Bruksela, 10 padziernika 2008 r.

WYTYCZNE UE DOTYCZCE AKTYWNOCI FIZYCZNEJ

Zalecane dziaania polityczne wspierajce aktywno fizyczn wpywajc pozytywnie na zdrowie

Czwarty projekt skonsolidowany Zatwierdzony przez Grup Robocz UE Sport i Zdrowie na zebraniu w dniu 25 wrzenia 2008 r.

SPIS TRECI

1.

WPROWADZENIE ........................................................................................................................ 3 1.1. Korzyci z aktywnoci fizycznej................................................................................... 3 1.2. Warto dodana niniejszych wytycznych ................................................................ 5 1.3. Istniejce wytyczne i zalecenia dotyczce aktywnoci fizycznej .................... 6

2. 3.

PODEJCIE MIDZYSEKTOROWE..................................................................................... 10 OBSZARY POLITYKI ................................................................................................................ 13 3.1. Sport .................................................................................................................................... 13 3.1.1. Rzd centralny ................................................................................................. 14 3.1.2. Samorzdy regionalne i lokalne ................................................................ 15 3.1.3. Sektor sportu zorganizowanego ............................................................... 15 3.1.4. Niezorganizowany sport i aktywno fizyczna .................................... 17 3.2. Zdrowie .............................................................................................................................. 19 3.2.1. Sektor zdrowia publicznego ........................................................................ 19 3.2.2. Sektor opieki zdrowotnej ............................................................................. 21 3.2.3. Dostawcy ubezpiecze zdrowotnych ....................................................... 22 3.3. Edukacja ............................................................................................................................. 25 3.3.1. Promocja aktywnoci fizycznej w szkoach ........................................... 25 3.3.2. Edukacja i szkolenie specjalistw zdrowotnych................................... 28 3.4. Transport, rodowisko, urbanistyka i bezpieczestwo publiczne .............. 29 3.5. rodowisko pracy ........................................................................................................... 33 3.6. Usugi dla osb starszych ............................................................................................ 35

4. 5.

WSKANIKI, MONITORING I OCENA............................................................................... 38 WIADOMO PUBLICZNA I ROZPOWSZECHNIANIE PRZEKAZU.................... 41 5.1. Kampanie spoeczne...................................................................................................... 41 5.2. Sie UE HEPA.................................................................................................................... 42

ZACZNIK: LISTA EKSPERTW ............................................................................................... 44

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2

1. WPROWADZENIE

1.1. Korzyci z aktywnoci fizycznej Aktywno fizyczna jest zazwyczaj definiowana jako dowolna forma ruchu ciaa spowodowana skurczami mini, przy ktrym wydatek energii przekracza poziomy energii spoczynkowej. Ta szeroka definicja obejmuje wszelkie formy aktywnoci fizycznej, tzn. rekreacyjn aktywno fizyczn (w tym wikszo dyscyplin sportowych oraz taniec), zawodowe uprawianie sportu, aktywno fizyczn w domu i jego okolicy oraz aktywno fizyczn zwizan z transportem. Obok czynnikw osobistych, wpyw rodowiska na poziomy aktywnoci fizycznej moe mie wymiar fizyczny (np. rodowisko zbudowane, wykorzystanie terenu), spoeczny i ekonomiczny. Aktywno fizyczna, zdrowie oraz jako ycia s ze sob cile powizane. Ludzkie ciao zostao skonstruowane do ruchu, std wymaga regularnej aktywnoci fizycznej do optymalnego funkcjonowania i unikania chorb. Udowodniono, e siedzcy tryb ycia stanowi czynnik ryzyka dla rozwoju wielu chronicznych schorze, w tym chorb sercowonaczyniowych, stanowicych gwn przyczyn zgonw w wiecie zachodnim. Ponadto prowadzenie aktywnego ycia przynosi wiele innych korzyci spoecznych i psychologicznych, a midzy aktywnoci fizyczn i redni dugoci ycia zachodzi bezporednia relacja wskazujca, e populacje aktywne fizycznie zazwyczaj yj duej ni populacje nieaktywne. Ludzie prowadzcy siedzcy tryb ycia po intensyfikacji aktywnoci fizycznej zgaszaj lepsze samopoczucie zarwno z punktu widzenia fizycznego, jaki i psychicznego, oraz ciesz si lepsz jakoci ycia. W wyniku regularnej aktywnoci fizycznej ludzkie ciao przechodzi morfologiczne i funkcjonalne zmiany, ktre mog zapobiega lub opnia wystpowanie pewnych schorze oraz poprawia zdolno do podejmowania wysiku fizycznego. Obecnie istnieje wystarczajca ilo dowodw wskazujcych, e osoby, ktre prowadz fizycznie aktywny tryb ycia, mog osign szereg korzyci zdrowotnych, obejmujcych: Ograniczone ryzyko schorze sercowo-naczyniowych. Powstrzymanie i/lub opnienie rozwoju nadcinienia ttniczego oraz lepsz kontrol cinienia ttniczego u osb, ktre cierpi na wysokie cinienie krwi. Dobre funkcje sercowo-pucne. Zachowanie funkcji metabolicznych oraz niszy wskanik wystpowania cukrzycy typu 2. Zwikszone zuycie tkanki tuszczowej, pomagajce w kontroli wagi ciaa i zmniejszajce ryzyko otyoci. Mniejsze ryzyko wystpienia pewnych typw raka, np. raka piersi, prostaty i okrnicy. Lepsz mineralizacj koca w modym wieku, przyczyniajc si do zapobiegania osteoporozie oraz zamaniom w starszym wieku. Lepsze funkcje trawienne i regulacj rytmu jelitowego. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3

Zachowanie i popraw siy i wytrzymaoci mini skutkujc lepszymi moliwociami funkcjonalnymi do wykonywania codziennych czynnoci. Zachowanie funkcji motorycznych, w tym siy i koordynacji ruchowej. Zachowanie funkcje poznawczych oraz zmniejszone ryzyko depresji i demencji. Nisze poziomy stresu oraz zwizan z tym lepsz jako snu. Lepszy obraz wasnej osoby oraz poczucie wasnej wartoci, a take wikszy entuzjazm i optymizm. Obniony poziom nieobecnoci (urlopy zdrowotne) w pracy. U osb w podeszym wieku, mniejsze ryzyko upadkw oraz powstrzymanie lub opnienie chronicznych schorze zwizanych z procesem starzenia. Dzieci i modzie podejmuj wiele rnych form aktywnoci fizycznej, np. poprzez uczestnictwo w zabawach lub uprawianie dyscyplin sportowych. Jednake ich codzienne nawyki ulegy zmianie wskutek pojawienia si nowych modeli spdzania wolnego czasu (telewizja, internet, gry komputerowe), a zmiana ta zbiega si z wzrastajc liczb przypadkw nadwagi i otyoci wrd dzieci. W rezultacie powstaa obawa, czy w ostatnich latach aktywno fizyczna wrd dzieci i modziey nie zostaa wyparta przez bardziej statyczne czynnoci. Wraz z wiekiem moliwoci podejmowania aktywnoci fizycznej s coraz mniejsze, a ostatnie zmiany trybu ycia tylko nasilaj to zjawisko. Z powodu wielkich wynalazkw ostatnich lat nastpio znaczce ograniczenie iloci wysiku fizycznego koniecznego do wypenienia domowych obowizkw, do przemieszczania si z miejsca na miejsce (samochody, autobusy), a nawet do podjcia dziaalnoci rekreacyjnej (w tym do dotarcia do osb organizujcych aktywno fizyczn). Wedug dostpnych danych od 40 do 60% populacji UE prowadzi siedzcy tryb ycia. Z tego wzgldu dla pastw czonkowskich UE niezwykle istotne jest sporzdzenie krajowych planw wspierajcych aktywno fizyczn w celu stymulacji zmiany niezdrowych nawykw oraz promocji wiadomoci na temat korzyci pyncych z aktywnoci fizycznej dla zdrowia. Plany te powinny uwzgldnia rodowisko, zwyczaje oraz uwarunkowania kulturowe kadego kraju. Istniej dowody na to, e kady, kto zwiksza poziom wasnej aktywnoci fizycznej, nawet po dugich okresach bezczynnoci, moe osign korzyci zdrowotne bez wzgldu na wiek. Nigdy nie jest za pno, aby zacz. Zmiany mog nastpi w wyniku szeroko zakrojonej innowacji w dziaaniach politycznych i praktycznych, w szczeglnoci natomiast poprzez wiksz wspprac midzysektorow oraz przyjcie nowych rl przez rne podmioty, ktre maj ju trwae fundamenty oraz ciesz si uznaniem w odniesieniu do swoich obszarw kompetencji. Nie naley wdraa wielkich rozwiza ani kompleksowych, globalnych strategii. To raczej za spraw wielu maych zmian w szerokiej gamie dziaa politycznych i praktycznych nasze spoeczestwa mog sta si bardziej przyjazne aktywnoci ruchowej.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4

1.2. Warto dodana niniejszych wytycznych Szereg pastw czonkowskich UE dysponuje wytycznymi dotyczcymi aktywnoci fizycznej, ktre pomagaj instytucjom rzdowym i podmiotom prywatnym w podejmowaniu wsplnej pracy na rzecz promowania aktywnoci fizycznej.1 Czsto wytyczne te pomagaj take w kierowaniu rodkw publicznych do projektw zachcajcych ludzi do wikszej aktywnoci ruchowej. Wytyczne dotyczce aktywnoci fizycznej istniej w rnych formach w USA, a take stanowi jeden z priorytetw w kontekcie dziaa wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO). Grupa Robocza UE Sport i Zdrowie", ktra otwarta jest na uczestnictwo wszystkich pastw czonkowskich, uzyskaa mandat ministrw sportu pastw czonkowskich do sporzdzenia wytycznych dotyczcych aktywnoci fizycznej na poziomie UE podczas spotkania, ktre odbyo si w listopadzie 2006 roku podczas prezydencji fiskiej. Centraln kwesti byo opracowanie wytycznych wyznaczajcych priorytety polityk, ktre promowayby wiksz aktywno fizyczn. W tym celu przedmiotowa Grupa Robocza mianowaa Grup Ekspertw skadajc si z 22 znanych osb, ktrych gwnym zadaniem byo opracowanie wytycznych. Spotykajc si nieformalnie z powodu braku oficjalnych, opartych na Traktacie porozumie, ministrowie sportu dziaali w oparciu o sugestie wyraone przez Rad Ministrw UE (w szczeglnoci formacj Rady odpowiedzialn za zdrowie). W latach 20022006 pi rozporzdze Rady wzywao UE do pojcia dziaa na rzecz zwalczania otyoci, nie tylko w wymiarze ywieniowym, ale take w odniesieniu do aktywnoci fizycznej.2 Aby zapewni integracj polityk przekadajcych si na zwikszon aktywno fizyczn w codziennym yciu, konieczna jest bliska i spjna wsppraca midzy waciwymi podmiotami publicznymi i prywatnymi w zakresie koordynacji polityk sportu, zdrowia, edukacji, transportu, urbanistyki, rodowiska pracy, rekreacji, itd. Jeeli polityki te zostan skutecznie zintegrowane, wybr zdrowego trybu ycia nie bdzie stanowi dla obywateli problemu. Wytyczne UE dotyczce aktywnoci fizycznej s adresowane przede wszystkim do decydentw politycznych w pastwach czonkowskich jako inspiracja do formuowania

Na przykad: Francja: Ministre de la Sant et de la Solidarit (2005): Programme Nutrition Sant: Activit physique et sant. Arguments scientifiques, pistes pratiques. Niemcy: Bundesministerium fr Ernhrung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz, Bundesministerium fr Gesundheit: Gesunde Ernhrung und Bewegung Schlssel fr mehr Lebensqualitt. 04.05.2007. Luksemburg: Ministre de la Sant (2006): Vers un plan national: Alimentation Saine et Activit Physique. Sowenia: Ministrstvo za Zdravje (2007): Nacionalni program spodbujanja telesne dejavnosti za krepitev zdravja od 2007 do 2012. Povzeto po Strategiji Vlade Republike Slovenije na podroju telesne (gibalne) dejavnosti za krepitev zdravja od 2007 do 2012. Zjednoczone Krlestwo: H.M. Government (2008): Healthy Weight, Healthy Lives: A Cross-Government Strategy for England. United Kingdom: Office of the Deputy Prime Minister; Local Government Association; Department of Culture, Media and Sport; Sport England (2004): Sport and Physical Activity in 2nd Generation Public Service Agreements: Guidance Notes. DCMS, Sport England (2008): Shaping Places through Sport and Health. Finlandia: Government Resolution on the Development of Guidelines for Health-Enhancing Physical Activity and Nutrition (2008). KOM(2007) 279, dnia 30.05.2007: Biaa Ksiga: Strategia dla Europy w sprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych z odywianiem, nadwag i otyoci. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0279:FIN:PL:PDF, str. 2

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5

i przyjcia zorientowanych na dziaania, krajowych wytycznych dotyczcych aktywnoci fizycznej. Celem dokumentu nie jest kompleksowy, akademicki przegld tematu, ani te przedefiniowanie zalece i strategii WHO. Warto dodana UE wyraa si w koncentracji na wdraaniu istniejcych zalece WHO odnonie aktywnoci fizycznej, orientacji na dziaanie oraz koncentracji wycznie na aktywnoci fizycznej (bez kwestii ywieniowych ani pokrewnych). Dokument ten jest przeznaczony dla szerokiego grona uytkownikw, ktrzy maj do czynienia z aktywnoci fizyczn. Dlatego zastosowanie przypisw, odniesie i terminologii specjalistycznej ograniczono do minimum.

1.3.

Istniejce wytyczne i zalecenia dotyczce aktywnoci fizycznej

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) jest kluczowym aktorem w definiowaniu warunkw polityk na rzecz przeciwdziaania otyoci.3 W ramach swojej dziaalnoci WHO przyja szereg dokumentw, ktre definiuj zarwno indywidualne, jak i zbiorcze cele zwizane z aktywnoci fizyczn i ywieniem.4 Niektre zalecenia WHO s adresowane do caej populacji, natomiast inne dotycz konkretnych grup wiekowych. Wytyczne WHO skupiaj si na aktywnoci fizycznej jako narzdziu podstawowej profilaktyki oraz opieraj si na najnowszych dowodach naukowych. W 2002 roku WHO przyja zalecenie stwierdzajce, e kada osoba powinna podejmowa aktywno fizyczn przez przynajmniej 30 minut dziennie.5 W Biaej ksidze na temat sportu (wewntrzny dokument roboczy) Komisja zauwaya, e niektre badania wskazuj, e zaleca mona nawet wicej aktywnoci fizycznej. Oznacza to, e wytyczne do promowania aktywnoci fizycznej w UE byyby przydatne. Takie wytyczne mogyby proponowa rne zalecenia dla rnych grup wiekowych, takich jak dzieci, modzie, doroli i osoby starsze."6 Niniejsze wytyczne UE stanowi uzupenienie Biaej ksigi na temat sportu proponujc bardziej konkretne i polityczne zalecenia dla dziaa, ktre mona znale na kocu odpowiednich sekcji tekstu. Wytyczne s adresowane do decydentw politycznych na wszystkich szczeblach (europejskim, krajowym, regionalnym, lokalnym) zarwno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Potwierdzaj one podejcie przyjte przez WHO, lecz jednoczenie staraj si okreli przydatne kroki, ktre mog pomc przeoy cele na dziaania.

3 4

http://www.euro.who.int/obesity wiatowa Organizacja Zdrowia (Genewa, 2004): Globalna strategia dotyczca ywienia, aktywnoci fizycznej i zdrowia. wiatowa Organizacja Zdrowia (Biuro Regionalne WHO dla Europy, Kopenhaga (2006): Kroki do zdrowia. Europejskie ramy promowania aktywnoci fizycznej. WHO Europejska Ministerialna Konferencja WHO nt. Przeciwdziaania Otyoci (Istambu, 2006): Europejska Karta Przeciwdziaania Otyoci. wiatowa Organizacja Zdrowia (Genewa, 2007): Przewodnik dla opartych na populacji podej zwikszania poziomw aktywnoci fizycznej. Wdroenie globalnej strategii WHO dotyczcej ywienia, aktywnoci fizycznej i zdrowia. Patrz: "Why Move for Health", http://www.who.int/moveforhealth/en/ SEK(2007) 935, 11.07.2007: Dokument roboczy sub Komisji: UE i sport: to i kontekst. Dokument towarzyszcy Biaej ksidze na temat sportu (COM (2007) 391). http://ec.europa.eu/sport/whitepaper/dts935_en.pdf

5
6

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6

Wytyczne stanowi take uzupenienie innego strategicznego dokumentu przyjtego przez Komisj. W Biaej ksidze Strategia dla Europy w sprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych z odywianiem, nadwag i otyoci , przyjtej 30 maja 2007 roku, Komisja uwaa, e pastwa czonkowskie i UE musz podj dynamiczne dziaania w celu odwrcenia spadkowej tendencji poziomu aktywnoci fizycznej, spowodowanej w ostatnich dziesicioleciach przez szereg czynnikw. Biaa ksiga nie ogranicza dyskusji na temat otyoci do aspektw ywieniowych, lecz stanowczo zaznacza konieczno podejmowania takich dziaa, jakie mog by waciwe dla zwikszenia poziomw aktywnoci fizycznej i uzupenienia tym samym biecych deficytw aktywnoci fizycznej. Komisja podkrela take, e konieczne jest poruszenie tych czynnikw organizacyjnych i strukturalnych, ktre maj wpyw na moliwoci ludzi do pozostawania aktywnymi fizycznie, poprzez waciw koordynacj polityki. W konkluzjach na temat Biaej ksigi w sprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych z odywianiem, nadwag i otyoci, przyjtych przez Rad ds. Zatrudnienia, Polityki Spoecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich7, a take w raporcie Parlamentu Europejskiego na temat tej samej Biaej ksigi8, znaczenie aktywnoci fizycznej w walce z otyoci i zwizanymi z ni schorzeniami zostao podkrelone przez obie instytucje. W przedmiotowej Biaej ksidze popierane s rodki, takie jak zestawianie i rozpowszechnianie nowych modeli interwencji i koordynacji, rozwijanych na poziomie lokalnym i regionalnym, w tym za porednictwem Grupy Wysokiego Szczebla UE ds. ywienia, Zdrowia i Aktywnoci Fizycznej. Przykad takiej wymiany i rodowiskowego ksztacenia mona wskaza w pracy Platformy UE ds. ywienia, aktywnoci fizycznej i zdrowia, ktra obejmuje przedstawicieli europejskiego rodowiska badawczego, przemysowego i obywatelskiego. rodki tego typu zaproponowane w niniejszych wytycznych, dziki przekrojowemu charakterowi, mona by rozwija i ocenia w ramach podobnych sieci na rnych poziomach. W odniesieniu do zdrowych osb dorosych w wieku midzy 18 a 65 rokiem ycia celem zalecanym przez WHO jest osignicie praktykowania umiarkowanej aktywnoci fizycznej przez przynajmniej 30 minut 5 dni w tygodniu lub bardzo intensywnej aktywnoci fizycznej przez przynajmniej 20 minut 3 dni w tygodniu. Niezbdna dawka aktywnoci fizycznej moe by kumulowana w przynajmniej 10 minutowych rundach oraz moe skada si z poczenia okresw umiarkowanych i intensywnych.9 Zaleca si take uwzgldnienie 2 lub 3 razy w tygodniu wicze zwikszajcych si mini i wytrzymao. W odniesieniu do osb powyej 65 roku ycia osignite powinny by w zasadzie te same cele, ktre wyznaczono modszym i zdrowym osobom dorosym. Ponadto ogromne znaczenie dla tej grupy ma trening siowy oraz wiczenia poprawiajce koordynacj ruchow, ktre pomagaj zapobiega upadkom.

7 8

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/lsa/97445.pdf 15612/07 http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/066-38015-266-09-39-911-20080924IPR38014-2209-2008-2008-false/default_en.htm U dorosych (modych i w rednim wieku) lekkie chodzenie (spacerowanie) moe odpowiada wysikowi fizycznemu na poziomie 3500 krokw na 30 minut, podczas gdy taki sam efekt zostaby osignity przez osoby starsze wysikiem 2500 krokw na 30 minut. Umiarkowany chd wymagaby zatem 4000 krokw u osb dorosych i 3500 krokw u osb starszych, natomiast poziom intensywnego chodu (wchodzenie pod gr, po schodach lub bieg) 4500 krokw u dorosych i 4000 u osb starszych.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7

Zalecenia te s uzupenieniem rutynowych dziaa w codziennym yciu, ktre zazwyczaj charakteryzuj si agodn intensywnoci lub trwaj mniej ni 10 minut. Jednake obserwowana obecnie relacja dawka-reakcja wskazuje, e dla wikszej czci populacji prowadzcej siedzcy tryb ycia, zwikszenie nawet agodnej lub umiarkowanej intensywnoci wicze moe nie ze sob korzyci dla zdrowia, a w szczeglnoci, gdy prg 30 minut aktywnoci fizycznej o umiarkowanym nasileniu przez 5 dni w tygodniu nie zosta (jeszcze) osignity. Wszystkie grupy docelowe mog odnie dodatkowe korzyci poprzez zwikszenie intensywnoci.10 Modzie w wieku szkolnym powinna wykazywa codzienn aktywno fizyczn na umiarkowanym do intensywnego poziomie przez 60 minut lub duej, w formach odpowiednich dostosowanych do wieku, przyjemnych oraz obejmujcych zrnicowane wiczenia. Pena dawka wicze moe by kumulowana w przynajmniej 10 minutowych rundach. Szczeglny nacisk powinien by pooony na rozwj zdolnoci motorycznych osb modych. Naley stosowa okrelone rodzaje aktywnoci odpowiadajce potrzebom grupy wiekowej: aerobik, wiczenia siowe i koordynacyjne, gibko, rozwj ruchowy. Tworzenie krajowych zalece odnonie aktywnoci fizycznej powinno by skorelowane z planowaniem i ewaluacj polityk i interwencji na rzecz osignicia zalecanych celw przedstawionych w wytycznych WHO w sprawie promowania aktywnoci fizycznej. W Biaej ksidze - Strategia dla Europy w sprawie zagadnie zdrowotnych zwizanych z odywianiem, nadwag i otyoci, Komisja proponuje take, eby Organizacje sportowe wsppracoway z organizacjami dziaajcymi na rzecz zdrowia publicznego w celu rozwijania kampanii reklamowych i marketingowych w Europie, promujcych aktywno fizyczn szczeglnie wrd okrelonych grup ludnoci, takich jak modzie lub osoby pochodzce z mniej uprzywilejowanych grup spoeczno-ekonomicznych. Biuro Regionalne WHO dla Europy w ostatnim czasie zgromadzio istniejce zalecenia w sprawie aktywnoci fizycznej stosowane w pastwach czonkowskich w obrbie europejskiego regionu WHO. Do rde naleay: Midzynarodowy wykaz dokumentw na temat promowania aktywnoci fizycznej11 wraz z probami o informacje wystosowanymi do 25 pastw (z ktrych 19 to pastwa czonkowskie Unii Europejskiej) oraz dodatkowe poszukiwania w internecie. Odnaleziono informacje dla 21 pastw, z ktrych 14 byo pastwami czonkowskimi UE. Wszystkie dokumenty opisuj oglne zalecenie
10

11

Wedug [Departament Zdrowia i Opieki Spoecznej Stanw Zjednoczonych] Centrw Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC) oraz Amerykaskiego Towarzystwa Medycyny Sportowej (ACSM) poziomy intensywnoci mona sklasyfikowa jako aktywno umiarkowan (spalanie 3,5 do 7 kcal/min) lub aktywno intensywn (spalanie powyej 7 kcal/min). Aktywno umiarkowana obejmuje Chodzenie umiarkowanym lub wawym tempem od 3do 4,5 mil/godz. na rwnym podou wewntrz lub na zewntrz, np. chodzenie do szkoy, pracy lub sklepu, spacerowanie dla przyjemnoci, wyprowadzanie psa lub chodzenie w ramach przerwy w pracy, schodzenie po schodach lub z wzniesienia, chd sportowytempem poniej 5 mil/godz., uywanie kul, piesze wdrwki, jazda na wrotkach lub rolkach spokojnym tempem. Aktywno intensywna obejmuje Chd sportowy i aerobowy5 mil/godz. lub szybciej, jogging lub bieganie, jazd wzkiem inwalidzkim, wchodzenie lub wspinanie si wawym tempem na wzniesienia, wdrwki z plecakiem, wspinaczk grsk, wspinaczk skakow, zjedanie na linie wspinaczkowej, jazd na wrotkach lub rolkach wawym tempem. Patrz Centra Zwalczania i Zapobiegania Chorobom [CDC, Centers for Disease Control and Prevention]: General Physical Activities Defined by Level of Intensity (Niedatowany) http://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/physical/pdf/PA_Intensity_table_2_1.pdf HEPA Europe International inventory of documents on physical activity promotion Kopenhaga, Regionalne Biuro WHO dla Europy, 2006 (http://data.euro.who.int/PhysicalActivity)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------8

przynajmniej 30 minut aktywnoci fizycznej o umiarkowanej intensywnoci przez 5 dni w tygodniu dla wszystkich osb dorosych12. Nie wszystkie dokumenty zawieray okrelone zalecenia dla rnych grup wiekowych (modziey, dorosych oraz ludzi starszych). Wikszo dokumentw zawieraa zalecenie powicania 60 minut dziennie na aktywno fizyczn o umiarkowanej intensywnoci przez dzieci i modzie, natomiast zaledwie kilka krajw miao zalecenia dla ludzi starszych. Zazwyczaj zalecenia wikszoci krajw skupiay si na iloci i formie aktywnoci fizycznej wymaganej dla uzyskania oglnych korzyci zdrowotnych. Dodatkowo niektre kraje podaway wyrane zalecenie dla okrelonych uzyskania specyficznych rezultatw zdrowotnych, np. zdrowych koci lub chorb serca. Ponadto pewne kraje zawieray w swoich zaleceniach wytyczne dla okrelonych podgrup populacji, w szczeglnoci w odniesieniu do zwalczania otyoci i kontroli wagi. W niektrych krajach dokumenty zawieray take zalecenie zminimalizowania czasu spdzanego przed ekranem/w pozycji siedzcej do nie wicej ni 2 godzin dziennie. Chocia kraje zazwyczaj konstruuj narodowe zalecenia, opierajc si na zaleceniach WHO, istnieje due zrnicowanie w sposobie rozpowszechniania przesania o koniecznoci aktywnoci fizycznej. Niektre dokumenty krajowe zawieraj porady praktyczne (np. korzystanie ze schodw, zaangaowanie w aktywno poza domem z rodzin, taniec). Inne koncentruj si bardziej na tym, jak decydenci polityczni powinni wdraa i rozpowszechnia komunikat o aktywnoci fizycznej. W kilku krajach zaprojektowano specjalne narzdzia komunikacji, na przykad, piramid lub diagramy koowe ilustrujce zalecenia dotyczce aktywnoci fizycznej dla osb dorosych.

Wytyczne dla dziaa

Wytyczna 1 Zgodnie z dokumentami doradczymi wiatowej Organizacji Zdrowia, Unia Europejska oraz jej pastwa czonkowskie zalecaj przynajmniej 60 minut codziennej aktywnoci fizycznej o umiarkowanej intensywnoci dla dzieci i modziey oraz przynajmniej 30 minut codziennej aktywnoci fizycznej o umiarkowanej intensywnoci dla osb dorosych, w tym starszych. Wytyczna 2 Wszystkie waciwe podmioty powinny wykorzystywa wytyczne wiatowej Organizacji Zdrowia w zakresie otyoci i aktywnoci fizycznej oraz poszukiwa sposobw ich wdraania.

12

WHO: Benefits of Physical Activity (ostatnia aktualizacja 2008 r.) http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_benefits/en/index.html

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9

2. PODEJCIE MIDZYSEKTOROWE

Wiele publicznych instytucji dysponujcych znaczcymi rodkami budetowymi jest zaangaowanych w promowanie aktywnoci fizycznej. Osignicie wyznaczonych celw jest moliwe tylko poprzez wspprac midzyministerialn, midzyagencyjn i midzybranow, wczajc w to wadze na kadym szczeblu (krajowym, regionalnym i lokalnym), a take poprzez wspprac z sektorem prywatnym i wolontariackim. Zwikszanie poziomu aktywnoci fizycznej obywateli ley w zakresie kompetencji kilku istotnych sektorw, z ktrych wikszo naley do sektora publicznego: Sport Zdrowie Edukacja Transport, rodowisko, urbanistyka i bezpieczestwo publiczne rodowisko pracy Usugi na rzecz osb starszych. Samo wyznaczenie celw nie jest wystarczajce, aby zapewni skuteczne wdraanie krajowych wytycznych w sprawie aktywnoci fizycznej. Aby zwikszy potencja skutecznego wdraania, wytyczne dotyczce tworzenia i implementacji polityk skaniajcych ludzi do ruchu powinny opiera si na poniszych kryteriach: (1) Wyznaczanie i komunikowanie okrelonych celw: Jakie s dokadne cele, ktre maj by osignite w wyniku dziaa politycznych? Jakie s grupy docelowe tych polityk oraz w jakich miejscach si do nich dociera? Planowanie konkretnych krokw procesu wdroeniowego: Jakie s dokadne ramy czasowe dla procesu wdraania polityki? Jakie s konkretne kamienie milowe i rezultaty dziaa? Wyrane zdefiniowanie odpowiedzialnoci i zobowiza dla wdraania: Kto zapewnia strategiczne przywdztwo? Czy jest jakiekolwiek wsparcie legislacyjne dla dziaa politycznych? Przydzia odpowiednich rodkw: Kto posiada moliwoci organizacyjne oraz wykwalifikowany personel do wdraania dziaa politycznych lub kto moe takie moliwoci stworzy? W jaki sposb mona zabezpieczy konieczne rodki finansowe na wdroenie dziaa politycznych? Jaki jest zwizek midzy rnymi rdami finansowania (budet krajowy, regionalny i lokalny, prywatne przedsibiorstwa)? Tworzenie wspierajcego rodowiska politycznego: Jakie obszary oraz gwne podmioty polityczne mog wspiera dziaania polityczne? Jakie sojusze polityczne

(2)

(3)

(4)

(5)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------10

mona utworzy na rzecz popierania dziaa oraz przekraczania potencjalnych barier politycznych? (6) Zwikszanie wsparcia publicznego: W jaki sposb mona zwikszy zainteresowanie ludnoci lub okrelonych grup docelowych dziaaniami politycznymi? Jak mona zaangaowa media? Monitorowanie i ocena procesu wdraania oraz jego wynikw: Jakie s kluczowe wskaniki skutecznego wdraania? Jakie s oczekiwane rezultaty oraz jak je mona zmierzy?

(7)

Dziaania musz by dostosowane do waciwych im kontekstw, odzwierciedlajc potrzeby konkretnych grup docelowych oraz miejsc, w ktrych do takich grup si dociera.

Przykady dobrej praktyki W Zjednoczonym Krlestwie zastosowano porozumienia w sektorze publicznym, aby zachci do osignicia okrelonych celw zdrowotnych. Lokalne podmioty przekazuj sobie informacje na temat sposobu realizacji zada i ewaluacji efektw. W Zjednoczonym Krlestwie porozumienia te zwane s umowami lokalnymi (ang. Local Area Agreement) i zostay zastosowane m.in. do promowania wikszej aktywnoci fizycznej i sportowej. Jednym z przykadw jest hrabstwo Hertfordshire, gdzie w ramach umowy lokalnej zidentyfikowano potrzeb poprawy niezalenoci, rozumianej jako poziom zdrowia ludnoci w starszym wieku. Lokalne partnerstwo strategiczne ustalio nastpujce cele: Zwikszy niezaleno i dobre samopoczucie osb starszych poprzez aktywne uczestnictwo w sporcie i aktywno fizyczn umoliwiajc im prowadzenie zdrowego trybu ycia, ktry przyczyni si do moliwie dugiego zachowania dobrej formy i zdrowia. Okrelono nastpujce wskaniki wydajnoci oraz wartoci docelowe do pomiaru rezultatw: Odsetek osb dorosych w wieku 45+ powicajcych przynajmniej 30 minut dziennie przez 3 lub wicej dni w tygodniu na sport lub na aktywn rekreacj o umiarkowanej intensywnoci (w tym rekreacyjne spacery i jazda na rowerze). Osignicie celu (+4% od punktu odniesienia) byo powizane z nagrod finansow w regionie w wysokoci 1,2 mln funtw. W Niemczech Federalne Ministerstwo Zdrowia oraz Federalne Ministerstwo ywnoci, Rolnictwa i Ochrony Konsumentw opracoway wytyczne Zdrowe ywienie i aktywno fizyczna Klucz do wyszej jakoci ycia13, ktre bd suyy jako podstawa dla krajowego planu dziaania majcego na celu zapobieganie zemu odywianiu, nadwadze, siedzcemu trybowi ycia oraz warunkom i wynikajcym z nich chronicznym schorzeniom. Wytyczne te dotycz piciu centralnych obszarw dziaania: Polityka (rne sektory i dziedziny) Edukacja i podnoszenie wiadomoci na temat ywienia, aktywnoci fizycznej i zdrowia Aktywno fizyczna w yciu codziennym Poprawa jakoci posikw serwowanych poza domem (przedszkola, szkoy, miejsca pracy, itd.) Impulsy do prowadzenia bada.
13

http://www.bmelv.de/cln_045/nn_749118/SharedDocs/downloads/03-Ernaehrung/Aufklaerung/Eckpunktepapier GesundeErnaehrung,templateId=raw,property=publicationFile.pdf/EckpunktepapierGesundeErnaehrung.pdf

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------11

W Luksemburgu cztery ministerstwa (Edukacji, Zdrowia, Sportu, Modziey) uruchomiy w lipcu 2006 roku wielosektorowy plan dziaania pod nazw Gesond iessen, mi bewegen (Odywiaj si zdrowo, zaywaj wicej ruchu). W ramach programu zachca si lokalne podmioty do podejmowania dziaa zwizanych, o ile to moliwe, z odywianiem i aktywnoci fizyczn. Ponad 60 podmiotom reprezentujcym rne obszary (szkoy, spoecznoci lokalne, kluby, zakady pracy, stowarzyszenia opieki zdrowotnej) przyznano w ramach nagrody moliwo uywania tytuu krajowego planu dziaa . Midzysektorowa grupa robocza z czonkami z czterech wspomnianych ministerstw monitoruje plan dziaa, w tym lokalne inicjatywy i kampanie.

Wytyczne dla dziaa

Wytyczna 3 Instytucje publiczne odpowiedzialne za rne sektory powinny wspiera si wzajemnie poprzez midzysektorow wspprac w celu wdroenia polityk, ktre mog uatwia i uatrakcyjnia obywatelom osiganie wyszego poziomu aktywnoci fizycznej. Wytyczna 4 Instytucje odpowiedzialne za wdraanie wytycznych dotyczcych sportu i aktywnoci fizycznej powinny rozway zastosowanie porozumie midzy rzdowymi szczeblami centralnymi, regionalnymi i lokalnymi na rzecz promowania sportu i aktywnoci fizycznej. W stosownych przypadkach porozumienia takie mog zakada okrelone mechanizmy nagradzania. Naley zachca do czenia strategii dotyczcych sportu i aktywnoci fizycznej. Wytyczna 5 Rzdy powinny realizowa inicjatywy na rzecz koordynacji i promocji finansowania publicznego i prywatnego przeznaczonego na aktywno fizyczn oraz uatwiania dostpu do sportu dla caego spoeczestwa.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------12

3. OBSZARY POLITYKI

3.1. Sport Wadze publiczne (krajowe, regionalne, lokalne) przeznaczaj znaczne kwoty na sport. Istotnymi rdami finansowania s przychody z podatkw oraz loterii. Wane jest, aby rodki te byy przeznaczone na wspieranie aktywnoci fizycznej caego spoeczestwa. Gwnym celem polityki sportu opartej na propagowaniu aktywnoci fizycznej powinno by zwikszenie uczestnictwa w sporcie przedstawicieli wszystkich grup spoecznych. Podstaw podejmowania decyzji powinny by wyniki monitoringu aktywnoci fizycznej spoeczestwa przeprowadzanego w formie ankiet dotyczcych rwnie stanu zdrowia. Prowadzenie aktywnego fizycznie trybu ycia przez spoeczestwo wymaga opracowania krajowego systemu wsparcia finansowego obiektw sportowych, umoliwiajcego atwy dostp do obiektw osobom rozpoczynajcym aktywny styl ycia. Infrastruktura sportowa musi by oglnodostpna dla wszystkich grup spoecznych. Obejmuje to publiczne finansowanie budowy, renowacji, modernizacji oraz konserwacji obiektw sportowych i sprztu sportowego, a take moliwoci nieodpatnego lub niedrogiego wykorzystania publicznych obiektw sportowych. Planujc kwot rodkw finansowych przeznaczanych na promowanie sportu wrd dzieci i modziey powinna by brana pod uwag liczba mieszkacw. rodki publiczne powinny by raczej wykorzystywane do wpierania oglnodostpnej infrastruktury sportowej (np. modernizacja placw szkolnych), anieli profesjonalnych kompleksw sportowych. Wanym celem polityki sportowej w zakresie propagowania aktywnoci fizycznej wrd spoeczestwa jest rozwj sportu dla wszystkich na szczeblu lokalnym i krajowym. Polityki aktywnoci fizycznej i sportu powinny si uzupenia oraz powinny charakteryzowa si cigoci - od aktywnoci fizycznej o maej intensywnoci do sportu wyczynowego. Programy sportu dla wszystkich powinny mie na celu zachcanie wszystkich obywateli do podejmowania aktywnoci fizycznej i sportu. Grup docelow programu jest cae spoeczestwo. Podstaw programu jest prawo do uprawiania sportu przez kadego niezalenie od wieku, rasy, tosamoci etnicznej, klasy spoecznej i pci. Polityki w obszarze sportu powinny zatem mie na celu zwikszanie liczby osb uczestniczcych w sporcie i aktywnoci fizycznej. Aby to osign naley okreli niezbdne rodki i wyznaczy podmioty odpowiedzialne za ich realizacje, a take podj dziaania zmierzajce do usuwania barier spoecznych i rodowiskowych, w szczeglnoci w odniesieniu do defaworyzowanych grup spoecznych. W tym kontekcie wyrni mona cztery gwne grupy podmiotw realizujcych polityk w obszarze sportu: rzd centralny, samorzdy terytorialne, sektor sportu zorganizowanego oraz sektor sportu niezorganizowanego. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------13

3.1.1.

Rzd centralny

Rzd, jako gwna instytucja finansujca, odgrywa centraln rol w dystrybucji rodkw wrd organizacji sportowych, federacji i samorzdw miejskich. Centralne organy sportowe mog podejmowa nastpujce kroki: Opracowywanie krajowej polityki w obszarze sportu i aktywnoci fizycznej majcej na celu zwikszenie uczestnictwa w sporcie i aktywnoci fizycznej caej populacji, wzmocnienie organizacyjne i finansowe organizacji sportowych, zapewniajce rwny dostp do sportu i aktywnoci fizycznej dla kadego, bez wzgldu na klas spoeczn, wiek, pe, ras, tosamo etniczn oraz moliwoci fizyczne. Sporzdzanie dokumentw przewodnich na temat sposobu finansowego wspierania wdraania okrelonych programw zgodnie z oglnymi celami polityki sportu. Wspieranie finansowe organizacji sportowych i samorzdw miejskich, ktre wdraaj programy majce na celu zwikszenie uczestnictwa w sporcie i aktywnoci fizycznej we wszystkich grupach wiekowych. Programy majce na celu zwikszanie uczestnictwa okrelonych grup lub mniejszoci (emigranci, osoby starsze, niepenosprawne i niedone) w sporcie i aktywnoci fizycznej powinny by traktowane priorytetowo. Finansowe wspieranie samorzdw i organizacji sportowych w zakresie budowy obiektw i infrastruktury sportowej, a take zapewnianie ogowi spoeczestwa dostpu do tych obiektw. Stosunek liczby metrw kwadratowych obiektw sportowych do wielkoci populacji mona wykorzysta jako punkt odniesienia dla okrelania wskanikw w nowych obszarach mieszkalnych. Zachcanie do midzyministerialnej wsppracy, zwaszcza midzy ministerstwami odpowiedzialnymi za zdrowie, sport, transport i edukacj w celu promowania uczestnictwa w sporcie i aktywnoci fizycznej przez cae ycie. Wspieranie partnerstw pomidzy inwestorami publicznymi i prywatnymi oraz mediami na rzecz promowania polityki sportu dla wszystkich. Rozwijanie i finansowanie wspierania systemw monitoringu i ewaluacji, majcych na celu ocen wynikw polityki sportu na rnych szczeblach i w rnym czasie. Przykad dobrej praktyki W Niemczech stosowane s krajowe wytyczne, ktre okrelaj zasady budowy lokalnych obiektw sportowych. Wytyczne te s wykorzystywane w rozwoju infrastruktury miejskiej do promowania aktywnego stylu ycia. Realizowane s serie krokw, okrelonych przez metodologi Zintegrowanego planowania rozwoju sportu, do oceny, rozwoju i wdraania lokalnej infrastruktury na rzecz aktywnoci fizycznej. W fazie oceny sporzdzany jest wykaz istniejcych obiektw sportowych i obszarw rekreacyjnych oraz dokonywana jest ocena zapotrzebowania na obiekty sportowe i obszary rekreacyjne w oparciu o ankiety wrd ludnoci. Wykaz zestawiany jest nastpnie z zapotrzebowaniem. W fazie rozwoju wyniki fazy oceny omawiane s z zainteresowanymi stronami i lokalnymi decydentami politycznymi oraz ustanawiana jest midzysektorowa grupa planistyczna. Kolejne spotkania su gromadzeniu i formuowaniu pomysw w zakresie poprawy obiektw sportowych i obszarw rekreacyjnych, omawianiu i ustalaniu wanoci tych pomysw, omawianiu rodkw ich wdraania, a take uzgadnianiu katalogu dziaa na rzecz poprawy lokalnej infrastruktury do aktywnoci fizycznej, ktry zostanie wdroony. Obejmuje to podejmowanie decyzji i okrelanie obowizkw oraz stosowej pory wdraania tych dziaa. Grupa odpowiedzialna ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------14

jest za wdroenie katalogu dziaa. W idealnym przypadku wdraanie katalogu jest monitorowane przez grup, a jego wyniki podlegaj ocenie. 3.1.2. Samorzdy regionalne i lokalne

Regiony i/lub miasta zarzdzaj znacz wikszoci publicznej infrastruktury sportowej i maj moliwoci tworzenia warunkw maksymalnej dostpnoci obiektw sportowych dla caej spoecznoci. Regiony i miasta mog podj nastpujce kroki: Sporzdzenie spisu wszystkich obiektw sportowych i wypoczynkowych oraz, w stosownych przypadkach, ich rozbudowa we wsppracy z organizacjami sportowymi. Zapewnienie mieszkacom obszarw miejskich i wiejskich dostpu do obiektw przeznaczonych do uprawiania sportu w miejscach atwo osigalnych ze swoich miejsc zamieszkania (infrastruktura i transport publiczny). Zapewnienie wszystkim mieszkacom otwartego dostpu do obiektw sportowych, uwzgldniajc kwestie rwnoci pci oraz rwnych moliwoci dla kadego. Zachcanie lokalnych spoecznoci do uczestnictwa w sporcie i interakcji spoecznej poprzez organizowanie lokalnych kampanii, imprez sportowych oraz imprez sportoworekreacyjnych stanowicych alternatyw dla sportu wyczynowego, majcych na celu zwikszenie poziomu aktywnoci fizycznej wrd ludnoci. Organizacj atrakcyjnych wydarze i aktywnoci dla caej spoecznoci z zamierzeniem tworzenia nawyku regularnej aktywnoci fizycznej. Wspieranie lokalnych organizacji sportowych w rozwoju i wdraaniu projektw majcych na celu promowanie aktywnoci fizycznej i uczestnictwa w sporcie w grupach prowadzcych siedzcy tryb ycia. Tworzenie partnerstw z uniwersytetami i ekspertami z sektora ochrony zdrowia na rzecz utworzenia centrw/orodkw zapewniajcych wsparcie, porady i zalecenia w zakresie aktywnoci fizycznej w celu promowania aktywnoci fizycznej i uczestnictwa w sporcie wrd grup ludzi prowadzcych siedzcy tryb ycia. Przykady dobrej praktyki W Wielkiej Brytanii (Anglia) zebrano informacje na temat ponad 50 000 obiektw sportowych i rekreacyjnych, ktrych adresy udostpniono obywatelom w Internecie. Baza danych o Aktywnych Miejscach (Active Places) zawiera informacje na temat szerokiego zakresu obiektw sportowych od hal sportowych do stokw narciarskich, basenw i centrw zdrowia i fitness. Obejmuje ona lokalne publiczne obiekty rekreacyjne, a take miejsca komercyjne i kluby. Wadze lokalne w Zjednoczonym Krlestwie (Anglia) s take oceniane pod wzgldem odsetka osb mieszkajcych w odlegoci maks. 20 minut pieszo (na obszarach miejskich) lub 20 minut jazdy (na obszarach wiejskich) od wysokiej jakoci obiektw sportowych. 3.1.3. Sektor sportu zorganizowanego

W wielu pastwach czonkowskich UE organizacje sportowe (konfederacje, federacje, stowarzyszenia, kluby) skupiaj si wycznie na organizacji wspzawodnictwa sportowego. Naley je zachci do zdefiniowania szerszych strategii sportowych ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------15

uwzgldniajcych promowanie sportu dla wszystkich oraz wpywu uprawiania sportu na zdrowie publiczne, wartoci spoeczne, rwno pci oraz rozwj kulturalny. Dziki wszechstronnoci i gospodarnoci kluby mog pomaga w zaspokajaniu potrzeb ludnoci w zakresie aktywnoci fizycznej. Gwnym wyzwaniem w przyszoci dla sektora sportu zorganizowanego powinno by oferowanie wysokiej jakoci programw wicze zdrowotnych na skal krajow. Trenerzy i menederowie organizacji sportowych mog odegra istotn rol w promowaniu aktywnoci fizycznej. Kwalifikacje zawodowe uzyskane przez t grup osb powinny zapewnia niezbdn wiedz i dowiadczenie, umoliwiajce pomaganie ludziom w odnajdywaniu odpowiedniej formuy treningu i aktywnoci fizycznej. Wane jest, aby stale pamita o przesaniu, e aktywno fizyczna musi by obecna w codziennym yciu i nie moe ogranicza si do czasu spdzonego w orodkach sportowych i rekreacyjnych. Std musz oni mie dostp do odpowiednich szkole oraz najnowszych informacji na temat sposobw motywowania obywateli do zwikszania zainteresowania korzyciami pyncymi z aktywnoci w codziennym yciu. Przykady dobrej praktyki Niemiecka Olimpijska Konfederacja Sportu wraz z Niemieck Izb Lekarsk oraz rnymi towarzystwami ubezpiecze zdrowotnych opracowaa program poprawy zdrowia pt. Quality Seal Sports For Health (Sport na rzecz zdrowia ze znakiem jakoci). Kluby sportowe chcce uzyska znak jakoci musz spenia nastpujce znormalizowane kryteria: oferta skierowana do grup docelowych, wykwalifikowani trenerzy, jednolita struktura organizacyjna, profilaktyczne kontrole zdrowia, wsparcie zarzdzania, kluby sportowe jako partnerzy opieki zdrowotnej. W ok. 8 000 klubw sportowych dostpnych jest okoo 14 000 certyfikowanych kursw profilaktycznego treningu sercowo-naczyniowego, treningu dolnych partii plecw oraz treningu relaksacyjnego. rodki towarzyszce, takie jak systematyczna dokumentacja, certyfikaty jakoci oraz obowizkowe szkolenia uzupeniajce dla instruktorw, gwarantuj kompleksowe zarzdzanie jakoci. Dodatkowa komunikacja on-line z baz danych oraz opracowanie programu Prescription for Exercise (Recepta na ruch) we wsppracy z towarzystwami ubezpiecze zdrowotnych i Izb Lekarsk zapewniaj wysok skuteczno. W Austrii program Fit for Austria jest partnerstwem publiczno-prywatnym. Jest on finansowany ze rodkw publicznych, jednak zarzdzaniem zajmuje si Austriacka Federacja Sportu (pozarzdowa organizacja patronacka sportw zorganizowanych w Austrii). Wspprac nawizano z Ministerstwem Zdrowia, publiczn instytucj ubezpiecze zdrowotnych oraz samorzdami regionalnymi. Utworzono sie 30 koordynatorw programu Fit for Austria zapewniajcych profesjonalne wsparcie klubom sportowym w caym kraju w celu podwyszenia jakoci i iloci programw zdrowotnej aktywnoci fizycznej w klubach. Doroczna Konwencja programu suy jako praktyczne forum wymiany idei midzy trenerami. Programom speniajcym specjalne kryteria w zakresie administracji, treci i kwalifikacji kierownictwa przyznawane s Odznaki jakoci za prozdrowotn aktywno fizyczn. Na Wgrzech uruchomiono specjalny program Senior Sport (Sport dla seniorw), ktry jest pilotaowym projektem majcym na celu zwikszenie aktywnoci fizycznej tej grupy wiekowej. Wystosowano zaproszenie do skadnia wnioskw, w wyniku ktrego 215 projektw

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------16

otrzymao wsparcie rzdowe. Rzd wspiera take 110 organizacji uczestniczcych w programie mierzenia krokw pt. Ten thousand Steps (Dziesi tysicy krokw).

3.1.4.

Niezorganizowany sport i aktywno fizyczna

Chocia aktywno fizyczna w codziennym yciu (chodzenie czy jazda rowerem do szkoy lub pracy, chodzenie po zakupy, wchodzenie po schodach, wykazywanie aktywnoci w domu, itd.) jest zwizana ze zdrowiem, aktywno sportowa w czasie wolnym moe stanowi wane uzupenienie aktywnoci fizycznej. W wielu krajach w coraz wikszym stopniu dominowa zaczyna aktywno sportowa: czsta obecno w orodkach fitness i wellness, aktywno rekreacyjna, jak pywanie, wiolarstwo, eglowanie na morzu i jeziorach lub aktywno w formie spacerw, pieszych wycieczek, jazdy konnej, jazdy rowerem po grach oraz w innym otoczeniu. Taka aktywno fizyczna jest szczeglnie interesujca, poniewa pomaga ona ludziom odkry lub odkry na nowo, e aktywno fizyczna moe mie pozytywny wpyw na umys i ciao. Szczeglnie dotyczy to maych dzieci, u ktrych wasna, nieustrukturyzowana zabawa jest zasadniczym elementem aktywnoci fizycznej sprzyjajcej pozytywnemu samopoczuciu umysowemu i fizycznemu. Wraz z coraz wikszym zagospodarowaniem obszarw oraz uyciem samochodw wane jest, aby miejsca zabaw dla dzieci nie byy marginalizowane w rozwaaniach planistycznych i projektowych. Jednake, aktywno niezorganizowana lub organizowana we wasnym zakresie jest naraona na pewne ograniczenia, ktre wymagaj podkrelenia i mog wymaga podjcia okrelonych dziaa interwencyjnych: Ograniczenia geograficzne: oczywistym jest, e motywacja do podejmowania okrelonej aktywnoci jest silnie zdeterminowana warunkami geograficznymi, na przykad tylko sezon zimowy z niskimi temperaturami pozwala na uprawianie ywiarstwa lub narciarstwa na du skal, natomiast jedynie w otoczeniu morza lub jezior mona zachca do rozrywek lub sportw wodnych. Uwaga ta, chocia bardzo oczywista, wskazuje konieczno zapewnienia, aby odpowiednie i atrakcyjne miejsca na otwartym powietrzu byy obecne w kadym miecie lub otoczeniu mieszkalnym w celu stymulacji i dostarczenia okazji do wykazywania aktywnoci fizycznej w czasie wolnym. Zdarza si, e rne aktywnoci fizyczne praktykowane na tych samych obszarach mog powodowa lokalne konflikty interesw. Na przykad, kolarstwo grskie moe konfliktowa z pieszymi wdrwkami. Ostrone zarzdzanie takimi konfliktami jest niezbdne do spenienia potrzeb rnych uytkownikw oraz ochrony rodowiska naturalnego. Ograniczenia spoeczno-ekonomiczne: warunki ekonomiczne mog stanowi silny czynnik ograniczajcy dla wielu organizowanych we wasnym zakresie dziaa, poniewa wi si one zazwyczaj ze stosunkowo wysokimi kosztami. Moe to oznacza, e niektre formy aktywnoci s dostpne dla ludzi o rednich lub wysokich dochodach, a niedostpne dla pozostaych. Okrelone dziaania interwencyjne mog przyczyni si do otwarcia dostpu do organizowanych we wasnym zakresie aktywnoci dla ludzi, w szczeglnoci modych, bez wzgldu na ich warunki ekonomiczne. Ograniczenia kulturowe: dostp do aktywnoci organizowanych we wasnym zakresie czciowo zaley rwnie od wiadomoci odnonie wartoci aktywnoci fizycznej dla ciaa i umysu. Kwestia ta wymaga ukierunkowanych dziaa majcych na celu ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------17

zmotywowanie wszystkich ludzi do poszukiwania najbardziej odpowiednich form aktywnoci w czasie wolnym. Wane jest rozwaenie, ktre formy aktywnoci s bardziej odpowiednie dla sektora niezorganizowanego lub do organizacji we wasnym zakresie. Poza spacerami. Jazd na rowerze, bieganiem czy pywaniem, interesujc moliwoci dla wasnej organizacji aktywnoci mog by sporty zespoowe, np. koszykwka, siatkwka, pika nona i rczna. Aktywno w formie spacerw, joggingu czy wiolarstwa moe by uprawiana nie tylko w rodowisku miejskim, ale take w otoczeniu naturalnym poza miastem. Oznacza to, e polityka ochrony i zarzdzania rodowiskiem moe mie duy wpyw na wiele form aktywnoci fizycznej organizowanej we wasnym zakresie (patrz take punkt 3.4). Chocia natura aktywnoci niezorganizowanej lub organizowanej we wasnym zakresie powoduje, e wspieranie takich form jest opcjonalne, powysze rozwaania podkrelaj znaczenie wsparcia rzdowego lub samorzdowego dla podtrzymania rozwoju i rozpowszechnienia takich aktywnoci, szczeglnie w obliczu omwionych wczeniej ogranicze geograficznych, spoeczno-ekonomicznych i kulturowych. Przykad dobrej praktyki Na Wgrzech rzd finansuje program pt. Open Doors (Otwarte drzwi), w ramach ktrego niektre obiekty sportowe otwieraj drzwi po oficjalnych godzinach dziaalnoci (w weekendy oraz wieczorami), aby umoliwi rodzinom, ludziom yjcym w ssiedztwie, itd. uprawianie sportu. Ponadto program Moonlight (Blask ksiyca) ma na celu oferowanie bezpatnej aktywnoci sportowej (np. tenis stoowy) w godzinach wieczornych i nocnych grupom ludzi modych zamieszkujcych obszary o wysokim stopniu ubstwa. Kluby organizujce takie dziaania s wspierane przez rzd. Wytyczne dla dziaa
Wytyczna 6 Jeeli wadze publiczne (krajowe, regionalne, lokalne) wspieraj sport rodkami budetowymi, naley zwrci szczegln uwag na projekty i organizacje, ktre umoliwiaj maksymalnie duej liczbie ludzi podjcie aktywnoci fizycznej, bez wzgldu na poziom ich zaawansowania (sport dla wszystkich, sport rekreacyjny). Wytyczna 7 Jeeli wadze publiczne (krajowe, regionalne, lokalne) wspieraj sport rodkami budetowymi, naley zadba o odpowiednie mechanizmy zarzdzania i ewaluacji w celu zapewnienia dziaa uzupeniajcych, zgodnych z celem promowania sportu dla wszystkich. Wytyczna 8 Jeeli dla prowadzenia dziaa obejmujcych aktywno fizyczn dostpne s publiczne dotacje, kryteria kwalifikowalnoci i przydziau powinny opiera si na przewidzianych dziaaniach oraz na ocenie dziaalnoci organizacji wystpujcej o finansowanie. Okrelony status prawny, historia organizacyjna lub czonkowstwo w wikszych strukturach federacyjnych nie powinny by uznawane jako z gry kwalifikujce. Finansowanie powinno by skierowane na dziaania w myl zasady sport dla wszystkich, uwzgldniajc to, e elitarny element sportu moe take stanowi znaczcy wkad do programu sportu dla wszystkich. Podmioty publiczne i prywatne powinny mie moliwo starania si o finansowanie na rwnych warunkach.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------18

Wytyczna 9 Polityka sportu powinna opiera si na dowodach, a finansowanie publiczne na rzecz nauki o sporcie powinno zachca do prowadzenia bada majcych na celu odkrywanie nowej wiedzy na temat form aktywnoci umoliwiajcych caemu spoeczestwu zachowanie aktywnoci fizycznej. Wytyczna 10 Organizacje sportowe powinny organizowa formy aktywnoci i wydarzenia atrakcyjne dla wszystkich oraz zachca do kontaktw midzy ludmi z rnych grup spoecznych oraz o rnych moliwociach, bez wzgldu na ras, przynaleno etniczn, religi, wiek, pe, narodowo oraz zdrowie fizyczne i umysowe. Wytyczna 11 Organizacje sportowe powinny wsppracowa z uniwersytetami i wyszymi szkoami zawodowymi w zakresie rozwoju programw szkoleniowych dla trenerw, instruktorw oraz innych profesjonalistw z brany sportowej, ktrych celem jest zalecanie aktywnoci fizycznej osobom prowadzcym siedzcy tryb ycia oraz osobom niepenosprawnym fizycznie lub umysowo, ktre chciayby podj okrelon dyscyplin sportu. Wytyczna 12 Integraln czci oferty organizacji sportowych powinny by programy prozdrowotnych wicze o duej dostpnoci skierowane do moliwie najwikszej liczby grup spoecznych i wiekowych, oraz obejmujce moliwie du liczb dyscyplin sportowych (lekkoatletyka, jogging, pywanie, sporty z pik, trening siowy i sercowo-naczyniowy, kursy dla osb starszych i modziey). Wytyczna 13 Organizacje sportowe posiadaj unikalny potencja w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia, ktry naley wykorzysta i dalej rozwija. Organizacje sportowe uzyskuj specjalne znaczenie dla polityki sportu, jeeli s w stanie zaoferowa oszczdne programy o sprawdzonej jakoci w zakresie profilaktyki i promocji zdrowia.

3.2. Zdrowie Istnieje silny, wzajemny zwizek pomidzy aktywnoci fizyczn a zdrowiem. Dla celw kompleksowej dyskusji dotyczcej tego powizania, naley wprowadzi rozrnienie pomidzy zdrowiem publicznym, opiek zdrowotn oraz sektorem ubezpiecze zdrowotnych. 3.2.1. Sektor zdrowia publicznego

Aby promocja aktywnoci fizycznej staa si priorytetowym elementem polityki zdrowotnej, naley skupi si na szeroko pojtej aktywnoci fizycznej oraz przyj szerokie, kompleksowe i zrwnowaone podejcie, stworzone w oparciu o dan populacj. Systemy zdrowotne mog przyczyni si do uatwienia wielopoziomowych, skoordynowanych dziaa poprzez promowanie aktywnoci fizycznej jako skutecznego elementu prewencji, poprzez dokumentowanie efektywnych interwencji oraz rozprzestrzenianie bada, poprzez wykazywanie gospodarczych korzyci pyncych z inwestowania w aktywno fizyczn, poprzez promowanie i wymian informacji oraz poprzez czenie odpowiednich polityk w taki sposb, aby uatwi nawizanie kontaktu pomidzy sektorem zdrowotnym a innymi sektorami, dziki czemu nastpi zwikszenie moliwoci aktywnoci fizycznej poprzez polityk spoeczna. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------19

Sektor zdrowia publicznego powinien zastosowa dziaania interwencyjne lub wdroy programy majce na celu zwikszenie aktywnoci fizycznej w celach zdrowotnych (HEPA Health Enhancing Physical Activity) wycznie wwczas, jeeli istniej dowody ich skutecznoci. Realizacja skutecznych metod oraz dziaa interwencyjnych bdzie wwczas oparta na najlepszych dostpnych badaniach, a take bdzie braa pod uwag kontekst rodowiskowy zwizany z dostpnoci do aktywnoci fizycznej. Ewaluacja oraz ocena zagroe s rwnie niezbdnymi elementami sucymi ocenie oglnej rwnowagi korzyci i ewentualnych zwikszonych ryzyk zwizanych ze zwikszeniem poziomu aktywnoci fizycznej (np. urazw). Wanym zadaniem dla sektora zdrowia publicznego jest osignicie poprawy jakoci pomiarw aktywnoci fizycznej w badaniach zdrowia populacji. Lepsze instrumenty suce do pomiarw aktywnoci fizycznej pozwol na dokonanie identyfikacji tych grup populacji, ktrym aktywno fizyczna jest najbardziej potrzebna. Kwestionariusze stanowi najczciej wykorzystywan metod pomiaru aktywnoci fizycznej na poziomie populacji. Instrumenty suce do oceny rodowiska aktywnoci fizycznej s obecnie opracowywane i bd wymagay przetestowania. Obiektywna ocena poziomw aktywnoci fizycznej (np. akcelometry) rwnie moe przyczyni si do wzrostu jakoci badania zdrowia populacji. Na poziomie spoecznym, sektor zdrowia publicznego musi podj dziaania zmierzajce w kierunku zmiany norm aktywnoci fizycznej i uzyskania wsparcia spoecznego dla wdroenia dziaa w zakresie korzystnej dla zdrowia aktywnoci fizycznej na poziomie spoecznoci i populacji. Normy te mona okreli jako normy opisowe (promujce pozytywne postrzeganie aktywnoci fizycznej), normy subiektywne (zachcajce do spoecznej akceptacji aktywnoci fizycznej) oraz normy osobiste (promujce osobiste zaangaowanie w wiksz aktywno fizyczn). W zakresie ksztacenia zawodowego, sektor zdrowia publicznego powinien peni wiodc rol w szkoleniu profesjonalistw zajmujcych si korzystn dla zdrowia aktywnoci fizyczn, chodzi zarwno o specjalistw zatrudnionych w publicznej subie zdrowia, jak i pracujcych z indywidualnymi osobami. Potrzeby szkoleniowe osb realizujcych programy z zakresu aktywnoci fizycznej obejmuj poczenie wiedzy, umiejtnoci i kompetencji z kilku rnych dziedzin (zdrowie, aktywno fizyczna, sport oraz medycyna sportu). Oprcz programw majcych na celu zwikszenie wiadomoci korzyci zdrowotnych pyncych z aktywnoci fizycznej wrd pracownikw suby zdrowia specjalistyczne ksztacenie zwikszy szanse na zaangaowanie w swoje dziaania licznych organizacji pozarzdowych oraz stworzenie midzydyscyplinarnych zespow. Przykad dobrych praktyk W roku 2007, rzd Sowenii przyj narodowy plan zdrowia publicznego w sprawie korzystnej dla zdrowia aktywnoci fizycznej (HEPA Sowenia 2007-2012). Trzy podstawowe filary tego planu stanowi aktywno fizyczna rekreacyjna, uprawiana w wolnym czasie; aktywno fizyczna w szkoach i zakadach pracy oraz aktywno fizyczna zwizana z transportem. Podstawowym celem narodowego programu HEPA jest zachcanie do wszelkich form regularnej aktywnoci fizycznej uprawianej przez cae ycie. Program posiada szeroki zasig, a jego obszary i grupy docelowe obejmuj dzieci i modzie, rodziny, osoby starsze, osoby o specjalnych potrzebach, miejsce pracy, sektor zdrowotny/spoeczny, sektor transportu oraz organizacje sportowe.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------20

3.2.2.

Sektor opieki zdrowotnej

Specjalici do spraw opieki zdrowotnej (lekarze, pielgniarki, fizjoterapeuci, dietetycy) wsppracujcy z poszczeglnymi osobami oraz spoecznociami (np. szkoami) mog udziela rad zwizanych z korzystn dla zdrowia aktywnoci fizyczn lub skierowa zainteresowane osoby do specjalistw z dziedziny aktywnoci fizycznej. Tego typu poradnictwo bra bdzie pod uwag wiek, zawd, stan zdrowia, dotychczasow aktywno fizyczn oraz inne odpowiednie czynniki. Dopasowane do indywidualnych potrzeb porady bd obejmoway ocen rzeczywistych poziomw aktywnoci fizycznej oraz monitorowanie postpw. Specjalici z dziedziny opieki zdrowotnej mog zachca rodzicw do promowania aktywnoci fizycznej swoich dzieci oraz pomaga nauczycielom usprawni programy edukacji fizycznej w szkoach. Skuteczno w procesie motywowania do pozytywnych zmian w zachowaniu powinna by dokumentowana i wykorzystywana do promowania regularnej aktywnoci fizycznej. Jednak rola specjalistw ochrony zdrowia w tym zakresie powinna by bardziej doceniana zarwno z profesjonalnego, jak i z finansowego punktu widzenia. Poprzez wspprac specjalistw z dziedzin takich, jak medycyna, sport, edukacja, transport , urbanistyka, powinny by tworzone zintegrowane lokalne programy promocji zdrowych, aktywnych stylw ycia. Przykady dobrych praktyk W Wielkiej Brytanii opracowana zostaa pilotaowa akcja promujca aktywno fizyczn pod nazw Lets get moving [Ruszmy si] , ktr wprowadzono jako element dziaalnoci pitnastu lekarzy rodzinnych w Londynie w okresie od zimy 2007 roku do lata 2008 roku. Lekarze dokonywali pomiaru poziomw aktywnoci sportowej i fizycznej pacjentw za pomoc specjalnie opracowanego Lekarskiego Kwestionariusza Aktywnoci Fizycznej (opublikowanego przez Departament Zdrowia w 2006 roku). Nastpnie lekarze motywowali pacjentw do zmiany zachowa poprzez udzielanie im porad i zachcanie do wyznaczania sobie celw aktywnoci fizycznej. Pracownicy suby zdrowia pomagali pacjentom pokonywa bariery w wykonywaniu wicze, wyznacza poszczeglne cele, wskazali im moliwoci lokalne aktywnoci fizycznej oraz monitorowali poczynione przez nich postpy. Pacjenci gotowi do wprowadzenia zmian do swojego ycia byli zachcani do opracowywania wasnych sposobw pokonywania barier; zalecano denie do wykonywania wicze o umiarkowanej aktywnoci fizycznej 5 razy w tygodniu po 30 minut . Akcja poszerzaa moliwoci aktywnoci fizycznej, obejmujc poza uprawianiem w pomieszczeniach wicze gimnastycznych oraz aerobowych, zdrowotne spacery po lokalnych przestrzeniach zielonych oraz inne formy aktywnoci na wieym powietrzu w naturalnym, lokalnym rodowisku. Jeeli pacjenci pragnli zwikszy swoj aktywno fizyczn po przeprowadzeniu pomiaru, otrzymywali pakiet Lets get moving, zawierajcy osobisty plan wicze, informacje dotyczce lokalnych rodzajw aktywnoci, do ktrych mog doczy, map najbliszych parkw i przestrzeni otwartych oraz porady dietetyczne i dotyczce wicze. Po upywie trzech, a nastpnie szeciu miesicy, lekarz rodzinny okrela zmiany w stanie zdrowia pacjenta. W Danii zachca si lekarzy rodzinnych do wskazywania aktywnoci fizycznej jako lekarstwa na liczne choroby zwizane ze stylem ycia, zarwno w przypadku ich zdiagnozowania,

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------21

jak i prewencyjnie. Duscy lekarze rodzinni powinni take przeprowadza z kadym pacjentem rozmow o jego stylu ycia i stanie zdrowia raz do roku. Gwni dostawcy usug opieki zdrowotnej w Szwecji w hrabstwie stergtland zalecaj pacjentom aktywno fizyczn. Wedug przeprowadzonej po 12 miesicach takiego dziaania oceny, 49% osb, ktre otrzymay takie zalecenie twierdzio, e przestrzegao go, a kolejne 21% deklarowao regularn aktywno fizyczn. 3.2.3. Dostawcy ubezpiecze zdrowotnych

W zalenoci od krajowych lub regionalnych regulacji, mieszkacy Unii Europejskiej s zazwyczaj uprawnieni do uzyskania zwrotu wydatkw na opiek medyczn od dostawcw usug ubezpieczeniowych. Niektre szpitale, lokalne przychodnie oraz/lub specjalici ochrony zdrowia w niektrych Pastwach Czonkowskich wiadcz swoje usugi nieodpatnie, jednake wiele narodowych systemw opieki zdrowotnej opiera si na usugach dostawcw ubezpiecze zdrowotnych. Nawet w tych Pastwach Czonkowskich, ktre charakteryzuj si finansowaniem sektora zdrowia publicznego z podatkw, prywatni ubezpieczyciele rwnie mog funkcjonowa. W zalenoci od krajowych lub regionalnych regulacji, dostawcy ubezpiecze zdrowotnych mog dziaa jako agencje typu non-profit objte rnego stopnia regulacjami prawnymi, jako komercyjne prywatne firmy ubezpieczeniowe, lub jako poczenie obydwu typw dziaalnoci. Stopie, w jakim analiza i zalecenia zawarte w niniejszym rozdziale maj zastosowanie dla dostawcw ubezpiecze zdrowotnych rni si, w zalenoci od ich charakteru prawnego i finansowego. Promowanie aktywnoci fizycznej jest prawdopodobnie jednym z najbardziej skutecznych i wydajnych a zatem rwnie opacalnych sposobw zapobiegania schorzeniom i zapewnienia dobrego samopoczucia. Dziaania podejmowane przez dostawcw ubezpiecze zdrowotnych, majce na celu zmotywowanie swoich klientw do aktywnoci fizycznej, potencjalnie mog przyczyni si do uzyskania wysokiego zwrotu z inwestycji. Dostawcy ubezpiecze zdrowotnych mog korzysta z rnych metod w celu promowania aktywnoci fizycznej wrd swoich klientw: Z uwagi na opacalno oraz dla uniknicia konfliktw z innymi ubezpieczycielami, dostawcy ubezpiecze zdrowotnych mog wsppracowa z istniejcymi ju dostawcami programw aktywnoci fizycznej takimi, jak sportowe organizacje pozarzdowe (NGO), kluby sportowe, orodki fitness itp. Ubezpieczyciele mog oferowa motywacje finansowe takie, jak preferencyjne warunki patnoci dla tych klientw, ktrzy s (lub staj si) aktywni fizycznie. Ta strategia jest ju wykorzystywana przez dostawcw ubezpiecze zdrowotnych w niektrych krajach UE. Preferencyjne patnoci mog by oferowane tym klientom, ktrzy regularnie uczestnicz w programach aktywnoci fizycznej, a take tym, ktrzy uzyskuj okrelony poziom sprawnoci fizycznej poprzez wybranie fizycznie aktywnego stylu ycia. Tego typu motywacje finansowe mog by rwnie skierowane do dostawcw usug opieki zdrowotnej. Przykadowo, lekarze suby zdrowia pierwszego kontaktu mog otrzymywa dodatkowe wynagrodzenia za motywowanie pacjentw do zwikszenia aktywnoci ruchowej (zalecanie wicze fizycznych). W tym przypadku rwnie dostawcy ubezpiecze zdrowotnych oferujcy takie motywacje finansowe musz ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------22

ostronie zdefiniowa, a nastpnie monitorowa kryteria jakoci zwizane z procesami i wynikami, za ktre przysuguje dodatkowe wynagrodzenie. Polityka spoeczna zwizana z zachcaniem dostawcw ubezpiecze zdrowotnych do uczestnictwa w procesie promocji aktywnoci fizycznej moe by rna, w zalenoci od zrnicowanych systemw opieki zdrowotnej na terenie Europy. Przykadowo, w systemach finansowanych z podatkw, agencje rzdowe na szczeblach oglnokrajowych lub regionalnych mog by skonne do zakupu usug prewencyjnych (tzn. zwizanych z promocj aktywnoci fizycznej) lub zatrudniania porednikw, ktrzy takie usugi zapewni. Takie dziaanie umoliwia rzdowi pastwa bardziej bezporedni kontrol nad procesami wdraania polityki, jednak jednoczenie porusza kwestie dotyczce zewntrznej kontroli jakoci, skutecznoci i wydajnoci. W niektrych systemach, niezalene organy publiczne takie, jak fundusze ubezpiecze zdrowotnych, peni kluczow funkcj we wdraaniu takiej polityki. Oprcz tego, prywatne agencje ubezpiecze zdrowotnych mog odgrywa wan rol w obydwu systemach. Publiczni lub prywatni dostawcy ubezpiecze zdrowotnych mog opracowa wasn polityk promocji aktywnoci fizycznej z uwagi na opacalno lub skuteczno marketingow. Dodatkowo, motywacje ze strony polityki publicznej (np. ulgi podatkowe lub dotacje) mog by atrakcyjne zarwno dla publicznych, jak i prywatnych dostawcw ubezpiecze zdrowotnych sprawiajc, e wzmog promocj aktywnoci fizycznej. Rzdy pastw mog rwnie korzysta z narzdzi legislacyjnych w celu okrelenia konkretnych zobowiza dla dziaa w zakresie prewencji (np. obowizkowa promocja aktywnoci fizycznej ze strony publicznych funduszy ubezpiecze zdrowotnych). Firmy oferujce ubezpieczenia zdrowotne zainteresowane s promowaniem inicjatyw propagujcych informacj o tym, e styl ycia (aktywno fizyczna, odywianie, zarzdzanie stresem) jest jednym z gwnych czynnikw decydujcych o nabyciu lub unikniciu przewlekych schorze. W tym celu, mog one korzysta z nastpujcych narzdzi: Strona internetowa: portal zdrowotny zawierajcy aktualne informacje dotyczce tematw zwizanych ze zdrowiem oraz odpowiednich dostawcw ubezpiecze. Medyczne infolinie, zatrudniajce lekarzy wszystkich specjalnoci, promujce oferty dostawcw usug medycznych oraz orodkw fitness promujcych zdrowie, dziaajce w formie pan-europejskiej sieci. Opracowanie tzw. profilu sprawnoci prewencji zdrowotnej, zawierajcego standardowe testy medyczne i fizyczne, we wsppracy nie tylko z instytucjami medycznymi oraz lekarzami, lecz rwnie w formie mobilnych jednostek testowych. Opracowanie krajowej lub europejskiej sieci partnerw wdraania programw, ktrzy powinni oferowa klientom personalnie dobrane programy zarzdzania zdrowiem o indywidualnych parametrach. Opracowanie sieci hoteli uzdrowiskowych typu wellness, dostawcw usug uzdrowiskowych oraz osobistych trenerw (trenerw zdrowotnych), ktrzy podczas indywidualnych zaj wspieraj klientw chccych zmieni styl ycia. Powinna nastpi zmiana paradygmatu w tym sensie, e dostawcy publicznych ubezpiecze zdrowotnych powinni nie tylko mie obowizek wiadczenia opieki medycznej, lecz rwnie by zobowizani do promowania prewencyjnych dziaa zdrowotnych. Powinni oni znajdowa si w centralnym punkcie sieci, gwarantujcej oparcie wszystkich dziaa prewencyjnych na wsppracy pomidzy firmami wiadczcymi ubezpieczenia spoeczne, ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------23

ministerstwami waciwymi dla zdrowia i opieki spoecznej, organami zdrowotnymi zarwno rzdowymi, jak i pozarzdowymi, spoecznociami oraz prywatnymi firmami ubezpieczeniowymi tak, aby unikn fragmentacji dziaa i kompetencji. Taka sie powinna zapewnia podstawowe praktyczne informacje oraz fundusze dla rnych okolicznoci: przedszkoli, szk, firm itp. Mottem przewodnim tych dziaa powinno by: prewencj naley rozpocz jak najwczeniej i kontynuowa j w charakterze programu na cae ycie. Ponadto, prywatni oraz publiczni dostawcy ubezpiecze zdrowotnych powinni wsppracowa z klientami korporacyjnymi w celu promowania prozdrowotnej aktywnoci fizycznej w firmach. Przykadowo, specjalne programy sprawnociowe adekwatne do zawodu mog by realizowane we wsppracy z klubami sportowymi, orodkami fitness oraz omawian powyej sieci i narzdziami. Przykady dobrych praktyk Rozwj polityki prewencyjnej w Niemczech w cigu ostatnich dwch dziesicioleci stanowi przykad tego, w jaki sposb fundusze ubezpiecze zdrowotnych mog sta si gwnymi dziaaczami na rzecz promocji aktywnoci fizycznej. Od roku 1989 publiczne fundusze ubezpiecze zdrowotnych w Niemczech maj prawny obowizek aktywnego uczestnictwa w promocji zdrowego stylu ycia oraz prewencji zdrowotnej. W roku 2000, gwne stowarzyszenia funduszy zdefinioway, zgodnie z przepisami prawa, swoje obszary priorytetowe dla dziaa w zakresie podstawowej prewencji. Na mocy tych definicji promocja aktywnoci fizycznej staa si jednym z obszarw priorytetowych. W celu regulowania oraz monitorowania jakoci dziaa zwizanych z obszarami priorytetowymi, fundusze ustaliy pomidzy sob okrelone cele jakociowe oraz opracoway konkretne wytyczne dla ich wdroenia. Gwnym rezultatem osignitym dziki takiemu rozwojowi polityki jest fakt, e obecnie wikszo programw promujcych prozdrowotn aktywno fizyczn w Niemczech jest albo bezporednio oferowana przez fundusze ubezpiecze zdrowotnych, albo wspfinansowana przez nie. Poniewa dopaty s prawnie ograniczone do programw aktywnoci fizycznej przynoszcych widoczne rezultaty oraz charakteryzujcych si wysok jakoci, kluby sportowe oraz inni dostawcy prozdrowotnych programw aktywnoci fizycznej wsppracujcy z funduszami ubezpiecze zdrowotnych w znacznym stopniu podnieli standardy zarzdzania jakoci. W cigu ostatnich dwch dekad, Austria opracowaa zrnicowan ofert dla klientw firm wiadczcych ubezpieczenia spoeczne. Firmy wiadczce ubezpieczenia spoeczne oferuj kademu klientowi coroczne badania stanu zdrowia. Dodatkowo, firmy te opracoway programy prewencyjne o konkretnych parametrach (np. prewencja cukrzycy) wraz z rnymi organizacjami pozarzdowymi i klubami sportowymi. Oprcz tego, w roku 1998 zaoona zostaa Krajowa Agencja Prewencji Zdrowotnej, finansowana z funduszy rzdowych, ktra wspiera liczne, rnego typu projekty we wszystkich spoecznociach. W Finlandii, w ramach programu Fit for Life [Sprawni przez cae ycie] , zrealizowano kampani pod tytuem Przygody Joe Finna, majc na celu zmotywowanie prowadzcych siedzcy tryb ycia mczyzn w wieku rednim do prowadzenia zdrowego stylu ycia. Kampania ta obejmuje podrcznik instruujcy, jak zachowa sprawno fizyczn, stron internetow, kursy wicze fizycznych, czone kursy gotowania i prbowania si w rnych sportach oraz wycieczki ciarwk, obejmujce rne imprezy. Partnerem programu w zakresie wycieczek ciarwkami bya firma ubezpieczeniowa, ktra tradycyjnie ubezpiecza pracownikw bran zdominowanych przez mczyzn, np. przemysu ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------24

budowlanego. Brane te charakteryzuj si wysokim ryzykiem przedwczesnego przejcia na emerytur z uwagi na niezdolno do pracy. Uczestnicy programu otrzymywali zaproszenia od pracodawcw oraz pozwolenie na uczestnictwo w zajciach i imprezach w godzinach pracy. Wytyczne dla dziaa
Wytyczna 14 Dane dotyczce aktywnoci fizycznej powinny by wprowadzone do systemw monitorowania zdrowia na szczeblu oglnokrajowym. Wytyczna 15 Organy publiczne powinny zidentyfikowa zawody posiadajce niezbdne kompetencje do promowania aktywnoci fizycznej oraz rozway sposb, w jaki poszczeglne role zawodowe mog zosta uatwione za pomoc stosownych systemw rozpoznawczych. Wytyczna 16 Lekarze medycyny oraz pozostali specjalici do spraw zdrowia powinni peni funkcje porednikw pomidzy dostawcami ubezpiecze zdrowotnych, ich czonkami lub klientami, a dostawcami programw aktywnoci fizycznej. Wytyczna 17 Firmy ubezpieczeniowe powinny by motywowane do tego, aby zwraca lekarzom (pierwszego kontaktu lub specjalistom) koszty corocznej rozmowy z kadym pacjentem, podczas ktrej uzyska on porady dotyczce tego, jak wczy aktywno fizyczn do swojego codziennego ycia. Wytyczna 18 Organy publiczne powinny zachca programy ubezpiecze zdrowotnych do znaczcego uczestnictwa w promocji aktywnoci fizycznej. Wytyczna 19 Programy ubezpiecze spoecznych powinny zachca klientw do aktywnoci fizycznej oraz oferowa im motywacje finansowe. Aktywno fizyczna na zalecenie lekarza powinna sta si dostpna we wszystkich Pastwach Czonkowskich UE. Wytyczna 20 W tych Pastwach Czonkowskich, w ktrych leczenie wiadczone jest nieodpatnie, system zdrowia publicznego powinien wykorzysta te kanay do promowania aktywnoci fizycznej wrd wszystkich grup wiekowych, w tym rwnie poprzez wprowadzenie dodatkowych premii dla osb aktywnych fizycznie oraz zachcanie specjalistw zdrowotnych do promowania aktywnoci fizycznej w ramach strategii prewencyjnej.

3.3. Edukacja Zwizek pomidzy sektorem edukacji a aktywnoci fizyczn charakteryzuj trzy odrbne aspekty: wychowanie fizyczne w szkoach, aktywno fizyczna w lokalnych spoecznociach (np. kluby sportowe) oraz edukacja i szkolenia dla nauczycieli, instruktorw, trenerw i specjalistw ochrony zdrowia. 3.3.1. Promocja aktywnoci fizycznej w szkoach

rodowisko spoeczne, jakie stanowi szkoy i kluby sportowe, odgrywa wan rol w procesie promowania prozdrowotnej aktywnoci fizycznej wrd dzieci i modziey. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------25

Dzieci i modzie prowadzce siedzcy tryb ycia wykazuj oznaki problemw metabolicznych takich, jak wzrost sercowo-naczyniowych czynnikw ryzyka. Ta grupa dzieci i modziey wci powiksza si w wielu krajach UE, a organizacje sportowe mog mie trudnoci w dotarciu do niej. Z jednej strony, te dzieci i modzie czsto maj za sob nieprzyjemne dowiadczenia zwizane ze sportami opartymi na wspzawodnictwie; z drugiej za, organizacje sportowe czsto nie maj w swojej ofercie odpowiednich programw, dysponujc wycznie tradycyjnymi formami aktywnoci sportowej opartej na wspzawodnictwie. Jednake wychowanie fizyczne jest obowizkowym przedmiotem w szkoach w wikszoci krajw. Moliwe jest stworzenie zdrowej i interesujcej oferty edukacyjnej w szkoach tak, aby wzbudzi wrd uczniw zainteresowanie aktywnoci fizyczn. Dlatego te wane jest dokonanie oceny, czy reforma programw lekcji wychowania fizycznego moe zaowocowa popraw stanu zdrowia oraz zachowa prozdrowotnych wrd dzieci i modziey. Wychowanie fizyczne odbywajce si w szkoach skutecznie podnosi poziom aktywnoci fizycznej uczniw oraz poprawia ich sprawno fizyczn. Jednake, aby osign znaczc popraw stanu zdrowia, jedna godzina aktywnoci fizycznej dziennie, zorganizowana w formie zabawy na boisku lub lekcji wychowania fizycznego nie jest wystarczajca. Zwikszenie wymiaru zaj wf do dwch lub trzech godzin tygodniowo moe ju przynie niewielkie korzyci dla zdrowia. Wzrost aktywnoci fizycznej moe zosta uzyskany zarwno dziki zwikszeniu liczby zaj wf w czasie spdzanym przez ucznia w szkole, w ramach programu obowizkowego, jak i poza nim. Niekoniecznie musi to by realizowane kosztem innych przedmiotw nauczanych w szkole. Aktywno fizyczna moe rwnie sta si czci istniejcych zaj pozalekcyjnych , co nie powinno generowa dodatkowych kosztw. Wychowanie fizyczne odbywajce si w szkoach stanowi najszerzej dostpne rdo promocji aktywnoci fizycznej wrd modziey. Dlatego te naley podj wszelkie moliwe dziaania majce na celu zachcenie szk do zapewniania form aktywnoci fizycznej codziennie, uczniom wszystkich klas, zarwno w ramach programu obowizkowego, jak i poza nim, a take we wsppracy z partnerami z lokalnej spoecznoci, jak rwnie promujce zainteresowanie aktywnoci fizyczn przez cae ycie u wszystkich wychowankw. Nauczyciele w szkoach s pierwszoplanowymi osobami promujcymi aktywno fizyczn wrd dzieci i modziey. Jednake istniej rwnie inne osoby, ktre odgrywaj wan rol w tym zakresie: wychowawcy przedszkolni, trenerzy w klubach sportowych i domach kultury oraz, zwaszcza w przypadku dzieci poniej 12 roku ycia, ich rodzice. Aby w peni wykorzysta moliwoci w dziedzinie edukacji fizycznej, naley speni liczne warunki takie, jak program nauczania, rozsdny rozmiar sal sportowych, odpowiednie warunki sprztowe, dobrze zaplanowany rozkad przedmiotw, odpowiednie procedury oceny, wykwalifikowani nauczyciele oraz wsparcie administracyjne dla sieci czcych zainteresowane strony z obszarw takich, jak aktywno fizyczna oraz opieka zdrowotna wrd danej spoecznoci lokalnej (np. kluby sportowe). Pozaszkolna aktywno fizyczna moe by w duej mierze promowana poprzez udostpnianie szkolnych obiektw sportowych po godzinach szkolnych oraz poprzez nawizywanie partnerstw. Boiska szkolne oraz zajcia wychowania fizycznego powinny zosta dopasowane do potrzeb wszystkich uczniw, biorc pod uwag w szczeglnoci odpowiednie ich wyposaenie, ktre bdzie stymulowao uczestnictwo zarwno chopcw jak i dziewczt w ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------26

formach aktywnoci sportowej i rekreacyjnej. Boiska szkolne powinny by wykorzystywane rwnie do zabaw dla dzieci z lokalnej spoecznoci poza godzinami szkolnymi. Aby edukacja fizyczna staa si znaczca oraz popularna wrd dzieci i modziey, naley rozway, oceni, a nastpnie wprowadzi innowacyjne teorie nauczania oraz nowy sposb postrzegania przedmiotu wychowania fizycznego. Wysokiej jakoci edukacja fizyczna powinna by dostosowana do wieku kadego dziecka oraz modej osoby zarwno pod wzgldem polece, jak i wykonywanych wicze. Nauczycieli powinno si zachca do korzystania z technologii podczas zaj wychowania fizycznego tak, aby moliwe stao si badanie sprawnoci i fizycznej i zdolnoci motorycznych w sposb, ktry pozwoli na personalizacj programu zaj w stopniu wikszym, ni dotychczas. Monitoring pracy serca, cyfrowy sprzt fotograficzny i wideo, oprogramowanie komputerowe oraz inne elementy wyposaenia suce do oceny sprawnoci fizycznej mog w tym kontekcie odegra znaczc rol. Istniej zalecenia dotyczce szkolenia nauczycieli wychowania fizycznego, ktre zostay opracowane przez grup ekspertw pastw bdcych czonkami (np. EUPEA - European Union Physical Education Association). Unia Europejska przeprowadzia rwnie badania na temat Stylw ycia oraz tendencji do prowadzenia siedzcego stylu ycia wrd modziey [ang.: "Young people's lifestyles and sedentariness"]14. Rola nauczycieli wychowania fizycznego w promowaniu aktywnoci fizycznej wrd dzieci i modziey ma szczeglne znaczenie w kontekcie wzrostu tendencji do prowadzenia siedzcego stylu ycia, otyoci oraz nadwagi. Oprcz realizacji programw nauczania w szkoach, nauczyciele wychowania fizycznego mogliby odegra znaczc rol w procesie propagowania aktywnego pokonywania przez uczniw dystansu pomidzy szko a domem, aktywnoci fizycznej w przerwach midzylekcyjnych, wykorzystania obiektw sportowych po szkole oraz indywidualnego planowania wicze fizycznych. Badania wykazuj, e pozaszkolna aktywno fizyczna moe by intensywnie promowana za pomoc udostpniania przyszkolnych obiektw sportowych rwnie po godzinach lekcyjnych. Edukacja oraz szkolenie nauczycieli powinny zapewnia im wiedz niezbdn do tego, aby przekazywa uczniom oraz ich rodzicom wyrane i jednoznaczne informacje zwikszajce wiadomo tego, e aktywno fizyczna stanowi podstawowy wymg w celu zachowania dobrego stanu zdrowia. Przykady dobrych praktyk Na Wgrzech rozpoczto wspprac z wychowawcami przedszkolnymi, dla ktrych organizowane s kursy szkoleniowe oraz konferencje majce na celu rozwinicie ich umiejtnoci oraz wiedzy o zdrowym i aktywnym stylu ycia. Rzd wspiera rwnie publikacj

14

Universitt Paderborn (2004): Studium na temat stylw ycia oraz tendencji do prowadzenia siedzcego stylu ycia wrd modziey oraz roli sportu w kontekcie edukacji oraz jako dziaania majcego na celu przywrcenie rwnowagi. Raport kocowy sporzdzili: Wolf-Dietrich Brettschneider, Roland Naul, et al. http://ec.europa.eu/sport/documents/lotpaderborn.pdf

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------27

materiaw informacyjnych o wczesnej edukacji. Drugorzdnym celem projektu jest take rozwinicie wiadomoci rodzicw. We Francji funkcjonuje wielopoziomowy program ICAPS [Dziaania Ukierunkowane na Aktywno Fizyczn i Siedzcy Tryb ycia wrd Modziey], realizowany przez wielu dziaaczy, angaujcy modych ludzi, szkoy, rodzicw, nauczycieli, osoby pracujce z modzie, kluby dla modziey, kluby sportowe itp. Celem programu jest zachcenie modych ludzi do zwikszenia poziomu swojej aktywnoci fizycznej oraz zaoferowanie moliwoci zarwno w szkoach, jak i poza nimi. Rezultaty pierwszych czterech lat funkcjonowania programu s pozytywne i wykazuj, e dziaania ukierunkowane na zmniejszenie poziomu otyoci mog odnie sukces. W Wielkiej Brytanii rzd przeznaczy 100 milionw funtw na cele pozaszkolnego programu sportowego pod nazw Sport Unlimited [Sport bez granic]. Celem programu jest zwikszenie wrd dzieci i modziey moliwoci uczestnictwa w zajciach sportowych poza godzinami szkolnymi, dziki czemu moliwe bdzie zwikszenie poziomu aktywnoci do piciu godzin w tygodniu. Partnerstwa sportowe w poszczeglnych hrabstwach przeprowadzaj konsultacje z modymi ludmi, aby upewni si, e oferowane formy aktywnoci s podane przez modzie. Program oparty jest na partnerskim podejciu. Wielu lokalnych dziaaczy biznesmenw i agencji rwnie udostpnia dla celw uprawiania aktywnoci fizycznej swoje obiekty oraz usugi takie, jak centra modzieowe, kluby sportowe, obiekty prywatnego sektora komercyjnego oraz centra wypoczynkowe. 3.3.2. Edukacja i szkolenie specjalistw suby zdrowia

Pracownicy suby zdrowia musz by przygotowani do tego, aby udziela odpowiednich rad dotyczcych aktywnoci fizycznej w zwizku z konkretnymi warunkami, w jakich yj osoby, z ktrymi pracuj. Pielgniarki czsto s osobami, ktre maj szczeglnie bliski kontakt z pacjentem; mog zatem mie moliwo wikszej interakcji z nimi. Informacje dotyczce koniecznoci aktywnoci fizycznej, najlepszego sposobu wprowadzenia jej do swojego codziennego ycia oraz pyncych z niej zmian w stylu ycia powinny by dostpne dla wszystkich studentw kierunkw medycznych i pokrewnych w toku studiw, a ksztacenie ustawiczne z tego zakresu powinno by obowizkowe. Dodatkowo, dobrym rozwizaniem byoby uznanie medycyny sportu jako odrbnej specjalnoci na terenie UE, gdy wanym elementem medycyny sportu jest medycyna prewencyjna, promujca prozdrowotn aktywno fizyczn. Lekarze pierwszego kontaktu musz mie wiadomo, jak wana jest aktywno fizyczna dla zapobiegania licznym schorzeniom oraz powinni by przygotowani, do udzielania odpowiednich porad z zakresu aktywnoci fizycznej. Skierowanie na wiczenia, polegajce na zaleceniu wicze jako lekarstwa w celu poprawienia stanu zdrowia lub zredukowania ryzyka zachorowania, staje si popularnym sposobem proponowania konkretnej formy aktywnoci fizycznej w niektrych krajach Europy. Oprcz konkretnych programw skierowa na wiczenia, w wielu krajach elementem pracy lekarzy pierwszego kontaktu stao si zalecanie pacjentom zwikszenia aktywnoci fizycznej poprzez takie formy aktywnoci, jak spacery lub jazda na rowerze. Wane jest

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------28

zatem, aby porady dotyczce stylu ycia oraz zmiany zachowa zwizanych z aktywnoci fizyczn stanowiy cz wstpnego szkolenia medycznego oraz dalszej edukacji. Przykady dobrych praktyk W wikszoci krajw europejskich edukacja medyczna zorganizowana jest w taki sposb, e zarwno lekarze, jak i pielgniarki, sanitariusze, fizjoterapeuci oraz dietetycy maj obowizek uczestniczenia w kilku kursach rocznie, w celu aktualizacji swojej wiedzy i umiejtnoci.

Wytyczne dla dziaa

Wytyczna 21 Pastwa Czonkowskie UE powinny zebra, podsumowa i oceni krajowe wytyczne dla aktywnoci fizycznej skierowane do nauczycieli wychowania fizycznego oraz innych osb uczestniczcych w rozwoju dzieci i modziey. Wytyczna 22 Drugim krokiem podjtym przez Pastwa Czonkowskie UE powinno by opracowanie prozdrowotnych moduw aktywnoci fizycznej dla szkolenia nauczycieli dzieci w wieku przedszkolnym, szkoy podstawowej oraz szk rednich. Wytyczna 23 Informacje dotyczce potrzeby aktywnoci fizycznej, najlepszych metod wprowadzenia jej do codziennego ycia oraz zmian w trybie ycia powinny by dostpne dla nauczycieli wychowania fizycznego, trenerw, kierownikw orodkw sportowych i wypoczynkowych oraz specjalistw medialnych w trakcie ich studiw oraz/lub ksztacenia zawodowego. Wytyczna 24 Tematy zwizane z aktywnoci fizyczn, promocj zdrowia i medycyn sportu powinny zosta wczone do programu szkole specjalistw z dziedziny zdrowia w krajach UE.

3.4. Transport, rodowisko, urbanistyka i bezpieczestwo publiczne Transport zapewnia dobre moliwoci prowadzenia aktywnoci fizycznej, jednak jedynie wwczas, gdy waciwe infrastruktury i usugi umoliwiaj aktywne poruszanie si po miecie. W cigu ostatniego dziesiciolecia zgromadzono liczne dowody na istnienie zwizku pomidzy spacerowaniem, jazd na rowerze a korzyciami zdrowotnymi mierzonymi jako ograniczenie oglnej miertelnoci, chorb ukadu krenia oraz cukrzycy typu 2. Wykazano, e spacerowanie zwizane jest z niszymi odsetkami wystpowania chorb ukadu krenia oraz zmniejszeniem ryzyka cukrzycy typu 2. Spacerowanie zamiast dojedania do pracy lub szkoy wystarcza, aby zmniejszy odsetek miertelnoci, jednak wydaje si, e jeszcze wiksze korzyci mona osign, gdy spacer zamienimy na jazd na rowerze. Ustalono, e wrd osb dojedajcych do pracy lub szkoy na rowerze odsetek miertelnoci jest o 30-35% niszy, nawet biorc pod uwag inne rodzaje aktywnoci fizycznej oraz inne czynniki sprzyjajce wystpowaniu chorb ukadu krenia takie, jak ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------29

otyo, cholesterol lub palenie papierosw. Badania wykazuj rwnie korzyci pynce ze spacerowania lub jedenia na rowerze do pracy w postaci niszego ryzyka nadcinienia, udaru, nadwagi i otyoci. Wrd dzieci i modziey podrowanie do szkoy na rowerze kojarzone jest z wyszym poziomem sprawnoci fizycznej. W Danii, gdzie ta metoda transportu wykorzystywana jest przez blisko dwie trzecie modych osb, wrd cyklistw wykryto stopie sprawnoci fizycznej wyszy o 8%. Znajduje to przeoenie na znaczne korzyci zdrowotne, poniewa wrd kwartau najmniej sprawnych fizycznie dzieci wykryto trzynacie razy wicej problemw z metabolizmem takich, jak nagromadzenie czynnikw ryzyka chorb sercowonaczyniowych, ni u najbardziej aktywnych dzieci. Dzieci, ktre jedziy do szkoy na rowerach, piciokrotnie czciej znajdoway si w najwyszym kwartylu sprawnoci fizycznej. Spacerowanie do szkoy nie zawsze czy si z wiksz sprawnoci fizyczn, prawdopodobnie z uwagi na to, e spacerowanie jest mniej intensywn czynnoci, ni jazda na rowerze. Rwnie wrd dorosych jazda na rowerze do pracy wydaje si nie wicej korzyci dla zdrowia, ni spacerowanie. rodowisko miejskie zachcajce do korzystania z pojazdw silnikowych i, w zwizku z tym, zniechcajce do uprawiania aktywnoci fizycznej, stanowi si napdow dla tendencji do nadwagi i otyoci wrd caych populacji. Czynniki rodowiskowe mog odgrywa znaczc rol w procesie okrelania i ksztatowania wzorw zachowa aktywnoci fizycznej. W tym kontekcie wane jest, aby wzi pod uwag potrzeby dzieci i modziey osobno, gdy ich zdolno do interakcji ze rodowiskiem wybudowanym jest ograniczona. W odrnieniu od dorosych, dzieci i modzie spdzaj du cz dnia w szkole, dysponuj wzgldnie du iloci czasu przeznaczon na rekreacj, czciej uczestnicz w aktywnoci fizycznej poprzez zabaw, nie prowadz samochodu oraz objte s ograniczeniami naoonymi przez dorosych. Negatywne postrzeganie rodowiska przez rodzica, zwaszcza pod wzgldem bezpieczestwa, w negatywny sposb wpywa na aktywno dzieci i modziey w najbliszej okolicy. Jednak zaangaowanie dzieci i modziey w najbliszej okolicy poprzez aktywno fizyczn jest wane dla ich spoecznego i fizycznego samopoczucia, gdy daje im moliwo uzyskania niezalenoci i nawizania kontaktw spoecznych. W celu promowania atrakcyjnoci jazdy na rowerze i spacerw jako rodkw transportu, nacisk na bezpieczestwo na drogach jest konieczny. Jeeli rodowisko nie jest postrzegane jako bezpieczne z powodw osobowych lub ze wzgldu na ruch na drogach, wikszo populacji moe korzysta ze zmotoryzowanych rodkw transportu, zwaszcza w nocy. Z drugiej strony, atrakcyjne przestrzenie zielone lub bezpiecznie wydzielone przestrzenie uliczne stanowi wane elementy aktywnego osiedla. Kwestia rodowiskowa jest wana dla promocji aktywnoci fizycznej nie tylko w kontekcie wielkomiejskim, lecz rwnie na wsiach, w grach i terenach grzystych, rzekach, jeziorach i morzach. Wiele rodzajw samodzielnie zorganizowanej aktywnoci fizycznej takich, jak spacerowanie, jazda na rowerze, eglarstwo lub wiolarstwo staj si przyjemniejsze, jeeli uprawia si je w adnym, naturalnym rodowisku. W oparciu o ten pogld, ochrona rodowiska staje si wana nie tylko pod wzgldem ochrony krajobrazu, dzikich rolin i zwierzt oraz lasw, lecz rwnie pod wzgldem zapewnienia przestrzeni oraz atrakcyjnych okazji do uprawiania aktywnoci fizycznej przez ludzi.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------30

Pod tym wzgldem, wane jest okrelenie zasad korzystania ze rodowiska naturalnego promujcych aktywno fizyczn, a zniechcajcych do ruchu zmotoryzowanego. Przykadowo, odzie motorowe powinny zostawia przestrze dla odzi wiolarskich oraz eglarskich, a skutery niene dla narciarzy oraz osb spacerujcych po niegu. Przykady dobrych praktyk W wikszoci krajw spacery oraz jazda na rowerze trac na popularnoci. Jednake ostatnio przeprowadzone, systematyczne badania wykazuj, e dziaania dostosowane do indywidualnych potrzeb, skierowane do osb prowadzcych siedzcy tryb ycia lub posiadajcych motywacj do zmiany, mog zwikszy czas spacerw nawet o 30-60 minut tygodniowo. Dziaania promujce jazd na rowerze s rzadko podejmowane, gdy poprawa zachowa i nawykw w tym zakresie zalena jest od dostpnoci bezpiecznych tras rowerowych. Jedno nieprzypadkowe dziaanie w spoecznoci w Odense w Danii promowao jazd na rowerze za pomoc rnych inicjatyw oraz zwikszyo liczb wycieczek rowerowych o ponad 20% w cigu piciu lat. Jednoczenie liczba wypadkw z udziaem cyklistw zmalaa o 20% w stosunku do reszty kraju. Odsetek wypadkw drogowych z udziaem rowerzystw jest niszy w tych krajach, gdzie jazda na rowerze jest popularna, prawdopodobnie dlatego, e kraje te (zwaszcza Holandia i Dania) dysponuj infrastruktur bezpiecznych tras rowerowych, a kierowcy przyzwyczajeni s do obecnoci cyklistw na drogach. Jednake nawet w krajach pozbawionych takiej infrastruktury, wypadki z udziaem cyklistw stanowi may odsetek wszystkich wypadkw, a korzyci zdrowotne zdecydowanie przewyszaj ryzyko. Z bada przeprowadzonych w Kopenhadze wynika, e niszy odsetek zgonw wynikajcych z jazdy na rowerze do pracy w porwnaniu ze zgonami wrd pasywnych uczestnikw ruchu drogowego zdecydowanie przekracza ogln liczb rowerzystw, ktrzy odnieli obraenia w wypadkach drogowych. Partnerstwa sektorw publicznego i prywatnego w niektrych miastach wykorzystywane byy jako sposb zaoferowania publicznie i nieodpatnie dostpnych rowerw, ktre suyy jako powierzchnia reklamowa. Przykadem takiego miejskiego systemu rowerowego moe by duskie miasto Arhus. W Holandii i Danii istnieje rozdzielenie cieek rowerowych oraz pasw, po ktrych poruszaj si samochody, co ma znaczcy wpyw na postrzeganie jazdy na rowerze jako bezpiecznego i zdrowego rodka transportu. Na Wgrzech powoano specjalnego Komisarza Rzdowego, ktrego kompetencje obejmuj koordynacj budowy cieek rowerowych w caym kraju. W Wielkiej Brytanii (Anglii) partnerstwo pomidzy Sport England a Departamentem Zdrowia skierowane jest do urbanistw oraz architektw. Dokument przewodni zatytuowany Active Designs [Aktywne projekty] promuje sport oraz aktywno fizyczn za pomoc trzech kluczowych zasad: -Dostpno: poprawa dostpnoci oznacza zapewnienie atwego, bezpiecznego i wygodnego dostpu do szerokiej gamy moliwoci uczestnictwa w sporcie, aktywnych podrach i aktywnoci fizycznej dla caej spoecznoci. -Udogodnienie: zwikszanie udogodnie oznacza promocj jakoci rodowiskowej w projektowaniu i wygldzie nowych orodkw sportowych i rekreacyjnych, oraz uwzgldnia ich zwizek z pozostaymi elementami zabudowy oraz szerszym wymiarem publicznym. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------31

-wiadomo: zwikszanie wiadomoci podkrela potrzeb uwypuklenia znaczenia formy infrastruktury sportowej i rekreacyjnej oraz moliwoci wykorzystania tej formy dla wykonywania wicze fizycznych. Od 2003 roku, od kierowcw pojazdw silnikowych w Londynie pobierana jest opata w wysokoci 8 funtw (okoo 10 euro) za wjazd do centrum miasta (tzw. Londyska Opata za Uczestniczenie w Ruchu). Gwnym celem wprowadzenia tej opaty byo zmniejszenie zagszczenia ruchu drogowego, jednak przyczynia si ona rwnie do znaczcego zwikszenia liczby osb jedcych na rowerach w miecie, a take do nowych inwestycji w ramach infrastruktury rowerowej. Ocenia si, e intensywno jazdy na rowerze w Londynie wzrosa o 80% od czasu wprowadzenia opaty, czemu nie towarzyszy znaczcy wzrost wypadkw miertelnych. Opracowanie systemu chodzcego autobusu w wielu krajach polega na motywowaniu grup dzieci do tego, aby spaceroway do szkoy lub przedszkola pod nadzorem dorosych. Takie dziaanie dostarcza dzieciom odpowiedniej wiedzy i kompetencji zwizanych z bezpieczestwem na drodze, ich rol jako pieszych, a take stanowi bezpieczny sposb transportu, z ktrego codziennie korzystaj w okresie dziecistwa okresie, w ktrym zagroenia zwizane z transportem zmotoryzowanym mog by szczeglnie due. wiatowa Organizacja Zdrowia niedawno opublikowaa Health Economic Appraisal Tool (HEAT) for Cycling [Narzdzie Ekonomicznej Oceny Zdrowotnej dla Jazdy na Rowerze], majce na celu pomoc osobom planujcym transport w procesie rozwaania korzyci zdrowotnych pyncych z jazdy na rowerze podczas planowania nowej infrastruktury. Dokument ten zosta sporzdzony z uwagi na to, e, podczas gdy obliczanie czynnikw opacalnoci jest ugruntowan praktyk w planowaniu transportu, to korzyci zdrowotne pynce z interwencji w transport s rzadko brane pod uwag. Dokument oferuje wytyczne sugerujce wczenie skutkw zdrowotnych aktywnoci fizycznej zwizanej z transportem do analiz ekonomicznych infrastruktury i polityki transportowej. Wytyczne dla dziaa
Wytyczna 25 We wszystkich czciach swojego terytorium, ktre nadaj si do jazdy na rowerze, wadze Pastw Czonkowskich na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym powinny zaplanowa oraz stworzy odpowiedni infrastruktur, ktra pozwoli mieszkacom na dojazd do pracy i szkoy na rowerze. Wytyczna 26 Inne rodzaje aktywnego transportu powinny by systematycznie brane pod uwag w dokumentach planowania oglnokrajowego, regionalnego i lokalnego, ktrego celem powinno by zapewnienie warunkw bezpieczestwa, wygody i wykonalnoci. Wytyczna 27 Inwestycjom infrastrukturalnym zwizanym z dojedaniem na rowerze oraz spacerach do pracy i szkoy powinny towarzyszy ukierunkowane kampanie informacyjne, wyjaniajce korzyci zdrowotne pynce z aktywnego transportu. Wytyczna 28 Organy odpowiedzialne za planowanie przestrzenne, wydajce zezwolenia na now zabudow, lub gdy wadze publiczne decydujce o budowie nowych osiedli, powinny bra pod uwag potrzeb stworzenia bezpiecznego rodowiska pozwalajcego na uprawianie aktywnoci fizycznej przez lokaln populacj. Dodatkowo, pod uwag naley rwnie wzi odlegoci i zapewni moliwo odbywania spacerw lub jedenia na rowerze z domu do stacji kolejowych, przystankw autobusowych, sklepw oraz innych punktw usugowych i rekreacyjnych.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------32

Wytyczna 29 Samorzdy lokalne powinny uzna jazd na rowerze za integralny element planowania i inynierii miejskiej. cieki rowerowe oraz miejsca parkingowe powinny zosta zaprojektowane, zbudowane i utrzymywane z zachowaniem podstawowych wymaga bezpieczestwa. Samorzdy lokalne w caej UE zachcane s do wymiany najlepszych praktyk tak, aby znale rozwizania najbardziej odpowiednie pod wzgldem gospodarczym i praktycznym. Wytyczna 30 Wadze publiczne odpowiedzialne za funkcjonowanie policji drogowej powinny zapewni zachowanie odpowiednich poziomw bezpieczestwa dla pieszych i rowerzystw. Wytyczna 31 Wadze publiczne powinny nie tylko kontynuowa dziaania majce na celu ochron rodowiska samego w sobie, lecz rwnie jego potencjau jako atrakcyjnej przestrzeni dla uprawiania aktywnoci fizycznej. Skuteczne zarzdzanie konfliktami powinno by prowadzone tak, aby zrwnoway potrzeby rnych uytkownikw, w szczeglnoci zmotoryzowanych i niezmotoryzowanych. Wytyczna 32 Wadze publiczne powinny dy by w procesie planowania, projektowania i realizacji inwestycji w przestrzeni publicznej uwzgldnia potrzeby dzieci zwizane z zabaw i rekreacj.

3.5. rodowisko pracy Zapotrzebowanie na wysiek fizyczny w miejscu pracy ulego ogromnym zmianom w cigu ostatniego stulecia, a proces ten jeszcze nie uleg zakoczeniu. Cika praca fizyczna zostaa w duej mierze wyeliminowana w zindustrializowanych rejonach wiata. Zdecydowana wikszo dzisiejszych zawodw w UE czy si z oglnie niskim zapotrzebowaniem energetycznym, a jeeli praca wymaga nakadw energii, odbywa si to zazwyczaj w charakterze lokalnego, czsto monotonnego obcienia okrelonej grupy mini. Dlatego te, z jednej strony, zapotrzebowanie energetyczne w miejscu pracy plasuje si zdecydowanie poniej tego, jakie zalecane jest dla zdrowego stylu ycia, jednak z drugiej strony, niektre zadania mog stwarza wzmoone ryzyko wystpienia schorze ukadu miniowo-szkieletowego. W zwizku z powyszym, zasadnym wydaje si wprowadzenie w miejscach pracy programw umoliwiajcych pracownikom wczenie aktywnoci fizycznej w swj codzienny lub tygodniowy plan dziaa. Rozwizanie takie mogoby przeciwdziaa zarwno niskiemu dziennemu wydatkowi energii, jak i lokalnemu obcieniu specyficznych mini, w tym mini plecw, a zarazem pomc pracownikom w utrzymywaniu akceptowalnego poziomu sprawnoci fizycznej. Dostpne dowody potwierdzaj, e miejsce pracy powinno by tym miejscem w yciu osb dorosych, w ktrym promowany jest fizycznie aktywny styl ycia. Taka promocja powinna by zadaniem pracodawcw oraz zwizkw zawodowych. Partnerzy spoeczni musz mie swj aktywny wkad w prowadzenie dziaa promocyjnych oraz motywacyjnych.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------33

Przykady dobrych praktyk W Wielkiej Brytanii, dwuletnim programem pilotaowym Well@Work [Zdrowi w pracy] objte zostay 32 zakady pracy. Program obejmowa najrniejszego typu firmy, od duego producenta ywnoci, poprzez szpital, po mae przedsibiorstwa wiejskie. Projekt pilotaowy ocenia szereg dziaa, ktre zachcay do uprawiania sportw oraz aktywnoci fizycznej w miejscu pracy. Na podstawie sukcesu tych dziaa powsta program Activate your Workplace [Bd aktywny w pracy] roczny program wspierajcy i szkoleniowy majcy na celu wspomaganie miejsc pracy w procesie projektowania, tworzenia i monitorowania zdrowych rodzajw aktywnoci oraz jednoczesnego rozwijania wewntrznej zdolnoci do zapewnienia trwaoci programw. Po zakoczeniu programu, biorce w nim udzia organizacje powinny dysponowa aktywn i zdrow polityk w miejscu pracy oraz czonkiem kadr wyszkolonym w zakresie zdrowia w miejscu pracy, ktry otrzyma autoryzacj ze strony Krlewskiego Instytutu Zdrowia Publicznego. Wsppraca partnerska stanowi podstaw programu Activate your Workplace, ktremu przewodnicz Orodek Zdrowia w Miejscu Pracy, Uniwersytet St. Marys w Twickenham, Londyn, we wsppracy z nastpujcymi organizacjami: Sport England, Transport for London, the London Development Agency, the Fitness Industry Association oraz NHS London. Partnerzy zapewniaj fundusze lub oferuj pakiety motywacyjne wraz z dostpem do ich wiedzy oraz usug. W Luksemburgu, Ministerstwo Zdrowia co roku przyznaje nagrody dla tych przedsibiorstw, ktre oferuj programy prozdrowotne w miejscu pracy, w tym programy oraz dziaania zwizane z aktywnoci fizyczn. Przyznawana nagroda nazywa si Prix Sant en entreprise [Nagroda Zdrowie w Miejscu Pracy], a po raz pierwszy wrczono j w 2008 roku.

Wytyczne dla dziaa

Wytyczna 33 Dziaajc w porozumieniu, pracodawcy oraz zwizki zawodowe powinni okreli wymagania dla miejsca pracy tak, aby umoliwiao ono prowadzenie aktywnego fizycznie stylu ycia. Przykady takich wymaga obejmuj: (1) dostp do waciwie wyposaonych obiektw wiczeniowych zarwno pod dachem, jak i na wieym powietrzu; (2) stale dostpny profesjonalista do spraw aktywnoci fizycznej, prowadzcy grupowe zajcia ruchowe, a take udzielajcy indywidualnych porad i instrukcji; (3) wsparcie uczestnictwa w wydarzeniach sportowych w miejscu pracy; (4) zachcanie do korzystania z rowerw oraz spacerw jako rodkw transportu do i z miejsca pracy; (5) w przypadku pracy monotonnej lub cikiej do takiego stopnia, e niesie ona ze sob zwikszone ryzyko schorze szkieletowo-miniowych, dostp do wicze specjalnie opracowanych w celu przeciwdziaania tym schorzeniom; (6) rodowisko pracy przyjazne dla aktywnoci fizycznej. Wytyczna 34 Narodowe certyfikaty zdrowia mog by przyznawane zakadom pracy, w ktrych nacisk kadziony jest na fizycznie aktywny styl ycia pracownikw.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------34

3.6. Usugi dla osb starszych Istnieje coraz wicej dowodw wskazujcych, jak wana jest aktywno fizyczna wrd osb starszych. Pomimo, e u osb starzejcych si stan zdrowia moe by, w duej mierze, wynikiem stylu ycia prowadzonego w okresie dorosoci, lub modoci, to poziom aktywnoci fizycznej osb starszych stanowi istotny czynnik okrelajcy zdolnoci do prowadzenia samodzielnego ycia. Pozytywne efekty regularnej aktywnoci fizycznej obejmuj zarwno psychiczne (zadowolenie z ycia), jak i fizyczne, fizjologiczne oraz spoeczne aspekty ycia. Udowodnione zostao, e regularne uczestnictwo w programie wicze fizycznych jest skutecznym narzdziem sucym do redukcji lub zapobiegania problemom funkcjonalnym zwizanym ze starzeniem si organizmu, w tym take wrd osb, ktre przekroczyy osiemdziesity oraz dziewidziesity rok ycia. Istnieje coraz wicej dowodw wskazujcych na to, e aktywno fizyczna moe pomc w zachowaniu funkcji kognitywnych oraz wywiera efekt prewencyjny na depresj oraz demencj (schorzenia psychiatryczne najczciej wystpujce wrd osb starszych). Aktywno fizyczna obejmujca wiczenie konkretnych mini (odpowiadajcych za si i rwnowag) odgrywa wan rol w procesie poprawiania jakoci ycia osb starszych. Badania wykazay, e regularna aktywno fizyczna oraz wiczenia w zaawansowanym wieku nie wyduaj okresu ycia w znaczcy sposb, jednake poprawa warunkw psychologicznych i fizycznych pomaga w utrzymaniu osobistej niezalenoci oraz zmniejsza potrzeb korzystania z doranych lub przewlekych usug opieki. Moe to wiza si ze znacznymi korzyciami ekonomicznymi, gdy wynikajce z takich dziaa oszczdnoci prawdopodobnie zrekompensuj koszty waciwie zorganizowanych programw wicze fizycznych. Wanym aspektem jest personalizacja programw wicze dla osb starszych tak, aby odpowiaday one poziomowi sprawnoci fizycznej, jaki moe zosta osignity, a take bray pod uwag konkretne potrzeby indywidualnych osb. Naley rwnie skupi si na roli aktywnoci fizycznej w przypadku rozwijajcych si schorze zwizanych z wiekiem, niepenosprawnoci oraz osabienia poznawczego. Czynniki kulturowe, psychologiczne oraz zdrowotne czsto wstrzymuj aktywno fizyczn osb starszych. Dlatego te naley dooy wszelkich stara do stworzenia oraz podtrzymania motywacji do zachowania aktywnoci fizycznej, zwaszcza wwczas, gdy osoby takie nie przywyky do niej. Naley przeprowadzi badania nad moliwociami zmiany nastawienia wobec aktywnoci fizycznej panujcego wrd obecnego pokolenia osb dorosych. Ponadto, naley zwikszy wiadomo korzyci pyncych z odpowiedniego stylu ycia, w tym z aktywnoci fizycznej, zarwno wrd osb starszych, jak i wrd ogu spoeczestwa. Dla utrzymania aktywnoci fizycznej due znaczenie maj status spoeczno-ekonomiczny oraz warunki ycia, zarwno w domu, jak i w ewentualnym orodku mieszkalnym. Planujc domy opieki dla osb starszych, naley bra aktywno fizyczn pod uwag, zwaszcza pod wzgldem moliwoci odbywania spacerw zarwno wewntrz, jak i na zewntrz budynku oraz uczestniczenia w specjalnych dziaaniach spoecznociowych. Suba zdrowia, samorzd lokalny oraz organizacje zrzeszajce wolontariuszy mog odgrywa wan rol w procesie przeamywania oporu wobec rozpoczcia lub kontynuowania aktywnoci fizycznej wrd osb starszych. Organizacje te mog promowa ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------35

dziaania majce na celu, z jednej strony, pokonanie ewentualnych ogranicze ekonomicznych, a z drugiej strony przeamanie barier psychologicznych i kulturowych. Lekarze pierwszego kontaktu mog pomaga starszym pacjentom osiga korzyci poprzez zachcanie ich do zwikszenia poziomu aktywnoci fizycznej, zalecanie odpowiednich programw wicze oraz odsyanie pacjentw do specjalistw z dziedziny rekreacji i rehabilitacji ruchowej. Codzienne spacerowanie w umiarkowanym tempie w rodowisku miejskim jest najbardziej zalecan form aktywnoci fizycznej dla osb starszych. Na podstawie dostpnych bada zaleca si codzienny spacer o dugoci przynajmniej 30 minut. Naley podkreli, e spacer taki powinien by odbywany dla przyjemnoci, a zatem niezwizany z noszeniem adunkw i wykonywany w odpowiednim tempie. Kolejnym skutecznym wiczeniem jest wchodzenie po schodach. Takie codzienne czynnoci mona rwnie uzupeni za pomoc drobnych prac domowych oraz ogrodniczych. W niektrych krajach europejskich istnieje tradycja wykonywania wicze fizycznych w domu w okrelonej porze dnia (zazwyczaj rano). Korzyci zdrowotne pynce z uprawiania takich wicze s bez wtpienia pozytywne, jednake nie przeprowadzono jeszcze bada nad ich konkretnymi efektami. Warto podkreli, e spacerowanie w rodowisku miejskim wymaga gwarancji bezpieczestwa, ktr rzadko mona uzyska w miastach europejskich z uwagi na intensywny ruch drogowy. U osb starszych lokomocja jest spowolniona, a zmysy (wzrok, such) czsto s sabsze, sprawia to, e osoby starsze s w wikszym stopniu naraone na wypadki zwizane z ruchem drogowym. Bezpieczestwo od agresji i przemocy moe rwnie stanowi podstawow gwarancj tego, aby osoby starsze wychodziy z domw bez strachu. Dostpno sklepw, punktw spotka (kawiarni, bibliotek) oraz inne powody mog zachca osoby starsze do odbywania spacerw po miecie lub najbliszej okolicy. Dodatkowa aktywno fizyczna ukierunkowana specjalnie na osoby starsze taka jak: wiczenie siy mini, pywanie lub innego rodzaju aktywno fizyczna wspomagajca funkcje sercowo-naczyniowe oraz si mini, moe stanowi cenne uzupenienie codziennych czynnoci i odbywa si periodycznie (dwa do trzech razy w tygodniu). Przykady dobrych praktyk Europejska Sie wspierajca aktywno fizyczn wrd osb starszych (EUNAAPA), stworzona przez Komisj Europejsk, okrelia dobre praktyki w promocji aktywnoci fizycznej wrd osb starszych. Obejmuj one dziaania zwizane z programami wicze oraz kursami dla osb starszych realizowanymi w rnych Pastwach Czonkowskich. Przykadowo, Niemieckie Olimpijskie Stowarzyszenie Sportowe (DOSB) prowadzi program zatytuowany Najsprawniejsi po pidziesitce, majcy na celu zachcenie osb starszych do doczenia do specjalnie dla nich zaprojektowanych grup wiczeniowych. EUNAAPA okrelia rwnie dobre praktyki zwizane z opracowywaniem polityki promocji aktywnoci fizycznej wrd osb starszych. Przykadowo, organizacje rzdowe w Holandii odniosy sukces dziki poczeniu tematu aktywnoci fizycznej z dziaaniami, ktre pocztkowo promoway jedynie elitarne sporty, przed Letnimi Igrzyskami Olimpijskimi. W Finlandii istnieje narodowy program wicze zdrowotnych dla osb starszych pod nazw Sia w Podeszym Wieku, promujcy autonomi oraz jako ycia wrd niezalenie yjcych osb starszych, ktrych zdolnoci funkcjonalne ulegaj osabieniu. Cele programu osigane s poprzez wzmacnianie misni ng oraz wykonywanie wicze koordynacyjnych wrd grupy ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------36

docelowej, a take opracowywanie do niej specjalnej oferty usug. Dziaania te skierowane s gwnie do osb, ktre przekroczyy 75 rok ycia. Program ten (2005-2009) stanowi duy projekt kooperacyjny, realizowany przez Ministerstwo Zdrowia i Spraw Spoecznych, Ministerstwo Edukacji, Fiskie Stowarzyszenie Automatw do Gier oraz kilka innych organizacji. Akcj koordynuje Instytut Wieku. Program zajmuje si opracowywaniem odpowiednich form wicze grupowych, w tym wicze na siowni oraz wicze poprawiajcych koordynacj ruchow, a take gimnastyki domowej. Rne podmioty z sektora publicznego, prywatnego oraz sektorw trzecich zachcane s do formowania sieci wsppracy, opracowywania usug oraz ulepszania warunkw do wicze i codziennej aktywnoci.

Wytyczne dla dziaa

Wytyczna 35 Biorc pod uwag wyduenie okresu ycia w spoeczestwach europejskich, Pastwa Czonkowskie UE powinny zintensyfikowa badania dotyczce powiza pomidzy aktywnoci fizyczn wrd osb starszych a ich zdrowiem psychicznym i fizycznym, jak rwnie identyfikacji dziaa mogcych zwikszy wiadomo tego, jak wana jest aktywno fizyczna. Wytyczna 36 Wadze publiczne powinny zapewni obiekty, dziki ktrym aktywno fizyczna bdzie bardziej dostpna i atrakcyjna dla osb starszych, ze wiadomoci tego, e nakady finansowe na takie obiekty oznaczaj oszczdnoci zwizane z usugami suby zdrowia. Wytyczna 37 Naley zwrci szczegln uwag na personel, ktry opiekuje si osobami starszymi w domu oraz w instytucjach tak, aby zapewni odpowiedni poziom wicze, stosowny do wieku i warunkw zdrowotnych.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------37

4. WSKANIKI, MONITORING I OCENA

Proces wdraania polityki na rzecz promocji aktywnoci fizycznej powinien by monitorowany na poziomie krajowym i ewentualnie na poziomie UE. Wskaniki wymienione poniej dostarcz zapewne wanych informacji o procesie wdraania polityki i jego efektach: A. Odsetek populacji speniajcej odpowiednie kryteria aktywnoci fizycznej Wskaniki: (1) Odsetek populacji speniajcej kryteria okrelone w zaleceniach zwizanych z aktywnoci fizyczn suc zdrowiu; odsetek populacji aktywnej fizycznie w czasie wolnym (planowe wiczenia i styl ycia) i poruszajcy si w sposb aktywny (np. w celu dostania si do miejsca pracy); dzienne nawyki zwizane z aktywnoci fizyczn w aspektach jej intensywnoci, czstotliwoci i czasu trwania; poziom aktywnoci fizycznej populacji, w tym okrelonych podgrup (ludzi starszych, dzieci itp.); (2) Poziomy sprawnoci (sprawno ukadu krenia, sia itp.). rodki: badanie aktywnoci fizycznej na poziomie populacji przy zastosowaniu obiektywnych metod pomiaru, takich jak czujniki ruchu i metod subiektywnych, takich jak ankiety. B. Opracowanie i wdraanie strategii zwizanych z aktywnoci fizyczn Wskaniki: okrelenie wpywu dziaa politycznych w postaci formuowania strategii oraz podejmowania dziaa na poziomie krajowym; proces wdraania polityki (implementacja) i jego efekty w postaci skutecznego ustawodawstwa, programw wdroeniowych i odpowiedniego finansowania (np. liczba zatrudnionego personelu); rezultaty strategii, np. w odniesieniu do odsetka populacji majcej problemy z otyoci, dugoci wybudowanych cieek rowerowych. rodki: system monitoringu implementacji polityki (strategii). Wskaniki opisujce dugofalowe skutki wdroenia strategii, takie jak zmiany w poziomie aktywnoci fizycznej populacji (zob. punkt A powyej) s ju w chwili obecnej ledzone w ramach systemw monitoringu stanu zdrowia w wikszoci krajw UE. Przyblione wskaniki opisujce rezultaty opracowania polityki, procesu jej wdraania i jej skutecznoci (zob. punkt B powyej) nie s monitorowane ani przez UE, ani przez wikszo nalecych do niej krajw. W ramach wdraania wiatowej strategii w dziedzinie aktywnoci fizycznej i odywiania opracowanej przez WHO wydano niedawno opracowanie zatytuowane Zaoenia monitoringu i oceny implementacji, w ktrym zaproponowano utworzenie systemw monitoringu implementacji polityki w dziedzinie aktywnoci fizycznej na

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------38

poziomie krajowym. W celu zmierzenia wpywu inicjatyw o charakterze publicznym na poziom aktywnoci fizycznej populacji naley przeprowadzi badania poprzedzajce okrelone dziaania, a nastpnie powtrzy je w okresie pniejszym. Cho metody monitoringu opierajce si na badaniu poszczeglnych osb ciesz si znacznym uznaniem, zbadanie niektrych kwestii wymaga doboru innych obiektw analizy, a take posuenia si indywidualnymi i zbiorowymi metodami. Indywidualne techniki monitoringu dzieli si zazwyczaj na metody subiektywne i obiektywne. Wrd metod subiektywnych (polegajcych na relacjach badanych) znale mona ankiety wypeniane przy pomocy poczty tradycyjnej, e-mail czy internetu, a take badania telefoniczne. Z kolei metody obiektywne to pedometria, akcelerometria, pomiar ttna, zintegrowany monitoring i metoda podwjnie znakowanej wody (DLW). Zbiorowe metody monitoringu opieraj si na badaniu nie poszczeglnych osb, ale grup ludzkich lub okrelonego obszaru. Znaczna cz takich informacji moe by ju zebrana, tyle tylko e dla innych potrzeb, choby w ramach statystycznej analizy eksportu i importu czy programw zapobiegania przestpczoci. W tym miejscu wymieni mona wskaniki takie jak liczba samochodw przypadajcych na gospodarstwo domowe, miejsce pracy, region czy kraj; liczba rowerw; liczba telewizorw, komputerw, konsol do gier, zmywarek, pralek, suszarek do prania; odlego przebyta samochodem w skali roku; zarejestrowana na danym obszarze liczba osb korzystajca ze schodw odniesiona do liczby osb korzystajcych z wind; liczba wydanych przez siownie/kluby sportowe kart czonkowskich; liczba godzin wychowania fizycznego w programach szkolnych i sprawozdania dotyczce frekwencji na tych zajciach.

Przykady dobrych praktyk Przeprowadzane w Wielkiej Brytanii badania aktywnoci populacji w dziedzinie sportu i aktywnego wypoczynku s najwikszym tego typu przedsiwziciem w Europie. Dziki nim uzyskiwane s informacje o rozkadzie uczestnictwa w aktywnoci fizycznej w zalenoci od obszaru i grupy populacyjnej. Badania su rwnie zmierzeniu odsetka dorosej populacji angaujcej si w sport przynajmniej raz w tygodniu, liczby czonkw klubw sportowych, zaangaowania w regularn/zawodow dziaalno sportow, czstotliwoci korzystania z opieki trenerskiej, a take oglnego zadowolenia z sektora sportowego lokalnej wsplnoty. Ankieta zostaa opracowana z myl o zgromadzeniu na potrzeby analizy szerokiego przekroju danych demograficznych, uwzgldniajcych takie zmienne jak pe, klasa spoeczna, narodowo, struktura gospodarstwa domowego, wiek czy ewentualna niepenosprawno. Po raz pierwszy omawiane badania przeprowadzono pomidzy padziernikiem 2005 r. a padziernikiem 2006 r., przy czym w telefonicznej ankiecie, ktr si posuono, wzio udzia 363,724 dorosych Anglikw (powyej 16 roku ycia). Ze wzgldu na sukces, jaki odniosa ta pierwsza edycja, badania bd powtarzane co roku do 2010 r. Opierajc si na zebranych w ten sposb danych, Sport England (d. Angielska Rada ds. Sportu) przeprowadzi dalsz analiz materiau badawczego, zakrelajc granice 19 segmentw ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------39

rynkowych, do ktrych przydzielono okrelone zachowania i postawy sportowe, co pozwolio zrozumie postawy i bodce majce wpyw na populacj a prociej rzecz ujmujc, dowiedzie si, kiedy ludzie uprawiaj sport, a kiedy nie. Segmenty wskazuj na czynniki mogce zachci ludzi do uprawiania sportu. Kady z nich moe by analizowany w odniesieniu do rnych regionw geograficznych. Mona si dziki nim na przykad dowiedzie, jakie s nawyki sportowe danej wsplnoty, w tym populacji zamieszkujcej okrelon ulic, jednostk podziau administracyjnego czy region. Informacje zebrane w ten sposb dotycz popularnoci okrelonych dyscyplin, motywacji stojcej za uprawianiem sportu, ewentualnych pragnie w tym zakresie i barier uniemoliwiajcych zwikszenie aktywnoci sportowej. Ponadto omawiane segmenty dostarczaj informacji o odbiorze mediw, kanaach komunikacji, kapitale spoecznym, wskanikach zdrowotnych, takich jak otyo, oraz zaangaowaniu w szeroko rozumianej sferze kultury.

Wytyczne operacyjne
Wytyczna nr 38 Realizacja dziaa strategicznych majcych na celu promocj aktywnoci fizycznej powinna by regularnie monitorowana w oparciu ustalone wczeniej wskaniki, co ma umoliwi dokonanie oceny tego procesu.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------40

5. WIADOMO SPOECZNA
I ROZPOWSZECHNIANIE PRZEKAZU

5.1. Kampanie na rzecz wiadomoci publicznej Powodzenie procesu wdraania wytycznych dotyczcych aktywnoci fizycznej zaley w duym stopniu od zmian w nastawieniu opinii publicznej i w zachowaniu indywidualnych osb. Oznacza to, e kampanie na rzecz wiadomoci spoecznej s wanym narzdziem wdraania wytycznych dotyczcych aktywnoci fizycznej. Planujc kampani spoeczn warto zbada, czy nie przeprowadzono ju podobnych kampanii w innych krajach, a jeeli tak, to w jaki sposb kampanie te byy oceniane. Warunki zewntrzne (ramy czasowe, budet), ktre bd miay wpyw na dan kampanie, powinny by uwzgldnione na jak najwczeniejszym etapie planowania. Naley okreli grup partnerw oferujcych wspprac (w ktrej skad wchodzi mog naukowcy, instytuty, rzecznicy, agencje PR, agencje komunikacyjne i projektowe). Skorzystanie z usug wiadczonych przez grup referencyjn (organizacje pozarzdowe, zwizki zawodowe, krajowi i midzynarodowi eksperci, w tym ludzie mediw) moe okaza si pomocne, w szczeglnoci w trakcie formuowania roboczych zaoe i komunikatw. W prowadzone dziaania powinno zaangaowa si wsplnot (marketing oddolny"). W tym zakresie wane wydaj si dziaania wykorzystujce Internet do podnoszenia wiadomoci spoecznej czy przedsiwzicia takie jak dostarczanie materiaw lokalnym instytucjom zdrowotnym i szkoom, zwracanie si z prob do fachowcw dziaajcych na poziomie lokalnym o przygotowanie artykuw prasowych oraz angaowanie lokalnych osobistoci. Ludzie mediw maj kluczowe znaczenie dla ksztatowania zmian zbiorowych i indywidualnych postaw. W zwizku z rosnc rol mass mediw, szczeglnie telewizji, w kreowaniu stylu ycia, wane jest by, osoby w nich zatrudnione byy wiadome wpywu aktywnoci fizycznej na zdrowie i rodowisko oraz moliwoci mediw w zakresie wpywania na ludzkie zachowania. Wytyczne operacyjne
Wytyczna nr 39 Kampanie na rzecz wiadomoci publicznej musz by, jeli maj zakoczy si sukcesem, czone z innymi metodami wpywania na spoeczestwo w ramach spjnej strategii

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------41

5.2. Sie UE HEPA Biaa ksiga na temat sportu, wydana przez Komisj Europejsk w 2007 r., stwierdza, e aktywno fizyczna ma wielki potencja w zakresie poprawy zdrowia publicznego. Jedno z zada zaproponowanych w planie dziaa Pierre de Coubertin, towarzyszcym Biaej ksidze, ma polega na wspieraniu przez Komisj unijnej sieci wpywajcej pozytywnie na zdrowie aktywnoci fizycznej (HEPA). Sie UE HEPA powinna wzmacnia i wspiera podejmowane w Europie wysiki i dziaania majce na celu zwikszenie poziomu aktywnoci fizycznej i ksztatowanie warunkw przyjaznych zdrowemu stylowi ycia. Ma si rwnie sta europejsk platform wymiany dowiadcze zwizanych z opracowywaniem i wdraaniem racjonalnych strategii i programw. W latach 1996-2001 funkcjonowaa pierwsza europejska sie promocji aktywnoci fizycznej wpywajcej pozytywnie na zdrowie, ktra przybraa form programu finansowanego przez Uni Europejsk i odegraa wielk rol w umoliwieniu wymiany dowiadcze i wspieraniu procesw formuowania zintegrowanych strategii krajowych. Jako e taka platforma nie istniaa po 2001 r., w maju 2005 r. utworzono w Danii europejsk sie promocji aktywnoci fizycznej (HEPA Europa) wpywajcej pozytywnie na zdrowie. Gdy w maju 2007, zorganizowano trzecie doroczne spotkanie HEPA Europa, sie ta skupiaa 52 organizacje czonkowskie dziaajce w 23 krajach europejskich, w tym w 16 pastwach czonkowskich UE. HEPA Europa blisko wsppracuje z regionalnym przedstawicielstwem WHO na Europ. Do zada HEPA Europa nale: 1) udzia w procesach opracowywania i wdraania strategii promujcych HEPA w Europie; 2) opracowywanie, wspieranie i rozpowszechnianie skutecznych strategii, programw, metod i innych dobrych praktyk; 3) wspieranie prac koncepcyjnych w zakresie wielosektorowych metod promocji HEPA. HEPA Europa opiera swe dziaania na wielosektorowym podejciu do promocji aktywnoci fizycznej, ktre zakada uczestnictwo pochodzcych z caej Europy ekspertw z dziedzin zdrowia, sportu, edukacji, ochrony rodowiska, transportu, urbanistyki i innych. Jej celem jest angaowanie si we wszystkie sfery zwizane z promocj prozdrowotnej aktywnoci fizycznej w Europie. HEPA Europa bierze udzia w kompletowaniu analiz skutecznoci metod promocji aktywnoci fizycznej i udostpnia je szerokiemu odbiorcy. Jej celem jest dotarcie do grup i rodowisk, dla ktrych zwikszenie poziomu aktywnoci fizycznej jest wyjtkowo wane (mowa tu o okrelonych grupach wiekowych, mieszkacach okrelonych regionw, osobach o okrelonym statusie spoeczno-ekonomicznym), a take zidentyfikowanie warunkw zachcajcych do aktywnoci fizycznej (w tym dziaa podejmowanych w rnych sektorach, takich jak sektory sportu, zdrowia, urbanistyki czy transportu). HEPA ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------42

Europa wspiera rwnie rozwj zaawansowanych metod analizy i monitoringu aktywnoci fizycznej populacji. Prowadzone s rwnie dziaania i oceny oglnego stosunku korzyci i ewentualnego ryzyka, ktre moe by zwizane z wzrostem aktywnoci fizycznej populacji (wykorzystywane s na przykad analizy relacji kosztw i korzyci). Ze wzgldu na korzyci zwizane z dziaalnoci europejskiej sieci HEPA, sie unijna nie powinna zastpi istniejcej sieci, ale raczej skupi si na szukaniu metod intensyfikacji wsppracy. Za wzr powinno si przyj wymian informacji i dobrych praktyk prowadzon ju w ramach europejskiej sieci HEPA, a regionalne przedstawicielstwo WHO na Europ (Europejskie Centrum ds. rodowiska i Zdrowia, ECEH) powinno by nadal traktowane jako kluczowe ogniwo tej wsppracy. Komisja Europejska powinna szuka metod wspierania HEPA Europa w podejmowaniu dziaa i realizacji projektw wdraanych na terenie UE. Dotacje do projektw powinny by udzielane w oparciu o poszczeglne wnioski skadane w ramach konkursu ograniczonego. Umoliwi to omawianej sieci odgrywanie wanej roli w procesie rozpowszechniania i promocji w caej UE dziaa wdroeniowych opartych o wytyczne UE dotyczce aktywnoci fizycznej. Przykady dobrych praktyk Europejska sie HEPA organizuje doroczne spotkania, ktre s otwarte dla organizacji i osb zainteresowanych promocj aktywnoci fizycznej wpywajcej pozytywnie na zdrowie widzian z perspektywy europejskiej. Czonkowie i zainteresowane podmioty s regularnie informowani o biecych dziaaniach i wydarzeniach za porednictwem strony internetowej HEPA Europa. W ramach sieci rozpowszechniane s adresowane do decydentw politycznych broszury promujce aktywno fizyczn i dziaania na rzecz zdrowia, prezentujce kluczowe fakty i statystyki. Sie braa udzia w gromadzeniu analiz (case studies) wsppracy pomidzy instytucjami zaangaowanymi w promocj zdrowia a bran transportow, przyczyniajcych si do poznania europejskich dowiadcze na tym polu. Jednym z biecych projektw jest badanie metodologii analiz kosztw i korzyci (CBA) zwizanych z chodem i jazd na rowerze oraz opracowywanie narzdzia takich analiz. Wytyczne operacyjne
Wytyczna nr 40 Rozpowszechnianie i wdraanie wytycznych UE dotyczcych aktywnoci fizycznej na poziomie europejskim powinno by wspierane przez sie UE HEPA bazujc na istniejcej europejskiej sieci promocji wpywajcej pozytywnie na zdrowie aktywnoci fizycznej (HEPA Europa). Wytyczna nr 41 Komisja Europejska powinna wybra najbardziej optymalne sposoby udzielania sieci UE HEPA wsparcia finansowego na potrzeby realizacji tego zadania oraz angaowania sieci we wdraanie i ocen projektw zwizanych z HEPA, a take rozpowszechniania ich wynikw.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------43

ZACZNIK: LISTA EKSPERTW Niniejsze wytyczne dotyczce aktywnoci fizyczne zostay przygotowane przez zesp ekspertw w skadzie: (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12) (13) (14) (15) (16) (17) (18) (19) (20) (21) (22) Lars Bo Andersen, Szkoa Nauk Sportowych, Norwegia Sigmund Anderssen, Szkoa Nauk Sportowych, Norwegia Norbert Bachl, Uniwersytet Wiedeski, Austria Winfried Banzer, Johann Wolfgang Goethe Universitt, Frankfurt, Niemcy Sren Brage, Sekcja Epidemiologii MRC (Rady Bada Medycznych), Cambridge, Wielka Brytania Wolf-Dietrich Brettschneider, Uniwersytet w Paderborn, Niemcy Ulf Ekelund, Sekcja Epidemiologii MRC (Rady Bada Medycznych), Cambridge, Wielka Brytania Mikael Fogelholm, Instytut UKK, Finlandia Karsten Froberg, Uniwersytet Danii Poudniowej, Dania Nieves Palacios Gil-Antuano, Naczelna Rada ds. Sportu, Hiszpania Viesturs Larins, Akademia Wychowania Fizycznego, otwa, Estonia i Litwa Roland Naul, Uniwersytet w Essen, Niemcy Jean-Michel Oppert, Uniwersytet Pierre et Marie Curie, Francja Angie Page, Uniwersytet Bristolski, Wielka Brytania Carlo Reggiani, Uniwersytet w Padwie, Wochy Chris Riddoch, Uniwersytet w Bath, Wielka Brytania Alfred Rtten, Uniwersytet Fryderyka Aleksandra, Niemcy Bengt Saltin, Uniwersytet Kopenhaski, Dania Lus Bettencourt Sardinha, Politechnika Lizboska, Portugalia Jaakko Tuomilehto, Uniwersytet Helsiski, Finlandia Willem Van Mechelen, Wydzia Zdrowia Publicznego i Zawodowego/Instytut EMGP, Centrum Medyczne Uniwersytetu VU, Amsterdam, Holandia Henriett Vass, Dyrekcja ds. Sportu, Wgry

Zesp ekspertw podlega Wydziaowi Sportu Dyrekcji Generalnej ds. Edukacji i Kultury Komisji Europejskiej, ktry peni take rol sekretariatu grupy. Czonkw zespou ekspertw wyznaczya unijna grupa robocza Sport i zdrowie, ktra nadzorowaa take przebieg jego prac. Komisja Europejska pokrya wydatki logistyczne zespou ekspertw.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------44