zbiorowa przygotowana pod redakcj Kamila Janickiego29. Na szersz uwag zasuguje take opracowanie Artura Micka zamieszczone na portalu militis.pl30. Rosyjski punkt widzenia reprezentuje przede wszystkim rozprawa przygotowana przez Aleksieja Koczetkowa, Aleksieja Martynowa i Mateusza Piskorskiego31 oraz osetyska Biaa Ksiga32.. Natomiast rol Stanw Zjednoczonych w tym konflikcie rozwaaj takie opracowania jak praca zbiorowa przygotowana pod redakcj Svante Cornella i Fredericka Starra33, monografia Ronalda Asmusa34 oraz przyczynki Jima Nichola i Marcina Gawdy35. Z kolei rol Unii Europejskiej eksponuj artyku Magdaleny Fridrichowej oraz studium przygotowane przez zesp pod kierunkiem Roberta Sobiecha36. Ponadto konflikt ten doczeka si ju take trzech opracowa o cha-

26 R. P o t o c k i , Wojna sierpniowa: Glosa do preludium konfliktu, Wrocawski Przegld Midzynarodowy 2009, nr 12, s. 3957; T. S i k o r s k i , Rozmowy genewskie w sprawie Gruzji, Polski Przegld Dyplomatyczny 2009, nr 45, s. 87112. 27 J. K r a n z , Gruzja pod specjalnym nadzorem, Sprawy Midzynarodowe 2008, nr 4; D. B r k i e w i c z , Wojna rosyjsko-gruziska, Bellona 2010, nr 1. 28 R. G r o d z k i , Wojna gruzisko-rosyjska 2008: Przyczyny przebieg skutki, Pozna 2009. W tym przypadku praca ma ewidentnie charakter popularno-naukowy. Opiera si ona gwnie na selektywnych rdach prasowych (gwnie liberalne dzienniki), std te zawiera due braki w rdach oraz niezwykle pobienie traktuje pewne wtki wojny piciodniowej. 29 K. J a n i c k i , Gruzja, Abchazja, Osetia Poudniowa [w:] rda nienawici: Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych, red. K. J a n i c k i , Krakw 2009, s. 91330. Tu z kolei dominuje opis stosunkw Gruzji z Abchazj i Oseti z perspektywy historycznej. Wojn sierpniow zaprezentowano jako zwieczenie XX-wiekowego konfliktu, toczonego w cieniu rywalizacji wielkich mocarstw, gwnie Rosji. 30 A. M i c e k, Wojna w Gruzji 2008 r., <http://www.militis.pl/readarticle.php?article_id=158> (20 V 2009). 31 A. , A . , M . , : , 2009. 32 Ossetian Tragedy: The White Book of Crimes against South Ossetia, Moscow 2009. 33 The Guns of August 2008: Russias War in Georgia, e d . S . C o r n e l l , F . S t a r r , New York 2009. 34 R. A s m u s , A Little War that Shook the World: Georgia, Russia and the Future of the West, New York 2010. 35 J. N i c h o l , Russia-Georgia Conflict in South Ossetia: Context and Implications for US Interests [w:] Georgia after Rose Revolution, ed. G. M o n s o n , New York 2009; M. G a w d a , Amerykanie w Gruzji, Armia 2010, nr 1, s. 5460. 36 M. F r i d r i c h o v a , Gruzja po wojnie sierpniowej wpyw na zaangaowanie Unii Europejskiej, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2009, nr 1/24, s. 1843; Unia Europejska wobec konfliktw midzynarodowych na przykadzie konfliktu w Gruzji [w:] Unia Europejska wobec wspczesnych problemw polityki, red. A. N o w a k - F a r , Warszawa 2008, s. 157178. Fragmenty korespondencji Sarkozy-Saakaszwili oraz dokumenty Rady Europejskiej i Parla-

11

rakterze rdowym. Pierwsza pozycja zredagowana przez An Niedermaier zawiera zbir przedrukw z prasy rosyjskiej za lata 19892008, ze szczeglnym uwzgldnieniem wojny sierpniowej37. Druga z kolei stanowi kronikarski zapis tych wydarze w ujciu Thomasa Goltza38. Ostatnia ze wzmiankowanych pozycji to przedruk artykuw zamieszczonych swego czasu na amach Myli Polskiej oraz na portalu internetowym konserwatyzm.pl39. Tytuowa analiza przygotowana z perspektywy realizmu geopolitycznego z uwagi na niewielk perspektyw czasow nie roci sobie prawa do cakowitego wyczerpania tematu, tym bardziej, e cigle wychodz na jaw nowe fakty, raporty oraz dokumenty40. Ponadto, jak pisze Joseph Nye: Stosunki midzynarodowe nie przypominaj nauk laboratoryjnych. Kontrolowane eksperymenty nie s w nich moliwe, gdy nie da si, obserwujc zmian jednego czynnika, zapobiec przeksztaceniom pozostaych [...]. W stosunkach midzynarodowych wystpuje tak wiele zmiennych, tak wiele przeksztace dokonuje si w tym samym czasie, e wydarzenia wydaj si przedeterminowane (overdetermined) maj zbyt wiele przyczyn41. W tej sytuacji, poniewa wok wojny sierpniowej naroso w stosunkowo krtkim czasie wiele mitw i nieporozumie, pierwszoplanowym zadaniem, jakie postawi sobie autor bya wszechstronna analiza jej przyczyn, charakter, rekonstrukcja wydarze poprzedzajca gruzisk operacj Czyste Pole, atak rosyjskiej 58. Armii, motywacje i krelone scenariusze rozwoju wypadkw oraz nastpstwa polityczno-strategiczne tego konfliktu. W pracy zastosowano gwnie metody opisow i komparatystyczn, tak, aby speniay one wszystkie moliwe rygory metodologiczne analizy systemowej42. W

mentu Europejskiego opublikowa take Midzynarodowy Przegld Polityczny (2008, nr 3/23, s. 6880). 37 Countdown to War in Georgia, Russia's Foreign Policy and Media Coverage of the Conflict in South Ossetia and Abkhazia, ed. A. N i e d e r m a i e r , Minneapolis 2008, s. 315 422. 38 T. G o l t z , Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post-Soviet Caucasus, New York 2009. 39 Lech Kaczyski w Tbilisi: Gruzja a polityka polska, red. J. E n g e l g a r d , A . W i e l o m s k i , Warszawa 2008. 40 Z okazji pierwszej rocznicy wojny sierpniowej opublikowano trzy raporty: (1) Rok po wojnie rosyjsko-gruziskiej: Stan realizacji porozumie Sarkozy-Miedwiedniew z 12 sierpnia 2008 r. oraz 8 wrzenia 2008 r., opr. K. Z a s z t o w t , Biuro Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 2009; (2) Report by the Government of Georgia on the aggression by the Russian Federation against Georgia, Tbilisi, 5 VIII 2009; (3) Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia: Report, v. IIII, Bruxelles 2009. W Midzynarodowym Przegldzie Politycznym (2010, nr 1/25) opublikowano tom I tego ostatniego raportu oraz replik gruzisk (s. 70113). 41 J. N y e , op.cit., s. 87. 42 W. Z a j c z k o w s k i , Krtka rozprawa o metodzie [w:] Okrt Koszykowa, red. J. B o r k o w i c z i inni, Warszawa 2007, s. 8397; B. S i e n k i e w i c z , Jak to si robi? Radykalny poradnik analityczny [w:] Ibidem, s. 98111. 12

sumie zastosowane techniki badawcze pozwoliy autorowi na postawienie odnonie tytuowego przedmiotu rozprawy nastpujcych tez: I. Do konfliktu zbrojnego od wiosny 2008 roku przygotowywaa si zarwno Gruzja, jak i Rosja, gdy proces pokojowy prowadzony od 1991 roku przez ONZ w Abchazji oraz OBWE w Osetii Poudniowej zakoczy si niepowodzeniem. Po proklamacji niepodlegoci Kosowa, szczycie bukareszteskim w kwietniu, aktywizacji polityki Kremla wobec zbuntowanych prowincji oraz upokorzeniu Moskwy podczas kryzysu abchaskiego (II kwarta) interwencja przeciw Tbilisi staa si tylko kwesti czasu i pretekstu. Z kolei Gruzja, zachcona wypadkami osetyjskimi w 2004, jak i 2006 roku oraz z przyczyn wewntrznych zdecydowaa si zaproponowa Cchinwali autonomi narodowo-terytorialn, a gdy rozmowy nie przyniosy rezultatw odzyska zbuntowany region przy uyciu siy zbrojnej. II. W drugiej poowie lipca obie strony zorganizoway manewry wojskowe na pograniczu, podczas ktrych wiczono operacje przywracajce pokj oraz podcignito pod tym pretekstem zaopatrzenie i ca baz logistyczn. Na pocztku nastpnego miesica wojska te zamiast powrci do miejsc stacjonowania znalazy si na pozycjach wyjciowych. Wojn poprzedzia eskalacja napicia podtrzymywana przez osetyjski Hezbollach, nad ktrymi siy pokojowe utraciy (jakoby) kontrol oraz ostra w swym tonie kampania prasowa Moskwy oskarajca Tbilisi o przygotowania do agresji na Oseti Poudniow i stosowanie siy zbrojnej wobec obywateli rosyjskich. III. Osetia Poudniowa w wietle prawa midzynarodowego bya czci Gruzji, za jej obywatele zobowizani do lojalnoci wobec tego kraju. Poniewa system normatywny zasadniczo nie broni organizmw politycznych nie bdcych pastwami w rozumieniu Narodw Zjednoczonych Tbilisi mogo uy siy wobec swojej zbuntowanej prowincji z chwil, gdy wyczerpay si wszystkie moliwoci dialogu z separatystami, pod warunkiem jednake, i przywracaniu porzdku konstytucyjnego nie towarzysz czystki etniczne oraz pastwo zapewni powrt do domw wszystkich uchodcw oraz godziwe odszkodowanie za poniesione straty materialne i moralne. IV. Od pocztku sierpnia na teren Osetii Poudniowej przenikay rosyjskie grupy ochotnikw i bojwki paramilitarne (Kozacy, Osetyjczycy z pnocy, zwolennicy teorii eurazjatyckich), co byo oznak nierespektowania przez Moskw gruziskiej wadzy nad tym terytorium. By powstrzyma ten proceder nie zamknito chociaby granicy. Z dokumentacji przedstawionej przez Tbilisi wynika take, e 7 sierpnia armia federalna take zakwestionowaa t suwerenno. W rezultacie wojna rozpocza si nie tyle spektakularnym ostrzaem Cchinwali, co naruszeniem integralnoci terytorialnej przez Kreml.

13

V. Interwencja rosyjska przeciw Gruzji, pod pretekstem interwencji humanitarnej w obronie obywateli rosyjskich i operacji przywracajcej pokj w Osetii Poudniowej zostaa dokonana z naruszeniem prawa midzynarodowego. Atak nastpi pomimo pobytu w tym kraju amerykaskich specjalistw wojskowych niespodziewanie szybko bez jakiejkolwiek sankcji prawno-midzynarodowej, czy przedstawienia przekonywujcych dowodw opisujcych (rzekome) gruziskie czystki etniczne, lub te uwzgldnienia wczeniejszej presji dyplomatycznej i gospodarczej. Take zastosowanie siy przez Moskw wobec Tbilisi byo nieproporcjonalne w stosunku do akcji gruziskiej w Osetii Poudniowej. Ponadto Rosjanie nie okrelili publicznie i zawczasu celw, priorytetw oraz czasu wycofania wojska po zakoczeniu akcji wojskowej. VI. Kreml rozpoczynajc inwazj przeciw Gruzji wzi na siebie ogromne ryzyko zwizane z moliwoci wywoania nowego konfliktu polityczno-strategicznego z Zachodem, w zwizku z zaangaowaniem USA w regionie Kaukazu Poudniowego. Zainicjowany wwczas przez Bruksel proces pokojowy przy nadmiernym rozcigniciu wojskowym Waszyngtonu oraz cywilnym (amilitarnym) charakterze samej UE okaza si prowizorium, ktre najpierw doprowadzio do stworzenia przez Rosj faktw dokonanych (kilkutygodniowa okupacja, niepodlego Abchazji i Osetii Poudniowej, doktryna Miedwiediewa), a nastpnie zamroenia konfliktu. VII. Rozbir Gruzji jest konsekwencj determinacji administracji prezydenta Micheila Saakaszwilego w deniu do wyemancypowania si z rosyjskiej strefy bezpieczestwa, stopniowej tranzycji kraju oraz przyjcia orientacji euroatlantyckiej po rewolucji r w 2003 roku. Poniewa Rosji nie udao si zrealizowa najwaniejszych celw tej wojny: obalenia prezydenta i wyparcia Amerykanw z Kaukazu, w czasie krtkotrwaej okupacji Kreml stara si take doprowadzi do zapaci gospodarczej, aktywizowa swoj polityk w regionie stawiajc na izolacj dyplomatyczn Tbilisi oraz destabilizacj wewntrzn. Zepchnicie Gruzji do roli pastwa dysfunkcyjnego pozwolioby Moskwie na ponowne wczenie jej do strefy euroazjatyckiej Rusi. VIII. Dezintegracja terytorialna Gruzji jest geopolitycznym faktem. Kreml potrzebowa wojny, aby udowodni spoecznoci midzynarodowej prawo do samostanowienia narodowego Abchazw i Osetyczykw. O ile ci pierwsi opowiadaj si jednak za pewn samodzielnoci pod protektoratem Moskwy, o tyle celem tych ostatnich jest zjednoczenie Alanii w ramach Federacji Rosyjskiej. W wyniku wojny na obszarze tym pojawi si jednak nowy podmiot strategiczny, jakim jest Unia Europejska, ktry jest tolerowany zarwno przez Waszyngton, jak i Moskw. Niemniej jednak, Rosja dziaajc zbrojnie potwierdzia, i w ramach wasnego terytorium nie dopuszcza do jakiejkolwiek emancypacji narodowo-pastwowej (casus Cze14

czenii), przy warunkowym wspieraniu tego rodzaju aspiracji na obszarze postsowieckim, szczeglnie wobec pastw usiujcych uwolni si spod jej dominacji (Ukraina, Azerbejdan). IX. Najwikszym przegranym tego konfliktu jest armia rosyjska, ktra prowadzia dziaania bojowe przy pomocy taktyki i sprztu wywodzcego si jeszcze z czasw Zimnej Wojny. Bya to zarazem tzw.: maa wojna, gdzie jedynym novum by cyberatak. Starcie o Oseti Poudniow z sierpnia 2008 roku posiada cechy charakterystyczne zarwno dla klasycznego konfliktu zbrojnego (tzw.: maej wojny), jak i konfliktu asymetrycznego. Dowiadczenia te pokazuj take, e wojska rosyjskie nie byy w stanie stawi czoa siom zbrojnym czoowych pastw Zachodu z uwagi na zbyt due dysproporcje w jakoci uzbrojenia, wyposaenia oraz wyszkolenia (uwaga ta nie dotyczy jednak jednostek specjalnych, jak spadochroniarze, Specnaz oraz do pewnego stopnia wojska rakietowe), bez uciekania si do szantau broni masowego raenia. X. Rosyjska interpretacja tego konfliktu znalaza szerszy posuch w Unii Europejskiej (gwnie we Francji, Woszech i Niemczech). Uwaga ta dotyczy take niektrych mediw polskich (szczeglnie Gazety Wyborczej, Dziennika, Myli Polskiej) oraz ugrupowa politycznych gwnie o orientacji postkomunistycznej i neoendeckiej. W tym kontekcie przypomina si autorytarianizm prezydenta M. Saakaszwilego, wydarzenia tzw. (kontr)rewolucji rzg z listopada 2007 roku oraz protesty polityczne prowadzone przez kanapow opozycj po 9 IV 2009 roku. XI. Wojna sierpniowa wpisuje si w turbulencje pnowestfalskiego adu midzynarodowego, ktrych logika zostaa nakrelona przez USA podczas interwencji antyserbskiej w Kosowie, inwazji na Irak w 2003 roku oraz wojny afgaskiej. Wszystkie wymienione tu wydarzenia pokazuj, e wielkie mocarstwa nadal akceptuj stosowanie hard power poczone jednak z frazeologi na temat interwencji humanitarnej, jako podstawowy instrument rozwizywania konfliktw midzynarodowych, szczeglnie za na pograniczu stykw geopolitycznych (euroazjatyckie Bakany, szerszy Bliski Wschd) oraz na obszarze Mackinderowskiego rdziemia (Heartland). By to zatem pierwszy postzimnowojenny konflikt militarny midzy Zachodem a Wschodem. XII. Z uwagi na swoje nastpstwa ideologiczne wojna sierpniowa wpisuje si zarwno w Cooperowsk logik napicia midzy wiatem ponowoczesnym a modernistycznym, jak i Kaganowsk koncepcj adu globalnego mwic o zderzeniu demokracji z autokracj. Dlatego te byo to starcie zbrojne o wartoci i pryncypia porzdku midzynarodowego. Zatem inwazja przeciw Gruzji w 2008 roku to take konflikt zbrojny o granice Zachodu.

15

II. STEROWANY CHAOS

setia Poudniowa ley w rodkowej czci Wielkiego Kaukazu43. Jej mieszkacy s pochodzenia indoiraskiego44. Powierzchnia tej republiki wynosi nieco ponad 4 tys. km2, za ludno miejscowa nigdy wspczenie nie przekraczaa 80100 tys. mieszkacw. Stolic jest 30-tys. miasto Cchinwali. Jednake z historycznego punktu widzenia ludnoci rdzenn tego regionu s Gruzini, za Osetyjczycy stanowi w duej mierze element napywowy, ktry pojawi si na terenie wczesnej Szida Kartli w XVIII i XIX wieku z rejonu dzisiejszej Osetii Pnocnej. Bya to konsekwencja polityki imperium rosyjskiego, ktre zmierzao do rusyfikacji obszarw wanych ze strategicznego punktu widzenia (kontrola nad przeczami grskimi)45. Osetyjczycy napisze W. Jagielski wsparli te rosyjskich bolszewikw, gdy ci w 1921 r[oku] wyruszyli [] przeciwko Gruzinom. Gruzini nigdy nie zapomnieli Osetyczykom tej zdrady i czarnej niewdzicznoci. To przecie gruziscy ksita przed wiekami pozwolili si im osiedla na ich ziemiach [] Nie bronili im tam mieszka, uprawia ziemi. Nigdy jednak nie zgodziliby si na oderwanie tej krainy od reszty Gruzji. Bolszewicy nagrodzili zdrad Osetyczykw autonomi, jak nadali Szida Kartli46. W konsekwencji cho odmwiono im wwczas prawa do zjednoczenia z Oseti Pnocn i wczenia w skad Rosji to wanie z tych powodw do Obwodu Autonomicznego wczono take szereg gruziskich wiosek z Cchinwali na czele47. Z tego wanie powodu w XX wieku Osetyjczycy byli w Gruzji ostoj imperium sowieckiego, jednake wraz z jego upadkiem, niemal natychmiast, opowiedzieli si za zjednoczeniem z Oseti Pnocn, wchodzc w skad Federacji Rosyjskiej (FR). W konsekwencji Tbilisi wysao armi w celu spacyfikowania zbuntowanego regionu, co doprowadzio do wybuchu wojny oraz zawoalowanej interwencji Kremla w jego obronie (6 I 199114 V 1992)48. W sumie przegrany przez mode pa43 44

R. G r o d z k i , op.cit., s. 721. A. i inni, op.cit., s. 1136; R. Grodzki, op.cit., s. 2238; J. W i n i e c k i , Pasterze z mieczami, Polityka, 11 X 2008, nr 41, s. 8081. 45 A. F u r i e r , Droga Gruzji do niepodlegoci, Pozna 1999, s. 126. 46 W. J a g i e l s k i , Micheil Saakaszwili: To nie Gruzini zaczli t wojn, Gazeta Wyborcza, 1 IX 2008, s. 18. Kamil Janicki jest zdania, e pocztek konfliktu gruziskoosetyjskiego w XX wieku jest zwizany z rewolucj padziernikow. Por.: I d e m , op.cit., s. 213. 47 Ibidem, s. 218. 48 A. i inni, op.cit., s. 4347; J. D a r s k i , Kto potrzebuje Rosji na Kaukazie?, <http://www.darski1.republika.pl/kaukaz/cauc.htm> (18 XII 2008); A. M i c e k, Wojna w Gruzji 2008 r. (I), <http://www.militis.pl/readarticle.php?article_i-d=158> (20 V 2009); K. J a n i c k i , op.cit., s. 227234; Report by the Government of Georgia, s. 2527; R. G r o d z k i , 16

stwo konflikt doprowadzi do czystki etnicznej, w wyniku czego spoeczno gruziska ostaa si jedynie na poudniowym i wschodnim pograniczu tej zbuntowanej prowincji49. Kolejn konsekwencj byo proklamowanie parapastwa50 pod nazw Republika Osetii Poudniowej (ROP), pod faktycznym protektoratem Moskwy 51. Wspomniana konfrontacja zbrojna doprowadzia take do kompletnej zapaci ekonomicznej regionu, w konsekwencji, czego jego gospodarka oraz sfera socjalna bya w praktyce finansowana przez budet FR. Ponadto otwarcie granicy z Oseti Pnocn oraz rosyjska paszportyzacja pozwoliy na niebyway rozwj korupcji oraz transnarodowej przestpczoci zorganizowanej, szczeglnie w zakresie nielegalnego handlu alkoholem, towarami luksusowymi, lekk broni oraz przemytem narkotykw52. Wzajemne animozje gruzisko-osetyjskie sprawiy ponadto, e bezproduktywny dialog polityczny podjto dopiero 5 marca 1997 roku za porednictwem Rosji oraz OBWE. Gwnym punktem spornym pozostawa status prawny tego pastwa nieuznawanego, gdy Gruzini oferowali daleko idc autonomi, za wadze ROP dyy do prawnego usankcjonowania secesji oraz wczenia w skad pnocnego ssiada 53. Sytuacja ta nie ulega zasadniczej zmianie a do pierwszych lat XXI wieku, gdy o przyszoci Osetii Pd. decydowa bilans dwustronnych stosunkw ma linii Tbilisi-Moskwa oraz obawy o ewentualne konsekwencje uznania midzynarodowego tego parapastwa 54. Odnonie tej pierwszej kwestii, mona zauway, e ju w 2 poowie lat 90-tych XX wie-

op.cit., s. 3858; Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia: Report, t. II, s. 760. 49 R . D e n b e r , Bloodshed in the Caucasus: Violations of Humanitaian Law and Human Right in the Georgia-South Ossetia Conflict, Human Rights Watch, New York 1992. 50 A. i inni, op.cit., s. 4852. Przez parapastwo rozumiemy w tym przypadku organizm polityczny posiadajcy wszelkie klasyczne atrybuty normalnego pastwa, tj. terytorium, ludno oraz wadz polityczn; jednak nie spenia on warunku powszechnej uznawalnoci prawno-midzynarodowej. Pod koniec XX wieku takimi pseudopastwami w geograficznej Europie byy: Naddniestrze, Abchazja, Osetia Poudniowa, enklawa turecka na Cyprze oraz Czeczenia. Por.: M. K o s i e n k o w s k i , Quasi-pastwo w stosunkach midzynarodowych, Stosunki Midzynarodowe 2008, t. 38, nr 34, s. 151156. 51 P. B o r a w s k i , Polityka Rosji wobec Zakaukazia w latach dziewidziesitych XX wieku, Obz 2001, nr 39, s. 2427; Z. J g h a r k a v a , Tskhinvali Celebrates Independence Day, Georgia Today, 2329 IX 2005; K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i , Reintegracja czy rekonkwista? Gruzja wobec Abchazji i Osetii Poudniowej w kontekcie uwarunkowa wewntrznych i midzynarodowych, Warszawa 2008, s. 513. 52 K. S t r a c h o t a , Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim: Stan obecny perspektywy uregulowania konsekwencje, Prace OSW 2003, nr 9, s. 9. 53 A. F u r i e r , op.cit., 125. 54 A. P o t y r a a , Prawo do samostanowienia a problem suwerennoci pastwa [w:] Zbrojne konflikty i spory midzynarodowe u progu XXI wieku, red. W. M a l e n d o w s k i , Pozna 2003, s. 7396. 17

ku, kiedy okazao si, e Kreml w zamian za przystanie do rosyjskiej strefy wpyww, zamiast realizowa zawarte porozumienia stara si wygrywa nie tylko sam obecno swoich wojsk na terytorium Gruzji, lecz i tendencje separatystyczne w Abchazji i Osetii Poudniowej55. Jednak do powanego zaognienia we wzajemnych relacjach doszo w zasadzie dopiero po rewolucji r (222 XI 2003 roku), kiedy to w jej wyniku prezydentur przej Micheil Saakaszwili56. Wynikao to z czterech zasadniczych przesanek: 1. Nowe wadze zapowiedziay stopniow reintegracj terytorialn pastwa, za przykad Adarii z marca 2004 roku pokaza, e nie jest to pusta frazeologia wyborcza. 2. Gruzja podja ogromny program modernizacji gospodarczej i politycznej, ktry pomimo niepokojw spoecznych w listopadzie 2007 roku (tzw. kontrrewolucja rzg) cieszy si wyranym parciem spoecznym, czego potwierdzeniem bya ponowna reelekcja M. Saakaszwilego w styczniu nastpnego roku oraz zdobycie przez niego konstytucyjnej wikszoci w parlamencie kilka miesicy pniej. 3. Tbilisi, w opinii Kremla, ponosi gwn odpowiedzialno za inspirowanie swoim przykadem kolorowych rewolucji na obszarze postsowieckim (Ukraina w 2004 r., Kirgizja w 2005 r., dinsowa prawie-rewolucja na Biaorusi w 2006 r. oraz yczeniowa rewolucja brzozowa w samej Rosji w 2008 r.). 4. Gruzja ze swoimi atlantyckimi oraz europejskimi aspiracjami oraz z racji swego strategicznego pooenia na Kaukazie staa si sworzniem geopolitycznym Zachodu, ktry nie tylko ogranicza rosyjsk ekspansj w rejonie Morza Czarnego i na Bliskim Wschodzie, lecz dodatkowo zapewnia mu dostp do niezalenej infrastruktury transportowej oraz surowcw energetycznych na obszarze transkaspijskim (Azerbejdan, Azja rodkowa)57.

W. M a t e r s k i , Gruzja, Warszawa 2000, s. 256281. R. P o t o c k i , L . K u c z , Rewolucja r w Gruzji (223 listopada 2003 roku) [w:] Pokojowa rewolucja jako instrument zmiany politycznej w krajach postkomunistycznych na przeomie XX i XXI wieku, red. J. M a c a a i inni, Zielona Gra 2006; K. J a n i c k i , op.cit., s. 270274. Szerzej zob. take: R. K a t z , The Georgian Regime Crisis of 20032004: A Case Study in Post-Soviet Media, Representation of Politics, Crime and Corruption, Stuttgart 2006; Enough!: The Rose Revolution in the Republic of Georgia 2003, ed. Z. K a r a m i d z e , J . W e r t s c h , New York 2005. 57 I. A r e s h i d z e , Democracy and Autocracy in Eurasia: Georgia in Transition, Michigan 2007; L. M i t c h e l l , op.cit., s.112-125; R. A s m u s , op.cit., s. 5385.
56

55

18

MAPA 1. Geografia fizyczna wspczesnej Gruzji

rdo: Gruzja, <http://pl.wikipedia.org/wiki/Gruzja> (20 VII 2009).

W tej sytuacji Federacji Rosyjskiej, dcej do odzyskania swoich wpyww na caym obszarze postsowieckim, chodzio o zaprezentowanie porewolucyjnej Gruzji, jako pastwa dysfunkcyjnego, wspierajcego terroryzm (szczeglnie czeczeski), przeladujcego mniejszoci narodowe, szykanujcego onierzy rosyjskich na jej terytorium oraz nie stronicego od uycia siy wobec separatystycznych parapastw. Rwnoczenie, gwnie z powodu zaangaowania Zachodu w rejonie Zatoki Perskiej (konflikt palestyski, kwestia iracka, nuklearyzacja Iranu), Moskwa kreowaa si na jedynego stabilizatora porzdku prawno-midzynarodowego na caym obszarze Wielkiego Kaukazu58. W pierwszej jednak kolejnoci na wydarzenia rewolucji r zareagowaa Osetia Poudniowa, ktra po ponownej reintegracji Adarii z terytorium macierzystym Gruzji wiosn 2004 roku59, zdawaa sobie doskonale spraw, i bdzie nastpnym celem politycznej (i niewykluczone, e wojskowej) interwencji ze strony Tbilisi60. Na pocztku czerwca parlament ROP uchwali kolejn rezolucj w sprawie przystpienia do FR. Jednak po uzyskaniu przez prezydenta M. Saakaszwilego zapewnienia ze strony Kremla (4 VII 2004 roku), e Rosja nie bdzie interweniowaa w sprawy wewntrzne Gruzji, w strefie buforowej ponownie zaczy mnoy si incydenty zbrojne inspirowane przez obie strony. Wwczas te z odsiecz na teren ROP przybyy bojwki pnocno-osetyjskie, Kozacy oraz rosyjscy specjalici wojskowi61. Miesic pniej, w odpowiedzi na ostrza okolicznych wiosek gruziskich pooonych wok Cchinwali armia, na polecenie Tbilisi, przeprowadzia nieudany atak na stolic tej republiki62. Ostatecznie te starcia zbrojne szybko wygaszono, gdy sama Rosja bya zainteresowana w utrzymaniu status quo z powodu zbliajcych si wwczas wyborw prezydenckich na Ukrainie, gdzie jawnie wspierano promoskiewskiego kandydata Wiktora Janukowycza. W rezultacie, z inicjatywy Gruzji 15 VII 2005 roku zwoano w Batumi midzynarodow konferencj na temat sytuacji w tym regionie. I tym razem przedstawiciele Tbilisi ponownie zagwarantowali zbuntowanej prowincji autonomi narodowo-terytorialn, zgodn ze standardami midzynarodowymi, peny samorzd i odpowiedni reprezentacj we

K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i , op.cit., s. 1617; Independent, t. II, s. 147180. P. R e s z k a , Adarski kompromis, Rzeczpospolita, 19 III 2004; K. J a n i c k i , op.cit., s. 274277. 60 Georgia: Avoiding War in South Ossetia, International Crisis Group, Tbilisi 2004; W. J a g i e l s k i , Trzecia rewolucja r w Gruzji?, Gazeta Wyborcza, 12 VII 2004. 61 R. P o t o c k i , Kozackie reminiscencje w postsowieckiej Rosji [w:] Mniejszoci narodowe w Europie rodkowo-Wschodniej po upadku komunizmu, red. B. H a l c z a k , Zielona Gra 2006, s. 247254. 62 A. M e l l e r, Pierwsze ostre starcie, Rzeczpospolita, 31 VII 2004.
59

58

20

wadzach centralnych. Ponadto zapewniono o konstytucyjnych zapisach dla jzyka i kultury osetyjskiej oraz zaproponowano utworzenie w republice strefy wolnego handlu. Oferta ta zostaa jednak przez secesjonistw odrzucona, domagali si oni bowiem wycznie uznania ich niezawisoci. Zwycistwo pomaraczowej rewolucji na Ukrainie oraz objcie wadzy przez prezydenta Wiktora Juszczenk, wyciszyo narastajce napicia rosyjsko-gruziskie, gwnie dlatego, e Moskwa stana teraz take przed moliwoci utraty wpyww geopolitycznych na praktycznie caym wybrzeu Morza Czarnego. Z kolei Tbilisi podjo, przy pomocy USA i Izraela, ogromny wysiek na rzecz modernizacji i rozbudowy si zbrojnych. Wwczas te zaczto sprowadza ciki sprzt oraz systemy obrony przeciwlotniczej i przeciwpancernej, gwnie z Czech, Turcji i Ukrainy63. Byo to niezbdne, gdy kampania osetyska z 2004 roku uzmysowia prezydentowi M. Saakaszwilemu fakt, i Gruzja w zasadzie nie posiada regularnej i nowoczesnej armii. Jednake z chwil, gdy tylko w Kijowie w 2006 roku doszo do zasadniczej zmiany ukadu politycznego (w styczniu zmieniono system polityczny, ktry ogranicza wadz gowy pastwa, dwa miesice pniej wybory parlamentarne wygraa prorosyjska Partia Regionw), za 4 sierpnia urzd premiera obj dawny faworyt Kremla na stanowisko prezydenta, w stosunkach gruzisko-rosyjskich wybucha zimna wojna. 27 wrzenia gruziskie wadze bezpieczestwa aresztoway czterech rosyjskich oficerw, ktrych oskarono o dziaalno wywiadowcz. Informacje medialne o tym zdarzeniu wywoay jednak gwatown reakcj Moskwy, ktra zacza oskara Tbilisi o prowokacje, dziaalno wywrotow w Abchazji i Osetii Pd. oraz wspieranie terroryzmu. Ponadto Rosja rozpocza przemieszczenia wojska w poblie granicy. W konsekwencji Gruzja, pod naciskiem zachodniej opinii publicznej, obawiajcej si wybuchu wojny, jedynie wydalia ze swojego terytorium zatrzymanych agentw wywiadu64. Ponadto, aby odeprze zarzuty dotyczce wspierania czeczeskiego separatyzmu oraz pozbawi Rosj pretekstw do atakw lotniczych na terenie Wwozu Pankijskiego zdecydowano si na przeprowadzenie operacji oczyszczajcej oraz uszczelnienie granicy z ogarnit wojn republik Iczkerii65. Niemniej jednak, Kreml na forum ONZ ustawicznie domaga si (zreszt bez wikszego powodzenia) potpienia Tbilisi.

P. C i s z e w s k i , Bezbronna Gruzja?, Dzi 2008, nr 11, s. 106108; K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i , op.cit., s. 3941. 64 K. S t r a c h o t a , Kryzys gruzisko-rosyjski, <http://osw.waw.pl/pub/koment/2006/10 /06-100-5.htm> (23 XI 2007). 65 P. B o r a w s k i, Gruzja a odrodzenie islamu: Uwagi w kontekcie konfliktu w Wwozie Pankijskim, Sprawy Polityczne 2002, nr 9/21, s. 1631. 21

63

Gdy jednak te poczynania nie przyniosy podanych rezultatw rozpocz faktyczn blokad gospodarcz i energetyczn reimu Saakaszwilego66. Innym, nie mniej powanym, powodem do napi w stosunkach bilateralnych bya kwestia okrelenia ostatecznego terminu wycofania wojsk rosyjskich z terytorium rdzennej Gruzji67. Z jednej strony, bowiem Rosjanie zwlekali z wykonaniem wasnych zobowiza, z drugiej za wadze w Tbilisi ustawicznie domagay si natychmiastowego wycofania ich jednostek wojskowych. W tym jednak czasie Gruzja odnotowaa mae sukcesy na polu pozyskiwania serc i umysw wrd Osetyczykw. Przede wszystkim przy wyranej inspiracji Tbilisi uchodcy polityczni powoali wadze alternatywne, ktre postuloway ponown reintegracj zbuntowanego okrgu oraz przeprowadzenie procesw modernizacji oraz demokratyzacji 68. Gospodarcze sukcesy Gruzji pisze Edward Lucas przymiewaj jedyn ga gospodarki Osetii Poudniowej przemyt. Co znamienne, Osetyjczycy [...] zaczli nawet dojeda do pracy w Gruzji. Nie widz tam autokratycznej etnokracji z kremlowskiej propagandy, ale kwitnce i tolerancyjne spoeczestwo. Pomimo coraz wyszych dotacji z Kremla historyczne sympatie Osetyczykw [...] mogy wic osabn 69. To, jak analizuje nasz cytowany autor, byo ju stanowczo za wiele dla Kremla. I z chwil, kiedy blokada ekonomiczna nie przyniosa podanych rezultatw Tbilisi dostao si na rosyjsk list rogue states 70. W marcu 2007 roku eskadra migowcw FR naruszya w Wwozie Kodori gruzisk przestrze powietrzn i przeprowadzia ostrza terenw odzyskanych od abchaskich rebeliantw. Obstrukcja Kremla w tej sprawie ukazaa ca bezsilno Misji Obserwacyjnej ONZ, ktra nie bya w stanie zamkn ledztwa w tej sprawie, cho wypowiedzi wiadkw incydentu byy jak najbardziej jednoznaczne. Ponadto 6 sierpnia rosyjski Su-24 prbowa, prawdopodobnie bez powodzenia, zniszczy gruziski radar w pobliu Tbilisi71. W obu zaprezentowanych przypadkach reakcje Unii Europejskiej byy do wstrzemiliwe. Jeli celem Moskwy byo sprawdzenie, jak zareaguje Zachd, to przesanie byo jasne: militarne awanturnictwo w byym imperium nie wie si z ko-

66 E. L u c a s , Nowa Zimna Wojna: Jak Kreml zagraa Rosji i Zachodowi, Pozna 2008, s. 205209; R. G r o d z k i , op.cit., s. 6569; R. A s m u s , op.cit., s. 7185. 67 R. S o t y k , Rosja nie wyjdzie z Gruzji, Gazeta Wyborcza, 14 II 2005; T. B i e l e c k i , Rosjanie wyjd z Gruzji, Gazeta Wyborcza, 31 V 2005. 68 K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i , op.cit., s. 3538. 69 E. L u c a s , op.cit., 208. 70 Ibidem, s. 209; Singled out Russias Detention and Expulsion of Georgians, Human Right Watch, New York 2007. 71 Ibidem, s. 210.

22

niecznoci zapacenia adnej ceny politycznej72. Z drugiej za strony wrzeniowa konferencja w Tamareszni na temat Osetii Pd. pokazaa ograniczenia gruziskiej soft power oraz obawy Rosji przed dalszym umidzynarodowieniem konfliktu, szczeglnie w sytuacji rosncego zaangaowania USA (take militarnego) na poudniowym Kaukazie. W tej sytuacji Moskwie nie pozostao nic innego, jak zaprezentowanie Gruzji, jako kraju niestabilnego wewntrznie oraz dcego do militarnej rozprawy z separatystami 73. Pierwsza okazja pojawia si w listopadzie, kiedy to opozycja w Tbilisi prbowaa w ramach tzw. (kontr)rewolucji rzg doprowadzi do obalenia Micheila Saakaszwilego. Jednake proces wyborczy, zamiast osabienia pozycji prezydenta, zapewni mu wikszo konstytucyjn w parlamencie. Ponadto spoeczestwo zaczo si jednoczy wok jego osoby, gdy ju wiosn 2008 roku nad Gruzj zawisa groba nowego konfliktu zbrojnego74. Drugiej jednak okazji Kreml ju nie odpuci. Podczas bukaresztaskiego szczytu NATO, wskutek zdecydowanego oporu Francji i Niemiec, ktre liczyy si ze zdaniem Rosji w tej sprawie, podjto kompromisow deklaracj o moliwym przyjciu Gruzji do tego paktu, jednak bez skonkretyzowania daty czy te warunkw tego procesu. Decyzj t odroczono do koca biecego roku. Wanie to zwlekanie z przyznaniem Tbilisi planu na rzecz czonkostwa (MAP) stao si dla Moskwy sygnaem, e reim Saakaszwilego wymyka si jej z rk oraz e ma ona stosunkowo mao czasu na zatrzymanie tego procesu75. W przypadku jego powodzenia grozia Rosji, bowiem utrata wpyww na Ukrainie, ktre byy nastpnym celem geopolitycznej zagrywki Zachodu. Na horyzoncie pojawiaa si take groba utraty kontroli nad caym Kaukazem oraz Europ Wschodni. W konsekwencji, jak odnotowa to E. Lucas, NATO wysao Kremlowi czytelny sygna i zapewnio szybkie zaognienie si sytuacji na poudniowym Kaukazie76. 8 IV 2008 roku szef MSZ Siergiej awrow owiadczy, e Rosja uczyni wszystko, aby Gruzja nie zostaa czonkiem Paktu Pnocnoatlantyckiego. Z kolei 14 kwietnia anonimowy dyplomata rosyjski poszed jeszcze krok dalej i zasugerowa nie tylko moliwo uznania niepodlegoci Abchazji oraz ROP, ale i nieuchronno konfliktu zbrojnego z Gruzj77.

Ibidem. J . M a t k o w s k i , Geneza konfliktu, Gazeta Polska, 13 VIII 2008, nr 33, s. 4. 74 R. P o t o c k i , (Kontr)rewolucja rzg? Kryzys polityczny w Gruzji z listopada 2007 roku [w:] W krgu polityki, red. A . I l c i w , R . P o t o c k i , Zielona Gra 2009, s. 306325. 75 W. W o j t a s i e w i c z , Perspektywy czonkowstwa Gruzji w NATO, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, nr 3/23, s. 4867; K. J a n i c k i , op.cit., s. 247310; R. A s m u s, op.cit., s. 111139. 76 E. L u c a s , op.cit., s. 213. 77 R. A s m u s , op.cit., s. 108.
73

72

23

Ponadto w odpowiedzi na decyzje szczytu zachodniego w Bukareszcie, dwa dni pniej Wadimir Putin wyda dekret nakazujcy uregulowanie relacji z Abchazj i Oseti Poudniow oraz zaproponowa wadzom w Tbilisi normalizacj stosunkw bilateralnych. W praktyce oznaczao to usankcjonowanie aktw prawnych uchwalonych przez parapastwa, wzmocnienie rosyjskiej obecnoci gospodarczej oraz utworzenie agencji konsularnych na ich granicach. Ponadto, z jego strony pojawiy si przecieki o moliwoci zrezygnowania z tych zamierze, a nawet wywarcia progruziskiej presji na te parapastwa, w zamian jednak za odrzucenie przez M. Saakaszwilego planw przystpienia do struktur euroatlantyckich. Odpowied na te propozycje bya do szybka i stanowcza: Gruzja odmwia wszelkich rozmw na ten temat oraz zawetowaa praktycznie zakoczone ju rozmowy odnonie przystpienia Rosji do wiatowej Organizacji Handlu. Innym jeszcze sygnaem wiadczcym o determinacji Rosji w sprawie Gruzji byo jak zauwaa to Marcin Gadziski spotkanie prezydenta USA z W. Putinem i D. Miedwiediewem w Soczi w kwietniu 2008 roku. Wwczas to, przywdcy FR dali take jakoby jasno do zrozumienia Waszyngtonowi, e perspektywa przyjcia tego kaukaskiego kraju do NATO to przekroczenie przez Zachd cienkiej czerwonej linii na tym styku geopolitycznym78. Poniewa i to ostrzeenie nie przynioso podanych rezultatw, Kreml postawi na wariant siowy79, tym bardziej realny, i sam przewodniczcy Rady Federacji otwarcie ju mwi o rozwizaniu siowym, jako sposobie rozwizania problemw Tbilisi ze zbuntowanymi prowincjami80. Tak rozpoczo si abchaskie preludium do wojny sierpniowej, zwaszcza, e Tbilisi zintensyfikowao obserwacj zarwno poczyna separatystw, jak i redyslokacji wojsk rosyjskich. 5 IV 2008 roku dwa gruziskie szturmowce Su-25 spenetroway przestrze powietrzn Abchazji. Podobne incydenty wydarzyy si nastpnie 13, 16 i 20 kwietnia oraz 20 maja. Misja Obserwacyjna ONZ poinformowaa take, e 18 marca, 20 kwietnia oraz 4, 8 i 12 maja nad zbuntowan republik pojawiy si take bezzaogowe statki powietrzne. Z kolei samoloty rosyjskie 8 lipca przeleciay nad Oseti Poudniow, co dziwnym zbiegiem okolicznoci nastpio akurat w czasie wizyty Condoleezzy Rice w Tbilisi81. W zasadzie wzmiankowane incydenty przechodziy bez wikszego echa, dopki 20 kwietnia 2008 roku rosyjski myliwiec MiG-29 nie zestrzeli, nad

78 M. G a d z i s k i , Supermocarstwo Georgea Busha bierze urlop, Gazeta Wyborcza, 3 IX 2008, s. 2021. 79 Ronald Asmus twierdzi wrcz, e to wanie spotkanie w Soczi oraz wymijajce wwczas stanowisko prezydenta USA zadecydowao, e Rosjanie odebrali t postaw, jako zielona wiato do rozpoczcia wojny z Gruzj. Por.: I d e m , op.cit., s. 140. 80 T. J a g o d z i s k i , Wok Kaukazu: Ruchy tektoniczne, Znak 2008, nr 10, s. 89. 81 T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 68-69.

24

zbuntowanym terytorium, gruziskiego bezzaogowego aparatu zwiadowczego Hermes 45082. W ten niemal prosty sposb zredukowa on zdolno monitorowania ruchw wojsk pokojowych przez Tbilisi. I mimo, e do ataku tego stosunkowo szybko przyznali si separatyci abchascy, ktrzy jakoby dokonali go samolotem szkolnym Albatros L-39, to strona gruziska potraktowaa ten incydent jako jawny akt agresji oraz naruszenie swojej integralnoci terytorialnej przez Kreml. Na poparcie tych zarzutw dysponowaa nagraniem video z wspomnianego wydarzenia. Ponadto wedug wojskowych gruziskich MiG-29, ktry zestrzeli Hermesa wystartowa na patrol z bazy lotniczej w Gudaucie, ktra na mocy porozumie stambulskich z 1999 roku powinna by ju zamknita od blisko siedmiu lat83. W rezultacie Gruzja podja na forum midzynarodowym zdecydowan akcj dyplomatyczn. Jej zasadniczym celem byo wymuszenie na Rosji przyznania si do udziau w tym incydencie oraz w konsekwencji wycofania si z popierania separatystw abchaskich i osetyjskich. Ponadto zadaa ona oficjalnych przeprosin, wypaty odszkodowania za bezpilotowca oraz midzynarodowej inspekcji w bazie lotniczej, skd jakoby wystartowa samolot. Z drugiej jednak strony w Tbilisi doskonale zdawano sobie spraw, i poprzez ten incydent Rosjanie badali reakcje spoecznoci midzynarodowej na kolejne zaostrzenie sytuacji politycznej na Kaukazie. W tym momencie po stronie Gruzji zdecydowanie opowiedziay si Polska, Ukraina, kraje batyckie, Dania, USA oraz Wielka Brytania. Niezadowolenie z zaistniaej sytuacji wyrazio take NATO, jednak sama Unia Europejska zachowaa daleko idc powcigliwo84. W sumie pozwolio to jednak na podjcie wspomnianej kwestii na posiedzeniu Rady Bezpieczestwa, w dniu 24 kwietnia, podczas ktrego pastwa zachodnie wezway Kreml do wygaszenia konfliktu oraz zapowiedziay wzmocnienie kontyngentu obserwatorw na linii demarkacyjnej85. Co prawda Moskwa prbowaa w tym momencie bezskutecznie insynuowa, e aktu zestrzelenia dokonaa wersja eksportowa MiG-29, bdca w posiadaniu ktrego z pastw NATO (Polska?). Tbilisi domagao si jednak powstrzymania agresywnych krokw ze strony pnocnego ssiada, gdy w odpowiedzi na ofensyw dyplomatyczn Abchazja najpierw rozpocza manewry wojskowe, a nastpnie

82 Detailed Explanation for Shooting down the UAV: By an Air to Air Missile, United Nations, Geneva 2008; R. A s m u s , op.cit., s. 146148. 83 A. R y b c z y s k i , Na krawdzi wojny, Gazeta Polska, 30 IV 2008, s. 1415; J. P r u s , Gruzja oskara Rosj o zestrzelenie samolotu, Dziennik, 22 IV 2008, s. 14. 84 P. u r a w s k i v e l G r a j e w s k i , Bruksela-Tbilisi-Moskwa, Komentarze Natoliskie 2008, nr 2(16). 85 W. J a g i e l s k i , Gruzja wzywa ONZ, Gazeta Wyborcza, 23 IV 2008, s. 12; J. P r u s , Rada Bezpieczestwa wysucha gruziskich skarg na Moskw, Dziennik, 23 IV 2008, s. 13; M. P o t o c k i , Zachd stan po stronie Gruzji, Ibidem, 25 IV 2008, s. 13.

25

zacza je przemieszcza do rejonu Gali. Ponadto wyrazia ona zgod na zaoenie przez Kreml na tej terytorium baz militarnych oraz przysanie blisko 80 doradcw wojskowych. Z kolei ze swej strony Rosja wzmocnia na pocztku maja kontyngent pokojowy z 2 tys. do 2,5 tys. ludzi oraz zapowiedziaa obron wasnych obywateli na tym terenie, jeli tylko Gruzja podejmie akcj przywracajc porzdek konstytucyjny w zbuntowanych republikach86. W poowie tego miesica Kreml przesun, pod pozorem rotacji si pokojowych, do zbuntowanej prowincji dodatkowo 500 onierzy z brygady zmechanizowanej w Majkopie. Z kolei niecae dwa tygodnie pniej w rejon ten wysano take batalion wojsk kolejowych z uzasadnieniem, e ich zadaniem jest odbudowa i udronienie linii transportowych na odcinku Suchumi-Oczamczira. Zadanie to onierze rosyjscy wykonali do 30 VII 2008 roku87. Ponadto wywiad gruziski odnotowa w tym czasie fakt budowy na terenie zbuntowanych republik schronw dla broni pancernej oraz podziemnych zbiornikw na paliwo dla wojska. W konsekwencji, jak pokazay to wydarzenia wojny sierpniowej, dziaania te pozwoliy Kremlowi nie tylko na osabienie si gruziskich walczcych w Osetii Poudniowej poprzez utworzenie wwczas Frontu Zachodniego lecz take na stosunkowo szybkie zajcie nadmorskich regionw tego kaukaskiego kraju88. Gdy tylko na poudniowym Kaukazie zapachniao prochem, poufna misja francuskiego MSZ z Bernardem Kouchnerem na czele doprowadzia do pewnego (chwilowego, jak si okazao kilka miesicy pniej) ostudzenia gorcych gw89. Zdaniem Antoniego Rybczyskiego obie strony nie byy wwczas zainteresowane podtrzymywaniem napicia politycznego. Rosja i jej nowo wybrany prezydent nie chcieli ryzykowa napitych stosunkw z Zachodem, gdy raport misji ONZ z 26 maja nie pozostawia cienia wtpliwoci, kto sta za incydentem zestrzelenia UAV sprzed miesica. Z kolei w Gruzji odbyway si wanie wybory parlamentarne, ktre mogy doprowadzi do ograniczenia wadzy prezydenckiej90. Sytuacj prbowano take wyjani podczas nieformalnego spotkania liderw WNP w Petersburgu, gdzie 67 czerwca spotkali si prezydent Gruzji oraz Dmitrij Miedwiediew. Reim Saakaszwilego podj w tym przypadku take ofensyw dyplomatycz-

Moskwa oskara Tbilisi o przygotowania do wojny, Ibidem, 30 IV1 V 2008, s. 13; Abchazja mwi tak rosyjskim bazom, Ibidem, 29 IV 2008, s. 16; Gruzja domaga si powstrzymania agresywnych krokw Rosji, <http//www.tvn24.pl/122691,1546941,wiadomosc.htm> (23 IV 2008); Na Kaukazie pachnie wojn, <http//www.tvn-4.pl/12691,1547023,wiadomosc.htm> (23 IV 2008); Rosja grozi Gruzji wojn, <http://www.tvn24.pl/12691, 15-47524,0,1,wiadomosc,htm> (26 IV 2008); R. A s m u s , op.cit., s. 148149. 87 G. K u c z y s k i , Abchaska ofensywa Moskwy, Obserwator 2008, zwiastun, s. 2729. 88 Georgia and Russia: Clashing over Abkhazia, International Crisis Group, Tbilisi 2008. 89 Gruzja dzikuje Kouchnerowi, Dziennik, 15 V 2008, s. 20. 90 A. Ry b c z y s k i, Zimna krew Saakaszwilego, Ibidem, 21 V 2008, s. 13. 26

86

n w samej Rosji, gdzie za porednictwem liberalnych mediw usiowano za zaistniay zatarg obarczy premiera W. Putina. Ponadto Tbilisi usiowao zaprezentowa Kremlowi plan pokojowy dla Abchazji z perspektyw szerokiej autonomii narodowo-terytorialnej w ramach Gruzji pod protektoratem Moskwy. Propozycje te spotkay si jednak z niechci i ponown eskalacj sytuacji politycznej na Kaukazie. W pierwszej poowie lipca w Abchazji doszo do kilku zamachw bombowych. Z kolei na linii demarkacyjnej z Oseti Poudniow w tym samym czasie obie strony oskaray si o ostrza pogranicza z broni maszynowej i modzierzy91. W konsekwencji Rosja oskaraa Gruzj o przygotowywanie agresji, za Tbilisi, po prowokacyjnym przelocie rosyjskich samolotw nad Oseti Pd., odwoao swego ambasadora na konsultacje. W tej sytuacji nie naley si dziwi, i w tamtym okresie Orodek Studiw Wschodnich tak diagnozowa sytuacj geostrategiczn w regionie: 1. Kaukaz Poudniowy jest aren zawieszonego konfliktu w Abchazji i Osetii Poudniowej, gdzie nieformalnym patronem separatystw jest Rosja. Po dekadzie wzgldnego spokoju naley liczy si z rozmroeniem tego kryzysu. 2. Z powodw geoekonomicznych nowym graczem na Kaukazie Poudniowym zosta Zachd, co sprawia, e separatyzmy stay si elementem rywalizacji midzy mocarstwami92. Na obecnym etapie czytamy dalej w dokumencie w zwizku z bezkompromisowym stanowiskiem stron sporw, skal napi i nieefektywnoci obowizujcych formatw mechanizmw pokojowych perspektywa pokojowego rozwizania konfliktw wydaje si mao prawdopodobna. Pewn nadziej na postp w rozwizaniu konfliktw gruziskich (zw. w Abchazji) daje zaangaowanie Zachodu. Problemem jest tu jednak fakt, i zaangaowanie to odbywa si wbrew interesom Rosji. W obecnej sytuacji ryzyko wybuchu walk na szerok skal w Abchazji i Osetii Poudniowej jest wysokie. Wybuch moe nastpi nawet ju w najbliszych tygodniach i miesicach na skutek eskalacji kolejnych incydentw lub prowokacji rosyjskiej [...]. W ostatnich miesicach wok konfliktu w Osetii Poudniowej panowa wzgldny spokj, co zwizane byo z koncentracj dziaa [...] na konflikcie abchaskim [...]. Zapowiada to ponowne przeniesienie ciaru konfliktw na Oseti Poudniow, gdzie proporcja si jest dla Gruzji korzystna, motywacja do zdecydowanych dziaa gruziskich wiksza (Osetia Poudniowa stanowi

91 Zamieszanie wok Osetii, Dziennik, 56 VII 2008, s. 9; A. P i s a l n i k , Kaukaz na skraju wojny, Rzeczpospolita, 56 VII 2008, s. A9. 92 W. B a r t u z i i inni, Abchazja, Osetia Poudniowa, Grski Karabach: Rozmroone konflikty pomidzy Rosj a Zachodem, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2008, s. 1

27

bezporednie zagroenie dla Tbilisi), a tym samym rosn szanse na sprowokowanie Gruzji do dziaa zbrojnych93. W tym czasie Moskwa niechtnie odniosa si do amerykaskiej propozycji wielostronnych rokowa na temat pezajcego kryzysu. Plany USA w tym okresie sprowadzay si do trzech zasadniczych postulatw: politycznego samoograniczenia si Tbilisi, internacjonalizacji procesu pokojowego oraz podjcia kwestii abchaskiej. W sprawie tych dwch ostatnich kwestii kluczow rol w tym dialogu miaa odgrywa Unia Europejska94. Zaistnia sytuacj prboway jeszcze ratowa Niemcy, ktre zaproponoway plan trzech krokw Franka-Waltera Steinmeiera95. W pierwszym etapie wszystkie strony konfliktu miay wyrzec si uycia przemocy i pozwoli na powrt uchodcw do miejsc zamieszkania. W fazie drugiej planowano zapewni odbudow zniszczonej infrastruktury. Dopiero po zakoczeniu tego procesu po upywie dwch lat planowano rozpoczcie rokowa politycznych na temat przyszego statusu zbuntowanych republik. Plan ten zosta jednak odrzucony przez wszystkie strony, jako zbyt zachowawczy, jednake z perspektywy czasu wydaje si, i bya to ze strony Berlina ostatnia prba ratowania Gruzji przed zbliajc si wojn96. Take sekretarz stanu USA Condoleezza Rice podczas wizyty w Gruzji 9 lipca 2008 roku ostrzegaa prezydenta M. Saakaszwilego przed grob wybuchu konfliktu zbrojnego i usiowaa pono wymc na nim deklaracj nie uywania siy wobec parapastw. Z drugiej jednak strony Stany Zjednoczone wyranie w tamtym okresie wspieray proatlantyck orientacj tego kraju, a jastrzbie z wiceprezydentem Dickiem Cheneyem na czele domagay si nawet zwikszenia pomocy wojskowej dla Gruzji. Gwnie chodzio tu o rczne systemy obrony przeciwpancernej i przeciwlotniczej, w tym znane ju Rosjanom z Afganistanu Stingery97. Napit atmosfer podtrzymyway take media. W Tbilisi pojawia si informacja o tym, e prezydent Abchazji po wizycie w stolicy FR uzgodni akcj wojskow przeciw obecnoci gruziskiej w grnej czci Wwozu Kodori. Operacja ta miaa si dokona jakoby w sierpniu, po przerzuceniu z Pskowa do Suchumi 76. Puku Desantowo-Szturmowego oraz komandosw z Czeczenii. Inn wan informacj poprzedzajc wybuch wojny gruzisko-rosyjskiej bya take informacja o potencjalnym niejawnym ukadzie midzy Moskw a Tbilisi. W zamian za przyzwolenie na zajcie zbuntowa93 94

Ibidem, s. 4, 6. R. A s m u s , op.cit., s. 153155. 95 Ibidem, s. 155156 96 A. R y b c z y s k i , Berlin wspomaga Moskw, Gazeta Polska, 23 VII 2008, s. 13; W. G r e c k i , Podoe konfliktu na Kaukazie, Nowa Europa Wschodnia 2008, nr 1, s. 1214; A. M i c e k, Wojna w Gruzji 2008 r. (I), <http://www.militis.pl/readarticle.php?article_id= 158> (20 V 2009). 97 M. G a d z i s k i , Supermocarstwo, s. 21; R. A s m u s , op.cit., 141163. 28

nej Osetii reim Saakaszwilego zobowiza si jakoby do nieatakowania Abchazji, zwaszcza w obliczu rosyjskich przygotowa do olimpiady zimowej w Soczi. Drugim powodem tej transakcji wizanej bya take jakoby potrzeba wyciszenia szumu wok nie cakiem legalnych inwestycji gospodarczych generalicji i oligarchw moskiewskich w tej pierwszej republice98. Najbardziej zadziwiajc wiadomo przekaza jednak czeczeski portal internetowy Kavkaz-Centr, ktry 6 lipca opublikowa zgoa sensacyjn wiadomo: Russia to Start War against Georgia this Summer. Zasadniczo jest to zapis z czatu z Forum.msk, ktrego uczestnikiem by rosyjski niezaleny analityk wojskowy Piotr Felgenhauer. Strona ta ma t waciwo, e jest to rwnoczenie nieoficjalna kawiarenka internetowa dla funkcjonariuszy FSB. Ot zdaniem wspomnianego specjalisty, Wadimir Putin podj decyzj o zaatakowaniu Gruzji ju jaki czas temu, za za prezydentury Dmitrija Miedwiediewa planw tych nie zmieniono, ani te nie zaniechano ich wykonania. Z wypowiedzi tej rysowa si nastpujcy scenariusz: po serii tajemniczych zamachw terrorystycznych w Batumi i Soczi, za ktrymi rzecz jasna bdzie sta wywiad gruziski, Abchazi przystpi to zajmowania grnej czci Wwozu Kodori. Jeli atak si powiedzie, do walki rusz sami Rosjanie, ktrych celem bdzie dotarcie do Kutaisi oraz otwarcie sobie drogi do Cchinwali. Caa operacja prowadzona pod pretekstem przymuszania do pokoju miaa trwa 7 do 10 dni. Wedug Czeczecw, atak miaby zosta przeprowadzony midzy 20 sierpnia a 10 wrzenia. Nakrelony plan nawizywa zatem do okolicznoci wybuchu II wojny czeczeskiej w 1999 roku99, za jego wykonanie do izraelskiej wojny szeciodniowej z 1967 roku. Ponadto na wspomnianym czacie agent FSB Baranow, powoujc si na przeprowadzon rozmow z grup oficerw sztabowych w Rostowie nad Donem, gdzie mieci si jakoby sztab przygotowujcy plany inwazji, mia stwierdzi, e [...] armia szykuje si do wojny100. Nie jestemy w stanie zweryfikowa do koca prawdziwoci tych przypuszcze, ale ich elementem wsplnym byy termin: sierpie oraz miejsce: Wwz Kodorski. Jednak problem nie lea wycznie w fatalnych stosunkach gruzisko-rosyjskich w pierwszej poowie 2008 roku. Potrzebowano jeszcze pretekstu i prawnego precedensu, mogcego usprawiedliwi interwencj zbrojn przeciw Tbilisi. Z tym drugim akurat nie byo najmniejszego kopotu w kocu, jakby na specjalne zamwienie Moskwy, powd ten stworzya sama UE i USA.

W sierpniu wojna na Kaukazie?, Rzeczpospolita, 1213 VII 2008, s. A9; M. P o t o c k i , Wojna na Zakaukaziu wisi na wosku, Dziennik, 10 VII 2008, s. 14. 99 M. K u c z y s k i , Krwawica Europa: Konflikty zbrojne i punkty zapalne w latach 19902000: To historyczne i stan obecny, Warszawa 2001, s. 313316. 100 Russia to Start War against Georgia this Summer, <http://www.kavkazcenter.com/eng /content/2008/07/06/9981.shtml> (20 XI 2008). 29

98

Kluczowym elementem dla przyszoci stosunkw gruzisko-rosyjskich okazaa si zatem nie tylko sytuacja geostrategiczna na Kaukazie po 2004 roku, lecz i przypadek Kosowa101. Radosaw Grodzki zasugerowa nawet, i z perspektywy Kremla by to tak oczekiwany casus belli w stosunku do Gruzji102. 17 II 2008 roku parlament w Prisztinie przyj deklaracj niepodlegoci, ktra nastpnie zostaa generalnie uznana przez wiat zachodni. W odpowiedzi na ten krok Kreml anulowa formalne embargo w stosunku do Abchazji i Osetii Poudniowej oraz zaproponowa normalizacj stosunkw z Gruzj za cen uznania ich odrbnoci. W rezultacie Tbilisi wycofao w marcu swoich przedstawicieli ze wsplnej komisji kontrolnej nadzorujcej siy pokojowe stacjonujce w tym ostatnim parapastwie. W przypadku Kosowa Rosja konsekwentnie od 1999 roku staa na stray rezolucji ONZ nr 1244, ktra gwarantowaa integralno terytorialn wczesnej Zwizkowej Republiki Serbii. Ponadto popieraa ona stanowisko Belgradu w sprawie przyszego statusu Kosowarw, wyraajcego si w formule wicej ni autonomia, mniej ni niepodlego. Poniewa jednak spoeczno albaska nie chciaa przysta na proponowane warunki, prezydent Wadimir Putin zauway, e [] musimy przestrzega obowizujcych norm prawa midzynarodowego i nie narzuca swej woli innym pastwom i narodom, nie ponia innych narodw103. Wwczas to Federacja Rosyjska wystpia po raz pierwszy w XXI wieku jako protektor maych narodw, promotor integralnoci terytorialnej suwerennych pastw, obroca prawa midzynarodowego oraz lider obozu niezgody na amerykaski dyktat odnonie tworzenia nowego porzdku prawno-terytorialnego104. Trzeba w tym miejscu przyzna, i dyplomacja Kremla od 2006 roku konsekwentnie zwracaa uwag na uniwersalizm rozwizania kwestii kosowskiej. Majc nader ograniczon moliwo wywierania wpywu na ten problem wskazywaa ona ma oczywist analogi w stosunku do ROP i Abchazji. W przypadku wspomnianych parapastw Moskwa dysponowaa ju do mocnymi argumentami: od poparcia spoecznego tych obszarw a po obecno militarn. Tym niemniej wydawao si, e Rosja bdzie raczej optowaa za utrzymaniem status quo, gdy pozwalao to zachowa pewien stan napicia w stosunkach z Tbilisi105.

101 D G i b a s - K r z a k , Serbsko-albaski konflikt o Kosowo w XX wieku: Uwarunkowania przebieg konsekwencje, Toru 2008, passim.; M. W e l l e r , Contested Statehood: Kosovo's Struggle for Independence, Oxford 2009, s. 6674, 114117; 259282; G. S p r l , Kocio do sdnego dnia, Forum, 2430 VIII 2009, nr 34, s. 1417. 102 R. G r o d z k i , op.cit., s. 8086. 103 R. m i g i e l s k i , Kwestia kosowska w polityce Federacji Rosyjskiej, Polski Przegld Dyplomatyczny 2007, nr 5, s. 51. 104 Ibidem, s. 3752. 105 Ibidem, s, 53-60.

30

USA i UE, skonne coraz bardziej do przyjcia na Bakanach polityki faktw dokonanych, uznay w kocu podmiotowo midzynarodow Kosowa, co do ktrej nie udao si przekona Kremla. Uczyniono to jednak z pominiciem Rady Bezpieczestwa ONZ, gdzie Rosja dysponowaa prawem weta. Nie do koca te byo wiadomo, jak w tej sytuacji zachowaj si Chiny. Z perspektywy Moskwy byo to nie tylko naruszenie jej strefy wpyww i uderzenie w tradycyjnego sojusznika, lecz niebezpieczny precedens, gdy w swych decyzjach Zachd po raz kolejny zlekceway opini i pozycj midzynarodow Rosji. W konsekwencji te proceder ten jak si niebawem te okazao wpyn rwnie na zmian jej stanowiska w sprawie parapastw na obszarze postsowieckim, szczeglnie za na terytorium Gruzji106. W tym jednak przypadku, o ile Abchazja opowiadaa si oficjalnie za prawem do samostanowienia i niepodlegoci, to wadze Osetii Poudniowej nigdy nie ukryway, e ich zasadniczym celem jest integracja ze swym pnocnym odpowiednikiem, wchodzcym w skad Federacji Rosyjskiej. Ponadto trzeba tu pamita, e o ile w przypadku Kosowa secesjonizm jest przede wszystkim konsekwencj serbskiej czystki etnicznej, to w przypadku zachodniego Kaukazu gwnymi ofiarami konfliktw zbrojnych i wynikajcych std dylematw narodowociowych byli przede wszystkim Gruzini. 14 VI 2006 roku liderzy Naddniestrza oraz zbuntowanych prowincji gruziskich utworzyli Stowarzyszenie Za demokracj i wolno narodw, ktrego zasadniczym i oficjalnym celem bya walka o midzynarodowe uznanie tych pastw oraz uzyskanie dla nich podmiotowoci prawnej. Szczegln aktywno na tym polu przejawia prezydent Republiki Osetii Poudniowej Eduard Kokojty, ktry ju w trzy miesice po zwycistwie w wyborach prezydenckich w 2002 roku wysa prob o uznanie niepodlegoci oraz wcielenie swego pastwa w skad Federacji Rosyjskiej. Sugestia ta zostaa ponowiona w deklaracji prezydenckiej z 26 I 2006 roku. Ponadto decyzj separatystycznego parlamentu wprowadzono na tym terytorium ustawodawstwo rosyjskie. Kierujc si zasad samostanowienia narodw oraz prawem zjednoczenia z tytularnym pastwem obywateli rosyjskich oficjalnie Kreml nie traktowa tej kwestii ju jako zagadnienia politycznego, lecz jako spraw czysto humanitarn107. Na przeszkodzie do penej inkorporacji sta jednak problem legislacyjny, gdy ustawodawstwo wewntrzne zabrania wcielania do Federacji podmiotw nie posiadajcych osobowoci prawno-midzynarodowej (warto tu przywoa chociaby decyzj Dumy z 2004 roku o niemonoci przystpienia tego parapastwa do skadu FR) oraz

R. A s m u s , op.cit., 141163; J. E n g e l g a r d , Abchazja dla Abchazw!, Myl Polska, 411 V 2008, s. 21. 107 R. m i g i e l s k i, op.cit., s. 56. 31

106

potencjalne reperkusje midzynarodowe zwizane ze zmianami przebiegu granic na terenie Europy. Nie przeszkodzio to oczywicie w tworzeniu faktw dokonanych. Z jednej strony Sd Konstytucyjny w Moskwie obieca rozpatrzy proby separatystw, wykorzystujc fakt, e 8090% gruziskich Osetyczykw posiadaa ju rosyjskie paszporty. Z drugiej za ju w marcu 2007 roku na wsplnym posiedzeniu rzdw lokalnych Osetii Poudniowej i Pnocnej Gienagij Bukajew, doradca premiera Michaia Fradkowa, owiadczy, e Kreml podj ju decyzj o inkorporacji pastwa nieuznawanego oraz utworzeniu zjednoczonej w granicach Federacji Alanii108. Dla Polaka znajcego wasn histori nasuwa si w tym przypadku nieodparte porwnanie do agresji sowieckiej z 17 IX 1939 roku i prawa do samostanowienia dla Zachodniej Ukrainy, czy te Zachodniej Biaorusi109. Nie oznaczao to jednak, e problem poudniowo-osetyjski zosta gruntownie rozwizany ze szkod dla Gruzji. Tak nie byo, gdy Moskwa nie chciaa pozbywa si dogodnego instrumentu nacisku na Tbilisi w przypadku geostrategicznej reorientacji tego pastwa oraz nie moga przecie w opinii spoecznoci midzynarodowej uchodzi za jawnego agresora. Wszystko jednak zaczo ulega zasadniczej zmianie jak ju wspomniano gdy po rewolucji r (szczeglnie za po wizycie prezydenta USA w 2005 roku) Gruzja zacza by postrzegana jako sworze geopolityczny Zachodu na obszarze transkaspijskim. Potrzebny by tylko odpowiedni pretekst110. Czy jednak istniaa wwczas realna alternatywa dla pastw nieuznawanych? W sumie Skoro Abchazja i Osetia s tylko rdem kopotw, moe Gruzini powinni pogodzi si ze strat tych terenw? napisze w czerwcu 2008 roku Krzysztof Strachota W kocu Brytyjczycy musieli pogodzi si z utrat Irlandii, a Francuzi Algierii111. Zdaniem tego autora, Tbilisi latem znajdowao si w przededniu wojny z Rosj o zbuntowane prowincje, zwaszcza, e wsplnota zachodnia z jednej strony zainwestowaa na tym obszarze gospodarczo i politycznie, a z drugiej za sama dostarczya pretekstu do konfliktu zbrojnego, uznajc secesj Kosowa. W tej sytuacji proponuje on temu krajowi ucieczk do przodu, a prezydentowi Micheilowi Saakaszwilemu rol gen. Charlesa de Gaullea. Gdyby Gruzja [...] jako pierwsza uznaa niepodlego Abchazji (np. poza obwodem galskim, gdzie Gruzini s wikszoci [...]), i ona, i Zachd pozbyliby si problemu. Problem

Ibidem, s. 57. Historia wciekle przyspieszya: Rozmowa P. Zychowicza z P. Wieczorkiewiczem, Rzeczpospolita, 28 VIII 2008, s. A16. 110 . , , , , 13 XI 2006. 111 K. S t r a c h o t a , Miecz Demoklesa nad Tbilisi, Tygodnik Powszechny, 1 VI 20008, nr 22, s. 27.
109

108

32

mieliby Rosjanie [...], zwaszcza, e odpadby jej motyw to integracji z Rosj [...]. A gdyby dostali co w zamian (szybk ciek do NATO, pomoc finansow Zachodu), moe daoby si to sprzeda na arenie wewntrznej?112. Z kolei w przypadku Osetii Poudniowej publicysta nasz konstatuje, e Tbilisi z przyczyn strategicznych nie moe sobie pozwoli na utrat tego obszaru i w tej sytuacji postuluje on wygrywanie sprzecznoci wewntrz elity zbuntowanej prowincji (w 2006 roku na stron gruzisk przeszed bohater II wojny osetyjskiej Dmitrij Sanakojew), ogoszenie amnestii dla secesjonistw oraz autonomii terytorialnej. Podzielajc do pewnego stopnia suszno i zasadno tego rodzaju opinii zwaszcza z perspektywy pniejszych wydarze nie sposb nie zauway, e Micheil Saakaszwili nie mg podj si wykonania tego programu, gdy jednym z gwnych priorytetw jego prezydentury bya wanie wspomniana reintegracja kraju. Ponadto w przypadku tego projektu nasuwa si tu analogia do losu Czechosowacji w 1938 roku w przededniu konferencji monachijskiej. Ponadto nie moemy zapomnie, e Irlandia i Algieria uzyskay wwczas niepodlego w wyniku krwawych konfliktw o charakterze asymetrycznym, kiedy zarzdzajce nimi dotychczas mocarstwa poczuy si zmczone tym kryzysem, za ich dobra reputacja zostaa poddana powanym naciskom na arenie midzynarodowej. Na Kaukazie napisze w kocu A. Meller mwi si, e echo powtarza jeden wystrza sto lat. To, dlatego nie zakoczony konflikt abchaski wci utrzymuje wok Gruzji stan gorcego pokoju113. Jednym sowem specjalici w zakresie studiw strategicznych spodziewali si rosyjsko-gruziskiej wojny o Abchazj jeszcze latem 2008, lecz ta nadesza w wyniku caej serii prowokacji w Osetii Poudniowej114.

Ibidem. A. M e l l e r , Gorcy pokj, Newsweek Polska, 10 VIII 2008, s. 37. 114 Georgias South Ossetia Conflict: Make Haste Slowly, International Crisis Group, Tbilisi 2007; K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i , op.cit., s. 4143; T. S z u l c , op.cit., s. 46.
113

112

33

III. ZARZEWIE WOJNY

nformacje o wybuchu gruzisko-rosyjskiego konfliktu zbrojnego, nazywanego nastpnie wojn piciodniow lub te wojn sierpniow pojawiy si w renomowanych serwisach informacyjnych w nocy z 7 na 8 sierpnia115. Pierwsze zdjcia, jakie obiegy wwczas wiat pokazay jak gruziska artyleria rakietowa dokonuje metodycznego ostrzau ogarnitego snem Cchinwali. Wanie te obrazy pozwoliy nastpnie Osetyczykom i propagandzie rosyjskiej pokaza Tbilisi nie tylko jako agresora, lecz take sugerowa ludobjczy charakter tych dziaa, ktre spowodoway mier (jakoby) przeszo 2 tys. cywilw116. Pomijajc fakt, e w znacznej czci ludno stolicy zbuntowanej prowincji ju od pocztku miesica bya ewakuowana z miasta, za prezentowane fotografie niejednokrotnie pokazyway nie tyle ogrom zniszcze spowodowanych nocnym ostrzaem gruziskim, lecz ruiny miasta pozostae jeszcze po konflikcie zbrojnym z pierwszej poowy lat 90-tych XX wieku117, Zachd poczu si poirytowany i zaskoczony reakcj prezydenta M. Saakaszwilego, gdy przeprowadzony na jego rozkaz atak wyprzedzajcy odby si bez wiedzy, a nawet do pewnego stopnia wbrew opinii politykw i analitykw z UE i USA. Niemniej jednak wspomniane powyej fakty oraz telewizyjne wystpienie z 7 VIII 2008 roku gen. Mamuka Kuraszwilego, ktry jakoby powoujc si na rozkaz nr 2 prezydenta Gruzji zapowiedzia publicznie przywrcenie porzdku konstytucyjnego w Osetii Poudniowej, zdaway si sugerowa, i bezporednia odpowiedzialno za wywoanie tej wojny spoczywa wycznie na Tbilisi118, a konkretnie na Micheilu Saakaszwilim. Sprawa nie jest jednak tak oczywista, jeli zestawi si ze sob wszystkie fakty oraz elementy caej amigwki119. Przede wszystkim zaskakuje tu szybko i sprawno Rosyjskich Si Zbrojnych, ktre dosownie w kilka godzin od momentu rozpoczcia przez Gruzinw dziaa wojennych weszy na teren zbuntowanej republiki. Podobnie ruchy Floty Czarnomorskiej oraz byskawiczne przerzu-

R. P o t o c k i , Wojna sierpniowa, s. 3957; Independent, t. II, s. 238261. Raport UE w sprawie wojny sierpniowej zwraca uwag, e ostrza ten by nieuprawomocniony i niehumanitarny. Poza tym jeli nawet uwzgldni si fakt, e jest to jedynie reakcja na poczynania osetyjskie, to odpowied i tak staa si nieadekwatna i nieproporcjonalna. Z drugiej jednak strony naley wzi po uwag cae lata prowokacji. Por.: Raport w sprawie konfliktu w Gruzji, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2010, nr 25, s. 75, 95 117 J. L i t t e l l , Gruzja notatki z podry, Przegld Polityczny 2008, nr 91/92, s. 1920. 118 Gruzja zaprzecza istnieniu sekretnego rozkazu o rozpoczciu wojny, <http://www.studium.uw.e du.pl/?id=178&bid=4&nid=584> (30 III 2009); R. A s m u s , op.cit., s. 3032. 119 Spiegel uderza w Tbilisi, Rzeczpospolita, 23 III 2009, s. A12; R. A s m u s , op.cit., s. 32.
116

115

34

cenie wojsk ldowych do Abchazji sugeruje, i realizoway one od dawna opracowany i przewiczony plan operacyjny. W zasadzie w przytoczonych powyej opiniach nie ma w zasadzie nic zaskakujcego zwarzywszy na fakt, e tu po zakoczeniu wicze Kaukaz 2008 wywiad gruziski, jak i NATO wykryo rosyjsk koncentracj na pnoc od tunelu Roki. Wedug danych z 5 VIII 2008 roku w Osetii Pnocnej skoncentrowano nastpujce jednostki 58. Armii: 135. i 693. Puki Zmechanizowane z 19. Dywizji Zmechanizowanej, 104. i 234. Puki Spadochronowe z 76. Dywizji Spadochronowej, 217. Puk Spadochronowy z 96. Dywizji Spadochronowej oraz 32. Specjalny Puk Desantowo-Szturmowy o cznej liczebnoci 12 tys. ludzi. Take trzy dni wczeniej gen. Anatolij Chruliew dowdca 58. Armii oraz przedstawiciel MON-u Nikoaj Pankow spotkali si z przedstawicielami ROP oraz dokonali rekonesansu terenowego w Cchinwali. Ponadto suby informacyjne odnotoway odpowiednie przygotowania w bazie Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu, przerzucanie jednostek lotniczych z Iwanowa do Mozdoku (4-7 sierpnia) oraz werbunek rosyjskich lekarzy do szpitali osetyskich z dat zakontraktowania na pierwsz dekad sierpnia120. O tym, e wspomniany scenariusz zosta napisany ju wczeniej dowodz chociaby dwa rda rosyjskie. W artykule w Nowej Gazecie z 14 sierpnia To bya nie spontaniczna, a zaplanowana wojna Piotr Felgengauer pisze: Dzi stao si dla mnie jasne, e rosyjskie wkroczenie do Gruzji byo zawczasu przygotowane, przy czym biorc pod uwag konkretne okolicznoci polityczne decyzj o przygotowaniu i pocztku wojny w sierpniu, prawdopodobnie, podjto jeszcze w kwietniu121. Rewelacje te potwierdzi take sam prezydent Dmitrij Miedwiediew w wywiadzie telewizyjnym z 24 XII 2008 roku, w ktrym stwierdzi, e robiono to z myl, aby zminimalizowa straty zaraz po tym, jak zaczto przewidywa, e Gruzja szykuje si do wojny oraz [...] podejrzewalimy, e u naszego ssiada nie wszystko byo w porzdku z umysem, ale nie spodziewalimy si, e a to tego stopnia122. Ponadto, jak pokazuje to Wacaw Radziwinowicz, spraw wielce zastanawiajc jest rwnie rosyjska decyzja o interwencji. Wedug oficjalnych

R. A s m u s , op.cit., s. 21, 166, 237. . , , , <http://www.novayagazeta.ru/data/2008/59/04.html> (20 I 2009); P. F e l g e n h a u e r , The Russian-Georgian War Was Preplanned, Eurasia Daily Monitor 14 VIII 2008, v. 5, no. 156. Por. take: M. M e n k i s z a k , Rosyjska inwazja na Gruzj: Przebieg, cele i przyczyny, Tydzie na Wschodzie, 20 VIII 2008, nr 26, s. 89; K. S t r a c h o t a , Gruzja na wojnie z Rosj, Ibidem, s. 1315. 122 Miedwiediew zdradza kulisy wojny z Gruzj, http://fakty.interia.pl/raport/gruzjaosetia/news/ miedwiediew-zdradza-kulisy-wojny-z-gruzja,1233885> (30 XII 2008); Miedwiediew: Przygotowywalimy si do wojny z Gruzj, <http://fakty.interia.pl/raport/gruzjaosetia/news/miedwiediew-zdradza-kulisy-wojny-z-gruzja,1233885> (30 XII 2008).
121

120

35

danych przytoczonych przez Kreml, prezydent D. Miedwiediew zacz dziaa w tej sprawie dopiero 8 sierpnia po godzinie 16.00, a tymczasem armia rozkazy wymarszu i rozpoczcia atakw lotniczych otrzymaa ju z samego rana. Kto wyda [zatem] wojskom rozkaz wylotu i wymarszu? Oficerowie sztabowi z Wadykaukazu twierdz, e by to rozkaz dowdztwa stacjonujcej na Kaukazie 58. Armii. Ale przecie nie generaowie decyduj o takich sprawach. Rozpocz operacj zbrojn przeciw armii obcego pastwa na obcej ziemi mogli tylko na polecenie gwnodowodzcego, czyli prezydenta Federacji Rosyjskiej123. W tej sytuacji teoretycznie moliwe s cztery hipotezy: bya to samowola generaw sympatyzujcych z separatystami (byoby to zatem swoiste kuriozum), rozkaz interwencji wyda premier (co stanowioby wyrane naruszenie prerogatyw gowy pastwa), kalendarz spotka prezydenta FR celowo podretuszowano (w nadziei, e ukryje si w ten sposb decyzj o agresji na suwerenny kraj) lub te ustalenia w tej sprawie podjto ju wczeniej, a dowdztwo Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego otrzymao zawczasu stosowne rozkazy, jak postpowa w przypadku ataku gruziskiego w Osetii Pd. Ze wszystkich rozpatrywanych wariantw, najbardziej prawdopodobny jest w opinii piszcego wanie ten ostatni. Z kolei Antoni Rybczyski uwaa, e Gruzja daa si Rosji wcign w osetyjsk puapk, ktr Kreml metodycznie przygotowywa ju od wiosny. Jego zdaniem, przygotowania te skaday si z czterech etapw: Etap I (230 kwietnia) inwazj przesdzia decyzja NATO w Budapeszcie o odoeniu do koca roku decyzji paktu o dalszym rozszerzeniu si tego ugrupowania wojskowego na Wschd, gdy daa Moskwie czas na sprowokowanie konfliktu zbrojnego. Wojna miaa, zatem wybuchn niezalenie od postawy i determinacji Tbilisi. W tym te celu Kreml zapowiedzia wzmocnienie swojej obecnoci w zbuntowanych republikach, za zawieszenie w lipcu 2007 roku CFE pozwolio na stopniow koncentracj wojsk na Kaukazie. Etap II (30 kwietnia31 lipca) to opisane w poprzednim rozdziale abchaskie preludium. Ponadto w kocu lipca armia rosyjska prowadzia w pobliu granic gruziskich manewry wojskowe pod kryptonimem Kaukaz 2008, z udziaem 8 tys. onierzy i 700 cikich pojazdw opancerzonych, podczas ktrych wiczono interwencj zbrojn w celu wymuszenia pokoju. Wedug rde gruziskich, wwczas to 13 VII 2008 roku kolumna 100 wozw bojowych naruszya integralno terytorialn Osetii Poudniowej124. Etap III (31 lipca6 sierpnia) po porace dyplomatycznej zwizanej z Abchazj, Kreml jego zdaniem zdecydowa si na otwarcie frontu osetyj-

123 W. R a d z i w i n o w i c z , Wadimir Putin: Pan wilk wie, kogo zje, Gazeta Wyborcza, 2 IX 2008, s. 12. 124 Report by the Government of Georgia, s. 24. Z perspektywy czasu posunicie to mona interpretowa, jako wiczenia terenowe przed inwazj na Gruzj.

36

skiego z nastpujcych powodw: wadze w Cchinwali s bardziej dyspozycyjne wobec Rosji (ekspozytura FSB), ponadto susznie zaoono, e z przyczyn strategicznych Gruzini atwiej zdecyduj si na walk w Osetii. W tym te celu 3 lipca dokonano nieudanego zamachu na szefa progruziskiej administracji w tej zbuntowanej republice Dmitrija Sanakojewa. W odpowiedzi na ten akt terroru ze strony secesjonistw zajto rejon wsi Sarabuki, ktra bya dobrym punktem wypadowym na Cchinwali. Z kolei pod sam koniec tego miesica ruszya w rosyjskich mediach kampania prasowa przeciw gruziskiemu bestialstwu, co byo wygodnym pretekstem do zerodkowania wojsk inwazyjnych. W tej to atmosferze separatyci rozpoczli ewakuacj dzieci do Rosji, za na Pnocnym Kaukazie zaczli gromadzi si Kozacy oraz ochotnicy rosyjscy do walki z Gruzj. Etap IV (78 sierpnia) sekretarz poudniowo-osetyjskiej Rady Bezpieczestwa Anatolij Barankiewicz informuje, e w rejon konfliktu zosta wysany gruziski batalion zmechanizowany, co posuy separatystom za pretekst do ostrzau posterunkw policji oraz osiedli zamieszkaych przez t narodowo wok Cchinwali. Gdy jednak prezydent M. Saakaszwili proponuje rebeliantom przerwanie ognia i rozmowy, ci odpowiadaj nasileniem ostrzau. W konsekwencji na wie o naruszeniu przez Rosj integralnoci terytorialnej Gruzji w Osetii Poudniowej, decyduje si na atak wyprzedzajcy125. Przez cae lata krzyczano wniebogosy, e Gruzini ostrzeliwuj Cchinwali. Jak to si odbywao? Z punktu w rodku miasta Osetyjczycy prowadzili ostrza gruziskich wiosek pooonych wok miasta. Gruzini odpowiadali ogniem. Czasem trafili. Czasem kto gin. A wystarczyo przenie stanowiska ogniowe z miasta na peryferie wtedy ludzie by nie ginli. Nie o to wszake kierownictwu Osetii chodzio. Chodzio o pokazanie agresji, ze strony Gruzji. To stary sposb terrorystw z Hezbollachu: urzdzi stanowiska ogniowe w rodku osiedla, a potem kiedy w odpowiedzi kto strzela, a kto w tym osiedlu ginie, wynosi si trupy dzieci przed kamery telewizyjne i oskara drug stron o krwaw jatk. Saakaszwili doprowadzi do bankructwa przedsibiorstwo Osetia Poudniowa spk czekistw i osetyjskich bandytw [...]. Jeli si wmiesza, to postpi tak, jak chc tego siownicy126. Na wspomnian taktyk separatystw zwraca uwag take Julia atynina127. Take w opinii Vladimira Socoryego z fundacji Jameston kryzys wok Osetii Poudniowej zacz narasta w pierwszej poowie lipca, kiedy to nieznani sprawcy dokonali nieudanego zamachu na szefa gruziskiej admini-

A. R y b c z y s k i , Osetyjska puapka, Niezalena Gazeta Polska, 5 IX 2008, nr 9/31, s. 1213. Por. take: B. M a d d o x , Z NATO w tle, Forum, 1117 VIII 2008, nr 33, s. 56. 126 Kaukaski blitzkrieg, Forum, 1117 VIII 2008, nr 33, s. 4. 127 J. a t y n i n a , Poudniowa Osetia: Spka generaw z bandytami, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008, s. 2. 37

125

stracji w tym okrgu, za strona rosyjska przyznaa si do naruszenia przestrzeni powietrznej na tym obszarze oraz rozpocza gwatown kampani propagandow, ktra tylko podgrzewaa napicie zbrojne. Na tym etapie Kreml postawi sobie trzy zadania: odzyskanie przewagi moralnej po abchaskim preludium, zajcie terenw osetyjskich administrowanych przez Gruzj oraz niedopuszczenie tego kraju do NATO w grudniu 2008 roku. Autor ten nastpnie dopatruje si analogii do kryzysw w Modawii i Abchazji z lat 1990-tych. Jego zdaniem, kryzysy te przebiegay zawsze wedug tego samego schematu: najpierw media rozptyway histeri prasow wok okrelonego parapastwa, nastpnie uzbrojone bojwki zaczynay atakowa osiedla i siedziby miejscowych wadz, wreszcie na pomoc bojownikom spieszyli ochotnicy z Rosji (szczeglnie Kozacy). W chwili, gdy konflikt nabiera ju tempa oficjalnie wkracza Kreml, ktry pod pozorem operacji przywracajcej pokj narzuca walczcym stronom obecno wojskow128. Taki scenariusz prbowano po 1 sierpnia zrealizowa take w Osetii Poudniowej129. W tym dniu terroryci wysadzili w powietrze policyjny pickap, w wyniku czego zostao rannych piciu gruziskich policjantw. Natomiast w kolejnych piciu dniach dochodzio do systematycznego ostrzau z modzierzy i cikiej broni maszynowej gruziskich wiosek pooonych wok Cchinwali. Liczebnie straty w ludnoci cywilnej nie byy wielkie, jednake rosyjskie siy pokojowe nie prboway nawet doprowadzi do rozadowania tej sytuacji. Mao tego prasa i rosyjskie MSZ ustawicznie zarzucay Tbilisi przygotowania do wojny. Take po 20 lipca, wedug Matthew Continettiego, rozpoczy si inspirowane jakoby przez Kreml cyberataki na gruziskie portale i sieci komputerowe130. Niemniej jednak, ju 3 VIII 2008 roku, wraz z rozpoczciem ewakuacji dzieci z Cchinwali, w zbuntowanej republice ogoszono mobilizacj ochotnikw. Dwa dni pniej prezydent Osetii Eduard Kokojty publicznie przyzna, e do si lokalnego MSW wcielono 300 obywateli rosyjskich. Zdajc sobie spraw z narastajcego kryzysu, trzy dni pniej gwny negocjator z ramienia Tbilisi Temur Jakobaszwili zaproponowa stronie osetyjskiej bezporednie rokowania, za porednictwem rosyjskiego ambasadora Jurija Popowa. Separatyci jednak odmwili rozpoczcia dialogu, po tym jak zaobserwowano nad ich terytorium samoloty gruziskie (cztery Su-25 i dwa L39C Albatros) prowadzce rozpoznanie. Intensyfikacja tego rodzaju dziaa
128

V. S o c o r y , The Goals behind Moscows Proxy Offensive in South Ossetia, Eurasia Daily Monitor, 8 VIII 2008, v. 5, no. 152; I d e m , O co naprawd chodzi Rosjanom w tym konflikcie, Gazeta Wyborcza, 11 VIII 2008, s. 8. 129 K. S t r a c h o t a , W . B a r t u z i, Rosja ostrzega Europ?, Tydzie na Wschodzie, 9 VIII 2008, nr 23, s. 9; Gruzja: Gwatowna eskalacja napicia wok Osetii Poudniowej, Ibidem, 6 VIII 2008, nr 25, s. 8. 130 M. C o n t i n e t t i , Putinowskie prowokacje, Nowe Pastwo 2008, nr 3, s. 55; A. R y b c z y s k i , To Moskwa rozptaa te wojn, Gazeta Polska, 13 VIII 2008, nr 33, s. 6. 38

zostaa bowiem odczytana jako wstp do ataku na republik, co tylko doprowadzio do dalszego nasilenia ostrzau wsi gruziskich okalajcych Cchinwali131. Determinacja Osetyjczykw wzrosa take, gdy podano informacj, e na teren zbuntowanej prowincji wkroczy jakoby gruziski batalion zmechanizowany132. W tym samym czasie jak pisze Julia atynina dziennikarze odnotowali fakt, e widzieli [...] jednostki rosyjskiej 58. Armii w penej gotowoci bojowej133. Z perspektywy czasu wida, e jednym z najwaniejszych punktw spornych, jeli chodzi o genez i zarazem bezporednie przyczyny wojny sierpniowej, stanowi wydarzenia z 78 sierpnia 2008 roku134. Wedug informacji opublikowanych w Spieglu strona gruziska oficjalnie prezentuje stanowisko, e wojna rozpocza si 7 VIII o godz. 23.30, w chwili, gdy nasuch radioelektroniczny wykry kolumn 150 rosyjskich wozw bojowych, ktre przekroczyy tunel Roki i poday w kierunku Cchinwali135. Relacja ta nie do koca jest cisa, zwaszcza, e wedug danych wywiadowczych pochodzcych z Tbilisi, konwj ten zauwaono w tym miejscu rzeczywicie tego dnia, jednak ju o godz. 3.41. Ponadto rankiem nieznani sprawcy otworzyli ogie z modzierzy 82 i 110 mm oraz haubic D-30 122 mm do gruziskich si pokojowych, ktre poniosy straty w tym incydencie w iloci: 2 zabitych i 4 rannych136. W tej sytuacji na godz. 12.00 prezydent M. Saakaszwili zwoa posiedzenie Rady Bezpieczestwa Narodowego Gruzji, na ktrym zapada decyzja o podjciu rozmw zarwno z separatystami, jak i rosyjskim kontyngentem rozjemczym. Na miejscu w Cchinwali okazao si, e lidera parapastwa nie ma w miecie, za dowdca rosyjskich si pokojowych gen. Marat Kulachmetow w rozmowie z gruziskim ministrem ds. reintegracji Temurem Jakobaszwilim stwierdzi, e jego siy nie kontroluj ju osetyjskich oddziaw paramilitarnych. Rwnoczenie przyzna, e dalsza eskalacja dziaa moe doprowadzi do przypadkowego ostrzau jego si. To z kolei niesie ze sob ryzyko casus belli137. W tej sytuacji doradza on jednostronne

T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 69. A. Ry b c z y s k i , op.cit., s. 13; Kalendarium dziaa wojennych na terenie Gruzji, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, nr 3/23, s. 3233. 133 J. a t y n i n a , Bezbronna Osetia, Forum, 2229 IX 2008, nr 39, s. 21. 134 M. P o t o c k i , Dlaczego wybuch ten konflikt, Dziennik, 11 VIII 2008, s. 12; M. K a c e w i c z , Kaukaskie domino, Newsweek Polska, 17 VIII 2008. 135 R. B e s t e , U . K l u s s m a n n , C . M e y e r , Wycig do tunelu, Forum, 2228 IV 2008, nr 39, s. 18. 136 Systemy artyleryjskie ROP 100 i 120 mm wywiad gruziski, jak i midzynarodowi obserwatorzy odnotowali ju lipca 2008 roku. Por.: R. A s m u s , op.cit., s. 2526. 137 Tak te si stao 8 sierpnia o godz. 6.00, kiedy to w wyniku ostrzau gruziskiego zgino 2 onierzy rosyjskich si pokojowych. Problem polega jednak na tym, e od kilkunastu ju godzin armia FR znajdowaa si ju na terytorium ROP. Ponadto Tbilisi oskarao Moskw, o to, e bya to jedynie reakcja na otwarcie ognia przez jej siy rozejmowe. Por.: Ibidem, s. 3435, 4344, 175.
132

131

39

przerwanie ognia. I mimo, e misja w Cchinwali zakoczya si niepowodzeniem w godzinach wieczornych zarzdzono wykonanie sugestii tego wojskowego. Jednak o godz. 21.00 ostrzelano ogniem artyleryjskim gruzisk wiosk Tamaraszenia oraz zauwaono rosyjsk kolumn marszow wychodzc z Roki. W tej sytuacji o godz.23.35 prezydent wyda rozkaz wykonania operacji obronnej. Zatem o 23.50. Gruzini przystpili do czynnego zwalczania osetyjskich bojownikw w Cchinwali138. Tbilisi uznao ruchy wojsk rosyjskich za naruszenie integralnoci terytorialnej oraz wczeniejszych porozumie o stacjonowaniu kontyngentu pokojowego. Nasilajce si prowokacje osetyjskie oraz zbliajca si akcja si zbrojnych FR, skoniy zatem jak zapewnia prezydent M. Saakaszwili stron gruzisk do rozpoczcia uderzenia wyprzedzajcego. Zdaniem Edwarda Lukasa, Wydaje si, e strona gruziska uznaa, i te prowokacje staj si nie do zniesienia i e szybki, zaskakujcy atak na Oseti Poudniow mgby uprzedzi zbliajc si napa Rosji [...]. To by ryzykowny i prawdopodobnie nierozsdny krok, ktrego powodzenie zaleao od dwch rzeczy: po pierwsze, czy atak gruziski zdoa zamkn tunel Roki, uniemoliwiajc szybkie przesanie przez Rosj posikw do Osetii Poudniowej, i po drugie, czy Rosja przeknie porak i nie wykorzysta swojej przytaczajcej przewagi militarnej do zaatakowania Gruzji w innym miejscu. Jeli takie byy zaoenia, oba byy bdne139. Tym niemniej, Ralf Beste, Uwe Klussmann i Vordula Mayer opierajc si na niejawnym raporcie OBWE stwierdzaj autorytatywnie, e wojn rozpoczli jednak Gruzini ostrzeliwujc bez ostrzeenia i bez uzasadnienia strategicznego Cchwinwali ogniem rakietowym. Ponadto, powoujc si na anonimowe rda NATO, przytaczaj oni na poparcie swojej hipotezy dwa fakty. Po pierwsze rano 7 sierpnia Tbilisi skierowao do strefy granicznej 12 tys. onierzy oraz 75 czogw, co stanowi miao 1/3 si caej armii gruziskiej. Manewr ten mona jednak odczyta, jako kontrposunicie na wprowadzenie si rosyjskich do tunelu rockiego. Plan Saakaszwilego przewidywa, aby w trakcie 15-godzinnego Blitzkriegu dotrze do tunelu Roki, zamykajc przejcie midzy pnocnym i poudniowym Kaukazem. W ten sposb Osetia Poudniowa zostaaby odcita od Rosji140. Autorzy post factum podali niewtpliwie dane, ktre s trudno podwaalne, lecz rwnoczenie w tekcie analiz przemieszano z komentarzem, co miao bardziej

138 Tak wynika z gruziskiego raportu przedstawionego rok pniej, cho trzeba zaznaczy, e wikszo dostpnych materiaw prasowych i analitycznych mwi tu o 23.30-23.35, jako pocztku dziaa wojennych. Por.: Report by the Government of Georgia, s. 28; R. A s m u s , op.cit., s. 3036; A. W i e j a k , M . Z i a r n i k , Gruzja walczy o niepodlego, Rosja o rop, Nasz Dziennik, 910 VIII 2008, s. 1, 6. 139 E. L u c a s , op.cit., s. 217. 140 R. B e s t e , U . K l u s s m a n n , C . M e y e r , op.cit., s. 19.

40

wzmocni wiarygodno przekazu. Po drugie Kreml mia z kolei odpowiedzie ogniem dopiero 8 sierpnia o godz. 7.30, gdy na Boroni spady rakiety taktyczne SS-21, z kolei przez tunel Roki wojska ruszyy dopiero o godz. 11.00, co z reszt transmitowaa na ywo telewizja rosyjska. To dowd pisz autorzy e Moskwa nie przystpia do ofensywy, ale tylko zareagowaa141. Tym faktom nie sposb zaprzeczy, i co wicej wydaj si one nawet wiarygodne. Niemniej jednak tekst zosta, jak si wydaje, przygotowany w oparciu o dane do selektywnie i subiektywnie. Przede wszystkim nie sposb nie zauway, i jeli hipotetycznie nawet zaoymy, e wojska rosyjskie rzeczywicie rozpoczy marsz przez tunel Roki dopiero 8 sierpnia w godzinach porannych, to nasuwa si refleksja, e w przecigu nocy w jednostkach tych akurat zakoczono wszelkie prace konserwatorskie sprztu, uzupeniono zapasy ywnoci i amunicji, cignito do koszar onierzy z urlopw i przepustek, wydano rozkazy wymarszu oraz opracowano plan operacji wymuszajcej pokj. Dla kadego laika jest jednak wiadome, e aby wojska te wyruszyy w pole to potrzebuj one znacznie wicej czasu na wymarsz na pozycje wyjciowe, za amunicj i ywno magazynuje si zawczasu, za plany operacji opracowuje si i tak na wszelki wypadek. Przygotowania do wojny z Gruzj musiay ruszy zatem jeszcze przed 7 sierpnia, zwaszcza, e autorzy nic nie pisz o manewrach Kaukaz 2008, zakoczonych zaledwie pi dni wczeniej, gdzie Rosjanie wiczyli operacje wygaszajce, za po ich zakoczeniu uczestniczce w nich jednostki bynajmniej nie powrciy do swych garnizonw lecz pozostay w letnich obozowiskach poligonowych oraz dostay solidne uzupenienia broni, amunicji oraz ywnoci. Na korzy Tbilisi przemawiaj jednake jeszcze trzy inne okolicznoci: 1. Spiegel co prawda podaje informacj, o tym, e noc 7 sierpnia 2008 roku rzeczywicie Rosjanie dopucili si naruszenia integracji terytorialnej Gruzji, lecz nie komentuje tego faktu przechodzc nad tym niejako do porzdku dziennego. Tym niemniej, jak podaje New York Times, wywiad gruziski tego dnia o godz. 3.52 przechwyci rozmow dwch celnikw osetyjskich, w ktrej bya mowa o tym, e 15 minut wczeniej przez tunel rocki przejechao kilkadziesit wozw bojowych i kilkuset onierzy z 1. batalionu 135. Puku Zmechanizowanego, pod dowdztwem pka Andrieja Kozaczenki142. Danych tych do tej pory nie zweryfikowano w niezalenych rdach, jednak przy poszukiwaniu genezy wojny sierpniowej sukcesywnie si je ignoruje. Raport UE z wrzenia 2009 roku nie by w stanie potwierdzi, ani te zaprzeczy tym informacjom, z uwagi na brak zdj satelitarnych. Niemniej jednak zwraca on take uwag na zbrojenie strony osetyjskiej oraz to141 142

Ibidem, s, 1920. C. J. C h i v e r s , Georgia Offers Fresh Evidence on Wars Start, <http://www.nytimes.com/2008/09/16/word/europe/16georgia.html> (22 I 2009). 41

lerowanie faktu przekraczania granicy rosyjskiej przez najemnikw i ochotnikw143. Ponadto, jeli nawet zakwestionujemy wiarygodno tego zapisu, to musimy pamita, e wyej opisany dialog mg przykadowo by autentyczn rozmow na pokaz (dezinformacj) zainscenizowan przez wywiad rosyjski w celu sprowokowania Tbilisi. Tym nie mniej, mamy tu informacj, e 7 sierpnia regularne oddziay rosyjskie naruszyy integralno terytorialn Gruzji. Pamitajmy take, i w tym momencie, ju od kilku dni na terytorium Osetii Poudniowej przybywali ochotnicy zza granicy i Kreml nie uczyni nic, aby zlikwidowa lub ograniczy ten proceder; 2. Tbilisi o podejrzanych ruchach wojsk rosyjskich poinformowao swojego najbliszego sojusznika USA144. Jak podaje Jonathan Littell Matthew Bryza, odpowiedzialny za sprawy gruziskie zosta poinformowany 7 sierpnia przez Eka Tkeszelaszwilego, e Kreml wysa do zbuntowanej Osetii czogi, w zwizku z czym zdecydowano o zerwaniu zawieszenia broni i przejciu do dziaa zaczepnych145. Tak czy inaczej pisze ten autor Gruzini byli przekonani, e Rosjanie naprawd nacieraj146; 3. Oficjaln wersj Kremla (i przy okazji Spiegla) kwestionuj take trzy zapisy pochodzce ze rde rosyjskich. Ot wedug portalu politcom.ru, ministerstwo obrony FR zaraz po zakoczeniu wicze Kaukaz2008 wysao przez tunel Roki 58. Armi147. Ponadto Krasnaja Zwiezda z 11 VIII 2008 roku zamiecia wypowied kpt. Denisa Sidristego, ktry stwierdzi: Bylimy na wiczeniach. To do blisko Cchinwali. Po zakoczeniu wicze stalimy obozem w Ninym Zaramagu rezerwacie. Ale 7 sierpnia noc przyszed rozkaz, eby ruszy w kierunku Cchinwali. Zarzdzono alarm148. W podobnym duchu relacje zamieciy Piermskije Nowosti: Bylimy tam od 7 sierpnia. Caa nasza 58. Armia. Dlatego te, nie naley si dziwi, e autor w podsumowaniu tych faktw napisa: Z relacji onierzy wynika, e 115. zmechanizowany puk rosyjskiej armii przyby na terytorium Osetii Poudniowej zanim nastpi gruziski atak na Cchinwali149. Ponadto w wywiadzie dla stacji Echo Moskwy z 6 VI 2009 roku gen. Wiaczesaw Borisow potwierdzi obecno dodatkowych si rosyjskich na terenie Osetii Poudniowej ju nawet na tydzie przed wybuchem wojny150.

Raport, s. 84-85. M. G a w l i c k i , Supermocarstwo, s. 21. 145 J. L i t t e l l , op.cit.,s. 16. 146 Ibidem. 147 Przecieki z frontu, Forum, 2228 IX 2008, nr 39, s. 19. 148 Ibidem. 149 Ibidem. Por. take: R. A s m u s , op.cit., s. 2022. 150 M. O r z e c h o w s k i , Rosja-Gruzja: Kto naprawd zacz wojn?, <http//www.niezalezna.pl/article/show/id/24122> (24 IX 2009).
144

143

42

W tej sytuacji po przeanalizowaniu powyszych faktw nasuwa si refleksja, e Siy inwazyjne, ktre w nocy z 7 na 8 sierpnia popdziy tunelem Roki na obszar Gruzji, zostay co byo do przewidzenia nazwane [...] pokojowymi. Wysano ich, eby uratowa popieranych przez Rosj poudniowo-osetyjskich bojownikw, ktrzy rozpoczli pierwsz strzelanin i zastawili puapk na prezydenta Saakaszwilego. W aden sposb siy te nie mogy zareagowa tak szybko, gdyby ta operacja nie zostaa dobrze zawczasu przygotowana151. Jeeli w tym momencie zreasumujemy wszystkie przeanalizowane do tej pory fakty, to: 1. Wszystkie poszlaki wskazuj, e Gruzini przygotowywali si do konfliktu asymetrycznego z separatystami osetyjskimi, za Rosjanie do maej wojny z reimem Saakaszwilego; 2. Rosjanie od lipca prowokowali Gruzinw w sprawie Osetii Pd. (ataki separatystw, przecieki prasowe w sprawie tajnego ukadu w tej sprawie). 3. Rosyjskie siy pokojowe nie prboway stabilizowa napicia, a wrcz przeciwnie sygnalizoway, e Osetyjczycy wyrwali si spod kontroli. Ponadto Kreml na pocztku sierpnia straszy wiatow opini publiczn scenariuszem gruziskiej agresji wobec pokojowo nastawionych obywateli rosyjskich; 4. Gruzja przystpia do dziaa zbrojnych w tym momencie, gdy separatyci odrzucili moliwo rokowa, za Rosja najpierw tolerowaa fakt przenikania na tereny poudniowo-osetyjskie zbrojnych grup zoonych z wasnych obywateli, a nastpnie 7 sierpnia sama wprowadzia na te obszary regularnego onierza152. A jeli bya to rzeczywicie obrona, to moga by tylko samobjcza. Ale co mielimy do wyboru? pytaj w odpowiedzi Gruzini. To bya kronika zapowiedzianej wojny [...]. Jak u Garcii Marqueza. Scenariusz znali wszyscy153. Atak gruziski nie by jednak zaskoczeniem dla Kremla, gdy GRU posiadao chociaby swoje rdo informacji w Sztabie Generalnym w Tbilisi w osobie byego attach przy NATO w Brukseli Wachtana Maisaia. Sprawa ta ujrzaa swe wiato dzienne dopiero w maju 2009 roku154. Uwzgldniajc fakt istnienia kreta Antoni Rybczyski posun si nawet, do stwier-

N. D a v i e s , op.cit. [w:] E. L u c a s , op.cit., s. 12. Gruzji puciy nerwy, Rosja skorzystaa, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008, s. 6; Saakaszwilemu puciy nerwy i zabrako mu zimnej krwi, Rzeczpospolita, 12 VIII 2008, s. A11. 153 J. L i t t e l l , op.cit., s. 16. 154 Ex-Diplomat Held over Alleged Espionage, <http://www.civil.ge/eng/article.php?id=20858> (6 V 2009); Gruziski kontrwywiad zdemaskowa rosyjskiego szpiega, Wiadomoci OSW, 7 V 2009, nr 87.
152

151

43

dzenia, i Militarna poraka Gruzji [...] bya prawdopodobnie skutkiem zdrady, a nie [...] bdw Tbilisi [...]155. Trzeba jednak w tym miejscu take zasygnalizowa fakt, e prezydent Gruzji zdawa sobie spraw z podjtego ryzyka i moliwoci interwencji rosyjskiej. Czy Saakaszwili pyta na amach Gazety Wyborczej Wojciech Jagielski byby jednak a takim pyszakiem, by wyda wojn Rosji? I wierzy w wygran? Dlaczego tak atwo da si zwabi Rosji w puapk? O tym, e Rosja j zastawia, nie tylko wiedzia, ale te wkoo to rozpowiada []. Zagraniczni dyplomaci, ktrzy spotkali Saakaszwilego w ostatnich dniach poprzedzajcych wojn, opowiadali, e nie sprawia on wraenia czowieka przygnbionego, zaszczutego. Nawet, gdy wydzwania do zachodnich przywdcw ju po wybuchu wojny, nie baga o wojskow pomoc []. Nie wierzy ju w pojednanie z przywdcami Poudniowej Osetii i Abchazji, nie wierzy w zgod z Rosj ani w obiecane przez Zachd odzyskanie zbuntowanych prowincji drog politycznych targw []. Skoro wojna z Rosj miaa by nieunikniona, jedynym wyjciem dla Gruzji byo sprbowa rozegra j po swojemu []. Nie wierzy, e moe pokona Rosj. Wierzy jednak najwyraniej, e potrafi j przechytrzy156. Z powodu caej swej zoonoci oraz nawarstwienia wyszczeglnione wyej okolicznoci wybuchu wojny sierpniowej maj charakter przedeterminowany (wg okrelenia Josepha Nyea)157. Przyczynami pierwotnymi konfliktu gruzisko-rosyjskiego byy: wzrost potgi Moskwy w opinii jej liderw, stosowanie podwjnych standardw w polityce midzynarodowej przez USA oraz zapdy tego hipermocarstwa na terenie, ktry Kreml (i do pewnego stopnia take UE) uwaa za wasn stref wpyww. Wanie z tych powodw premier Wadimir Putin oskary Waszyngton o sprowokowanie ataku armii gruziskiej na Oseti Poudniow158. Z kolei do przyczyn

155

A. R y b c z y s k i , Saakaszwili odpiera kolejne ataki, Gazeta Polska, 18 V 2009, s.

13.

W. J a g i e l s k i , Micheil Saakaszwili, s. 19. J. N y e , op.cit., s. 189. 158 Owiadczenie to porednio odwouje si do relacji amerykaskiego polityka paleokonserwatywnego i przeciwnika administracji Georgea Busha Patricka Buchanana, ktry do czsto wystpowa w Russia Today TV. Jego zdaniem gwnym architektem gruziskiej prowokacji wobec Rosji by Randy Scheuneman, kandydat na sekretarza stanu w razie zwycistwa wyborczego na urzd prezydencki w 2008 roku Johna McCaina. Czowiek ten ma jakoby opini podegacza wojennego, finansowanego przez lobby proydowskie oraz Izrael. Od 2001 roku mia pono otrzyma 730 tys. $ od Rumunii, otwy i Gruzji w zamian za lobbing na rzecz przynalenoci tych pastw do NATO. W przypadku tego ostatniego kraju mia take jakoby zabiega o amerykaskie gwarancje bezpieczestwa dla Tbilisi w przypadku nowego konfliktu ze zbuntowanymi prowincjami. Za swe usugi od stycznia 2007 do marca 2008 roku, za porednictwem firmy Orion Strategies, otrzyma pono 290 tys. $ od prezydenta Gruzji. Por.: I. P o g o n o w s k i , Anatomia prowokacji w Gruzji, <http://www.pogonowski.com/dispaly_pl.php?textid+885> (20 XII 2008). Warto tu zacytowa zdanie P. Bucha157

156

44

porednich naleaa osobowo prezydentw Gruzji i Rosji, przy czym obaj mieli swego rodzaju obsesje na punkcie przeciwnika, uchway NATO w kwietniu 2008 roku oraz upokorzenie Rosji przez Gruzj po kryzysie abchaskim w III kwartale tego roku. Z kolei za przyczyny bezporednie naley uzna zaognienie sytuacji w Osetii Poudniowej z pocztkiem sierpnia. Zoono i wielowtkowo genezy wojny piciodniowej ukazuje nam rysunek 1.
RYS. 1. Przyczyny wojny sierpniowej
Poziom 2: Wewntrzny Rewolucja r Upadek ZSRR Obawy Putina Poziom 1: Jednostkowy Osobowo liderw

Kurs Gruzji na Zachd

Stabilizacja Rosji Przesadna retoryka

Demokracja suwerenna Groba rozpadu WNP Poziom 3: Systemowy USA na Kaukazie Poczucie osaczenia Abchaskie preludium

Tendencje imperialne

Eskalacja konfliktu

Wojna sierpniowa

rdo: opracowanie wasne na podstawie J. N y e , Konflikty midzynarodowe, Warszawa 2009, s. 113120.

Niemniej mona w tym miejscu postawi pytanie: dlaczego Gruzja zdecydowaa si na intensyfikacj konfliktu i przejcie do konwencjonalnych dziaa wojskowych? Zdaj si przemawia za tym trzy mniej lub bardziej prawdopodobne scenariusze:

nana na temat strategii globalnej USA. W jednej ze swych rozpraw pisze on: Ameryka wzia na siebie historyczn rol Niemiec w powstrzymywaniu ekspansji rosyjskiej w Europie, Imperium Habsburskiego w zaprowadzeniu pokoju na Bakanach, Imperium Brytyjskiego w kontrolowaniu mrz i zapewnieniu bezpieczestwa w Zatoce Perskiej, Imperium Otomaskiego w utrzymaniu pokoju na rodkowym Wschodzie, imperialnej Japonii w obronie Korei i podtrzymywaniu Chin oraz Hiszpaskiego Imperium w tonizowaniu Ameryki aciskiej. Por.: P. B u c h a n a n , Dzie sdu, Wrocaw 2008, s. 114. 45

1. Po kryzysie wok Abchazji doszo jakoby do wzmiankowanego rosyjsko-gruziskiego tajnego porozumienia w sprawie Osetii Poudniowej. Pogoski na temat tego rodzaju rokowa docieray do opinii publicznej w lipcu 2008 roku i sugeroway one, e Kreml zdecydowa si na nieingerencj wobec gruziskiej prby rozprawienia si z separatystami osetyjskimi w zamian za zachowanie status quo w Abchazji, w zwizku ze zbliajca si olimpiad zimow w Soczi w 2014 roku. Scenariusz ten moemy jednak uzna jednak za bardzo mao prawdopodobny, o czym przesdza inwazja rosyjska na Gruzj, chyba, e tego rodzaju przecieki miay istotnie sprowokowa Tbilisi do ataku na Cchinwali i tym samy dostarczy pretekstu do kontrakcji; 2. Gruzini podobnie jak Izrael na Bliskim Wschodzie odczuwali ju zmczenie przecigajcym si ostrzaem i prowokacjami ze strony separatystw osetyjskich i zdecydowali si w tym momencie na zaskakujcy atak na zbuntowan prowincj, nim Rosja zdy odpowiednio zareagowa. Pozwolioby to Tbilisi na postawienie Kremla przed faktami dokonanymi i rokowania z nim z pozycji siy, pod wszake warunkiem, e operacja ta zostanie byskawicznie zakoczona sukcesem. Wad tego scenariusza jest jednak ryzyko ukazania Gruzji jako pastwa wojowniczego i awanturniczego; 3. Akcja wojskowa Tbilisi miaa na celu wcignicie Rosji do wojny kaukaskiej i pokazanie spoecznoci midzynarodowej, e w konflikcie tym Kreml nie jest bynajmniej rozjemc tylko stron, ktra wykorzystuje kwesti poudniowo-osetyjsk jako pretekst do geopolitycznej presji na Gruzj i cay Zachd. W tym przypadku gwnie mogo chodzi o to, eby Rosja nie wykorzystaa casusu niepodlegoci Kosowa, aby uprawomocni swj protektorat nad zbuntowan prowincj. Z perspektywy strategii wojskowej atak gruziski na Oseti Poudniow nie by take tak niedorzecznoci, jak mogoby si na pierwszy rzut oka wydawa. Przede wszystkim trzeba zda sobie spraw, e przewag rosyjsk w sile ywej oraz iloci uzbrojenia niwelowaa geografia (bardzo wysokie gry, ktre utrudniaj poruszanie si jednostek zmechanizowanych a rwnoczenie uatwiaj organizowanie kolejnych punktw oporu i to przy zaangaowaniu niewielkich si mobilnych), saba infrastruktura drogowa, przewaga jakociowa Gruzinw w rodkach cznoci i rozpoznaniu pola walki oraz istnienie wskiego garda w postaci drogi zarskiej z 4-km tunelem Roki. Rwnoczenie Cchinwali wydawao si stosunkowo atwym celem strategicznym, z uwagi na swe pooenie w dolinie, ktre uatwiao wprowadzenie i manewrowanie jednostkami zmechanizowanymi i pancernymi. Ponadto stolica separatystw bya otoczona przez wioski pozostajce przynajmniej od 2006 roku w rkach Gruzinw, co tylko uatwiao stopniowe podcignicie pod miasto jednostek szturmowych i artylerii pod pretekstem zwalczania atakw separatystw.

46

MAPA 2. Osetia Poudniowa w przededniu wojny sierpniowej (kolorem zielonym zaznaczono tereny opanowane przez Gruzinw przed 7 VIII 2008 r.)

rdo: Wojna w Osetii Poudniowej 2008, <http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_w_Osetii_Poudniowej_2008> (20 XII 2008).

Kluczem do powodzenia caej tej operacji byy, zatem: zaskoczenie operacyjne, szybko dziaania oraz odcicie zbuntowanej republiki od Osetii Pnocnej ju w pierwszych godzinach ataku. Mona to byo jednak zrobi wycznie w jeden sposb eliminujc tunel Roki jako szlak tranzytowy. W gr wchodzioby, zatem zatarasowanie go przez pojazdy mechaniczne (tak przykadowo zrobili Polacy w twierdzy Brze w 1939 roku, kiedy wozom pancernym gen. Heinza Guderiana zabarykadowali drog wjazdow starymi czogami Renault FT-17, cho w tym przypadku by to plan trudny do wykonania z powodu braku odpowiedniego czasu i sprztu), wysadzenie wikszych fragmentw w powietrze (co wymagao uycia si specjalnych ju na samym pocztku operacji), atak punktowy za pomoc rakiet ziemia-ziemia (Gruzini ich jednak nie posiadali), precyzyjne bombardowanie lotnicze oraz zablokowanie go przez uciekajc na pnoc ludno cywiln, ktra uniemoliwiaby siom rosyjskim szybkie dotarcie do Cchinwali. Wydaje si, e

47

Gruzini postanowi zrealizowa przede wszystkim ten ostatni wariant, a gdy to si nie powiodo rozpoczli intensywne ataki lotnicze na ten cel159. Bya to opcja najmniej szkodliwa z perspektywy stosunkw geoekonomicznych, jednak wielce ryzykowna z przyczyn strategicznych. Jednak za jego realizacj przemawia fakt otwartego ostrzau artyleryjskiego na Cchinwali, ktry w zamierzeniu Gruzinw mia doprowadzi do szybkiego opustoszenia miasta i wymuszenia na ludnoci cywilnej ucieczki na terytorium Rosji, wanie przez wspomniany tunel Roki. W dalszym etapie dziaa scenariusz mg zakada nastpnie, e wojska gruziskie w stosunkowo krtkim czasie podejd do poudniowego skraju wspomnianego tunelu i obsadz pozycje obronne wok niego. Zatem, aby w praktyce osign te cele strategiczne operacji Czyste Pole w przecigu 4872 godzin naleao zdoby nie tyle Cchinwali, ale przeama gwne linie obronne separatystw pod Daw i odci je od posikw rosyjskich. Jednake nie wzito w tym przypadku pod uwag faktu, e ju w pierwszych dniach sierpnia Osetyjczycy sami rozpoczli ewakuacj na pnoc, przez co plan spali od razu na panewce. Gleb Pawowski zwraca przy tym uwag na jeszcze jedn okoliczno zwizan z tym faktem. Mianowicie wyraa on opini, e podstawowym celem tego zamierzenia byo take zmuszenie tej spoecznoci do ucieczki w kierunku pnocnym, zarwno na terytorium Osetii Pnocnej, jak i Inguszetii. Pojawienie si ofiar wojny ma terenie tej ostatniej z republik wskutek istnienia zadawnionego konfliktu etnicznego mogo za doprowadzi do podpalenia Kaukazu Pnocnego, co te zwizaoby rce samej Rosji160. Trudno jest w tym miejscu docieka intencji prezydenta Micheila Saakaszwilego, jednak jest faktem i w listopadzie 2008 roku nastpio zaognienie sytuacji wanie w Inguszetii161. W tej sytuacji dziaalno gruziskiego lotnictwa w czasie tej wojny sprowadzaa si gwnie do nieudanych prb zbombardowania wspomnianego przejcia. 9 sierpnia okoo godz. 13.30 szturmowiec Su-25 usiowa bez wikszego powodzenia zaatakowa ten cel, zosta jednak strcony przez rosyjsk obron przeciwlotnicz. Dwa dni pniej podjto podobne dziaania i z identycznym skutkiem162. Wyeliminowanie tunelu rockiego z tej rozgrywki decydowao o sukcesie, bd te porace wojskowej Tbilisi. O wyniku zdecydowaa rnica potencjaw armii. Ale nie tylko. Przecie wielokrotnie w historii wiata mniejsze siy, korzystajc z trudnego terenu wanie tak jak

159 Zdaniem Przemysawa Ozierskiego, za niezniszczeniem tunelu Roki miaa take przemawia groba rosyjskiego odwetu w postaci masowych nalotw na Tbilisi. Fakt ten jednak nie znajduje potwierdzenia w innych rdach. Por.: I d e m , Zapiski gruziskie (I): Refleksje o wojnie sierpniowej, Geopolityka 2009, nr 2, s. 167170. 160 Gruzja przegraa wojn, Europa 23 VIII 2008, nr 34, s. 2. 161 M. K a c e w i c z , Czeczenia bis? Neweweek Polska 16 XI 2008, s. 44-45. 162 T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 71.

48

w Gruzji pokonay silniejszego przeciwnika. W tym konflikcie wystarczyo zniszczy np. tunel, ktrym wiee siy rosyjskie mogy wjeda na teren Gruzji. Wystarczyo odci dopyw zaopatrzenia, a wtedy zupenie inaczej potoczyyby si losy tej wojny163. W przypadku powodzenia tego ataku mona ju byo zaj Cchinwali i reszt osad osetyjskich, a nastpnie ogosi jednostronne zawieszenie broni oraz szerok autonomi dla regionu, nim Moskwa upora si z konsekwencjami strategicznymi wyeliminowania tego przejazdu przez gry. Wwczas to osaczona przez geografi milicja osetyjska, nawet przy wsparciu lotnictwa zostaaby skazana na klsk militarn. Wtedy caa Osetia Pd. bezdyskusyjnie znalazaby si we wadaniu Tbilisi. Z powodu sytuacji patowej gwny ciar operacji rosyjskich musiaby wwczas przesun si do Abchazji. Armia FR mogaby si take przebija do Cchinwali na wschd od tej zbuntowanej republiki przez Przecz Krzyow, lub na zachd przez Przecz Mamlsosk. Aby jednak wykona atak z tych kierunkw Kreml potrzebowaby jednak dobrego pretekstu politycznego i musiaby si liczy ze znacznie wiksz presj ze strony USA i UE. Poza tym idc na odsiecz separatystom Moskwa potrzebowaaby na to nawet 24 tygodnie. A do tego czasu Tbilisi mogoby ju umidzynarodowi problem, zwracajc si m.in. do USA, UE, NATO i ONZ o mediacj w rokowaniach z Moskw oraz przysanie na teren Osetii Poudniowej wojsk rozjemczych pod bkitn flag. Wwczas to pod midzynarodow presj Moskw byaby niewtpliwie zmuszona do przerwania kontrakcji, za obecno si pokojowych nie zwizanych z WNP, gwarantowaby Gruzji zachowanie integralnoci terytorialnej w zbuntowanej prowincji, za cen daleko posunitej autonomii dla Osetyjczykw. Zajcie czci zbuntowanej republiki w 2006 roku oraz upokorzenie Rosji w kwestii abchaskiej mogy w kocu zachci Tbilisi do rozwaenia wariantu siowego164. Zdaniem Wodzimierza Marcinkiewicza w interesie Gruzji leao jednak zaostrzenie konfliktu na Kaukazie Poudniowym, przy czym win za wywoanie tego kryzysu obarcza on jednoznacznie Moskw. Z perspektywy tej ostatniej chodzio przede wszystkim o stworzenie przekonania na Zachodzie (gwnie we Francji i Niemczech), e Tbilisi angaujc si zbrojnie przeciw Abchazji i Osetii Poudniowej usiuje wcign j do tego sporu, wykorzystujc geostrategiczne pooenie swojego kraju oraz aspiracje wstpienia do NATO. Swoje motywy w podtrzymywaniu napicia miao jednak i Tbilisi. Gruzja od czasw rewolucji r ustawicznie powikszaa swj potencja wojskowy, aby osign w Osetii dwa podstawowe zaoenia:

163 164

Polko: onierze nie s od zabijania ludzi, Dziennik, 5 III 2009, s. 18. M. K a c e w i c z , Kaukaskie domino, Newsweek Polska, 17 VIII 2008, nr 33, s. 29 49

32.

1. Powoa na terenach kontrolowanych przez siebie administracj lokaln lojaln wobec centrum, co wzmocnioby przekonanie, e secesjonizm poudniowo-osetyjski jest nie tylko spraw wewntrzn Gruzji, ale i sporem midzy samymi Osetyjczykami; 2. Dalekosinym celem byo zdobycie argumentw na rzecz jak najszybszej integracji z NATO, w obawie przed rozptaniem przez Rosj kolejnej wojny kaukaskiej, a tym samym odcicie Zachodu od bogactw regionu transkaspijskiego165. Wysiki te zmierzay w pierwszej kolejnoci do uniknicia casusu niepodlegoci Kosowa a nastpnie reintegralnoci terytorialnej kraju166. Obie strony szykoway si, zatem do wojny i wykorzystujc ten fakt strona rosyjska potrzebowaa tylko pretekstu, aby w oczach wiatowej opinii publicznej uzasadni swoj akcj prewencyjn167. Czy konflikt wok Gruzji, po wielu latach limaczenia si, mg by rozwizany drog pokojow? Naley w to wtpi, cho z pewnoci napity status quo mona byo przedua. Polityka i aspiracje prozachodnie Gruzji staway si dla Rosji nie do zniesienia168. W tej sytuacji prezydent M. Saakaszwili da si zapa w puapk jawnego aktu agresji, jak zastawi na niego Kreml przy pomocy bojownikw osetyjskich. Ta mistyfikacja przypominaa zreszt plan omiu dziaa kmdr Arthura McColluma z lat 19401941, ktry mia sprowokowa Japoni do uderzenia na USA, w sytuacji gdy Waszyngton doszed tylko do przekonania, e wojna jest nie do uniknicia169. Kryzys gruziski pisze E. Lukas dowid raz jeszcze, e rosyjskie wadze nadal s mistrzami politycznych gierek sownych [...]. Prezydent Miedwiediew bezczelnie owiadcza, e Rosja ma obowizek chroni swych obywateli w Osetii Poudniowej [...]. Prezydent [...] nie wspomnia natomiast o tym, jakim to pokrtnym sposobem ci gruziscy obywatele otrzymali rosyjskie paszporty [...]. I teraz starannie wy-

Gruzja moe jedynie zyska, Nasz Dziennik, 910 VIII 2008, s. 7. P. C i s z e w s k i , op.cit., s. 108110. 167 . C i e l a , op.cit., s. 191207. 168 J. K r a n z , Gruzja pod specjalnym nadzorem, Sprawy Midzynarodowe 2008, nr 4, s. 49. 169 7 X 1940 roku szef sekcji Dalekiego Wschodu Biura Wywiadu Marynarki Wojennej, wychodzc z zaoenia, e przystpienie USA do wojny z pastwami Osi po pokonaniu Francji i pacie w bitwie o Brytani jest tylko kwesti czasu zaproponowa serie omiu posuni geostrategicznych, ktre miay skoni Japoni do prewencyjnego zaatakowania Pearl Harbor, w nadziei, e wywoa to odpowiedni rezonans wewntrzny oraz obarczy ten kraj cakowit odpowiedzialnoci za wybuch konfliktu zbrojnego. Projekt ten zosta zaaprobowany przez prezydenta Franklina Roosevelta, ktry by ordownikiem wprowadzenia USA do wojny wiatowej tylnymi drzwiami, w obawie przed powstaniem osi transkontynentalnej na Wyspie wiata. Por.: R. S t i n n e t t , Dzie kamstwa: Prawda o Pearl Harbour, Warszawa 2001.
166

165

50

branych przywdcw [...] pouczono, eby bez mrugnicia okiem zwrcili si o pomoc do Moskwy170. Jeli ju jednak usiujemy wystawi cenzurk poprawnoci politycznej administracji prezydenta Micheila Saakaszwilego za operacj Czyste Pole to musimy wzi pod uwag dwie podstawowe okolicznoci: 1. Atak gruziski nastpi po caej serii prowokacji rebeliantw osetyjskich, biernoci rosyjskich si pokojowych oraz odrzuceniu dialogu ze strony separatystw w tym momencie, gdy Kreml postanowi ju o siowym przywrceniu Tbilisi do wasnej strefy wpyww; 2. Armia gruziska przez cay czas trwania operacji dziaaa na terytorium, ktre w myl prawa midzynarodowego stanowio obszar pastwowej jurysdykcji Tbilisi. Zatem w swej istocie wspomniana akcja wojskowa bya jednak prb siowego przywrcenia okrelonego porzdku prawno-konstytucyjnego, po wyczerpaniu wszystkich moliwoci pokojowego rozstrzygnicia sporu midzy wojskami rzdowymi a separatystami171. Trzeba w kocu pamita, e ROP jako podmiot polityczny, nie uznawany w stosunkach midzypastwowych by tylko w ograniczonym zakresie chroniony przez prawo midzynarodowe i nie podlega on zasadzie nieingerencji w sprawy wewntrzne czy te zakazowi uycia wobec niego siy oraz nie mia zagwarantowanej cigoci istnienia172. Zdaniem Jerzego Kranza: Trudno negowa, co do zasady moliwo uycia siy przez Gruzj wobec oddziaw separatystycznych na jej terytorium [...] Czy Osetia Poudniowa, ktrej oddziay dokonyway atakw zbrojnych, podlegaa ochronie Karty Narodw Zjednoczonych, jako tzw. wadztwo faktyczne (de facto rgime)? [...] Liczne w praktyce umowy w sprawie rozejmu, zawierane przez pastwa z ruchami separatystycznymi [...] nie oznaczaj automatycznie uznania ich za pastwo lub de facto rgime [...]. Trzeba te pamita, e wadze Osetii Poudniowej zoone s w przewaajcej wikszoci z Rosjan, byych wojskowych lub pracownikw sub specjalnych. Wedug trafnej oceny niektrych komentatorw, Osetia Poudniowa to przedsibiorstwo czekistowskich generaw i osetyjskich bandytw, ktrego celem jest przejcie jak najwikszej iloci pienidzy idcych z Moskwy na walk z Gruzj [...]. Z powyszych wzgldw Oseti Poudniow [...] mona traktowa jako zbuntowane prowincje Gruzji, trudno je zaliczy do kategorii reimw de facto173. Jeszcze dalej w swej ocenie, idzie Julia atynina, ktra mwi wprost o przestpczej korporacji Poudniowa Osetia Sp. z o.o.174.

N. D a v i e s , Sowo wstpne Normana Daviesa [w:] E. L u c a s , op.cit., s. 13. M. M e n k i s z a k , op.cit., s. 9; K. S t r a c h o t a , Gruzja na wojnie z Rosj, s. 1516. 172 M. K o s i e n k o w s k i , op.cit., s. 156161. 173 J. K r a n z , op.cit., s. 5051. 174 J. a t y n i n a , op.cit., s. 2.
171

170

51

Ponadto, jak susznie zauway Marcin Krl, istniej mianowicie tylko dwa sposoby uprawiania polityki: dialog i sia. Trzeba jednak przy tej okazji wzi pod uwag cztery uwarunkowania: 1. Z punktu widzenia filozofii polityki trudno jest rozstrzygn, ktra opcja uprawiania polityki jest lepsza mona jedynie dyskutowa o moralnych uwarunkowaniach i konsekwencjach jednego lub drugiego sposobu; 2. Historia pokazuje, e nie sposb wskaza, ktry ze sposobw uprawiania polityki jest bardziej skuteczny wszystko zaley od konkretnych przypadkw, okolicznoci, uwarunkowa wewntrznych i zewntrznych; 3. Skuteczno jednej lub drugiej metody uprawiania polityki wpisuje si w spr midzy idealistami (raczej rozmowa) a realistami (raczej sia). 4. Wybr jednej z tych opcji pociga za sob okrelone konsekwencje175. Sia, a zwaszcza przemoc pisze M. Krl kojarzy si le. Kojarzy si le szczeglnie w naszych czasach, kiedy to coraz czciej chcielibymy sdzi, e rozmowa [...] moe stanowi podstaw decyzji politycznej, a take co bardzo istotne sposb dochodzenia do decyzji politycznej176. Autor ten nastpnie analizuje uwarunkowania, ktre zdecydoway o tym, e z punktu widzenia realizmu sia zostaa uznana, za najlepsz metod osigania okrelonych celw politycznych. Decyduj o tym, zatem cztery okolicznoci: irracjonalno natury ludzkiej, prawdziwa lub urojona sprzeczno interesw grupowych, odmienno reprezentowanych wartoci oraz przekonanie, e w polityce decyduje przemoc (przymus)177. W konsekwencji oceniajc decyzj Micheila Saakaszwilego o rozpoczciu akcji wojskowej naley uwzgldni fakt, e w wczesnych okolicznociach gruziskie elity rzdzce posiaday subiektywne poczucie racjonalnoci, za uycie siy wobec separatystw osetyjskich byo bezporednim nastpstwem niemonoci podjcia z nimi konstruktywnego dialogu, zwaszcza, e konsekwentnie odmawiali oni uznania suwerennoci Tbilisi nad zbuntowan prowincj. Z drugiej za strony trzeba take zauway, e demokracja sprzyja wywoywaniu konfliktw siowych w sytuacji, gdy jest ona funkcj okrelonych celw polityki wewntrznej, szczeglnie za w sytuacji, gdy jest wypadkow relacji midzy przywdcami politycznymi a masami178. W konsekwencji uwzgldniajc zawarte w niniejszej czci prby rekonstrukcji odautorskiej oraz cae skomplikowanie procesy narastania tego kryzysu trzeba do pewnego stopnia przyzna racj Aleksiejowi Maaszence: Ja sam byem przekonany [...], e regularnej wojny nie bdzie. Podobnie jak

175 176

M. K r l , Filozofia polityczna, Krakw 2008, s. 167170. Ibidem, s. 269. 177 Ibidem, s. 271273. 178 Ibidem, s. 273293. 52

wikszo ekspertw wierzyem, e Zachd [...], powstrzyma Tbilisi, a Rosja Osetyjczykw179.

179

Wojna zaskoczya Rosj, Gazeta Wyborcza, 910 VIII 2008, s. 9 53

IV. INTERWENCJA HUMANITARNA

est wielce prawdopodobne, e prezydent Micheil Saakaszwili podj decyzj o rozpoczciu prac sztabowych i logistycznych oraz przygotowania operacyjnego si zbrojnych do kampanii w Osetii Poudniowej ju po 2005 roku wraz z gwatownym pogorszeniem si relacji z Rosj, ktra przypomnijmy w tym miejscu rozpocza blokad gospodarcz Gruzji, a napicia na pograniczu mogy si w kadej chwili przerodzi w otwarty konflikt180. Bya to w tym czasie normalna reakcja Tbilisi, gdy kady kraj, ktry czuje si zagroony przez ssiada zawsze w takim przypadku opracowuje scenariusz najgorszego moliwego przypadku, by mc odpowiednio reagowa. Gruzja w swych planach wojskowych opieraa si gwnie na dowiadczeniach izraelskich (std pomys uderzenia wyprzedzajcego, zanim siy rosyjskie bd zdolne do reakcji) oraz postawia na wykorzystanie warunkw terenowych (gry) oraz przewagi jakociowej (szkolenie armii oparto gwnie na wzorcach zachodnich). W swym zamyle mia to by, zatem blitzkrieg jak wojna szeciodniowa, ktry po osigniciu strategicznych i ograniczonych celw militarnych pod wpywem reakcji Zachodu zmusi Rosj, postawion wobec faktw dokonanych, do rokowa z pozycji siy181. Z perspektywy 2008 roku gruziscy planici zlekcewayli jednak trzy podstawowe czynniki determinujce Rosj: wywiad strategiczny (Kreml monitorowa poprzez swojego kreta te przygotowania), presti midzynarodowy (kolejne upokorzenie po abchaskim preludium byo ju nie do przyjcia, gdy Moskwa moga w ten sposb utraci twarz na obszarze postsowieckim) oraz motyw prawny do interwencji (Kosowo). W tym miejscu trzeba jednake podkreli, e opracowywany wwczas scenariusz zbrojny nie by jedyny, gdy a do wiosny 2008 roku wobec Osetyjczykw prowadzono polityk opart o soft power oraz publicznie i z midzynarodowymi gwarancjami (take rosyjskimi) deklarowano wobec nich autonomi terytorialn. Z drugiej jednak strony wraz ze wzrostem napicia na pograniczu, ju od wiosny 2008 roku Rosjanie zachcali osetyjskich gangsterw (reimu Eduarda Kokojtego nie da si inaczej okreli) do prowokacji, przygotowywali si do rozprawy z Gruzj prawdopodobnie ju od czterech miesicy gromadzili na granicach sprzt i ludzi. Saakaszwili to wiedzia i by moe
180 Irakli Okruaszwili, byy gruziski minister obrony i od 2007 roku emigrant polityczny twierdzi, e plany ataku zaczto ju przygotowa w 2005 roku. Wwczas take M. Saakaszwili mia pono usysze od prezydenta USA, e w przypadku wojny w Osetii Waszyngton nie bdzie w stanie udzieli Tbilisi wystarczajcej pomocy militarnej. Por.: Generaowie: odradzalimy prezydentowi atak na Oseti Pd., Dziennik 11 IX 2008, s. 15; M. S z y m a n i a k , Czy Saakaszwili okama Zachd, Rzeczpospolita 15 IX 2008, s. A11. 181 T. S z u l c , op. cit., s. 4.

54

uzna, e najlepsz obron jest atak. Ale, czynic to, pozbawi Gruzj czystoci, ba, spowodowa, e nawet ci politycznie najobojtniejsi, ci, ktrzy zdawali sobie spraw, e Kokojty uywa ich jako ywych tarcz, nigdy nie bd chcieli powrci pod gruziskie panowanie po tym, czego gruziskie wojska dokonay w Cchinwali182. Nie ulega najmniejszych wtpliwoci, e wraz z dojciem do wadzy Micheila Saakaszwilego Gruzja podja niezwykle ambitny projekt rozbudowy i modernizacji wasnych si zbrojnych. Byo to nastpstwo nie tylko zapewnie prezydenckich o koniecznoci reintegracji terytorialnej, czy te z perspektywy najbliszych lat napicia w stosunkach z Rosj, lecz zdaniem piszcego wynikao gwnie z faktu, e a do tego czasu kraj ten nie posiada armii z prawdziwego zdarzenia, za istniejce wzorce wyszkolenia i wyposaenia nie pasoway do rzeczywistoci geostrategicznej, specyfiki potencjalnego konfliktu oraz warunkw geograficznych przyszego teatru dziaa wojennych. W kocu naley przecie zauway, e z perspektywy Tbilisi konflikty zbrojne wok Osetii Poudniowej i Abchazji na pocztku lat 90tych XX wieku byy prowadzone gwnie przez formacje paramilitarne, ochotnicze lub te organizowane na zasadzie prowizorium. W sumie postanowiono, zatem stworzy praktycznie od podstaw cae siy zbrojne. Szkoleniem nowych formacji zajli si pocztkowo Amerykanie, do ktrych niebawem doczyli take i Izraelczycy. Od pocztku zakadano stworzenie maej, lecz nowoczesnej i mobilnej oraz wyszkolonej wedug procedur NATO armii profesjonalistw. W 2007 roku osigna ona ogem liczebno przeszo 27 tys. ludzi, przy czym w nastpnym roku zamierzano zwikszy ten kontyngent o kolejne 10 tysicy. Ogem w przededniu wojny sierpniowej siy te liczyy jednak ok. 30 tys. onierzy. Rezerwy mobilizacyjne w tym czasie obliczano na ponad 100 tys. z czego tylko 65 tys. byo przeszkolonych. Jednake ich profesjonalizm, wyposaenie oraz motywacja do walki nadal pozostawiay wiele do yczenia, gdy ju w czasie dziaa wojennych okazao si, e niejednokrotnie to wanie rezerwici stawali si gwn przyczyn paniki w szeregach gruziskich. Wojska ldowe skaday si z siedmiu brygad: piciu piechoty, samodzielnej brygady specjalnego przeznaczenia oraz samodzielnej brygady artylerii. Za szczeglnie elitarne uchodziy brygada 1. i 2., gdy jej onierze posiadali ju odpowiednie dowiadczenie bojowe wyniesione z Kosowa i Iraku. Poniewa nakady zbrojeniowe w 2008 roku zamkny si kwot blisko 1 mld $ (40-krotny wzrost od 2002 roku), Gruzja wcigu dwch lat poprzedzajcych wybuch wojny piciodniowej poczynia ogromne inwestycje w sprzt wojskowy poczynajc od zakupw karabinw a skoczywszy na broni pancernej i systemach artyleryjskich. Ogem liczya ona 200230 czogw
182 J. P a a s i s k i , Krajobraz po Gruzji, <http://alfaomega.webnode.com//news_jacek_palasinski:_krajobraz_po_gruzji/> (20 IV 2009).

55

(gwnie zmodernizowanych T-72), 130200 transporterw opancerzonych i bojowych wozw piechoty (BWP-1/2), 40100 samochodw pancernych (Otokar Cobra) oraz 230250 zestaww artyleryjskich. Do tego dochodzio 320 wyrzutni przeciwpancernych oraz kilkaset przeciwlotniczych. Gruntownej modernizacji poddano take obron przeciwlotnicz, siy powietrzne, marynark wojenn, systemy cznoci oraz struktur dowodzenia. Z tego krtkiego zestawienia wynika, e teoretycznie armia gruziska moga stanowi dla wojsk Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego nie lada wyzwanie. Mona oczywicie na podstawie przytoczonych powyej danych formuowa wnioski o militaryzacji polityki administracji prezydenta M. Saakaszwilego, lecz w tym przypadku naley take zauway, i wedug danych Military Balance w latach 20052008 podobne zjawisko wystpio take w Abchazji i Osetii Pd. W wymienionym okresie liczba wojskowych w tej pierwszej zbuntowanej republice podwoia si (10 tys. onierzy), za liczba czogw wzrosa z 50 do 60 sztuk, a transporterw z 80 do 128. W tyle nie pozostao take Cchinwali, ktre rozbudowao komponent ludzki z 2 do 7 tys. ludzi. W omawianym te czasie liczba czogw wzrosa z 1 do 87 sztuk, za transporterw broni z 30 do 265 egzemplarzy. Wedug danych tej organizacji w klasyfikacji iloci lekkich czogw i transporterw przypadajcych na 1 tys. mieszkacw Pd. Osetia zajmowaa 1 VIII 2009 roku I-, a Abchazja III miejsce na wiecie183. Problem jednak w tym, e wybuch wojny zasta Tbilisi w trakcie reorganizacji si zbrojnych, proces doszkalania nie by jeszcze zakoczony, zwaszcza, e do tej pory kadziono gwnie nacisk na umiejtnoci potrzebne w konfliktach asymetrycznych i misjach stabilizacyjnych184. onierze take mieli za mao czasu na zapoznanie si z wci napywajcym nowym wyposaeniem; zabrako take czasu na zapoznanie si z taktyk dziaania broni poczonych oraz zawodzio z powodu braku dowiadczenia i roszady kadrowej dowodzenie na szczeblu operacyjnym. To wanie ten ostatni czynnik poczony ze zym stanem rezerw ludzkich, bdnym odczytaniem intencji i gotowoci bojowej Rosji oraz brakiem zaskoczenia przesdzi ostatecznie o porace militarnej Gruzji185. Z pocztkiem sierpnia nieustannie, zatem roso napicie na gruziskoosetyjskiej linii demarkacyjnej. Niemniej jednak, 7 VIII 2008 roku prezydent Micheil Saakaszwili mimo prowadzenia intensywnych przygotowa do

Military Balance: 1 sierpnia Poudniowa Osetia zajmowaa pierwsze miejsce na wiecie pod wzgldem iloci czogw na 1000 osb, <http://www.studium.uw.edu.pl /?id=178&bid+4&nid+675. 184 R. A s m u s , op.cit., s. 172173. 185 P. G a w d a , Wojska gruziskie, s. 4854; T. S z u l c , op.cit., s. 610; M. B u s l i k , op.cit., s. 3839; K. K u b i a k , Wojna gruziska (1), s. 4749; S. W o r o n c o w , op.cit., 622. 56

183

ataku (zajmowanie pozycji wyjciowych wok Cchinwali, nasilenie penetracji powietrznej) zadeklarowa jednostronne przerwanie ostrzau oraz wezwa separatystw do podjcia dialogu politycznego. Zaapelowa przy tym do Rosji o odwoanie swoich urzdnikw, ktrzy zasiadali w rzdzie ROP. W odpowiedzi na ten apel prezydenta wedug danych gruziskich secesjonici ostrzelali jednak kontrolowan przez Gruzinw wiosk Prosi oraz zniszczyli posterunki policji w Tamaraszeni i Kurcie. Ponadto Osetyjczycy owiadczyli, e kieruj do walki z Gruzj przybyych wanie Kozakw oraz ochotnikw z Rosji. Take wojska FR ju od kilku dni znajdoway si w rejonach zerodkowania. W tym ostatnim przypadku naley jednak zauway, e Moskwa miaa wwczas dwie moliwe opcje strategiczne: 1. Rozwinicie wojsk Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego mogo suy jedynie za manifestacj zbrojn i odstraszy Tbilisi od eskalacji dalszych star zbrojnych; 2. Rzeczywiste wkroczenie na teren Osetii Poudniowej pod pretekstem zaognienia si sytuacji politycznej oraz koniecznoci wzmocnienia tam si pokojowych. Taki scenariusz Zwizek Sowiecki zrealizowa ju podczas inwazji na Czechosowacj w 1968 roku i Afganistan w 1979 roku, za Rosja w Czeczenii w 1999 roku. Jednake w tym przypadku oznaczaoby to nie tylko zamanie porozumie rozejmowych, lecz przede wszystkim jawne naruszenie suwerennoci Gruzji na terenie zbuntowanej prowincji. Gdy jednak w tym samym czasie wywiad gruziski (podsuch telefoniczny) zyska informacj o naruszeniu integralnoci terytorialnej pastwa przez Kreml, ktrego wojska zaczy przejeda przez tunel Roki, nie byo ju wtpliwoci, e przystpi on do realizacji wariantu drugiego. Na korzy strony gruziskiej porednio w tym przypadku przemawia take szybko i gwatowno reakcji FR. Fakty mwi zatem, e Rosjanie byli gotowi do walnej rozprawy z Gruzj. W tej sytuacji, wiedzc, e wasne wojska ju od blisko kilku miesicy byy systematycznie koncentrowane na pograniczu osetyjskim i abchaskim, prezydent M. Saakaszwili zdecydowa si na waln rozpraw z separatystami, nim armia rosyjska zdy odpowiednio zareagowa. Termin tego uderzenia wyprzedzajcego nie by zreszt wybrany przypadkowo, gdy wiatowe media i opinia publiczna sw uwag koncentroway na Pekinie, gdzie wanie rozpoczynaa si letnia olimpiada. Ponadto w tym czasie take Chiny znajdoway si pod prgierzem Zachodu, z uwagi na zdawienie wiosn tego roku niepokojw spoecznych w Tybecie. W tej sytuacji liczono, e uda si osign pene zaskoczenie Kremla, tym bardziej, e premier W. Putin przebywa w Pekinie, za prezydent D. Miedwiediew spdza urlop poza Moskw. Do realizacji operacji Czyste Pole sztab gruziski wyznaczy gwnie jednostki 3. i 4. Brygady Piechoty oraz samodzielne pododdziay artylerii,
57

saperw, batalion pancerny oraz dywizjon obrony przeciwlotniczej. Byo to cznie 17 tys. onierzy, ponad 100 czogw i niemal tyle samo bojowych wozw piechoty, okoo 40 dzia samobienych, 150 dzia powyej 100 mm oraz 40 wyrzutni rakietowych. Pocztkowo siy te byy wspierane przez 2 tys. onierzy MSW oraz 1,8 tys. ochotnikw gruziskich ze zbuntowanej prowincji186. W tym czasie na pograniczu abchaskim stacjonoway 2. i 5. Brygady Piechoty. Cele tej akcji wojskowej oficjalnie sprowadzay si do realizacji trzech postulatw: 1. Ochrony ludnoci cywilnej w rejonie Cchinwali; 2. Zniszczenia si paramilitarnych zaangaowanych w ataki na cywili, policjantw i siy pokojowe; 3. Powstrzymania wojsk rosyjskich wychodzcych z tunelu rockiego, zanim dotr one do stolicy Osetii Poudniowej187. W ujciu Tbilisi, zatem bya to operacja przywracajca porzdek konstytucyjny na obszarze zbuntowanej republiki, pomylana i zaplanowana jako akcja antyterrorystyczna przeciw osetyjskiemu Hezbollahowi oraz atak wyprzedzajcy w stosunku do posuni Kremla188. Zatem wedug doniesie prasowych, o godz. 23.30 (Siergiej Woroncow pisze o 22.00, z kolei dokumentacja gruziska mwi o wydaniu rozkazu o 23.35 i podjciu dziaa kwadrans pniej) rozpoczo si przygotowanie artyleryjskie, skierowane przeciw Cchinwali, ktre zakoczyo si dopiero wczesnym rankiem. Zasadniczym celem tego posunicia bya ch zmniejszenia strat wasnych, zdemoralizowanie przeciwnika oraz zmuszenie ludnoci cywilnej do ucieczki z miast, w celu zablokowania drogi na pnoc. To, co jednak wygldao na racjonalne z wojskowego punktu widzenia, ju na samym pocztku konfliktu doprowadzio do spektakularnej klski propagandowej Gruzji, gdy zdjcia z tego ostrzau obiegy niebawem cay wiat, dostarczyy Moskwie

S. W o r o n c o w , op.cit., 26; T. S z u l c , op.cit., s. 4142. Report by the Government of Georgia, s. 28. 188 W owiadczeniu wadz pastwowych w Tbilisi z 8 VIII 2008 roku, wydanym o 00.45, czytamy: W cigu ostatnich godzin separatyci podjli atak militarny przeciwko pokojowo nastawionej ludnoci miasta Cchinwali, okolicznych wsi oraz jednostek si pokojowych stacjonujcych na tym terenie, tym samym doprowadzajc do eskalacji konfliktu. W odpowiedzi na jednostronn zapowied wstrzymania ognia, ktre miao doprowadzi do rozmw pokojowych separatyci zaatakowali wioski w pobliu Cchinwali. Dnia 7 sierpnia o godz. 22.30 zostaa zaatakowana wioska Pristi, nastpnie o godz. 23.30 wioska Tamaraszeni. Ludno cywilna, a take oddziay pokojowe znalazy si pod masowym ostrzaem. W wyniku ataku zgino kilka osb, a kilka nastpnie zostao rannych. Wedug dostpnych nam danych, setki uzbrojonych osb, a take ciki sprzt wojskowy przekroczyy granic rosyjsko-gruzisk przez tunel Roki. Pomimo nasilajcego si konfliktu Rzd w Gruzji po raz kolejny ponawia swoj gotowoci do rozwizania problemu na drodze pokojowej i wzywa separatystw, by wstrzymali akcje militarne i zasiedli do stou negocjacyjnego. Por.: Owiadczenie Rzdu Gruzji dotyczce sytuacji w regionie Poudniowej Osetii, Nasz Dziennik, 910 VIII 2008, s. 6.
187

186

58

oficjalnego pretekstu do wojny przywracajcej pokj oraz postawiy Tbilisi w roli agresora. Ponadto Rosja wykorzystujc ten fakt, oznajmia wiatu, e ostrza doprowadzi nie tylko do gruntownego zniszczenia Cchinwali, lecz i masowego ludobjstwa. Ofiary szacowana na blisko 2 tys., cho w rzeczywistoci poziom strat cywilnych nie przekroczy 150 osb189. W tym czasie, noc ostrzelano take przedmiecia Dawy, aby odci ewentualne posiki osetyjskie oraz zbombardowano most Gupta, w celu zatrzymania marszu zmierzajcej na poudnie kolumny rosyjskiej. 8 sierpnia o godz. 2.08 Tbilisi powiadomio Kreml o rozpoczciu w zbuntowanej republice przywracania konstytucyjnego porzdku. Z kolei o 3.25 wojska gruziskie, przy uyciu cikiego sprztu rozpoczy natarcie na stolic Osetii oraz okalajce je wsie Mugyt, Awniewi, Chetagurewo, Zemo-Nikozi. W przecigu 20 minut piechota zaja poudniowe rubiee Cchinwali, lecz dalszy pochd zosta przez obrocw zatrzymany. W cigu tego dnia Gruzinom jednak udao si zdoby wiksz cz miasta oraz jedenacie okolicznych osad osetyjskich. Zgodnie z planem operacyjnym armia do wieczora miaa rozbi przeciwnika w rejonie Kwarneti, Tbeli i Chetaguro, zaj Cchinwali i Wzgrza Prisich oraz wyj na rubie Dawa-Tontabeti. Jednake tu przed godz. 9.00 ostrzelano posterunki rosyjskich si pokojowych w wyniku, czego zgino kilku onierzy co Kremlowi dostarczyo jeszcze jednego pretekstu do inwazji. Z drugiej jednak strony w atmosferze ferworu walki i pocztkowych sukcesw wojskowych, prezydent M. Saakaszwili zaproponowa powszechn amnesti dla bojownikw osetyjskich, szerok autonomi w ramach Gruzji oraz 35 mln $ na odbudow Cchinwali. Kiedy jednak godzin pniej do walki wczyli si ju Rosjanie Tbilisi ogosio powszechn mobilizacj. Na tym etapie dziaa obrona zostaa zupenie zdezorganizowana. W stolicy zasadniczo zosta osetyjski batalion pokojowy, ktry broni swoich koszar, budynku MSW oraz zachodniej czci miasta. Gruzini jednak na tym etapie wojny popenili dwa zasadnicze bdy. Po pierwsze w planach zakadali, e separatyci rdze swych si skupi na obronie stolicy. Trzeba rwnoczenie przyzna, e spodziewajc si potencjalnego ataku prezydent E. Kokojty przezornie wycofa wikszo swych si (w tym cay sprzt ciki) na pnoc w okolice Dawy i zaj postaw wyczekujc do czasu przybycia posikw rosyjskich. Po drugie atakujcy nie wycignli odpowied-

189 Na internetowych stronach Genocid Osetia podano liczb 1400 zabitych cywili, jednak brak jest stosownej dokumentacji; nie wskazano te miejsc domniemanych masowych zbrodni wojennych ani te miejsc pochwku. Ponadto Rosjanie nie zgodzili si na midzynarodowe dochodzenie w tej sprawie, a wszelkiego rodzaju prby podwaenia ich danych traktuj jako kolejny spisek Zachodu. Natomiast wedug danych Human Right Watch, opracowanych na podstawie szpitalnych kart zgonw, mier poniosy jedynie 133 osoby. Zob.: P. K o c i s k i , Wielki mit o gruziskim ludobjstwie w Osetii, Rzeczpospolita, 28 VIII 2008, s. A11.

59

nich wnioskw z pierwszej wojny czeczeskiej i czsto zdarzao si, e czogi atakoway centrum miasta bez wsparcia piechoty i artylerii, co tylko generowao straty gruziskie190. Po poudniu Osetyjczycy prbowali ju kontratakowa o godz. 13.00 dwie kompanie Specnazu, wzmocnione broni przeciwpancern, bez wikszego powodzenia zaatakoway wzdu drogi arskiej. Godzin pniej do walki wczyy si ju rosyjskie lotnictwo i artyleria. W tym te czasie przez tunel rocki na ten obszar weszy trzy wzmocnione bataliony z 429. i. 503 Puku Zmechanizowanego 19. DZmech. oraz 135. Samodzielny Puk Zmechanizowany, ktre rozwiny si w szyku bojowym w rejonie Dawy i Ryfty. Zadaniem tych si byo rozbicie obrony gruziskiej w podejciach do Cchinwali oraz zablokowanie gruziskiej enklawy w rejonie TamaresznieniKchewi. Doszo wwczas do najbardziej zaciekych walk w Europie od czasu wojen w byej Jugosawii191. Jeden z batalionw rosyjskich zosta wwczas prawdopodobnie rozbity192. Pod pretekstem interwencji humanitarnej, potrzeby ochrony zaatakowanych przez Gruzinw rosyjskich wojsk pokojowych oraz zabezpieczenia mienia i ycia wasnych obywateli193 (warto pamita w tym przypadku, skd si tam wzili) Kreml skierowa przeciw agresorowi 58. Armi Pnocnego Okrgu Wojskowego w skadzie dwch dywizji i trzech brygad zmechanizowanych, dwch samodzielnych brygad strzelcw grskich, brygady przeciwlotniczej i rakiet taktyczno-operacyjnych oraz odpowiednich zwizkw zabezpieczenia logistycznego i tyowego. Byo to ogem 70 tys. onierzy, blisko 600 czogw, okoo 2 tys. transporterw, 125 dzia i modzierzy, z czego w pierwszych godzinach konfliktu Rosjanie do walki wprowadzili przeszo 23 tys. ludzi194. Wojska interwencyjne byy ponadto wspierane przez 4. Armi Lotnicz, wyposaon w kilkaset samolotw oraz 75 migowcw szturmowych. Ponadto lotnictwo rosyjskie w stref konfliktu przerzucio dodatkowo jeszcze pododdziay 76. i 98. Dywizji PowietrznoDesantowych, batalion Specnazu oraz bombowce strategiczne z 37. Armii195. Stacjonujca na Kaukazie, wspomniana armia miaa ju za sob dowiadczenie bojowe wyniesione z obu wojen czeczeskich, przez co bya nie tylko

M. B u s l i k , op.cit., s. 42. E. L u c a s , op.cit., s. 215. 192 S. W o r o n c o w , op.cit., 2729; T. S z u l c , op.cit., s. 1112. 193 T. B i e l e c k i , Wszyscy Rosjanie stoj murem za Poudniow Oseti, Gazeta Wyborcza, 910 VIII 2008, s. 9. 194 T . S e r w e n t n y k , P . K o c i s k i , Rosja-Gruzja: To ju wojna?, Rzeczpospolita, 910 VIII 2008, s. A7; P. K o c i s k i , Rosja uderza na Gruzj, Ibidem, s. A1; W. J a g i e l s k i , Wojna na olimpiad, Gazeta Wyborcza, 910 VIII 2008, s. 1; I d e m , Nowa wojna na Kaukazie, Ibidem, s. 8; M. P o t o c k i , A . M e l l e r , Nowa wojna na Kaukazie, Dziennik, 9 10 VIII 2008, s. 7 195 S. W o r o n c o w , op.cit., 2627; M. G a w d a , Wojska rosyjskie, s. 4648.
191

190

60

najbardziej ostrzelanym, lecz i mobilnym ugrupowaniem rosyjskich si zbrojnych. Podobnie zreszt wyglda status dywizji powietrznodesantowych, ktre niejednokrotnie z bazy wypadowej w Mozdoku byy wysyane na misje specjalne przeciw powstacom czeczeskim.
RYS. 2. 58. Armia rosyjska w przededniu wojny

rdo: M. G a w d a , Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzj, Nowa Technika Wojskowa 2008, nr 10, s. 4648.

Zanim jednak powrcimy do analizy dziaa militarnych naley w tym miejscu odnotowa fakt, e zapobieganie wszelkiego rodzaju konfliktom zbrojnym oraz zapewnienie stabilnoci na obszarze postsowieckim stanowi dla Rosji kluczowy problem wasnego bezpieczestwa oraz jeden z istotnych elementw utrzymania wasnej strefy wpyww, zwaszcza, e dotyczy to jej tzw. mikkiego podbrzusza. Rwnoczenie z perspektywy Federacji Rosyjskiej, podczas wszelkiego rodzaju akcji majcych na celu wygaszanie konfliktw zbrojnych oraz niedopuszczenie do dalszej eskalacji dziaa wojennych i rwnolegej akcji dyplomatycznej powinno towarzyszy uycie siy militarnej196. Ta ostatnia powinna opiera si na nastpujcych czynnikach: 1. Dostawach wojskowych do strefy dziaa wojennych; 2. Obecnoci armii federalnej na terenach dotknitych konfliktem;

196

M. M e n k i s z a k , Rosyjska inwazja, s. 910. 61

3. Bezporednim zaangaowaniu si zbrojnych w walki po jednej ze stron; 4. Nieformalnej pomocy dla jednej ze stron; 5. Udziau w wojnie ochotnikw oraz najemnikw z terytorium Rosji197. W konsekwencji, jak zauwaa Ireneusz Topolski, tak uwarunkowana aktywno militarna Kremla zamiast prowadzi w tej sytuacji do rozwizywania konfliktw, jeszcze bardziej je intensyfikowaa, za jednostki armii federalnej czsto wbrew wasnej woli byy wcigane w miejscowe konflikty. Tak byo chociaby z wojn abchasko-gruzisk z lat 19921994, chocia oficjalnie Moskwa uznawaa zasadno nastpujcych postulatw, przy wygaszaniu tego rodzaju konfliktw: 1. Przerwanie walk w celu doprowadzenia do zawieszenia broni, po to by na spornych terenach doprowadzi do zorganizowania operacji pokojowej WNP; 2. Zapewnienie obecnoci militarnej, aby konflikt nie wyrwa si spod kontroli; 3. Ochrona Rosjan i wasnych obywateli przed czystkami etnicznymi198. Interwencja rosyjska w Gruzji sprawia, e porozumienie rozejmowe z Dagamysu z 24 VI 1992 roku o zawieszeniu broni i wprowadzeniu si pokojowych utracio prawn moc. Dokument ten opracowano w taki sposb, aby wyklucza on w przyszoci moliwo wcignicia Federacji w konflikt osetyjsko-gruziski. Wwczas te, zgodnie z liter prawa wszystkie strony zobowizay si do powstrzymania od przemocy oraz przyrzeky sobie likwidacj wszelkiego rodzaju organizacji paramilitarnych, ktre mogyby stanowi zagroenie dla strony przeciwnej. Mieszane Siy Utrzymania Pokoju zoone z kontyngentw: rosyjskiego, gruziskiego, poudniowo-osetyjskiego oraz pnocno-osetyjskiego otrzymay prawo cigania, zatrzymywania, rozbrajania oraz uycia broni w strefie konfliktu w przypadku nieprzestrzegania wymogw stanu wojennego. Rwnoczenie utworzono komisj kontroln oraz powoano do istnienia grup obserwatorw wojskowych. I co jest najwaniejsze ustalono wwczas, i rozszerzenie dziaa bojowych si pokojowych poza wyznaczony porozumieniem obszar moe nastpi wycznie po zawiadomieniu wadz cywilnych oraz tylko przy uyciu sprztu wojskowego oraz jednostek posiadajcych status wojsk rozjemczych. Rosyjska interwencja humanitarna w Osetii Poudniowej oraz atak 58 Armii na obszarze rdzeniowym zamay t zasad. Ponadto armia federalna dziaajca z polecenia Kremla naruszya prawo wewntrzne199. W myl ustawy z 23 VI 1995 roku: O uyciu si zbrojnych

I. T o p o l s k i , Sia militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004, s. 180. 198 Ibidem, s. 181182. 62

197

Federacji Rosyjskiej w celu utrzymania bd zaprowadzenia midzynarodowego pokoju i bezpieczestwa decyzj o wysaniu wojsk poza granice pastwa w celu wykonania operacji pokojowej podejmuje prezydent na podstawie stosownej uchway Rady Federacji. Tej jednak nigdy nie byo. Take w przypadku Osetii Poudniowej inaczej ni w przypadku Abchazji Rosja nigdy nie posiadaa mandatu midzynarodowego ONZ, ani te innej organizacji regionalnej (OBWE, a nawet WNP) na dziaalno pokojow na tym obszarze200. Zatem, zdaniem Agnieszki Bryc, z perspektywy prawa midzynarodowego udzia Rosji w uregulowaniu konfliktu poudniowoosetyjskiego by przede wszystkim wynikiem zej sytuacji geostrategicznej Gruzji na pocztku lat 1990-tych, a [] w konsekwencji legitymizowanym ingerowaniem w sprawy wewntrzne drugiego pastwa za jego zgod201, wyraon w ukadzie o przyjani, dobrym ssiedztwie i wsppracy z 3 II 1994 roku. Wwczas to Kreml, w zamian za przyzwolenie na przynaleno do rosyjskiej strefy wpyww zadeklarowa gotowo do obrony gruziskiej integralnoci terytorialnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem spraw odpowiedniego uregulowania kwestii abchaskiej i osetyjskiej. Jeszcze dalej w sdach swych idzie Borys Wiszniewski z internetowego portalu Grani.ru, ktry stoi na stanowisku, e rol gwaranta i stabilizatora na Kaukazie Rosja po prostu przyznaa sobie sama202. Zdaniem Huberta Dudkiewicza, Rosja zamaa take prawo midzynarodowe. Przede wszystkim trzeba zauway, e gruziska akcja militarna przeciw Osetii Poudniowej bya prb przywrcenia jurysdykcji prawnej i terytorialnej na wasnym terytorium po wyczerpaniu wszelkich moliwoci rokowa (nota bene przerwanych przez separatystw) oraz caej serii atakw zbrojnych przeciw gruziskim osiedlom i funkcjonariuszom. I dopki, w przypadku operacji przywracajcej ad konstytucyjny, w gr nie wchodziy stosowane na szerok skal przypadki amania prawa humanitarnego, czystek etnicznych oraz zbrodni przeciw ludzkoci akcja ta bya wycznie kwesti wewntrzn Gruzji, gdy zgodnie z prawem midzynarodowych nawet Rosja do 8 VIII 2008 roku nie podwaaa oficjalnie ani zasady zachowania integralnoci terytorialnej tego kraju, ani te nie kwestionowaa jego wadzy nad zbuntowan prowincj. Niemniej jednak, ju od pierwszych godzin po-

Niedopatrzenie to naprawiono dopiero rok pniej, kiedy to Duma Pastwowa uchwalia ustaw o obronie, w ktrej zapowiedziano zarwno obron pastw sojuszniczych, jak i obywateli FR za granic. Tylko, e tym razem decyzj o tego typu rodzajach operacjach uycia armii wobec ssiadw moe ju podejmowa osobicie prezydent Rosji. Por.: W. R a d z i w i n o w i c z , Armia rosyjska pjdzie tam, gdzie kae prezydent, Gazeta Wyborcza 11 VIII 2009, s. 9. 200 B. W i s z n i e w s k i , Rosyjski bufor, Forum, 2531 VIII 2008, nr 35, s. 7. 201 A. B r y c , Rosja w XXI wieku: Gracz wiatowy czy koniec gry?, Warszawa 2008, s. 52 54. 202 B. W i s z n i e w s k i , op.cit., s. 7. 63

199

jawi si zarzut stawiany stronie gruziskiej, e jakoby dopucia si masowych czystek etnicznych. Nawet, jeli przyjmiemy ten zarzut propagandy rosyjskiej za prawdziwy to adne pojedyncze pastwo nie ma prawa decydowa o podjciu akcji o charakterze militarnym w celu ograniczenia tego procederu. Moe to uczyni jedynie Rada Bezpieczestwa ONZ. W tej sytuacji inwazja rosyjska na Gruzj naruszya dwie elementarne zasady wspczesnego adu prawno-midzynarodowego: zakaz stosowania siy lub grob jej uycia w stosunkach midzynarodowych oraz zakaz nieingerencji w sprawy wewntrzne innego pastwa. Z kolei nawet, jeli uznany zasadno argumentacji Kremla odwoujcej si gwnie do swobodnej interpretacji Karty Narodw Zjednoczonych, to i tak trzeba zauway, i i w tym przypadku zostaa take naruszona zasada proporcjonalnoci uycia siy oraz prawo do samoobrony i ochrony przed czystkami etnicznymi203. Drugim argumentem przemawiajcym na rzecz interwencji Moskwy bya ch obrony wasnych obywateli zamieszkujcych obszar zbuntowanej prowincji. Jednake jest to zbyt daleko posunita nadinterpretacja zasady prawa do samoobrony w sytuacji, gdy Federacja Rosyjska samowolnie nadaa mieszkacom zbuntowanej republiki wasne obywatelstwo, podczas gdy faktycznie zamieszkiwali oni obszar prawnie znajdujcy si pod jurysdykcj Gruzji, czyli z mocy prawa przysugiwao im obywatelstwo tego kraju i wobec tego pastwa powinni dochowa lojalnoci. Kreml w tym przypadku cakowicie wiadomie poszerzy definicj wasnej mniejszoci za granic, obejmujc ju nie tylko etnicznych Rosjan, czy te spoecznoci rosyjskojzyczne, lecz take osoby posiadajce obywatelstwo rosyjskie a zamieszkae na stae poza granicami FR. Tego rodzaju nadinterpretacja prawa midzynarodowego tworzy do niebezpieczny precedens, i to z dwch zasadniczych powodw. Po pierwsze pierwotnie podobna sytuacja miaa ju swoje konotacje w postaci kryzysu sudeckiego 1938 roku oraz casusu Sudetendeutsche (Deutschbhmen, deutsche Sudeten-Altsterreicher)204. A po drugie stwierdzenie przez N. Sarkozyego co prawda ju post factum e Rosja powinna [] broni swoich interesw, Rosjan w Rosji i Rosjan poza jej granicami tylko moralnie uprawomocnio interwencj zbrojn Kremla przeciwko Gruzji205.

Rosja-Gruzja: Wojna i obowizek ochrony, Nowe Pastwo 2008, nr 3, s. 4749; J. K r a n z , op.cit., s. 5154. 204 H. D u d k i e w i c z , Interwencja wojsk rosyjskich w Gruzji a prawo midzynarodowe, <http://www.psz.pl/tekst-12599/Hubert-Dudkiewicz-Interwencja-wojsk-rosyjskich-w-Gruzjia-prawo-miedzynarodowe> (30 XII 2008). 205 Rosja-Gruzja, s. 48; J. K r a n z , op.cit., s. 54. 64

203

RYS. 3. Charakter dziaa wojskowych podczas operacji pokojowych

rdo: B. B a l c e r o w i c z , Siy zbrojne w pastwie i stosunkach midzynarodowych, Warszawa 2006, s, 164.

Ataki wojsk NATO na terytorium Serbii, dokonywane w 1999 roku pod pretekstem obrony ludnoci kosowarskiej przed czystkami etnicznymi spowodoway, i Rosjanie konsekwentnie przeciwstawiali si wszelkiego rodzaju prbom legalizacji interwencji humanitarnej w obronie praw czowieka bez uprawomocnienia ze strony Rady Bezpieczestwa ONZ. Zdaniem Kremla, zasady praworzdnoci byy stopniowo zastpowane przez Kaganowskie podwjne standardy, co w efekcie pozwalao wielkim mocarstwom narzuca status ograniczonej suwerennoci mniejszym i sabszym pastwom, pod pretekstem humanitaryzmu i humanizmu206. Dlatego te, w rosyjskich propozycjach reformy ONZ znalaz si zapis o potrzebie sformowania si szybkiego reagowania Narodw Zjednoczonych, ktrych zadaniem byoby na mocy mandatu Rady Bezpieczestwa szybkie wygaszanie konfliktw zbrojnych niskiej interwencji oraz zabezpieczenie pomocy humanitarnej w pastwach dysfunkcyjnych. Stanowisko to nie przeszkadza jednak Moskwie w podtrzymaniu swojego stanowiska w sprawie osabienia bd te w ogle zniesienia prawa weta207. Zasadniczo nie zmienia to faktu, e interwencja humanitarna po 1999 roku jest dopuszczalnym instrumentem oddziaywania politycznego, przy zastrzeeniu, e jest ona legalizowana przez RB ONZ. Zdaniem S. D. Murphyego: Humanitarna interwencja jest grob lub uyciem siy przez pa-

. B. , o OO [w:] XXI , . A. B. T o p , Moc 2001, s. 163167. 207 A. B r y c , op.cit., s. 147154. 65

206

stwo, grup pastw lub organizacj midzynarodow przeciwko innemu pastwu gownie w celu ochrony jego obywateli przed masowymi naruszeniami uznanych midzynarodowo praw czowieka208. W tym przypadku zasadniczym problemem prawno-midzynarodowym pozostaje jednak interwencja o charakterze unilateralnym i bez sankcji ONZ. Niezalenie jednak od wszelkich wtpliwoci natury metodologicznej trzeba zaznaczy, e teoretycznie kada tego typu operacja oznacza ograniczone (czasowo i materialnie) uycie siy, pomoc humanitarn ze strony NGOs oraz organw ONZ. Jej przyczyn s ewidentne przypadki naruszenia praw czowieka, za celem podstawowym w tym przypadku jest powstrzymanie czystek etnicznych oraz ochrona obywateli kraju, w ktrym dochodzi do tego rodzaju nieprawoci. W konsekwencji, jak odnotowuje to Jerzy Zajado akcje wojskowe o tym charakterze mona sprowadzi do czterech punktw: susznej przyczyny, czytelnych intencji ze strony wojsk interwencyjnych, pozytywnego programu rekonstrukcji pastwa oraz zastosowania proporcjonalnoci uycia siy zbrojnej w stosunku do strony naruszajcej prawa czowieka209. Nie naley jednak przy tym zapomina, e w tym przypadku rdem presji midzynarodowej na rzecz tego typu operacji militarnych moe by CNN-Efect, ktry potraktowany instrumentalnie moe by idealn zason dymn na rzecz zwykej inwazji210. W przypadku Kosowa, interwencja NATO nastpia po upublicznieniu przez media faktu, e Serbowie wymordowali jakoby 100 tys. Kosowarw, podczas gdy rzeczywista liczba ofiar czystek etnicznych bya kilkakrotnie nisza. Dlatego te, nie naley si dziwi, e ju od 8 sierpnia 2008 roku (oficjalnie pierwszego dnia konfliktu zbrojnego) Rosjanie oskarali napastnikw o ludobjstwo i zabicie 1400 2000 Osetyjczykw. Zdaniem prokuratora FR Aleksandra Bastrykina, przestpstwa wojenne Gruzinw mona jakoby porwna z bestialstwem nazistw w czasie II wojny wiatowej. Take ju sama pobiena analiza prawna pojcia interwencja humanitarna oraz porwnanie jej rosyjskiej interpretacji, propagandowy charakter, ograniczenia stawiane niezalenym obserwatorom i dziennikarzom, brak pozytywnego i wyranie sprecyzowanego celu i czasu reakcji militarnej a ponadto nieproporcjonalno w zastosowaniu siy wojskowej w stosunku do gruziskiej czystki etnicznej powoduje, e wojna piciodniowa posiadaa niewiele wsplnego z tego typu akcjami wygaszajcymi. Wracajc jednak do dziaa militarnych, trzeba odnotowa fakt, e skupienie si strony gruziskiej w dniu 8 sierpnia przede wszystkim na oble-

J. Z a j a d o , Dylematy humanitarnej interwencji: Historia etyka polityka prawo, Gdask 2005, s. 29; P. M a z u r k i e w i c z , Przemoc w polityce, Wrocaw 2006, s. 137168. 209 Ibidem, s. 3135. 210 Ibidem, s. 253260. Por. take: A. D o m a g a a , Interwencja humanitarna w stosunkach midzynawowych, Warszawa 2008. 66

208

niu Cchinwali a nie przeciciu komunikacji przez tunel Roki doprowadzio do sytuacji, i dano w ten sposb stronie rosyjskiej wystarczajco duo czasu na podcignicie swych si w rejon walk. W konsekwencji ju w nocy armia FR zaja pnocne obszary Osetii Pd., za czoowe oddziay podeszy w okolice stolicy ROP. Jednake trzeba tu zauway take, e jednostki interwencyjne wchodziy do walki z uwagi na warunki geograficzne i komunikacyjne poszczeglnymi falami. W zwizku z tym, a do 10 VIII 2008 roku przewaga taktyczna znajdowaa si po stronie Tbilisi, co uatwiao prowadzenie lokalnych kontratakw oraz dziaa o charakterze opniajcym.
MAPA 3. Dziaania wojenne w Osetii

rdo: M. G a w d a , Wojska rosyjskie w wojnie z Gruzj, Nowa Technika Wojskowa 2008, nr 10, s. 54.

67

Niemniej, od 9 sierpnia inicjatyw na polu walki zaczli przejmowa Rosjanie, szczeglnie, kiedy postawili na szybko dziaa bojowych oraz aktywne wsparcie ze strony artylerii samobienej i lotnictwa szturmowego. Ponadto na front nieprzerwanie pyn strumie nowych jednostek i sprztu, przez co stopniowo zyskiwali oni przede wszystkim przewag liczebn. Uwikani w oblenie Cchinwali Gruzini rankiem prbowali, co prawda po raz kolejny doprowadzi do cakowitego zajcia miasta, jednake z powodu narastajcej presji rosyjskiej ostatecznie odstpili od tego zamiaru. Take i podobne dziaania na poudnie od stolicy Osetii Pd. nie przyniosy oczekiwanych rezultatw211. Nie powid si take nalot Su-25 na tunel Roki, w celu zatrzymania inwazji z pnocy. W tym czasie jednostki FR miay za sob caonocny przemarsz i czsto si zdarzao, e wchodziy one do walki bez naleytego zabezpieczenia logistycznego, rozpoznania oraz z nie zabezpieczonymi skrzydami. Ponadto z powodu szybkiego tempa przemieszczania si, szczeglnie dotkliwe okazay si tzw. straty niebojowe, za fakt, e Rosjanie poruszali si gwnie po drogach znakomicie uatwia Gruzinom wykonywanie nawa artyleryjskich przeciw kolumnom przeciwnika. Ponadto wiedzc o zbliajcych si wojskach interwencyjnych zawczasu przystpili oni do budowania lokalnych umocnie polowych oraz zabezpieczonych stanowisk ogniowych. Trzeba przyzna, e ta faza wojny piciodniowej nie bya dla Kremla jedynie wojskowym spacerkiem. Wojska gruziskie walczyy zawzicie, szczeglnie za we znaki nacierajcym dawaa si artyleria (lepsze wyszkolenie, rodki informacji i obserwacji) oraz oddziay specjalne. Ponadto Rosjanie niejednokrotnie do przeamywania obrony musieli uywa jednostek spadochronowych, ktre walczyy przy wsparciu jednostek pancernych i zmechanizowanych w otwartym polu w charakterze zwykej piechoty. Spektakularnym (lecz niepenym) sukcesem taktycznym Tbilisi okazaa si akcja komandosw skierowana przeciw kolumnie transportowej, ktr jecha sam dowdca 58. Armii gen. Anatolij Chruliew. W wyniku tej akcji na chwil zdezorganizowano rosyjski system dowodzenia, przy czym gwnodowodzcy siami interwencyjnymi zosta nawet lekko ranny. Ponadto rozbito sztab 35. Puku oraz zniszczono do 25 cikich pojazdw wojskowych212. Tymczasem, przez cay dzie 10 sierpnia wojska FR oczyszczay Cchinwali z Gruzinw. Jednak do koca tego dnia opucili oni, nie niepokojeni przez rosyjskie strae przednie i zachowujc zwarto bojow, zajmowane rubiee obronne w rejonie Hetagurowo Cchinwali wzgrze 1475.1 i rozpoczli przegrupowanie wojska w okolice Awnewil Kwemo Nikozi Tkwiawi. Tym samym, operacja Czyste Pole zakoczya si, wskutek b211

P. K o c i s k i , Rosja uderza; T. S e r w e t n y k, P . K o c i s k i , Rosja-Gruzja; M. P o t o c k i , A . M e l l e r , Nowa wojna; W. J a g i e l s k i , Wojna na olimpiad. 212 M. G a w d a , Wojska rosyjskie, s. 4649. 68

dw w planowaniu operacyjnym oraz przewagi liczebnej i ogniowej Rosjan, niepowodzeniem213. I mimo, e prezydent M. Saakaszwili wyda rozkaz przerwania walki, a rosyjskie MSZ sformuowao wstpne warunki zawieszenia broni (wycofanie si Gruzinw w granice sprzed konfliktu, deklaracja o nie uywaniu siy), to jednak interweniujca 58. Armia nadal kontynuowaa operacje bojowe, tym razem ju na terenie Gruzji waciwej, rozszerzajc teren walk o drugi front w Abchazji oraz likwidujc istniejce jeszcze gruziskie enklawy na terenie Osetii Pd.214.

W. J a g i e l s k i , Rosja wzia Oseti, Gazeta Wyborcza, 11 VIII 2008, s. 1. P. K o c i s k i , T . S e r w e t n y k , Rosjanie bombarduj Gruzj, Rzeczpospolita, 11 VIII 2008, s. A8; . S i a n o c k i , Tej wojny Moskwa nie odpuci, Nasz Dziennik, 11 VIII 2008; W. J a g i e l s k i , Rosja wzia Oseti; Idem, Kanonada nie milknie, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008, s. 4.
214

213

69

V. PRZYMUSZANIE DO POKOJU?
ymczasem 11 sierpnia 2008 roku by dla wojny piciodniowej dniem przeomowym. Najpierw trzeba odnotowa, i nastpio raptowne pogorszenie sytuacji geostrategicznej Gruzji: z jednej strony, bowiem Kreml zignorowa zaproponowane przez ni i Uni Europejsk zawieszenie broni, z drugiej za po burzliwej naradzie sztabu kryzysowego prezydent USA George Bush odrzuci ostatecznie propozycj swego zastpcy odnonie przeprowadzenia ograniczonego ataku lotniczego na wojska rosyjskie (gwnie chodzio o zniszczenie sieci komunikacyjnej z Oseti Pnocn), w celu skorygowania sytuacji na froncie. A tam sytuacja coraz bardziej zmieniaa si na niekorzy Tbilisi: Rosjanie rozszerzyli teren walk o Abchazj, czym otworzyli drugi front dziaa wojennych, a ponadto Gruzinom po raz kolejny nie uda si nalot na tunel Roki, gdzie utracili nastpnego Su-25215. I wreszcie po trzecie od pocztku wojny cigle nasilay si ataki powietrzne na Tbilisi i inne orodki miejskie oraz infrastruktur kraju216. Ponadto Flota Czarnomorska po krtkim starciu rakietowym zdobya panowanie na morzu i rozpocza faktyczn blokad morsk. I rzecz najwaniejsza od tej pory ciar dziaa wojennych przesun si take poza granice administracyjne Osetii Pd. z chwil, kiedy Rosjanie uwikali si w cikie walki o wie Zemo Nikozi. Osad t zdobyto jednak dopiero po wyniszczajcych i krwawych starciach217. W tym czasie dowdztwo gruziskie zdajc sobie spraw z potencjalnego ataku na Tbilisi przystpio do przygotowywania kolejnej linii obronnej w okolicach Gori218. Do spodziewanej walki jednak nie doszo, gdy o godz. 13.27 zestresowany prezydent M. Saakaszwili, w obecnoci szefw dyplomacji Francji i Finlandii podpisa dokument o jednostronnym przerwaniu przez Gruzj dziaa wojennych219. W tej sytuacji, aby oderwa si od nacierajcego przeciwnika zarzdzono odwrt a na dalekie przedmiecia Tbilisi, za praktycznie nie bronione i opuszczone przez obrocw miasto Gori 12 VIII 2008 roku wpado w rce rosyjskie220. Wanie ta decyzja pocigna za sob nieprzewidziane nastpstwa dla caego dalszego wysiku zbrojnego. O ile, bowiem w czasie kampanii osetyjskiej wojska gruziskie dotrzymyway Rosjanom pola i zaarcie si od-

T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 71. J . P r u s , W . G r z d z i s k i , Zabijanie Gruzji, Dziennik, 11 VIII 2008; J. P r u s , Rosja bombarduje Gruzj, Ibidem. 217 M. G a w d a , Wojska rosyjskie, s. 4950. 218 W. J a g i e l s k i , Gruzini byli zaskoczeni, Dziennik, 11 VIII 2008. 219 P. K o c i s k i , Gruzja prosi o pokj, Rzeczpospolita, 11 VIII 2008. 220 W. G r z d z i s k i , Gruzja w odwrocie, Dziennik, 12 VIII 2008, s. 1; W. J a g i e l s k i , Gruzini byli zaskoczeni, s. 4.
216

215

70

gryzay, to po klsce pod Zemo Nikozi zacz si ju szerzy defetyzm, za na froncie abchaskim odwrt nie zawsze odbywa si w sposb zorganizowany. Spadek morale w armii by jednak wynikiem nie tyle dotychczasowego przebiegu walk, co raczej konsekwencj niskiej motywacji oraz zego stanu wyszkolenia i wyposaenia rezerwistw a take nawarstwiajcych si kopotw logistycznych i aprowizacyjnych. Do tego oczywicie dochodzi jeszcze rozkaz o przerwaniu dziaa wojennych, w sytuacji, gdy nacierajcy przeciwnik nie przyjmuje tego faktu do wiadomoci. Obnienie wartoci bojowej armii gruziskiej nie byo jednak tak powszechne, jak opisywaa to chociaby polska, czy te rosyjska prasa221. Przede wszystkim naley zwrci uwag, e popoch ogarn przede wszystkim wspomnianych rezerwistw, ktrych czsto pozostawiono samych sobie, suby tyowe oraz kilka jednostek artylerii, ktre co si zdarzao porzucay swj ciki sprzt. Panik czsto te wywoyway osoby cywilne. Natomiast jednostki bojowe, po oderwaniu si od przeciwnika, wycofyway si w sposb zorganizowany i nadal dysponoway wol walki w obronie kraju. I co warto w tym miejscu podkreli, stronie rosyjskiej nie udao si zasadniczo rozbi ani jednej gruziskiej wielkiej jednostki. Osabiona 4. BP oraz jednostki 3. BP, oddziay pancerne i przeciwlotnicze, mimo ostrzau artyleryjskiego i bombardowa lotniczych wycofay si w sposb uporzdkowany. Odziay te, po oderwaniu si od przeciwnika, pocztkowo wycofay si wanie do Gori, a nastpnie na kolejn rubie obronn w okolice miasta Mcheta, po to by broni stolicy przed spodziewanym atakiem rosyjskim. Wydaje si, e po nie do koca przemylanym oddaniu Gori dowdztwo gruziskie zdecydowao si ewentualnie rozegra rozstrzygajc bitw na dalekich przedpolach stolicy, oczekujc rwnoczenie na polityczn pomoc ze strony Zachodu w dyplomatycznym rozstrzygniciu tego konfliktu. Teoretycznie uksztatowanie terenu oraz infrastruktura komunikacyjna zdaway si sprzyja poczynaniom obronnym. Do Tbilisi z kierunku pnocnego prowadz wycznie dwie drogi: z Cchinwali przez Gori oraz z Wadykaukazu wzdu rzeki Terek. I co jest wane obie zbiegaj si wanie na przedmieciach Mchety. Odwrt, zatem na t rubie pozwala Gruzinom na potencjalne skrcenie linii frontu, sprawia e znajdowali si oni znacznie bliej wasnych zapasw wojennych a rwnoczenie wyduay si rosyjskie linie zaopatrzeniowe. Nade wszystko jednak oderwanie si od nacierajcego przeciwnika oraz potencjalne zniszczenie infrastruktury drogowej i mostw na rzece Aragawi dawao prezydentowi Saakaszwilemu czas na przygotowanie obrony w przypadku ataku rosyjskiego na stolic. Na dzie dzisiejszy trudno jest oceni na ile udao si zrealizowa wspomniany plan, gdy rozkaz odwrotu z Gori doprowadzi do wspomnianego

221

W. G r z d z i s k i , op.cit., s. 1.

71

ju rozlunienia dyscypliny wojskowej i morale. W efekcie tego pojawiy si wzmiakowane powyej przypadki porzucania przez wycofujce si jednostki cikiego sprztu. Pewne jest natomiast, e do Tbilisi w popiechu cigano rezerwistw, szpitale oraz zaopatrzenie z innych rejonw. Take do kraju, przy wydatniej pomocy amerykaskiego lotnictwa transportowego w popiechu przetransportowano z Iraku onierzy elitarnej 1. Brygady Piechoty222. Grzysty teren sprzyja dziaaniom o charakterze defensywnym i opniajcym, jednak ostatecznie wydaje si, e prowadzone nieco chaotycznie przygotowania obronne zostay jednak zaniechane w p drogi z uwagi na to, i pod wpywem dyplomacji europejskiej (i przy cichym wsparciu USA dla tej inicjatywy) Micheil Saakaszwili postawi ostatecznie na rozwizania dyplomatyczne, aby pozbawi Kreml pretekstu do kontynuowania wojny na terytorium rdzennej Gruzji. Z perspektywy Tbilisi byo ju wiadome, e z militarnego punktu widzenia nie osignito zasadniczych celw operacji Czyste Pole. Ponadto istniao ryzyko rosyjskiej okupacji duych poaci obszaru rdzeniowego. Tym niemniej w przypadku dalszego kontynuowania konfrontacji zbrojnej istniaa uzasadniona obawa, e moe ona zakoczy si krwaw konfrontacj i znacznymi stratami wojskowymi. Dla Gruzji oznaczao to ryzyko dalszego niszczenia kraju, z kolei dla Rosjan atak na stolic mg doprowadzi z perspektywy UE i USA do przekroczenia czerwonej linii oraz wywoa niepodane dla nich reakcje midzynarodowe. W tej sytuacji zarwno prezydent Saakaszwili, jak i kremlowska tandemokracja postawia na rozwizania dyplomatyczne i porednictwo Brukseli. Nie ulega wtpliwoci, e podczas wojny sierpniowej gwnym obszarem rosyjskich dziaa ldowych bya Osetia Poudniowa. Jednake do pewnego stopnia naley zgodzi si z tez Grzegorza Kuczyskiego, e dla Rosji znacznie wiksze znaczenie strategiczne i gospodarcze posiadaa Abchazja, ktra podczas tego konfliktu zbrojnego stanowia dla Kremla drugi front skierowany przeciw Gruzji. W tym miejscu warto chociaby przywoa fakt, e region ten od kwietnia skupia na sobie uwag wiata oczekujcego kolejnego wybuchu wojny kaukaskiej. Tu w zwizku z planowan operacj wojskow Rosjanie zawczasu gromadzili wojska oraz odbudowywali infrastruktur transportow. Z perspektywy strategii wojskowej nie by to bynajmniej drugorzdny teatr dziaa wojennych, gdy prowadzi on do podziau si gruziskich na dwa zgrupowania i wiza znaczny odsetek tych si, ktre mogyby zosta uyte przeciw ROP. Ponadto graniczce z Abchazj nadmorskie regiony stanowiy dla Tbilisi okno na wiat oraz decydoway w znacznej mierze o stanie gospodarki tego kraju223. W tej sytuacji, aby uza222

B. Z a d u r a , Wadimir Putin oskara USA o wspieranie Tbilisi, Dziennik, 12 VIII G. K u c z y s k i, Abchaska ofensywa Moskwy, s. 2425.

2008.

223

72

sadni interwencj z tego kierunku Kreml powoywa si na istniejce jakoby plany inwazji gruziskiej na Suchumi. Z kolei sami Abchazi mwili przede wszystkim o wypenieniu swych zobowiza sojuszniczych wobec ROP. Dlatego te nie naley si dziwi, e tu po wybuchu wojny piciodniowej prezydent samozwaczej Republiki Abchaskiej Siergiej Bagapsz poinformowa o wysaniu na front osetyjski tysica ochotnikw. Take poczwszy od 9 VIII 2008 roku lotnictwo rosyjskie operujce w tej zbuntowanej prowincji prowadzio naloty na baz wojskow w Senaki oraz port handlowy w Poti. Ponadto tego samego dnia do portu w Oczamczira wpyny okrty Floty Czarnomorskiej. W tym samym czasie rozpocz si ostrza artyleryjski obszarw opanowanych przez siy gruziskie w grnej czci Wwozu Kodori. Pierwsze uderzenie separatystw abchaskich zostao jednak odparte. W przecigu nastpnych dwch dni Rosjanie zwikszyli kontyngent swych si pokojowych do 9 tys. ludzi oraz 350 cikich pojazdw wojskowych. Zgrupowania tego nie wykorzystano jednak w charakterze si obronnych w Abchazji, lecz uyto je w nastpnych dniach do dokonania inwazji na Gruzj waciw. Zatem, gdy tylko wojska FR zakoczyy przegrupowanie i zajy pozycje wyjciowe do ataku gen. Siergiej Czaban zada zoenia broni oraz opuszczenia caego Wwozu Kodori. Gdy jednak to ultimatum zostao przez Tbilisi odrzucone milicja abchaska zablokowaa pozycje wojsk gruziskich, za armia rosyjska dokonaa ataku ldowego na Senaki oraz Poti. Ponadto 12 sierpnia separatyci, przy wspudziale Rosjan rozpoczli szturm na gruziskie pozycje obronne. Mimo zaangaowania znacznych si abchasko-rosyjskich obrocom udao si ewakuowa znaczny odsetek ludnoci cywilnej i wycofa z zajmowanych pozycji oraz oderwa od przeciwnika. Jednostki gruziskie wycofay si nie podejmujc dalszej walki, w konsekwencji czego atakujcy zajli Senaki, Zugdidi i Poti, po czym wczyli je do strefy buforowej przebiegajcej wzdu granicy abchaskiej224. Rwnoczenie trzeba odnotowa fakt, e wojska FR nie posuny si jednak do zajcia portw w Kobuleti i Batumi, co umoliwio zniwelowanie blokady morskiej zastosowanej przez Flot Czarnomorsk oraz w nieco pniejszym czasie na dostarczenie przez marynark wojenn USA pomocy humanitarnej. Wydaje si, e w tym przypadku ograniczono dziaa strony rosyjskiej bya przede wszystkim podyktowana obawami przed reakcj Turcji, ktra wyraaa zainteresowanie sytuacj muzumanw w Adarii.

224

Ibidem, s. 2627; M. G a w d a , Wojska rosyjskie, s. 50.

73

MAPA 4. Dziaania wojskowe podczas wojny sierpniowej

rdo: Wojna w Osetii Poudniowej 2008, <http://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_w_Osetii_Poudniowej_2008> (11 II 2009). 74

Wojna piciodniowa miaa take swoje przeoenie w dziaaniach powietrznych, jak i morskich. Poczwszy ju od 8 sierpnia, zarwno lotnictwo gruziskie, jak i rosyjskie starao si wspiera dziaania jednostek ldowych. Na miesic przed konfliktem Siy Powietrzne Gruzji liczyy 1 813 onierzy, ktrymi dowodzi pk David Nairszwili. Lotnictwo tego kraju posiadao na swym stanie eskadr samolotw bezpilotowych (Hermes 450, Skylark, Aerostar), samodzieln eskadr transportow (prawdopodobnie 1 Tu-134A-3 oraz dwa An-28), dwueskadrowe skrzydo bojowe wyposaone w szturmowce (ok. 12-14 maszyn) typu Su-25K/KM Skorpion, Su-25UBK oraz samoloty szkolno-bojowe typu L-39C Albatros (6 sztuk). Oprcz tego Gruzini posiadali na stanie skrzydo migowcowe zoone z trzech eskadr: bojowej (14 maszyn, w tym 6 Mi-8, 3 Mi-24P, 4 Mi-24W i 1 Mi 35W), transportowej (12-16 Mi-8 rnych wersji) oraz cznikowej (8 sztuk UH-1H). Z kolei na obron przeciwlotnicz skaday si dwie baterie S-125M w okolicach Tbilisi (po cztery wyrzutnie), jedna w rejonie Poti (trzy wyrzutnie). Ponadto w Gori rozlokowano samodzielny dywizjon Buk-M1, za w okolicach Gori, Senaki i Kutaisi kolejne trzy baterie typu Os-Ak/AKM. Tu przed wybuchem konfliktu zbrojnego do Gruzji trafia take jedna bateria izraelskich Spyderw. Oprcz tego kraj ten zainwestowa w rozbudow i modernizacj infrastruktury radarowej. Na szczegln uwag zasuguj tu 3-5 pasywne stacje typu Kolczuga-M, ktre zostay uzupenione systemem walki elektronicznej Mandat. Niezalenie od rozbudowy systemu OPL wojska ldowe posiaday 24 dziaa przeciwlotnicze, 17 samodzielnych zestaww Szyka oraz blisko 100 przenonych zestaww rakietowych (Strzaa, Iga, Grom)225. Z kolei w przypadku strony rosyjskiej, ta ju na pocztku sierpnia 2008 roku przerzucia na teren Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego cz zwizkw taktycznych 4., 16., 37., 61. Armii Lotniczych oraz 22. Dywizji Bombowcw Cikich. Centrum dowodzenia operacjami lotniczymi umiejscowiono we Wadykaukazie, za gwne bazy wypadowe przeciw Gruzji wydzielono w Budionowsku, Mozdoku, Morozowsku, Rostowie nad Donem, Engelsie (bombowce strategiczne) oraz Jegorlickiej (jednostki migowcowe). Z tego krtkiego przegldu si rosyjskich wida ju wyranie, e FR posiadaa miadc przewag liczebn i techniczn w siach powietrznych226. Te dysproporcje powikszay jeszcze lotnictwo oraz systemy OPL zbuntowanych republik osetyjskiej i abchaskiej227. Niemniej jednak wojna sierpniowa od samego pocztku pokazaa niedostatki obu stron konfliktu. Z perspektywy gruziskiej bya to przede wszystkim niewystarczajca obrona przeciwlotnicza, z kolei u Rosjan mona odnotowa niedostateczne wyszko-

225 226

M. S t o l r , M . G y r s i , op.cit., s. 5861. Ibidem, s. 6162. 227 Ibidem. 75

lenie, przestarzao sprztu lotniczego oraz brak skutecznych rodkw rozpoznania powietrznego. W opinii Tbilisi Kaukaz stanowi swego rodzaju naturaln barier obronn przed rosyjskimi atakami powietrznymi, gdy zmusza lotnictwo przeciwnika do operowania na znacznych wysokociach, co wizao si z wiksz wykrywalnoci, a tym samym efektywnoci systemw OPL. Mao tego, Gruzja jeszcze w 2007 roku przekonywaa zachodnich analitykw wojskowych, e dysponuje nie tylko zestawami uzbrojenia zdolnymi razi cele latajce powyej 8 km, lecz i zintegrowanym, automatycznym systemem C2. W praktyce zapewnienia te okazay si do pewnego stopnia dziennikarsk kaczk. Ponadto Tbilisi nie inwestowao w rozwj lotnictwa myliwskiego. Zaniechano take powszechnego szkolenia i doposaenia wojsk ldowych w podrczne rodki obrony przeciwlotniczej. Tym niemniej, mimo druzgoccej przewagi liczebnej Gruzinom w czasie wojny udao si zada stronie rosyjskiej kilka prestiowych strat. Po zniszczeniu przez przeciwnika sieci radarowej, dotkliwa dla armii inwazyjnej okazaa si obecno systemw pasywnych Kolczuga oraz mobilnych zestaww rakietowych Buk i Osa. Ponadto z perspektywy Kremla, mimo zniszczenia gruziskiej radiolokacji, obrocy potrafili skutecznie kontratakowa przy pomocy migowcw i szturmowcw, gdy zawczasu nie zniszczono infrastruktury i maszyn bojowych przeciwnika. Wedug dostpnych danych, 8 sierpnia z powietrza zaatakowali oni rosyjskie koszary w miejscowoci Juznia. Z kolei w dniu nastpnym zbombardowano siedzib wadz poudniowo-osetyjskich w Dawie (godz. 12.30), a nastpnie tunel Roki (13.30). Atak na ten ostatni cel powtrzono bez wikszego powodzenia take 11 VIII 2008 roku. Ponadto pozostawienie chociaby nieuszkodzonych pasw startowych na lotniskach umoliwio Amerykanom przerzucenie w ramach pomocy humanitarnej gruziskiej 1. Brygady stacjonujcej w Iraku. Ponadto wywiad wojskowy GRU nie rozpozna w dostateczny sposb systemw OPL oraz si powietrznych Gruzji228. W sumie wg danych rosyjskich w trakcie konfliktu stracili oni 3 szturmowce Su-25 oraz jeden bombowiec strategiczny Tu-22M3. Szczeglnie wyrazem spektakularnej klski bya utrata tego cikiego bombowca, gdy przepad on podczas misji rozpoznawczej, za zaog maszyny stanowili instruktorzy si powietrznych. Jednake z niepenych danych wynika take, i utracili oni dodatkowo trzy maszyny typu Su-25 oraz jeden migowiec Mi24229. Do niewoli dostao si take 2 lotnikw, za kolejnych piciu polego. Z innych rde wynika jednake, e Moskwa stracia tylko sze maszyn, z

228 229

Ibidem, s. 6265. T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 72. 76

czego a trzy w wyniku przyjacielskiego ognia230. W konsekwencji, jeli chodzi o podsumowanie dziaa lotniczych w czasie tego konfliktu to warto zauway, i zastanawia skuteczno gruziskiej obrony przeciwlotniczej, co byo spowodowane przede wszystkim brakiem odpowiednich rodkw samoobrony samolotw rosyjskich. W sumie efektywno dziaa powietrznych bya duo mniejsza ni wynikaoby to z natury wspczesnych konfliktw zbrojnych (wojny izraelsko-arabskie, Irak 1991, Kosowo 1999, Afganistan 2001, Irak 2003)231 i bya skutkiem zdaniem Tadeusza Zieliskiego wspistnienia trzech czynnikw: zawodnej koordynacji midzy wojskami ldowymi a wsparciem podniebnym, wskutek niedostatecznego wyszkolenia; brakowao zintegrowanego systemu kierowania ogniem, ktry umoliwiaby racjonalne zwalczanie wojsk i sprztu przeciwnika oraz cakowicie zawid system identyfikacji swj-obcy, co byo nastpstwem wykorzystywania przez obie strony niemal identycznego sprztu wyprodukowanego jeszcze w okresie istnienia ZSRR232. Take, zdaniem midzynarodowych obserwatorw, bombardowanie obiektw przez lotnictwo spod znaku czerwonej gwiazdy wychodzio znacznie poza uwarunkowania militarne233. Tu problemem bya nieprecyzyjno systemw celowniczych, uycie amunicji niekierowanej oraz stosowanie bomb kasetowych. W tym miejscu trzeba jednak podkreli, e obie strony uyway do atakw powietrznych tego rodzaju rodkw bojowych. Rnica polega jednak na tym, e o ile Tbilisi oficjalnie si do tego faktu przyznao, o tyle Moskwa konsekwentnie temu zaprzeczaa, cho w wielu gruziskich miejscowociach znaleziono odamki po tego rodzaju bombach, typu AO-2,5RTM. Ponadto rda holenderskie informoway o ostrzelaniu Gori dwoma wyrzutniami rakiet ziemia-ziemia Iskander, ktrych gowice byy zaopatrzone w powysz amunicj234. Rwnie intensywnie prowadzono dziaania na morzu, gdzie bezkonkurencyjni okazali si Rosjanie, gwnie z uwagi na wielko i dysproporcje potencjaw. Cho teoretycznie gruziskie siy morskie dzieliy si na dwa segmenty: marynark wojenn oraz stra ochrony wybrzea235, to w praktyce uzbrojenie i wyposaenie uczyniy ze potencja zdolny przede wszystkim

Rosjanie zestrzelili 3 swoje samoloty?, <http://www.tvn24.pl/12691,1609020,0,1,rosjanie-zestrzelili-3-swoje-samoloty,wiadomosc.html> (11 VII 2009); A Dying Practice Use of Cluster Munitions by Russia and Georgia in August 2008, Human Rights Watch, New York 2009. 231 Ch. M e s s e n g e r , Sztuka Blitzkriegu, Warszawa 2002, s. 203329; S. K o z i e j , Midzy piekem a rajem: Szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Toru 2006, s. 170210. 232 T. Z i e l i s k i , op.cit., s. 7274. 233 J. P r u s , Rosja bombarduje Gruzj, Dziennik, 11 VIII 2008, s. 10. 234 Ibidem, s. 72 235 H. E h l e r s , Marynarka Wojenna i Stra Ochrony Wybrzea Gruzji, Okrty Wojenne 2003, nr 3/59. 77

230

do zada zwizanych z ochron granicy pastwowej236. W przeddzie konfliktu liczyy one dwa kutry rakietowe, 12 kutrw patrolowych, 1 kuter portowy, 5 jednostek hydrograficznych, 4 kutry desantowe oraz 4 traowce. Siy te posiaday w swym skadzie take pododdzia piechoty morskiej, przeznaczony gwnie do zada antyterrorystycznych oraz zabezpieczenia terminalu naftowego Supsa237. Wybuch wojny piciodniowej zmusi take do dziaania rosyjsk Flot Czarnomorsk, ktra pod dowdztwem wiceadmiraa Aleksandra Kleckowa 9 VIII 2008 roku o godz. 16.00 przystpia do patrolowania wybrzey abchaskich. Oficjalnie celem jej dziaa bya ochrona ludnoci cywilnej w zbuntowanej republice, zapewnienie pomocy humanitarnej oraz pomoc dla wojsk ldowych realizujcych operacj przywracania pokoju. Ponadto strona rosyjska ogosia powstanie wzdu wybrzey gruziskich specjalnej strefy bezpieczestwa, ktrej zasadniczym celem byo odcicie morskich szlakw komunikacyjnych Tbilisi oraz potencjalnych dostaw zaopatrzenia. Za wszelk cen unikano przy tym nazywania tych posuni blokad morsk, gdy zdaniem Kremla konflikt zbrojny nie mia charakteru wojny ex definitione. W skad zespou operacyjnego skierowanego przeciw Gruzji wszed krownik rakietowy Moskwa (jednostka flagowa), niszczyciel rakietowy, 3 korwety, 3 mae okrty rakietowe, 2 traowce oraz trzy due okrty desantowe. Ju sam skad sugeruje, e postawione przed rosyjskimi siami morskimi zadania nie miay bynajmniej charakteru obronno-ochronnego, lecz czysto uderzeniowy. Wedug Tbilisi, okrty desantowe wysadziy w okolicach portu Oczamczira 4 tys. onierzy, ktrzy brali nastpnie udzia wesp z siami abchaskimi w przeamaniu obrony gruziskiej w Wwozie Kodori238. Ponadto Rosjanie wysadzili desant morski w Suchumi w celu zabezpieczenia jakoby portu przed spodziewanym atakiem ze strony wojsk Saakaszwilego239. W czasie tego konfliktu doszo do dwch potyczek morskich, z czego pierwsza doczekaa si szerokich komentarzy prasowych i internetowych. Ot 10 sierpnia w czasie midzy 18.39 a 19.28 rozegrao si najwiksze starcie zbrojne w tym teatrze dziaa wojennych po tym jak zesp rosyjski wykry gruziskie kutry, ktre nastpnie zostay zaatakowane rakietami typu woda-woda. W wyniku tego boju spotkaniowego jeden cel zosta zniszczony, jeden uszkodzony, trzy wyszy z boju240. Do drugiego starcia miao take doj jeszcze tego samego dnia, jednak po natrafieniu na ogie artyle-

M. S o b a s k i, Gruziska awantura, Okrty Wojenne 2008, nr 5/91, s. 99; M. N a c z, op.cit., s. 56. 237 M. S o b a s k i, op.cit., s. 99100; M. N a c z , op.cit., s. 56. 238 M. S o b a s k i, op.cit., s. 102. 239 M. N a c z , op.cit., s 58. 240 Ibidem, s. 59. 78

236

ryjski Rosjan przeciwnik pono wycofa si do portu w Poti. Zdaniem Macieja Sobaskiego, do starcia morskiego mogo doj take dzie wczeniej, podczas prby podejcia przez kutry gruziskie do wybrzey Abchazji241. Efektem ubocznym dziaa morskich byy take rosyjskie ataki na Poti. Pocztkowo port ten sta si wanym celem bombardowa lotniczych oraz ostrzau rakietowego. Jednake w miar rozwoju wypadkw na froncie abchaskim 11 sierpnia pod miasto podeszy grupy rozpoznawcze, za dwa dni pniej armia rosyjska wkroczya do nie bronionego miasta. W czasie tego pobytu jednostki okupacyjne rozpoczy niszczenie nie tylko opuszczonego mienia wojskowego, lecz i infrastruktury portowej i przemysowej. Szacuje si e w czasie wojny sierpniowej Gruzja utracia bezpowrotnie kutry rakietowe Tbilisi i Dioskuria (uszkodzony, wysadzony przez Rosjan) oraz 4 5 kutrw patrolowych. Cz floty zdoaa jednak uj do Batumi; istniej take newsy na temat przejcia kilku jednostek patrolowych przez Abchazw. Nie potwierdziy si jednak informacje o zakadaniu przez Rosjan w okresie konfliktu pl minowych, ani te nie zaobserwowano obecnoci okrtw podwodnych242. Po 13 sierpnia wikszo okrtw Floty Czarnomorskiej powrcia do swych miejsc dyslokacji w Sewastopolu, co wywoao krtkie spicie dyplomatyczne midzy Kijowem a Moskw243. Jedn z niezamierzonych, cho planowano to od szeregu miesicy, konsekwencji tej konfrontacji zbrojnej byo wzmocnienie we wrzeniu 2008 roku kontyngentu si morskich Paktu Pnocnoatlantyckiego na obszarze Morza Czarnego. W akwenie tym dziaay, bowiem a dwa zespoy pod jego flag: Standing NATO (z ORP Puaski i SNMG2) oraz wielonarodowy Black Sea Force. W zwizku z konfliktem na obszarze tym pojawi si niszczyciel USS McFaul oraz patrolowiec Stray Granicznej USA Dallas. Oba okrty dostarczyy do Gruzji pomoc humanitarn. Trzeba w tym miejscu zaznaczy, e Turcja na mocy postanowie konwencji z Montreux z 1938 roku nie przepucia przez Dardanele i Bosfor dwch szpitalnych jednostek pywajcych. Obecno wzmocnionych si morskich NATO, jak i wejcie do Batumi wspomnianych dwch okrtw USA wywoay protesty dyplomacji rosyjskiej244. Wracajc jednak do naszego wtku zasadniczego naley zauway, e z chwil zakoczenia kampanii osetyjskiej i przestawieniu strategicznego akcentu z dziaa o charakterze militarnym na dyplomacj, zarwno Tbilisi, jak i Bruksela, czy te Waszyngton nie zauwayy, e wkraczajc na tereny rdzennie gruziskie Rosjanie zasadniczo zmienili interpretacj propagandowo-polityczn swej inwazji zbrojnej. Ju nie byo mowy o interwencji hu-

241 242

M. S o b a s k i, op.cit., s. 102103. Ibidem, s. 103104; M. N a c z , op.cit., s. 5962. 243 A. S t r o j n y , Rosyjski szturm Perekopu, Arcana 2008, nr 6/84, s. 7376. 244 J. K r z e w i s k i , op.cit., s. 100106. 79

manitarnej w celu ratowania wasnych obywateli i onierzy si pokojowych, czy te o powstrzymaniu czystek etnicznych, lecz o operacji przymuszajcej do pokoju. Wanie ta zmiana akcentw politycznych z kwestii humanitarnych na rzecz retoryki o wymuszeniu przerwania wojny w praktyce pozwolia Kremlowi na kontynuowanie zbrojnego marszu w gb kraju oraz stopniowe pustoszenie jego strategicznej infrastruktury, a wszystko oczywicie pod pretekstem osabienia potencjau wojskowego byego ju agresora245. Warto w tym momencie przyjrze si rosyjskiej interpretacji tego zjawiska. W Moskwie operacje typu peace creation okrelane s mianem mirotworczestwa i obejmuj one do szeroki i swobodnie interpretowany wachlarz prowadzonych dziaa wojskowych: od politycznej mediacji a po interwencj zbrojn wcznie. Ta swoista nadinterpretacja pozwala oczywicie zachowa pozory bezstronnoci oraz legalizmu prawno-midzynarodowego, gdy w zalenoci od sytuacji moe by prowadzona zarwno pod pretekstem zachowania zasady integralnoci terytorialnej danego kraju, jak i prawa do samostanowienia narodowego246. Dlatego te Ireneusz Topolski jest zdania, e w gruncie rzeczy tego rodzaju akcje militarne s przede wszystkim instrumentem polityki imperialnej. Niemniej do istotnych cech rosyjskich misji wymuszajcych pokj nale nastpujce elementy: 1. Moliwo wejcia wojskowego do strefy konfliktu, jeszcze przed jego zakoczeniem; 2. Narzucenie mediacji, ktra uwzgldnia przede wszystkim parytety Kremla, a nie zwanionych stron; 3. Utrzymanie decydujcej roli Moskwy w operacjach realizowanych pod patronatem WNP; 4. Prawo do samoobrony, zwaszcza, e siy pokojowe czsto dysponuj broni cik; 5. Prawo do uycia siy niewspmiernej do zaistniaej sytuacji kryzysowej; 6. Udzia ochotnikw (czsto najemnikw i bojwkarzy z organizacji paramilitarnych, Kozakw) w misjach pokojowych; 7. Prawo do ataku wyprzedzajcego np. w przypadku konfrontacji z niezidentyfikowanymi grupami zbrojnymi; 8. Dialog midzy siami pokojowymi a miejscow administracj, co niejednokrotnie zostaje zinterpretowane jako angaowanie si po jednej ze stron; 9. Pragnienie zachowania przynajmniej pozorw neutralnoci247.

P. K o c i s k i , Kreml ju powiedzia: zmusi Gruzj do pokoju, Rzeczpospolita, 12 VIII 2008, s. A10. 246 B. B a l c e r o w i c z, Siy zbrojne w pastwie i stosunkach midzynarodowych, Warszawa 2006, s. 152166. 247 I. T o p o l s k i , op.cit., s. 190. 80

245

Z kolei do podstawowych zada si pokojowych na obszarze postsowieckim zalicza si nastpujce priorytety: 1. Wygaszanie dziaa wojennych i likwidacja dziaalnoci zorganizowanych grup zbrojnych w strefie konfliktu; 2. Rozdzielenie zwanionych stron; 3. Zapewnienie i ochrona szlakw komunikacyjnych dla pomocy humanitarnej oraz ewakuacji uchodcw; 4. Przerwanie oraz monitorowanie dostaw broni w rejon konfliktu; 5. Pomoc ludnoci cywilnej w powrocie do miejsc zamieszkania248. W praktyce mimo okrelonej retoryki o kwestiach humanitarnych trzeba zauway, e Rosjanie do swobodnie interpretuj nie tylko interwencj humanitarn, lecz take operacje wymuszajce pokj. Zdumiewa przede wszystkim moliwo natychmiastowego uycia (bez wzgldu na dysproporcje) siy, bez koniecznej sankcji prawno-midzynarodowych oraz wstpnej rozgrywki dyplomatycznej. Innym uwarunkowaniem jest konieczno odgrnego narzucenia mediacji Moskwy i na dodatek tylko ona jest uprawniona do susznego i bezstronnego interpretowania warunkw zawieszenia broni midzy walczcymi stronami. Problemem jest take to, e w praktyce Kreml roci sobie take prawo do wycznego dziaania w imieniu wsplnoty midzynarodowej na obszarze postsowieckim (poza Nadbatyk). Tak te byo i w przypadku Gruzji tu po zakoczeniu wojny sierpniowej. Wracajc jednak do naszego zasadniczego wtku, mao znanym akordem wojny piciodniowej jest cyber- oraz infowar. W pierwszej kolejnoci naley zauway, i tytuowy konflikt rozpocz si w Internecie, kiedy to 20 VII 2008 roku zaatakowano po raz pierwszy stron informacyjn M. Saakaszwilego. Po rozpoczciu dziaa wojennych dziaania te tylko si nasiliy. 79 sierpnia Russian Business Network ktry mia opini jednego z najwikszych spamerw wiata a take sta za cyberatakiem na Estoni rozpocz blokad oraz ataki hakerskie na portale i serwery z domen -ge. Gwn ofiar tego rodzaju dziaa stay si serwisy informacyjne (gwnie civil.ge) i rzdowe. Wypadki te powtrzyy si 12 VIII 2008 roku, kiedy to ponownie zniszczono portal prezydenta Gruzji. W odpowiedzi Tbilisi reagowao w dwojaki sposb. Po pierwsze serwisy wojenne stosunkowo szybko przeniesiono na serwery w USA, Estonii i Polsce (tu szczeglnie przysuya si strona Lecha Kaczyskiego). I po drugie w miar moliwoci podejmowano wysiki na rzecz kontrakcji. W jej rezultacie na terenie kraju zablokowano rosyjskie stacje telewizyjne oraz dostp do domen -ru. Ponadto 10 sierpnia hakerzy zaatakowali stron rosyjskiej agencji informacyjnej RIA Nowosti249.
248 249

Ibidem. Cyber Attacks against Georgia, Tallin 2008; K o r n s , J . K a s t e n b e r g , Georgias Cyber Left Hook, <http://www.carliste.army.mil/usawc/Parameters/08winter/korns.pdf> (20 81

Duo bardziej aktywna walka toczya si take na paszczynie infowar. Przede wszystkim autorzy rosyjskiego opracowania : ( 2009) dobrze oceniaj przygotowanie strony gruziskiej do tego rodzaju dziaa. Informacja czytamy tam na wojnie [...] odgrywa tak sam rol jak czogi, dziaa, czy samoloty250. Pod wzgldem propagandowym stawiaa ona sobie cztery zasadnicze przesania. Pierwszym byo przekonanie, e stron nakrcajc spiral wojny bya Osetia Poudniowa. Po drugie sugerowano, e za wspomnianym konfliktem asymetrycznym stoi Rosji. W trzecim przypadku stwierdzano, e ofiar czystek etnicznych s wycznie Gruzini. Z kolei za ostatni cel stawiano sobie prezentowanie Moskwy jako agresora, co miao stanowi wspczesny przekaz walki Dawida z Goliatem. W UE i USA gwnym ordownikiem Gruzji bya wynajta za 800 tys. euro firma Public Relations Aspect Consulting powizana z takimi koncernami jak: General Motors, Novartis, Croplife International, Exxon Mobile. Jej doradcami byli z kolei tacy specjalici z zakresu marketingu politycznego, jak: James Chant, Christopher Flores czy Kristin Roosen. Centrum tego rodzaju dziaalnoci miecio si w brukselskim hotelu Marriott, na ktrego czele sta byy pracownik Departamentu Komunikacji Komisji Europejskiej Patrick Worms. Przedstawiciele tej firmy codziennie podczas trwania konfliktu zbrojnego przekazywali dziennikarzom wieci z Gruzji, materiay pogldowe, a nastpnie zabiegali, aby ukazyway si one w gwnych serwisach informacyjnych CNN, SkyNews, Bloomberg News oraz BBC. Autorzy wzmiankowanej publikacji nie wahaj si rwnie w tym miejscu wyeksponowa faktu powiza personalno-biznesowych midzyreimem Saakaszwilego a obozem republikaskim w USA z Johnem MacCainem na czele (International Republican Institute, ktry prowadzi Project on Transitional Democracy)251. Z kolei w swym wywiadzie Mateusz Piskorski, ktry z ramienia Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych by obserwatorem pracy Midzynarodowego Centrum Prasowego w Cchinwali, stwierdza bez wikszych ogrdek, i Rosjanie nie doceniali wagi marketingu politycznego i w konsekwencji przegrali batali i sympatie spoeczestw zachodnich walkowerem252. Zdaniem autora, spostrzeenie to jednak nie do koca jest suszne, gdy Moskwa prowadzia odpowiedni kampani medialn (np. Russia News), tylko tyle, e bya ona nieskuteczna i si rzeczy ograniczona. Zdaniem Jadwigi

IX 2009).; Gruzja ofiar cyberwojny, Dziennik, 12 XII 2008, s. 8; M. K l e i b e r , Wojna zacza si w sieci, Rzeczpospolita, 2 IX 2008; A. C i e c h a n o w i c z , Kreml atakuje rwnie w mediach, Ibidem 16-17 VIII 2008, s. 5; A. B o b r y k , Kaukaska beczka prochu, Przegld 7 IX 2008, s. 26-27. 250 A. i inni, op.cit., s. 74. 251 Ibidem, s. 7578. Por. take: T. F o r m i c k i , op.cit., s. 5657; Zanim opad kurz, s. 52 57. 252 Ibidem, s. 55. 82

Rogoy, atakowi wojsk federalnych przeciwko Tbilisi towarzyszya odpowiednia oprawa propagandowa, ktrej celem byo pokazanie Kremla jako aktywnej potgi, zdolnej broni swoich interesw, nawet wbrew stanowisku USA (std obecne akcenty wskazujce na fakt, e to Waszyngton by odpowiedzialny za te wydarzenia) i majcej zrozumienie w pastwach starej Europy (mamy tu prby wygrywania podziaw transatlantyckich, jak i podtrzymywanie rnicy zda z Polsk i krajami batyckimi). Z drugiej te strony chodzio o izolacj, dyskredytacj reimu Saakaszwilego oraz inspirowanie wraenia nieodwoalnoci dezintegracji terytorialnej Gruzji. Poza oglnie przyjtymi akcentami geostrategicznymi stawiaa sobie ona za cel wzmocnienie wizerunku Rosji jako wielkiego mocarstwa posiadajcego prawo do wasnej strefy interesw. Zatem w przekazie stosowano standartowe techniki: jednostronny przekaz, blokad informacyjn, dezinformacj i manipulacj, przemilczanie niewygodnych faktw, tendencyjny dobr wiadkw oraz sterowanie emocjami. Oczywicie podobne zarzuty mona take postawi stronie przeciwnej253, cho oczywicie musimy pamita o zasadach dysproporcji potencjaw obu krajw254. Cele inwazji prezentowano jako pomoc humanitarn oraz operacj przywracajc pokj, jednak towarzyszy jej bezpretencjonalny poziom agresji sownej. W konsekwencji, o ile przekaz ten okaza si skuteczny w wymiarze wewntrznym (brak alternatywy mediw masowych), o tyle okaza si nieskuteczny wobec UE i USA. W tym ostatnim przypadku trzeba jednak stwierdzi, e w miar upywu czasu i spekulacji medialnych dotyczcych pragenezy wojny sierpniowej utaro si przekonanie, e rzeczywistym agresorem by jednak awanturnik Saakaszwili, za Rosja z kolei zareagowaa zbyt pochopnie i nieproporcjonalnie do sytuacji255. Mimo pewnego podobiestwa, co do argumentacji i sposobu dziaa wojsk interwencyjnych NATO w Kosowie (1999), czy te amerykaskiego ataku na Irak (2003), konflikt gruzisko-rosyjski z 2008 roku przypomina raczej wojn szeciodniow, podczas ktrej stosowano taktyk wojskow rodem z czasw Zimnej Wojny. Bya to, zatem klasyczna maa wojna z pewnymi elementami charakterystycznymi zarwno dla konfliktw zbrojnych XXI wieku (dziaania lotniczo-ldowe, uderzenia punktowe jednostek specjalnych i rakiet taktycznych, cyberataki, propaganda medialna), jak i konfliktu asymetrycznego (szerokie wykorzystanie bojwek paramilitarnych, udzia najemnikw).

M. K o l b , Propaganda 2.0, Forum, 1824 VIII 2008, nr 34, s.410. Rosjanie nie chc dzi umiera za Cchinwali: Rozmowa z Lwem Gudkowem [w:] F. M e n c h e s , Sudzy i wrogowie imperium: Rosyjskie rozmowy o kocu historii, Krakw 2009, s. 219224. 255 J. R o g o a , Rosyjska wojna propagandowa: Media jako bro dalekiego i bliskiego zasigu, Komentarze OSW, 11 IX 2008, nr 9.
254

253

83

Jak susznie zauway Robert Cheda, rosyjski Blitzkrieg w sierpniu 2008 roku moemy postrzega na dwa zupenie odmienne od siebie sposoby. Po pierwsze bilans wojskowy jest zdecydowanie korzystny dla Kremla. Rosyjskie siy zbrojne niezwykle szybko zareagoway na sytuacj kryzysow i w kilka dni pokonay armi szkolon od kilku lat wedug standardw NATO, zajmujc cze jego obszaru rdzeniowego i dokonujc ogromnego spustoszenia znacznej czci terytorium Gruzji. Wbrew wielu opiniom analitykw zachodnich, okazay si one nie tylko zdolne do przeprowadzenia akcji bojowej, lecz i uczyniy to w zgodnoci z najnowszymi kanonami sztuki wojennej. Poczone, i co najistotniejsze, skuteczne skoordynowanie dziaa wojsk pancernych i zmechanizowanych w terenie grskim, jednostek specjalnych, aktywnoci lotniczej i morskiej oraz utworzenie, przy penym zaskoczeniu operacyjnym drugiego frontu doprowadzio do stworzenia ogromnej przewagi ogniowej oraz narzucenia przeciwnikowi warunkw prowadzenia niezwykle intensywnej walki zbrojnej. Caoci towarzyszy okrelony szum medialny, kampania dyplomatyczna oraz cyberataki. Miar rosyjskiego sukcesu jest wanie okrelenie tego konfliktu mianem wojny piciodniowej, przez analogi do poczyna Izraela w czasie wojny z pastwami arabskimi w czerwcu 1968 roku. Po drugie Rosja dokonaa po raz pierwszy od pocztku ogoszenia swej niezawisoci w 1991 roku aktu agresji na ssiadujcy z ni kraj. Operacja ta jednak w praktyce okazaa si swoistym pyrrusowym zwycistwem. Wojska gruziskie, cho lepiej wyekwipowane i wyposaone w znacznie nowoczeniejszy sprzt, nie byy przygotowane do walki z tego rodzaju przeciwnikiem. Od lat byy one, bowiem szkolone przez specjalistw amerykaskich, izraelskich i tureckich do walki w ramach konfliktw asymetrycznych (Irak, Afganistan), nie za do prowadzenia dziaa wysokiej intensywnoci. Rosyjskie zacofanie technologiczne, brak jednolitego systemu dowodzenia sprawiy, e Gruzini prowadzili skuteczne dziaania odwrotowe i opniajce, w rezultacie czego stronie nacierajcej nie udao si rozbi praktycznie adnej wielkiej jednostki przeciwnika. Dominacja na polu walki wynikaa, zatem przede wszystkim z posiadania przez Moskw znaczcej przewagi w sprzcie pancernym, lotnictwie oraz sile ywej, jednak stosowana taktyka czoowego natarcia i naway artyleryjskiej swymi korzeniami siga jeszcze okresu II wojny wiatowej. Wojna obnaya wszelkiego rodzaju saboci armii rosyjskiej, ktra okazaa si zdolna jedynie do prowadzenia akcji o charakterze pacyfikacyjnym (Czeczenia po 1999 roku) oraz nieprzygotowana do prowadzenia walki bezkontaktowej w ramach zintegrowanego pola walki. To sprawia te, e nie jest ona wspczenie penowartociowym przeciwnikiem dla wojsk krajw NATO w przypadku realizacji na Wschodzie scenariusza najgorszego moliwego przypadku, zwaszcza, e wszystkie dotychczasowe reformy sektora militarnego miay kosmetyczny i w gruncie rzeczy papiero-

84

wy charakter256. I tak zamiast demonstracji potgi wojna sierpniowa pokazaa, e krl jest nagi257. Ktry przekaz wydaje si jednak bardziej wiarygodny? W zasadzie oba. Jak ju wczeniej zaznaczono, wojna zastaa Gruzj w trakcie transformacji si zbrojnych oraz procesu pozyskiwania cikiego sprztu wojskowego (przykadowo Izrael pod wpywem naciskw rosyjskich odmwi sprzeday czogw Merkawa 3/4, pomg jednak w modernizacji sprowadzonych z Ukrainy T-72). Amia podczas wicze poligonowych w ogle nie wiczya scenariusza odparcia ataku potencjalnego przeciwnika z pnocy. Z przyczyn geograficznych o ktrych bya ju mowa w poprzednich rozdziaach wojna sierpniowa bya w gruncie rzeczy konfliktem o tunel (Roki). I o ile Osetyjczycy zawczasu przygotowali dwie linie obrony: Cchinwali i w okolicach Dawy (tam te przesunito cay ciki sprzt), o tyle Tbilisi w swoich strategicznych kalkulacja stawiao na zaskoczenie strategiczne, mobilno i wykonanie byskawicznego uderzenia wzorem Izraela. W konsekwencji atak rosyjski zupenie pokrzyowa plany wojskowych. Tym niemniej, Gruzini wykorzystujc swoj przewag technologiczn i informacyjn powanie odgryzali si nacierajcemu przeciwnikowi. Odwrt z Osetii Poudniowej oraz oddanie bez walki Gori byo decyzj polityczn, a nie wynikiem przesilenia na froncie. Nie oznacza to bynajmniej, e Tbilisi nie miao sabych stron258. Przede wszystkim w ferworze walki zawid zupenie system mobilizacyjny rezerwistw, zarwno wskutek chaosu decyzyjnego, jak i brakw magazynowych. Rwnie niespecjalnie sprawdzia si logistyka i zaopatrzenie. Zawczasu te nie wydano stosownych rozkazw, aby przesun flot z Poti do Batumi oraz zniszczenia (ewakuacji) zapasw broni pozostawionej w miejscowociach opuszczanych przez wojsko (Senaki). Ponadto w czasie operacji Czyste Pole wojska ldowe nie potrafiy koordynowa dziaa zaczepnych, wskutek czego zdarzay si wypadki posyania czogw do szturmu na centrum Cchinwali bez osony piechoty i wsparcia artyleryjskiego (casus I wojny czeczeskiej) lub przetrzymywania ich w odwodach, cho przewyszay jakoci wozy pancerne przeciwnika. Ponadto w czasie odwrotu nie zaminowano strategicznych drg, ani te nie prbowano zniszczy mostw. I rzecz najwaniejsza w Osetii Poudniowej armia gruziska zamiast omin i tak praktycznie otoczon ju stolic ROP, i uderzy na Daw, w celu

256 T. H y p k i , Papierowe reformy: Stagnacja w rosyjskiej obronnoci trwa, Raport 2005, nr 12, s. 8717; I d e m , Rosyjskie Siy Zbrojne 16 lat kryzysu, Ibidem 2008, nr 6, s. 4 24. 257 R. C h e d a , Wojna rosyjsko-gruziska: Spojrzenie krytyczne, Sprawy Polityczne 2009, nr 1, s. 2528. 258 A. T a l a g a , Saakaszwili musi odpowiedzie na kilka pyta, Dziennik, 21 VI 2008, s. 18.

85

zniszczenia rdzenia si przeciwnika i dotarcia do Roki, wdaa si w wyniszczajce i nie majce wikszego znaczenia strategicznego walki uliczne. Dodajmy w tym miejscu, e w przeciwiestwie do dziaa na obszarach wiejskich szturm by fatalnie zorganizowany i dowodzony. Generalnie trzeba jednak przyzna, e w czasie wojny sprawdzio si dowdztwo szczebla taktycznego w przeciwiestwie do szczebla brygadowego i armijnego. Swj egzamin bojowy pomylnie przeszli te artylerzyci, obrona przeciwlotnicza oraz jednostki specjalne. W sumie jak susznie zauwaa Robert Cheda zasadniczy trzon si zbrojnych zosta nienaruszony, sprawdzia si struktura organizacyjna, sposb szkolenia i taktyka. Zawid system mobilizacji, podejmowania decyzji na szczeblu polityczno-strategicznym oraz postsowieckie systemy uzbrojenia259. Tym niemniej, tu po zakoczeniu wojny rozpoczto reorganizacj, modernizacj techniczn, rozbudowano system szkolenia rezerwistw oraz systematycznie udoskonalono tryb dowodzenia na szczeblu operacyjnym i strategicznym. Zaoono, e podstawowe priorytety zostan ju zasadniczo zrealizowane w 2010 roku, jednak trauma klski militarnej, embargo Moskwy na dostawy broni oraz midzynarodowa marginalizacja Gruzji sprawiy, e armia powrcia do koncepcji szkoleniowej dla potrzeb lokalnych konfliktw asymetrycznych. Niemniej nie zmienia to faktu, i tylko w 2009 roku zakupiono za granic 70 tureckich transporterw opancerzonych Ejder, za wedug rde rosyjskich w tym samym czasie Ukraina wyeksportowaa do tego kraju 20 czogw T-72B, kilkadziesit transporterw piechoty BTR-70i oraz zestawy ppk Kombat260. Jeszcze wiksze problemy natury frontowej miay wojska rosyjskie. W starciu ze sabszym liczebnie, mobilnym i dysponujcym stosunkowo du si ognia lekko uzbrojonym przeciwnikiem kolumny pancerne i zmechanizowane miay kopoty. Dowiadczenie bojowe wyniesione z walk w Czeczenii na niewiele si zdao w sytuacji, gdy zawodzia czno, rozpoznanie oraz panowa typowy chaos kompetencyjny, koordynacyjny i logistyczny. Wskutek uwarunkowa geograficznych kolumny marszowe caymi godzinami stay w korkach. Pit Achillesow byy take wysokie straty marszowe wynikajce ze zuycia i zej obsugi sprztu mechanicznego. System satelitarnej cznoci GLONASS okaza si niekompletny, przez co zupenie nie nadawa si do uycia, za GPS wyczyli sami Amerykanie, aby nie uatwia zadania wojskom inwazyjnym. Upublicznione fotografie pokazuj, e armii federalnej brakowao dosownie wszystkiego, poczynajc od osobistego ekwipunku onierzy (najczciej przejmowano go po zabitych Gruzinach), oczywicie poza karabinkiem szturmowym, a skoczywszy na bro-

259 Ibidem, s. 2833; D. B r k i e w i c z , Wojna rosyjsko-gruziska, Bellona 2010, nr 1, s. 92-102. 260 M. G a w d a , Siy Zbrojne Gruzji w rok po wojnie sierpniowej, Nowa Technika Wojskowa 2009, nr 11, s. 5258.

86

niach precyzyjnych, pancerzach reaktywnych do czogw (na zdjciach wida przykadowo czogi T-62/64 dopancerzone przy pomocy zwykych kamieni), czy te rozpoznawczych bezpilotowcach. Dlatego te, zwycistwo militarne Kremla byo w duej mierze wynikiem braku zdecydowania polityczno-strategicznego Tbilisi, gruziskich bdw w planach wojennych, istniejcej agentury GRU w tamtejszym sztabie generalnym oraz zwykej przewagi ilociowej w sile ywej i technice261. Wedug raportu Midzynarodowej Komisji Wyjaniajcej powstaej pod auspicjami UE, Gruzja w tytuowym konflikcie zbrojnym stracia 160 zabitych, 10 zaginionych w akcji oraz 973 rannych onierzy oraz 11 zmarych, 3 zaginionych i 227 rannych policjantw. Z kolei Moskwa swoje straty w ludziach oszacowaa na 67 zabitych, 3 zaginionych i 283 rannych onierzy. Natomiast niezalene rda mwi o 200400 zabitych Rosjanach262. Ponadto w tym czasie ponioso te mier 150 bojownikw osetyjskich. Do niewoli dostao si 42 Gruzinw i 12 Rosjan263. Dla Tbilisi znacznie dokuczliwsze byy jednak straty w sprzcie wojskowym. W wyniku wojny sierpniowej stracia ona 44 czogi T-72 rnych wersji starszego typu oraz 25 czogw T-72 SIM-I, 15 BMP-1/2, 5 Os, 610 Cobr, 24 Dan i nieokrelon liczb dzia holowanych oraz rnego rodzaju sprztu lekkiego, jak karabiny i amunicja, a take pojazdy terenowe i ciarowe oraz ekwipunek onierski. W czasie odwrotu w regionie Gori porzucono z kolei kolejne 6 Dan, kilka BRT i BWP oraz bliej niesprecyzowan liczb ciarwek, dzia holowanych D-39 oraz jeden zestaw przeciwlotniczy ZSU-23-4 Szyka. Ponadto ju w czasie tymczasowej okupacji, Rosjanie zdobyli w samej tylko bazie wojskowej Senaki 1,7 tys. karabinkw (w sumie stracono ok. 4 tys. sztuk broni lekkiej). Co jest ciekawe, w bazie tej zdobyto rwnie 2 wyrzutnie 9K37 Buk M1 i 4 BRT-80. Natomiast w porcie Poti Rosjanie przejli 4 amerykaskie samochody terenowe Humvee M998264 oraz 16 kutrw patrolo-

Ibidem; A. C i e c h a n o w i c z , Nieudolna, zwyciska armia, Dziennik, 1112 VII 2009, s. 8; W. R a d z i w i n o w i c z , Armia Rosji w rozsypce, Gazeta Wyborcza 2009, nr 29, s. 9; P. P i l a s, Coraz starszy niedwied, <http://www.psz.pl/index2.php?option=com_ content&task=view&id.html> (11 VII 2009). 262 Dla porwnania warto w tym miejscu odnotowa, e w 2008 roku w armii rosyjskiej odnotowano 471 przypadkw strat pozabojowych (najczciej samobjstw). Najtrudniejsza sytuacja personalna bya wanie w Pnocnokaukaskim Okrgu Wojskowym. Por.: M. P o t o c k i , Rosyjska armia w rozsypce, Dziennik, 13 II 2009, s. 14. 263 Independent Interactional, t. II, s. 223224. 264 Ironia caej tej sytuacji polega na tym, e HMMWV byy wasnoci Korpusu Piechoty Morskiej USA. Oficjalnie uczestniczyy one w manewrach Immediate Response 2008 i oczekiway wanie na odpowiedni fracht do Stanw Zjednoczonych. Rosyjsk rekwizycj tych pojazdw Amerykanie okrelili mianem kradziey i zdemontowali pogoski, o tym jakoby byy one wyposaone w wysoko zaawansowane rodki cznoci. Swoje straty oszacowali na 0,5 mln $. Moskwa oczywicie nie omieszkaa wykorzysta zdobytych samochodw w celach propagandowych. Z drugiej jednak strony trzeba take stwierdzi, e Humvee s, po do87

261

wych. Do strat gruziskich naley zaliczy take utrat 2 lub 3 Su-25, w tym prawdopodobnie wersje K oraz 2 L-29 i 2 migowce zniszczone na ziemi w bazie Senaki. Straty po stronie rosyjskiej nie s do koca znane i trudno je zweryfikowa, cho trzeba w tym miejscu przyzna, e dotyczyy one przede wszystkim sprztu muzealnego (np. T-55, T-62, BWP-1/2). Ponadto mwic o domniemanej stracie 5 czogw T-72, czy te stratach materialnych w wyniku gruziskiego ataku na kolumn transportow dowdztwa 58. Armii, to trzeba przede wszystkim pamita, e znaczn cz sprztu pancernego zdobyto na Gruzinach, co sprawia, e bilans ten jest niezwykle korzystny dla Moskwy265. W rezultacie tego reim Saakaszwilego straci zdolnoci ofensywne, kosztem wzmocnienia moliwoci obronnych. Przebieg wojny sierpniowej pokazuje nam zatem, e pynce z niej wnioski maj nie tyle charakter operacyjno-militarny, co raczej politycznostrategiczny. Rosyjskie siy zbrojne nie zaprezentoway bowiem niczego nowego, o czym bymy ju wczeniej nie wiedzieli, jednake pewn refleksj musi budzi decyzja o ich uyciu przeciw innemu pastwu i to w sytuacji, gdy wiat zachodni postrzega stosunki midzynarodowe poprzez pryzmat globalizacji, internacjonalizacji i instytucjonalizacji wspczesnego adu globalnego. Na zakoczenie tej czci rozwaa, dotyczcych natury konfliktu sierpniowego, przydaoby si zada jedno, lecz zasadnicze pytanie: kto waciwie wygra t wojn? Na pozr wydaje si, e sprawa bya do oczywista Rosja w kocu odniosa szybkie i zdecydowane zwycistwo militarne, ktre miao swoje przeoenie zarwno na paszczynie politycznej, jak i gospodarczej oraz strategicznej. Zanim jednak postawimy tutaj okrelon diagnoz, naley j zweryfikowa uwzgldniajc dwa zasadnicze kryteria: perspektyw czasow (bezporednie rezultaty i konsekwencje potencjalne) oraz bilans caociowy (negatywy i pozytywy)266. W perspektywie krtkoterminowej, z jednej strony Moskwa udowodnia, e jest czoowym mocarstwem militarnym, nie tylko w regionie kaukaskim, ale wrcz na caym obszarze postsowieckim (poza Nadbatyk). Ponadto z politycznego punktu widzenia upokorzya Stany Zjednoczone oraz potwierdzia w oczach UE swj monopol tranzytowy na wglowodory. Przy tej okazji wysaa okrelony sygna do Kijowa i w konsekwencji na bliej nieokrelony czas zatrzymaa na terenie byego ZSRR proces integracji euroatlantyckiej. Przy okazji na uytek wewntrzny udao si jej przekona wasne spoeczestwo, co do zasadnoci interwencji i tym samym odwrci jego uwag od sytuacji gospodarczej.

wiadczeniach irackich i afgaskich, stopniowo wycofywane z I linii. Por.: M. G a w d a, Amerykanie w Gruzji, s. 59. 265 P. O z i e r s k i , Zapiski gruziskie (I): Refleksje o wojnie sierpniowej, Geopolityka 2009, nr 1, s. 171173. 266 D. S m y g a a , Kto przegra wojn w Gruzji?, Obserwator 2008, zwiastun, s. 57. 88

Z drugiej jednak strony Rosja w oczach Zachodu i Chin zyskaa opini pastwa rewizjonistycznego. Poparcia odmwia jej Szanghajska Organizacja Wsppracy. Ponadto, w tym przypadku, udowodnia ona swoim tradycyjnym sojusznikom (Biaoru, Armenia, kraje Azji rodkowej), e jej wpyw zasadniczo sprowadza si do eksponowania hard power oraz nacisku ekonomicznego. Natomiast z perspektywy zachodniej, Moskwa po raz kolejny pokazaa, e obce s jej wartoci wiata aciskiego oraz filozofia soft power. Oskarajc po 2001 roku USA o hipokryzj w Wielkiej Polityce, tym samym potwierdzia, e nieobce s jej Kaganowskie podwjne standardy. Take pomimo stonowania geoenergetycznego podoa tej wojny, stracia ona na wiarygodnoci gospodarczej, zwaszcza, e efekty te spotgowa jeszcze kryzys finansowy z lat 20082009267. I na koniec rzecz rwnie istotna nie udao si doprowadzi w Gruzji do obalenia reimu Saakaszwilego. Wojna obnaya take technologiczne i doktrynalne zacofanie rosyjskich si zbrojnych, ktre prezentuj potencja rodem z lat 80-tych XX wieku. Rwnie zoony jest ten bilans w znacznie duszym wymiarze czasowym. Do jego pozytyww w opinii Moskwy naley przytarcie przysowiowego nosa Stanom Zjednoczonym, ktre zmuszone zostay do rozpoczcia rokowa w sprawie ograniczenia zbroje nuklearnych. Przy okazji udao si take utrci projekt rozmieszczenia na terenie Europy rodkowo-Wschodniej elementw tarczy antyrakietowej. Kryzys finansowy, proceder nuklearyzacji Iranu oraz przeduajca si wojna afgaska wpyna take na marginalizacj Gruzji. Na koniec potwierdzia swj faktyczny protektorat nad Abchazj i Oseti Poudniow, czym pokazaa, e proces pokojowy zainicjowany przez UE jest zwyk fikcj. Wreszcie Ukraina po wyborach prezydenckich w styczniu 2010 roku zapowiedziaa powrt do politycznego pragmatyzmu268. Wojna sierpniowa ma jednak dla Rosji take potencjalne konotacje negatywne. Na obszarze postsowieckim obserwujemy nasilenie rywalizacji geopolitycznej w Europie Wschodniej Bruksela powoli aktywizuje swoj polityk wschodni, USA po cichu pomagaj w modernizacji armii gruziskiej pod pozorem przygotowa do misji stabilizacyjnej w Afganistanie269. Ponadto oba te podmioty geopolityczne zaktywizoway dziaania skierowane na poszukiwanie alternatywnych rde wglowodorw, std nasilenie penetra-

Tylko w sierpniu 2008 roku z Rosji wypyno 2225 mld $, z czego 7 mld w okresie wojny. W tym czasie warto Gazpromu spada o 53 mld $. Por.: A. K u b l i k , T . P r u s e k , Rosja paci za Gruzj, Gazeta Wyborcza, 67 IX 2008, s. 1. 268 A. S z e p t y c k i , Janukowycz a sprawa polska, Nowa Europa Wschodnia 2010, nr 2, s.5766. 269 M. G a w d a , Amerykanie w Gruzji, s. 5960. 89

267

cji Arktyki270. Z kolei Chiny po 2008 roku konsekwentnie i bez wikszego haasu wypieraj z Azji rodkowej wpywy Moskwy, co uderza bezporednio w podstawy jej energetycznej mocarstwowoci. Rozpoczto take rewizj polityki obronnej na kierunku wschodnim271. Zatem bilans wydarze sierpniowych jest bardzo niejednoznaczny z punktu widzenia Rosji, zwaszcza, e Moskwa musiaa doprowadzi do konfrontacji zbrojnej z Gruzj tylko po to, aby w kocu uzna niepodlego Abchazji i Osetii Poudniowej. Problem jednak w tym, e mona to byo zrobi ju w kwietniu i to bez rozlewu krwi, wykorzystujc w tym celu zarwno casus Kosowa, jak i decyzj bukaresztaskiego szczytu NATO. Nie udao si take doprowadzi do trwaej reorientacji strategicznej Tbilisi, ani te zatrzyma wojskowej ekspansji Paktu Pnocnoatlantyckiego na stykach geopolitycznych. Kto zatem faktycznie przegra wojn sierpniow, skoro Moskwie udao si jedynie obroni status quo ante bellum?

270 W lipcu 2008 roku Amerykaska Suba Geologiczna opublikowaa raport, z ktrego wynikao, e w Arktyce znajduje si ponad 20% wiatowych zasobw ropy naftowej i gazu. Miesic pniej Pnocna Droga Morska staa si jakoby ju wolna od lodu, co umoliwio eglug. W konsekwencji rywalizacja o dostp do surowcw przesuwa si z Bliskiego Wschodu i Azji rodkowej w kierunku pnocnym. Dlatego te niecay rok pniej Rosja rozpocza rozbudow swojej obecnoci wojskowej w tym regionie. Por.: K. K u b i a k , Interesy i spory pastw w Arktyce, Wrocaw 2009, s. 92-147; P. C i e l i s k i , Gorczka arktycznego zota, Gazeta Wyborcza, 2930 XI 2008, s. 32; A. R y b c z y s k i , Moskwa militaryzuje Arktyk, Gazeta Polska, 6 V 2009, s. 14. 271 K. M e r s k a , III wojna wiatowa, Angora, 2 XI 2008, nr 44, s. 69; J. B i e l e c k i , Sojusz znowu obronny, Dziennik, 19 IX 2008, s. 16; I d e m , Sojusz ostrzega Moskw przed atakiem na Europ, Ibidem, 4 IX 2008, s. 15.

90

VI. WYCHODZENIE Z WOJNY

ele Moskwy podczas wojny sierpniowej mona zatem streci do trzech zasadniczych wtkw: naley wyeliminowa Gruzinw z Osetii Pd. i Abchazji, odsun prezydenta M. Saakaszwilego od wadzy w Tbilisi oraz Amerykanw na dobre przegna z Kaukazu. I wanie wok tych wymienionych spraw toczya si zasadnicza batalia dyplomatyczna. Jakkolwiek wyglda prawdziwy przebieg wydarze, jedno jest pewne pisa w podsumowaniu tej wojny Matthew Continetii Saakaszwili nie zrobi nic, co dawaoby Putinowi prawo do inwazji na Gruzj, do bombardowania jej terytorium po wstpnym zawieszeniu broni, do oskarania Saakaszwilego o zbrodnie przeciw ludzkoci czy do prby zmiany rzdu, przestrzegajcego przecie norm midzynarodowych i zabiegajcego o integracj z pastwami zachodnimi272. Jak mona byo si tego spodziewa, wybuch konfliktu zbrojnego midzy Gruzj a Rosja i to w momencie otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Pekinie spotka si z ogromnym rezonansem w wiecie, szczeglnie za w Europie i Ameryce273. Wywiady pastw zachodnich zauwayy koncentracj 58. Armii w Osetii Pnocnej oraz na bieco przekazyway te informacje stronie gruziskiej. W tej sytuacji wydawao si logiczne, e pozostawienie po zakoczeniu wicze Immediate Response 2008 kilkudziesiciu onierzy amerykaskich moe wpyn ma ostudzenie gorcych gw w Moskwie oraz powstrzymanie si od inwazji przeciw Gruzji274. Poniewa jednak FR wzia na siebie ryzyko zlokalizowania wojny decyzja o jej rozpoczciu kompletnie zaskoczya Zachd. O ile USA, UE, Francja i Niemcy od razu domagay si zaprzestania walk oraz wycofania wojsk obu walczcych stron na pozycje wyjciowe, o tyle po stronie Tbilisi jednoznacznie od razu opowiedzieli si prezydenci Polski, Ukrainy, krajw batyckich oraz Szwecja275. Najmocniej w tym momencie zabrzmiay jednak sowa szefa dyplomacji tego ostatniego kraju, Carla Bilda, ktry przyrwna rosyjskie motywacje interwencji w Osetii Poudniowej do poczyna Adolfa Hitlera w latach 1938 1939. W praktyce, take dyplomacja unijna uaktywnia si dopiero po kilku

M. C o n t i n e t i i , op.cit., s. 55. W. J a g i e l s k i, Wojna na olimpiad, Gazeta Wyborcza, 910 VIII 2008, s. 1; Czy wojna zaszkodzi olimpiadzie, Rzeczpospolita, 910 VII 2008, s. A8. 274 wiczenia te nie naley traktowa jako gruziskiego wstpu do wojny sierpniowej, gdy ich przeprowadzenie zapowiedziano ju kilka miesicy wczeniej. Take ich oficjalnym celem byo przygotowanie 4. Brygady do misji stabilizacyjnej w Iraku. Ogem wzio w nich udzia 1 625 onierzy, w tym 600 gruziskich oraz 1 tys. amerykaskich. Por.: M. G a w d a , Amerykanie w Gruzji, s. 5556. 275 B. J a s t r z b s k a , Europejska gra Moskwy, Obserwator 2008, zwiastun, s. 3538; G. K u c z y s k i , Rosyjski problem Ameryki, Ibidem, s. 4648.
273

272

91

dniach, kiedy na froncie doszo do przesilenia strategicznego i odrzucenia przez Moskw propozycji jednostronnego zawieszenia broni, wysunitej przez Micheila Saakaszwilego276. Z kolei Stany Zjednoczone rozpoczy dziaania dyplomatyczne na rzecz Gruzji ju 8 sierpnia. Aktywno Waszyngtonu na tum polu w czasie wojny piciodniowej moemy generalnie podzieli na dwie fazy, rozgrywajce si w dniach 810 i 1112 sierpnia. Przede wszystkim ju na samym pocztku doszo, podczas lunchu towarzyszcemu inauguracji olimpiady, do rozmowy Georgea Busha z premierem W. Putinem, gdzie prezydent mia naciska na Kreml w sprawie natychmiastowego przerwania dziaa zbrojnych, zaprzestania atakw lotniczych i rakietowych, zagwarantowania integralnoci terytorialnej Gruzji oraz wycofania si wojsk rosyjskich277. Identyczne propozycje w tym samym czasie zaprezentowa publicznie Departament Stanu. Ponadto, dwa dni pniej ambasador USA przy ONZ ujawni w trakcie posiedzenia Rady Bezpieczestwa, i podczas spotkania sekretarz stanu Condoleezzy Rice z kierownikiem rosyjskiej dyplomacji Siergiejem awrowem, ten ostatni domaga si odsunicia od wadzy Micheila Saakaszwilego. To nieprzejednanie Kremla wywoao obawy w Waszyngtonie, i rzeczywistym celem inwazji jest wasalizacja Gruzji. W tej sytuacji, jeszcze tego samego dnia Amerykanie rozpoczli, przy pomocy wasnych samolotw transportowych C-17 Globemaster z 4. i 14. Airlift Squadrons, oraz na wyran prob Tbilisi, przerzut do kraju gruziskiego kontyngentu z Iraku (2 tys. doborowych onierzy z 1. BP). Rwnoczenie Amerykanie przedoyli RB ONZ projekt rezolucji ostro potpiajcej dziaania rosyjskie278. W tym te czasie na rzecz Gruzji ewidentnie lobbowa republikaski kandydat na urzd prezydenta USA John McCain, ktry od wadz w Waszyngtonie domaga si wywarcia na Moskw presji dyplomatycznej, zwoania sesji nadzwyczajnej Rady Bezpieczestwa, wycofania wojsk interwencyjnych oraz wprowadzenia niezalenych si pokojowych279. To jednoznaczne poparcie udzielone przez senatora z Arizony stao si powodem pniejszych konfabulacji, i by on w gruncie rzeczy gwnym prowodyrem tej wojny, gdy chcia w ten sposb zapewni sobie poparcie spoeczne w czasie kampanii wyborczej280.

P. K o c i s k i, Gruzja prosi o pokj, Rzeczpospolita, 11 VIII 2008, s. A1. Wwczas to wedug serwisu Bloomberg.com W. Putin mia zagai rozmow z prezydentem USA sowami: War has started. Por.: R. G r o d z k i , op.cit., s. 102103. 278 Ameryka gromi Rosj za Oseti, Gazeta Wyborcza, 11 XI 2008, s. 8; B. Z a d u r a , Wadimir Putin oskara USA o wspieranie Tbilisi, Dziennik, 12 VIII 2008, s. 8. 279 G. K u c z y s k i , op.cit., s. 4750. 280 Taki pogld gosi chociaby Gleb Pawowski, doradca W. Putina oraz technolog polityczny Wiktora Janukowycza w okresie ukraiskiej pomaraczowej rewolucji. Por.: Podejrzewamy, e Saakaszwili liczy na pomoc Amerykanw, Rzeczpospolita, 13 VIII 2008, s. A10.
277

276

92

Punktem kulminacyjnym amerykaskiego zaangaowania politycznego s jednak zakulisowe wydarzenia, ktre rozegray si w ostatnich dwch dniach tej wojny. Przede wszystkim po powrocie z Pekinu gowy pastwa, jastrzbie z wiceprezydentem Dickiem Cheneyem oraz zastpc Sekretarza Stanu ds. Europy i Eurazji Danielem Friedem domagali si od G. Busha rozpoczcia ograniczonych atakw lotniczych, w celu zablokowania tunelu Roki oraz spowolnienia tempa rosyjskiej ofensywy. Opcja ta 11 sierpnia zostaa jednak, pod wpywem doradcy ds. bezpieczestwa narodowego Stephena Hadleya, zarzucona, gdy Waszyngton, nie by pewien tego jak na to posunicie zareaguje Moskwa281. Ryzyko uwikania si w ten konflikt byo tym bardziej prawdopodobne, e na terytorium Gruzji stacjonowao wwczas jeszcze 127 amerykaskich onierzy. Wyrazistoci tej obecnoci dodaje fakt, i przebywali oni wanie w bazie wojskowej w Waziani, ktra bya akurat bombardowana przez lotnictwo rosyjskie282. Wwczas jednak uzmysowiono prezydentowi, e Rosja jest potrzebna Stanom Zjednoczonym do kontrolowania sytuacji politycznej na Bliskim- i rodkowym Wschodzie. Ponadto w tym momencie jak sugeruje to George Friedman Waszyngton posiada ju nadmiernie rozproszony komponent wojskowy. Dylematy te ilustruje tabela 1.
TABL. 1. Scenariusze geostrategiczne dla USA w czasie wojny sierpniowej Scenariusze geostrategiczne Ugoda z Iranem za neutralno Iraku i wycofanie USArmy z tego regionu. Porozumienie z Rosj i uznanie granic jej strefy wpyww. Zawieszenie rozmw z Rosj i pozostawienie tej kwestii w gestii UE. Postawienie w Iraku i Afganistanie na wzmocnienie si lokalnych. Potencjalne nastpstwa pozytywne Zakoczenie wojny w Iraku oraz spadek napicia w stosunkach z Teheranem. Likwidacja jednego frontu geopolitycznego; skupienie si na konflikcie z Islamem. Skupienie si USA na walce z Islamem, za UE na ekspansji Rosji w Europie Wschodniej. Stworzenie rezerwy strategicznej zdolnej do wsparcia krajw Europy Wschodniej. Potencjalne Nastpstwa negatywne Iran regionalnym hegemonem (potencjalnie) posiadajcym bro atomow. Stworzenie podstaw dla euroazjatyckiego imperium kontynentalnego. Ryzyko powstania osi transkontynentalnej Pary-Berlin-Moskwa. Nasilenie i terytorialne rozszerzenie konfliktu asymetrycznego z Islamem.

rdo: opracowanie wasne na podstawie G. F r i e d m a n , Doktryna Miedwiediewa i strategia Ameryki [w:] Lech Kaczyski w Tbilisi: Gruzja a polityka polska, red. J. Engelgard, A. Wielomski, Warszawa 2008, s. 4546.

Kade przemieszczenie wojsk wymagao take czasu, ktrego po prosu nie byo. Podobnie jak i osabienie obecnoci militarnej w Iraku, Afganistanie, w sytuacji, gdy USA znajdoway si wwczas w konfrontacji z posiada281 282

A. A s m u s , op.cit., s. 184188. M. G a w d a , Amerykanie w Gruzji, s. 56. 93

jcym nuklearne aspiracje Iranem mogo doprowadzi do nieodwracalnych nastpstw geostrategicznych283. W konsekwencji te Stany Zjednoczone przekazay ustami przedstawiciela Departamentu Stanu Matthewa Bryzy informacj dla Tbilisi o swym poparciu dla niepodlegoci Gruzji oraz owiadczyy, e nadejdzie jeszcze czas, e midzynarodowe siy pokojowe wkrocz na jej terytorium i przywrc integralno kraju. Nie majc ju, zatem wikszego pola manewru Waszyngton udzieli penego poparcia dla misji mediacyjnej Unii Europejskiej oraz 13 sierpnia tu po zawieszeniu dziaa bojowych rozpocz dostawy pomocy humanitarnej284. Wanie tymi powyszymi uwarunkowaniami geostrategicznego pola manewru mona uzasadni t mikk twardo USA w czasie trwania tego konfliktu, jak to niezwykle trafnie okreli Piotr Gillert285. Teoretycznie ciar rokowa pokojowych z perspektywy Unii Europejskiej spoczywa przede wszystkim w rkach prezydencji francuskiej286, jednake jak ju znacznie wczeniej zaznaczono, w I fazie konfliktu dyplomaci europejscy skupili si raczej na wezwaniach obu walczcych stron do zawieszenia broni287. Tym niemniej prezydent Nicolas Sarkozy ju 8 sierpnia w rozmowie z premierem W. Putinem usiowa wybada stron rosyjsk, co do jej warunkw zawarcia pokoju. Ronald Asmus sugeruje w tym momencie, e Pary za awantur osetysk obwinia wycznie Gruzj, a rwnoczenie respektowa prawo Rosji do obrony swych obywateli zamieszkujcych poza jej granicami. Oczywicie mona w tym miejscu kwestionowa tego ro-

283 G. F r i e d m a n , Doktryna Miedwiediewa i strategia Ameryki [w:] Lech Kaczyski w Tbilisi: Gruzja a polityka polska, red. J. E n g e l g a r d , A . W i e l o m s k i , Warszawa 2008, s. 3947. 284 W tym dniu wyldowa w Tblilisi pierwszy Globemaster z pomoc humanitarn. W dniach nastpnych, w ramach VI Floty, Amerykanie utworzyli Combined Task Force, w skadzie, ktrego znalazy si niszczyciel McFaul i kuter stray przybrzenej Dallas. Okrty te skierowano z odpowiednim zaopatrzeniem do portu w Batumi. 5 IX 2008 roku do tego zespou doczy take okrt dowodzenia Mount Whitney. Ich podstawowym zadaniem byo przetransportowanie pomocy humanitarnej zaadowanej na Krecie. Niezaprzeczalnym faktem jest, e mogy one zabra duo wicej zaopatrzenia ni samoloty transportowe, pikanterii tej operacji dodaje jednak fakt, e McFaul posiada niezwykle silne uzbrojenie ofensywne, w tym pociski samosterujce BGM-19 Tomahawk. W konsekwencji Rosjanie uznali, podobnie jak i wizyty nastpnych niszczycieli, za prb manifestacji wojennej w celu wsparcia midzynarodowej pozycji Gruzji. Por.: M. G a w d a , op.cit., s. 5659. 285 P. G i l l e r t , Niezwykle mikka twardo, Rzeczpospolita, 12 VIII 2008, s. A10. Por. take: N i c h o l J . , Russia-Georgia Conflict in South Ossetia: Context and Implications for US Interests, Congressional Research Service, Washington 2009. 286 J. D z i u b a , Unia Europejska a Gruzja: Rok po wojnie sierpniowej, Analizy Natoliskie 2009, nr 10, s. 2. 287 T. N i e d z i k o w s k a , Unia Europejska wobec rosyjskiej agresji na Gruzj, Fundacja Aleksandra Kwaniewskiego, Warszawa 2009, s. 12.

94

dzaju opinie, jednak to stanowisko pozostawio UE otwarty kana do prezydenta D. Miedwiediewa288. Na podstawie istniejcej bazy rdowej i przekazw prasowych wydaje si wysoce prawdopodobne, i kolejny impuls do rozpoczcia misji mediacyjnej i aktywizacji na tym polu polityki unijnej wyszed take z Warszawy. 11 VII 2008 roku prezydent Polski majc poparcie krajw batyckich i Ukrainy zaproponowa kompleksowe zaatwienie problemu, przy czym jego postulaty w zasadzie nie odbiegay od tego, co W. Putin usysza w Pekinie od G. Busha, poza dodatkow propozycj wysania w rejon konfliktu niezalenej midzynarodowej misji pokojowej289. Take z inicjatywy III Rzeczypospolitej Francja zapowiedziaa, jeszcze dzie wczeniej, zwoanie spotkania szefw MSZ pastw Unii Europejskiej w celu przedyskutowania konfliktu zbrojnego w Gruzji290. W tym czasie obawiano si przede wszystkim dwch problemw: czeczenizacji wojny piciodniowej oraz faktu, e premier Rosji W. Putin od razu, niejako z gry, wykluczy moliwo bezporednich rokowa pokojowych z reimem Saakaszwilego291. Niemniej jednak, szefowie francuskiej dyplomacji Bernard Kouchner i fiskiej Alexander Stubb prbowali w Tbilisi i Moskwie uzyska podpisy pod unijnym projektem zawieszenia broni. Do spotkania z prezydentem Gruzji doszo w Gori, gdzie zaakceptowa on wszystkie proponowane punkty: poszanowanie integralnoci terytorialnej kraju, natychmiastowe zawieszenie broni, wycofanie si wojsk na pozycje sprzed 6 VIII 2008 roku, powrt uchodcw do miejsc zamieszkania oraz wprowadzenie midzynarodowych si pokojowych na obszar konfliktu. Jednake Rosjanie nie tylko, i odrzucili w tym momencie t propozycj, to jeszcze dodatkowo przeszli do dziaa zaczepnych na terenach Gruzji waciwej, i zajli dodatkowo Zugdidi292. Wwczas take pojawiy si ju pierwsze dociekania prasowe, e w przypadku powodzenia kolejnym celem

R. A s m u s , op.cit., s. 192196. K . Z u c h o w i c z , Polska proponuje plan dla Gruzji, Rzeczpospolita, 11 VIII 2008, s. A10; . S i a n o c k i, Tej wojny Moskwa nie odpuci, Nasz Dziennik, 11 VIII 2008, s. 1, 5; Kijw da wstrzymania ognia, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008, s. 5. 290 J. B i e l e c k i , Gruzja czy rzd i paac, Dziennik, 11 VIII 2008, s. 3; Sikorski: Wadze w Tbilisi day si sprowokowa, Ibidem; J. P a w l i c k i , To nasza godzina prby, Gazeta Wyborcza, 11 VIII 2008, s. 2. 291 M. C z e c h , Gruzja nie moe si sta drug Czeczeni, Gazeta Wyborcza, 11 VIII 2008, s. 2. 292 W. J a g i e l s k i , Ptla wok Gruzji, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008, s. 1; M . Z i a r n i k , E . T u z o w - L u b a s k i , W. M a s z e w s k i , Rosja odrzuca gruziski pokj, Nasz Dziennik, 12 VIII 2008, s. 1, 7; J. H a a s z c z y s k i, Rosjanie coraz bliej Tbilisi, Rzeczpospolita, 12 VIII 2008, s. A1; I d e m , Zugdidi w rkach Rosjan, Ibidem, s. A8; T. S e r w e t n y k , M . S z y m a n i a k , Rosja: Polska zapaci za poparcie dla Gruzji, Ibidem, s. A9.
289

288

95

dla Moskwy stanie si Ukraina, co grozi wybuchem nowej zimnej wojny293. Przeom przyszed jednak ju w dniu nastpnym, cho jak przyzna to Giogi Kandelaki deklaracje to zbyt mao by zatrzyma ekspansj Rosji, w sytuacji, gdy Gruzja broni prawa do samostanowienia i demokracji294. W misj mediacyjn UE uczciwego brokera zaangaowa si tym razem ju sam prezydent Francji Nicolas Sarkozy, ktry w tym celu uda si do Moskwy. Jednake dosownie na ptorej godziny przed jego przybyciem, Dmitrij Miedwiediew w telewizyjnym ordziu owiadczy, i: Podjem decyzj o zakoczeniu operacji majcej przymusi gruziskie wadze do pokoju. Cel zosta osignity. Bezpieczestwo naszych si pokojowych i ludnoci cywilnej zostao przywrcone. Agresor zosta ukarany i ponis bardzo znaczce straty. Jego siy zbrojne zostay zdezorganizowane295. Zdaniem autora, w tym momencie nastpio samoograniczenie rosyjskich priorytetw wojennych zajcie Tbilisi i obalenie reimu Saakaszwilego z dwch podstawowych przyczyn: moliwoci usztywnienia gruziskiej obrony, co w konsekwencji grozioby wspomnian ju czeczenizacj konfliktu oraz jego umidzynarodowienie, ktre w kadej chwili mogo wymkn si spod kontroli, czy to w wyniku przypadkowej mierci amerykaskiego onierza w Waziani lub te wzmocnienia uprzedze antyrosyjskich w Unii Europejskiej. W najgorszym wypadku mona byoby si spodziewa gwatownego zaostrzenia stosunkw na linii Bruksela-Waszyngton-Moskwa. Zamiast tego Rosja podja gr dyplomatyczn zainicjowan przez UE. Uczynia to ju jednak na swoich warunkach296. Wydaje si, e za wspomnianym posuniciem Kremla przemawiay cztery podstawowe uwarunkowania: 1. Oficjalne ograniczenie celw geostrategicznych do odbicia z rk reimu Saakaszwilego Abchazji i Osetii Poudniowej pozwolio Moskwie wcieli si w rol wyzwoliciela297, i tym samym na przezwycienie, we wasnym mniemaniu, syndromu afgaskiego298; 2. Francuska prezydencja znajdowaa si pod presj osignicia spektakularnego sukcesu dyplomatycznego niejako za wszelk cen, co sprawiao, e

Grozi nam nowa zimna wojna, Rzeczpospolita, 12 VIII 2008, s. A11; P. w i e b o d a , Po Gruzji gra o Ukrain, Gazeta Wyborcza, 19 VIII 2008, s. 18. 294 G. K a n d e l a k i , wiat musi zrozumie, e my Gruzini bronimy swojej demokracji, Dziennik, 12 VIII 2008, s. 17. 295 W. R a d z i w i n o w i c z , Rosja dyktuje pokj, Gazeta Wyborcza, 13 VIII 2008, s. 2008, s. 1. Por. take: M. P o t o c k i , Dmitrij Miedwiediew skoczy wojn, Dziennik, 13 VIII 2008, s. 4; J. D z i u b a , op.cit., s. 2-3. 296 J. B i e l e c k i , Poraka misji pokojowej Nicolasa Sarkozyego, Ibidem, 3 VIII 2008, s. 4. 297 M. M a g i e r o w s k i, Potwr Rosja, Rzeczpospolita, 13 VIII 2008, s. A13. 298 Rosjanie nie chc dzi umiera za Cchinwali, s. 223224. 96

293

mona byo jej w pewien sposb narzuci warunki rozejmu, a przy okazji wbi klin midzy Uni Europejsk, ktra chciaa si wykaza jako civilian power oraz USA postulujce, wspomnian ju, mikk twardo; 3. W nastpnej kolejnoci zamierzono narzuci Gruzji zbrojny pokj, gdzie pierwszymi jego konsekwencjami byyby kilkunastodniowa, lecz dokuczliwa okupacja oraz oficjalna secesja pastw nieuznawanych299, a w dalszej perspektywie w zalenoci od losw kampanii wyborczej w USA i pierwszych decyzji nowego prezydenta przywoanie tego kraju to porzdku i pokazanie mu jego miejsca w szeregu (wariant minimum)300, albo te sprowadzenie go do poziomu pastwa dysfunkcyjnego poprzez sprowokowanie konfliktw etnicznych (Ormianie), i/lub destabilizacji wewntrznej pod hasami walki z tendencjami autorytarnymi (scenariusz poredni) bd te w przypadku zblienia Rosji z USA w imi wyszej koniecznoci siowe obalenie reimu Saakaszwilego (projekt maksymalny)301; 4. Prbujc zniszczy demokratyczn, prozachodni Gruzj, Moskwa pokazuje, e w tej czci wiata bycie sojusznikiem Waszyngtonu i Zachodu nie popaca302, jeli zawczasu nie zapewni si sobie odpowiednio wiarygodnego partnera303. Z kolei za postaw prezydenta Francji zdaniem piszcego krya si nastpujca motywacja: 1. Pary jako najbardziej kreatywne mocarstwo europejskie powinien nadal peni rol mentora i lidera przemian Unii Europejskiej; 2. Rosja dla Zachodu, szczeglnie za Europy, to nie tylko dostarczyciel surowcw, czy te miejsce inwestycji, lecz i partner w rozwizywaniu wielu kwestii globalnych, przy ktrych problem gruziski wydaje si drugorzdny; 3. Moskwa to take wielka potga nuklearna, a jej potencja zniszczenia jest tak ogromny, e naley dziaa za wszelk cen na rzecz pokoju powszechnego304.

Rosyjska armia nie wyjdzie z Osetii i Abchazji, Gazeta Wyborcza, 13 VIII 2008, s. 5. Kreml chcia da lekcj Gruzinom, Rzeczpospolita, 13 VIII 2008, s. A11. 301 Warto w tym miejscu przywoa opini L. Szewcowej: W przypadku Gruzji pojawia si kwestia trudnych osobistych relacji Putina z Saakaszwilim, ktre okrelaj charakter stosunkw midzy oboma pastwami. A to, co robi kremlowska elita, jest prowokacj: kreujc Rosj na si pokojow, staje tak naprawd po stronie Abchazji. I to prowokacj pen hipokryzji: bo opowiada si za integralnoci terytorialn w przypadku Kosowa i wasn w przypadku Czeczenii, a Gruzji prawa do takiej integralnoci odmawia. Por.: Rosjanie wol, by to Miedwiediew rzdzi [w:] F. M e m c h e s , op.cit., s. 206. 302 R. A s m u s , R . H o l b r o o k e , Rosj trzeba skontrolowa, Gazeta Wyborcza, 13 VIII 2008, s. 6. 303 W. K u c z y s k i , Rosja odbia Kaukaz, Rzeczpospolita, 13 VIII 2008, s. A14. 304 A . S z e p t y c k i , Francja czy Europa? Dziedzictwo generaa de Gaullea w polityce zagranicznej V republiki, Warszawa 2005, s 170179, 317338; A. B a r a s k a , R . P o t o c k i , Geopolityka Europy: O Pary-Berlin-Moskwa? [w:] Teorie i casusy globalizacji, red. R.
300

299

97

W konsekwencji obie strony pragny sukcesu i powodzenia drugiej ju misji mediacyjnej w Moskwie, cho tu trzeba to ewidentnie podkreli inaczej postrzegay one naturalne konsekwencje wojny sierpniowej. Tu take trzeba zaznaczy, e jadc do Moskwy prezydent N. Sarkozy konsultowa si telefonicznie, zarwno z D. Miedwiediewem, jak i M. Saakaszwilim. Nie wiadomo, ile dokadnie trway wtorkowe rozmowy z dobrym i zym policjantem [prezydentem Rosji i premierem W. Putinem] na Kremlu. Sarkozy wspomina o szeciu godzinach, rosyjski MSZ twierdzi, e byy to cztery godziny. Trudno te powiedzie, jak twarde byy te negocjacje i czy w ogle to byy negocjacje [...]. Cz rde dyplomatycznych pisze J. Pawlicki wskazuje, e tak naprawd to Rosjanie dyktowali sformuowania porozumienia305, modyfikujc dwa ostatnie punkty proponowanego zawieszenia broni. Kreml zgodzi si zatem zatrzyma ofensyw na Tbilisi, pozostawi w spokoju reim Saakaszwilego oraz respektowa niepodlego Gruzji w zamian za uznanie prawa Rosji do zbudowania wok Abchazji i ROP stref bezpieczestwa oraz rozpoczcia midzynarodowego dialogu na temat ich przyszoci306. W tej sytuacji plan pokojowy (I umowa Sarkozy-Miedwiediew) zakada: 1. Zobowizanie do niestosowania siy; 2. Trwae i natychmiastowe zakoczenie dziaa wojennych; 3. Zapewnienie swobodnego dostpu do pomocy humanitarnej; 4. Powrt Si Zbrojnych Gruzji do staych miejsc stacjonowania; 5. Wycofanie wojsk rosyjskich na pozycje wyjciowe. Do czasu ustanowienia midzynarodowych mechanizmw kontrolnych siy pokojowe FR wprowadz dodatkowe rodki bezpieczestwa; 6. Rozpoczcie midzynarodowej dyskusji o statusie Osetii Poudniowej i Abchazji oraz sposobie zapewnienia im bezpieczestwa307. W nocy z 12 na 13 sierpnia 2008 roku podpisali go prezydenci Francji i Rosji, dzie pniej dokonali tego rzdzcy pastwami nieuznawanymi: Siergiej Bagapsz i Eduard Kokojty. Z kolei Micheil Saakaszwili zgasza swoje zastrzeenia gwnie do punktw 5 i 6. W ostatnim zaoeniu problem tkwi w moliwej wieloci moliwych interpretacji pojcia Abchazja i Osetia Poudniowa, gdy nie byo tu ju mowy o integralnoci terytorialnej Gruzji, co zreszt Rosjanie i tak w okresie pniejszym wykorzystali bez skrupuw. Natomiast, jeli chodzi o warunek 5

B c k e r , J . M a r s z a e k - K a w a , Toru 2006; J. P a w l i c k i , Jak Rosjanie rozegrali Sarkozyego, Gazeta Wyborcza, 5 IX 2008, s. 1415. 305 J. P a w l i c k i , op.cit., s. 15. 306 R. A s m u s , op.cit., s. 200-201. 307 Rok po wojnie rosyjsko-gruziskiej: Stan realizacji porozumie Sarkozy-Miedwiediew z 12 sierpnia 2008 r., oraz 8 wrzenia 2008 r., Biuro Bezpieczestwa Narodowego, opr. K. Z a s z t o w t , Warszawa 2009; Porozumienie o zawieszeniu broni z 12 sierpnia 2008, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, nr 23, s. 68. 98

to w osobistym licie N. Sarkozyego do prezydenta Gruzji, ten pierwszy doprecyzowa dodatkowe rodki bezpieczestwa. I tak wedug tej interpretacji: 1. Bd one stosowane wycznie na terenie bezporednio przylegym do Osetii Poudniowej; 2. Obejm one stref buforow tylko kilka kilometrw od granicy administracyjnej Osetii Poudniowej, tak, aby omijay one wane gruziskie orodki miejskie, szczeglnie za Gori; 3. Bd one miay charakter patroli, wykonywanych wycznie przez siy rosyjskie [...] ktrych wielko jest na poziomie zatwierdzonym przez istniejce porozumienia [? dopisek RP]. Inne wojska rosyjskie wycofaj si na swoje pozycje sprzed 7 sierpnia zgodnie z przyjtym porozumieniem308; 4. Wzmiankowane rodki bd miay charakter tymczasowy, do czasu wypracowania midzynarodowego mechanizmu kontrolnego nadzorowanego przez OBWE, UE i ONZ309. Zmuszony obecn sytuacj geostrategiczn Gruzji oraz presj prezydencji francuskiej cho do usztywnienia stanowiska namawia go prezydent RP Lech Kaczyski Micheil Saakaszwili ostatecznie podpisa umow Sarkozy-Miedwiediew, zdajc si na tego pierwszego jako [...] wiadka i gwaranta w imieniu Unii Europejskiej310. Teoretycznie dokument by zatem rozwizaniem kompromisowym, ktry stwarza przy zachowaniu dobrej woli kadej ze stron moliwo polubownego rozstrzygnicia konfliktu zbrojnego i zamroenia go wedug stanu sprzed 7 VIII 2008 roku311. Poniewa jednak dopuszcza moliwo do swobodnej (nad)interpretacji przyjtych zobowiza, ewidentn jego saboci by jednak brak (tajnego?) protokou dodatkowego, ktry w pierwszej kolejnoci precyzowaby terminarz wycofania si wojsk rosyjskich i ich status okupacyjny oraz czasokres przybycia midzynarodowych si rozjemczych. W uzgodnionym w Moskwie tekcie umowy brakowao take czytelnego stwierdzenia o moliwoci powrotu uchodcw do domu. Poniewa w praktyce dotyczyo to gwnie Gruzinw zamieszkujcych pogranicze etniczne z Osetyjczykami i Abchazami, w praktyce usankcjonowao to zmiany narodowociowe powstae w trakcie wojny, pozbawiao Tbilisi argumentw o mieszanym skadzie zbuntowanych prowincji oraz rodzio napicia na te-

308 List Prezydenta Francji do Prezydenta Gruzji z 14 sierpnia 2008, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, nr 23, s. 6869. 309 Ibidem. 310 Ibidem. 311 R. T r z a s k o w s k i , P. u r a w s k i v e l G r a j e w s k i , Na miar moliwoci daleko poniej potrzeb: Dwugos na temat szczytu UE w Gruzji, Komentarze Natoliskie 2008, nr 4 (18); V. S o c o r , Russia Reparing to Splinter Georgia after Sarkozy-brokered, Eurasia Daily Monitor 18 VIII 2008, v. 5, no. 158; I d e m , Russia Nullifies French-brockered Armistice in Gergia, Ibidem 19 VIII 2008, v. 5, s. 159.

99

renach rdzennych, gdy uciekinierom trzeba byo zapewni mieszkanie, prac i zabezpieczy rodki na utrzymanie. Kolejnym punktem, ktry umyka w wikszoci analiz to stwierdzenie, e wojska interwencyjne reprezentuj siy pokojowe, co zdaniem autora sugeruje i niejako legalizuje rosyjsk interpretacj inwazji przeciw Gruzji. W sumie poszukujc w historii odpowiednich analogii ukad SarkozyMiedwiediew mona z pewnym zastrzeeniem przyrwna do umowy Majski-Sikorski z 1941 roku, szczeglnie za w paragrafie dotyczcym wypowiedzenia przez wczesne wadze ZSRR paktu Ribbentrop-Mootow. Posunicie to rzd RP w Londynie zinterpretowa jako przywrcenie stanu posiadania sprzed 17 IX 1939 roku, za Moskwa jako krok uniewaniajcy sojusz z Berlinem, przy pozostawieniu jako otwartej kwestii przebiegu polskich granic wschodnich. Nie trzeba tu chyba przypomina, i podobnie jak w przypadku wspczesnej Gruzji posunicie to zemcio si pniej na Rzeczpospolitej312. Z perspektywy czasu wtpliwoci dotyczce ukadu Sarkozy-Miedwiediew dotyczyy take jego wykonania. Dwa pierwsze warunki do koca 2009 roku nie byy w peni przestrzegane. O ile w przypadku strony gruziskiej mona mwi o faktycznym wycofaniu si zbrojnych ze strefy buforowej, o tyle armia rosyjska zminimalizowaa uycie siy. Problemem pogranicza byy natomiast osetyjskie oddziay paramilitarne oraz zwyke, pospolite bandy. Rwnie co z kolej stanowio naruszenie punktu 3 utrudniono organizacjom midzynarodowym dostp do ofiar wojny, znajdujcych si na terenie konfliktu. W praktyce zatem pomoc humanitarna do Osetii Poudniowej docieraa wycznie z Rosji. Z kolei uchodcy gruziscy niemogcy powrci do swych domostw znaleli pomoc w gbi swego kraju. Tbilisi rzetelnie wykonao postanowienia wynikajce z paragrafu 4, mwicego o powrocie jednostek wojskowych do miejsc ich przedwojennej dyslokacji, co w praktyce umoliwio stronie rosyjskiej kilkutygodniowe swobodne poruszanie si po Gruzji i w efekcie celowe niszczenie infrastruktury, wywoenie mienia wojskowego oraz w niektrych przypadkach zwykle pldrowanie. Moskwa take co wynikao z punktu 5 nie wycofaa swoich wojsk na pozycje wyjciowe, pod pretekstem niesprecyzowania zarwno terminarza tej operacji jak i przybycia midzynarodowej misji rozjemczej oraz stworzya strefy buforowe poza Abchazj i ROP. Natomiast w przypadku ostatniego uzgodnienia, Moskwa jak i separatyci stworzyli po prostu fakty dokonane, jakimi byo uznanie przez Kreml niepodlegoci pastw nieuznawanych313. W sumie szef francuskiego MSZ Bernard Kouchner tak podsumowa to zawieszenie broni: Ze wszystkich szeciu punktw, udao
312

. S i a n o c k i , Koniec wojny?, Nasz Dziennik, 13 VIII 2008, s. 1; P. R e s z k a , J. Prus, Rosja dyktuje pokj, Dziennik, 13 VIII 2008, s. 1. 313 Rok po wojnie rosyjsko-gruziskiej, s. 14; K. J a n i c k i , op.cit., s. 285286. 100

si zaledwie zrealizowa dwa, dwa i p, moe trzy reszta jest w trakcie implementacji314. Rwnolegle, gdy w Moskwie ustalano szczegy omwionego przed chwil tekstu porozumienia, w Tbilisi gocia misja dyplomatyczna prezydentw Polski, Ukrainy i krajw batyckich. Oficjalnie na wiecu politycy ci poparli gruziskie prawo do integralnoci terytorialnej oraz w niezwykle ostrych sowach potpili inwazj rosyjsk. Szczeglnie na tym polu wyrni si Lech Kaczyski315. Jestemy tu mwi on eby wyrazi cakowit solidarno [...]. Jestemy po to, by podj walk. Po raz pierwszy od duszego czasu nasi ssiedzi [...] ze wschodu [...] pokazali twarz, ktr znamy od setek lat. Ci ssiedzi uwaaj, e narody wok nich powinny im podlega. My mwimy nie! Ten kraj to Rosja. Ten kraj uwaa, e dawne czasy upadego, niecae 20 lat temu, imperium wracaj [...]. To nieszczcie dla caej Europy [...]. Dzi wiat musia zareagowa, nawet, jeli by tej reakcji niechtny. W szczeglnoci Unia Europejska i NATO [...]. I my te wiemy wietnie, e dzi Gruzja, jutro Ukraina, pojutrze Pastwa Batyckie [...]. Ale potrafimy si temu przeciwstawi, jeli te wartoci, o ktre miaaby si Europa opiera maj jakiekolwiek znaczenie w praktyce. Jeli maj mie znaczenie, to my musimy by tu, caa Europa powinna by tutaj [...]. Wierzymy, e Europa zrozumie i bdzie, zrozumie Wasze prawo do wolnoci i zrozumie te swoje interesy316. To pene emocji i pasji przemwienie prezydenta RP odbio si szerokim echem w wiatowych serwisach informacyjnych. Z jednej strony inwazj rosyjsk okrelono tu do jednoznacznie i to pejoratywnie, z drugiej za pokazao ono, e Unia Europejska jest jednak podzielona w kwestii wsplnej polityki zewntrznej. Tym niemniej po powrocie z Tbilisi przywdcy RP, Litwy, Estonii i otwy przedstawili deklaracj, ktr moemy wrcz nazwa Planem Kaczyskiego. Sprowadzaa si ona do szeciu podstawowych zaoe: 1. Istnieje pilna potrzeba zawarcia natychmiastowego zawieszenia broni oraz powstrzymania agresji rosyjskiej wobec Gruzji; 2. Polska i kraje batyckie popieraj prawo tego kraju do niepodzielnoci terytorialnej okrelonej jednoznacznie przez prawo midzynarodowe; 3. Naley doprowadzi do wycofania wojsk interwencyjnych i powoania pod egid UE midzynarodowych si pokojowych;

R. A s m u s , op.cit., s. 212. J. P r u s , Wielki wiec jednoci w centrum stolicy, Dziennik, 13 VIII 2008, s. 7; M. C z e c h , To bya noc Kaczyskiego, Gazeta Wyborcza, 4 IX 2008, s. 1416. 316 Wystpienie Prezydenta RP Lecha Kaczyskiego w centrum Tbilisi, w towarzystwie prezydentw Gruzji, Litwy, Estonii, Ukrainy i premiera otwy, 12 sierpnia 2008 roku w czasie inwazji Rosji na Gruzj, Obserwator 2008, zwiastun, s. 910.
315

314

101

4. Aby powstrzyma podobne akty agresji w przyszoci potrzebne jest przyznanie Tbilisi planu na rzecz czonkowstwa w NATO; 5. Jest konieczne ustanowienie korytarzy humanitarnych dla cywilnych ofiar tej wojny; 6. W umowie Sarkozy-Miedwiediew z 12 VIII 2008 roku brakuje zasadniczego elementu poszanowania caowadnoci i samowadnoci Gruzji317. W sumie wizyta w Tbilisi bya z perspektywy caej prezydentury Lecha Kaczyskiego swego rodzaju ukoronowaniem jego dziaalnoci w zakresie polityki zagranicznej. Pod tym wzgldem przypominaa ona do pewnego stopnia kijowsk misj dobrej woli Aleksandra Kwaniewskiego z listopada 2004 roku. Mona nawet w tym przypadku zaryzykowa stwierdzenie, e tego rodzaju moralna dyplomacja staa si po 2004 roku polsk specjalizacj w ramach Unii Europejskiej na obszarze czarnomorsko-kaspijskim. Niemniej jednak, w kuluarach wielkiej polityki dao si zatem dostrzec ogromne napicie i zniecierpliwienie wszystkich stron. Przede wszystkim N. Sarkozy nalega, aby prezydent RP nie miesza si do konfliktu. Z drugiej za strony ten ostatni naciska na Micheila Saakaszwilego, aby ten usztywni swoje stanowisko negocjacyjne, cho w tym samym czasie oficjalny mediator UE wrcz straszy go moliwoci ataku rosyjskich czogw na Tbilisi318. W wyniku ostrych spi midzy politykami, prezydent Gruzji zaakceptowa przedoone mu prowizorium, wychodzc skdind ze susznego zaoenia, e jest to jedynie porozumienie o zawieszeniu broni319. Jednak w polityce obowizuje niekiedy niepisana zasada, e wanie rozwizania tymczasowe s niezwykle trwaymi sposobami na zamroenie konfliktw. Tak byo chociaby ze stosunkami polsko-litewskimi w latach 19201938. W sumie jednak gruziska eskapada prezydenta RP miaa gwnie wymiar moralny, cho rwnoczenie polskie media pokazyway, e oto III Rzeczpospolita ponownie wyrasta na lidera Midzymorza Batycko-Czarnomorskiego. Jak si ju wkrtce okazao, to ostatnie stwierdzenie byo wycznie swego rodzaju faktem prasowym. Z kolei misja L. Kaczyskiego podzielia politykw w kraju, szczeglnie za wywoywaa irytacj u zwolennikw cisej wsppracy z Berlinem i Paryem320.

Deklaracja gruziska: Owiadczenie prezydentw Estonii, Litwy i Polski i premiera otwy dotyczce dalszych dziaa na rzecz rozwizania konfliktu w Gruzji, Gazeta Wyborcza, 1415 VIII 2008, s. 8. 318 R. A s m u s , op.cit., s. 204206. 319 M. M a j e w s k i , P . R e s z k a , Niedokoczona misja, Dziennik, 89 VIII 2009, s.1; I d e m , Gruzja 2008 wojenna misja polskiego prezydenta, Magazyn Dziennika, 89 VIII 2009, s. 25; P. Z y c h o w i c z , Polityczna ofensywa dla Gruzji, Rzeczpospolita, 13 VIII 2008, s. A8. 320 B. W g l a r c z y k , Nie sycha nas w Europie, Gazeta Wyborcza, 13 VIII 2008, s. 2; I. J a n k e , Polityka symboli i emocji, Rzeczpospolita, 19 VIII 2008, s. A12. Punkt widzenia prezydenta RP, por.: Z Rosj trzeba ostro, Newsweek Polska, 24 VIII 2008, s. 1420. 102

317

Ostatnim, aczkolwiek decydujcym zdaniem autora czynnikiem przesdzajcym o zaakceptowaniu przez M. Saakaszwilego 15 VIII 2008 roku ukadu rozejmowego byo jednoznaczne poparcie udzielone mu przez prezydenta USA, ktry apelowa o poszanowanie integralnoci i niezawisoci Gruzji321. Do tego aktu doszo jednak dopiero po spotkaniu z Condoleezz Rice oraz po jej osobistych namowach322. Do swojej interpretacji ukadu Sarkozy-Miedwiediew oraz punktu widzenia na genez wojny sierpniowej Rosjanie usiowali w tym czasie przekonywa Berlin, ze zrnicowanym zreszt skutkiem323, cho zdaniem autora duo bardziej wymowna bya w tym czasie progruziska postawa prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki, ktry niedugo potem zapaci mia za to niezwykle symboliczn cen oraz wymowne milczenie Biaorusi324. Idc tropem decyzjonisty Carla Schmidta, Kreml wychodzi w tym przypadku z zaoenia, e do sprawiedliwego pokoju nie prowadzi bynajmniej zasada poszanowania suwerennoci terytorialnej, samostanowienia narodowego czy te legalizm prawno-midzynarodowy, lecz [...] niepodwaalna decyzja sprawnie funkcjonujcego, prawomocnego systemu przymusu, ktry kadzie kres sporom325. Z tej perspektywy konflikty zbrojne same w sobie nie s kwesti moraln, lecz norm przysugujc suwerennemu pastwu w sytuacji, gdy Chodzi o regres do elementarnej ywioowoci, ktrego niepodobna unikn midzy mocarstwami. Rywalizujce ze sob potgi dziaaj w obszarze cigego ryzyka i zagroenia. S zgubione, jeli nie potrafi trafnie rozpozna przyjaciela i wroga [...]. Kto swego bezpieczestwa szuka w innym, ten mu si podporzdkowuje326. W sumie trzeba zasygnalizowa, i ukad Sarkozy-Miedwiediew budzi raczej mieszane uczucia i postrzegany jest w sposb zrnicowany. Co prawda jego parafowanie przez stron gruzisk doprowadzio do przerwania walk i by moe uchronio Tbilisi przed obleniem i obaleniem prezydenta M. Saakaszwilego, lecz rwnoczenie nie zapobiego rozbiorowi kraju, ani te destrukcyjnej okupacji jego strategicznych regionw. Wynika to przede wszystkim z faktu, e podstawowym priorytetem polityki UE wobec Rosji po 1991 roku bya przede wszystkim stabilizacja tego pastwa. A to z kolei jest wynikiem trzech podstawowych faktw: po pierwsze osabienie

R. A s m u s , op.cit., s. 208210; M. B o s a c k i , B . W i e l i s k i , Zachd grozi Rosji, Gazeta Wyborcza, 1415 VIII 2008, s. 1. 322 J. H a s z c z y s k i , Saakaszwili ogasza rozejm, Rzeczpospolita, 1617 VIII 2008, s. A7. 323 B. W i e l i s k i , Merkel wpada w furi, Gazeta Wyborcza, 5 IX 2008, s. 1617. 324 W . R a d z i w i n o w i c z , Hetman zdradzony, ksiniczka wybiera Moskw, Ibidem, 67 IX 2008, s. 1012; A. F i e r u t a , ukaszenka milcza, by usyszaa go Europa, Ibidem, s. 13. 325 C. S c h m i d t , Lewiatan w teorii pastwa Thomasa Hobbesa: Sens i niepowodzenie politycznego symbolu, Warszawa 2008, s. 59. 326 Ibidem, s. 6465. 103

321

spoistoci wewntrznej kraju moe doprowadzi go nie tylko to rozpadu, lecz i napi wewntrznych o niewyobraalnych konsekwencjach globalnych; po drugie Moskwa, mimo wysokiego mniemania o sobie i swojej midzynarodowej roli zostaa zdegradowana do poziomu jednego z mocarstw regionalnych na terenie Eurazji, co nie przeszkadza jej aspirowa do roli supermocarstwa energetycznego oraz posiadania wasnej strefy wpyww; po trzecie wreszcie z racji posiadanego arsenau militarnego, kompleksu przemysowo-wojskowego oraz wpyww politycznych posiada ona niezwykle wysoki potencja destabilizacji w stosunkach midzynarodowych. Rwnoczenie dalekosinym celem strategicznym Unii Europejskiej nadal pozostaje budowa paneuropejskiej strefy wolnego handlu oraz stopniowa demokratyzacja Rosji. Problem jednak w tym, e w przypadku pojawienia si jakichkolwiek napi na linii Bruksela-Moskwa ta pierwsza praktycznie nie posiada instrumentw nacisku. Sankcje polityczne nios bowiem ze sob moliwo destabilizacji kraju lub zwikszenie niestabilnoci pewnych regionw wiata (WNP, Bliski Wschd, Latynomeryka), za presja ekonomiczna jest w tym przypadku broni obosieczn. Ponadto naley take wzi pod uwag jeszcze dwie okolicznoci: UE nie jest jednolitym i scentralizowanym orodkiem siy, za unijne instytucje majce charakter biurokratyczno-wygodnicki nie s w stanie skutecznie dziaa w warunkach kryzysu wywoanego nagym i niekontrolowanym rozwojem wypadkw, jak to miao miejsce podczas wojny piciodniowej. Strona rosyjska zdajc sobie spraw ze saboci militarnej Gruzji, ograniczonoci politycznej UE oraz braku moliwoci szerszego manewru geostrategicznego ze strony USA zacza niebawem tworzy fakty dokonane. Motywy tej postawy Kremla sugestywnie nakreli rosyjski politolog z Grupy Informacyjno-Eksperckiej Panorama. Jak bowiem zauway Wadimir Pribyowski: Problem polega na innym rozumieniu terminu Gruzja [...] Dlatego po krtkiej walce kremlowskich jastrzbi ze zwolennikami umiarkowanej postawy zwyciyli ci drudzy [...]. Kremlowi opaca si kreowa wrogw zewntrznych takich jak Gruzja. Dlatego te obecna faza konfliktu, o stop poniej wojny, moe by przecigana, ale ju nie zaogniana. Pragmatyczna postawa wobec Zachodu jest na Kremlu w cenie. Poza tym wychodzi na jaw dua rnica kulturowa: Zachd za du wag przywizuje do sw [...], a za ma do rzeczywistych dziaa, Rosjanie postpuj odwrotnie327. Zatem w pierwszej kolejnoci dla Tbilisi szczeglnie dokuczliwa okazaa si tymczasowa okupacja, cho oficjalnie ogoszono, e od 16 VIII 2008 roku wojska interwencyjne bd sukcesywnie wycofywane. W praktyce jednak Rosjanie niby wychodz, a jednak zostaj. Szczeglnie dotyczyo to
327

Na Kremlu zwyciyli zwolennicy umiarkowanej postawy, Dziennik, 19 VIII 2008, s. 104

10.

okolic Gori w centrum kraju, co pozwalao na kontrol szlakw komunikacyjnych na linii Wschd-Zachd oraz wybrzea czarnomorskiego z Poti, Senaki i Zugdidi328. W tym czasie pod pretekstem zbyt niestabilnej sytuacji na obszarze konfliktu kolumny wojskowe FR zapuszczay si w gb kraju, co odczytywano jako swego rodzaju manifestacje wojenne (szczeglnie dotkliwie odczuy to Gori i Poti) oraz samowolnie ogosiy stref bezpieczestwa wok Osetii Poudniowej329. Arsen pisa Andrzej Meller narzeka na maruderw [...]. Zapewnia, e wkrtce zapanuje spokj, a rosyjska bezpieka stanie na granicy Osetii Pnocnej i bdzie odbiera zodziejom skradzione auta, a potem oddawa je Gruzinom. Po tych zapewnieniach przypomniay mi si kadry z gruziskiej telewizji, ktra pokazywaa rosyjskie ciarwki (z napisem Siy Pokojowe), wywoce na lawetach luksusowe motorwki i jachty z portu w Poti. Ale Rosjanie, osetyjskie milicje [...] grabili nie tylko dobra luksusowe. Przez kolejne dni wysyali zagony pancerne: krc to tu, to tam, stosowali taktyk spalonej ziemi. Pldrowali opuszczone bazy wojskowe [...]. Ale take cywiln infrastruktur. Jeden z takich zagonw najecha koszary pod Gori. Dzie pniej gruziskie radio nadao dialog, ktry prowadzili tam dwaj Rosjanie. Brzmia mniej wicej tak: Sk..., ale zajebisty maj sprzt. A my yjemy w tym naszym wojsku jak menele. Armia rosyjska, formacje osetyjskie i ochotnicy z Kaukazu Pnocnego wszyscy oni zachowywali si w zajtych wsiach i miastach podobnie jak Armia Czerwona na zdobytych terenach podczas II wojny wiatowej [...]. Gdy zadzwonia do mnie gruziska dziennikarka [...] sdziem, e Gruzini dramatyzuj, by nakrci spiral propagandy. Ale informacje si potwierdziy [...] od niemieckich dziennikarzy [...]. A potem z ust uciekinierw [...]. Kradn wszystko, co popadnie, nawet deski klozetowe i muszle mwi mi uciekinier ze znaurskiego rejonu [...]330. Tego rodzaju opisami wypeniona bya nie tylko prasa polska, lecz i zachodnia. Zdaniem autora okupacyjne bezprawie, niszczenie instalacji wojskowych i przemysowych oraz infrastruktury komunikacyjnej (np. most pod Kaspi) miao przede
328 V. S o c o r , Russian Trooops in Georgia: Pullout, Pull-back, or stay put? Eurasia Daily Monitor 22 VIII 2008, v. 5, no. 161; I d e m , Russian Forces setting up Occupation Zones in Georgia, Ibidem, 25 VIII 2008, no. 162; J. P r u s , Rosjanie niby wychodz, ale zostaj, Dziennik, 18 VIII 2008, s. 7; I d e m , Rosjanie nie chc wyj, Ibidem, 1617 VIII 2008, s. 4; B. N i e d z i s k i , Moskwa obiecuje Unii pokj, Ibidem, 18 VIII 2008, s. 6; T. B i e l e c k i , Wychodzc, zostaj, Gazeta Wyborcza, 19 VIII 2008, s. 1; M. Z i a r n i k , R u s s a , Wycofuj si czy nie wycofuj?, Nasz Dziennik, 20 VIII 2008, s. 1. 329 J. P r u s , Rosjanie nie chc wyj, Dziennik, 1617 VIII 2008, s. 4; J. B i e l e c k i , Kreml testuje Uni Europejsk w Poti, Ibidem, 25 VIII 2008, s. 12; T. B i e l e c k i , Zachd ostrzega, Rosja robi w Gruzji swoje, Gazeta Wyborcza, 25 VIII 2008, s. 10; A. W i e j a k , . R u s s a , Powtrka w Groznego?, Nasz Dziennik, 1415 VIII 2008, s. 1, 7; M. S z y m a n i a k , Rosja: Opucilimy Gruzj, Rzeczpospolita, 2324 VIII 2008, s. A7. 330 A. M e l l e r , Rosjanie demontuj Gruzj, Tygodnik Powszechny, 24 VIII 2008, nr 34, s. 10.

105

wszystkim trojaki cel: pokazanie bezsilnoci Tbilisi (a przy okazji i UE oraz USA), podkopanie wewntrzne reimu Saakaszwilego oraz jego zdolnoci militarnych. Najbardziej dramatycznym dla Gruzji momentem byo jednak uznanie przez Rosj 26 sierpnia niepodlegoci jej okupowanych prowincji: Abchazji i okrgu Cchinwali331, na terenie ktrych rozmiecili niebawem a 7,6 tys. onierzy332. Z kolei w wymiarze geopolitycznym kolejne posunicie Kremla przynioso ju doktryn Miedwiediewa, ktra sprowadzaa si do piciu punktw: 1. Rosja uznaje prymat prawa midzynarodowego, ktre reguluje zasady wspistnienia midzy krajami cywilizowanymi; 2. Moskwa bdzie dya do zbudowania wielobiegunowego adu globalnego; 3. Kreml nie chce konfrontacji z innymi pastwami; 4. Rosja przyznaje sobie prawo do obrony ycia i godnoci swoich obywateli, take poza granicami Federacji; 5. Podobnie jak inne wielkie mocarstwa Moskwa przyznaje, e istniej regiony cieszce si jej szczeglnym zainteresowaniem333. Punkt pierwszy odwouje si do zasad internacjonalizacji i instytucjonalizacji stosunkw midzynarodowych, jednak praktyka wojny sierpniowej pokazaa, e Rosja aspiruje do miana kreatora adu globalnego. W nastpnym z kolei widoczne jest wyzwanie rzucone Pax Americana, co z geopolitycznego punktu widzenia oznacza w praktyce prb zainicjowania dwch konstelacji strategicznych: zamiar budowy osi Moskwa-Pekin-Teheran (pod pretekstem antyamerykanizmu) oraz wygrywania sprzecznoci na linii WaszyngtonBruksela a take przeciwstawiania Rumsfeldowskiej Nowej i Starej Europy w imi eurazjatyckiego trjkta Pary-Berlin-Moskwa (zwalczanie rusofobii jako przyczyna). W paragrafie 3 prezydent Rosji stwierdza, e pragnie on przyjaznych stosunkw z Zachodem, lecz to zaley tylko od zachowania tego ostatniego. Punkt 4 zapowiadajc obron obywateli FR poza jej granicami oznacza nie tylko moliwo wtrcania si Kremla w wewntrzne sprawy krajw postsowieckich (pastwa batyckie, Ukraina, Kazachstan), lecz take wykorzystanie ich w charakterze agentury wpywu. W skrajnym wypadku oznacza to take kwestionowanie porzdku terytorialnego po II

331 R. A s m u s , op.cit., s. 211212; Osetia i Abchazja nie wrc ju do Gruzji, Europa, 16 VIII 2008, nr 33, s. 23; T. B i e l e c k i , Nic nie wzrusza Rosji, Gazeta Wyborcza, 28 VIII 2008, s. 1; I d e m , Rosja dzieli Gruzj, Ibidem, 27 VIII 2008, s.1; M. Z i a r n i k , Rozbir Gruzji sta si faktem, Nasz Dziennik, 27 VIII 2008, s 1; P. K o c i s k i , Rosyjski rozbir Gruzji, Rzeczpospolita, 27 VIII 2008, s. A10; J. B i e l e c k i, Szach Miedwiediewa, Dziennik, 27 VIII 2008, s. 1. 332 J. K r a n z , Gruzja pod specjalnym nadzorem, Sprawy Midzynarodowe 2008, nr 4, s. 5662. 333 G. F r i e d m a n , op.cit., s. 41.

106

wojnie wiatowej, podobnie jak czyni to Adolf Hitler wobec Czechosowacji w 1938 roku. Wreszcie w ostatnim punkcie mamy usankcjonowanie tego, co analitycy nazywaj rosyjsk doktryn Monroe. Mwic skromnie pisze George Friedman s to ambitne cele, jednak Rosjanie wierz, e Stany Zjednoczone zostay wytrcone z rwnowagi w wiecie islamskim i jest szansa, e jeli Rosja bdzie dziaa szybko, to stworzy now rzeczywisto, zanim Stany Zjednoczone bd gotowe zareagowa. Europa nie ma ani siy wojskowej, ani woli, eby aktywnie przeciwstawi si Rosji [...]. Co waniejsze, rezultatem jakiejkolwiek otwartej akcji USA wymierzonej w Rosj byaby kontrakcja334. Stajc w obliczu wyszeglnionych powyej faktw dokonanych Zachd nasili ograniczon, jak si wkrtce okazao ofensyw dyplomatyczn. W praktyce, zatem szczyt Unii Europejskiej z 3 wrzenia doprowadzi jedynie do potpienia poczyna Rosji oraz zawieszenia rozmw o partnerstwie, za dwa dni pniej Parlament Europejski podj w tej sprawie uchwa, w ktrej odpowiedzialnoci za wybuch wojny obarczono oba kraje335. W sposb niezwykle sugestywny t Salomonow postaw opisa Aleksander Dugin: Wydaje si, e wygraa [Unia], bo nie moe zaj adnego stanowiska. Jeli zajaby stanowisko euroatlantyckie [...] uderzyaby w interesy gospodarcze swoich czonkw, poniewa Rosja gotowa jest zareagowa odpowiednimi rodkami [...]. Jeli wic Europa bdzie nadal poucza Rosj [...], mona sobie wyobrazi, jak energetyczn apokalips [...] moe jutro Europie urzdzi Rosja [...]. Europa jest bowiem militarnym zakadnikiem USA, ale zarazem energetycznym zakadnikiem Rosji. Unii opaca si poprze Rosj, nawet taktycznie, gdy to osabioby wpyw USA [...]. Bdmy jednak realistami [...] eurokontynentalny biegun ideologicznie i politycznie straci na znaczeniu. Europa powinna si w tej chwili zachowa sprytnie werbalnie potpi Rosj, pitnowa amanie przez Moskw praw czowieka, a jednoczenie powstrzyma si od nakadania na Rosj sankcji i gra na ni336. Jednak wskutek naciskw dyplomatycznych, 8 IX 2008 roku w Moskwie parafowano umow uzupeniajc, w ktrej Rosja zobowizaa si ju do wycofania wasnych wojsk z terytorium Gruzji obie strony jednak inaczej pojmoway jej granice w przecigu 10 dni od chwili rozmieszczenia si pokojowych, nie pniej jednak ni 1 padziernika. Deklaracj t Kreml wyko-

Ibidem, s. 4243. D. P s z c z k o w s k a , Unia Zjednoczona, Rosja tylko potpiona, Gazeta Wyborcza, 2 IX 2008, s. 1; A. S o j e w s k a , W. L o r e n z , Unia ostrzega Rosj i pomaga Gruzji, Rzeczpospolita, 2 IX 2008, s. A1; J. B i e l e c k i , Unia potpia Rosj, Dziennik, 2 IX 2008, s. 1; Nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej, 1 wrzenia 2008 r. konkluzje prezydencji, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, nr 23, s. 7072; Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 3 wrzenia 2008 r. w sprawie sytuacji w Gruzji, Ibidem, s. 7380. 336 Rosjanie chc jedynie rewanu: Rozmowa z Aleksandrem Duginem [w:] F. M e m c h e s , op.cit., s. 226.
335

334

107

na jednak z przeszo dwutygodniowym oprnieniem. Armia FR opucia obszar etniczny Tbilisi, lecz rwnoczenie Rosja odmwia negocjacji na temat jej obecnoci na terenie pastw nieuznawanych337. Najdalej w swojej krytyce poszed Antoni Rybczyski, ktry przyrwna ten ukad do umowy monachijskiej z 1938 roku. Najpowaniejszym zarzutem tego publicysty, jest wzorem wczesnej Czechosowacji usankcjonowanie rozbioru Gruzji. Kolejne wtpliwoci dotycz z kolei interpretacji ukadu z 8 wrzenia, ktre mona sprowadzi do trzech zaoe: 1. Rosja upokorzya UE, gdy ta pierwsza askawie pozwolia, aby jej siy rozjemcze weszy na terytorium innego suwerennego pastwa; 2. Prezydencja francuska, po raz kolejny, przesza do porzdku dziennego nad kolejn zmian terminarza wycofania si rosyjskich z Gruzji; 3. Teoretycznie okupacja moe trwa w nieskoczono biorc pod uwag fakt, e podstawowym warunkiem tego odwrotu jest uprzednia obecno si midzynarodowych trudnoci z ich rozmieszczeniem i statusem mona bowiem byo mnoy praktycznie w nieskoczono338. W sumie konstatuje nasz autor, pakt z Meiendorf by krokiem wstecz w porwnaniu do I umowy Sarkozy-Miedwiediew339. Tym niemniej, europejsko-rosyjski pragmatyzm sprawi niebawem, i stosunki na linii BrukselaMoskwa stay si ponownie politycznie poprawne zwaszcza, e rozpocza si wiatowa recesja gospodarcza. W tej sytuacji wizyta Richarda Cheneya w Tbilisi (4 IX 200) miaa wymiar bardziej moralny i deklaratywny, ni polityczny. Podobnie zreszt byo take z podr dyplomatyczn Sekretarza Generalnego NATO Jaapa de Hoop Schefflera340. W tym momencie na pierwszy plan wysuwaa si kwestia rokowa pokojowych w Genewie. Caa trudno z dialogiem gruzisko-rosyjskim polegaa jednak na tym, e Zachd by w tym momencie targany skrajnociami, midzy: koniecznoci wsppracy z Moskw wynikajc z licznych problemw globalnych a nowym konfliktem politycznym, o czym bdzie mowa w ostatniej ju czci naszej analizy. Z kolei postawa Tbilisi i Moskwy te nie zachcaa do konstruktywnego dialogu. Gruzja ju 29 sierpnia zerwaa oficjalne stosunki dyJ. B i e l e c k i , Sarkozy nie zdoby Kremla, Dziennik, 9 IX 2008, s. 1; I d e m , Europa kontra Moskwa, Ibidem, 8 IX 2008, s. 12; W. L o r e n z , Rosja dyktuje warunki Europie, Rzeczpospolita, 9 IX 2008, s. A10A11. 338 Przykadem tego rodzaju dziaa by chociaby do tajemniczy zamach na dowdc rosyjskiego kontyngentu wojskowego w ROP w Cchinwali z 3 X 2008 roku pk. Iwana Petrika. Por.: J. P r u s , Tajemniczy zamach w Cchinwali, Dziennik, 6 X 2008, s. 14. 339 A. R y b c z y s k i , Monachium 1938 Moskwa 2008, Gazeta Polska, 17 IX 2008, nr 38, s. 12. 340 A. A s m u s , op.cit., 189213; M. B o s a c k i , Zachd grozi Rosji, Gazeta Wyborcza, 1415 IX 2008, s. 1; C. R i c e , Musimy powstrzyma Rosj, Ibidem, 25 IX 2008, s. 10; T. B i e l e c k i , NATO leci do Gruzji, Ibidem, 12 IX 2008, s. 1; A. Ry b c z y s k i , Ameryka kontratakuje, Gazeta Polska, 10 IX 2008, s. 14; M. P o t o c k i , Szef NATO przylatuje dzisiaj z wizyt do Tbilisi, Dziennik, 15 IX 2008, s. 13. 108
337

plomatyczne z Kremlem, ten za z kolei jak ju wspomniano odmwi wrcz bezporednich rokowa z reimem Saakaszwilego. Zanim przejdziemy jednak do analizy nastpstw geopolitycznych tego konfliktu, naley jednak chociaby kilka uwag powici na ludzki wymiar tego konfliktu. 28 sierpnia prokurator generalny Osetii Poudniowej Tajmuz Chagujew obwieci, e w czasie tego konfliktu z rk gruziskich ponioso jakoby mier 1 692 ludzi, jednak bez sprecyzowania czy chodzi tu o ofiary czystek etnicznych, czy te straty wynikajce z przebiegu konfliktu341. Jednake dorane szacunki sporzdzone przez organizacje humanitarne sugeruj, e w czasie wojny piciodniowej zostao rannych 890 osb, za liczb zabitych ofiar cywilnych do czasu zawarcia zawieszenia broni oszacowano na 220300 osb. Po doliczeniu do tego przeszo 70 ofiar po stronie Tbilisi oraz blisko 50 zabitych rosyjskich onierzy, cakowita suma polegych, zmarych w wyniku odniesionych ran oraz ofiar cywilnych powinna zamkn si w granicach 450500 ludzi oraz 12001500 rannych. Do tego trzeba jednak doliczy przeszo 34 tys. uchodcw z terenw zbuntowanej prowincji (prawie poowa przedwojennej populacji!) oraz ponad 100120 tys. uciekinierw z obszarw Kartli, Megrelii i Gurii (okolic miast Gori i Poti) okupowanych przez wojska rosyjskie342. Z kolei wedug raportu: Georgia after August War: Implications for EU Engagement, sporzdzonego w padzierniku 2008 roku na zlecenie Komisji Europejskiej, czytamy, e w wyniku tego konfliktu zbrojnego po stronie gruziskiej poniosy mier 403 osoby, za 2 234 odnioso rany. Po stronie rosyjskiej analogiczne straty wynosiy odpowiednio 66 i 340 onierzy. Zaznaczono przy tym, e liczba ofiar cywilnych w strefie buforowej moe by znacznie wysza z uwagi na dziaajce tam zdemoralizowane oddziay milicji osetyjskiej. Podobnie trudna jest do oszacowania rzeczywista liczba zabitych Osetyjczykw przez wojska Saakaszwilego podczas operacji Czyste Pole. W dokumencie tym znajdujemy take informacj, i we wrzeniu liczba uchodcw sigaa ponad 200 tys. ludzi, z tego 130 tys. ucieko z
341 Przy tej okazji autorowi niniejszego tekstu nasuwa si refleksja, i gwnym powodem gruziskiej agresji bya jakoby wycznie ch wymordowania mieszkacw Osetii Poudniowej. I w przecigu 48 godzin konfliktu, kiedy Rosjanie, od pierwszych chwil, byli ju w tej zbuntowanej republice wojska napastnika zamiast walczy z nacierajc 58. Armi, zajmoway si wycznie czystkami etnicznymi. Jeli te jednak miayby rzeczywicie miejsce, wwczas to masowe zbrodnie byyby organizowane w bardzo duym popiechu; ponadto Rosjanie od razu upubliczniliby takie fakty, aby wykorzysta je w walce propagandowej. W rzeczywistoci jednak, chodzio wycznie o usprawiedliwienie interwencji Kremla na terytorium Gruzji, jej skali a nastpnie secesji dwch jej prowincji w oczach opinii midzynarodowej. Z perspektywy faktw przedstawionych w pierwszej czci analizy wynika jasno, e jest to jedynie pretekst do inkorporacji Osetii Poudniowej do FR, realizowany pod szczytnymi hasami prawa do samostanowienia narodw. 342 T. B i e l e c k i , Osetyjczycy policzyli swoje ofiary i mwi o ludobjstwie, Gazeta Wyborcza, 29 VIII 2008, s. 11.

109

rdzennej Gruzji oraz ponad 70 tys. z terenu Osetii Poudniowej. Przed zim do swych domw powrcio jedynie 75 tys. mieszkacw Gruzji. Ostatecznie jednak raport komisji UE z wrzenia 2009 roku tak oszacowa straty cywilne wynike z wojny sierpniowej. W przypadku Gruzji mier ponioso 228 osb, a 547 zostao rannych. Z kolei, jeli chodzi o ROP to odnotowano 162 ofiary i 255 rannych, cho sami Osetyjczycy wskazywali na 365 zabitych ludzi. Rwnoczenie cakowita liczna uchodcw signa 138 tys. osb. Z kolei straty materialne oszacowano na 656 budynkw i 2 139 innych obiektw, co Gruzj miao kosztowa 1 mld $, za koszty interwencji rosyjskiej zamkny si kwot 508 mln $ (12,5 mld rubli)343. Z kolei wedug wstpnych szacunkw, kady dzie tej wojny kosztowa Rosj 100 mln $, za Gruzj drugie tyle (te ostatnie liczby dotycz utraty sprztu wojskowego podczas odwrotu, zniszcze wynikych z bombardowa oraz celowego niszczenia infrastruktury komunikacyjnej, gospodarczej i wojskowej przez okupanta). Dla porwnania dzienny koszt amerykaskiej obecnoci w Iraku jest oceniany na 400450 mln $. Ogem przypuszcza si, e Tbilisi ponioso ostatecznie te straty materialne sigajce nie 1 mld jak sugerowa to wspomniany powyej raport UE lecz przeszo czterokrotnie wiksze, co zostao zreszt zrekompensowane przez wsplnot midzynarodow (4,55 mld $)344. Z kolei wedug Centrum Analiz Strategicznych i Technologii w Moskwie, wojna ta kosztowaa Rosj 12,5 mld rubli (500 mln USD), nie liczc poniesionych sum na utrzymanie obozw dla uchodcw oraz pomoc humanitarn (wwczas liczby te naley praktycznie podwoi)345. Sama wojna sierpniowa nie zniszczya jednak zasadniczo gospodarki gruziskiej, gdy nie doszo do zaamania si ani wiarygodnoci finansowej, ani te ludnoci miejscowej nie udzielia si panika konsumencka. Z drugiej jednak strony podwaya ona zaufanie zagranicznych inwestorw do tego kraju, szczeglnie za, kiedy chodzi o bezpieczestwo szlakw tranzytowych. Konflikt ten odbi si take na rynkach finansowych w samej Rosji. Wracajc w tym miejscu do zasadniczego wtku naszych rozwaa, naley odnotowa, i, teoretycznie na stray osignitego 12 VIII 2008 roku zawieszenia broni stany midzynarodowe siy pokojowe. Na mocy umowy Sarkozy-Miedwiediew pierwszoplanow rol w strefie buforowej midzy Oseti Poudniow przeja Misja Obserwacyjna UE, posiadajca oficjalnie charakter policyjny346. Stroma rosyjska uczynia zatem wszystko, co byo w jej mocy aby mandat nie mia charakteru cile wojskowego i by wrd kon-

Independent International Fact-Finding Mission, t. II, s. 223230. M. F r i d r i c h o v a , Gruzja po wojnie sierpniowej wpyw na zaangaowanie Unii Europejskiej, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2008, 2009, nr 25, s. 1843. 345 M. S z y m a n i a k , Atak na Gruzj za p miliarda, Rzeczpospolita, 29 VIII 2008, s. A13; R. Z a s u , Ile kosztowaa ta wojna, Gazeta Wyborcza, 25 VIII 2008, s. 22. 346 J. D z i u b a , op.cit., s. 6-8
344

343

110

tyngentw narodowociowych nie znalazy si przypadkiem oddziay amerykaskie. Ponadto pod pretekstem zignorowania przez Bruksel statusu pastw nieuznanych Kreml zamkn obserwatorom dostp do swojej czci strefy pogranicza i rozmieci na terenie ROP wasne garnizony wojskowe347. Tym niemniej, mimo tych ogranicze rozpocza dziaalno 1 padziernika 352 osobowa misja pokojowa. W jej skad weszo dwustu obserwatorw terenowych i personel administracyjny rozlokowany w biurach terenowych w Baseleti, Gori, Poti i Zugdidi, pod kierownictwem Hansjrga Habera. Najwiksze pod ktem liczebnoci kontyngenty wystawia Francja (36 osb), Wochy (35) i Polska. Warszawa w rejon konfliktu skierowaa w 2008 roku 10 policjantw oraz 16 andarmw. Wszyscy obserwatorzy otrzymali immunitet dyplomatyczny, za mandat zaliczy ich do kategorii osb monitorujcych. W praktyce oznaczao to take, e nie posiadali oni adnych uprawnie wykonawczych i nie mogli take wykonywa dziaa policyjnych348. Nie udao si ponadto zapobiec kilku spektakularnym incydentom. Najsynniejszy rozegra si 12 XII 2008 roku, kiedy to 500600 onierzy rosyjskich wkroczyo do spornej wsi Perewi349. W tej sytuacji najwikszym sukcesem, jaki udao si osign do koca 2009 roku byo Memorandum of Understanding zawarte 26 stycznia w Tbilisi, dotyczce ograniczenia dziaalnoci Si Zbrojnych Gruzji na pograniczu samozwaczej ROP. W myl tego ukadu, w pasie 15 km od linii rozgraniczenia nie mg stacjonowa wicej ni jeden batalion wojska i to wyposaony wycznie w celach obronnych (do piciu pojazdw pancernych, broni ppanc., lub te artylerii o kalibrze 60105 mm)350. To zdemilitaryzowanie obejmowao ponadto zakaz stacjonowania na tym terenie jednostek artylerii powyej 120 mm. W tym przypadku autor jak najbardziej podziela zdanie Joanny Dziuby, ktra stwierdzia, e by to z perspektywy Tbilisi gest wizerunkowy, umotywowany gwnie pojawiajcymi si w Unii Europejskiej sugestiami, dotyczcymi odpowiedzialnoci za wywoanie wojny sierpniowej oraz brakiem analogicznego posunicia ze strony Rosji351. To ograniczenie wadztwa na terenie strefy buforowej miao jednak t sabo, e siy gruziskie byy w efekcie zbyt mae, aby przeciwdziaa aktom kryminalnym, pospolitemu bandytyzmowi, lokalnym konfliktom o podou etnicznym oraz wszelkim zakusom na przesuwanie posterunkw kontrolnych, jakie miay miejsce ze strony osetyjskiej, chociaby w sierpniu
347 348

J. P r u s , Unijnej misji w Gruzji grozi kompletne fiasko, Dziennik, 1 X 2008, s. 13. P. O z i e r s k i , Polacy w misji Unii Europejskiej w Gruzji, Raport 2008, nr 12, s. 30

32.

J. P r u s , Rosyjskie wojska wrciy, Rzeczpospolita, 15 XII 2008, s. A10; Rosyjskie wojska bawi si z Gruzinami w kotka i myszk, Dziennik, 15 XII 2008, s. 13. 350 M. G a w d a , Siy Zbrojne Gruzji, s. 58. 351 J. D z i u b a , Ocieplenie wizerunku Gruzji, Komentarze Natoliskie 2009, nr 1, s. 2 3. 111

349

2009 roku. Drug cho moe nieco bardziej istotn zalet si pokojowych UE jest sam fakt, e w ogle one zaistniay. Dodajmy w tym miejscu, e w Abchazji dziaaa do 15 VII 2009 roku Misja Obserwacyjna ONZ, zawieszona wskutek rosyjskiego weta zgoszonego miesic wczeniej, za Misja Obserwacyjna OBWE w rejonie Osetii Pd. zostaa zlikwidowana jeszcze na pocztku lipca tego samego roku, wskutek zablokowania take przez Moskw mandatu 20 obserwatorw rozmieszczonych po stronie gruziskiej352. W ukadzie rozejmowym z 12 VII 2008 roku (punkt 6) mimo wielu kontrowersji wok tej umowy, jeli chodzi o genez jego powstania oraz (nad)interpretacj wszystkie strony wojny sierpniowej uznay za konieczne kontynuowanie dialogu pokojowego. W tej sytuacji rokowania pokojowe przeniesiono na neutralny grunt do Genewy, gdzie od 15 X 2008 do koca 2009 roku odbyo si osiem rund negocjacyjnych353. Z formalno-prawnego punktu widzenia spotkania te miay charakter midzynarodowej mediacji pod patronatem OBWE, ONZ i UE, gdzie oficjalnie stronami s Gruzja, Rosja i Stany Zjednoczone. O ich pocztkowej randze wiadczya obecno na miejscu samego Sekretarza Generalnego ONZ Ban Ki-muna, wysoko postawionych urzdnikw UE: Bernarda Kouchnera (przewodniczcego UE), Benity Ferrero-Waldner (komisarz spraw zagranicznych), Javiera Solany (wysoki przedstawiciel ds. wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa), Alexandra Stubba (ministra spraw zagranicznych Finlandii, kraju przewodniczcemu wwczas OBWE), wiceministrw spraw zagranicznych Rosji i Gruzji: Grigorija Karasina i Grigola Waszadzego oraz zastpcy sekretarza stanu USA Daniela Fielda. Jednak ju w 2009 roku nastpio obnienie rangi tych negocjacji, gdy poczwszy od IV tury zredukowano status dyplomatw prowadzcych ten dialog. W roli mediatorw wystpili wwczas: specjalny wysannik UE ds. Gruzji Pierre Morel, reprezentant sekretarza generalnego ONZ i szef misji NZ w Gruzji Johan Verbeke oraz wysannik OBWE Charalampos Christopoulos. Ponadto 10 X 2008 roku miejsce dotychczasowego delegata przej w tej samej randze Giga Bokeria. Z kolei reprezentanta USA najpierw zastpi zastpca sekretarza stanu ds. europejskich i euroazjatyckich Matthew Bryza, a od sierpnia 2009 roku Tina Kaidanow354. Jednake ju od pocztku procesu negocjacyjnego okazao si, e przyjta formua rokowa stwarza rnego rodzaju problemy natury technicznej i proceduralnej. Przede wszystkim obradom wspprzewodnicz a trzy podmioty midzynarodowe, co wywouje niekiedy spory natury ambicjonalnej. Kolejnym problemem jest kwestia obecnoci przedstawicieli Abchazji i ROP

Jak Rosja omieszya ONZ, Gazeta Polska, 24 VI 2009, s 12. T. B i e l e c k i , Rosja obiecuje Europie, s. 9. 354 T. S i k o r s k i , Rozmowy genewskie w sprawie Gruzji, Polski Przegld Dyplomatyczny 2009, nr 45, s. 8890.
353

352

112

oraz ich status prawny355. Ponadto trzeba pamita, e w omawianym okresie spotkania te toczyy si w atmosferze swoistej psychozy wojennej. W maju 2009 roku Rosja uznaa coroczne manewry NATO Cooperative Longbow/ Lancer w Gruzji za prowokacj356. Z kolei Moskwa przeprowadzia miesic pniej manewry pod kryptonimem Kaukaz 2009, ktre niektrzy obserwatorzy uznali za wstp do II wojny sierpniowej. W konsekwencji skomplikowanych procedur i patowej sytuacji na Kaukazie Poudniowym, dialog ten w praktyce okaza si do jaowy. W tej sytuacji negocjatorzy w zasadzie skupili si na rozwizywaniu drobnych spraw, agodzeniu lokalnych sporw oraz nawizaniu nici dialogu. Przebieg spotka take nie zachca do konstruktywnego dialogu, gdy z powodu nieustpliwoci stron, w zasadzie omawiano jedynie sprawy drugorzdne. Niemniej jednak, powoano dwie komisje, ktre zajmoway si problematyk bezpieczestwa oraz kwestiami humanitarnymi. W pierwszym przypadku zasadniczym dylematem byo stworzenie czytelnego mechanizmu zapobiegania konfliktom i ich wygaszania. Tu punktem spornym staa si obecno niezalenych obserwatorw midzynarodowych. I cho, w efekcie kocowym, uzgodniono odpowiedni formu, to w praktyce pozostaa ona jedynie pisemn deklaracj. Niepowodzeniem skoczyy si rwnie dysputy na temat nowego reimu bezpieczestwa. Z kolei w kwestiach humanitarnych separatyci nie chcieli przyzwoli zarwno na powrt uchodcw gruziskich do swych domostw, jak i umoliwi Tbilisi korzystanie z zasobw wodnych i energetycznych znajdujcych si w strefie buforowej357. Ogromne emocje budzia w Gruzji take rosyjska kontrola (spka Inter RAO) nad elektrowni na rzece Inguri, ktra produkowaa prd dla przeszo poowy kraju358. W konsekwencji prowadzony dialog jest niezadowalajcy, nawet w mao istotnych sprawach. Wynika to z dwch zasadniczych przesanek: podporzdkowania negocjacji polityce biecej i sprzecznych celw geostrategicznych wielkich mocarstw. Z perspektywy ONZ i OBWE w sytuacji podwaenia integralnoci terytorialnej Gruzji oraz zdekwalifikowania skutecznoci misji pokojowych rozmowy miay gwnie na celu utrzymanie powojennego status quo oraz zamroenia konfliktu. Z kolei w opinii UE, chodzio przede wszystkim o kontynuowanie procesu pokojowego na jej dalekim przedpolu, promowanie wartoci europejskich oraz jej obrazu jako civilian power. Jak zatem w praktyce wida, mediatorzy reprezentowali postaw wyidealizowan, nie posiadajc przy tym adnych moliwoci wpywania na strony poza odwoaniem

J. B e r g e r , Genewa: lepy zauek, Forum, 814 XII 2008, nr 50, s. 9. M. G a w d a , Amerykanie w Gruzji, s. 5960. 357 T. S i k o r s k i , op.cit., s. 102106. 358 Ktnia o wspprac z Rosj, Dziennik, 15 I 2009, s. 12; P. O z i e r s k i , Zapiski gruziskie (IV): Energetyka po Sierpniu, Geopolityka 2009, nr 2, s. 175179.
356

355

113

si do zasad soft power. Nieco inaczej wyglday atuty Rosji, Gruzji oraz USA. Moskwa stawiaa sobie w tym przypadku trzy cele: uzyskanie midzynarodowego poparcia dla idei niepodlegoci pastw nieuznawanych, przecignicie Gruzji do wasnej strefy wpyww, zwaszcza w zakresie sektora wojskowego i zachowania monopolu tranzytowego wglowodorw oraz utrzymanie poprawnych stosunkw ze wiatem zachodnim. W tym przedostatnim przypadku, chodzi take w przypadku niepowodzenia tego zamierzenia o doprowadzenie do marginalizacji pozycji midzynarodowej Tbilisi oraz sprowadzenia go do statusu pastwa dysfunkcyjnego359. W ramach tych zamierze Kremla swoje stanowiska negocjacyjne wypracowali take przedstawiciele Abchazji i ROP. O ile za podstawowy cel polityki zagranicznej tej pierwszej naley uzna pewn prb wywalczenia niezalenoci midzy Kremlem a reimem Saakaszwilego360, o tyle w przypadku Osetii Poudniowej niepodlego jest elementem retoryki, gdy chodzio o poczenie si z Oseti Pnocn w ramach Federacji Rosyjskiej. Cele Gruzji s dokadn odwrotnoci przywoanych powyej postulatw, co wynika zarwno z prawa midzynarodowego, zapisw konstytucyjnych, jak i programu politycznego prezydenta Micheila Saakaszwilego. Z kolei obecno USA przy stole rokowa w charakterze strony (raczej opiekuna), to gest pod adresem Tbilisi. Z jednej strony wynika to, bowiem z koniecznoci zachowania tam prozachodniego kursu, z drugiej za tumaczone jest z przywoaniem doktryny Stimsona z 1932 roku, ktra odmawia uznania wszelkiego rodzaju aktw zmian granicznych dokonanych z uyciem siy zbrojnej. Rokowania genewskie przypominaj, zatem przysowiowy wze gordyjski, ktrego rozwizanie jest zdeterminowane przez wygaszenie w regionie wspomnianej psychozy wojennej, co szczeglnie uwidocznio si w przypadku przeciekw prasowych na temat wojny kontynuowanej, ktra miaa jakoby wybuchn w III kwartale 2009 roku. Jej zasadniczy cel sprowadzaby si po zmianie priorytetw geostrategicznych administracji Baracka Obamy do obalenia reimu Saakaszwilego i wprowadzenie marionetkowych rzdw, w zamian za wyraenie zgody na tranzyt zaopatrzenia NATO do Afganistanu i pomoc w deniklearyzacji Iranu. 23 lutego 2009 roku Pawe Felgenhauer ujawni, i Moskwa rozwaaa przeprowadzenie latem kolejnej interwencji zbrojnej361. To owiadczenie rosyjskiego analityka wojskowego, ktry niemal rok wczeniej zapowiedzia

359

C. T a p a c o , ?, <http://www.iines.org/node/86.html> (23 VI

2009). L. W o d e k - B i e r n a t , Niepodlego w kurorcie, Gazeta Wyborcza, 1819 X 2008, s. 22; N. A s c h e r s o n , Strzp imperium, Forum, 1723 VIII 2009, nr 33, s. 1417; M. J a n i k , Abchazja chciaaby zosta rajem podatkowym, Dziennik, 11 IX 2009, s. 26. 361 Plan of Georgian Occupation Worked out in Kremlin, <http://georgiandaily.com/index.php?option=com_content&task=view&id+10127&Itemid+65> (20 VI 2009). 114
360

wojn sierpniow, uruchomio ca seri nie do koca czytelnych zjawisk i posuni geostrategicznych. Oznaki zbliajcego si konfliktu dostrzegano przede wszystkim w umacnianiu si wojskowej obecnoci Kremla na terenie Abchazji i ROP. Do tego dochodzia niestabilna sytuacja w strefie buforowej w Osetii, gdzie dokonywano zabjstw indywidualnych, zdarza si sporadyczny ostrza artyleryjski oraz rajdy bojwek paramilitarnych przeciw okolicznym osadom. Innym pretekstem w marcu okazaa si sytuacja etniczna w Dawachetii, po tym jak w Tbilisi aresztowano dwch Ormian, ktrym postawiono zarzut szpiegostwa oraz organizowania grup zbrojnych. W zwizku z rzekomym przeladowaniem mniejszoci ormiaskiej, Erewa rozpocz nawet odpowiedni kampani propagandow. Jednak w tym przypadku, zajcie tej prowincji przez Rosjan miaoby dla Gruzji opakane skutki geopolityczne, gdy w przypadku realizacji takiego scenariusza wojska rosyjskie stacjonujce w ROP i w tym regionie byyby oddzielone od siebie o niecae 30 km. W konsekwencji te, Kreml zbudowaby wymarzony korytarz wojskowy z Armenii do Osetii, za Gruzja mogaby si rozpa na dwie zupenie odrbne czci (jak w staroytnoci na Kolchid i Iberi). Biorc pod uwag powysze okolicznoci, z przyczyn geograficznych brano pod uwag termin ataku midzy czerwcem a sierpniem. Wydaje si pisa Krzysztof Dbrowski e obecnie narasta po stronie rosyjskiej potencja do kolejnej interwencji. Z jednej strony sytuacja w Gruzji i wok Gruzji generalnie nie rozwija si w kierunkach podanych przez Moskw. Z drugiej strony brak realnych konsekwencji i zaskakujco szybkie przejcie Zachodu na ugodowe pozycje wzmaga poczucie bezkarnoci oraz przyzwolenia na uycie armii na obszarze WNP362. Przewidywana wwczas eskalacja wojny nerww miaa swoje dwie odsony. Pierwsze informacje o moliwej inwazji pojawiy si ju na pocztku lipca, kiedy to Abchazja oskarya Gruzj o naruszanie jej przestrzeni powietrznej. Rwnoczenie zaobserwowano tu dwa sygnay ostrzegawcze. Przede wszystkim pod wyran presj Moskwy wycofano midzynarodowych obserwatorw (16 VI). Ponadto zapowiedziaa ona przeprowadzenie w pobliu granicy manewrw pod kryptonimem Kaukaz 2009 oraz ogosia wwczas alarm antyterrorystyczny w Republice Kabardyno-Bakarii. Jednak zaplanowana wizyta prezydenta USA w Moskwie doprowadzia do zasadniczego spadku napicia (68 VIII)363. Nieoficjalne rda informoway jednak, i podczas spotkania obu przywdcw pastw, Barack Obama zakomunikowa jakoby, e jakikolwiek atak na Gruzj spotka si z odpowiednio

K. D b r o w s k i, Czy Kreml dobije Gruzj?, <http://www.kaukaz.pl/komentarze/czykreml-dobije-gruzj.php> (15 III 2009). 363 J. P r u s i inni, Bdzie druga wojna w Gruzji?, Rzeczpospolita, 1112 VII 2009, s. A10; P. F u r g a c z , Wojna w Gruzji reaktywacja, <http://www.wschod24.pl/index2.php? option +contekst&task=v/html> (18 VII 2009). 115

362

zdecydowan reakcj ze strony Stanw Zjednoczonych. Potwierdzeniem tej wiadomoci miaa by zmiana retoryki wadz w Tbilisi, ktre w tym momencie zaniechay propagowania informacji o prawdopodobnej inwazji rosyjskiej364. Druga faza rozpocza si pod koniec lipca, kiedy to rosyjskie MSW poinformowao o planach separatystw czeczeskich, ktrzy z terytorium Gruzji mieli jakoby przej na Kaukaz Pnocny. Rwnoczenie na pograniczu osetyjskim separatyci, prbowali przesuwa punkty graniczne w wiosce Kwehi oraz wwozach: Mamisoni, Kobi i Truso. W ostatecznoci 4 VIII 2009 roku zamknito te lini demarkacyjn. W nastpnych dwch dniach Kreml najpierw ogosi podniesienie gotowoci bojowej w wybranych jednostkach Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego i oskary Tbilisi o przygotowywanie nowej agresji, a nastpnie zada podpisania z parapastwami umowy o nieagresji. Jednak po tym, jak prezydent M. Saakaszwili odmwi spenienia warunkw Moskwy, napicie na granicy raptownie spado365. Wynikao to, zdaniem autora, z dwch zasadniczych przyczyn: 1. Gwatownego pogorszenia si w tych dniach relacji z Waszyngtonem, co powodowao, e naleaoby si ju tym razem liczy z duymi kosztami midzynarodowymi poczynajc od wycofania si obcego kapitau, poprzez moliwe sankcje gospodarcze, a po pomoc zbrojn dla Gruzji; 2. Tym razem, w sytuacji zagroenia dla podmiotowoci miedzynarodowej naleaoby na liczy si z krwaw walk w obronie niepodlegoci, a nastpnie z wojn partyzanck, co z perspektywy Kremla, mogo doprowadzi do rozlania si konfliktu na cae Przedkaukazie. O tym, e w wiadomoci Gruzinw przedstawiony powyej wariant jest nadal realistyczny i prawdopodobny wiadczya chociaby psychoza, jaka powstaa po wyemitowaniu 13 marca 2010 roku przez stacj TV Imedi programu New war simulation Georgia366. Umocnieniu procesu pokojowego nie suy take umacnianie staej obecnoci wojskowej Moskwy, obliczanej ju na dziesiciolecia, w Osetii Pd. W zwizku z tym, przewidywana przyszo tego parapastwa moe rozstrzygn si midzy dwoma modelami permanentnego kryzysu: spraw Cypru Pnocnego a scenariuszem palestyskim.

364 365

A. Ry b c z y s k i , Wojna nerww, Gazeta Polska, 22 VII 2009, s. 18. I d e m , Wojna na 80 procent, Ibidem, 12 VIII 2009, s. 13. 366 T. S e r w e t n y k , Telewizja: Rosja atakuje, Rzeczpospolita, 15 III 2010, s. A11. 116

VII. TURBULENCJE WIELKIEJ POLITYKI

eli Rosja zwyciy w zbrojnym konflikcie w Gruzji, uzyska moliwo uywania podwjnych standardw w okrelonych sytuacjach, na okrelonych terytoriach i w okrelonym stopniu. To bdzie zwycistwo wielobiegunowego wiata. Oczywicie nie moemy rozpatrywa z moralnej perspektywy po czyjej stronie jest suszno ale wycznie w kategoriach politycznych interesw [...]. Rosja przekroczya Rubikon, pewn granic i z powrotem si za ni nie cofnie. Nie ma powrotu do stanu sprzed 7 sierpnia [...]. Rosja wkroczya w obszar turbulencji [...]. Chodzi o kurs na odrodzenie rosyjskiej suwerennoci i pozycji regionalnego mocarstwa [...]. Europa ma ogromn szans zrealizowa swoje interesy wsplnie z Rosj, a nawet kosztem Rosji [...]. Europa i USA maj [...] moe wsplne wartoci, lecz z pewnoci rne interesy [...]. I [dlatego] musimy ju myle o nowej jataskiej konstrukcji wiata367. Z tej perspektywy wojna sierpniowa to swego rodzaju kulminacja stosunkw gruzisko-rosyjskich po 2003 roku, majca na celu zaprezentowanie drugiej strony jako agresywnej i stanowicej zagroenie dla pokojowego rozwoju Poudniowego Kaukazu. Podstawowym celem Tbilisi byo przekonanie USA i UE o ekspansjonistycznych i neoimperialnych zapdach Moskwy, ktre w gruncie rzeczy skierowane s przeciw Zachodowi. Z kolei w opinii Kremla, reim Saakaszwilego to zbiorowisko nieodpowiedzialnych i nieprzewidywalnych nacjonalistw, skonnych przy tym do agresywnej polityki wobec ssiadw oraz usiujcych wcign Uni Europejsk i Stany Zjednoczone do nowej Zimnej Wojny przeciw Rosji oraz do pewnego stopnia take i Chinom. Zdaniem Gleba Pawowskiego, doradcy premiera W. Putina: Wojna jest zawsze porak polityki. Ale pozwala ona politykom wrci do rzeczywistoci i przyj do ich wiadomoci to, czego nie chcieli sobie wczeniej uzmysowi. Podstawow rzeczywistoci, ktr wypychano ze wiadomoci europejskiej polityki byo istnienie Rosji, jako pastwa bronicego si przed kwestionowaniem jego bytu [...]. USA zachowyway si na Kaukazie, jak imperium brytyjskie w Azji w XIX wieku [...]. W pewnym momencie polityka amerykaska okazaa si zakadniczk [Micheila] Saakaszwilego368. Jego zdaniem, wojna sierpniowa wpisuje si w logik Pax Americana, cho w tym przypadku Moskwa zdecydowaa si na do radykalne rozwizanie, gdy akcja gruziska godzia w podstawy jej bezpieczestwa na kierunku poudniowym. Niemniej jednak, jak dodaje nasz autor, Kaukaz to specyficzny region [...] i my Rosjanie sami zapacilimy niezmiernie wysok cen za to, e w przeszoci tego nie pojmowalimy. Teraz potrzeba europeizacji
367 368

Rosjanie chc jedynie rewanu, s. 228229. Gruzja przegraa wojn, Europa, 23 VIII 2008, nr 34, s. 2. 117

Kaukazu. Konieczna jest tu wsppraca Rosji z europejskimi partnerami. Niestety Ameryka wnosi na Kaukaz elementy bardzo grubiaskiej geopolityki sprowadzajcej si do kwestii obrony rurocigw naftowych. To uniemoliwia prowadzenie politycznych dziaa w szerszym horyzoncie369. Z kolei w opinii Salom Zurabaszwili, byej minister spraw zagranicznych Gruzji, w przypadku wojny piciodniowej istotne s dwa fakty. Po pierwsze od czasu upadku ZSRR Rosja po raz pierwszy dokonaa agresji zewntrznej przeciw suwerennemu krajowi, stajc si tym samym pastwem rewizjonistycznym. A po drugie kwestionujc geoekonomiczne przyczyny tego konfliktu, zwraca ona uwag na to, e w przypadku sprowadzenia Gruzji do roli podmiotu dysfunkcyjnego ulegnie ona marginalizacji jako szlak tranzytowy z regionu transkaspijskiego do Europy. W tej sytuacji, mediacyjn rol UE postrzega ona jako szybk i efektywn oraz zwraca uwag na fakt, i Tbilisi niejednokrotnie naduywao cierpliwoci ze strony USA. Ponadto w jej opinii, Zachd nie jest zainteresowany angaowaniem si w konflikt militarny z Rosj, ale istnieje pewna granica jego cierpliwoci370. Natomiast Paul Kennedy, Franoise Thorn, Mykoa Riabczuk, Zdzisaw Najder, Anne Applebaum oraz Roman Szporluk stwierdzaj, e konflikt gruzisko-rosyjski uzmysowi USA granice ich potgi globalnej, ukaza Rosj jako regionalne mocarstwo kwestionujce terytorialne status quo oraz wskaza republikom postsowieckim, i jedyn alternatyw jest koniec z polityk wielowektorowoci371. W tej sytuacji logicznym nastpstwem rewizjonizmu geopolitycznego ze strony Moskwy wydawaa si nowa zimna wojna. W zasadzie nie byo to stwierdzenie nowe, gdy zaostrzenie retoryki na linii UE, USA a Rosja mona ju byo zaobserwowa w czasie rewolucji wyborczych, ze szczeglnym uwzgldnieniem gruziskiej rewolucji r (listopad 2003) oraz ukraiskiej pomaraczowej rewolucji (listopad grudzie 2004). Wtedy to, zachodni projekt szerzenia demokracji i okcydentalizacji Moskwa potraktowaa w kategoriach rywalizacji geopolitycznej, jako form rozszerzenia strefy wpyww (gwnie USA)372. O ile jednak udao si ju wwczas przyhamowa przypyw fali rewolucyjnej, to dla Kremla
Ibidem, s. 3. Rosja z nami wygraa, Ibidem, s. 5. 371 Przegld wspomnianych stanowisk, por.: Wojna w Gruzji, Ibidem, s. 615. Zob. take: G. F r i e d m a n , Powrt mocarstwa, Rzeczpospolita, 67 IX 2008, s. A18A19; B. W i l d s t e i n , Czy demokracje potrafi si broni, Ibidem, 2021 IX 2008, s. A13; F. F u k u y a m a , Pita strona wiata, Forum, 612 X 2008, nr 41, s. 2224; I. B r e m m e r , Burzyciele wiatowego adu, Europa, 1112 X 2008, nr 41, s. 11; N. F e r g u s o n , O destabilizacji, Gazeta Wyborcza, 2122 III 2009, s. 19; D. M a c S h a n e , Czasy imperiw skoczyy si, Rosjo!, Ibidem, 11 VIII 2009, s. 11. 372 E. L u c a s , op.cit., s. 193232; M. M a c k i n n o n , The New Cold War: Revolutions, Rigged Elections and Pipeline Politics in the Former Soviet Union, New York 2007, s. 59 113, 220262; C. K a - , , 2007, s. 393; L. M i t c h e l l , op.cit., s. 127147.
370 369

118

 w przypadku Kijowa i Tbilisi nie do przyjcia byy take euroatlantyckie aspiracje obu tych pastw, gdy mogy doprowadzi one do zmiany sytuacji geostrategicznej w Eurazji. W konsekwencji w latach 20042008 Rosjanie prowadzili szeroko zakrojon ofensyw dyplomatyczn, stosowali okrelony lobbing oraz dziaania niejawne w celu osabienia tych parytetw. Sponsorowano tu zarwno nacisk wewntrzny, jak i zewntrzny. W przypadku Ukrainy wspierano protesty spoeczne przeciwko obecnoci wojsk NATO oraz popierano ugrupowania polityczne postulujce kontynuacj polityki wielowektorowoci (np. podczas bkitnej kontrrewolucji z kwietniamaja 2007 roku). Z kolei odnonie Gruzji, to wielk niewiadom pozostaje udzia Moskwy w kontrrewolucji rzg z listopada 2007 roku. Take Moskwa prbowaa przeciwdziaa przyznaniu tym krajom planu na rzecz czonkostwa w NATO, gwnie w krajach Starej Europy (gwnie Francja, Niemcy). Pokosiem tej akcji prewencyjnej bya take wojna sierpniowa. Trzeba jednak przyzna, i z perspektywy Moskwy wojna sierpniowa to swego rodzaju reakcja obronna (akcja wyprzedzajca) na ekspansj Imperium Americanum na terenie Eurazji waciwej. Ponadto akcja ta bya potrzebna, aby Zachd ponownie nauczy si sucha i docenia si gosu Rosji. Rwnie Gruzja jako sworze geopolityczny wiata transatlantyckiego naruszaa tradycyjn i to 250-letni rwnowag si w regionie kaukaskim midzy Rosj (ZSRR), Turcj i Iranem (Persj), ktre w zasadzie nie s zainteresowane ani pojawieniem si na tym obszarze nowego gracza strategicznego, ani te zmian terytorialnego status quo z uwagi na istnienie tu duego potencjau niestabilnoci (kwestia kurdyjska, Wielka Armenia, Wielka Azeria). W jej opinii, USA odwoujce si do doktryny Busha s take gwnym wichrzycielem na terenie Heartlandu, gdy pod pretekstem propagowania pluralizmu geopolitycznego i wspierania procesw demokratyzacyjnych inicjuj one i podsycaj lokalne konflikty, do ktrych usiuj wcign take Kreml. W tym przypadku Waszyngtonowi chodzio jakoby o rozproszenie wysiku modernizacyjnego, zdolnego na nowo przeksztaci Rosj w supermocarstwo oraz takie osabienie pozycji midzynarodowej tego pastwa, aby mona byoby zniwelowa jego wpywy, szczeglnie na obszarze eurazjatyckich Bakanw (doktryna Brzeziskiego)373. Dla Moskwy przykadem realizacji takiego scenariusza s gruziska i ukraiska rewolucje wyborcze, ktre wywoano jakoby pod wpywem czynnikw zewntrznych, w celu demonopolizacji szlakw tranzytowych wglowodorw w Europie Wschodniej. Nastpnie wspomniane kraje reorientoway swoj polityk zagraniczn na kurs euroatlantycki, stay si nonikami tendencji rusofilskich

Z. B r z e z i s k i , Bezad: Polityka wiatowa na progu XXI wieku, Warszawa 1993, s. 131170; I d e m , Wielka szachownica: Gwne cele polityki amerykaskiej, Warszawa 1997, s. 108150. 119

373

(prezydenci M. Saakaszwili, W. Juszczenko) oraz uwikay si w chroniczne konflikty wewntrzne z opozycj. Ponadto usadowienie si USA w Gruzji pocigao za sob ca seri przemian geostrategicznych zarwno w regionie czarnomorskim, jak i transkaspijskim; przede wszystkim jednak odsania mikkie podbrzusze Rosji. Mona zatem zaryzykowa w tym przypadku opini, e jej reakcja bya w pewnym sensie logiczna i dlatego te mona doszukiwa si tu pewnych analogii do postpowania USA wobec Kuby (1962) i Grenady (1983) oraz potencjalnie kadego innego kraju Latynomeryki, ktry zostaby w jakikolwiek sposb zdominowany przez mocarstwo spoza zachodniej hemisfery (Panameryki)374. W tej sytuacji Moskwa sama poszukujca swego miejsca pod socem, midzy wzrastajcymi potgami Chin i Europy zareagowaa w sposb typowy dla Realpolitik. Wojna sierpniowa to, zatem nic innego, jak tylko reakcja wielkomocarstwowa wobec pastwa, ktre nie tylko z pewnym powodzeniem usiuje si wyemancypowa z jednej strefy bezpieczestwa (euroazjatyckiej), lecz take rwnoczenie stara si pozyska innego protektora i to na dodatek geostrategicznego konkurenta. Wanie z wyej wymienionych powodw, w nastpstwie rosyjskiej inwazji przeciwko Gruzji w sierpniu 2008 roku nastpio swoiste prenie muskuw. O ile dla NATO oznaczao to przede wszystkim podjcie dyskusji wewntrznej nad potrzeb aktualizacji planw obronnych i reorientacj polityki na kierunku wschodnim375, o tyle w przypadku Kremla przybrao to form ograniczonych manifestacji wojennych. W odpowiedzi na fiskie pomysy integracyjne z Paktem Pnocnoatlantyckim376 oraz medialne zapowiedzi powstrzymywania jej na obszarze postsowieckim377, Rosja zapowiadaa przede wszystkim zawieszenie wsppracy z tym ukadem mili374 W tym miejscu naley zauway, i z perspektywy czasu i miejsca inaczej naley postrzega polityk USA wobec Europy oraz Latynomeryki. O ile w pierwszym przypadku Waszyngton zaj pozycj lidera primus inter pares, to w ostatnim wystpowa ju w charakterze hegemona (Pax Hegemonica). To postpowanie znalazo swe odbicie zarwno w Kaganowskich podwjnych standardach, jak i wynikao z dowiadcze historycznych. W przypadku Panameryki od 1823 roku obowizywaa w kocu doktryna Monroe, uzupeniona w 1904 roku przez prawo paki (Roosevelt Corollary) ktre odmawiao Europie jakiegokolwiek prawa do ingerowania na terenie hemisfery zachodniej, a rwnoczenie zastrzegao dla USA prawo do tej interwencji, jeli tylko pojawio si zagroenie bezpieczestwa narodowego. 375 J. B i e l e c k i , NATO ostrone wobec Rosji, Dziennik, 20 VIII 2008, s. 11; J. P a w l i c k i , NATO gromi Rosj, Gazeta Wyborcza, 20 VIII 2008, s. 1. 376 J. P a w l i c k i , Finowie patrz na Gruzj i (niektrzy) chc do NATO, Gazeta Wyborcza, 29 IX 2008, s. 15; R. C z u l d a , Mylenie o NATO, Polska Zbrojna, 5 X 2008, nr 40, s. 51. 377 A. R y b c z y s k i , Wrg jest na Wschodzie, Gazeta Polska, 22 X 2008, s. 13; I d e m , Moskiewska rekonkwista, Ibidem, 27 VIII 2008, s. 12; I d e m , Z Rosj trzeba twardo, Ibidem, 3 IX 2008, s. 12; Zasada rosyjskiego domina, Ibidem, 17 IX 2008, s. 18; A. a b u s z e w s k a , Milczenie jest strachem, Tygodnik Powszechny, 14 IX 2008, nr 37, s. 30.

120

tarnym, co byo ryzykowne w przypadku kwestii afgaskiej i nuklearyzacji Iranu378 oraz urzdzaa pokazy siy, gwnie w rejonie karaibskim mikkim podbrzuszu USA379. W praktyce jednak, z uwagi na fakt, e podziay polityczne miay znacznie mniej dramatyczny charakter, zbyt duej dysproporcji potencjaw midzy USA, UE i Rosj oraz zupenie odmiennego ta tej rywalizacji (gwnie geoenergetyka) ukute pojcie byo jedynie pewnego rodzaju metafor, ktra nijak nie przystawaa do rzeczywistoci z lat 19451991380. Ponadto, mimo tej przewagi polityczno-wojskowej ze strony Zachodu, w praktyce wanie on bardziej potrzebowa pomocy Rosji po wojnie sierpniowej w rozwizywaniu szeregu nabrzmiaych problemw globalnych. Wynikao to nie tylko z zaangaowania militarnego NATO i Stanw Zjednoczonych na wikszym Bliskim Wschodzie, lecz i z natury samej UE (civilian power), kampanii wyborczej na urzd prezydenta w USA oraz przede wszystkim wybuchu wiatowej recesji gospodarczej. Ponadto, to Moskwa demonstrowaa w tamtym czasie wiksz stanowczo swojej strategii politycznej. W tej sytuacji kwestia gruziska ju jesieni 2008 i wiosn 2009 roku ulega daleko posunitej peryferyzacji. Pierwsza w tej materii wyom uczynia z inspiracji Francji, do ktrej wkrtce doczy i Berlin Bruksela, ktra ju 14 padziernika dzie po opuszczeniu przez wojska rosyjskie terytorium Gruzji waciwej wznowia z Kremlem rokowania w sprawie nowej umowy o wsppracy i partnerstwie381. Pierwsz z widocznych konsekwencji tego zblienia byo spowolnienie z inicjatywy wanie tych dwch wzmiankowanych przed chwil stolic procesu integracji Gruzji i

378 J. P r u s , Rosjanie gro NATO zamroeniem kontaktw, Dziennik, 22 VIII 2008, s. A13; W. L o r e n z, Rosja zawiesza wspprac z NATO, Rzeczpospolita, 22 VIII 2008, s. A10; J. M i e l n i k , NATO bezsilne wobec Moskwy, Polska, 21 VIII 2008, s. 9. 379 A. R y b c z y s k i , Piotr Wielki na Karaibach, Gazeta Polska, 24 IX 2008, s. 13; A. K u b l i k , Latynoski desant Moskwy, Gazeta Wyborcza, 22 IX 2008, s. 28; P. Z y c h o w i c z , Moskwa szuka sojusznikw, Rzeczpospolita, 28 VIII 2008, s. A10; Rosyjskie bombowce pod nosem USA, Ibidem, 12 IX 2008, s. A13; J. P r u s , Moskwa uderza w podbrzusze USA, Dziennik, 26 XI 2008, s. 14. 380 B. B a l c e r o w i c z , Czy mamy now zimn wojn, Gazeta Wyborcza, 26 XI 2008, s. 13; O. O s i c a , Zachd na gruziskim kacu, Tygodnik Powszechny, 5 X 2008, nr 40, s. 25. 381 J. P a w l i c k i , Unia spiera si o Rosj, Gazeta Wyborcza, 29 X 2008, s. 15; A. S o j e w s k a , Unia Europejska idzie na rk wadzom Rosji, Rzeczpospolita, 1516 XI 2008, s. A1; I d e m , Dialog z Rosj kosztem Gruzji, Ibidem, 1516 XI 2008, s. A7; I d e m , Unia bdzie rozmawia z Kremlem, Ibidem, 12 XII 2008, s. A11; T. W r b l e w s k i , Coraz wicej przyjaci Rosji, Ibidem, 17 XI 2008, s. A16; A. S o j e w s k a , T . S e r w e t n y k , wiat si musi liczy z Moskw, Ibidem, 26 XII 2008, s. A10; J. P r u s , Unia Europejska wyciga do do Rosji, Dziennik, 28 X 2008, s. 14; J. B i e l e c k i , Niemcy znw razem z Rosj, Ibidem, 7 XI 2008, s. 16; I d e m , Start do rozmw z Moskw, Ibidem, 1516 XII 2008, s. 9; I d e m , Rosja ju nie drani Zachodu, Ibidem, 13 XII 2008, s. 15; A. R y b c z y s k i , Triumf polityki mioci, Gazeta Wyborcza, 29 X 2008, s. 12; D. P s z c z k o w s k a , Francja odpuszcza Rosji, Ibidem, 22 IX 2008.

121

Ukrainy z NATO382. W przypadku tego ostatniego kraju pretekstem do tego posunicia byo niewypenienie przez Kijw zobowiza restrukturyzacyjnych si zbrojnych, due kontrowersje wewntrzne oraz wybuchy wanie na tle wojny sierpniowej, kryzys polityczny a take tzw.: II wojna gazowa (stycze 2009)383. Rwnoczenie trzeba jednak przyzna, i w tym samym okresie UE ogosia aktywizacj swojej polityki wschodniej, inicjujc 3 XII 2008 roku Partnerstwo Wschodnie384. Dzie wczeniej nieformalne rozmowy podjo take NATO, dla ktrego szlaki tranzytowe przez terytorium Rosji i istnienie baz przeadunkowych w Azji rodkowej w zwizku z kwesti afgask okazay si bardziej istotne ni natura wiarygodnoci politycznej Kremla. Gdy z Moskwy zaczy pyn sygnay o chci zblienia z Zachodem, zapewnienia o wsppracy w sprawach Iranu, czy te Bliskiego Wschodu oraz potrzeby zawarcia nowego ukadu rozbrojeniowego, 5 III 2009 roku wznowiono kontakty w ramach Rady NATO-Rosja385. 1 kwietnia tego roku po kilkumiesicznych sondaach i wyborze na prezydenta USA Baracka Obamy, z wyej opisanych powodw i pod pretekstem rozpoczcia negocjacji w sprawie rozbrojenia nuklearnego, w Waszyngtonie ponownie zagocia koncepcja Russia First386, cho gwoli usprawiedliwienia Stanw Zjednoczonych trzeba zauway, i odchodzca administracja G. Busha zdya jeszcze podpisa z Gruzj ukad

A. S o j e w s k a , NATO nie drgnie na Wschd, Rzeczpospolita, 2930 XI 2008, s. A9; R. W o , Zachd nie zamyka drzwi dla Ukraicw i Gruzinw, Dziennik, 4 XII 2008, s. 14; M. P o t o c k i , Zachd wybaczy Rosji, Ibidem, 3 XII 2008, s. 14. 383 M. W o j c i e c h o w s k i , Czy Ukraina wskoczy do tramwaju na Zachd, Gazeta Wyborcza, 18 VIII 2008, s. 18; J. B i e l e c k i , Francja nie umrze za Kijw, Dziennik, 18 IX 2008, s. 12; I d e m , Wojna o gaz, Ibidem, 7 I 2009, s. 1; A. R y b c z y s k i , Juszczenko upokorzony, Gazeta Polska, 10 IX 2008; I d e m , Gazprom chce dolarw, Putin Ukrainy, Ibidem, 14 I 2009, s. 4. 384 J. P o p i e l o w s k a , W jakim towarzystwie? Partnerstwo Wschodnie na tle innych inicjatyw UE na wschodzie, Analizy Natoliskie 2009, nr 5; Od Giedroycia do Partnerstwa Wschodniego, Nowa Europa Wschodnia 2009, nr 2, s. 2142. O polityce wschodniej UE, patrz: B. P i s k o r s k a , Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej, Toru 2008. 385 A. S o j e w s k a , Moskwa chowa pazury?, Rzeczpospolita, 31 I1 II 2009, s. A8; I d e m , Rosjanie podzielili NATO, Ibidem, 3 XII 2008, s. A10; A. W i e j a k , Sojusz szuka strategii wobec Rosji, Nasz Dziennik, 16 I 2009, s. 11; J. B i e l e c k i , NATO pogodzi si z Rosj, Dziennik, 6 III 2009, s. 14; D. P s z c z k o w s k a , NATO z Rosj nieformalnie, Gazeta Wyborcza, 3 XII 2008, s. 10; A. R y b c z y s k i , Autodestrukcja sojuszu, Gazeta Polska, 8 IV 2009, s. 13. 386 J. B i e l e c k i , Rosjanie proponuj sojusz Ameryce, Dziennik, 1 IV 2009, s. 14; I d e m , Koniec rosyjsko-amerykaskiej zimnej wojny, Ibidem, 2 IV 2009, s. 14; A. C i e c h a n o w i c z , Gra o wzajemne osabienie, Ibidem, 21 V 2009, s. 16; A. Ry b c z y s k i , Naiwna mio Obamy, Gazeta Polska, 1 IV 2009, s. 12; A. C h r a m c z i c h i n , Barack w innym obozie, Forum, 1622 III 2009, nr 11, s. 89. 122

382

o partnerstwie strategicznym387. Tym niemniej, bior pod uwag ewolucj sytuacji globalnej w ten oto sposb UE, USA i NATO przeszy do porzdku dziennego w globalnej Wielkiej Polityce388. Ostatecznie te musimy stwierdzi, i w tej sytuacji pojcie nowa zimna wojna byo niczym wicej jak swego rodzaju figur retoryczn, bdc logicznym i krtkotrwaym nastpstwem pogorszenia si stosunkw z Zachodem, gwnie za USA i NATO. W sumie trzeba te zasygnalizowa, e w wczesnej sytuacji geostrategicznej 2008 roku teoretycznie, najbardziej trafna zdaniem autora okazaa si analiza autorstwa Romana Kuniara. Wedug tego internacjologa, wojna sierpniowa nie miaa szerszych nastpstw geopolitycznych, gdy mielimy do czynienia z wojn ograniczon, ktra nie zmienia w sposb radykalny sytuacji midzynarodowej, z tej prostej przyczyny, e Moskwy po prostu nie sta na nowy wycig zbroje z Zachodem. Dlatego te jej rezultaty s do skromne: utrwalenie przedwojennego terytorialnego status quo, osabienie gruziskiego potencjau militarnego oraz efekt manifestacji w stosunku do pozostaych krajw obszaru transkaspijskiego389. Bynajmniej, nie negujc tych nastpstw naley jednak zwrci uwag na fakt, i byy to zasadniczo cele minimalne, moliwe do osignicia w zaistniaej wwczas sytuacji geostrategicznej, nie za takie, jakie Moskwa sobie zaoya ryzykujc w kocu konflikt z amerykaskim sworzniem390. Naley wszake zwrci uwag napisze z kolei B. Cichocki i Moskwa porusza si zgodnie z zasad gry w szachy nie zakada ju na wstpie planu maksimum, lecz wykonuje kolejne ruchy w zalenoci od ruchw przeciwnika391. Podobnie, nawet jeli tylko teoretycznie zaoymy, e Kremlem kieroway wycznie pobudki idealistyczne, to reakcja Zachodu na jej wojskow akcj humanitarn jest logicznym nastpstwem polityki konfrontacji, jak prowadzi on po 11 IX 2001 roku (II wojna czeczeska, cyberatak na

M. K a c z m a r s k i , Rosyjskie oczekiwania wobec administracji Baracka Obamy, Komentarze OSW, 23 I 2009, nr 17; A. R y b c z y s k i , Amerykaskie gwarancje dla Gruzji, Gazeta Polska, 2431 XI 2008, s. 25. 388 S. K o z i e j , Wojna rosyjsko-gruziska i jej neozimnowojenne konsekwencje dla bezpieczestwa midzynarodowego, Bezpieczestwo Narodowe 2008, nr 3, s. 1016. 389 R. K u n i a r , W Gruzji przegrali wszyscy, Polska te, Europa, 30 VIII 2008, nr 35, s. 7. Por. take: I d e m , Polska w czasach wiatowej turbulencji, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 6, s. 5976; K. Z a s z t o w t , Znaczenie Kaukazu Poudniowego jako trasy eksportu ropy i gazu dla kaspijskich pastw producentw po konflikcie w Gruzji, Bezpieczestwo Narodowe 2009, t. III, s. 202211; M. T s e r e t e l i , Foundation the Impact of the RussiaGeorgia War on the South Caucasus Transportation Corridor, Washington 2009. 390 A. A n a n i c z , Rosja po dwch maych wojnach, Sprawy Midzynarodowe 2009, nr 1, s. 1326. 391 B. C i c h o c k i , Rosja po konflikcie z Rosj, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 6, s. 9. 123

387

Estoni, szanta energetyczny wobec Biaorusi i Ukrainy, spory polityczne z Litw i Polsk, konflikt polityczny z Wielk Brytani)392. W kontekcie wspomnianych ju rewolucji wyborczych, wojn sierpniow interpretowano take w kategoriach ideologicznych oraz w perspektywie formowania si nowego adu globalnego. Tu przede wszystkim Joachim Trenkner zwraca uwag, i po zwycistwie pomaraczowej rewolucji rozpocz si w Europie Wschodniej rollback i odpyw fali demokratyzacji: po wydarzeniach tulipanowej rewolucji w Kirgistanie w marcu 2006 roku, podobne inicjatywy w Azerbejdanie, Biaorusi oraz Rosji byy ju gaszone w zarodku393. W kolei w tym drugim kontekcie, Moskw postrzegano jak uprzednio ju wspomniano jako mocarstwo rewizjonistyczne, imperialistyczne, aspirujce do miana czonka nowej osi destabilizacji394. Wwczas to, konflikt rosyjsko-gruziski okrelono take mianem wojny o granice Zachodu395. O ile jednak w perspektywie USA, starcie to interpretowano gwnie w kategoriach Kaganowskiej koncepcji adu globalnego, mwicej o zderzeniu cywilizacyjnym zachodniej demokracji z euroazjatyck autokracj, o tyle Unia Europejska postrzegaa to jako wyraz rywalizacji Cooperowskiego wiata ponowoczesnego z zasadami realpolitik396. W debacie tej panowaa jednak zgodno, e jest to jeden z tych zwiastunw, ktre jednak oznaczaj kres globalnego pokoju hegemonicznego oraz powrt historii do porzdku wielobiegunowego. Zasadnicza konsekwencja geopolityczna obecnej wiatowej turbulencji polega na tym pisze R. Kuniar e Zachd doszed do granic swego rozszerzania si [...]. Mona powiedzie, i w wiecie geopolityki nastpuje silna korekta, urealnienie wartoci pozycji Zachodu, w tym siy jego oddziaywania i przycigania. Nie jest to oczywicie krach, ani tym bardziej koniec Zachodu jako formacji cy-

392

Czemu nikt nie wierzy w nasze dobre intencje?, Gazeta Wyborcza, 1415 VIII 2008,

s. 5.

J. T r e n k l e r , Zatrzymany pochd wolnoci, Tygodnik Powszechny, 31 VIII 2008, nr 35, s. 25. 394 M. W o j c i e c h o w s k i , Moskwa: Gruzja zapacia za nasze krzywdy, Gazeta Wyborcza, 1112 X 2008, s. 30; D. M a c S h a n e , Czasy imperiw si skoczyy Rosjo, Ibidem, 11 VIII 2009, s. 11; N. F e r g u s o n , O destabilizacji, Ibidem, 2122 III 2009; G. F r i e d m a n , Powrt mocarstwa, Rzeczpospolita, 67 IX 2008, s. A18A19; I. B r e m m e r , Burzyciele wiatowego adu, Europa, 1112 X 20008, s. 11. 395 R. A s m u s , op.cit., s. 215232; . V. S o c o r , Russias War on Georgia is Aimed against the West, Eurasia Daily Monitor 13 VIII 2008, v. 5, no. 155; P. w i e b o d a , Wojna o granice Zachodu?, Gazeta Wyborcza, 12 VIII 2008. 396 R. K a g a n , Powrt historii i koniec marze, Pozna 2009, s. 1930, 6287; R. C o o p e r , Pkanie granic: Porzdek i chaos w XXI wieku, Pozna 2005, s. 97160; F. F u k u y a m a , Pita strona wiata, Forum, 612 X 2008, s. 2224. 124

393

wilizacyjnej, majcej swj twardy, geopolityczny wyraz [...]. Nastpuje jednak znaczce i trwae ograniczenie jego roli i wpyww397. Jednake z perspektywy Gruzji, w tym globalnym kontekcie, wane s dwie kwestie. Po pierwsze rezultaty wojny pokazuj w sumie, e na konflikcie Moskwa niewiele w gruncie rzeczy zyskaa, za Tbilisi w zasadzie rwnie mao utracio. I kolejna kwestia to fakt, jak Zachd zacz postrzega rol Rosji na Kaukazie Poudniowym. O ile w latach 1991-2008 oficjalna pozycja Kremla sprowadzaa si do roli rozjemcy midzy zbuntowan ROP a dc do reintegracji pastwowej Gruzj, to ju po wojnie sierpniowej spr ten w istocie rzeczy przeistoczy si w konflikt polityczno-wojskowy gruzisko-rosyjski o panowanie w Osetii Pd., w ktrym Unia Europejska staa si (nawet wbrew woli) mediatorem, za Stany Zjednoczone stron czynnie zaangaowan po stronie Tbilisi. Wana jest zatem nie tylko lokalizacja tego konfliktu, lecz rwnie fakt, e rol mediatora zgodnie z reszt z przedwojennymi propozycjami Tbilisi oraz zamierzeniami Waszyngtonu przeja Bruksela. Z geopolitycznego punktu widzenia, tytuowy konflikt zbrojny to take element wielobiegunowej rywalizacji o zasady i wpywy w ramach pnowestfalskiego adu wiatowego. Toczya si ona zatem rwnolegle na trzech paszczyznach. W wymiarze lokalnym by to konflikt asymetryczny midzy Cchinwali a Tbilisi; w wymiarze regionalnym starcie Gruzji z Rosj o integralno terytorialn i prawo wyboru orientacji geopolitycznej tej pierwszej; z kolei w wymiarze globalnym to element rywalizacji midzy Waszyngtonem a Moskw o wpywy w Eurazji (na obszarze Mackinderowskiego Heartlandu), gdzie pozostali wielcy gracze zajli postaw wyczekujc (Chiny, UE)398. Pod tym wzgldem bya to zatem pierwsza wojna zastpcza w epoce postzimnowojennej po 1991 roku midzy Zachodem a Wschodem, gdzie rol gwnych rozgrywajcych przejy Federacja Rosyjska i Stany Zjednoczone, za midzy nimi prbowaa balansowa Unia Europejska.

R. K u n i a r , Polska w czasach wiatowej turbulencji, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 6, s. 6869. 398 A. A n a n i c z , Rosja po dwch maych wojnach, Sprawy Midzynarodowe 2009, nr 1, 1326; K. S t a c h o t a , Kaukaz Poudniowy i Azja Centralna po wojnie rosyjsko-gruziskiej konsekwencje geopolityczne, Komentarze OSW, 24 IX 2008, nr 10; H. H a d j y - z a d e h , Caucasus Geopolitics Today and Ten Years after, <http://dom kaukaski.org/index. php? option=com_content&task=view&id=323&Itemid=37> (10 XII 2009); W. W o j t a s i e w i c z , Strategiczne nastpstwa konfliktu gruzisko-rosyjskiego w wymiarze regionalnym i globalnym, Midzynarodowy Przegld Polityczny 2010, nr 25, s. 4867; A. E b e r h a r d t , Wojna rosyjsko-gruziska 2008 r. polityka Federacji Rosyjskiej i jej konsekwencje, Sprawy Midzynarodowe 2008, nr 3, s. 718. 125

397

RYS. 4. Zmiany na obszarze Gruzji w perspektywie adu globalnego GRUZJA Tranzycja pastwa Odmroenia antagonizmw narodowociowych Konflikt polityczny i wojskowy z Rosj

Upadek globalnego adu dwubiegunowego

Eskalacja stosunkw wewntrznych i rozbir Gruzji Poszerzenie zakresu bezpieczestwa sprzenie wymiarw bezpieczestwa Dwupoziomowo: pastwo parapastwo Fragmegracja: integracja vs. rozbir kraju Elementy zmiany i cigoci

Wyanianie si nowego adu globalnego

Dychotomia: cigo zmiana Dwupoziomowo: pastwo parapastwo Instytucjonalizacja stabilizacja Regionalizacja stosunkw midzynarodowych Fragmegracja

Redefinicja pojcia bezpieczestwa Poszerzenie zakresu podmiotowego Poszerzenie zakresu przedmiotowego rdo: opracowanie wasne na podstawie J. O l c h o w s k i , Rozpad Jugosawii prolog transformacji adu midzynarodowego [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, red. M. P i e t r a , K . M a r z d a , Lublin 2008, s. 185.

Jak zauway Dmitrij Trenin, wspczesnym problemem rosyjskiej polityki zagranicznej pozostaje nadal neoimperialny mira, ktry powoduje do pewnego stopnia samoizolacj Kremla. Rosja jest zainteresowana wasnym losem, a nie jakimi abstrakcyjnymi uniwersalnymi kwestiami []. Kolorowe rewolucje na Ukrainie, w Gruzji zmusiy Rosj do przemylenia wasnej polityki wobec krajw postsowieckich []. Szybko stao si jednak oczywiste, e kij bdzie lepszym narzdziem od marchewki. Obiektywnie rzecz biorc, Rosja jest zdecydowanie najsilniejszym krajem w przestrzeni WNP, ale
126

jej wpywy na tym obszarze s do ograniczone399. Paradoksalnie te zdaniem autora Moskwa po 2004 roku stara si naladowa unilateralny charakter polityki amerykaskiej, z t jednak zasadnicz rnic, e dotyczy ona przede wszystkim terytoriw byego Zwizku Sowieckiego. Kopiowanie modelu mocarstwowego USA jest o tyle istotne, gdy z perspektywy Kremla wspczenie jest to zasadniczo jedyne mocarstwo o penej suwerennej demokracji. I podobnie jak Ameryka, postsowiecka Rosja posiada swoj doktryn Busha (a raczej doktryn Putina) oraz kreuje wasne odpowiedniki pastw bandyckich (osi za): Estoni, Gruzj oraz do pewnego stopnia Ukrain400. Warto w tym miejscu pokusi si o chociaby niewielkie porwnanie formuy imperialnej obecnoci USA i Rosji w perspektywie globalnej. Pojcie to na nowo weszo do jzyka wielkiej polityki w okresie prezydentury Georgea Busha jun. i w zalenoci od mocarstwa byo rnie interpretowane. Jednak, aby speni podstawowe warunki definicyjne tego pojcia musz zosta spenione przynajmniej dwa warunki: podmiot imperialny musi trwa oraz posiada to co, co Leszek Moczulski nazywa potencjaem geopolitycznym401. Stany Zjednoczone ju pod koniec Zimnej Wojny odeszy od mitu high politics opierajcego si na dyplomacji multilateralnej oraz poczuciu zbiorowego bezpieczestwa reprezentowanego przez instytucje midzynarodowe (ONZ, OBWE) i postawiy sobie dwojaki cel: punktow obecno w krajach sworzniowych (pivotal states) i obszarach stykw geopolitycznych oraz penetracj establishmentu wojskowego w pastwach podlegajcych oddziaywaniu ich idei imperialnych. Std te, dorane koalicje chtnych w konfliktach asymetrycznych, dopuszczenie wojen prewencyjnych oraz uderze wyprzedzajcych. Tego typu rywalizacja pisze z kolei Michael Klare mieci si w rubryce o nazwie geopolityka co oznacza walk pomidzy rywalizujcymi potgami o kontrol nad terytorium, surowcami strategicznymi, kluczowymi elementami terenu [...]. Taka rywalizacja bya podstaw midzynarodowych stosunkw pastw europejskich od XV do XX wieku oraz impulsem do budowy ich zamorskich imperiw imperiw tworzonych, [...] poprzez staranne zajmowanie i obron kluczowych geograficznych aktyww402. Zdaniem Roberta Kagana, nieszczciem wspczesnej Gruzji jest gwnie to, e

399 D. T r e n i n , Sny o potdze, <http://www.dziennik.pl/dziennik/europa/article192215 /Sny_o_potedze.html> (20 XII 2008). 400 G. K u c z y s k i , Strategia Rosji wobec Zachodu, Bezpieczestwo Narodowe 2009, nr 910, s. 155191; M. K a c z m a r s k i , Rosyjski rewizjonizm wobec Zachodu, Prace OSW 2009, nr 33. 401 L. M o c z u l s k i , Przeobraenia geopolityki i problemy potencjau geopolitycznego, Racja Stanu: Studia i materiay 2007, nr 2, s. 723. 402 M. K l a r e , Krew i nafta: Niebezpieczestwa i konsekwencje rosncej zalenoci Ameryki od importowanej ropy naftowej, Warszawa 2006, s. 165.

127

znajduje si ona na geopolitycznym styku Zachodu i Rosji, cigncym si od krajw nadbatyckich, poprzez Europ Wschodni, Kaukaz a po Azj rodkow403. W konsekwencji, na tym obszarze europejskiej soft power Moskwa przeciwstawia swoj potg militarn oraz stara si wspiera systemy autokratyczne, co nieuchronnie prowadzi do konfrontacji mocarstwa XXI wieku z racj stanu potgi dziaajcej w kategoriach XIX stulecia. Zatem w konsekwencji zamiast geoekononiki obserwujemy powrt do geopolityki404. To, jak konstatuje nasz autor, prowadzi do sytuacji powstawania zrbw nowego porzdku wiatowego opartego o rywalizacj wielkomocarstwow, ponowny podzia na panregiony oraz starcie ideologiczne demokratycznego Zachodu z autokratycznym Wschodem405. Wojna piciodniowa tylko potwierdza te przypuszczenia406. Z kolei dla przywoanego ju nieco wyej Michela Klarea, cay region transkaspijski to potencjalne i atwopalne bagno. Jego zdaniem, obszar ten ma w zanadrzu jeszcze jeden problem: [...] potencja wywoania konfliktu midzy wielkimi mocarstwami, wynikajcy z ich rywalizacji o zyskanie strategicznej przewagi [...]. Obecnie najwiksze tego typu niebezpieczestwo czai si w [...] Gruzji [...]. Trzeba przyzna, e Stany Zjednoczone maj kilku przyjaci w tamtych regionach. Wiele lokalnych elit z radoci przywitaoby uycie amerykaskiego wojska do ochrony przepywu ropy [...]. Na tych obszarach yj jednak rwnie wykluczone grupy etniczne i polityczne [...], ktre nienawidz elit i wspierajcych je [...] wojsk. Kada ekspansja amerykaskiej obecnoci sprowokuje zatem jeszcze wiksz wrogo i przemoc co z kolei spowoduje wysanie tam jeszcze wikszych armii, ktre zostan tam jeszcze duej407. Zbigniew Brzeziski ju w 2004 roku diagnozowa, e o ile USA za bardzo si uwikaj w konflikt asymetryczny z Islamem, to konsekwencj tego bdzie rosyjska prba zmuszenia Gruzji do powrotu do jej strefy wpyww408.

R. K a g a n , op.cit., s. 1930. I d e m , Nowa Europa, stara Rosja, Europa, 16 II 2008, nr 202, s. 15. 405 I d e m , op.cit., s. 311, 4980, 85105. 406 I d e m , Powrt historii, Forum, 2531 VIII 2008, nr 35, s. 1214; J. T r e n k n e r, Zatrzymany pochd wolnoci, Tygodnik Powszechny, 31 VIII 2008, nr 35, s. 25. 407 M. K l a r e , op.cit., s. 199200. Por. take: . , , 2006, s. 254269; I d e m, : , 2005, s. 199264. 408 Z. B r z e z i s k i , Wybr: Dominacja czy przywdztwo, Krakw 2004, s. 95.
404

403

128

MAPA 5. Rywalizacja geoenergetyczna midzy Zachodem a Rosj

rdo: Jak Zachd i Rosja rywalizuj o rurocigi i zoa, <http://bi.gazeta.pl/im/8/5653/ m5653328.jpg> (20 XII 2009).

Zdaniem Mariki Pirveli, Rosja nie moe sobie jednake pozwoli na emancypacj Gruzji spod wpyww Kremla, z nastpujcych powodw: 1. Jedyne szlaki komunikacyjne z dostpem do Kaukazu Poudniowego i dalej w konsekwencji na Bliski Wschd biegn wzdu wybrzea czarnomorskiego (tereny Abchazji) lub przez przecze Roki (Osetia Poudniowa) i Dwari (w pobliu zbuntowanej prowincji, jedyne przejcie do Czeczenii). Ta druga trasa jest znana ju od czasw staroytnych jako gruziska droga wojenna. 2. Gruzja to sworze geopolityczny, ktry gwarantuje Zachodowi bezporedni dostp do bogactw naturalnych caego regionu transkaspijskiego, z pominiciem Rosji oraz Iranu. 3. Wasalizacja Tbilisi gwarantuje Rosji dostp do posowieckich poligonw i terenw wojskowych, ktre speniaj rol swoistej bazy wypadowej na Bliski Wschd. 4. Opanowanie przez Moskw terenw Kaukazu Poudniowego pozwala nie tylko na zwikszenie zasigu rakiet balistycznych, lecz take w praktyce

129

likwiduje jedyn istniejc na tym obszarze granic naturaln w postaci tzw. Wysokiego Kaukazu409. Oderwanie Abchazji i Osetii Poudniowej do pewnego stopnia rekompensuje te priorytety strategiczne. Jednake w tym przypadku mona przytoczy i ostatni argument, e Rosjanie w ten sposb zapewniaj sobie przedpole operacyjne w postaci pastwa buforowego przed hipotetyczn agresj z kierunku bliskowschodniego w mikkie podbrzusze Rosji. Jeszcze w pierwszej poowie XX wieku najpierw Jerzy Niezbrzycki, a nastpnie gen. Wadysaw Anders zauwayli, e Moskwy nie sposb pokona atakujc j z kierunku europejskiego (casus Napoleona i Hitlera). Niemniej jednak, posiada ona (i dzi) swoist pit Achillesow w postaci terenw pooonych midzy Morzem Czarnym a Kaspijskim, gdy obok Ukrainy ziemie kozackie stanowiy dla Rosji spichlerz zboowy. Jego utrata oznacza dla tego kraju drastyczne ograniczenie produkcji rolnej, a w konsekwencji zdolnoci obronnych. O wanoci tego obszaru dla celw wojskowych wiadczy chociaby zacito i dugotrwao walk pod Wogogradem, gdzie decydowa si los caego Powoa i Kraju Krasnodarskiego (J. Niezbrzycki pisa nawet, e bitwa o Stalingrad, to walka o chleb)410. Interwencja rosyjska przeciwko Gruzji w sierpniu 2008 roku to take kwintesencja oraz konsekwencja niefrasobliwoci i braku zdecydowania ze strony Zachodu, szczeglnie za sprzeciwu Francji i Niemiec wobec integracji Gruzji, a nastpnie Ukrainy z NATO (ze szczeglnym uwzgldnieniem kwietniowego szczytu w Bukareszcie), a w pewnej perspektywie czasowej take Uni Europejsk411. Trzeba jednak zauway, i Kreml najpierw pod pretekstem interwencji humanitarnej w Osetii Pd., a nastpnie operacji wymuszajcej pokj na terytorium rdzennej Gruzji znalaz dugo oczekiwan prawn formu (na uytek wewntrzny) zaspokojenia swoich wielkomocarstwowych aspiracji. Ponadto osabiajc wojskowo, politycznie i ekonomicznie Tbilisi, Rosja ukaraa tym samym, werbalnie protestujcy przeciwko tym faktom Zachd412, za jej upokorzenie zwizane z kwesti kosowsk.

M. P i r v e l i , Geneza konfliktw na Kaukazie, <http://www.naszagruzja.pl/artykuly/geneza_konfliktow_na_kaukazie.html> (30 IX 2008). 410 R. P o t o c k i , Koncepcje geostrategiczne Jerzego Niezbrzyckiego [w:] wiat wok Rzeczypospolitej: Problematyka zagraniczna w polskiej myli politycznej w pierwszej poowie XX wieku, red. W. Paruch, K. Trembecka, Lublin 2007, s. 4960. 411 B. W g l a r c z y k , Putin rozgrywa NATO, Gazeta Wyborcza, 15 III 2008, s. 1, 10; J. P a w l i c k i , NATO woli poczeka, Gazeta Wyborcza, 4 IV 2008, s. 1; Z. P a r a f i a n o w i c z , R . W o , NATO chce Ukrainy i Gruzji, Dziennik, 4 IV 2008, s. 1; J. M. N o w a k o w s k i , Przymknite wrota, Newsweek Polska, 13 IV 2008, s. 49. 412 Retoryka ma ogranicz skuteczno: Z M. Menkiszakiem rozmawia A. Wiejak, Nasz Dziennik, 28 VIII 2008, s. 1, 7. 130

409

Cay paradoks wojny sierpniowej polega jednak na tym, e gwnym przegranym tego konfliktu okazaa si w praktyce armia rosyjska, za jej najwikszym beneficjentem Osetia Poudniowa. W pierwszym przypadku, po stosownym Kolegium Ministerstwa Obrony FR, rozpoczto realizacj Planu Serdiukowa, ktry zakada reorganizacj strukturaln, zmniejszenie liczebnoci oraz modernizacj techniczn si zbrojnych, ktre obnayy nag prawd o ich stanie413. Zdaniem Antoniego Rybczyskiego, przyjte zaoenia maj tym razem do realny charakter, zwaszcza, e do 2012 r. zaoono znaczn redukcj armii do poziomu 1 mln ludzi w czasie pokoju i 1,7 w czasie wojny. Ponadto zapowiedziano, e do 2018 roku armia rosyjska bdzie posiadaa 30% nowoczesnego uzbrojenia. Reforma wojskowa uderza szczeglnie w rozdty korpus oficerski i generalski. Moskwa zacza take, po raz pierwszy od czasw zakoczenia II wojny wiatowej, kupowa za granic sprzt wojskowy: migowcowce Mistral, amfibie Panhard, czy te izraelskie bezpilotowce. Ruszy take program testowy nowej generacji czogw T-90/95 oraz wielozadaniowych myliwcw V generacji. Oprcz tego zapowiedziano cakowit reorganizacj struktury wojskowej, ktra ju w 2009 roku przesza na system brygadowy. Rozwizania te z powodzeniem przetestowano w ramach wsplnych biaorusko-rosyjskich manewrw Zapad 2009, ktre odbyy si w pobliu granic Polski. W sumie trzeba zasygnalizowa, i wspomniana reforma armii stanowi w gruncie rzeczy kopi rozwiza ju istniejcych w ramach NATO, szczeglnie za US Army. Oglnie rzecz ujmujc, wojna sierpniowa odegraa jeli chodzi o modernizacj sektora siowego w Rosji tak sam rol, jak konflikt zbrojny z Japoni (19041905) oraz Finlandi (19391940). Zdaniem A. Rybczyskiego, w praktyce oznacza to, e Rosja pogodzia si z koncepcj wojny globalnej oraz faktem, i nie jest dla Paktu Pnocnoatlantyckiego rwnorzdnym przeciwnikiem w przypadku wojny konwencjonalnej. Dlatego te postanowiono w Moskwie zachowa na rwni z USA parytet w kwestii zbroje nuklearnych i nie dopuci do rozbudowy przez Waszyngton tarczy antyrakietowej. Przeciwko komu wic jest szkolona i zbrojona rosyjska armia? pyta autor. Oczywicie przeciw sabszym ssiadom. W pierwszej kolejnoci byym republikom sowieckim: Gruzji i Ukrainie [...]. Nie chodzi nawet o klasyczny zbrojny konflikt, jak w 2008 roku, ale sam fakt moliwoci zastraszania i szantaowania wojskow si414.
413

M. G a w d a , Reforma Si Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, Nowa Technika Wojskowa 2009, nr 3, s. 3040; R. P u k h o v , Serdyukovs Plan for Russian Military Reform, <http://www.cast.ru/mdb/4-2008/item6/article1/?form=print.html> (11 VII 2009; A. C i e c h a n o w i c z , M . P o t o c k i , Czystka przetrzebi oficerw, Dziennik, 910 V 2009, s. 8; M. P o t o c k i , A . K o n d a s z e w s k i , Rosja si zbroi, USA... przeciwnie, Ibidem, 18 III 2009, s. 16; A. R y b c z y s k i , Zmierzch GRU, Gazeta Polska, 3 VI 2009, s. 15. 414 A. R y b c z y s k i , Prawdziwy pogrzeb Armii Czerwonej, Nowe Pastwo 2010, nr 3, s. 5457. 131

Syndrom wojny kontynuowanej z 2009 roku oraz narastanie sporw z Ukrain na temat stacjonowania Floty Czarnomorskiej po 2017 roku sprawia te, e nie mona bagatelizowa tego rodzaju potencjalnego scenariusza rozwoju wypadkw. Jak odnotowa Marcin Wojciechowski: Po Moskwie kry dowcip. Jak nagrod dostanie 58. Armia, ktra zaja w sierpniu [2008 roku] Oseti Poudniow [...]? Bezpatn wycieczk na Krym415. Po zakoczeniu wojny sierpniowej wielu obserwatorw twierdzio, e nastpnym celem bdzie ju Kijw. Teoretycznie, po wyborze na prezydenta Ukrainy w styczniu 2010 roku Wiktora Janukowycza odnotowano spadek napicia w regionie czarnomorskim. Take potencjalna wojna z uwagi na wielko potencjaw i obszar nie przypominaaby ju konfliktu z Gruzj. Jednake w kwestii krymskiej Rosja stosuje podobne metody oddziaywania politycznego, jak w przypadku ROP. Opierajc si zatem na dugofalowej strategii, sprowadzaj si one do trzech priorytetw: podsycania konfliktw wewntrznych, obronie obywateli FR na tym obszarze oraz poszukiwania casus belli niezbdnego do interwencji. Dlatego te w tym przypadku moliwy jest i taki scenariusz: na wie o prawdopodobnym przystpieniu Ukrainy do NATO (kolejnych manewrach z udziaem wojsk tego paktu, nastpnej wojny na grze) dochodzi do spontanicznych protestw spoecznych w Sewastopolu. Kiedy jednak nieznani sprawcy dokonuj serii zamachw terrorystycznych na miejscowych Rosjan ci odegnuj si od Kijowa i, powoujc si na zasad samostanowienia narodw, proklamuj powstanie niezalenej Republiki Krymskiej. W odpowiedzi na to posunicie Ukraina wysya na pwysep wojsko, co zmusza miejscowe garnizony Floty Czarnomorskiej do kontrakcji w obronie pacyfikowanych obywateli FR. Nastpnie Moskwa wprowadza blokad gospodarcz oraz przystpuje do realizacji doktryny Miedwiediewa. Wariant osetyjski staje si rzeczywistoci416. Z drugiej jednak strony trzeba take zaznaczy, e to wanie obojtno i zaniedbania polityczne UE oraz USA z lat 19911994 doprowadziy do sytuacji, w ktrej separatyzmy poudniowo-osetyjski oraz abchaski znalazy si pod rosyjskim protektoratem, ktry na dodatek pretendowa do roli si pokojowych, zgodnych jakoby z kart ONZ. Jednake jednostronne uznanie przez Rosj 26 VIII 2008 roku niepodlegoci Osetii Poudniowej i Abchazji nie oznacza jeszcze usankcjonowania prawno-midzynarodowego rozbioru Gruzji, tak dugo, jak UE i USA bd konsekwentne w swoim bojkocie tych

M. W o j c i e c h o w s k i , Moskwa: Gruzja zapacia za nasze krzywdy, Gazeta Wyborcza, 1112 X 2008, s. 30. 416 M. O l c h a w a , Imperialna rozgrywka: Ukraina w geopolitycznej strategii Stanw Zjednoczonych, Krakw 2009, s. 153159; S. P i f e r , Averting Crisis in Ukraine, Council on Foreign Relations, New York 2009. 132

415

pastw. Dopki te nie nastpi ich formalne przyczenie do Federacji, ich status niewiele bdzie odbiega od pozycji innych parapastw. Wynika to przede wszystkim z przekonania, e dania niepodlegociowe Osetii Poudniowej, jak i Abchazji naley w znaczniej mierze uzna za bezpodstawne z punktu widzenia legislacyjno-midzynarodowego, za przywoywany przez Rosj casus Kosowa jest w duej mierze nietrafny. Jak pisze Barbara Janusz-Pawletta, prawo do samostanowienia narodowego ma zawsze podwjny wymiar. Aspekt wewntrzny dotyczy prawa do istnienia i ochrony w danym pastwie oraz zewntrzny identyfikowany z przyzwoleniem do secesji. Aby jednak zaistniaa ta ostatnia okoliczno potrzebne jest zasadniczo spenienie trzech warunkw: 1. Prawo do samostanowienia posiadaj jedynie uksztatowane na danym obszarze historycznie etnosy, posiadajce poczucie odrbnoci w sferze kulturowej od narodu panujcego. Spoeczno ta musi jednak posiada wsplny cel, tzw. interes narodowy. Nie moe to by, zatem grupa spoeczna, czy te zawodowa kierujca si wsplnym prawem, czy interesem. 2. Warunkiem koniecznym prawa do secesji jest uzasadniony i udokumentowany fakt amania praw czowieka lub prowadzenia czystek etnicznych przez pastwo lub nard dominujcy. 3. Spenienie postulatu niepodlegoci zaley od interesw spoecznoci midzynarodowej417. O ile w przypadku Kosowa zaoenia te wydaj si by spenione (dochodzenie do tzw. suwerennoci nabytej odbywao si drog ewolucji od protektoratu do samodzielnego pastwa i byo procesem wieloletnim), o tyle w przypadku zbuntowanych prowincji gruziskich jest to ju problematyczne418. Zasadno secesji abchaskiej opiera si gwnie na poczuciu odrbnoci kulturowo-jzykowej wobec Gruzinw, micie wasnego ksistwa przed tysicem lat oraz napiciach etnicznych istniejcych jeszcze w ramach ZSRR. Jednake po 1991 roku Abchazi stanowili mniejszo (1520% wg rnych szacunkw), wobec 4050% Gruzinw zamieszkujcych republik autonomiczn419. Z kolei w przypadku Osetyjczykw, ich pobyt na terenie Kartli Wewntrznej jest nastpstwem polityki imperialnej carskiej Rosji i dalszej sowietyzacji. W tym przypadku Barbara Janusz-Pawletta pisze wprost nie istnieje co takiego, jak narodowo poudniowo-osetyjska420. Jeszcze dalej w swoich wnioskach idzie Kamil Janicki, ktry jest zdania, e samoidentyfikacja Osetyjczykw jest dopiero na etapie formowania. Spo-

B. J a n u s z - P a w l e t t a , Separatystyczne denia Naddniestrza, Abchazji i Osetii Poudniowej a prawo midzynarodowe, Bezpieczestwo Narodowe 2006, nr 2, s. 96100. 418 M. O s t r o w s k i , Kto zasuguje na pastwo, Polityka, 6 IX 2008, nr 36; A. Ry b c z y s k i , Osetia to nie Kosowo, Gazeta Polska, 3 IX 2008, s. 15. 419 R. A s m u s , op.cit., s. 97. 420 Ibidem, s. 102. 133

417

eczno ta dzieli si na trzy gwne grupy etniczne: Digorw, Ironw i Tualw. Dwie pierwsze yj w zurbanizowanej i uprzemysowionej Osetii Pnocnej, za ostatnia na biednym i rolniczym poudniu. Cech charakterystyczn jzyka osetyjskiego tworzonego na bazie dialektu Ironw jest fakt nieposiadania endoetnonimu. Ideologia narodowa Osetyjczykw zacza powstawa dopiero w ostatnich dwch dekadach XX wieku pod wpywem intelektualistw (F. Gutnow, T. Guriew), ktrzy odwoywali si do mitycznego pochodzenia od Sarmatw i Alanw (std te konflikt w 2008 roku jest take nazywany wojn sarmack). W 1991 roku Osetia Pnocna nawizaa wprost do tych tradycji i staa si w ten sposb wymarzon Alani. W praktyce jednak istniej midzy obiema czciami Osetii znaczne rnice spowodowane stuleciami izolacji oraz odmiennymi dowiadczeniami historycznymi (pnoc jest silnie zrusyfikowana, poudnie za opierao si zarwno tej akulturacji, jak i gruzinizacji). W efekcie poczucie odrbnoci jest zatem silniejsze wrd Osetyjczykw z Kaukazu Poudniowego421. Wieki terytorialnej separacji sprawiy, e nawet pod wzgldem genetycznym s oni tylko luno spokrewnieni. Rwnie jzyk, kultura i tradycje polityczne w wielu kwestiach si rni. Std czsto pisze autor pojawia si pytanie o rzeczywiste wizy midzy Osetyjczykami z poudnia i pnocy. Oficjalnie Tualowie ju wielokrotnie domagali si przyczenia ich ojczyzny do Rosji i Osetii Pnocnej [...]. Czy jednak Osetyjczycy naprawd pragn zjednoczenia? [...] Te i inne rnice sprawiaj, e nawet bez sprzeciwu Gruzji unifikacja Osetii niekoniecznie byaby procesem atwym i powszechnie akceptowanym422. Za kryterium jedynej susznoci nie mona take uzna lokalnych konfliktw zbrojnych toczonych na pocztku lat 90-tych XX wieku, gdy czystkom etnicznym i wypdzeniom podlegali gwnie Gruzini. Ta sama uwaga dotyczy take domniemanych zbrodni wojennych agresora w Osetii Poudniowej. Do chwili obecnej nie przedstawiono opinii publicznej wiarygodnych materiaw dotyczcych domniemanych 1,42 tys. ofiar tych dziaa i to dokonanych w przecigu jednego dnia. Z drugiej jednak strony Kosowarzy zaoferowali Serbom kosowskim autonomi, za na Kaukazie Poudniowym ju po zakoczeniu wojny Abchazowie wywierali presj na exodus ludnoci gruziskiej z rejonu Gali, za Osetyczycy z Achalgori, ktremu przy okazji przywrcono nazw Leningori. Odpada take i argument trzeci gdy poza Rosj i kilkoma krajami zabiegajcymi o jej przychylno (np. Nikaragua) adne pastwo nie zdecydowao si na uznanie secesji. Nie uczynili tego ani najblisi sojusznicy Moskwy na terenie WNP (np. Armenia, Turkiestan), ani te Chiny, dla ktrych jest to niebezpieczny precedens. Ponadto nawet, [...] jeli mona mwi o rzeczywistym sprawowaniu
421 422

K. J a n i c k i , op.cit., s. 220223. Ibidem, s. 222223. 134

wadzy przez rzdy separatystyczne (lokalne wybory prezydentw, parlamentw, istnienie si porzdkowych) naley mie due zastrzeenia, co do spenienia przez nie kryterium wystarczajcej stabilnoci i jednolitoci, z uwagi na zaangaowanie polityczne i obecno wojsk rosyjskich na tych terytoriach423. Trzeba take pamita, i mimo, e z formalno-prawnego punktu widzenia parapastwo (czy wedug nomenklatury rosyjskiej pastwo nieuznawane) nie musi sprawowa faktycznej kontroli nad swym terytorium to w przyjtej praktyce midzynarodowej jego suwerenno jest wykonywana przez zwierzchni podmiot geopolityczny i jest ono chronione przez legislatur tylko w ograniczonym stopniu. W praktyce oznacza to dopuszczalno zasady ingerencji w sprawy wewntrzne tego podmiotu oraz warunkowe uycie siy, z kolei fakt jednostkowego uznania jak ma to miejsce w przypadku Osetii Poudniowej nie zmienia jego statusu prawnomidzynarodowego424. W przypadku tego parapastwa mona raczej mwi o wadztwie sprawowanym de jure przez Gruzj i pod protektoratem de facto wykonywanym przez Rosj. Wanie to swoiste kondominium w konsekwencji wywouje napicia na Kaukazie Poudniowym. Zatem w myl istniejcego prawa midzynarodowego, wspomnianym pastwom nieuznawanym przysuguje jedynie prawo do autonomii terytorialnej, gwarantowanej przez Tbilisi. I rzecz ostatnia: ot w przypadku rozdwikw midzy prawem do secesji a problemem suwerennoci pastwa425 zdaniem Michaela Freemana Prawo do samostanowienia jest w polityce midzynarodowej interpretowane ze wzgldu na stabilno systemu pastwowego. Polityka spoecznoci midzynarodowej w tym zakresie nie odnosi sukcesw, poniewa w cigu ostatnich lat konflikty dotyczce samostanowienia stanowi by moe najbardziej nieuporzdkowany czynnik systemu pastwowego [...]. Spoeczno midzynarodowa daje [zatem] pierwszestwo zasadom terytorialnej integralnoci przed zasadami dotyczcymi samostanowienia426. Z pewnym prawdopodobiestwem mona take po zakoczeniu wojny sierpniowej stwierdzi, e Rosja byaby nawet gotowa przysta na wariant autonomiczny, pod warunkiem cakowitej rezygnacji przez Gruzj z atlantyckich (cho niekoniecznie europejskich) aspiracji oraz zapewnienia separatystom udziau we wadzach centralnych. Nie byby to oczywicie proces natychmiastowy, jednak jego realizacja sprawiaby, e Abchazi i Osetyjczycy,

Ibidem, s. 109. M . K o s i e n k o w s k i , op.cit., s. 157160; I d e m , Pojcie i determinanty stabilnoci quasi-pastwa, Rocznik Instytutu Europy rodkowo-Wschodniej 2008, s. 121130. 425 A. P o t y r a a , Prawo do samostanowienia a problem suwerennoci pastwa [w:] Zbrojne konflikty i spory midzynarodowe u progu XXI wieku: Analiza problemw i studia przypadkw, red. W. Malendowski, Wrocaw 2003, s. 7395; J. N y e , op.cit., s. 238. 426 M. F r e e m a n , Prawa czowieka, Warszawa 2007, s. 148149.
424

423

135

w obawie przed zdominowaniem przez Gruzinw, byliby najlepsz grup nacisku o proweniencji promoskiewskiej. Z drugiej take strony secesja zbuntowanych prowincji moe si okaza niebezpieczna dla samej Rosji. Moskwa, wykorzystujc casus niepodlegoci Kosowa, przyznaa sobie, bowiem prawo do zmiany prawno-midzynarodowego statusu Osetii Pd., lecz rwnoczenie zasygnalizowaa tym samym, e moliwe jest powstanie na Kaukazie zupenie nowych pastw. W tej sytuacji na proceder ten mog si w przyszoci powoywa chociaby Czeczenii. Ponadto utrwalenie si niezawisoci ROP moe take przynie odwrotne od zamierzonych skutki. I wtedy pojawi si proste, logiczne pytania. Dlaczego moe istnie niepodlega Poudniowa Osetia, a niemoliwa jest niepodlego Pnocnej Osetii? [...] Cakiem przyjemnie byo pokona i rozzoci Saakaszwilego. Ale dokuczy Amerykanom to jest prawdziwa rozkosz! [...] Tym razem si udao. Ale lepiej nie pyta, komu bije dzwon [...]427. Niemniej jednak, zdaniem Tadeusza Kisielewskiego: Aby w sposb caociowy i trway rozwiza konflikt wok Poudniowej Osetii, naley dy do jednoczesnego osignicia dwch celw. Jeden z nich jest zwizany z zasad samostanowienia narodw i prawami czowieka, drugi za ma wymiar geopolityczny. Pierwszy odnosi si do Osetii i Abchazji, a drugi do Gruzji428. W jego opinii, Osetyjczycy, przy uwzgldnieniu pewnych warunkw, maj prawo do zjednoczenia narodowego. Z drugiej jednak strony odzyskanie przez Gruzj kontroli politycznej nad Oseti Poudniow ma dla niej kluczowe znaczenie strategiczne. Granica zbuntowanej prowincji znajduje si zaledwie 40 km od Tbilisi oraz w pobliu szlakw komunikacyjnych i transportowych Wschd-Zachd, niezbdnych do kontroli obszaru midzy Azerbejdanem a Morzem Czarnym. Ponadto wspomniane parapastwo wbija si klinem w sam rodek Gruzji, co czyni w praktyce ten kraj zupenie bezbronnym w przypadku agresji z pnocy. I odwrotnie, w przypadku reintegracji terytorialnej Tbilisi ma moliwo oparcia swej granicy o masyw kaukaski. W tej sytuacji, aby wypracowa kompromis T. Kisielewski proponuje podzia obszaru zajtego przez separatystw na zasadzie wymiany terytoriw i ludnoci, przy poszanowaniu przedwojennego rozgraniczenia etnicznego429. W sumie z perspektywy ewolucji adu globalnego kryzys finansowy 2008 roku, zmiana administracji prezydenckiej w USA oraz propaganda kremlowska na Zachodzie sprawiy, e doszo do ponownego zamroenia konfliktu wok Osetii Poudniowej i Abchazji. W konsekwencji wojna

427

W. P o r t n i k o w , Mocarstwo nad przepaci, Gazeta Wyborcza, 3031 VIII 2008, s.

16.

T. K i s i e l e w s k i , Rosja, Gruzja, rynek, Sprawy Polityczne 2008/2009, nr 34/36 37, s. 5. 429 Ibidem, s. 6. 136

428

sierpniowa, wbrew pocztkowym oczekiwaniom, nie przyniosa zasadniczych przetasowa geopolitycznych. Rosja, zabiegajca o powrt do statusu supermocarstwa, udowodnia, e w kadej chwili jest w stanie zarwno zdestabilizowa, jak i kontrolowa sytuacj na obszarze postsowieckim. W rezultacie tego konfliktu nie tylko doprowadzia do rozbioru Gruzji, lecz dodatkowo osabia j ekonomicznie, politycznie i pogbia podziay wewntrzne430. Na powrt zapewnia sobie panowanie militarne i ekonomiczne w regionie, a ponadto zagrozia szlakom tranzytowym ropy naftowej i gazu ziemnego, ktre przebiegay przez ten kraj. Doprowadzia, zatem do peryferyzacji Tbilisi na arenie midzynarodowej, a rwnoczenie zapewnia sobie redefinicj (normalizacj) stosunkw z Zachodem w imi wyszych racji geopolitycznych431. By to rwnoczesny sygna dla innych pastw strefy postsowieckiej, e Moskwa nie zawaha si przed uyciem siy w obronie swojej mniejszoci, obywateli oraz narodw zaprzyjanionych. Wniosek pisze E. Lukas powinien by oczywisty: gdy separatyci omielaj si dziaa w granicach Rosji, naley ich bezlitonie tpi. Gdy ujawniaj si na terytorium ssiadw, w tak zwanej bliskiej zagranicy, a zwaszcza w pobliu wanych rurocigw, naley ich popiera432. W perspektywie krtko- i rednioterminowej moe zatem chodzi o ukrcenie euroatlantyckich aspiracji Ukrainy, pod pretekstem wygrywania separatyzmu krymskiego (narodowo-rosyjskiego lub krymsko-tatarskiego)433, naddniestrzaskiego (w zanadrzu czeka jeszcze do wykorzystania kwestia karpatoruska), zalenoci energetycznej (dwie wojny gazowe) oraz w perspektywie dugoterminowej Azerbejdanu (zamroony konflikt z promoskwiewsk Armeni o Grny Karabach), ktry jest jednym z najwaniejszych ogniw dywersyfikacji dostaw surowcw energetycznych do Europy z pominiciem Rosji434. Z kolei na arenie midzynarodowej Zachd oficjalnie stoi na stanowisku nieuznawania adnych zmian prawno-terytorialnych na Kaukazie, cho w przypadku tworzenia faktw dokonanych na terenach objtych wojn sierpniow poprzestaje jedynie na publicznych protestach i deklaracjach. Faktem jest take ogromna, przeszo 4,55 mld $ pomoc humanitarna, finansowa i materiaowa z tej strony, ktra w zasadzie przyspieszya odbudow zniszcze wojennych na terenach Gruzji waciwej. Ponadto pozostawiono temu

430 P. O z i e r s k i , Zapiski gruziskie (II): Narastanie opozycji antyprezydenckiej, Geopolityka 2009, nr 2. 431 T. P a w u s z k o , Moskwa osigna swoje, Stosunki Midzynarodowe 2009, nr 56 57, s. 50. 432 N. D a v i e s , op.cit., [w:] E. L u c a s , op.cit., s. 12. 433 M. R o g a c z o w a , Krym dla Tatarw, Forum, 2228 V 2006, nr 21; I. D m i t r i j e w , Czy Rosja poknie Krym?, Forum, 26 VI2 VII 2007, s. 8. 434 A. M o s e s , Rosja a ukraiska amigwka, Polski Przegld Dyplomatyczny 2008, nr 6, s. 1317; C. O c h m a n n , Po konflikcie gruziskim, Ibidem, s. 1720.

137

krajowi uchylone drzwi do NATO. Rwnoczenie jednak Unia Europejska, mimo szumnych deklaracji o dywersyfikacji dostaw energii z pominiciem Rosji, postanowia gwnie skupi si na problemie tranzytu przez terytorium Ukrainy. W sferze retoryki pozostaje take polsko-szwedzki projekt Partnerstwa Wschodniego. Natomiast USA ogosiy nowy pocztek stosunkw z Moskw, ktra w polityce globalnej odgrywa znacznie wiksz rol w przypadku takich nierozwizanych problemw wiatowych, jak: wojna asymetryczna w Afganistanie, nie zakoczona stabilizacja Iraku, nuklearyzacja Iranu i Korei Pnocnej oraz piractwo w Zatoce Adeskiej. Tym niemniej, nie mona wykluczy, e Rosja korzystajc z zaangaowania USA w innych regionach wiata moe podj si kolejnej prby przecignicia Tbilisi do swojej strefy wpyww, pod pozorem zaprowadzenia porzdku w pastwie dysfunkcyjnym. Dlatego te jak pisze Marcin Gawda Wojna piciodniowa i dalsze napicia gruzisko-rosyjskie nie wpyny na zmian prozachodniej polityki i gruziskie denia do NATO, ani na polityczno-wojskowe stosunki Gruzji z USA [...]. Paradoksalnie wojna zacienia stosunki amerykasko-gruziskie, chociaby z tego wzgldu, e jedynie wsppraca militarna i polityczna z USA daje im jakiekolwiek szanse na przyszo w utrzymaniu niepodlegoci435. W tych okolicznociach, by moe Zachd uwiadomi sobie, e Kryzysy w polityce zagranicznej s jak bitwy [...]. Gdy w przyszoci gwatownymi falami bd nadciga kolejne kryzysy, nasi przywdcy uwiadomi sobie, e wiat nie jest nowoczesny ani postmodernistyczny jest on jedynie kontynuacj staroytnych czasw436. Trzeba jednak w tym miejscu take wspomnie, i niezmiernie ciekaw propozycj rozwizania kwestii okcydentalizacji Gruzji (porednio i Ukrainy) zaproponowa Parag Khanna. Punktem wyjcia jego projektu jest stwierdzenie, e Gdy Rosja jest saba i nieobliczalna, obawiamy si globalnego chaosu. Gdy natomiast jest silna i nieobliczalna boimy si nowej zimnej wojny437. W tej sytuacji postuluje on wiksze zaangaowanie ze strony Unii Europejskiej na terenie Kaukazu, ktrej stawia dwa zadania ekspansj i stabilizacj. W przypadku Gruzji proponuje on outsourcing kupowanie lojalnoci klienta, za pomoc inwestycji bezporednich, za w kwestii euroazjatyckiej stabilizowanie stosunkw z Rosj, [...] ktra kiedy stanie si silna i przewidywalna. To musi by najwaniejszy cel europejskiego imperium438. Dlatego te jego zdaniem najwaciwsza jest strategiczna kolej-

M. G a w d a , op.cit., s. 54. Por. take: L. M i t c h e l l , op.cit., s. 149153; P. R e s z k a , Drogi bd Saakaszwilego, Dziennik, 27 VIII 2008. 436 R. K a p l a n , Polityka wojownikw: Dlaczego przywdztwo potrzebuje pogaskich wartoci, Elblg 2008, s. 41. 437 P. K h a n n a , Imperium agodnoci, Forum, 1521 IX 2009, s. 6. 438 Ibidem. 138

435

no dalszych posuni ze strony Zachodu: najpierw integracja europejska, potem ewentualnie i transatlantycka. Identyczny program dotyczy pozyskiwania Ukrainy. Dopiero po jego zrealizowaniu przyjdzie czas na budow powiza z cay regionem traskaspijskim. W kocu przecie nie chodzi o to by stworzy sparaliowan, spolegliw i zamputowan Rosj, ktra Europ [i USA] z prni wadzy bdzie przyprawia o kolejne ble gowy439. Wielka gra, jaka toczy si wok gruziskiego pionka dotyczy, bowiem nie tylko bezpieczestwa energetycznego, lecz i stawki duo, duo wikszej. Jest ni wiarygodno ideologiczna nie tylko samej demokracji, lecz i kwestia zasigu granic caego wiata zachodniego na europejskim Dalekim Wschodzie440.

Ibidem, s. 8. Por. take: I d e m , Second World: Empires and Influence in the New Global Order, New York 2008, s. 4854, 6061. 440 R. A s m u s , op.cit., s. 215326; P. w i e b o d a , Wojna o granice Zachodu?, Gazeta Wyborcza, 12 VII 2008, s. 7; J. T r e n k n e r , Zatrzymany pochd wolnoci, Tygodnik Powszechny, 31 VIII 2008, nr 35, s. 25. 139

439

VIII. BIBLIOGRAFIA
I. Opracowania i analizy A Dying Practice Use of Cluster Munitions by Russia and Georgia in August 2008, Human Rights Watch, New York 2009. Areshidze I., Democracy and Autocracy in Eurasia: Georgia in Transition, Michigan 2007. Aron R., Pokj i wojna midzy narodami, Warszawa 1994. Asmus R., A Little War that Shook the World: Georgia, Russia and the Future of the West, New York 2010. Balcerowicz B., Pokj i nie-pokj na progu XXI wieku, Warszawa 2002. Siy zbrojne w pastwie i stosunkach midzynarodowych, Warszawa 2006. Baraska A., Potocki R., Geopolityka Europy: O Pary-BerlinMoskwa? [w:] Teorie i casusy globalizacji, red. R. Bcker, J. MarszaekKawa, Toru 2006. Bartuzi W. i inni, Abchazja, Osetia Poudniowa, Grski Karabach: Rozmroone konflikty pomidzy Rosj a Zachodem, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2008. Bry c A., Rosja w XXI wieku: Gracz wiatowy czy koniec gry? Warszawa 2008. Brzeziski Z., Bezad: Polityka wiatowa na progu XXI wieku, Warszawa 1993. Wielka szachownica: Gwne cele polityki amerykaskiej, Warszawa 1997. Wybr: dominacja czy przywdztwo, Krakw 2004. Buchanan P., Dzie sdu, Wrocaw 2008. Chivers C. J., Georgia Offers Fresh Evidence on Wars Start, <http://www. nytimes.com/2008/09/16/word/europe/16georgia.html> (22 I 2009). Ciela ., Wojna w Osetii Poudniowej jako przykad konfliktu asymetrycznego [w:] Zagroenia asymetryczne dla wspczesnego wiata; red. S. Wojciechowski, R. Fiedler; Pozna 2009. Creveld M., Zmienne oblicze wojny: Od Marny do Iraku, Pozna 2008. Cooper R., Pkanie granic: Porzdek i chaos w XXI wieku, Pozna 2005. Countdown to War in Georgia, Russia's Foreign Policy and Media Coverage of the Conflict in South Ossetia and Abkhazia, ed. A. Niedermaier, Minneapolis 2008.
Cyber Attacks against Georgia, Tallin 2008.

Dahl R., Stinebrickner B., Wspczesna analiza polityczna, Warszawa 2007.

140

Delpech T., Powrt barbarzystwa w XXI wieku, Warszawa 2008. Denber R., Bloodshed in the Caucasus: Violations of Humanitarian Law and Human Right in the Georgia-South Ossetia Conflict, Human Rights Watch, New York 1992. Detailed Explanation for Shooting down the UAV: By an Air to Air Missile, United Nations, Geneva 2008. Domagaa A., Interwencja humanitarna w stosunkach midzynarodowych, Warszawa 2008. Dudkiewicz H., Interwencja wojsk rosyjskich w Gruzji a prawo midzynarodowe,<http://www.psz.pl/tekst-12599/Hubert-Dudkiewicz-Interwencjawojsk-rosyjskich-w-Gruzji-a-prawo-miedzynarodowe> (30 XII 2008). Enough!: The Rose Revolution in the Republic of Georgia 2003; ed. Z. Karamidze, J. Wertsch; New York 2005. Furier A., Droga Gruzji do niepodlegoci, Pozna 1999. Georgia and Russia: Clashing over Abkhazia, International Crisis Group, Tbilisi 2008. Georgia: Avoiding War in South Ossetia, International Crisis Group, Tbilisi 2004. Georgias South Ossetia Conflict: Make Haste Slowly, International Crisis Group, Tbilisi 2007. Gibas-Krzak D., Serbsko-albaski konflikt o Kosowo w XX wieku: Uwarunko-wania przebieg konsekwencje, Toru 2008, Goltz T., Georgia Diary: A Chronicle of War and Political Chaos in the Post- Soviet Caucasus, New York 2009. Grodzki R., Wojna gruzisko-rosyjska 2008: Przyczyny przebieg skutki, Pozna 2009. Herman A., Potga wywiadu, Warszawa 2002. Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia: Report, v. IIII, Bruxelles 2009. Janicki K., Gruzja, Abchazja, Osetia Poudniowa [w:] rda nienawici: Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych, red. Idem, Krakw 2009. Kaczmarsk i M., Rosja na rozdrou: Polityka zagraniczna Wadimira Putina, Warszawa 2006. Kagan R., Powrt historii i koniec marze, Pozna 2009. Kaplan R., The Coming Anarchy: Shattering the Dreams of the Post Cold War, New York 2000. Polityka wojownikw: Dlaczego przywdztwo potrzebuje pogaskich wartoci, Elblg 2008. Katz R., The Georgian Regime Crisis of 20032004: A Case Study in PostSoviet Media, Representation of Politics, Crime and Corruption, Stuttgart 2006.

141

Kennedy P., Mocarstwa wiata: Narodziny rozkwit upadek, Warszawa 1994. Khanna P., Second World: Empires and Influence in the New Global Order, New York 2008. Kisielewski T., Imperium Americanum? Midzynarodowe uwarunkowania sprawowania hegemonii, Warszawa 2004. Schyek Rosji, Pozna 2007. rednioterminowe perspektywy rozwoju sytuacji geostrategicznej Rosja Chiny NATO, Toru 2002. Klare M., Krew i nafta: Niebezpieczestwa i konsekwencje rosncej zalenoci Ameryki od importowanej ropy naftowej, Warszawa 2006. Resource Wars: The New Landscape of Global Conflict, New York 2002. Koziej S., Midzy piekem a rajem: Szare bezpieczestwo na progu XXI wieku, Toru 2006. Krl M., Filozofia polityczna, Krakw 2008. Kubiak K., Interesy i spory pastw w Arktyce, Wrocaw 2009. Kuczyski M., Krwawica Europa: Konflikty zbrojne i punkty zapalne w latach 19902000: To historyczne i stan obecny, Warszawa 2001.
Ku n iar R., Polityka i sia: Studia strategiczne zarys problematyki, Warszawa 2005. Lech Kaczyski w Tbilisi: Gruzja a polityka polska; red. J. Engegard, A. Wielomski; Warszawa 2008. Leon ard M., Pop escu N.; Rachunek si w stosunkach Unia Europejska-Rosja; Warszawa 2008. Lu c as E., Nowa Zimna Wojna: Jak Kreml zagraa Rosji i Zachodowi, Pozna 2008. Mack innon M., The New Cold War: Revolutions, Rigged Elections and Pipeline Politics in the Former Soviet Union, New York 2007. Mad ej M., Zagroenia asymetryczne bezpieczestwa pastw obszaru transatlantyckiego, Warszawa 2008. Ma ter sk i W., Gruzja, Warszawa 2000. M a zur k i ew ic z P., Przemoc w polityce, Wrocaw 2006. Men ch es F ., Sudzy i wrogowie imperium: Rosyjskie rozmowy o kocu historii, Krakw 2009. Messeng er Ch., Sztuka Blitzkriegu, Warszawa 2002. Mic ek A., Wojna w Gruzji 2008 r., <http://www.militis.pl/readarticle.php?article_id=158> (20 V 2009). Mitch e ll L., Uncertain Democracy: US Foreign Policy and Georgias Rose Revolution, Washington 2009. Mizg a a J., Ameryka i Rosja: Dwie formuy imperialnej obecnoci na progu XXI wieku prba analizy porwnawczej [w:] Rosja i Europa Wschodnia: Imperiologia stosowana, red. A. Nowak, Krakw 2006. Mnk le r H., Wojny naszych czasw, Krakw 2004. N i cho l J ., Russia-Georgia Conflict in South Ossetia: Context and Implications for US Interests [w:] Georgia after Rose Revolution, ed. G. Monson , New York 2009.
142

N i edz i kow ska T., Unia Europejska wobec rosyjskiej agresji na Gruzj, Fundacja Aleksandra Kwaniewskiego, Warszawa 2009. N ye J., Konflikty midzynarodowe: Wprowadzenie do teorii i historii, Warszawa 2009. Okrt Koszykowa, red. J. Borkow icz i inni, Warszawa 2007. O lchaw a M., Imperialna rozgrywka: Ukraina w geopolitycznej strategii Stanw Zjednoczonych, Krakw 2009. Ossetian Tragedy: The White Book of Crimes against South Ossetia, Moscow 2009. P a as i sk i J., Krajobraz po Gruzji, <http://alfaomega.webnode.com//news_jacek_palasinski:_krajobraz_po_gruzji/> (20 IV 2009). Ph ilip s D., Post-Conflict Georgia, The Atlantic Council, Washington 2008. P if er S., Averting Crisis in Ukraine, Council on Foreign Relations, New York 2009. Piskor ska B., Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej, Toru 2008. Pogonow sk i I., Anatomia prowokacji w Gruzji, <http://www.pogonowski.com/dipaly_pl.php?textid+885> (20 XII 2008). Polityka zagraniczna i bezpieczestwa krajw Wsplnoty Niepodlegych Pastw, red. W. Ba luk, Wrocaw 2008. Po to ck i R. , Koncepcje geostrategiczne Jerzego Niezbrzyckiego [w:] wiat wok Rzeczpospolitej: Problematyka zagraniczna w polskiej myli politycznej w pierwszej poowie XX wieku; red . W. P aru ch, K. Tr e mb e ck a ; Lublin 2007. (Kontr)rewolucja rzg? Kryzys polityczny w Gruzji z listopada 2007 roku [w:] W krgu polityki; r ed. A. I l c i w, R. Poto ck i ; Zielona Gra 2009. Kozackie reminiscencje w postsowieckiej Rosji [w:] Mniejszoci narodowe w Europie rodkowo-Wschodniej po upadku komunizmu, red. B. H a lcz ak , Zielona Gra 2006. Po to ck i R., Ku cz L. ; Rewolucja r w Gruzji (223 listopada 2003 roku) [w:] Pokojowa rewolucja jako instrument zmiany politycznej w krajach postkomunistycznych na przeomie XX i XXI wieku; red. J. Mac a a i inni, Zielona Gra 2006. Po tyr a a A., Prawo do samostanowienia a problem suwerennoci pastwa [w:] Zbrojne konflikty i spory midzynarodowe u progu XXI wieku, red. W. Ma lendow sk i, Pozna 2003. Pnowestfalski ad midzynarodowy; red. M. Pie tr a, K. M ar z d a ; Lublin 2008. Report by the Government of Georgia on the Aggression by the Russian Federation against Georgia, Tbilisi, 5 VIII 2009. Rok po wojnie rosyjsko-gruziskiej: Stan realizacji porozumie Sarkozy-Miedwiediew z 12 sierpnia 2008 r. oraz 8 wrzenia 2008 r., opr. K. Za s z tow t, Biuro Bezpieczestwa Narodowego, Warszawa 2009. Russia to Start War against Georgia This Summer, <http://www.kavkazcenter.com/eng /content/2008/07/06/9981.shtml> (20 XI 2008). Ru tkowsk i C., Przegld strategiczny jako narzdzie polityki, Warszawa 2003. Sch mitt C., Lewiatan w teorii pastwa Thomasa Hobbesa: Sens i niepowodzenie politycznego symbolu, Warszawa 2008. S ienk iew ic z B., Jak to si robi? Radykalny poradnik analityczny [w:] Okrt Koszykowa, red. J. Borkow ic z i inni, Warszawa 2007.
143

Singled out Russias Detention and Expulsion of Georgians, Human Right Watch, New York 2007. S t inn e tt R., Dzie kamstwa: Prawda o Pearl Harbour, Warszawa 2001. S tr a cho ta K., B ar tu z i W. , Reintegracja czy rekonkwista? Gruzja wobec Abchazji i Osetii Poudniowej w kontekcie uwarunkowa wewntrznych i midzynarodowych, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2008. Strategia we wspczesnym wiecie; Wprowadzenie do studiw strategicznych, red. J. Ba ylis i inni, Krakw 2009. S z ep tyck i A. , Francja czy Europa? Dziedzictwo generaa de Gaullea w polityce zagranicznej V republiki, Warszawa 2005. Szymbor sk i W., Doktryna Busha, Bydgoszcz 2004. wiat w 2025: Scenariusze Narodowej Rady Wywiadu USA, Krakw 2009. The Guns of August 2008: Russias War in Georgia; ed. S. Cornell, F. Starr; New York 2009. Topo lsk i I., Sia militarna w polityce zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Lublin 2004. T s ere t e l i M., Foundation the Impact of the Russia-Georgia War on the South Caucasus Transportation Corridor, Washington 2009. Unia Europejska wobec konfliktw midzynarodowych na przykadzie konfliktu w Gruzji [w:] Unia Europejska wobec wspczesnych problemw polityki, red. A. Now ak-F ar , Warszawa 2008. Up in Flames; Humanitarian Law Violations and Victims in the Conflict over South Ossetia, Human Rights Watch, New York 2009. W e ller M., Contested Statehood: Kosovo's Struggle for Independence, Oxford 2009. Z aj ad o J., Dylematy humanitarnej interwencji: Historia etyka polityka prawo, Gdask 2005. Z aj czkow sk i W., Krtka rozprawa o metodzie [w:] Okrt Koszykowa, red. J. Borkow icz i inni, Warszawa 2007. u raw sk i ve l Gr aj ewski P., Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 19912004, Warszawa 2008. ap ., ep: po opeeo Pocc, Moca 2006. . B., o OO , [w:] o XXI , . A. B. Top, Moc 2001. K a- C., , 2007. A., A., M . ; : ; 2009. ., : , 2005. , 2006.

II. Czasopisma
Angora, Arcana, Armia, Bellona, Bezpieczestwo Narodowe, Biuletyn PISM, Dziennik, Eurasia Daily Monitor, Forum, Gazeta Polska, Gazeta Wyborcza, Geopolityka, Georgia Today, Komandos, Komentarze Natoliskie, Komentarze OSW, Lotnictwo, Metro, Midzynarodowy Przegld Polityczny, Myl Polska, Nasz Dziennik, Newsweek Polska, Niezalena Gazeta Polska, Nowa Europa Wschodnia, Nowa Technika Wojskowa, Nowe
144

pastwo, Obz, Obserwator, Okrty Wojenne, Polityka, Polska Zbrojna, Prace OSW, Przegld, Przegld Polityczny, Racja Stanu: Studia i Materiay, Recykling Idei, Rocznik Instytutu Europy rodkowo-Wschodniej, Russia in Global Affairs, Rzeczpospolita, Sprawy Midzynarodowe, Sprawy Polityczne, Stosunki Midzynarodowe, Trybuna, Tydzie na Wschodzie, Tygodnik Powszechny, Wiadomoci OSW, Wprost, Wrocawski Przegld Midzynarodowy, Zeszyty Akademii Dyplomatycznej, Zeszyty Naukowe AON, Znak, .

III. Monitorowane portale internetowe

Civil Georgia, http://www.civil.ge Dom Kaukaski w Polsce, http://domkaukaski.org/ EU Monitoring Mission in Georgia, http://www.eumm.eu/en/about_eumm Fundacja Jamestown, http://www.jamestown.org/programs/edm/ Government of Georgia, http://georgiaupdate.gov.ge/en/updates Human Rights Watch, http://www.hrw.org/en/europe/central-asia International Crisis Group, http://www.crisisgroup.org/ Kaukaski portal, http://www.kaukaz.pl/ Orodek Studiw Wschodnich, http://osw.waw.pl Portal Spraw Zagranicznych, http://www.psz.pl President of Georgia, http://www.president.gov.ge President of Russia, http://www.kremlin.ru/eng/ Rambler Media Group, http://lenta.ru/story/ossetiaclash/ SOS Georgia, http://www.sosgeorgia.org/ Wschd24.pl, http://www.wschod24.pl/ , http://www.kommersant.ru/ , http://www.novayagazeta.ru/ , http://nregion.com/

145

IX. KALENDARIUM
2008
17 lutego: Bya prowincja serbska Kosowo proklamuje niepodlego, ktra niebawem zostaje uznana przez szereg pastw UE, NATO i USA, co budzi zasadniczy sprzeciw ze strony Rosji. 22 lutego: Podczas spotkania Micheila Saakaszwilego z Wadimirem Putinem, ten ostatni proponuje Gruzji pomylne rozwizanie kwestii Abchazji i Osetii Poudniowej, w zamian za rezygnacj z aspiracji euroatlantyckich. 4 marca: Parlament ROP zwraca si do Rosji z prob o uznanie niepodlegoci. 7 marca: Parlament abchaski zwraca si do FR z prob o uznanie pastwowoci. 13 marca: Na zamknitym posiedzeniu rosyjska Duma Pastwowa debatuje o statusie midzynarodowy, Abchazji i Osetii Pd. 2 kwietnia: Podczas szczytu NATO w Bukareszcie decyzja o ewentualnym przyjciu Gruzji i Ukrainy do tego paktu zostaje odoona do koca roku. 14 kwietnia: Anonimowy dyplomata rosyjski w wypowiedzi dla dziennika Niezawisimaja Gazeta stwierdza, e w przypadku przyjcia przez NATO mapy drogowej dla przyjcia Gruzji do tego paktu, Rosja nie tylko, e uzna niepodlego ROP i Abchazji, to jeszcze moe dopuci si inwazji przeciw Tbilisi. 16 kwietnia: Nawizanie bezporednich stosunkw Rosji z pastwami nieuznawanymi Abchazj i ROP pod pretekstem pomocy humanitarnej. 20 kwietnia: Rosja rozpoczyna trzymiesiczny kryzys abchaski, grocy wybuchem nowej wojny na Kaukazie. 6 czerwca: Podczas nieformalnego spotkania Miedwiediew-Saakaszwili, na szczycie pastw WNP, ten ostatni proponuje dla Abchazji i ROP autonomi terytorialn pod protektoratem Rosji. 3 lipca: Nieudany zamach na szefa progruziskiej administracji w okrgu Cchinwali Dmitrija Sanakojewa 6 lipca: Czeczeski portal internetowy Kavkaz-Centr publikuje wiadomo, e Rosja planuje na przeomie sierpnia i wrzenia atak na Gruzj. 9 lipca: Sekretarz Stanu USA ostrzega M. Saakaszwilego przed grob wybuchu nowego konfliktu zbrojnego na Kaukazie Poudniowym. 15 lipca: Pocztek manewrw wojsk rosyjskich i gruzisko-amerykaskich; Abchazja i Osetia Pd. deklaruj ch przystpienia do Zwizku Rosji i Biaorusi. 26 lipca: Zakoczenie manewrw Pnocnokaukaskiego Okrgu Wojskowego Kaukaz 2008, podczas ktrych wiczono scenariusz operacji przywracajcej pokj. 29 lipca: Zakoczenie manewrw gruzisko-amerykaskich Immediate Response 2008 w okolicach Tbilisi, podczas ktrych wiczono akcje wojskowe w konfliktach asymetrycznych. 1 sierpnia: Tajemniczy zamach na policjantw gruziskich w Osetii Pd. 2 sierpnia: Pocztek ostrzau gruziskich enklaw w Osetii Pd. oraz Cchinwali przez Gruzinw. 3 sierpnia: Pocztek ewakuacji ludnoci cywilnej z Cchinwali; Osetia Pd. wzywa na pomoc swych rodakw i Kozakw z Rosji.
146

4 sierpnia: W odpowiedzi na ostrza osetyjski Gruzini koncentruj artyleri wok Cchinwali. 5 sierpnia: Rosyjskie MSZ deklaruje gotowo poparcia dla Osetyczykw. 6 sierpnia: Gruzja proponuje separatystom osetyjskim bezporednie rokowania, cho rwnoczenie prowadzi intensywne rozpoznanie lotnicze zbuntowanej republiki. We wschodniej Turcji dokonano sabotau rurocigu Baku-Tbilisi-Ceyhan. 7 sierpnia: Wywiad gruziski przechwytuje rozmow telefoniczn, z ktrej wynika, e w Tunelu Rockim gromadz si wojska rosyjskie. W publicznym ordziu prezydent M. Saakaszwili gwarantuje Osetii Pd. autonomi, ktrej protektorem ma zosta Rosja. Osetyjczycy nasilaj si ostrza enklaw gruziskich. Amerykanie ostrzegaj Tbilisi przed rosyjsk puapk w Osetii. W Gori dobiega koca gruziska koncentracja wojskowa. Na wie o naruszeniu przez Moskw integralnoci terytorialnej Tbilisi rozpoczyna operacj Czyste Pole, ktrej celem jest byskawiczne pokonanie separatystw osetyjskich oraz ograniczenie rozmiarw spodziewanej inwazji rosyjskiej. 8 sierpnia: Gruzini mimo zajcia szeregu osetyjskich wiosek zostaj uwikani w oblenie Cchinwali. Prezydent Rosji publicznie zapowiada obron swych obywateli zamieszkujcych teren konfliktu. Prezydent Gruzji proponuje Osetyczykom zawieszenie broni, amnesti oraz autonomi terytorialn, a gdy ta zostaje odrzucona ogasza powszechn mobilizacj. 58. Armia rozpoczyna interwencj humanitarn w Osetii Pd. Pierwsze bombardowania miast gruziskich. Rozmowa prezydenta USA z W. Putinem na temat kryzysu kaukaskiego. Ogoszenie przez Waszyngton stanu neutralnoci dla onierzy amerykaskich przebywajcych w Gruzji. 9 sierpnia: Nieudany nalot gruziski na Roki. Parlament w Tbilisi wprowadza na terenie kraju 15-dniowy stan wojenny. Azerbejdan wstrzymuje eksport ropy naftowej przez porty gruziskie. Pierwsze protesty midzynarodowe przeciwko akcji wojskowej FR. 10 sierpnia: Wskutek coraz silniejszego naporu wojsk rosyjskich armia gruziska wycofuje si z Osetii Pd., zachowujc pen zdolno bojow. Flota Czarnomorska rozpoczyna blokad morsk, co wywouje ostry sprzeciw prezydenta Ukrainy oraz kolejne spory wewntrzne w Kijowie. Abchazowie pod pretekstem powstrzymania agresji ze Wschodu atakuj siy gruziskie w grnej czci Wwozu Kodowi. Prezydent M. Saakaszwili ogasza jednostronne zawieszenie broni. Amerykanie przerzucaj na Kaukaz gruziski 2 tys. kontyngent si stabilizacyjnych z Iraku. Pocztek misji dyplomatycznej UE w Tbilisi. Gruzja wyraa ch przystpienia do rokowa rozejmowych Moskwa odmawia. Posiedzenie RB ONZ w sprawie kryzysu kaukaskiego. 11 sierpnia: Rosyjska interwencja humanitarna w Osetii Pd. przeksztaca si w operacj wymuszajc pokj. Prezydent USA rozwaa i odrzuca propozycj jastrzbi domagajcych si ograniczonych nalotw na wojska interwencyjne. Drugi gruziski nalot na Roki. 58. Armia zajmuje pod Gori opuszczone pozycje obronne strony gruziskiej, ktra ju przegrupowaa swe wojska na dalekie przedpola stolicy. W wyniku naruszenia przez Kreml gruzisko-abchaskiej linii demarkacyjnej rozpoczyna si okupacja Zugdidi, Poti i Senaki, podczas ktrej interwenci dokonuj spustoszenia infrastruktury wojskowej i gospodarczej. Unia Europejska proponuje Rosji zawieszenie broni. USA i NATO oskaraj Moskw o naruszenie integralnoci terytorialnej Gruzji oraz nieproporcjonalne uycie siy. 12 sierpnia: Siy gruziskie opuszczaj Wwz Kodowi. Pocztek czystek et147

nicznych w gruziskim rejonie Achalgori na terenie ROP. Wizyta prezydentw Polski, Ukrainy oraz krajw nadbatyckich z wyrazami poparcia w Tbilisi. Wojska rosyjskie przerywaj dziaania wojenne, pozostajc rwnoczenie na osignitych pozycjach. Azerbejdan wstrzymuje dostawy surowcw energetycznych przez terytorium Gruzji. Zostaje zawarty szeciopunktowy ukad Sarkozy-Miedwiediew w sprawie zawieszenia broni. 13 sierpnia: Tbilisi wstpnie akceptuje warunki przerwania walki zbrojnej. Prezydent N. Sarkozy z wizyt w Gruzji. Pocztek pomocy humanitarnej USA dla Gruzji. 14 sierpnia: Gruzja wystpuje z WNP. Separatyci osetyscy i abchascy podpisuj w Moskwie zawieszenie broni. Azerbejdan wznawia dostawy ropy naftowej i gazu ziemnego przez Gruzj. 15 sierpnia: Prezydent M. Saakaszwili podpisuje porozumienie o zawieszeniu broni. Wizyta sekretarz stanu USA w Tbilisi, podczas ktrej Waszyngton opowiada si po stronie Gruzji. Ogoszenie Planu Kaczyskiego dla zaegnania kryzysu. Podczas spotkania z kanclerz Niemiec, D. Miedwiediew owiadczy, e Moskwa jest historycznym gwarantem bezpieczestwa na Kaukazie. Ostrzeenia UE pod adresem Kremla za odwlekanie wycofania wojsk okupacyjnych. 16 sierpnia: Wysadzenie w powietrze mostu kolejowego pod Kaspi. Podpisanie przez prezydenta Rosji warunkw dotyczcych zawieszenia broni. Moskwa jednostronnie ogasza wyznaczenie zdemilitaryzowanej strefy bezpieczestwa wok Abchazji i Osetii Pd. Pocztek wycofywania si jednostek 58. Armii z terytorium Gruzji waciwej. 19 sierpnia: Wymiana jecw midzy walczcymi stronami. Oddziay gruziskie powrciy do pierwotnych miejsc dyslokacji. W Tbilisi pocztek protestw spoecznych przeciwko okupacji. Rada Pnocnoatlantycka zawiesza stosunki z Moskw do czasu zakoczenia obecnoci rosyjskiej w Gruzji. Sekretarz Generalny NATO zapowiada pomoc dla Tbilisi w odbudowie armii. 22 sierpnia: Rosja informuje o cakowitym wycofaniu swych wojsk z Gruzji. 26 sierpnia: Uznanie przez Kreml niepodlegoci Abchazji i Osetii Pd. Gruzja terytoria zbuntowanych prowincji uznaje za obszary okupowane. 29 sierpnia: Zerwanie przez Gruzj stosunkw dyplomatycznych z Rosj. 31 sierpnia: Ogoszenie doktryny Miedwiediewa, w ktrej punkt 3 mwi o obronie Rosjan i obywateli rosyjskich poza granicami FR, za punkt 5 przyznawa, i istniej regiony geopolityczne, gdzie Moskwa ma szczeglne interesy strategiczne. 1 wrzenia: Nadzwyczajne posiedzenia Rady Europejskiej, podczas ktrej zaapelowano o wycofanie wojsk rosyjskich z Gruzji oraz zapowiedziano aktywizacj polityki wschodniej. 3 wrzenia: Parlament Europejski obarcza Rosj, jak i Gruzj wspodpowiedzialnoci za wybuch wojny sierpniowej. 3 wrzenia: Wiceprezydent USA Dick Cheney z wizyt w Tbilisi. 8 wrzenia: Drugie porozumienie Sarkozy-Miedwiediew w sprawie wycofania wojsk rosyjskich z terytorium Gruzji, ktre miao nastpi w przecigu 10 dni od chwili rozmieszczenia obserwatorw UE, nie pniej jednak ni 1 padziernika. Waszyngton rezygnuje z wprowadzenia sankcji ekonomicznych wobec Rosji w obawie przed rozptaniem drugiej zimnej wojny. 15 wrzenia: Pierwsze spotkanie Rady NATO-Gruzja.
148

18 wrzenia: Sekretarz Stanu USA publicznie przyznaje, e to Gruzini pierwsi rozpoczli dziaania wojenne w wojnie piciodniowej, w obronie swej integralnoci terytorialnej. 13 padziernika: Koniec rosyjskiej okupacji rdzennej Gruzji. 14 padziernika: Wznowienie rokowa midzy UE a Rosj w sprawie nowej umowy o partnerstwie, pod pretekstem wsplnej walki ze wiatowym kryzysem gospodarczym. 15 padziernika: Pocztek dialogu pokojowego pod auspicjami UE, OBWE i ONZ. 13 listopada: Pierwszy szczyt UE-Rosja. 20 listopada: Minister spraw zagranicznych RP proponuje w Waszyngtonie w kontekcie Ukrainy doktryn Sikorskiego, ktra postuluje adekwatn i proporcjonaln odpowied ze strony UE, USA i NATO na jakiekolwiek przejawy naruszania porzdku terytorialnego w Europie. 2 grudnia: Pocztek nieformalnych rozmw NATO z Rosj. 3 grudnia: Ogoszenie przez Uni Europejsk programu Partnerstwa Wschodniego. 18 grudnia: Komisja ledcza zarzuca rzdowi gruziskiemu popenienie istotnych bdw polityczno-strategicznych podczas wojny piciodniowej. 22 grudnia: Z powodu sprzeciwu Rosji, OBWE zapowiada wycofanie swojej misji z Gruzji z kocem roku.

2009
5 marca: Odnowienie kontaktw midzy NATO a Rosj w kontekcie kwestii afgaskiej. 1 kwietnia: Zblienie USA i Rosji w imi wyszych koniecznoci geostrategicznych (Bliski Wschd, Iran, Afganistan, Korea Pnocna, Somalia), wsplnego zwalczania wiatowej recesji oraz dialogu na rzecz powszechnego rozbrojenia nuklearnego.

149

NOTA AUTORSKA
ROBERT POTOCKI geoanalityk ds. regionu czarnomorskiego, politolog i ukrainoznawca; absolwent Lotniczych Zakadw Naukowych we Wrocawiu i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; stypendysta Komitetu Bada Naukowych (1997) i Fundacji Nauki Polskiej (2000); od 1999 roku adiunkt w Instytucie Politologii Uniwersytetu Zielonogrskiego; kierownik Komisji Bada Wschodnich Instytutu Geopolityki w Czstochowie i redaktor naczelny Biuletynu IG Geopolityka; czonek rady redakcyjnej Wrocawskiego Przegldu Midzynarodowego; w latach 20082009 wiceprezes Polskiego Towarzystwa Geopolitycznego; wsppracownik Instytutu Europy rodowo-Wschodniej w Lublinie oraz Poudniowo-Wschodniego Instytutu w Przemylu. Jest on autorem przeszo 135 publikacji naukowych z zakresu ukrainoznawstwa, koncepcji adu globalnego i wspczesnej myli politycznej. Pisa m.in. w: Athenaeum, Biuletynie Ukrainoznawczym, Dziejach Najnowszych, Geopolityce, Midzynarodowym Przegldzie Politycznym, Przegldzie Wschodnim, Stosunkach Midzynarodowych, Warszawskich Zeszytach Ukrainoznawczych, Wrocawskich Studiach Politologicznych, Wrocawskim Przegldzie Midzynarodowym oraz Zeszytach Historycznych. Wrd najwaniejszych jego publikacji o charakterze zwartym znajduj si: Idea restytucji Ukraiskiej Republiki Ludowej (Lublin 1999), Polityka pastwa polskiego wobec zagadnienia ukraiskiego w latach 19301939 (Lublin 2003), Pokojowa rewolucja jako instrument zmiany politycznej w krajach postkomunistycznych na przeomie XX i XXI wieku (Zielona Gra 2006), Twrcy wspczesnej analizy politycznej: Wybr rde (Zielona Gra 2007), Polska bibliografia pomaraczowej rewolucji (Czstochowa 2008), Lekcja Majdanu: Polskie czasopimiennictwo wobec pomaraczowej rewolucji (Czstochowa 2008), W krgu polityki (Zielona Gra 2009). W 2009 r. podj si redakcji serii rde geopolityki klasycznej, w ktrej jako I tom wydano Geograficzn o historii Halforda Mackindera. Obecnie przygotowuje rozpraw habilitacyjn Niespeniona rewolucja: Przeobraenia sfery publicznej na wspczesnej Ukrainie oraz monografi z zakresu geopolityki Europy Dylematy Zachodu: Rozwaania o wspczesnym systemie wiatowym.

150

INSTYTUT GEOPOLITYKI
Jest to niezalena, pozarzdowa instytucja naukowo-badawcza, stawiajc sobie za cel prowadzenie bada z zakresu geopolityki oraz promowanie i upowszechnianie wiedzy geopolitycznej. Zostaa zaoona 23 czerwca 2007 r. w Czstochowie przez polskich geopolitykw modego pokolenia. Jest zaliczana do tzw. think tankw, czyli organizacji pozarzdowych biorcych udzia w publicznych dyskusjach na wane spoecznie tematy. Prezesem Instytutu Geopolityki jest Leszek Sykulski, a jego zastpc Radosaw Domke. Przewodniczcym Rady Naukowej Instytutu Geopolityki jest prof. dr hab. Piotr Eberhardt, a jego zastpc prof. dr hab. Jarosaw Macaa. Instytut Geopolityki prowadzi szereg bada z zakresu geopolityki, oferujc analizy zintegrowane, obejmujce swoim zakresem obszary tematyczne kilkunastu dziedzin wiedzy. IG prowadzi sta obserwacj wydarze midzynarodowych na polu polityki, spraw wojskowych, gospodarki, przeksztace politycznomilitarnych czy zmian wektorw dominacji geopolitycznej. W obrb zainteresowa IG wchodz dziaania poszczeglnych podmiotw geopolitycznych zarwno w epigeosferze, jak i przedsiwzicia w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Instytut jest organizatorem corocznych Zjazdw Geopolitykw Polskich. Wadzami zwierzchnimi IG s: Prezes, Zarzd, oraz Referat Kontroli. Organem doradczym jest Rada Naukowa. Dziaalno IG zabezpiecza Kancelaria, Biuro Kontaktw Zagranicznych oraz Wydzia Wydawniczy. Dziaalno naukowo-analityczna Instytutu skupiona jest w Wydziale Studiw i Analiz. W jego skad wchodz komisje tematyczne oraz specjalistyczne zespoy i sekcje. Obecnie funkcjonuj: Komisja Historii Myli Geopolitycznej, Komisja Bada Wschodnich, Komisja Geostrategii, Komisja Dydaktyki Geopolityki, Komisja Astropolityki i Astrostrategii oraz Zesp Bada Geoenergetycznych, Sekcja Bada nad Cywilizacjami oraz Sekcja Geografii Sakralnej. Do najwaniejszych celw Instytutu Geopolityki nale: propagowanie i rozwj geopolityki w Polsce, jako nauki akademickiej o charakterze interdyscyplinarnym; wspieranie szk wyszych w tworzeniu naukowych komrek organizacyjnych zajmujcych si badaniami geopolitycznymi; pomoc dla naukowcw zajmujcych si geopolityk; wspieranie organizacji pozarzdowych prowadzcych badania geopolityczne; wsppraca z instytucjami publicznymi, organizacjami pozarzdowymi, szkoami wyszymi w zakresie promocji i rozwoju myli i bada geopolitycznych; wsppraca z instytucjami publicznymi w zakresie analiz sytuacji midzynarodowej z punktu widzenia geopolityki akademickiej.

151

THE INSTITUTE OF GEOPOLITICS

This is an independent, non-governmental research institution that aims at exploring the area of geopolitics as well as promoting and popularizing knowledge on geopolitics. It was founded on 23rd of June, 2007 in Czestochova by young people of Polish origin. It is considered to be so-called think tank, which means nongovernmental organizations that take part in public discussions on subjects important to the public. The Chairmen of the Institute of Geopolitics is Mr Leszek Sykulski, the Vice Chairmen is Mr Radosaw Domke. The President of the Academic Council of the Institute of Geopolitics is Prof. Piotr Eberhardt, the Vice President is Prof. Jarosaw Macaa. The Institute of Geopolitics carries out number of research in the field of geopolitics, offering integrated analyses, spanning to thematic issues of several dozen of knowledge domains. The IG constantly observes international events in the field of politics, military affairs, economy affairs, politic-military shake-ups and changes in geopolitical predominance courses. The scope of interests of the IG includes activity of particular geopolitical entities both in epigeosphere as well as undertakings in the field of taking advantage of outer space. The Institute is a promoter of the annual Polish Geopolitics Convention. The supervisory authority of the IG consists of: the Chairmen, the Board and the Control Department. The advisory body is the Academic Council. Activity of the IG is covered by the Administrative Office, International Contacts Office and Publishing Office. Research and analytical activity is based at Studies and Analyses Department. It consists of thematic committees as well as special teams and units. Promotional activity regarding didactics is carried out by independent Instructive Committee. The most important goals of the Institute of Geopolitics include: propagation and development of geopolitics in Poland as academic research field of interdisciplinary nature; supporting universities when creating research organizational bodies devoted to geopolitical studies; assistance for scientists busy with geopolitics; supporting non-governmental organizations that carry on research on geopolitics; cooperation with institutions of public sector, non-governmental organizations and universities regarding promotion and development the idea of geopolitics; cooperation with institutions of public sector in the field of analyses of international situation from academic geopolitics point of view.

152


, - , , . 23 2007 . . .. (think tanks), . , . , . . , . . , . , , , . , . : ; , ; , ; , ; , .

153

DAS INSTITUT FR GEOPOLITIK

Das ist eine unabhngige, nicht-staatliche Wissenschafts- und Forschungseinrichtung, die es sich zum Ziel gesetzt hat, Forschungen im Bereich der Geopolitik anzustellen sowie geopolitisches Wissen zu frdern und zu verbreiten. Es wurde am 23. Juni 2007 in Czstochowa [dt. Tschenstochau] von polnischen Geopolitikern der jungen Generation gegrndet. Das Institut wird zu den sog. Denkfabriken [eng. Think tanks], d.i. nicht-staatlichen Organisationen gerechnet, die sich an ffentlichen Diskussionen ber wichtige gesellschaftliche Themen beteiligen. Der Prsident des Instituts fr Geopolitik ist Leszek Sykulski, der stellvertretende Prsident t Radosaw Domke. Die Funktion des Vorsitzenden des Wissenschaftlichen Rates des Instituts fr Geopolitik bt Prof. Piotr Eberhardt aus, der stellvertretende Prof. Jarosaw Macaa. Das Institut fr Geopolitik stellt eine Reihe geopolitischer Forschungen an und bietet integrierte Analysen, die Themenbereiche aus ber zehn Wissensgebieten umfassen. Das IG analysiert stets internationale Ereignisse im Bereich von Politik, Militrangelegenheiten, Wirtschaft, politisch-militrischen Transformationen oder aber nderungen der Vektoren der geopolitischen Dominanz. Es ist an Handlungen der einzelnen geopolitischen Subjekte sowohl im Hinblick auf die Epigeoshpre als auch auf Unternehmungen im Bereich der Weltraumnutzung interessiert. Zu den wichtigsten Zielen des Institutes fr Geopolitik gehren: Frderung und Entwicklung der Geopolitik in Polen als einer akademischen Lehre mit interdisziplinrem Charakter; Untersttzung von Hochschulen bei der Grndung wissenschaftlicher Organisationseinheiten, die sich mit der geopolitischen Forschung beschftigen; Hilfe fr Wissenschaftler, die sich mit der Geopolitik befassen; Untersttzung von nicht-staatlichen Organisationen, die geopolitische Untersuchungen anstellen; Zusammenarbeit mit ffentlichen Institutionen, nicht-staatlichen Organisationen, Hochschulen im Bereich der Frderung und Entwicklung von geopolitischen Ideen und Forschungen. ---------------------------------------------------Contact//Kontakt: INSTYTUT GEOPOLITYKI Aleja Pokoju 6/64 42-207 Czstochowa Poland//Polen e-mail: kancelaria@geopolityka.org.pl

154