Wykad 1a OWIETLENIE WPROWADZENIE, RDA WIATA dr in. arch.

. Justyna Tarajko- Kowalska wiato, mimo, e niewiele kosztuje w rkach architekta moe sta si cenniejsze ni zoto Architektura jest gr bry w wietle. Bez wiata nie ma architektury. wiato i barwa s zatem dynamicznymi elementami tworzcym architektur - czynnikami ksztatowania obiektu architektonicznego, a nie jedynie jego uzupenieniem. Znajomo praw widzenia pozwala architektowi wykorzystywa przy projektowaniu obiektw waciwe oku ludzkiemu zudzenia optyczne i poprzez odpowiednie komponowania wiata i koloru podkrela, wzmacnia - a czasem take tuszowa wybrane elementy budynku. Architekt jest obecnie reyserem, ksztatujcym nie tylko scenerie do ogldania zaprojektowanego przez siebie budynku, ale ustala rwnie program i chronologi percepcji tego obiektu RDA WIATA rda wiata - przedmioty/ organizmy/ ciaa emitujce wiato. Dla ludzi najwaniejszym rdem wiata jest Soce, bez ktrego nie istniaoby ycie na Ziemi. rda wiata dzielimy na naturalne oraz sztuczne. Naturalne rda wiata m.in. gwiazdy (Soce i inne ciaa niebieskie) czynne wulkany (erupcje) wyadowania atmosferyczne (byskawice) ogie zjawiska: zorza polarna, ognie w. Elma organizmy ywe: wietliki, ryby gbinowe Sztuczne rda wiata m.in. wiece, zapaki kaganki pochodnie lampy rnych rodzajw diody wiecce

NATURALNE OWIETLENIE WIATO SONECZNE wiato soneczne jest najsilniejszym zewntrznym regulatorem rytmw biologicznych czowieka jak np. czuwanie - sen, aktywno mzgowa, temperatura wewntrzna ciaa czy wydzielanie hormonw. Od zarania dziejw ziemski rytm dnia i nocy ksztatowa zachowanie czowieka, wpywajc na funkcjonowanie jego organizmu. Poniewa jestemy genetycznie przysposobieni do aktywnoci dziennej, gdy dochodzi do spadku iloci lub jakoci wiata, nasz organizm natychmiast zaczyna to odczuwa. Wraz ze skrceniem dugoci dnia, ponad 75% populacji odczuwa negatywne skutki braku wiata, objawiajce si zmianami funkcjonowania organizmu. Dlatego gwnym czynnikiem podczas projektowania wntrz oraz umiejscawiania sztucznych rde wiata, jest owietlenie naturalne, ktre jest rwnoczenie najlepszym i najzdrowszym sposobem owietlenia kadego pomieszczenia za dnia. Naturalne owietlenie nie tylko polepsza klimat wntrza oraz wpywa pozytywnie na samopoczucie uytkownikw, ale posiadajc skuteczno wietln dwukrotnie wiksz ni wietlwki, odpowiednie nasonecznienie budynku w sposb bezporedni zmniejsza wydatki na energi elektryczn oraz na klimatyzacj, chodzc pomieszczenia nagrzewane ciepem emitowanym przez rda sztucznego wiata. Natenie owietlenia powstae w wyniku dziaania wiata pochodzcego od tego rda, przy jego najwyszym pooeniu, bezchmurnym niebie i na otwartej przestrzeni wynosi ok. 100 000 lx, w miejscach zacienionych 10 000 lx, w pobliu budynku 5000 lx. Dziki wiatu sonecznemu uzyskujemy o wiele razy wiksz ilo wiata, ni wynikaoby to z wymaga dotyczcych owietlania wntrz wiatem sztucznym. We wntrzu budynku przy odsonitych oknach 2500 lx, a przy zasonitych okoo 100 lx. Ilo i rodzaj wiata naturalnego wpadajcego do wntrz zalena jest od usytuowania pomieszcze wzgldem stron wiata, wielkoci i rozmieszczenia otworw okiennych, a take od warunkw pogodowych (stopie zachmurzenia) czy pory dnia i roku. Istotne jest zatem takie rozmieszczenie oraz zaplanowanie wielkoci okien, aby dostarczay one odpowiednie iloci wiata naturalnego w cigu dnia. Okna od strony pnocnej daj sabe owietlenie naturalne, o charakterze rozproszonym, okna wychodzce na zachd i wschd owietlaj wntrza poziomymi promieniami wiosn oraz jesieni, natomiast okna skierowane na poudniowy zachd oraz poudniowy wschd daj najlepsze owietlenie naturalne przez cay rok. Kt padania promieni sonecznych zmienia si w cigu roku i zaley od pooenia geograficznego: Dla Krakowa (ok.50N) wynosi on odpowiednio: w dniach 21 marca i 23 wrzenia - 40
1

22 czerwca, czyli pierwszy dzie lata na pkuli pnocnej - 63 27 22 grudnia, czyli pierwszy dzie zimy na pkuli pnocnej - 1633 Dla lepszego dowietlenia pomieszcze np. z ekspozycj pnocn mona wykorzysta: cian odbijajc, ktra zwiksza ilo promieniowania sonecznego, wietliki rurowe, okna dachowe lub okna zlokalizowane w przeamaniu poaci dachowej (tzw. clerestories). Lepsze dowietlenie zapewniaj take okna rozmieszczone po przeciwnych stronach pomieszczenia. Dla waciwego dowietlenia caego pomieszczenia jego gboko nie powinna przekracza stosunku 1.5:2- krotnej wysokoci nadproa okna. Sposobem na zwikszenie gbokoci dowietlenia s m.in. skony sufit, pka soneczna a take materiay o wysokiej refleksyjnoci. Zalecane wartoci refleksyjnoci wiata dla przegrd s nastpujce: Sufity > 80%; ciany 50-70%; Podogi 20-45%. Zacienianie ochrona przed przegrzaniem/ olnieniem Jeeli wiato naturalne jest zbyt ostre oraz zbyt race niezbdna staje si odpowiednia osona okna np. rolety, aluzje czy te zasony/ firany z materiau o rnej barwie i stopniu przezroczystoci. Szczeglnie od strony poudniowej niezbdne jest wyposaenie budynku w elementy zacieniajce, ktre zapobiega bd przegrzewaniu wntrza latem, a take chroni przed olnieniem uytkownikw racym wiatem soca. Przy zacienianiu mona wykorzystywa zarwno elementy stae, stanowice cz konstrukcji budynku jak i elementy ruchome, regulowane rcznie lub mechanicznie, ktre s zamykane lub otwierane w zalenoci od potrzeb. Przy ochronie wntrz przed przegrzaniem lepiej sprawdzaj si elementy zacieniajce znajdujce si na zewntrz budynku jak: okapy, zadaszenia na elewacji poudniowej np. markizy, nadwieszenia, balkony itp. Wad tych elementw jest utrudniona regulacja, ktra w przypadku elementw ruchomych jak zewntrzne rolety, ekrany czy aluzje, musi by sterowana mechanicznie z wntrza. Dodatkowo elementy te mog ogranicza widok, a nawet czciowo blokowa dowietlenie. Istotn rol w systemie zacieniania odgrywaj take drzewa liciaste, pncza i inne elementy zieleni. Elementy zacieniajce zlokalizowane wewntrz budynkw zabezpieczaj gwnie przed olnieniem, przepuszczajc cae promieniowanie soneczne do wntrza, a zatem mog nie chroni wystarczajco przed przegrzaniem. Ich zalet jest jednak atwo regulacji przez uytkownikw i moliwo szybkiego przystosowania ich pooenia do panujcych warunkw owietleniowych. Elementy zacieniajce winny by dobierane w zalenoci od ekspozycji elewacji. Stae elementy zacieniajce (okapy, zadaszenia) s najbardziej praktyczne do zastosowania na elewacjach poudniowych. Ze wzgldu na kt padania promieni sonecznych od poudnia, elementy zacieniajce powinny osania otwory okienne od gry co jest istotne szczeglnie w przypadku przeszkle skonych np. zadasze ogrodw zimowych czy okien dachowych. W przypadku zacienienia ruchomego dobrym rozwizaniem s te aluzje poziome lub rolety. Na elewacjach zachodniej i wschodniej kt padania promieni sonecznych jest niszy, stosowniejsze zatem s boczne osony okien i aluzje pionowe. Interesujcym, cho kosztownym rozwizaniem jest tzw. podwjna fasada (ang. double skin faade), w ktrej w przestrzeni midzy wewntrznym a zewntrznym przeszkleniem znajduj si elementy zacieniajce, sterowane automatycznie (np. jako cz BMS). Sztuczne rda wiata (owietlenie sztuczne) Pierwszym sztucznym rdem wiata byo ognisko rozpalane sztucznie. Nastpnie pojawio si uczywo (kawaek smolnego drewna) i jego ulepszona forma - pochodnia (uczywo z jednym kocem owinitym wknami lnianymi, bawenianymi lub szmatami nasyconymi olejem, smo, rop naft.), ktr ju w czasach staroytnych stosowano do owietlania sal zamkowych (np. w Syrii w VI w. p.n.e.). Bardzo wczenie byy w uyciu lampy olejne, pocztkowo, bo ju od ok. X w. p.n.e. w Egipcie - w postaci kagankw. wiece znali Etruskowie w II tysicleciu p.n.e., a od IV w. p.n.e. Chiczycy, pniej Europejczycy - najpierw woskowe, od X w. tasze i gorsze ojowe. Wyrany postp w technice owietlania nastpi w kocu XVIII w. wraz z udoskonaleniem lampy olejnej (wynalezienie palnika Arganda) oraz z pocztkiem rozpowszechniania si lamp gazowych. Od 1820 zaczto stosowa wiece stearynowe, pniej (od 1860) azerynowe i parafinowe. W 1853 wynaleziono lamp naftow (J. ukasiewicz). Rwnie w poowie tego wieku zaczto do owietlenia stosowa lampy ukowe. Od czasu wynalezienia przez Edisona arwki w 1879 rda wiata ulegaj cigemu rozwojowi, ktry szczeglnie w ostatnich latach jest bardzo dynamiczny. Kalendarium
2

ok. 300 000 lat p.n.e. ok. 100 000 lat p.n.e. ok. 3 tysice lat p. n. e. 2 tysice lat p. n. e. ok. 940r. n.e. 969r. n.e. 1752r. 1805r. 1853r. 1855r. 1879r. 1960r. HISTORIA SZTUCZNYCH RDE WIATA Od prehistorii do XVIII wieku: o ognisko, o uczywo (pochodnia), o kaganek, o lampa oliwna, o wieca. Wiek XIX: o lampa naftowa, o owietlenie gazowe, o owietlenie ukowe, o arwka.

Chiny - uycie ognia. Eurazja, Afryka - umiejtno rozniecania ognia. Pojawienie si pierwszych piecw kryjcych ognisko. Zastosowanie do rozniecania ognia krzesiwa. Chiny - soczewka. Chiny - sztuczne ognie. USA - piorunochron. Francja - T.F.K. Chancel wyprodukowa pierwsze zapaki. Skaday si z chloranu potasowego, siarki, cukru, gumy arabskiej i barwnika, przez co byy niebezpieczne. Ich produkcji zaniechano. Polska - lampa naftowa (J. ukaszewicz) Szwecja - Zostay wyprodukowane zapaki z czerwonej alotropowej odmiany fosforu. Takie zapaki stosuje si do dzi. USA - arwka. USA - laser.

Wiek XX: o lampa fluorescencyjna, o lampa neonowa, o lampa rtciowa, o lampa sodowa, o lampa halogenowa, o lampa plazmowa o technologia LED Wiek XX/XXI: o Technologia LED rozwj o wiatowody

W rozwoju sztucznych rde wiata mona wyrni trzy podstawowe trendy: - wzrost wydajnoci wietlnej, - miniaturyzacja oraz - zmniejszenie negatywnego wpywu na rodowisko naturalne (ograniczenie lub wyeliminowanie substancji szkodliwych takich jak np. rtci czy kadmu). Ponadto, w owietleniu wntrzowym wiato uywane jest coraz czciej do tworzenia efektw dekoracyjnych, zarwno poprzez ksztat samego rda wiata lub jego oprawy jak i gr samym wiatem. PODSTAWOWE PARAMETRY, KTRE CHARAKTERYZUJ ELEKTRYCZNE RDA WIATA: wiato emitowane ze rda wiata Strumie wietlny Sprawno oprawy - Stosunek strumienia wietlnego oprawy do strumienia wietlnego rda wiata Temperatura barwowa Wskanik oddawania barw wiato wysyane w okrelonym kierunku wiato Wykres wiatoci Kt rozwarcia wizki (kt wiecenia) wiato padajce na powierzchni Natenie owietlenia wiato widziane przez obserwatora Luminancja
3

Kontrast luminancji PARAMETRY OWIETLENIOWE napicie znamionowe (V) okrela maksymalne napicie prdu elektrycznego, jaki moe by podany na urzdzenie elektryczne (wysokonapiciowe 230V, niskonapiciowe 6,12,24 V) moc znamionowa (W) strumie wietlny (jako znamionowy przyjmuje si pocztkowy cao przestrzenny strumie wietlny lampy) (lm) - jest cakowit moc wiata emitowan przez rdo wiata (lamp). wiato (cd) - okrela ilo wiata wysyan w konkretnym kierunku. Przy pomocy wiatoci tworzy si krzywe rozsyu oprawy owietleniowej natenie (lx) - ilo wiata, ktra wysana z oprawy dociera do powierzchni pracy. Przy projektowaniu instalacji owietleniowej pod uwag brany jest rodzaj pracy jaki bdzie wykonywany w danym pomieszczeniu oraz jaki poziom natenia owietlenia naley osign aby zapewni pracownikom moliwo odpowiedniego wykonywania obowizkw. skuteczno wietlna (stosunek strumienia wietlnego emitowanego przez rdo, do pobieranej przez to rdo mocy elektrycznej) (lm/W) - ile wiata (lumenw) uzyskujemy z jednego Wata energii. sprawno cakowita (stosunek rzeczywistej skutecznoci wietlnej do teoretycznie najwikszej moliwej skutecznoci wietlnej (ktra wynosi: 680 lm/W)) 2 luminancja (cd/m ) - to wiato, ktre odbije si od powierzchni i dotrze do oka obserwatora. Oglnie luminancja jest iloci wiata wysyan z okrelonej powierzchni. Luminancj posiada wszystko to, co widzimy. Rwnie rdo wiata ma luminancj, gdy wiato wysyane jest zawsze z konkretnej powierzchni, czasami bardzo maej. Rnica jest tylko taka, e jest to dua luminancja, ktra razi oczy i mwimy wtedy o zjawisku zwanym olnieniem. kontrast luminancji jest to stosunek rnicy luminancji obserwowanego obiektu i luminancji ta do luminancji ta. Aby mona byo zaobserwowa jakikolwiek przedmiot, musi wystpi rnica luminancji lub barwy, czyli tzw. kontrast pomidzy obiektem i tem, na ktrym obiekt ten jest obserwowany. Musi on by wikszy od wartoci progowej (minimalnej), gdy inaczej obiektu nie bdzie mona odrni od ta. W miar wzrostu kontrastu warunki obserwacji ulegaj polepszeniu. trwao znamionowa podawana jako redni, uzasadniony ekonomicznie, graniczny czas uytkowania rda (h) wydajno wietlna Kiedy wydajno wietlna spada poniej 80% pocztkowego poziomu, lampy nie speniaj ju norm, ktre przyjte byy w zaoeniach. Dlatego te wanym parametrem jest utrzymanie strumienia wietlnego w czasie eksploatacji. Przykadowo w przypadku stosowania wietlwek standardowych strumie wietlny ju po 5 000 godzin spada do poziomu 75% wartoci pocztkowej. barwa wiata, ktr okrela si zwykle przez podanie temperatury barwowej (K) Temperatura barwowa okrelana jest przez porwnanie barwy wiata wysyanego przez dane rdo, z odpowiadajc mu barw ciaa czarnego o okrelonej temperaturze. wiato ciepe wpywa uspokajajco i relaksujco - im cieplejsze wiato, tym wiksze wraenie ciepa i spokoju. wiato biae, czy te chodno-biae jest bardziej stymulujce i daje lepsze warunki do intensywnej pracy. Przykadowe temperatury barwowe dla rnych rde wiata: 2000 K wieca, lampa naftowa, lampa sodowa SON 2700 K arwka 2900-3200 K lampa halogenowa (arwka halogenowa) 3000-4000 K barwa neutralnie biaa 4000-5000 K barwa lekko- chodno biaa (np. lampa metalohalogenkowa CDM (/942) 4200K) 5000-5500 K wiato typowo dzienne 6000 K niebo z biaymi chmurami 7000 K zachmurzone niebo 8000 K mga 10 000 K bezchmurne niebo zim w poudnie 20 000 K bkitny nieboskon w krajach poudniowych latem w poudnie
4

Norma PN-EN 12464-1 wprowadza nastpujce przedziay i sformuowania przy okrelaniu temperatury barwowej: temperatura barwowa poniej 3300 K - barwa ciepa, temperatura barwowa 3300 K - 5300 K - barwa neutralna, temperatura barwowa powyej 5300 K - barwa chodna. \ wskanik oddawania barw - CRI lub Ra (0-100) CRI - (ang. Colour Rendering Index) - wspczynnik oddawania barw charakteryzujcy rdo wiata. Wyraony jest liczb z przedziau od 0 (dla wiata monochromatycznego) do 100 (dla wiata biaego). Okrela jak wiernie postrzegamy barwy owietlonych przedmiotw. Im wspczynnik ten jest wyszy, tym barwy s lepiej oddane. Niskim wspczynnikiem CRI charakteryzuj si np. niskoprne lampy sodowe a wysokim wiato soneczne. W celu zapewnienia dobrego odwzorowania kolorw i waciwego kontrastu barwy, naley stosowa lampy o wysokim wspczynniku oddawania kolorw. W pomieszczeniach przeznaczonych do pracy powinny by stosowane rda wiata, ktrych wspczynnik oddawania kolorw jest wikszy od 80. W tych pomieszczeniach, w ktrych wierna prezentacja kolorw jest szczeglnie istotna, przykadowo w szkolnych salach zaj plastycznych, w sklepach z tekstyliami, z farbami, w gabinecie stomatologicznym wskazane jest stosowanie rde wiata, ktrych CRI jest wiksze od 90. Czowiek ma wiksze wymagania dotyczce widzenia barw przy duych ilociach wiata sztucznego (zastosowania wewntrzne) ni przy mniejszych ilociach wiata (zastosowania zewntrzne np. przy iluminacji obiektw). Temperatura barwowa oraz wskanik oddawania barwy w nazwie rda wiata Przykadowo symbol TLD 18W/840 oznacza: trzyliterowy symbol "TLD" okrela, e jest to wietlwka liniowa; kady producent ma tu dowolno w stosowaniu przez siebie oznacze; "18W" oznacz moc rda wynoszc tu 18W; cz producentw opuszcza w nazwie liter "W" i czasami trudno jest zidentyfikowa, czy dane oznaczenie cyfrowe odnosi si do mocy rda, czy naley do pierwszego czonu nazwy; po kresce amanej 840 oznacza, e ta wietlwka posiada Ra wiksze od 80 i temperatur barwow 4000K; symbolika ta jest przyjtym standardem wrd producentw rde wiata. Trzy ostatnie cyfry w nazwie rda wiata po kresce amanej maj zakodowan warto wskanika oddawania barw (pierwsza cyfra) i temperatur barwow (kolejne cyfry). Pierwsza cyfra po kresce amanej okrela warto wskanika oddawania barw Ra: 9 - Ra >90 8 - Ra w zakresie 80 do 89 7 - Ra w zakresie 70 do 79 6 - Ra w zakresie 60 do 69 5 - Ra w zakresie 50 do 59 itp. Pozostae dwie cyfry oznaczaj temperatur barwow Tb: 65 daje Tb = 6500K 50 daje Tb = 5000K 40 daje Tb = 4000K 30 daje Tb = 3000K 27 daje Tb = 2700K PODZIA RDE WIATA: Lampa - urzdzenie wytwarzajce wiato: lampy gazowe lampa gazowa lampa acetylenowa lampa karbidowa - karbidwka lampa Davy'ego lampy na paliwo pynne lampa naftowa

lampa oliwna lampy elektryczne lampa arowa lampa plazmowa lampa wyadowcza lampa fluorescencyjna wietlwka - jarzeniwka
5

lampa neonowa - neonwka lampa siarkowa lampa sodowa lampa rtciowa lampa metalohalogenkowa

lampa kwarcowa lampa byskowa lampa ukowa LED light emitting diode wiatowody

LAMPY AROWE Lampa arowa (incandescent lamp) - lampa, w ktrej wiato wytwarzane jest poprzez podgrzanie jednego elementu (najczciej jest to skrtka wolframowa) do momentu arzenia. Podgrzanie jest skutkiem przepuszczenia przez skrtk prdu elektrycznego. Lampa ta popularnie zwana jest arwk. arwka jest najstarszym elektrycznym rdem wiata, ktre przez duszy czas byo najpopularniejszym rdem wiata bdcym w powszechnym uytku. Obecnie tradycyjne arwki s powoli wycofywane z uycia od roku 2009 nie s ju dostpne w sprzeday arwki o mocy wikszej ni 100W. Lampy arowe moemy podzieli na arwki tradycyjne oraz arwki halogenowe, wprowadzone na rynek w 1960 roku, ktre od tego zdobyy bardzo du popularno w wielu zastosowaniach zarwno do owietlenia oglnego jak rwnie do tworzenia akcentw wietlnych. Zarwno zasada dziaania jak i elementy budowy obydwu arwek s bardzo zblione. O wycofaniu tradycyjnych arwek zadecydowaa Komisja Europejska 8.12.2008 R. Wycofanie arwek: 1 wrzenia 2009 roku wycofane zostay arwki 100W i o wikszej mocy, a take wszystkie arwki nieprzezroczyste. 2010r. - arwki 75W, 2011r. arwki 60W, 1 wrzenia 2012r.- arwki 40W i 25W Najmniej wydajne halogeny (klasy C) bd wycofane w roku 2016 Lampa halogenowa (halogen lamp) - lampa arowa wypeniona gazem, zawierajca wkno (skrtk) wolframowe i ma ilo halogenkw. Rnica w stosunku do arwki tradycyjnej polega na tym, e poprzez dodanie halogenkw do gazu wypeniajcego balon arwki halogenowej, umoliwiono zaistnienie, tzw. regeneracyjnego cyklu halogenkowego. S dwa podstawowe rodzaje lamp halogenowych: wysokonapiciowe (dostosowane do zasilania 230V) oraz niskonapiciowe (dostosowane do zasilania napiciem 6, 12 lub 24V), Maj dusz trwao a take wysz skuteczno wietln (lm/W) ni tradycyjne arwki. Dodatkowymi ich zaletami s: wysoka trwao (od 2 do 5 razy dusza w porwnaniu do tradycyjnej arwki), doskonae oddawanie kolorw owietlanych przedmiotw, niewielkie rozmiary oraz w wielu przypadkach moliwo przyciemniania strumienia wietlnego. Podzia halogenw ze wzgldu na ich budow halogeny niskiego napicia bez reflektora - bardzo mae gabarytowo Halogeny z reflektorem. Wystpuj w rnych mocach i co istotne z rnymi ktami skupienia wiata. Dziki temu z zalenoci od odlegoci od owietlanego obiektu moemy dobra halogen o takim kcie wiecenia, by nasz obiekt by w caoci owietlony (lub w czci jeli jest taka potrzeba). Halogeny na napicie sieciowe bez odbynika, z mocowaniem jak tradycyjne arwki. Halogeny na gwint E14 lub E27 mog bezporednio zastpowa arwki odpowiednio "wieczki" z maym gwintem E14 lub tradycyjne z E27. Halogeny liniowe z mocowaniem "double ended". Przeznaczone do projektorw i lamp, ktre posiadaj wasny odbynik. Stosowane s zarwno wewntrz jak i na zewntrz budynkw, do owietlenia oglnego przestrzeni. Halogeny liniowe np. w projektorach z detektorem ruchu stosowane s jako owietlenie "bezpieczestwa" przed posesj. Wady halogenw: wysoka temperatura baki i mocowania (trzonka), nisza sprawno ni innych rde wyadowczych np. wietlwek (te jednak maj due gabaryty), nisza ywotno w porwnaniu ze rdami wyadowczymi np. wietlwkami (uwaga w nawiasie ta sama co wczeniej),

wersje na niskie napicie wymagaj transformatora przy zasilaniu sieciowym (niskie napicie czasami jest zalet, jeli mwimy o pewnych strefach np. w azience, w ktrych nie mona zastosowa lamp na napicie sieciowe), przy montau trzeba uwaa, aby na bace nie pozostawi ladw palcw. LAMPY WYADOWCZE Lampy wyadowcze mona podzieli na trzy podstawowe rodziny: rtciowe, metalohalogenkowe oraz sodowe. Lampy rtciowe z kolei dziel si na lampy niskoprne (wietlwki, lampy indukcyjne) oraz lampy wysokoprne. Lampy rtciowe niskoprne Lampa fluorescencyjna - wietlwka - lampa wyadowcza, w ktrej wiato wytwarzane jest przez wzbudzenie warstwy luminoforu, przy pomocy promieniowania ultrafioletowego, wytworzonego podczas wyadowania. Potocznie nazywana jest rwnie jarzeniwk. Nazw t najczciej stosuje si w odniesieniu do niskoprnej lampy rtciowej. wietlwki (lampy fluorescencyjne) s najbardziej rozpowszechnion grup lamp wyadowczych. S one szeroko wykorzystywane w owietleniu wntrz i owietleniu zewntrznym, zarwno w zastosowaniach profesjonalnych (biura, hotel, przemys, itp.), jak rwnie coraz czciej w pomieszczeniach mieszkalnych. Najwaniejsz cz wietlwki stanowi luminofor (od niego zaley skuteczno wietlna, barwa wiata oraz trwao wietlwki). wietlwki s obecnie jednym z najpopularniejszych rde wiata, s ekonomiczne, daj wiato wysokiej jakoci o rnej barwie (w tym rwnie zblion do wytwarzanej przez tradycyjne arwki). Nowoczesne wietlwki zapalaj si szybko i wiec rwnomiernie, zuywaj rednio 5 razy mniej energii ni tradycyjne arwki, maj take wikszo trwao. Rodzaje wietlwek a) wietlwki liniowe (niezintegrowane) - szklana rura o rednicy 26 mm, mog by dugie lub miniaturowe, proste lub wygite, skadaj si z elektronicznego ukadu stabilizujco-zaponowego montowanego w oprawie, w zalenoci od rodzaju luminoforu mona je podzieli na 3 grupy: standardowe, z luminoforem trjpasmowym (maj lepsze parametry wietlne, s bardziej trwae od zwykych wietlwek) oraz wietlwki z luminoforem piciopasmowym (najlepiej oddaj barwy). wiato wytwarzane przez wietlwki moe mie rne kolory. Do owietlenia oglnego o rednim poziomie natenia najlepiej jest wybra wietlwki wiecce biaym wiatem. W pomieszczeniach, gdzie potrzebne jest due natenie wiata naley wybiera wietlwki o barwach zblionych do wiata dziennego. b) wietlwki kompaktowe (zintegrowane) - elementy skadowe wietlwek kompaktowych s ze sob trwale poczone, s zbudowane s z cienkiej fluorescencyjnej rury kilkakrotnie wygitej i wyposaone w zintegrowany elektroniczny ukad zaponowy, mog by stosowane wymiennie z tradycyjnymi arwkami, mog mie may lub duy trzonek, s produkowane w rnych ksztatach (zblione do zwykych arwek, w ksztacie koa, litery "U", walca), nadaj si do kadego wntrza, wytwarzaj mniej ciepa ni tradycyjne arwki, s bardziej trwae, a ich skuteczno wietlna jest piciokrotnie wiksza. c) wietlwki kompaktowe jednotrzonkowe (niezintegrowane) - nie s wyposaone w zintegrowany, elektroniczny ukad zasilajcy, daj wiato o barwie ciepobiaej, biaej lub zblionej do wiata dziennego. W nowego typu wietlwkach zostay wyeliminowane takie negatywne cechy jak: migotanie i wielokrotne prby ponownego zaponu stopniowe przepalanie (obecnie po 7 prbach nastpuje automatyczne odczenie) wywoywanie efektu stroboskopowego (wprowadzenie stabilizowanego ukadu) may CRI (obecnie powyej 80) buczenie opraw Lampa rtciowo-arowa (blended lamp) - lampa zawierajca w tej samej bace rurk wyadowcz wysokoprnej lampy rtciowej oraz skrtk lampy arowej, poczone szeregowo. Lampa indukcyjna (induction lamp) - lampa o oznaczeniu QL dziaajca w oparciu o zasad funkcjonowania niskoprnej lampy rtciowej, jednak bez zastosowania elektrod. Jonizacja gazu w

przestrzeni wyadowczej uzyskiwana jest w procesie indukcji elektromagnetycznego pola wysokiej czstotliwoci. Uzupenieniem rodziny lamp fluorescencyjnych jest bezelektrodowa lampa indukcyjna QL o ksztacie zblionym do arwki. Indukcyjne rdo wiata pozbawione jest elementw warunkujcych czas ycia rde wiata (arnik, elektrody). Lampy indukcyjne cechuje ultra duga trwao uytkowa 60 000h wiecenia (kilkakrotnie wiksza od trwaoci innych nowoczesnych rde wiata). Z uwagi na niewielkie wymiary lamp QL mona zaliczy do kompaktowych lamp fluorescencyjnych. Mona j stosowa owietleniu wewntrznym w oprawach typu downlight, jak rwnie w owietleniu zewntrznym z uwagi na zastosowany amalgamat. Wysokoprne lampy rtciowe Lampy o duej skutecznoci wietlnej, wysokim wspczynniku CRI oraz duej trwaoci. Mog by zamiennikami tradycyjnych arwek o duej mocy su do owietlania wntrza i zewntrza obiektw przemysowych, handlowych oraz terenw uytkowych (np. parkingw, placw itp.) Wysokoprne lampy sodowe Redukcja czasu zapony z kilku minut do 30s. Owietlenie drg, autostrad, terenw mieszkalnych i przemysowych, skuteczno wietlna 120-150 lm/W. Lampa metalohalogenkowa (metal halide lamp) - lampa wyadowcza, w ktrej wiato powstaje w wyniku promieniowania mieszaniny par metalu (np. rtci) i produktw rozkadu halogenkw (np. halogenkw talu, indu albo sodu). Dua skuteczno wietlna, niewielki spadek strumienia wietlnego podczas eksploatacji, dobry wspczynnik CRI dobre do owietlania obiektw sportowych (stadiony), pasay handlowych, hal przemysowych. Lampa o gorcym zaponie (hot-start lamp) - lampa o gorcej katodzie, w ktrej zawiecenie wymaga uprzednio podgrzania elektrod. Lampa o zimnym zaponie (cold-start lamp) - lampa wyadowcza o konstrukcji nie wymagajcej podgrzania elektrod w celu zaponu. Lampa neonowa neonwka wynaleziona w 1909 przez Francuza Georgesa Claude'a lampa wyadowcza z gazami szlachetnymi w rodku, zbudowana ze szklanej cienkiej rurki, ktrej ksztat mona prawie dowolnie uformowa su do budowania wieccych reklam wizualnych. Dobr odpowiedniego gazu wyznacza kolor wiecenia, natomiast przy odpowiednio wysokim napiciu i uksztatowaniu elektrod uzyskuje si rwnomiern powiat na caej dugoci rury. NOWOCZESNE TECHNOLOGIE OWIETLENIOWE Dioda elektroluminescencyjna, dioda wiecca, LED (Light Emitting Diode) - dioda zaliczana do pprzewodnikowych przyrzdw optoelektronicznych, emitujcych promieniowanie w zakresie wiata widzialnego, jak i podczerwieni. Pierwsza dioda LED emitujca wiato w zakresie promieniowanie widzialnego zostaa opracowana w 1962 roku przez Nicka Holonyaka. Dioda ta emitowaa wiato o czerwonej barwie. Jego ucze i kontynuator prac George Craford opracowa w roku 1972 diod emitujc wiato w kolorze tym oraz dziesiciokrotnie janiejsz od diody Holonyaka diod czerwon i diod o barwie bursztynowej. Odkrywc diody emitujcej wiato w kolorze niebieskim jest Shui Nakamura. Odkrycia tego dokona, razem ze swoim zespoem, w roku 1991. Dioda przez niego zaprezentowana przekroczya wiato 1 cd. Dziki opracowaniu diody emitujcej wiato w kolorze niebieskim droga do opracowania LED-w wieccych na biao stana otworem. W ubiegych latach rda LED nadaway si gwnie do owietlenia dekoracyjnego i akcentujcego. W chwili obecnej na rynku pojawiaj si ju konstrukcje pozwalajce na stosowanie tych rde rwnie do owietlenia gwnego. Diody LED maj rne obudowy i ksztaty: diody w okrgych obudowach 3, 5, 10mm. diody LED typu Superflux diody przystosowane do montau powierzchniowego SMD (np. tamy, moduy): osiowe diody SMD

diody typu PLCC - bardzo popularne w wielu zastosowaniach dziki swoim rozmiarom, atwoci precyzyjnego umieszczenia na pytce drukowanej; charakteryzuj si duymi ktami wiecenia Coraz czciej spotyka si diody o duych mocach, ktre mog mie rne ksztaty, wymiary i kty wiecenia. W wikszoci przypadkw kolor obudowy odpowiada barwie emitowanego wiata. Wyjtek stanowi obudowy bezbarwne ktre stosuje si do diod wiata biaego jak i innych barw rwnie wielokolorowe oraz diod emitujcych podczerwie. MODUY LED - powstaj dziki poczeniu diod SMD, plastikowej obudowy oraz silikonu; dostpne s rne ksztaty obudowy mona je wykonywa na zamwienie. Moduy znalazy swoje zastosowanie przede wszystkim w reklamie. Doskonale sprawdzaj si uywane do liter blokowych i paneli, jak rwnie umieszczane w trudno dostpnych miejscach. TAMY LED - powstay dziki uyciu elastycznej tamy typu FPC oraz diody SMD LED typu PLCC. Dostpne s tamy z diodami typu PLCC2 oraz PLCC6, zwyke oraz silikonowe, 12V i 24V, jednokolorowe i RGB oraz tamy wiecce w bok. Tamy diodowe s wyposaone w obustronn tam klejc 3M, ktra umoliwia szybki i atwy monta. Tamy LED stosuje si w reklamie, podwietleniu wystaw sklepowych, mebli, regaw, dekoracji pomieszcze. Dziki swej niezwykej gitkoci mog by one uyte w miejscach trudno dostpnych dla tradycyjnych rde wiata np. wpuszczone w krawdzie ram, mebli, w fugi midzy pytkami czy w podogi. Idealne do wyznaczania dugich linii wietlnych. Kolory: ciepa i zimna biel, czerwonym, tym, zielonym, niebieskim oraz RGB. (Dziki zastosowaniu diod RGB oraz specjalnego sterownika mona samodzielnie aranowa barw owietlenia). Panele LED - Panele diodowe s nowoczesnymi i ekologicznymi rozwizaniami. S skonstruowane w taki sposb aby rozprasza wiato z diod i pobiera jak najmniejsz dawk energii. Ten rodzaj wiata znajduje coraz szersze zastosowanie w rnych branach oraz dziedzinach ycia. Za pomoc urzdzenia sterujcego istnieje moliwo dowolnej konfiguracji wiata pod ktem jego koloru, temperatury oraz jasnoci; mona czy panele z tam, co daje ciekawy efekt wizualny ARWKI DIODOWE - dostpne s m.in. arwki z diodami mocy 1W/3W oraz diodami SMD (32, 48 i 60 diod). arwki diodowe G4 to zamiennik tradycyjnych wkadw G4. Na jednej pytce rozmieszczone s wysokiej jakoci diody LED SMD 5050 - w zalenoci od modelu od 1W do 3W. Dziki niewielkim wymiarom obudowy wkady G4 s szczeglnie polecane w meblarstwie, owietleniu jachtw i statkw oraz jako rdo wiata lamp biurkowych. Cechy diod LED wysoka efektywno wietlna wysoki wspczynnik oddawania barwy dua ywotno, sigajca do 50 000 godzin. dua wytrzymao i odporno na uszkodzenia mechaniczne, wibracje oraz warunki atmosferyczne energooszczdno niewielkie oddawanie ciepa brak emisji wiata ultrafioletowego i podczerwieni brak rtci atwo poddaje si wzornictwu maj wszechstronne zastosowania mog emitowa dan barw wiata bez koniecznoci stosowania dodatkowych filtrw. mog by skonstruowane w taki sposb by dawa skupion wizk wiata bez dodatkowych odbynikw bardzo dobrze sprawdzaj si w zastosowaniach wymagajcych czstego wczania i wyczania, cechuj si nisk inercj - czste wczanie i wyczanie nie powoduje zwikszenia poboru energii; w bardzo krtkim czasie osigaj pen efektywno potrzebujc zaledwie mikrosekund Odmiany LED IR emitujce promieniowanie podczerwone wykorzystywane w czach wiatowodowych, a take w urzdzeniach zdalnego sterowania; np. w pilotach zdalnego sterowania sprztu RTV oraz w owietlaczach podczerwieni stosowanych w systemach telewizji przemysowej

HBLED, High Brightness LED diody o wysokiej jasnoci wiecenia; za takie uwaa si, ktrych jasno przekracza 0,2 cd; znajduj one zastosowanie w miejscach, gdzie zwykle uywa si tradycyjnych rde wiata w sygnalizacji ulicznej, w owietleniu pojazdw, w latarkach RGB LED dioda majca struktury do generowania trzech podstawowych barw (czerwony, zielony, niebieski), a co za tym idzie, przez moliwo ich mieszania, praktycznie dowolnej barwy RGBA LED rozszerzenie struktury RGB o dodatkow diod o kolorze bursztynowym (ang. Amber) powikszajc osigaln przestrze barw RGBW LED rozszerzenie struktury RGB o dodatkow diod o kolorze biaym (ang. White). Przykadem diody RGBW jest dioda firmy CREE model MC-E RGBW High Power LED lub Power LED - Dioda LED wysokiej mocy, do poprawnej pracy wymaga zapewnienia odpowiedniego chodzenia i rda prdowego do zasilania. Biae diody tego typu maj najczciej emiter wielkoci okoo 1mm2, jasno okoo 100 lm przy prdzie 350mA i pobieranej mocy okoo 1W . Maksymalny prd podawany przez producentw to zazwyczaj 0,71,5A na 1mm2 struktury (maksymalny prd zaley w gwnej mierze od chodzenia struktury wieccej diody). Firmy produkujce tego typu LEDy to (przykadowe modele w nawiasach): Philips Lumileds Lighting Company (Luxeon K2, Luxeon Rebel), CREE (XR-C, XR-E, XP-C, XP-E, XP-G, MC-E), Seoul Semiconductors (SSC-P4, SSC-P7), Osram Opto Semiconductors GmbH (Ostar, Oslon), Luminus Devices (SST-50, SST-90) Nichia. BIAE DIODY LED Bardzo popularne ze wzgldu na moliwo stosowania tych diod do owietlenia uytkowego, zastpujcego powszechnie stosowane arwki, wietlwki oraz lampy wyadowcze. Jeszcze kilka lat temu sprawno i moce biaych diod wieccych by niewystarczajce do stosowania w owietleniu. Diody te speniay wycznie funkcj sygnalizacyjn. Obecnie produkowane biae diody LED s ju wielokrotnie wydajniejsze i janiejsze od tych sprzed kilku lat. Na dzie dzisiejszy s osigalne diody o mocy 1W, 3W, 5W, a nawet specjalne, zoone konstrukcje o mocy kilkudziesiciu wat. Sprawno najwydajniejszych biaych diod LED zblia si do 70lm/W, czyli osiga ju sprawno wietlwek, a przekracza znacznie sprawno zwykych arwek oraz arwek halogenowych. Osignicie tak duej wydajnoci pozwolio w ostatnim czasie na rozszerzenie moliwoci zastosowa biaych diod LED. Diody te ju w wielu przypadkach zastpuj wietlwki, arwki, oraz lampy CCFL , ktre stosowane s do podwietlania ekranw LCD. Biae diody LED, w rnej postaci i o rnej mocy s stosowane w coraz wikszym stopniu w latarkach oraz w arwkach diodowych i moduach LED. warm white LED Dioda LED generujca wiato biae ciepe. Diody ciepe maj najbardziej zblion temperatur barwow do wiata arwki. neutral white LED Dioda LED generujca wiato biae neutralne cool white LED Dioda LED generujca wiato biae zimne CZERWONE DIODY LED - Czerwone diody LED stosuje si w ukadach sygnalizacji automatyki przemysowej, w ukadach drogowej sygnalizacji wietlnej, w owietleniu rowerowym, oraz coraz czciej w postaci arwek diodowych w owietleniu samochodowym i motocyklowym. Czerwone diody LED znajduj rwnie zastosowanie w owietleniu dekoracyjnym (owietlenie wystaw sklepw, owietlenie choinkowe itp.) ZIELONE DIODY LED - Zielone diody wiecce LED maja zastosowanie w ukadach sygnalizacji przemysowej, w ukadach sygnalizacji drogowej, w owietleniu dekoracyjnym, sprztu komputerowego i w wielu innych zastosowaniach. NIEBIESKIE DIODY LED - Diody wiecce w kolorze niebieskim oraz w kolorach ciemnoniebieskim, fioletowym i rowym znajduj najczciej zastosowanie w tuningu owietleniowym sprztu komputerowego, komputerowych urzdze peryferyjnych oraz owietleniu dekoracyjnym. TE DIODY LED - S montowane w lampkach sygnalizacyjnych oraz s stosowane w owietleniu dekoracyjnym i informacyjnym. POMARANCZOWE DIODY LED - Pomaraczowe diody wiecce montowane s w ukadach drogowej sygnalizacji ostrzegawczej stacjonarnej i ruchomej. Stosowane s rwnie w owietleniu dekoracyjnym. Pomaraczowe diody wiecce mona obecnie coraz czciej spotka w arwkach diodowych, ktre mog by montowane w samochodach i motocyklach. Diody tego kolory bardzo czsto montowane w informacyjnych tablicach wietlnych. ULTRAFIOLETOWE UV DIODY LED - Diody UV s najczciej stosowane w urzdzeniach do sprawdzania autentycznoci dokumentw.

10

TECHNOLOGIA WIATOWODOWA okazaa si jednym z najwaniejszych wynalazkw XX wieku. Znalaza ju zastosowanie w niezliczonych dziedzinach ycia, a cigle pojawiaj si nowe. Jednym z najnowszych zastosowa wiatowodw jest tworzenie w oparciu o nie systemw owietleniowych. Taki sposb owietlenia ma liczne zalety w stosunku do tradycyjnych metod owietleniowych. Wrd najwaniejszych naley wymieni: Szerok gam zastosowa - wiatowody mog by uyte do owietlenia wewntrznego i zewntrznego. S odporne na wpyw warunkw atmosferycznych. Bezpieczestwo stosowania - energia elektryczna dostarczana jest tylko do generatorw wiata. W samym kablu wiatowodowym nie pynie prd, dziki czemu wiatowody mona uywa nawet do owietlenia podwodnego. Trwao - raz zainstalowane wiatowody nie trac swoich wasnoci. Odpowiednia powoka chroni je przed glonami i grzybami. atwo i niskie koszty obsugi - sam wiatowd jest praktycznie bezobsugowy - moe by wic ukadany w miejscach trudno dostpnych. Sporadycznej obsugi wymaga jedynie generator wiata, np. w celu wymiany arwki. Generator wiata powinien by umieszczony w miejscu o atwym dostpie. Uniwersalno - ten sam kabel wiatowodowy mona uywa wielokrotnie w rnych projektach, za kadym razem nadajc mu inny ksztat i/lub zmieniajc kolorowe filtry w generatorze wiata. Podczas wiecenia wiatowd nie wydziela ciepa, nie wystpuje te promieniowanie UV. Dowolna zmiana koloru wiata - dziki zastosowaniu odpowiednich filtrw barwnych moliwe jest uzyskanie dowolnego koloru wiecenia. atwo nadawania ksztatu - wiatowd jest elastyczny i posiada niewielki promie gicia. Mona go formowa w praktycznie dowolny sposb. Elastyczno w doborze komponentw - istnieje ogromna rnorodno wiatowodw, generatorw wiata oraz akcesoriw dodatkowych, ktre mog by zestawiane w niezliczonej liczbie konfiguracji. Wiele kabli wiatowodowych moe by podwietlanych przez jeden generator wiata. Wiele punktw wietlnych z jednego rda wiata - za pomoc wiatowodw moemy rozprowadzi wiato z jednego rda w kilka oddalonych od siebie miejsc. Moliwo dokadnego okrelenia poziomu natenie wiata - dziki specjalnej technologii obrbki wiatowodw

Przykady zastosowania owietlenia wiatowodowego Obraz podwietlany wiatowodami Gwiedziste niebo Gwiezdne niebo - kaseton wietlny Krysztay wiatowodowe Kurtyna wiatowodowa Wizka wiatowodw - owietlenie ciany yrandole wiatowodowe Owietlenie gablot wiatowody wiecce kocem wiatowody wiecce bokiem (sidelight)

11