Centralna Komisja Egzaminacyjna Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczcia egzaminu.

Ukad graficzny CKE 2010

WPISUJE ZDAJCY KOD PESEL

Miejsce na naklejk z kodem

EGZAMIN MATURALNY Z FIZYKI I ASTRONOMII POZIOM ROZSZERZONY

MAJ 2011

Instrukcja dla zdajcego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 6). Ewentualny brak zgo przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin. 2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz pamitaj o jednostkach. 4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym tuszem/atramentem. 5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel. 6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane. 7. Podczas egzaminu moesz korzysta z karty wybranych wzorw i staych fizycznych, linijki oraz kalkulatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swj numer PESEL i przyklej naklejk z kodem. 9. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej dla egzaminatora.

Czas pracy: 150 minut Liczba punktw do uzyskania: 60

MFA-R1_1P-112

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 1. Kopalnia (7 pkt)

W zboczu gry rozpoczto budow kopalni wykonano poziomy tunel i pionowy szyb wentylacyjny (rys.).

Zadanie 1.1 (2 pkt)

Ustal i zaznacz strzakami na rysunku, w ktr stron odbywa si ruch powietrza w tunelu i szybie w lecie, jeeli na zewntrz gry temperatura jest rwna 25 C, a wewntrz tunelu i szybu 10 C. Podaj krtkie uzasadnienie.

szyb

tunel

Pod cinieniem p i w temperaturze 25 C gsto powietrza jest rwna 1,20 kg/m3. Traktujc powietrze jako gaz doskonay, oblicz jego gsto pod tym samym cinieniem p i w temperaturze 10 C.

Zadanie 1.2 (2 pkt)

Zadanie 1.3 (3 pkt)

W tunelu zainstalowano szczeln zapor przeciwpoarow i przepyw powietrza usta. Wysoko szybu jest rwna 200 m, a rednia gsto powietrza w szybie wynosi 1,3 kg/m3. Oblicz cinienie supa powietrza w szybie (rnic midzy cinieniem na poziomie tunelu a cinieniem przy grnym wylocie szybu). Oblicz cinienie supa powietrza atmosferycznego o wysokoci 200 m na zewntrz gry. rednia gsto powietrza na zewntrz wynosi 1,2 kg/m3. Powierzchnia zapory wynosi 7 m2. Oblicz wypadkow si parcia powietrza dziaajc na zapor z obu stron.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 2. Mars (11 pkt)

Statek kosmiczny o masie 50 t po wyczeniu silnikw przelecia w pobliu Marsa. W pewnej chwili t0 statek przelatywa na wysokoci 500 km nad powierzchni planety. Masa Marsa wynosi 6,41023 kg, a jego promie 3,4106 m.

Zadanie 2.1 (2 pkt)

Oblicz warto przyspieszenia swobodnego spadku na powierzchni Marsa.

Zadanie 2.2 (3 pkt)

Oblicz prdko ucieczki statku (minimaln prdko pocztkow, jak statek musiaby uzyska na podanej wysokoci 500 km, aby oddali si z wyczonymi silnikami na dowolnie du odlego od Marsa). Oblicz prdko ruchu statku po orbicie koowej na tej wysokoci. Jeli pocztkowa prdko statku miaa warto v0 = 4103 m/s i bya skierowana poziomo (prostopadle do prostej poprowadzonej do rodka Marsa), to czy w miar upywu czasu (t > t0) odlego statku od planety bdzie: pozostawaa staa, rosa stale, malaa, rosa, a potem malaa? Podkrel waciw spord czterech powyszych moliwoci i szczegowo uzasadnij swj wybr.

Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt

1.1 2

1.2 2

1.3 3

2.1 2

2.2 3

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Informacja do zada 2.3 i 2.4

Od statku kosmicznego odcza si ldownik z astronaut. W kocowej fazie ldowania (blisko powierzchni planety) ldownik porusza si pionowo z opnieniem rwnym 11 m/s2.

Zadanie 2.3 (3 pkt)

Narysuj, oznacz i opisz wszystkie siy dziaajce na astronaut w kocowej fazie ldowania. Dugoci wektorw powinny przedstawia zalenoci midzy ich wartociami. Narysuj si wypadkow (oznacz j jako W), a jeli jest ona rwna zeru, to napisz, e W = 0. Opis Rysunek

astronauta

fotel

Zadanie 2.4 (1 pkt)

Masa astronauty wynosi 80 kg, a natenie pola grawitacyjnego Marsa ma warto 3,7 N/kg. Oblicz warto siy nacisku astronauty na fotel.

Zadanie 2.5 (2 pkt)

Na Marsie natenie pola grawitacyjnego jest mniejsze, ni na Ziemi. Astronauci dokonuj tam pomiaru okresu drga pionowych ciarka na sprynie (wahada sprynowego) i okresu drga ciarka zawieszonego na nitce (wahada matematycznego). Na Ziemi okresy drga obydwu wahade byy jednakowe. Czy na Marsie bd one take jednakowe, a jeli nie, to dla ktrego wahada okres drga bdzie duszy? Uzasadnij odpowied.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 3. Luneta Keplera (11 pkt)

Uczniowie zbudowali lunet Keplera z dwch szklanych soczewek dwuwypukych obiektywu o ogniskowej 50 cm i okularu o ogniskowej 5 cm. Prawe ognisko obiektywu i lewe ognisko okularu si pokrywaj (zob. rys.). Uwaga: na rysunku stosunek ogniskowych nie odpowiada danym liczbowym. obiektyw P okular F
O O'

Zadanie 3.1 (2 pkt)

Uzupenij ponisze zdania. W pierwszym z nich wpisz odpowiednio lewo lub prawo, pomijajc ewentualne przesunicie pionowe. Gdy przedmiot P oddala si od lunety, obraz O przesuwa si w .................., a obraz O' przesuwa si w ................... . Gdy P jest bardzo daleko (tak, e wizka padajca na obiektyw moe by uznana za rwnoleg), obraz O znajdzie si .........................................., a wizka wybiegajca z okularu bdzie ..................................... .

Zadanie 3.2 (1 pkt)

Opisz, czym rni si obraz nieba widziany przez lunet od obrazu widzianego przez lunet odwrcon (gdy patrzymy od strony obiektywu).

Zadanie 3.3 (2 pkt)

Okular jest soczewk symetryczn i wykonan ze szka o wspczynniku zaamania 1,5 wzgldem powietrza. Oblicz promie krzywizny powierzchni tej soczewki.

Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt

2.3 3

2.4 1

2.5 2

3.1 2

3.2 1

3.3 2

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 3.4 (2 pkt)

Na opisan lunet o rednicy obiektywu 7 cm pada wizka rwnolega do osi. Wykonaj odpowiedni rysunek i wyka, e minimalna rednica okularu niezbdna do tego, aby caa wizka wpadajca do obiektywu trafia do okularu, wynosi 7 mm.

Zadanie 3.5 (2 pkt)

rednica obiektywu lunety wynosi 7 cm, a rednica okularu wynosi 7 mm (patrz zadanie 3.4). rednica okularu jest rwna rednicy renicy oka przystosowanego do widzenia w ciemnoci. Jeli gwiazda leca w odlegoci 40 lat wietlnych jest z trudem dostrzegalna goym okiem, to w jakiej maksymalnej odlegoci moe lee identyczna gwiazda, aby mona j byo dostrzec przez t lunet? Zapisz odpowied i j uzasadnij. Pomi pochanianie wiata w przestrzeni kosmicznej. Wskazwka: O moliwoci zobaczenia gwiazdy decyduje moc wiata wpadajcego do oka obserwatora.

Zadanie 3.6 (2 pkt)

Oko ludzkie jest najbardziej wraliwe na wiato o dugoci fali 550 nm, a jego czuo (minimalna energia wywoujca wraenie wietlne) wynosi 71018 J. Oblicz minimaln liczb fotonw o dugoci fali 550 nm, ktre musz rwnoczenie wpa przez renic oka, aby wywoa wraenie wietlne.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 4. Dioda (10 pkt)

Diody s elementami pprzewodnikowymi przewodzcymi prd elektryczny w zasadzie w jedn stron. W celu wyznaczenia zalenoci natenia prdu, pyncego przez diod krzemow, od napicia elektrycznego przyoonego do jej kocw zbudowano ukad, ktrego niepeny schemat przedstawia rysunek. Jako rda napicia + uyto zasilacza prdu staego o regulowanym napiciu. Pomiary przeprowadzono dwukrotnie w temperaturze 25 C i po ogrzaniu diody do 100 C, a wyniki zapisano w tabeli. I, mA U1, V U2, V 1 0,60 0,51 7 0,70 0,61 15 0,74 0,65 40 0,78 0,73 90 0,82 0,76 t1 = 25 C t2 = 100 C

Zadanie 4.1 (1 pkt)

Uzupenij schemat, dorysowujc symbole amperomierza A i woltomierza V oraz niezbdne poczenia.

Zadanie 4.2 (3 pkt)

Przedstaw na jednym wykresie zaleno I(U) dla obu temperatur. Oznacz obie krzywe.

0,5

0,6
Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt 3.4 2 3.5 2 3.6 2 4.1 1 4.2 3

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 4.3 (1 pkt)

Wedug prawa Ohma dwie wielkoci fizyczne s do siebie proporcjonalne. Zapisz ich nazwy.

Zadanie 4.4 (1 pkt)

Czy wyniki w tabeli s dla ustalonej temperatury diody zgodne z prawem Ohma? Podaj i uzasadnij odpowied.

Zadanie 4.5 (1 pkt)

Oszacuj przyblion warto natenia prdu pyncego w kierunku przewodzenia przez diod o temperaturze 100 C, gdy napicie na niej wynosi 0,74 V.

Zadanie 4.6 (3 pkt)

Czy ze wzrostem temperatury opr diody w kierunku przewodzenia ronie, czy maleje? Podaj odpowied, uzasadnij j na podstawie danych z tabeli (lub wykresw) i objanij mikroskopow przyczyn tej zalenoci.

Zadanie 5. Sonda New Horizons (10 pkt)

Sonda New Horizons zostaa wystrzelona w 2006 roku w celu zbadania midzy innymi Jowisza i Plutona. Do zasilania sondy w energi elektryczn uyto generatora radioizotopowego z 11 kg preparatu promieniotwrczego zawierajcego pluton 238Pu, ktrego okres poowicznego zaniku wynosi okoo 88 lat. Proces rozpadu promieniotwrczego 238Pu z emisj czstek powoduje znaczny wzrost temperatury preparatu. Wydzielane ciepo jest zamieniane na energi elektryczn przez specjalne urzdzenie.

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 5.1 (1 pkt)

Uzupenij schemat reakcji rozpadu plutonu.

238 Pu 94

...... U ......

+ ........

Zadanie 5.2 (1 pkt)

Uzupenij schemat przemian energii zachodzcych w generatorze radioizotopowym, wpisujc w prostoktach, we waciwej kolejnoci, liter odpowiadajc danemu rodzajowi energii.

A energia elektryczna B energia kinetyczna czstek

C energia jdrowa D ciepo

Informacja do zada 5.3 i 5.5

Na pocztku wyprawy w 2006 roku generator dostarcza energi elektryczn o mocy 240 W. W miar upywu lat moc dostarczana maleje: podczas przelotu koo Jowisza wynosia 234 W, a szacuje si, e podczas przelotu koo Plutona (co ma nastpi w roku 2015) moc spadnie do okoo 200 W.

Zadanie 5.3 (1 pkt)

Wyjanij, odwoujc si do praw fizyki jdrowej, dlaczego moc generatora maleje z upywem czasu.

Zadanie 5.4 (2 pkt)

Energia oddawana w formie ciepa przez preparat tylko w czci moe by przeksztacana w energi elektryczn. Podaj nazw prawa fizycznego, z ktrego wynika to stwierdzenie. Zapisz, dokd i w jakiej formie zostaje przekazana pozostaa cz energii oddanej przez preparat (ktra nie zostaa przeksztacona w energi elektryczn).

Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt

4.3 1

4.4 1

4.5 1

4.6 3

5.1 1

5.2 1

5.3 1

5.4 2

10

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 5.5 (3 pkt)

Sprawnoci generatora nazywamy stosunek wytwarzanej energii elektrycznej do ciepa oddawanego przez preparat. Czy dla generatora sondy New Horizons z upywem lat sprawno ronie, maleje, czy pozostaje staa? Podaj odpowied i uzasadnij j na podstawie danych liczbowych wymienionych w informacjach na stronach 8 i 9 lub na podstawie praw fizyki.

Energia kinetyczna czstki emitowanej podczas rozpadu plutonu (238Pu) wynosi 5,5 MeV, a prdko czstki, obliczona na podstawie wzoru E = 1 mv2, wynosi okoo 16300 km/s. 2 Wybierz i podkrel w tabeli prawidowe zakoczenie poniszego zdania. Prdko czstki emitowanej podczas rozpadu plutonu, obliczona z relatywistycznego wzoru na energi kinetyczn, w porwnaniu z wynikiem obliczonym powyej bdzie znacznie wiksza Uzasadnij dokonany wybr. w przyblieniu rwna znacznie mniejsza

Zadanie 5.6 (2 pkt)

Zadanie 6. Prdnica (11 pkt)

Uczniowie nawinli izolowany drut miedziany na pudeko od zapaek P, ktre osadzili na obracajcej si osi z dwoma przewodzcymi piercieniami P1 i P2. Do tych piercieni podczyli koce nawinitego drutu. Do piercieni byy docinite blaszki S1 i S2, od ktrych odprowadzono przewody. Pudeko znajdowao si midzy dwoma magnesami M1 i M2 o ksztacie piercieni. Wirnik z pudeka od zapaek mona byo obraca za pomoc korby K. Uczniowie obracali wirnik jednostajnie.

M1

S1 P1 P2

M2 S2
K

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

11

Zadanie 6.1 (2 pkt)

Uzupenij ponisze zdania, wpisujc w wolne miejsca wyraenia dotyczce zasady dziaania i przemian energetycznych zachodzcych w opisanej wyej prdnicy. Prdnica skonstruowana przez uczniw do wytwarzania napicia wykorzystuje zjawisko ............................................................................................... Prdnica jest urzdzeniem, ktre zamienia energi ................................................... na energi ....................................................

Zadanie 6.2 (1 pkt)

Lewy magnes M1 ma na swojej lewej powierzchni biegun S, a na prawej (niewidocznej) biegun N. Ktry biegun powinien by na lewej powierzchni magnesu M2, aby prdnica dziaaa najlepiej?

Zadanie 6.3 (1 pkt)

U t a b U t c U t

Na ktrym wykresie a, b czy c prawidowo przedstawiono przebieg czasowy napicia na wyjciu prdnicy (tzn. midzy blaszkami S1 i S2)? Zaznacz waciwy podpis.

Zadanie 6.4 (1 pkt)

Czy w takim pooeniu pudeka, jakie zostao przedstawione na rysunku w informacji do zadania, napicie ma warto maksymaln, czy rwn zero, czy rwn wartoci skutecznej? Zapisz i uzasadnij odpowied.

Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt

5.5 3

5.6 2

6.1 2

6.2 1

6.3 1

6.4 1

12

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

Zadanie 6.5 (3 pkt)

Pudeko P ma dugo 5 cm i szeroko 2,5 cm, a liczba nawinitych zwojw jest rwna 100. Pole magnetyczne w obszarze zajmowanym przez wirnik mona uzna za jednorodne, a jego indukcja ma warto 0,3 T. Wirnik prdnicy wykonuje 5 obrotw na sekund. Oblicz maksymaln i skuteczn warto napicia na zaciskach prdnicy.

Zadanie 6.6 (2 pkt)

Do dziaajcej prdnicy uczniowie doczyli opornik, a nastpnie zastpili go zwojnic, ktrej opr (zmierzony w obwodzie prdu staego) by rwny oporowi opornika. W obu sytuacjach uczniowie zmierzyli warto skuteczn natenia prdu pyncego przez doczony element. Wyjanij, dlaczego te wartoci nie byy takie same. W ktrym przypadku natenie prdu byo wiksze?

Zadanie 6.7 (1 pkt)

Czy po wsuniciu elaznego rdzenia do zwojnicy (zob. poprzedni punkt) warto skuteczna natenia prdu wzrosa, zmalaa, czy pozostaa bez zmiany? Zapisz i uzasadnij odpowied.

Nr zadania Wypenia Maks. liczba pkt egzaminator Uzyskana liczba pkt

6.5 3

6.6 2

6.7 1

Egzamin maturalny z fizyki i astronomii poziom rozszerzony

13

BRUDNOPIS

PESEL

MFA-R1_1P-112
Miejsce na naklejk z nr PESEL

WYPENIA ZDAJCY

WYPENIA EGZAMINATOR
Nr zad.
1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6
D 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 J 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 SUMA PUNKTW

Punkty
0 1 2 3

Nr zad.
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7

Punkty
0 1 2 3

KOD EGZAMINATORA

Czytelny podpis egzaminatora

KOD ZDAJCEGO