zwrotnik Raka L L i

Miller Henry - Zwrotnik Raka

IfaTtt^ ( zwrotnik Raka Przeoy i posowiem opatrzy Lesaw Ludwig WYDAWNICTWO LITERACKIE Podstawa przekadu: Henry Miller: Tropie of Cancer Copyright Obelisk Press, Paris 1934 Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Literackie, Krakw 1990 ISBN 83-08-02119-0 Powieci te ustpi kiedy miejsca pamitnikom lub autobiografiom ksikom bez wtpienia fascynujcym, jeeli tylko czowiek bdzie wiedzia, jak dokona wyboru spord tego, co nazywa swymi przeyciami, i jak prawdziwie zarejestrowa prawd. Ralph Waldo Emerson Mieszkam w Villa Borghese. Nie ma tu ani jednego pyku, ani jednego krzesa, ktre by stao nie na swoim miejscu. Jestemy zupenie sami i jakby martwi. Zeszej nocy Borys odkry, e jest zawszony. Musiaem wygoli mu wosy pod pachami, ale nawet i wtedy swdzenie nie ustao. Skd wziy si wszy w tak piknym domu? Niewane. By moe Borys i ja nigdy nie zbliylibymy si tak bardzo, gdyby nie te wszy. Borys przedstawi mi wanie w skrcie swoje pogldy. Zajmuje si przepowiadaniem pogody. Twierdzi, e pogoda bdzie w dalszym cigu za. Nadejd kolejne klski, przyjdzie rozpacz i mier. Nie ma najmniejszych oznak zmiany. Rak czasu zera nas po kawaku. Nasi herosi pozabijali si albo wanie to czyni. Gwnym bohaterem nie jest wic Czas, ale Bezczasowo. Musimy zatem maszerowa noga w nog, trzyma krok podajc ku kazamatom mierci. Nie ma ucieczki. Pogoda nie ulegnie zmianie. Nastaa jesie mojego drugiego roku w Paryu. Zostaem tu wysany z powodu, ktrego do dzi nie udao mi si odgadn. Nie mam gotwki, majtku, nadziei. Jestem najszczliwszym czowiekiem na ziemi. Jeszcze rok, p roku temu sdziem, e jestem artyst. Teraz nie Strona 1

Miller Henry - Zwrotnik Raka zastanawiam si ju nad tym. Po prostu jestem. Wszystko, co byo literatur, opado ze mnie. Bogu dziki, nie trzeba ju pisa adnych ksiek. No a to? To nie tyle ksika, co paszkwil, oszczerstwo, niegodna potwarz. Nie jest to ksika w zwykym znaczeniu tego sowa. Nie, to rozcignita w czasie zniewa[7] 3 ^ >. 3 3 Xi r-t. ^ & g> 7\ % 8 ? II 3 * ? ga, plwanie w twarz Sztuce, kopniaki wymierzane Bogu, Czowiekowi, Przeznaczeniu, Czasowi, Mioci, Piknu... czemu tam jeszcze chcecie. Zamierzam wam piewa. Moe troch faszywie, ale jednak zapiewam. Bd piewa, gdy wy bdziecie rzzi, zatacz nad waszym plugawym zewokiem... By piewa, naley jednak najpierw otworzy usta. Trzeba mie dwa puca i pewn wiedz muzyczn. Akordeon czy gitara nie s ju konieczne. Rzecz najistotniejsz jest ch piewania. To tutaj jest zatem pieni. Ja piewam. To dla ciebie, Taniu, piewam. Chciabym piewa lepiej, bardziej melodyjnie, ale moe wwczas nie zgodziaby si mnie wysucha. Syszaa pieni innych i nie zrobiy na tobie najmniejszego wraenia. piewali nie do piknie, a moe zbyt piknie? Jest dwudziesty ktry padziernika. Nie zwracam ju uwagi na daty. A moe to mj sen z 14 listopada ubiegego roku? S wprawdzie przerwy, ale to przerwy midzy jednym snem a drugim, i nie pozostaje po nich w wiadomoci ani ladu. wiat wok mnie ulega rozkadowi, pozostawiajc tu i wdzie plamy czasu. wiat jest rakiem zerajcym sam siebie po kawaku... Sdz, e kiedy wielka cisza spadnie na wszystkich i wszystko, muzyka zatriumfuje ostatecznie. Kiedy wszystko powrci znw na ono czasu, ponownie zapanuje chaos, a chaos to partytura bdca zapisem rzeczywistoci. Ty, Taniu, jeste moim chaosem. Wanie dlatego piewam. Cho w gruncie rzeczy to nie ja, tylko umierajcy wiat, zrzucajcy skr czasu. Ja wci yj, kopi w twoim onie; ja rzeczywisto domagajca si zapisu. Zapadam w drzemk. Fizjologia mioci. Wieloryb Strona 2

Miller Henry - Zwrotnik Raka ze swoim blisko dwumetrowym penisem (w stanie spoczynku). Nietoperz penis libr. Zwierzta posiadajce ko w [8] penisie. Std staje jak gnat... Na szczcie powiada Gourmont struktura kostna u czowieka ulega zanikowi". Na szczcie? Tak, na szczcie. Wyobracie sobie tylko, e osobnicy naszego gatunku paradowaliby z narzdami sterczcymi jak gnat. Kangur ma podwjny penis jeden na dni powszednie, drugi od wita. Zapadam w drzemk... List od jakiej kobiety z zapytaniem, czy znalazem ju tytu dla swojej ksiki. Tytu? Ale prosz: Lubiene lesbijki. Twoje anegdotyczne ycie!" Zwrot M. Borowskiego. To wanie w rody jadam lunch z Borowskim. Jego ona, zasuszona krowa, peni honory pani domu. Uczy si wanie angielskiego jej ulubiony wyraz to obrzydliwy". Od razu widzicie, co za mendy z tych Borowskich. Poczekajcie jednak... Borowski nosi sztruksowe garnitury i gra na akordeonie. Trudno oprze si tej kombinacji, zwaszcza gdy wzi pod uwag, e nie jest zym artyst. Udaje Polaka, ale oczywicie nim nie jest. Jest ydem, a jego ojciec by filatelist. W gruncie rzeczy prawie cay Montparnasse opanowany jest przez ydw lub, co gorsza, p-ydw. Mieszkaj tu Carl i Paula, Cronstadt i Borys, Tania i Sylwester, i Mol-dorf z Lucille. Wyjtkiem jest Fillmore. Nawet Henry Jordan Oswald okaza si ydem. Louis Nichols jest ydem. Take Van Norden i Chrie s ydami. Frances Blake jest ydem, a raczej ydwk. Tytus jest ydem. Tak wic ydzi mnie przytaczaj. Pisz to dla mojego przyjaciela Carla, ktrego ojciec jest ydem. To wszystko jest tu nader istotne. Spord wszystkich ydw najpikniejsza jest Tania dla niej i ja zostabym ydem. Dlaczego nie? Ju i tak mwi jak yd. I jestem paskudny jak yd. Poza tym kt nienawidzi ydw bardziej ni oni sami? Godzina zmierzchu. Bkit, woda jak szklana tafla, lnice, roztapiajce si w powietrzu drzewa. Szyny wpadam j do kanau w Jaures. Duga gsienica o lakierowanych bokach wznosi si i opada jak diabelska kolejka w lunaparku. To nie Pary. Ani Coney Island. To wieczorna mozaika wszystkich miast Europy i Ameryki rodkowej. Pode mn rozcigaj si torowiska. Czarna pajczyna spltanych torw sprawia wraenie, jakby nie bya dzieem inyniera, lecz gigantycznego kataklizmu; Strona 3

Miller Henry - Zwrotnik Raka przypomina to ponure szczeliny w lodzie polarnym rejestrowane przez kamer w rnych odcieniach czerni. Jedzenie to jedna z tych rzeczy, ktre sprawiaj mi ogromn przyjemno. Ale w tej piknej Villa Borghese rzadko natrafiam na bodaj lad jedzenia. Chwilami to wrcz przeraajce. Nieraz prosiem Borysa, by zamwi na niadanie chleb, ale zawsze zapomina. Wyglda na to, e niadanie jada poza domem. Kiedy wraca, wydubuje z zbw resztki, a z jego koziej brdki zwisa kawaek jajka. Jada w restauracji przez wzgld na mnie. Twierdzi, e przykro mu je obfite niadanie w mojej obecnoci. Lubi Van Nordena, ale nie podzielam opinii, jakie o sobie ywi. Nie uwaam, na przykad, e jest filozofem albo mylicielem. Ma bzika na punkcie cipy, ot i wszystko. I nigdy nie bdzie pisarzem. Sylwester take nigdy nie zostanie pisarzem, choby jego nazwisko zajaniao czerwonymi arwkami o mocy pidziesiciu tysicy wiec kada. Jak dotd jedynymi pisarzami w okolicy, ktrych uznaj, s Carl i Borys. S optani. W ich wntrzu ponie biay pomie. To szalecy gusi na ptony. Cierpitnicy. Z drugiej strony taki Moldorf, ktry rwnie na swj sposb cierpi, nie jest szalony. Moldorf upija si sowami. Nie posiada y ani naczy krwiononych, nie ma serca ani nerek. Jest podrcznym kufrem z niezliczon iloci przegrdek, gdzie znajduj si rne fiszki wypisane biaym atramentem, brzowym i czerwonym, niebieskim, [10] nobrowym i szafranowym, fiokoworowym, koloru sje-ny, morelowym, turkusowym, poyskujcym jak uska ledzia, miedzianozielonym, atramentem w kolorze onyksu i sera Gorgonzola, wina Anjou i cygar Corona... Przeniosem si z maszyn do drugiego pokoju, gdzie piszc mog si widzie w lustrze. Tania podobna jest do Iren. Spodziewa si grubych listw. Ale jest te i inna Tania. Tania wielkie na-siono rozsiewajce wszdzie swj pyek, epizod z Tostoja, scena w stajni, podczas ktrej wykopuj pd. Tania to take gorczka les voies urinaires, Cafe de la Liberte, Place des Vosges, jaskrawe krawaty na Boulevard Montparnasse, zaciemnione azienki, wytrawne porto, papierosy Abdullah, adagio z sonaty Patetycznej, wzmacniacze suchu, seanse anegdotyczne, piersi o barwie palonej sjeny, grube podwizki, ktra to godzina, zociste baanty nadziewane kasztanami, taftowe paluszki, parujce zmierzchy, zmieniajce si w wiecznie Strona 4

Miller Henry - Zwrotnik Raka zielony db, akromegalia, rak i delirium, gorce woalki, etony do pokera, dywany z krwi i mikkich ud. Tania potrafi powiedzie tak, e sysz j wszyscy: Kocham go!" A kiedy Borys parzy sobie gardo whisky, mwi do niego: Siadaj tu! Och, Borysie... Rosja!... C mam robi? Jestem ni przepeniona a do blu!" W nocy wpadam w histeri, widzc kozi brdk Borysa na poduszce. Och, Taniu, gdzie jest teraz ta twoja gorca cipa, te grube, cikie podwizki, te mikkie, pene uda? W moim kutasie jest szeciocalowa ko. Rozepcham swoim nasieniem wszystkie zmarszczki w twojej cipie, Taniu. Odel ci do domu, do tego twojego Sylwestra, z blem podbrzusza, z przenicowanym onem. Ach, ten Sylwester! Wie, co prawda, jak roznieci ognisko, ale ja wiem, jak rozpali cip. Taniu, ciskam byskawice w twoje wntrznoci, rozarzam twe jajniki. Sylwester robi si troch zazdrosny, co? Co tam czuje, nie? Czuje lad mojego wielkiego kutasa. Poszerzyem nieco brzegi, wyprasowaem zmarszczki. [U] Po mnie moesz oddawa si ogierom, bykom, baranom, abdziom, bernardynom. Moesz sobie wsadza w odbytnic aby, jaszczurki, nietoperze. Moesz wysrywa ar-peggia, jeli zechcesz, albo stroi cytr na swoim podbrzuszu. Rn ci, Taniu, tak, aby czua si zernita. A jeli obawiasz si publicznego rnicia, zern ci prywatnie. Wyrw kilka woskw z twojej cipy i przyklej je na brodzie Borysa. Wgryz si w twoj echtaczk, wypluwajc dwie jednofrankwki... Niebo w kolorze indygo oczyszczone z wenistych chmur, ponure drzewa rozcignite w nieskoczono, ich czarne gazie gestykuluj niczym lunatycy. Drzewa upiorne, o pniach bladych jak popi z cygara. Wszechpotna i tak bardzo europejska cisza. aluzje spuszczone, zaryglowane sklepy. Tu i wdzie czerwony pomyk oznaczajcy schadzk. Fasady chropowate, niemal odpychajce nieskazitelne, gdyby nie plamy cienia rzucanego przez drzewa. Mijajc Orangerie przypominam sobie inny Pary, Pary Maughama, Gauguina, Pary George'a '. Wspominam tego okropnego Hiszpana zdumiewajcego wwczas wiat swoimi akrobatycznymi przeskokami z jednego stylu w drugi. Wspominam Spenglera i jego przeraajce manifesty i zastanawiam si, czy styl, styl w wielkim stylu, jeszcze istnieje. Mwi, e te myli zaprztaj mnie teraz, ale to nieprawda; dopiero pniej, po przejciu przez Sekwan, zostawiajc za sob karnawa wiate, pozwalam, by mj umys bawi si tymi mylami. W tej chwili nie potrafi myle o niczym poza tym, e Strona 5

Miller Henry - Zwrotnik Raka jestem czowiekiem wraliwym, ktrego do gbi przenika cud tych wd odbijajcych zapomniany wiat. Wszdzie wzdu brzegw drzewa pochylaj si ciko nad zmatowiaym lustrem; kiedy zrywa si wiatr wypeniajc je szelestem, roni kilka ez i dr, a woda py[12] < nie dalej. Dawi mnie to wraenie. ... I nikogo, komu mgbym przekaza choby uamek moich odczu... Kopot z Iren polega na tym, e ma waliz zamiast cipy. Chce, by jej tam wsadza grube listy. W t ogromn waliz, avec des choses inouies. Wemy Llon ta dopiero miaa cip. Wiem to, poniewa przysaa nam kilka woskw, tych z dou. Llona szalona dupcia, ktra nawet z wiatru potrafia wycisn odrobin rozkoszy. Na kadym wzniesieniu bawia si w nierzdnic, a czasami nawet w budkach telefonicznych i toaletach. Kingowi Carolowi kupia ko i kubek do golenia z jego inicjaami. Leaa na Tottenham Court Road z zadart spdnic i zabawiaa si sama ze sob. Uywaa wiec, petard, klamek do drzwi. W caym kraju nie byo dla niej dostatecznie duego kutasa... ani jednego. Mczyni wchodzili w ni i kurczyli si. Pragna kutasw z przeduaczem, samozapalnych rakiet, gorcego, gotujcego si oleju zrobionego z wosku i kreozotu. Chtnie odciaby ci chuja i zatrzymaa w sobie na zawsze, gdyby jej tylko pozwoli. Jedna cipa na milion ta Llona! Cipa laboratoryjna, ktra nie barwia adnego papierka lakmusowego. Llona bya te blagierk. Nigdy nie kupia ka dla swego Kinga Carola. Ukoronowaa go butelk whisky, a jej jzyk peen by wszy i obiecanek. Biedny Carol, nie pozostao mu nic innego, jak skurczy si w niej i u-mrze. Nabraa powietrza, a on wypad z niej jak martwy ma. Olbrzymie, grube listy, avec des choses inouies. Waliza bez paskw. Dziura bez klucza. Miaa niemieckie usta, francuskie uszy, rosyjsk dup. Cip midzynarodow. Kiedy zaopotaa chorgiewka, rozpalaa si do czerwonoci, a po samo gardo. Wchodzie na Boulevard Ju-les-Ferry, a wychodzie na Porte de la Villette. Wrzucae swoj nerkwk na jaszczyk, rzecz jasna czerwony, dwukoowy. Przy ujciu Ourc do Marny, gdzie woda przelizguje [13] si przez groble i stoi niczym lustro pod mostami. Tam wanie ley teraz Llona, a w kanale peno szka i innych odamkw; mimozy pacz, a do okna przylepio si Strona 6

Miller Henry - Zwrotnik Raka mokre, mgliste pierdnicie. Jedna cipa na milion ta Llona! Cipa na wskro, szklana dupa, z ktrej mona wyczyta histori redniowiecza. Moldorf jawi si najpierw jako karykatura czowieka. Tarczycowe oczy. Usta Michelina. Gos jak zupa grochowa. Pod kamizelk nosi ma gruszk. Jakkolwiek by na niego patrzy, zawsze wida t sam panoram: japosk tabakierk, rczk z koci soniowej, figur szachow, wachlarz, motyw ze wityni. Tak dugo fermentowa, a sta si bezksztatny. Jak drode obrabowane z witamin, wazon pozbawiony plastikowego kwiatu. Kobiety spodzone dwukrotnie: w IX wieku, potem znw w epoce Renesansu. Moldorfa przeniesiono podczas wielkich wdrwek pod tymi brzuchami i biaymi. Na dugo przed Exodusem Tatar naplu mu w krew. Jego dylemat jest dylematem kara. Szyszkowatymi oczami widzi swoj sylwetk rzucon na niebywaych rozmiarw ekran. Jego gos, spiowany do cienia gwki od szpilki, odurza go. Syszy ryk, cho inni ledwie pisk. Jest jeszcze jego umys. To amfiteatr, w ktrym aktor daje proteuszowe przedstawienie. Moldorf, wieloksztatny i nieomylny, wciela si w swoje role klowna, kuglarza, kontorsjonisty, kapana, rozpustnika, szarlatana. Amfiteatr jest zbyt may. Podkada pode dynamit. Publiczno jest oszoomiona. On j obezwadnia. Bezskutecznie usiuj zbliy si do Moldorfa. To tak, jakby prbowa zdefiniowa Boga. Zreszt Moldorf jest Bogiem nigdy nie by niczym innym. Tymczasem ja zaledwie rzucam sowa na papier... Miaem o nim opinie, ktre byem zmuszony odrzuci; miaem inne, ktre teraz prbuj zmieni. Przyszpili[14] em go, by odkry, e nie mam do czynienia z ukiem gnoja-kiem, lecz z wak. Obraa mnie swoim grubiastwem, by potem przytoczy delikatnoci. Potrafi by rozmowny do granic wytrzymaoci, potem znw cichy jak Jordan. Kiedy widz, jak zblia si truchcikiem, by mnie powita, z wycignitymi apkami i zazawionymi oczyma, czuj, e mam przed sob... Nie, tak nie mona tego uj! ,,Comme un oeuf dansant sur un jet d'eau". Moldorf ma tylko jedn lask, w dodatku w lichym gatunku. W kieszeniach wistki papieru zawierajce recepty na Weltschmerz. Jest ju wyleczony, a tej maej Niemce, ktra umya mu stopy, serce pka. Przypomina pana Nijakiego wlokcego wszdzie ze sob sownik gudarati. Nieunikniony dla kadego", co niewtpliwie Strona 7

Miller Henry - Zwrotnik Raka ma znaczy niezbdny". Borowski nie mgby poj tego wszystkiego. Borowski ma inn lask na kady dzie tygodnia i specjaln na Wielkanoc. Mamy ze sob tyle wsplnego, e patrzc na niego czuj si tak, jakbym widzia siebie w pknitym lustrze. Przegldaem swoje rkopisy, cae strony zagryz-molone poprawkami. Strony pene literatury. Przeraa mnie to troch, tak bardzo przypomina mi Moldorfa. Tyle, e ja jestem gojem, a goje cierpi w inny sposb. Cierpi nie popadajc w nerwic, a jak mwi Sylwester czowiek nigdy nie dotknity nerwic nie wie, co to cierpienie. Wyranie pamitam, jak rozkoszowaem si swoim cierpieniem. To tak, jakby wzi do ka maego lwa. Co jaki czas drapnie ci pazurami i wtedy naprawd si boisz. A przecie zwykle nie czue strachu zawsze moge go wypuci albo odrba mu eb. S ludzie nie potraficy oprze si pokusie wejcia do klatki z dzikimi zwierztami, pragnieniu, by da si poharata. Wchodz do niej bez rewolweru czy pejcza. Strach czyni ich nieustraszonymi... Dla yda wiat jest klatk pen dzikich bestii. Drzwi s zamknite, a on siedzi w rodku [15] bez rewolweru czy pejcza. Jego odwaga jest tak wielka, e nie czuje nawet smrodu ajna lecego w rogu. Widzowie klaszcz w donie, on nie syszy. Wydaje mu si, e dramat rozgrywa si w klatce. Klatka myli jest wiatem. Gdy tak stoi samotny i bezradny, a drzwi s zamknite, odkrywa, e lwy nie rozumiej jego jzyka. aden lew nigdy nie sysza o Spinozie. Spinoza? Tego si nawet nie da wzi na kie. Chcemy misa!" rycz, a on stoi tam skamieniay, z mylami zamienionymi w sople lodu, ze swoim Weltan-schauung jak niedosigy trapez. Jedno uderzenie lwiej apy i jego kosmogonia rozlatuje si na kawaki. Lwy rwnie s zawiedzione. Spodzieway si krwi, koci, chrzstek, cigien. uj i uj, ale sowa s z chicle, czyli gumy-bazy, a ta jest niestrawna. Chicle jest podstawowym skadnikiem, ktry posypuje si cukrem, pepsyn, tymiankiem, lukrecj. Chicle jest o.k., kiedy j zbieraj chicle-ros. Przeszli oni grzbietem zatopionego kontynentu, przynoszc ze sob algebraiczny jzyk. Na pustyniach Arizony napotkali Mongow z pnocy, glazurowanych jak oberyna Siao si to wkrtce po tym, gdy Ziemia uzyskaa swoje yroskopowe nachylenie, kiedy Golfstrom rozstawa si z prdem japoskim. W sercu Ziemi znaleli skay wapiennego tufu. Swoim jzykiem upikszyli samo wntrze Ziemi. Zjadali Strona 8

Miller Henry - Zwrotnik Raka swoje wntrznoci, a puszcza zamykaa si nad nimi, nad ich komi, i czaszkami, nad ich koronkowym wapiennym tufem. Ich jzyk zagin. Tu i wdzie mona jeszcze wci odnale resztki menaerii, pokryty symbolami kawaek pyty czoowej. C to wszystko ma wsplnego z tob, Moldorfie? Sowem bkajcym si na twoich ustach jest anarchia. Wypowiedz je, Moldorfie, czekam na nie. Nikt nie wie, gdy podajemy sobie rce, jakie rzeki przepywaj przez nasz pot. Kiedy ty z na wp rozchylonymi ustami, w ktrych bulgo[16] cze lina, zestawiasz sowa, ja przeskakuj p Azji. Gdybym wzi twoj lask, chocia jest taka marna, i wybi ci w boku ma dziurk, zebrabym wystarczajc ilo materiaw, by wypeni cae British Museum. Trwamy zaledwie przez pi minut, a poeramy stulecia. Jeste sitem, przez ktre przecedza si moja anarchia, ukadajc si w sowa. Poza sowem jest chaos. Kade sowo jest paskiem, prtem, lecz nigdy nie ma i nie bdzie do prtw, by zrobi z nich klatk. Pod moj nieobecno zawieszono zasony w oknach. Wygldaj jak tyrolskie obrusy zanurzone w lizo-lu. Pokj lni. Siedz na ku jak w transie, mylc o czowieku przed momentem narodzin. Nagle odzywaj si dzwonki, dziwna, nieziemska muzyka, jakbym zosta przeniesiony w stepy Azji rodkowej. Niektrym towarzyszy dugi, cigncy si pogos, inne wybuchaj nagle, pijane i rzewne. A teraz znw zapanowa spokj, jedynie ostatni ton delikatnie muska cisz nocy ledwo syszalny, wysoki gong zdawiony nagle jak pomie wiecy. Zawarem cich umow z samym sob, e nie zmieni ani jednej napisanej linijki. Nie jestem zainteresowany udoskonalaniem swoich myli ani czynw. Obok doskonaoci Turgieniewa stawiam doskonao Dostojewskiego. (Czy jest co doskonalszego od Wiecznego mdl) Oto tutaj, w jednym i tym samym rodku przekazu, mamy do czynienia z dwoma rodzajami doskonaoci. Ale w listach van Gogha odnajdujemy doskonao przewyszajc kad z tamtych dwch. To triumf jednostki nad sztuk. W tej chwili tak naprawd interesuje mnie tylko jedna rzecz, a jest ni rejestrowanie tego wszystkiego, co pominito w ksikach. O ile mi wiadomo, nikt nie wykorzystuje tych elementw atmosfery, ktre nadaj kierunek i motywacj naszemu yciu. Jedynie mordercy wydaj si [17] czerpa z ycia jak zadowalajc czstk tego, co w Strona 9

Miller Henry - Zwrotnik Raka nie wkadaj. Nasze stulecie domaga si przemocy, ale mamy jedynie same niewypay. Rewolucje tumi si w zarodku albo te zbyt gwatownie osigaj swj cel. Namitno szybko si wyczerpuje. Ludzie znajduj oparcie w ideach, com-me d'habitude. Nie ma propozycji interesujcych nas duej ni 24 godziny. Przeywamy milion wersji ycia na przestrzeni jednego pokolenia. Studiujc entomologi czy ycie podwodne albo zachowanie komrek, czerpiemy wicej... Telefon przerywa t myl, ktrej i tak nie bybym w stanie dokoczy. Kto chce obejrze mieszkanie... Wyglda na to, e nadchodzi koniec, koniec mojego ycia w Villa Borghese. W porzdku, wezm te zapisane kartki i przenios si. Akcja bdzie si toczy gdzie indziej. Zawsze gdzie toczy si jaka akcja. Wydaje si, e gdziekolwiek pjd, trafiam na dramat. Ludzie s jak wszy wa ci pod skr i zagrzebuj si tam. Drapiesz si i drapiesz a do krwi, ale nie moesz si skutecznie odwszawi. Gdziekolwiek pjd, wszdzie to samo: ludzie paskudz sobie ycie. Kady przeywa jak prywatn tragedi. Mamy to ju we krwi nieszczcie, nud, smutek, samobjstwo. Powietrze jest przesiknite katastrof, frustracj, daremnoci. Drap si i drap a zedrzesz sobie skr. Mnie jednak ten stan rzeczy dodaje ducha. Zamiast zniechca lub przygnbia, raduje mnie. Krzykiem domagam si jeszcze wicej katastrof, jeszcze wikszych klsk, wspanialszego fiaska. Chc, by cay wiat by do niczego, chc, by kady zaczoch-ra si na mier. Zmuszony jestem teraz y tak wciekle i szybko, e prawie nie mam czasu na prowadzenie nawet tych jake [18] fragmentarycznych notatek. Po uprzednim telefonie przyszed jaki pan z on. Na czas transakcji poszedem pooy si na gr. Leaem zastanawiajc si nad moim nastpnym posuniciem. Na pewno nie wrc do ka tej cioty, by ca noc przewraca si z boku na bok, strcajc o-kruszki chleba palcami ng. Ten zarzygany may bkart! Jeli jest co gorszego od egzystencji cioty, to egzystencja sknery. Niemiay, trzscy si kutas yje w wiecznym strachu przed bankructwem, boi si, e moe ono nastpi 18 marca albo dokadnie 25 maja. Pija kaw bez mleka i bez cukru. Jada chleb bez masa. Miso bez sosu albo w ogle obywa si bez misa. Obywa si bez tego i owego! Maa niechlujna kutwa! Pewnego dnia kto otworzy szuflad jego biurka i znajdzie pienidze w skarpecie. Ponad dwa tysice frankw i czeki, ktrych nie chciao mu si Strona 10

Miller Henry - Zwrotnik Raka zrealizowa. Nie przeszkadzaoby mi to tak bardzo, gdyby nie fakt, e cigle znajduj fusy po kawie w swoim berecie i mieci na pododze, nie wspominajc ju o soiczkach po kremie, za-tuszczonych rcznikach i stale zatkanym zlewie. Mwi wam, ten may bkart, ale on mierdzia, chyba e akurat obla si wod kolosk. Mia brudne uszy, brudne oczy, brudn dup. By zawszonym, przyziemnym, schorowanym astmatykiem o niesychanie gitkich stawach. Wybaczybym mu jednak to wszystko, gdyby cho raz poda mi przyzwoite niadanie! Ale czowiek, ktry chowa dwa tysice frankw w brudnej skarpecie i nie chce zaoy czystej koszuli ani posmarowa chleba odrobin masa, to ju nie tylko ciota i nie tylko sknera, to ponury imbecyl! Oczywicie nazwanie go ciot jest ni w pi, ni w dziewi. Nadstawiam ucha, by usysze, co si dzieje na dole. To jaki pan Wren z on, ktrzy przedtem wyrazili telefonicznie ch obejrzenia mieszkania. Mwi, e je wezm. Tylko mwi o tym, Bogu dziki. Pani Wren mieje si prowokujco, co zapowiada komplikacje. Teraz mwi pan [19] Wren. Jego gos jest ochrypy, zgrzytliwy, grzmicy, przypomina tpe cikie narzdzie mogce rozpata ciao, ko i chrzstk. Borys prosi mnie na d, chce mnie przedstawi. Zaciera rce jak waciciel lombardu. Rozmawiaj o opowiadaniu napisanym przez pana Wrena, opowiadaniu o ogawym koniu. Wydawao mi si, e pan Wren jest malarzem. Oczywicie mwi Borys z byskiem w oku ale w zimie pisze. I to pisze dobrze... wyjtkowo dobrze. Usiuj nakoni pana Wrena, by si odezwa, by co powiedzia, cokolwiek, choby o ogawym koniu, ale pan Wren mwi prawie zupenie od rzeczy. Kiedy prbuje opowiedzie o tych koszmarnych miesicach spdzanych z pirem, staje si niekomunikatywny. Miesic mija za miesicem, zanim postawi na papierze cho jedno sowo. (A przecie zima to tylko trzy miesice!) Nad czym zastanawia si w te dugie zimowe wieczory? Dalibg, nie mog sobie wyobrazi, e ten facet jest pisarzem. Ale pani Wren twierdzi, e kiedy si zabiera do pisania, sowa pyn mu wartkim potokiem. Rozmowa troch kuleje. Trudno odgadn tok myli pana Wrena, poniewa nie mwi nic istotnego. Pomysy cisn mu si do gowy, kiedy si ju rozpisze jak to ujmuje Strona 11

Miller Henry - Zwrotnik Raka pani Wren. Pani Wren przedstawia wszystko, co dotyczy pana Wrena, w jak najlepszym wietle. Pomysy cisn mu si do gowy, kiedy si rozpisze" urocze, doprawdy urocze, jak powiedziaby Borowski, ale w gruncie rzeczy jest to bolesne, zwaszcza gdy sam pomysowy myliciel nie jest niczym innym jak ogawym koniem. Borys daje mi pienidze na jaki alkohol. Idc do sklepu, ju jestem odurzony. Wiem, jak si zachowam po powrocie. Gdy tak id sobie ulic, rozpoczyna si we mnie ta wielka przemowa, ktra bulgocze w rodku jak prowokujcy miech pani Wren. Wydaje mi si, e bya ju lekko [20] wstawiona. licznie sucha, kiedy jest naprana. Gdy wychodz ze sklepu z winami, sysz, jak bulgocze klozet. Wszystko jest prowokujce i pluskajce. Chciabym, aby pani Wren to syszaa... Borys znw zaciera rce. Pan Wren nadal jka si i lini. Ja trzymam midzy kolanami butelk i wsadzam w ni korkocig. Pani Wren z nadziej rozchyla usta. Wino spywa mi midzy nogi, soce wpywa przez okno wykuszowe, a w moich yach pynie banieczka tysica zwariowanych rzeczy, ktre zaczynaj tryska ze mnie bez adu i skadu. Mwi im wszystko, co mi przychodzi do gowy, wszystko, co byo dotd zakorkowane we mnie, a co uwolni teraz prowokujcy miech pani Wren. Butelka ciskana nogami i soce wpywajce przez okno pozwalaj mi jeszcze raz przey wietno tych marnych dni, kiedy przybyem do Parya jako oszoomiony, ubogi osobnik, nawiedzajcy ulice niczym upir na bankiecie. Wszystko powraca do mnie fala za fal nie dziaajce spuczki w toaletach, Cinema Splendide, gdzie spaem na paszczu jakiego widza, kraty w oknach, uczucie duszenia si, spasione karaluchy, od czasu do czasu pijatyki i szalestwa, Ros Cannaue i Neapol zamierajce w blasku soca. Taniec o pustym odku na ulicach i co jaki czas wizyty u dziwnych ludzi madame De-lorme na przykad. Jak udao mi si dosta do madame De-lorme, nie mam najmniejszego pojcia. Ale dostaem si tam, wszedem jako do rodka, minwszy kamerdynera i pokojwk w biaym fartuszku, dostaem si do wntrza tego paacu ubrany w sztruksowe spodnie i kurtk myliwsk, nie majc ani jednego guzika przy rozporku. Nawet teraz czuj zocist atmosfer tego pokoju, w ktrym madame Delorme siedziaa na tronie w swym mskim stroju, otoczona zotymi rybkami w szklanych sojach, mapami staroytnego wiata, piknie oprawionymi ksikami; znw czuj jej cik do na ramieniu i Strona 12

Miller Henry - Zwrotnik Raka ponownie jestem troch przestraszony t bardzo lesbijsk atmosfer, ktr roztaczaa [21] wok siebie. Swobodniej poczuem si dopiero na dole, w tej gstej zupie wlewajcej si na dworzec St. Lazare, wrd kurw w bramach, butelek seltzera na kadym stole, rynsztokw zalewanych przez gst fal spermy. Midzy pit a sidm nie ma nic lepszego, ni by poszturchiwanym w tym tumie, poda za jak zgrabn nog lub piknym biustem, pyn na fali, z zamtem w gowie. Czerpaem z tego wwczas osobliw satysfakcj. Nie byem z nikim umwiony ani zaproszony na obiad, nie miaem adnego planu i byem bez grosza. To by zoty wiek, kiedy nie miaem ani jednego przyjaciela. Kadego ranka odbywaem koszmarny spacer do biura American Express, kadego ranka otrzymujc od urzdnika t sam nieuniknion odpowied. Biegaem tu i tam jak pluskwa, zbierajc od czasu do czasu pety, niekiedy ukradkiem, innym znw razem cakiem bezczelnie; siadywaem na awce ciskajc brzuch, by przesta mi dokucza, lub spacerowaem po Jardin des Tui-leries dostajc wzwodu od patrzenia na gupie rzeby. Albo krok za krokiem wczyem si noc wzdu Sekwany, oszalay od jej pikna, pikna pochylonych nad wod drzew, popkanych obrazw odbijajcych si w wodzie, naporu prdu w wietle cholernych wiate mostw, kobiet picych w bramach z gazetami pod gow, picych na deszczu; i wszdzie byy stare, zmurszae portyki katedr i ebracy, i wszy, i stare czarownice optane tacem w. Wita; wzki ustawione w bocznych uliczkach jeden na drugim jak beczki z winem, zapach truskawek na targowisku i stary kociek otoczony warzywami i wiatami niebieskich ukw, rynsztoki liskie od mieci i kobiety w satynowych bucikach, zataczajce si wrd brudu i robactwa po caonocnej libacji. Place St. Sulpice, jake cichy i opustoszay, gdzie koo pnocy pojawiaa si zawsze ta sama kobieta ze zamanym parasolem i dziwaczn woalk; co noc spaa tam na awce rozpinajc nad sob podarty parasol, z ktrego sterczay druty. Miaa kociste palce, jej sukienka zieleniaa co[22] raz bardziej, a ciao wydawao odr rozkadu; rano sam siadywaem na tej awce, oddajc si krtkiej drzemce na powietrzu, przeklinajc cholerne gobie wszdzie zbierajce okruchy. St. Sulpice! Przysadziste dzwonnice, makabryczne plakaty nad drzwiami, blask wiec wewntrz. Plac tak uwielbiany przez Anatola France'a, peen Strona 13

Miller Henry - Zwrotnik Raka monotonnego szmeru i buczenia od otarza, pluskania fontanny, gruchania gobi, okruszyn znikajcych jak zaczarowane. I tylko to mdlce burczenie w pustym odku. Przesiadywaem tam dzie w dzie, mylc o Germaine i owej brudnej uliczce koo Bastylii, gdzie mieszkaa, i o tym buczeniu za otarzem, autobusach przewalajcych si obok, socu padajcym na asfalt, asfalcie wtapiajcym si we mnie i Germaine, wtapiajcym si w asfalt i cay Pary mieszczcy si w tych ogromnych przysadzistych dzwonnicach. I to wanie na Rue Bonaparte, zaledwie rok temu, Mona i ja spacerowalimy co wieczr po wyjciu od Borowskiego. St. Sulpice nie znaczy wtedy dla mnie zbyt wiele, podobnie jak i inne miejsca w Paryu. Byem wyczerpany rozmowami, zmczony twarzami. Miaem do katedr, placw, menaerii i wszystkiego innego. Byem zmczony braniem do rki jakiej ksiki w czerwonej sypialni i niewygodnym trzcinowym krzesem i zmczony siedzeniem na dupie jak dzie dugi, zmczony czerwon tapet i widokiem tylu ludzi gadajcych o niczym. W czerwonej sypialni kufer by wiecznie otwarty, a jej suknie walay si wszdzie, tworzc deliryczny baagan. W czerwonej sypialni leay moje kalosze i laski, nietknite notatniki, rkopisy zimne i martwe. Pary! Pary to dla mnie Cafe Select, Dme, pchli targ, biuro American Express. Pary to laski Borowskiego, kapelusze Borowskiego, prehistoryczne ryby Borowskiego... i prehistoryczne kaway. W tym Paryu z roku 1928 jedna tylko noc utrwalia si w mojej pamici noc przed odpyniciem do Ameryki. Niezwyka to bya noc Borowski by lekko wstawiony i troch oburzony na mnie, e [23] tacz z kad dziwk w lokalu. Przecie rano wyjedamy! To wanie mwi kadej cipie, do ktrej si dorw rano wyjedamy! To wanie mwi blondynie o oczach koloru agatu. I gdy to mwi, ona bierze moj rk i wpycha j sobie midzy uda. W toalecie stoj przed pisuarem z okropnym wzwodem; kutas wydaje si jednoczenie lekki i ciki, jak kawaek oowiu ze skrzydami. Tak oto sobie stoj, gdy wpadaj dwie pizdy Amerykanki. Witam je serdecznie z kutasem w rku. Mrugaj do mnie i id dalej. W przedsionku, zapinajc rozporek, zauwaam, e jedna z nich czeka, a jej przyjacika wyjdzie z kibla. Nadal gra muzyka i zaraz moe przyj po mnie Mona albo Borowski ze swoj lask o zoconej gace, ale ja ju jestem w jej ramionach, a ona trzyma mnie za ptaka i nie obchodzi mnie, ani kto Strona 14

Miller Henry - Zwrotnik Raka nadejdzie, ani co si stanie. Wlizgujemy si do kabiny, gdzie opieram j o cian i usiuj wej w ni, ale nie udaje mi si, wic siadamy na desce i prbujemy w ten sposb, ale te nic z tego. Jakkolwiek prbujemy, nie wychodzi nam. I przez cay czas ona trzyma w rku mego chuja, trzyma si go kurczowo jak koa ratunkowego, ale to na nic; jestemy zbyt napaleni, zbyt chtni. Muzyka wci gra, wic w takt walczyka wypywamy z powrotem z kabiny do przedsionka i gdy tak taczymy w tym sraczu, spuszczam si na jej pikn sukni i ona wcieka si jak diabli z tego powodu. Potykajc si docieram do stolika i znw mam przed sob Borowskiego z row gb i Mon z dezaprobat w oczach. A Borowski mwi: Jedmy jutro wszyscy do Brukseli", i zgadzamy si, a kiedy wracamy do hotelu, wymiotuj gdzie popadnie na ko, do umywalki, wymiotuj na garnitury i suknie, i kalosze, i laski, i nietknite notatniki, i rkopisy, te zimne i martwe. Kilka miesicy pniej. Ten sam hotel, ten sam pokj. Wygldamy na podwrze, gdzie stoj zaparkowane rowery, a nad nami jest pokoik na poddaszu, gdzie jaki przemdrzay gwniarz caymi dniami puszcza gramofon, po[24] wtarzajc na cay gos jakie mdre sentencyjki. Mwi my", ale w ten sposb uprzedzam bieg wydarze, bo Mony nie byo przez dugi czas i wanie dzisiaj wychodz po ni na dworzec St. Lazare. Pod wieczr stoj tam z twarz wcinit midzy prty ogrodzenia, ale Mony nie ma; czytam w kko jej telegram, ale to nic nie daje. Wracam do Dzielnicy aciskiej i mimo wszystko wcinam solidn kolacj. Nieco pniej, przechodzc koo Dme, dostrzegam nagle blad, du twarz, ponce oczy i aksamitny kostiu-mik, ktry zawsze uwielbiaem, poniewa pod mikkim aksamitem znajdowaem zawsze jej gorce piersi, marmurowe nogi, chodne, jdrne, muskularne. Ona podnosi si spord morza twarzy i obejmuje mnie, obejmuje mnie namitnie tysice oczu, nosw, palcw, ng, butelek, okien, torebek, spodeczkw gapi si na nas, a my trzymamy si w ramionach, zapominajc o wszystkim. Siadam obok niej i ona zaczyna mwi istny potok sw. Dzikie, su-chotnicze nuty histerii, perwersji, trdu. Nie sysz z tego ani sowa, poniewa ona jest pikna i kocham j, i nagle jestem szczliwy, i chc umrze. Idziemy w d Rue de Chateau, szukajc Eugene. Przechodzimy przez most kolejowy, gdzie kiedy spdzaem dugie godziny, obserwujc odjedajce pocigi i gdzie Strona 15

Miller Henry - Zwrotnik Raka robio mi si niedobrze, gdy zastanawiaem si, gdzie u diaba ona si podziewa. Wszystko wydaje si takie mikkie i urzekajce, kiedy przechodzimy przez most. Dym przepywa nam midzy nogami, tory skrzypi, w naszej krwi opuszczaj si i podnosz semafory. Czuj jej ciao blisko swego ciao nalece teraz do mnie i przystaj, by rozgrza rce 0 ciepy aksamit. Wszystko wok mnie rozsypuje si, rozsypuje si w proch, a ciepe ciao pod ciepym aksamitem lskni do mnie a do blu... Z powrotem w tym samym pokoju i pidziesit frankw na plus dziki Eugene. Wygldam na podwrko, gramofon milczy. Kufer jest otwarty, a jej rzeczy poniewie[25] raj si wszdzie, zupenie jak przedtem. Ona kadzie si w ubraniu na ku. Robimy to raz, dwa, trzy razy, cztery.... boj si, e zwariuje... w ku, pod kocami, jak dobrze znw czu jej ciao! Ale czy na dugo? Czy tym razem potrwa to jaki czas? Ju przeczuwam, e nie. Ona tak gorczkowo mwi do mnie jakby ju miao nie by jutra. Cicho, Mona! Tylko patrz na mnie... nic nie mw!" Wreszcie zasypia, a ja wycigam rk przygniecion jej ciaem. Oczy mi si zamykaj. Jej ciao jest tu obok mojego... na pewno pozostanie tu do rana... To w lutym wypynem z portu w zalepiajcej oczy burzy nienej. Ostatni raz widziaem j, jak staa w oknie machajc mi na poegnanie. Po drugiej stronie ulicy, na rogu, sta mczyzna kapelusz nasunity na oczy, szczka wsparta o klapy paszcza. Obserwujcy mnie embrion. Embrion z cygarem w zbach. Mona w oknie macha mi na poegnanie. Biaa, dua twarz, chaos rozsypanych wosw. A teraz jest dua sypialnia, regularne oddechy przez skrzela, spomidzy jej ud wci sczy si sok, ciepy koci zapach i jej wosy w moich ustach. Oczy mam zamknite. Nasze ciepe oddechy mieszaj si ze sob. Tak blisko siebie, a Ameryka o trzy tysice mil std. Nigdy ju nie chc jej oglda. To, e Mon mam obok siebie w ku, e czuj jej oddech na twarzy i jej wosy w ustach, uwaam niemal za cud. Do rana nic si nie moe zdarzy... Budz si z gbokiego snu, by na ni popatrze. Przez okno sczy si blade wiato. Patrz na jej pikne zwichrzone wosy. Czuj, e co mi azi po szyi. Patrz na ni jeszcze raz, uwanie. Jej wosy si poruszaj. Odsuwam przecierado peno ich. Na poduszce jest ich cae mrowie. Wanie nasta wit. Pospiesznie pakujemy si i wymykamy Strona 16

Miller Henry - Zwrotnik Raka z hotelu. Kafejki s jeszcze zamknite. Idziemy przed siebie, drapic si zapamitale. Dzie zaczyna si mleczn biel, smugami ososioworowego nieba, lima[26] kami wychodzcymi z muszelek. Pary. Pary. Tu zdarza si wszystko. Stare, rozsypujce si mury i miy szmer wody pyncej w pisuarach. Mczyni oblizujcy wsy przy barze. Podnoszone z oskotem sklepowe aluzje i strumyczki szemrzce w rynsztokach. Olbrzymie purpurowe litery obwieszczajce Amer Picon. Zigzag. Ktrdy pjdziemy i dlaczego, gdzie i po co? Mona jest godna, ma na sobie cienk sukienk. Nie wzia ze sob nic prcz wieczorowych kreacji, buteleczek perfum, barbarzyskich kolczykw, bransoletek, depilatorw. Siadamy w salonie bilardowym na Avenue du Maine, zamawiajc gorc kaw. Toaleta jest nieczynna. Trzeba tu bdzie posiedzie, nim pjdziemy do innego hotelu. Tymczasem wybieramy sobie nawzajem pluskwy z wosw. Jestemy zdenerwowani. Mona przestaje panowa nad sob. Musi si wykpa. Musi mie to, musi mie tamto. Musi, musi, jeszcze raz musi... Ile ci zostao pienidzy? Pienidze! Cakiem o tym zapomniaem. Hotel des Etats-Unis. Ascenseur. Idziemy do ka-w penym blasku dnia. Kiedy wstajemy, zmierzcha si i pierwsza rzecz, ktra nas czeka, to uzbieranie do szmalu na telegram do Ameryki, telegram do embriona z dugim, soczystym cygarem w ustach. A na razie mamy t Hiszpank na Boulevard Raspail zawsze mona j nacign na gorcy posiek. Do rana co si wydarzy. Teraz przynajmniej idziemy razem do ka. Pluskiew tu nie ma. Zacza si pora deszczowa. Pociel jest nieskazitelnie biaa... Otwiera si przede mn nowe ycie w Villa Borghe-se. Dopiero dziesita, a my jestemy ju po niadaniu i po spaceize. Mamy tu teraz niejak Elz. Przez kilka dni stpaj na paluszkach", ostrzega Borys. Dzie zaczyna si cudownie: jasne niebo, orzewiajcy wiatr, domy wieo otynkowane. Po drodze na poczt dyskutowalimy z Borysem o ksice. Ostatnia ksiga bdzie dzieem anonimowym. Zaczyna si nowy dzie. Poczuem to, gdy stalimy rano pod jednym z byszczcych pcien Defresne'ego, przedstawiajcym co jakby djeuneur intime w XIII wieku, sans vin. adny, misisty akt kobieta pena, wibrujca, rowa jak paznokie, z lnicymi falami ciaa, posiadajca wszystkie drugorzdne cechy pciowe i Strona 17

Miller Henry - Zwrotnik Raka niektre z pierwszoplanowych. Ciao zdolne uksi, kroplce si wilgoci wilii. Martwa natura, tyle e nic nie jest tu martwe. St ugina si pod ciarem jedzenia; jest tak ciki, e wysuwa mi/ z ram. Trzynastowieczny posiek, pobrzmiewajcy wszystkimi odgosami dungli, tak doskonale zapamitanymi przez malarza. Rodziny gazeli i zebr szczypice pdy palm. A teraz mamy Elz. Graa nam dzi rano, gdy leelimy w kach. Przez kilka dni stpaj na palcach... W porzdku! Elza jest pokojwk, a ja gociem. A Borys to wana persona. Rozpoczyna si nowy dramat. miej si sam do siebie, gdy to pisz. Wie, co si stanie, ten sprytny ry Borys. On te ma niezego nosa. Stpaj na palcach... Borys zachowuje si, jakby siedzia na szpilkach. W kadej chwili na scenie moe si pojawi jego ona. Way sporo ponad 180 funtw. A Borys to pirko. Ot i caa sytuacja Usiuje mi j wyjani, gdy wieczorem wracamy do [28] domu. Jest tak tragiczna, a zarazem komiczna, e musz za-ir/ymywa si co chwil i mia mu si w twarz. Z czego lak si miejesz?", pyta agodnie i sam zaczyna rechota -jest w jego gosie ta skomlca, histeryczna nutka, jak u nieszcznika zdajcego sobie nagle spraw, e bez wzgldu na to, ile frakw na siebie woy, nigdy nie bdzie wyglda jak czowiek. Nieche ta krowa wemie sobie wszystko, byleby tylko zostawia mnie w spokoju", skamle. Ale wpierw irzeba wynaj mieszkanie, podpisa akty notarialne, zaatwi tysic innych spraw, do ktrych frak jest mu niezbdny. Te jej wymiary! - to martwi go najbardziej. Gdybymy wracajc do domu mieli j zobaczy na schodach, zemdlaby - taki czuje przed ni respekt! Tak wic musimy przez jaki czas delikatnie obchodzi si z Elz. Elza jest tutaj wycznie po to, by przygotowywa niadania - i pokazywa chtnym mieszkanie. Ale Elza od pocztku mnie rozmikcza. Ta niemiecka krew. Te jej melancholijne oczta. Schodzc dzi rano ze schodw, majc wci w nozdrzach aromat wieej kawy, nuciem cicho... Es War' so schon gewesen". To serwuje na niadanie. A za chwil ten mody Anglik nad nami zagra Bacha. Jak twierdzi Eiza _ jemu potrzeba kobiety". Elzie te czego potrzeba, czuj to. Nic o tym nie mwiem Borysowi, ale gdy on myl zeby dzi rano, Elza zasypywaa mnie plotkami o Berlinie, 0 kobietach od Strona 18

Miller Henry - Zwrotnik Raka tyu wygldajcych atrakcyjnie, ale kiedy si odwrc ojej, syfilis! Wydaje mi si, e Elza patrzy na mnie do tsknym wzrokiem. Takie wraenie odniosem przy niadaniu. Po poudniu siedzielimy oboje w pracowni zajci pisaniem, odwrceni do siebie plecami. Ona rozpocza list do swego ukochanego we Woszech. Mnie zacia si maszyna. Borys wyszed obejrze tani pokj, ktry chce wynaj, jak tylko kto wemie to mieszkanie. Nie pozostawao mi nic innego, jak pokocha si z Elz. Miaa ochot. A jednak byo mi jej troch al. Napisaa do swego ukochanego zaledwie pierw[29] sz linijk przeczytaem j, pochylajc si nad ni. Ale nic ju nie mogem poradzi. Ta cholerna niemiecka muzyka, taka melancholijna, taka sentymentalna. Rozmikczya mnie. A do tego te jej oczka jak paciorki, takie gorce, a zarazem pene smutku. Gdy skoczylimy, poprosiem j, by mi co zagraa. Tak, Elza jest pianistk, chocia brzmiao to tak, jakby kto pobrzkiwa dziurawymi garnkami i czaszkami. Do tego jeszcze grajc pakaa. Wcale jej si nie dziwi. Wszdzie jest to samo powiedziaa. Wszdzie jest jaki mczyzna, a potem ona musi odej, jeszcze pniej ma skrobank i znajduje now prac, a potem nowego mczyzn i nikogo, do kurwy ndzy, nie obchodzi jej osoba, kady chce j tylko wykorzysta. Mwi mi to wszystko po zagraniu Schumanna Schumanna, tego roztkliwiajcego si, sentymentalnego niemieckiego skurczybyka! Robi mi si jako tak cholernie jej al, a przecie guzik mnie to obchodzi. Cipa potrafica lak gra powinna mie odrobin zdrowego rozsdku, by nie wpada z kadym facetem majcym duego putza, ktry si nawinie. Ale ten Schumann burzy mi krew. Ona WOi pociga nosem, ale ja mylami jestem daleko std. Myl o Tani, o tym, jak znca si nad swoim adagio. Myl 0 wielu rzeczach dawno-minionych i pogrzebanych. O pewnym letnim popoudniu w Greenpoint, kiedy Niemcy dokazywali ju w Belgii, a my nie stracilimy jeszcze wystarczajco duo pienidzy, by zaniepokoi si gwatem dokonanym na neutralnym kraju. O czasach, kiedy bylimy jeszcze na tyle niewinni, e suchalimy poetw i siadywalimy o zmierzchu wok stou, usiujc wywoa duchy ludzi, ktrzy odeszli. Przez tamto cae popoudnie i wieczr atmosfera bya przesiknita niemieck muzyk; caa dzielnica bya niemiecka, nawet bardziej niemiecka ni same Niemcy. Wychowano nas na Schumannie i Hugonie Wolfie, sauerkrau-cie, ktimmelu i knedlach Strona 19

Miller Henry - Zwrotnik Raka ziemniaczanych. Pod wieczr siadywalimy wok duego stou, okna byy zasonite, jaka [30] gupawa dziewucha z caym oddaniem usiowaa poczy si mistycznie z Jezusem Chrystusem. Trzymamy rce pod sioem, a damulka obok mnie wsadza mi dwa palce w rozporek. Przechodzimy w kocu do parteru, za fortepianem, podczas gdy kto piewa jak ponur pie. Nie ma czym oddycha, z jej ust zalatuje alkoholem. Peda fortepianu porusza si w gr i w d, sztywno, automatycznie zwariowany, daremny ruch, rwnie daremny jak budowanie przez dwadziecia siedem lat wiey z gnoju wskazujcej dokadny czas. Pocigam j na siebie, w uszach mam pyt rezonansow; w pokoju jest ciemno, a dywan lepi si od rozlanego kiimmelu. Nagle wydaje si, jakby nadchodzi wit; jakby polewano wod ld, a ten stawa si bkitny od powstajcej mgieki, jak lodowce zatopione w szmaragdowej zieleni, giemza i antylopa, graniki zociste, wakonice si lwy morskie i seriola skonosmuga przeskakujca przez skraj Arktyki... Elza siedzi mi na kolanach. Jej oczy s jak ppuszki. Patrz na jej due usta, takie wilgotne i lnice, i przykrywam je. Teraz nuci... ,,Es war'so schon gewesen..." Och, Elzo, jeszcze nie wiesz, co znaczy dla mnie ten twj Trompe-ter von Sackingen. Niemieckie Towarzystwa piewacze, Schwaben Hall, Turnverein... links um, rechts um... a potem chlast w dup kocem sznura. Ach, ci Niemcy! Chc ci wszdzie zabra jak omnibus. Przyprawiaj czowieka o niestrawno. W jedn noc nie mona odwiedzi kostnicy, izby chorych, zoo, lamusa filozofii, pieczar epistemologii, zgbi znakw zodiaku i arkanw Freuda i Stekla... Diabelskie koo nigdzie nas nie zawiezie, podczas gdy z Niemcami mona przej od Ve-gi do Lope de Vegi, i to w jedn noc, i wrci rwnie gupim jak Parsifal. Jak mwiem, dzie zacz si cudownie. To dopiero dzi rano uwiadomiem sobie, e znowu po raz pierwszy od tygodni jestem w stanie odczuwa Pary tak, jak na to zasuguje, wszystkimi zmysami. Moe to dlatego, e moja ksika zacza we mnie rosn. Wszdzie j z sob nosz. Chodz po ulicach brzemienny, a gliniarze przeprowadzaj mnie przez jezdni. Kobiety ustpuj mi miejsca. Nikt ju nie popycha mnie po chamsku. Jestem ciarny. Chodz niezgrabnie jak kaczka, moje wielkie brzemi uciska powok wiata. To wanie dzi rano, w drodze na poczt, ostatecznie Strona 20

Miller Henry - Zwrotnik Raka zaaprobowalimy nasz ksik. Wypracowalimy now kosmogoni literatury Borys i ja. Ostatnia ksiga bdzie now Bibli. Wszyscy, ktrzy maj co do powiedzenia, powiedz to tu anonimowo. Wyczerpiemy wszystkie moliwoci stulecia. adnej ksiki po nas przez jedno pokolenie przynajmniej. Do tej pory szlimy na olep, wiedzeni jedynie instynktem. Teraz bdziemy mieli naczynie, w ktre wlejemy eliksir ycia, umiecimy w nim bomb i rzucajc j wysadzimy wiat. Wypenimy to naczynie na tyle, by pisarzom jutra dostarczy ich wtkw, ich dramatw, ich wierszy, ich mitw, ich naukowych teorii. wiat bdzie si mg ywi nasz ksik przez nastpne tysiclecie. Jest kolosalna w swej pretensjonalnoci. Myl o niej nieomal mnie przygniata. Przez z gr sto lat wiat, nasz wiat, dogorywa. I nikt, ani jeden czowiek, w cigu tych przeszo stu lat, nie by na tyle szalony, by wsadzi bomb w odbyt stworzenia i podpali lont. wiat gnije, umiera kawaek po kawaku. Ale potrzeba mu coup de grace, potrzeba mu eksplozji, ktra go rozwali w drobny mak. Kady z nas jako ucierpia, a jednak nosimy w sobie kontynenty i morza je oddzielajce, i powietrzne stwory. Zamierzamy to wszystko opisa ewolucj tego wiata, ktry umar, lecz nie zosta pogrzebany. Pywamy po powierzchni czasu, a wszystko inne zatono, wanie tonie lub wkrtce zatonie. Bdzie olbrzymia ta nasza ksiga. Znajd si w niej cae oceany przestrzeni, w ktrej mona bdzie si porusza, spacerowa, piewa, taczy, wspina si, kpa, fika kozioki, skomle, gwaci, mordowa. Stanie si katedr, prawdziw katedr, w budowie klrej uczestniczy bd wszyscy pozbawieni tosamo-c, Bdziemy tam odprawia msze za zmarych, odmawia pacierze, przystpowa do spowiedzi, piewa hymny, wydawa jki i szczebiota; panowa w niej bdzie co w ro-dzaju morderczej niefrasobliwoci; bd okna rozetowe i gargulce, ministranci i karawaniarze. Moesz przyprowadzi swoje konie i galopowa w nawach. Moesz wali gowi) w mury nie ustpi. Moesz si modli w jakim chcesz jzyku albo zwin si w kbek u jej drzwi i spa. Ta .s/a katedra przetrwa co najmniej tysic lat, i nie bdzie repliki, albowiem jej budowniczowie powymieraj, a wraz z nimi zagin i plany. Bdziemy produkowa pocztwki i organizowa wycieczki. Wok niej zbudujemy miasto i zaoymy woln komun. Nie potrzebujemy geniuszu geniusz si skoczy. Potrzebujemy silnych rk, istot gotowych zrezygnowa z ducha i oblec si w ciao... Strona 21

Miller Henry - Zwrotnik Raka Dzie mija w dobrym tempie. Stoj na balkonie w mieszkaniu Tani. Dramat rozgrywa si na dole w salonie. Dramaturg jest chory, a z gry jego czerep wyglda jeszcze bardziej chropowato. Jego wosy s ze somy. Jego idee to soma. Jego ona te jest ze somy, tyle e nieco wilgotnej. Cay dom zrobiony jest ze somy. Oto stoj tu na balkonie, czekajc na przybycie Borysa. Mj ostatni problem niadanie zosta rozwizany. Uprociem wszystko. Jeli pojawi si nowe problemy, wsadz je do plecaka razem z brudn bielizn. Wyrzucam wszystkie moje sou. Na c mi pienidze? Jestem piszc maszyn. Wanie wkrcono mi ostatni rubk. Sowa pyn wartko. Pomidzy mn a maszyn nie ma adnej przepaci. Jestem maszyn... Nie powiedzieli mi jeszcze, czego dotyczy ten nowy 2 Zwrotnik... [33] dramat, ale wyczuwam to. Chc si mnie pozby. A mimo to jestem tu, czekam na obiad, nawet troch wczeniej, ni si mnie spodziewano. Poinformowaem ich, gdzie maj usi, co robi. Pytam ich uprzejmie, czy nie bd im przeszkadza, ale w gruncie rzeczy chodzi mi o to, i oni dobrze o tym wiedz czy wy nie bdziecie przeszkadzali mnie? Nie, wy bogie karaluchy, nie przeszkadzacie mi. Dostarczacie mi poywienia. Widz, jak siedzicie tam blisko siebie, i wiem, e midzy wami istnieje przepa. Wasza blisko jest bliskoci planet. Ja jestem prni midzy wami. Gdybym si wycofa, nie byoby prni, w ktrej moglibycie pywa. Tania jest nie w humorze czuj to. Ma mi za ze, gdy jestem wypeniony czym innym ni ni. Wyczuwajc intensywno mego podniecenia poznaje, e jej warto spada do zera. Wie, e tego wieczoru nie przyszedem, by j zapodni. Wie, e wewntrz mnie kiekuje co, co j zniszczy. Wolno jej to idzie, ale przecie zdaje sobie z tego spraw. Sylwester wyglda na bardziej zadowolonego. Wieczorem, przy stole, wemie j w objcia. Ju teraz czyta mj rkopis, przygotowujc si do rozpalenia mojego ja" i przeciwstawienia go ja" Tani. Dziwne to bdzie zgromadzenie. Wanie przygotowuje si scen. Sysz brzk kieliszkw. Wynosi si wino. Wychylimy puchary i chory Sylwester zostanie uzdrowiony. To dopiero wczoraj wieczorem, u Cronstadta, zaplanowalimy t sceneri. Ustalilimy, e kobiety musz cierpie, e poza scen ma by jeszcze wicej terroru i przemocy, wicej klsk, wicej cierpienia, wicej niedoli i ndzy. To nie przypadek gna ludzi Strona 22

Miller Henry - Zwrotnik Raka takich jak my do Parya. Pary jest po prostu sztuczn, obrotow scen pozwalajc widowni ujrze wszystkie fazy konfliktu. Sam w sobie Pary nie inicjuje adnych dramatw. Powstaj gdzie indziej . Pary jest tylko instrumentem pooniczym wyrywajcym z ona ywy pd, by umieci go w inkubatorze. PaW iv/ jesl koysk sztucznych narodzin. Bujajc si w lej koysce kady odnajduje swoj ziemi rodzinn: wraca w snach do Berlina, Nowego Jorku, Chicago, Wiednia, Miska. Wiede nigdzie nie jest bardziej Wiedniem ni w Paryu. Wszystko podnoszone jest do rangi apoteozy. Koysk Opuszczaj niemowlaki, ich miejsce zajmuj nastpne. Na Miniach mona tu przeczyta, gdzie mieszkali Zola i Balzak, I );mle i Strindberg, i wszyscy, ktrzy co znaczyli. Kady tu kiedy mieszka. Nikt tu nie umiera... Na dole toczy si rozmowa. Jej jzyk jest symboliczny. Pojawia si sowo walka". Sylwester, chory dramaturg, mwi: Wanie czytam Manifest. A Tania pyta: Czyj? Tak, Taniu, syszaem ci. Dobrze odgadujesz, siedz, tu na grze, notujc kade sowo. Mw dalej, bym zdolni zapisa wszystko. Gdy sidziemy do stou, nie bd ju mg robi notatek... Nagle Tania oznajmia: Nie ma tu porzdnego hallu. Co to ma znaczy, jeli w ogle co znaczy? Teraz wieszaj obrazy. To te ma zrobi na mnie wraenie. Widzicie oni chc pokaza: jestemy u siebie w domu, wiedziemy maeskie ycie. Staraj si, by dom by a trakcyjny. Nawet troch posprzeczamy si o te obrazy, wszystko ze wzgldu na ciebie. Tymczasem Tania znowu zabiera gos: Jake oko jest zawodne! Ach, Taniu, co te ty wygadujesz! Mw dalej niech ta farsa jeszcze troch potrwa. Jestem tu po to, by dosta obiecany obiad; t komedi bawi si wymienicie. A teraz Sylwester obejmuje gwn rol. Usiuje wyjani jeden z gwaszy Borowskiego: Chod tutaj, widzisz? Jeden z nich gra na gitarze, drugi trzyma na kolanach dziewczyn. [35]

_ - :

Strona 23

Miller Henry - Zwrotnik Raka : " - ~ - * 1 i i =l&r:=-^-^r 1*1-1. a CD CD S - fcS To prawda, Sylwestrze. Masz racj. Borowski i jego gitary! Dziewczyny na jego kolanach! Tyle e nikt nie moe mie pewnoci, co on waciwie trzyma na kolanach, ani czy na gitarze naprawd gra mczyzna... Wkrtce przyczapie na czworakach Moldorf i Borys z tym swoim bezradnym miechem... Na obiad bdzie zocisty baant i anjou, i krtkie, grube cygara. A Cron-stadt, kiedy otrzyma najwiesze wiadomoci, przez pi minut bdzie y intensywniej, troch promienniej, a potem znw zapadnie si w szlam swojej ideologii i moe narodzi si z tego wiersz duy zoty dzwon pozbawiony serca. Musiaem przerwa na jak godzink. Kolejny klient chcia obejrze mieszkanie. Na grze ten cholerny Anglik wiczy Bacha. Kiedy kto przychodzi obejrze mieszkanie, trzeba biec tam i prosi pianist, by da sobie na chwil spokj. Elza rozmawia przez telefon ze sprzedawc warzyw. Hydraulik zakada now desk na sedesie. Kiedy tylko rozlega si dzwonek, Borys traci rwnowag. Z zaaferowania upuci okulary, jest teraz na czworakach, jego frak wczy si po pododze. To troch jak z Grand Guignolem godujcy poeta przychodzi udziela lekcji crce rzeni-ka. Za kadym razem, kiedy odzywa si dzwonek telefonu, lina napywa do ust poety. Mallarme brzmi jak stek z poldwicy, Victor Hugo jak foie de veau. Elza zamawia delikatny lunch dla Borysa adny soczysty may schabowy" mwi. Widz cae stado rowych zimnych szynek uoonych na marmurowej ladzie, cudownych szynek spowitych w biay tuszczyk. Czuj straszny gd, chocia zaledwie par minut temu. skoczylimy niadanie bd si jednak musia oby bez lunchu. Tylko w rody jadam lunch dziki Borowskiemu. Elza wci rozmawia przez telefon zapomniaa zamwi kawaek boczku. Tak, adny ka\ waek boczku, niezbyt tusty" mwi... Zut alors! Prosz dorzuci troch nerkwki, troch duych ostryg i troch... psst... omukw. Prosz dorzuci odrobin smaonej wtrobianki, skoro ju to robisz; mgbym Strona 24

Miller Henry - Zwrotnik Raka pore 1500 sztuk Lope de Vegi za jednym posiedzeniem. Tym razem przysza obejrze mieszkanie bardzo pikna kobieta. Oczywicie Amerykanka. Stoj w oknie plecami do niej, obserwujc wrbla dziobicego wiee koskie ajno. Zadziwiajce, jak atwo wrblowi zaspokoi swoje potrzeby. Troch pada, krople s bardzo due. Kiedy mylaem, e ptak nie moe lata, gdy ma mokre skrzyda. Zdumiewajce, jak te bogate damulki przyjedaj do Parya i od razu znajduj wspaniae pracownie. Wystarczy odrobina talentu i gruby portfel. Kiedy pada, maj okazj zaprezentowa swoje nowe paszcze przeciwdeszczowe. Jedzenie jest dla nich niczym i czasami tak s zajte szwendaniem si z miejsca na miejsce, e nie maj czasu na lunch. Wcinaj jak kanapeczk albo wafelek w Cafe de la ' albo w barze Ritza. Wycznie dla crek dobrze urodzonych" gosi napis w starej pracowni Puvisa de Cha-vannes. Nie dalej jak wczoraj przechodziem tamtdy. Bo-gate amerykaskie pizdy z pudekami farby przerzuconymi przez rami. Odrobina talentu i gruby portfel. Wrbel skacze gorczkowo z jednej kostki bruku na drug. Jego wysiki s na miar Herkulesa, jeli przyjrze si temu uwanie. Wszdzie poniewiera si jedzenie to znaczy w rynsztoku. Pikna Amerykanka dopytuje si o toalet. Toaleta! Prosz bardzo, mog pokaza, ty gazelo o akamitnym nosku! Toaleta, pytasz? Par ici. Madame. N'oubliez pas que les places numerotees sont resewees aux mutiles de la guerre. Borys zaciera rce wanie dobija transakcji. Na podwrku szczekaj psy, wyj jak wilki. Na grze pani Melverness przesuwa meble. Przez cay dzie nic nie robia, jest znudzona; jeli znajdzie gdzie jaki pyek, sprzta cae [37] mieszkanie. Na stole le zielone winogrona i stoi butelka wina vin de choix, w najlepszym gatunku. Tak mwi Borys. mgbym zrobi dla pani umywalk, prosz tutaj. Tak, to ubikacja. Oczywicie jest te jedna na grze. Tak, tysic frankw miesicznie. Nie przepada pani za Utrillem, prawda? Nie, to ju wszystko. Trzeba tylko zaoy now uszczelk, nic wicej... Ona za chwil sobie pjdzie. Tym razem Borys nawet mnie nie przedstawi. To skurwysyn! Zawsze, kiedy przychodzi jaka bogata pizda, zapomina mnie przedstawi. Za par minut bd mg wrci do siebie i pisa. Jako nie mam ju dzi na to ochoty. Wycieka ze mnie duch twrczy. Ona moe wrci tu za godzin i wyrwa mi krzeso spod tyka. Jak, do diaba, mona pisa, kiedy si nie wie, Strona 25

Miller Henry - Zwrotnik Raka gdzie bdzie si siedzie w cigu nastpnej pgodziny? Jeli ta bogata suka wemie to mieszkanie, nie bd nawet mia gdzie spa. Kiedy si jest w takiej sytuacji, trudno powiedzie, co gorsze brak miejsca do spania czy do pracy. Spa mona niemal wszdzie, ale trudno si oby bez miejsca do pracy. Nawet jeli nie pracuje si nad arcydzieem. Nawel piszc z powie trzeba mie krzeso, na ktrym mona usi. I odrobin prywatnoci. Te bogate pizdy nigdy nie myl o takich rzeczach. Kiedy tylko chc usadzi swoje mikkie poladki, zawsze czeka na nie jakie krzeso..." Zeszego wieczoru pozostawilimy Sylwestra wraz z jego Bogiem siedzcych przed kominkiem. Sylwester w piamie, Moldorf z cygarem w zbach. Sylwester obiera pomaracz. Kadzie skrki na narzucie kanapy. Moldorf przysuwa si do niego. Prosi o pozwolenie ponownego odczytania tej byskotliwej parodii, Bram niebios. Borys i ja szykujemy si do wyjcia. Jestemy zbyt weseli jak na t szpitaln atmosfer. Tania idzie z nami. Te jest wesoa, po[38] (llewa ma zamiar uciec. Borys jest wesoy, poniewa Bg ledzcy w Moldorfie umar. Ja jestem wesoy, poniewa 11.111 robi kolejne przedstawienie. Gos Moldorfa jest peen szacunku: Mog posiedzie z tob, Sylwestrze, zanim pj-cl/n-s/ spa? Siedzia z nim przez ostatnich sze dni, kupowa liktrstwa, zaatwia rne sprawy Tani, pociesza, dodawa Otuchy, strzeg portali przed wrogo nastawionymi intruzami |ak Borys i jego nicponie. Przypomina dzikusa odkrywali ego, e jego idol zosta w nocy okaleczony. Oto siedzi u .lop swego bstwa z drzewem chlebowym, z tuszczem i modlitewn paplanin. Jego gos obudnie zamiera. Jego koczyny s ju sparaliowane. Do Tani przemawia tak, jakby bya kapank, kt-ia /amaa luby. Musisz sta si go godna. Sylwester jest twoim Bogiem. A gdy Sylwester oddaje si na grze cierpieniu (troI h mu gra w klatce piersiowej), kapan i kapanka napy-chaj sobie kaduny. Plugawisz swoje ,,ja" mwi Moldorf, a sos kapie mu z ust. Posiada t zdolno, e moe je i cierpie icdnoczenie. Kiedy tak opdza si od za, wysuwa t swoj II usta apk i gadzi Tanie po wosach. Chyba zaczynam si w tobie kocha. Jeste podobna do mojej Fanny. Strona 26

Miller Henry - Zwrotnik Raka Miniony dzie by dla Moldorfa przyjemny take z innych wzgldw. Otrzyma list z Ameryki. ma same pitki. Murray uczy si jedzi na rowerze. Gramofon jest |u naprawiony. Z wyrazu jego twarzy mona odgadn, e w licie bya mowa jeszcze o innych rzeczach, a nie tylko o wiadectwach i welocypedach. Na pewno tak, poniewa dzi po poudniu kupi swojej Fanny biuteri za 325 frankw. Oprcz tego napisa dwudziestostronicowy list. Gar[39] przynosi mu kartk za kartk, napenia wieczne piro, podawa kaw i cygara, wachlowa go, gdy si spoci, strzepywa okruchy ze stou, zapala cygaro, kiedy zgaso, kupowa znaczki, taczy koo niego, robi piruety, kania si w pas... mao nie zama sobie przy tym krgosupa. Otrzyma spory napiwek. Wikszy ni najlepsze cygaro. Moldorf zapewne opisa to w swoim dzienniku. Wszystko dla Fanny. Bransoletka i kolczyki warte byy kadego wydanego sou. Lepiej wydawa je na Fanny ni na takie mizerne dziwki, jak Germame i Odette. Tak, to te powiedzia Tani. Pokaza jej swj kufer. Peno w nim prezentw i dla Fanny, i dla , dla Murraya. Moja Fanny jest najinteligentniejsz kobiet na wiecie. Nieraz usiowaem znale w niej jakie wady, ale nie ma ani jednej. Jest doskonaa. Powiem ci, co ona potrafi. Gra w bryda jak szuler, interesuje si syjonizmem, dasz jej, na przykad, stary kapelusz, a zobaczysz, co z niego zrobi. Tu podwinie, tam doda wstk i voila uelue chose de bcau! Wiesz, co jest peni szczcia? Siedzie koo Fanny, gdy i Murray s ju w kach, i sucha radia. Ona lak spokojnie wwczas siedzi. Obserwowanie jej jest dla mnie nagrod za wszystkie zmagania i cierpienia. Tak inteligentnie sucha. Kiedy pomyl o twoim mierdzcym Montparnassie, a potem o moich wieczorach z Fanny w Bay Ridge po sutej kolacji, mwi ci nie ma porwnania. Taka prosta rzecz, jak wsplne posiki, dzieci, agodne wiato lamp i Fanny na krzele obok, troch zmczona, lecz pogodna, zadowolona, ociaa od chleba... siedzimy tak godzinami, nie mwic ani sowa. To si nazywa szczcie! Dzi napisaa do mnie nie jest to jeden z tych listw nudnych jak sprawozdania giedowe. Nie, pisze do mnie od serca, pisze jzykiem, ktry nawet mj may Murray mgby zrozumie. Ona tak niezwykle taktownie mwi o wszystkim, moja Fanny. Pisze, e dzieci powinny si dalej Strona 27

Miller Henry - Zwrotnik Raka [40] klZtaci, ale e martwi j koszty. Wysanie maego Mur-Pya do szkoy bdzie kosztowa z tysic dolcw. , rzecz jasna, otrzyma stypendium. Ale may Murray, ten may geniusz Murray, co z nim zrobimy? Odpisaem Fanny, toby si nie martwia. Wylij Murraya do szkoy napisaem.( l znaczy dodatkowe 1000 dolcw? W tym roku za-robi wicej ni do tej pory. Zrobi to dla maego Murraya, poniewa ten dzieciak jest geniuszem. Chciabym by przy tym, kiedy Fanny otworzy kuI.T. Popatrz, Fanny, to kupiem w Budapeszcie od pewnego starego yda... Nosi si to w Bugarii czysta wcina... To naleao do ksicia takiego czy innego... nie, |ego si nie nakrca, ale ustawia na socu... Bardzo chciabym, eby to zaoya, Fanny, kiedy si wybierzemy do opery... z t spink do wosw, ktr ci pokazywaem... A lo, Fanny, pomoga mi wybra Tania... ona jest troch do ciebie podobna... A Fanny siedzi tam na sofie, jak na tym oleodruku - z jednej strony , may Murray, geniusz Murray / drugiej. Jej grube nogi s za krtkie, by dosign podogi. Oczy maj matowy poysk nadmanganianu. Ma piersi jak gowy dojrzaej czerwonej kapusty; podryguj troch, kiedy si pochya. Zwaszcza za napawa w niej smutkiem lo, e wycieky z niej soki. Siedzi tam jak wyadowany akumulator; jej twarz jest jakby zamazana potrzeba troch oywienia, nagego zastrzyku sokw, by nabraa wyrazu. Moldorf podskakuje wok niej jak tusta ropucha. Jego ciao podryguje. Pada na podog i nie moe przewrci si /, powrotem na brzuch. Ona szturcha go grubymi paluchami stp. Oczy jeszcze bardziej wya mu z orbit. Kopnij mnie jeszcze raz, Fanny, tak mi dobrze". Tym razem ona daje mu tgiego kopniaka w jego kadunie na stae pozo-slaje wgbienie. Jego twarz jest tu nad powierzchni dywanu, oddechem wprawia w drenie dywanowy puch. Tro[41] ch si oywia, przewraca na bok, skacze z mebla na mebel. Fanny, jeste cudowna!" Teraz siedzi jej na ramieniu! Odgryza jej kawaeczek ucha, koniuszek maowiny, tam gdzie nie boli. Ale ona pozostaje martwa caa jak wyczerpany akumulator, istota pozbawiona sokw. Osuwa si jej na kolana i ley tam pulsujc jak bolesny zb. Jest cay rozgrzany i bezradny. Brzuch byszczy mu jak lakierki. W oczodoach ma par kosztownych guzikw od kamizelki. Odepnij mi oczy, Fanny, chciabym ci lepiej widzie!" Fanny niesie go do Strona 28

Miller Henry - Zwrotnik Raka ka i wlewa mu do oczu odrobin rozgrzanego wosku. Kadzie obrczki wok jego ppka i wsadza mu w tyek termometr. Nadziewa si na niego, i on znowu dry. Nagle kurczy si, znika z pola widzenia. Ona szuka go wszdzie, w swoich wntrznociach, gdzie popadnie. Co j askocze, ale nie wie dokadnie gdzie. ko jest pene ab i kosztownych guzikw od kamizelki. Fanny, gdzie jeste?" Co j askocze, ale nie wie gdzie. Guziki spadaj z ka, aby wspinaj si na ciany. askotki tu i tam. Fanny, wybierz ten wosk z moich oczu! Chc na ciebie popatrze!" Ale Fanny mieje si, tr/sie ze miechu. Co j w rodku askocze i askocze. Umrze ze miechu, jeli tego nie znajdzie. Fanny, w kufrze peno rnych licznoci. Fanny, syszysz?" Ale Fanny mieje si tylko, mieje jak tusty robak. Jej brzuch pcznieje od miechu, nogi siniej. Boe, Morris, co mnie askocze... nie mog si powstrzyma!" Niedziela! Wyszedem z Villa Borghese tu przed poudniem, Borys zasiada wanie do lunchu. Wyszedem kierowany poczuciem delikatnoci, poniewa Borysa naprawd boli, gdy widzi, jak siedz w pracowni o pustym o-ldku. Dlaczego nie poprosi mnie, bym zjad razem z nim, doprawdy nie wiem. Twierdzi, e nie moe sobie na to pozwoli, ale to adna wymwka. Tak czy owak, sprawa jest delikatna. Jeli boli go, e je sam w mojej obecnoci, zapewne jeszcze bardziej bolaoby go, gdyby podzieli si jedzeniem ze mn. Nie uwaam jednak za stosowne wsadza nosa w jego tajemnice. Wpadem do Cronstadtw oni te wanie jedli. Kurcz z ryem. Udaem, e dopiero co jadem, ale byem |Otw wyrwa dziecku z rk tego kurczaka. To nie jest z mojej strony po prostu jaka faszywa skromno to ju, lak sdz, perwersja. Dwa razy pytali mnie, czy nie zjadbym z nimi. Nie! Dzikuj! Nie przyjem nawet filianki kawy. Jestem delicat, taki ju jestem! Wychodzc rzuciem dugie, tskne spojrzenie na talerz dziecka na kociach pozostay jeszcze resztki misa. Wczyem si bez celu. Pikny dzie przynajmniej na razie. Rue de Buci ttni yciem, roi si od ludzi. Bary s otwarte na ocie, przy chodniku jeden za drugim stoj rowery. Wszystkie targowiska z misem i warzywami pracuj pen par. Ludzie obadowani s sprawunkami zabandaowanymi w gazety. Prawdziwie katolicka niedziela przynajmniej z rana. Samo poudnie, i oto stoj z pustym odkiem u /biegu tych wszystkich krtych uliczek, gdzie powietrze jest gste od zapachu arcia. Naprzeciwko mnie Hotel de Loui-siane. Ponury stary zajazd, w dawnych dobrych Strona 29

Miller Henry - Zwrotnik Raka czasach [43] znany wszystkim opryszkom z Rue de Bud. Hotele i jedzenie a ja a jak trdowaty, ktremu kraby godu szarpi wntrznoci. W niedziel rano na ulicach panuje gorczka Czego podobnego nigdzie si me spotyka chyba ze na East Side albo wok Chatham Suare. Rue de l Echaude kipi. Ulice wij si i zakrcaj, na kadym rogu ruch jak w ulu. Dugie kolejki ludzi o apetytach niczym orzewiajce, musujce wino skrcaj tu i tam z warzywami pod pach. Nic tylko jedzenie, jedzenie i jeszcze raz jedzenie. Zwariowa mona. . , , . Miiam Place de Furstenberg. Inaczej wyglda teraz w samo poudnie. Kiedy przechodziem tdy wieczorem by opustoszay, ponury, upiorny. Na rodku placu cztery czarne drzewa, ktre nie zaczy jeszcze kwitnc. Drzewa-intelektualici, czerpicy pokarm z brukowych kamieni. Jak wiersze T. S. Eliota. Na Boga, to tutaj, gdyby Marie Laurencin zdecydowaa si kiedy wyprowadzi swo-ic lesbijki na wiato dzienne, powinny si zbiera. Tres les-bh-mwm. Bezpodne hybrydy, osche jak serce Borysa. W maym ogrdku przylegajcym do kocioa St. Oermain ley kilka zdemontowanych gargulcw. Potwory wychylaj si do przodu, jakby chciay wyskoczy. Na awkach inne potwory: starcy, idioci, kaleki, epileptycy. Drzem. sobie spokojnie, czekaj na obiadowy dzwonek W Galerie Zak po drugiej stronie jaki imbecyl wykona obraz kosmosu - dwuwymiarowy. Kosmos malarza! Peen rupieci, bibelotw. A w lewym dolnym rogu kotwica... i obiadowy dzwonek. Pozdrawiam ci, o Kosmosie! Wcz si dalej. Pne popoudnie. W brzuchu m burczy. Teraz zaczyna pada. Notre-Dame wznosi si ponad wod niczym grobowiec. Gargulce wychylaj si daleko poza koronkow fasad. Wisz tam jak idee fixe w umyle maniaka. Podchodzi do mnie stary czowiek o tych bokobrodach. W rku ma jakie wypociny Jaworskiego Podchodzi z odrzucon w tyl gow, a deszcz spryskuj[44] mu twarz zmienia zocisty zarost w boto. Ksigarnia z kilkoma rysunkami Raoula Dufy'ego na wystawie. Rysunki posugaczek z ranym gszczem midzy udami. Traktat na temat filozofii Joana Miro. Filozofii czy uwierzycie? W tym samym oknie wystawowym: Mczyzna pocity w plasterki!" Rozdzia 1: mczyzna w oczach rodziny. Rozdzia 2: to samo w oczach kochanki. Rozdzia 3: nie Strona 30

Miller Henry - Zwrotnik Raka ma trzeciego. Musz tu jutro wrci po rozdzia 3 i 4. Dekorator codziennie przewraca kolejn kartk. Mczyzna pocity w plasterki... Nie wyobraacie sobie, jak si wciekam, e nie pomylaem o takim tytule! Gdzie jest facet potraficy napisa: ,,to samo w oczach kochanki... to samo w oczach... to samo"? Gdzie on jest? I kim jest? ( hciabym go uciska. Na rany Chrystusa, chciabym mie laki eb, by wymyli podobny tytu zamiast Krewkiego kutasa i innych gupot wydumanych przeze mnie. Zreszt, pies to jeba! Mimo wszystko skadam mu gratulacje. Mam nadziej, e powiedzie mu si z tym wietnym lyluem. Masz nastpny kawaek do swojej kolejnej ksiki! Zadzwo do mnie kiedy. Mieszkam w Villa Borghese. Je-slemy wszyscy martwi, umieramy albo wkrtce umrzemy. Potrzeba nam dobrych tytuw. Potrzebujemy misa kawakw i plasterkw misa: soczystych poldwic, wybornych befsztykw, cynaderek, duych ostryg, nerkwki. Bd kiedy sta na rogu 42. Ulicy i Broadwayu, przypomn sobie ten tytu i zapisz wszystko, co kbi mi si pod czach: kawior, krople deszczu, smar do osi, wermiszel, wtrobiank plasterek po plasterku. I nie bd w stanie powiedzie, dlaczego po zapisaniu tego wszystkiego nagle poszedem do domu i porbaem na kawaki dziecko. Un acte gra-tnit pour vous, cher monsieur si bien en tranches! Jak mona azi cay dzie o pustym odku, i nawet od czasu do czasu dosta wzwodu, to jedna z tych tajemnic, ktre s zbyt atwo wyjaniane przez rozmaitych anatomw duszy". W niedzielne popoudnie, kiedy skle[45] powe aluzje s opuszczone, a proletariat ogarnity jak otpia apati opanowuje ulice, niektre trasy przypominaj ni mniej, ni wicej tylko wielkiego, rozcitego wzdu, szankrowego chuja. I to wanie one, jak Choby Rue St. Denis albo Faubourg du Tempie nieodparcie mnie przycigaj, podobnie jak dawniej, wok Union Suare czy w grnych partiach Bowery, pocigay mnie dziesiciocentowe muzea, gdzie w gablotach wystawiano na pokaz woskowe atrapy rnych organw ludzkich zjedzonych przez syfilis i inne choroby weneryczne. Miasto rozrasta si jak ogromny organizm w kadej swej czci dotknity chorob. Pikne trasy przelotowe s tylko troch mniej odraajce dziki temu, e oczyszczono je z ropy. Przy Cite Nortier, gdzie koo Place du Combat, zatrzymuj si na kilka minut, by chon ca ndz roztaczajcego si widoku. Skada si na prostoktny Strona 31

Miller Henry - Zwrotnik Raka dziedziniec, taki jak wiele innych, ktre mona dojrze z niskich pasay przylegajcych do starych arterii Parya. Na rodku dziedzica sterczy brya walcych si budynkw tak zmurszaych, e pozawalayby si na siebie, tworzc co w rodzaju poskrcanych kiszek. Teraz ziemia jest nierwna, pyty chodnikowe liskie od szlamu. To swoisty ludzki mietnik wypeniony popioem i innymi mieciami. Soce szybko zachodzi. Kolory dogorywaj. Przechodz od purpury do zakrzepej krwi, od masy perowej do ciemnego brzu, od chodnych martwych szaroci do barwy gobiego gwna. Tu i wdzie tkwi w oknie kolawy potwr, mruc oczy jak sowa. Sycha przenikliwy skrzek dzieci o bladych twarzach i kocistych koczynach, rachitycznych urwisw z gowami zdeformowanymi przez kleszcze porodowe. Ze cian sczy si wstrtny odr, smrd spleniaego materaca. Europa redniowieczna, groteskowa, monstrualna jak symfonia b-moll. Po drugiej stronie ulicy Cine Combat oferuje swojej dostojnej klienteli Metropolis. Gdy odchodz stamtd, powracam mylami do [46\ I i.|/ki czytanej nie dalej ni wczoraj: Miasto przeyo jatki, ciaa okaleczone przez mordercw i ograbione przez rabusiw zalegay grub warstw ulice; wilki przemykay si z pi Eedmie, by si nimi karmi; mr i inne choroby skraday si, by im dotrzyma towarzystwa, a Anglicy wci ma-Mserowali naprzd, podczas gdy danse macabre wirowa wok grobowcw na wszystkich cmentarzach..." Pary w cza-Itch Karola Szalonego! Pikna ksika! Pokrzepiajca i ipetyczna. Wci jestem pod jej wraeniem. O mecenasach i piekursorach Renesansu wiem niewiele, ale Madame Pim-pemel, la bele boulangere, i Maitre Jehan Crapotte, l'orfev-n\ nadal zajmuj miejsce w moich mylach. Nie wolno zapomina o Rodinie, geniuszu za z The Wandering Jew, dokonujcym swoich niegodziwych czynw do chwili, kiedy i o/.wcieczya go i przechytrzya Cecylia, ten bkart z odrobin murzyskiej krwi". Siedzc na Suare du Tempie i dumajc nad wyczynami koskich rzenikw pod przywdz-Iwcm Jeana Caboche'a, zastanawiam si dugo i ze smutkiem nad aosnym losem Karola Szalonego. Pgwek grasujcy po salach swojego Hotel St. Paul, odziany w najgorsze achy, zjadany przez wrzody i robactwo, jak parszywy pies ogryzajcy rzucon mu ko. Na Rue des Lions szukaem kamieni pozostaych po starej menaerii, gdzie kiedy karmi swoje zwierzta. Bya to jedyna rozrywka te-|0 biednego durnia poza gr w karty z Strona 32

Miller Henry - Zwrotnik Raka jego nisko urodzon towarzyszk ycia" Odette de Champdivers. To wanie w niedzielne popoudnie, bardzo podobne do dzisiejszego, poznaem Germaine. Spacerowaem wzdu Boulevard Beaumarchais, bogatszy o jakie sto frankw, pospiesznie przekazanych mi telegraficznie z Ameryki przez moj on. W powietrzu czu ju byo wiosn, toksyczn, zgubn wiosn, ktra wydawaa si tryska z ulicznych wazw. Noc w noc powracaem do tej dzielnicy, przycigany przez pewne opanowane trdem uliczki, ktre dopiero wtedy ukazyway sw zowrog wietno, gdy wy[47] sczyo si ju wiato dzienne, a kurwy zaczynay zajmowa swoje stanowiska. Uliczk, ktra szczeglnie u-tkwia mi w pamici, jest Rue du Pasteur-Wagner, na rogu Rue Amelot ukrywajcej si za bulwarem jak drzemica jaszczurka. Tu, w zweniu przypominajcym szyjk butelki, gniedzia si zawsze gromada spw, skrzeczcych i wymachujcych wstrtnymi skrzydami, usiujc wbi w kadego swe ostre szpony, by wcign go do pobliskiej bramy. Wesoe, zachanne diablice, nie pozwalajce ci nawet zapi spodni, kiedy ju byo po wszystkim. Wiody ci z ulicy wprost do pokoiku, zwykle pozbawionego nawet okna, i siadajc na skraju ka z podwinitymi spdnicami, dokonyway pospiesznej inspekcji twego przyrodzenia, pluy ci na kutasa i wsadzay sobie. Kiedy si mye, nastpna staa ju w drzwiach, trzymajc za rk kolejn ofiar, i nonszalancko przygldaa si, jak koczye swe abucje. Germaine bya inna. Nic w jej wygldzie tego nie zapowiadao. Nic nie odrniao jej od pozostaych dziwek, spotykajcych si co wieczr w Cafe de 1'Elephant. Jak mwi, by wiosenny dzie i tych kilka frankw wyskrobanych i przekazanych telegraficznie przez moj on brzczao mi w kieszeniach. Miaem niejasne przeczucie, e nie zdoam dotrze do Bastylii i po drodze zostan zahoowany przez jedn z tych kobiet-spw. Szedem nie spieszc si bulwarem, gdy j zauwayem zbliaa si do mnie roztaczajc t dziwn wyzywajc aur kurwy: zdarte obcasy, tania biuteria i tak charakterystyczna dla jej profesji ziemista cera, ktr r jedynie podkrela. Nietrudno byo uzgodni z ni warunki. Usiedlimy z tyu niewielkiego tabac o nazwie 1'Elephant i szybko omwilimy spraw. Po kilku minutach bylimy ju w pokoju za pi frankw na Rue Amelot, zasony zostay zasunite, narzuta odrzucona z ka. Germaine nie nadawaa zbyt szybkiego tempa. Siedziaa na bidecie namydlajc si i mile ze mn Strona 33

Miller Henry - Zwrotnik Raka gawdzia o tym i o owym; podobay si jej moje bryczesy. Tres chic! osdzi[48] i i Kiedy rzeczywicie takie byy, ale teraz siedzenie si przetaro na szczcie marynarka zasaniaa mi dup. I', lody wstaa, by si wytrze, cay czas zabawiajc mnie rozmow, nagle upucia rcznik i zbliajc si do mnie wolim zacza czule gaska swoj piczk, pieszczc j obie-iii.i rkami, gadzc, poklepujc. Co z jej rozmownoci w i \ mi momencie i sposobu, w jaki podsuna mi pod nos swj rany gszcz, uczynio t chwil niezapomnian; mwia o Uj swojej piczce jak o czym istniejcym poza ni sam, /dobytym z wielkim trudem przedmiocie, ktry z czasem nabra jeszcze wartoci, stajc si dla niej teraz cenniejszy ni/ wszystko inne. To co mwia, nadawao jej cipce szcze-|lny aromat; bya ju czym wicej ni po prostu jej intymn czstk, stawaa si skarbem, magicznym, wszech-\\ adnym skarbem, darem Boga, i nie tracia nic przez to, e < lermaine dzie w dzie sprzedawaa j za kilka sztuk sre-bra. Kiedy rzucia si na ko, szeroko rozkadajc nogi, obja j domi i nadal piecia, mruczc przez cay czas swoim chropowatym gosem, e jest dobra, pikna ikarb, prawdziwy skarb. I rzeczywicie bya dobra, ta jej maa piczka! W tamto niedzielne popoudnie, gdy w powie-11 zu czuo si ju trujcy oddech wiosny, wszystko znowu lagrao. Kiedy wyszlimy z hoteliku, przyjrzaem si jej dobrze raz jeszcze w ostrym wietle dziennym i zobaczyem wyranie, jaka z niej kurwa zote zby, kapelusz ozdobiony geranium, zniszczone obcasy itd., itd. Nawet fakt, e nacigna mnie na obiad, papierosy i takswk, wcale innie nie drani. W gruncie rzeczy sam j do tego zachciem. Tak mi przypada do gustu, e po obiedzie poszlimy leszcze raz do hoteliku i powtrzylimy numer tym razom z mioci". I ponownie ta jej dua, kudata zabawka dokonywaa cudw. Zacza y wasnym yciem rwnie dla mnie. Bya wic sobie Germaine, a prcz niej ten jej rany gszcz. Lubiem kad z nich osobno i lubiem je razem. [49] Jak powiadam, Germaine bya inna. Pniej, gdy odkrya moj prawdziw sytuacj, traktowaa mnie wielkodusznie stawiaa mi drinki, udzielaa kredytu, dawaa pod zastaw swoje rzeczy, przedstawiaa znajomym itp. Przepraszaa mnie nawet, e nie moe mi poyczy pienidzy, co rozumiaem doskonale, gdy poznaem jej mague-reau. Co Strona 34

Miller Henry - Zwrotnik Raka wieczr szedem w d Boulevard Beaumarchais do maego tabac, gdzie wszystkie zwyky si zbiera, i czekaem, a ona wejdzie i ofiaruje mi kilka minut swego cennego czasu. Kiedy pniej zaczem pisa o Claude, waciwie nie j miaem na myli, a Germaine... Wszyscy faceci, z ktrymi bya, a teraz ty, tylko ty, przepywajce barki, maszty i kaduby, ten cay cholerny prd ycia pyncy przez ciebie, przez ni, przez tych goci przed tob i po tobie, kwiaty i ptaki, padajce soce i aromat tego wszystkiego, ktry ci dusi, unicestwia". To byo dla Germaine! Claude bya inna, cho lubiem j niezmiernie przez chwil wydawao mi si nawet, e j kocham. Claude miaa dusz i sumienie, w dodatku zachowywaa si dystyngowanie, co jest wad, przynajmniej u kurwy. Claude zawsze pozostawiaa uczucie smutku, dawaa ci odczu, bezwiednie rzecz jasna, e jeste po prostu jeszcze jednym facetem dodanym do strumienia, ktry maj zniszczy jakim zrzdzeniem losu. Bezwiednie mwi, poniewa uwaam j za ostatni osob na wiecie, ktra wiadomie wywoaaby w czyim umyle takie wraenie. Bya na to zbyt delikatna, zbyt subtelna. W gruncie rzeczy Claude bya porzdn francusk dziewczyn o pospolitym pochodzeniu i inteligencji, jakby oszukan przez ycie; brakowao jej odpornoci pozwalajcej znosi szok codziennej egzystencji. To do niej odnosz si te straszliwe sowa Louisa ': nadchodzi noc, kiedy wszystko si koczy, gdy tak wiele szczk zacisno si na nas, e nie mamy ju si utrzyma si na nogach, a strzpy misa zwisaj z naszych cia, jakby poksa[50] przez niezliczone paszcze". W przeciwiestwie do niej (ermaine bya kurw od kolebki, kurw cakowicie zadowolon ze swojej roli. Lubia j w gruncie rzeczy, chyba e wanie dokucza jej brzuch albo rozleciay si buty, drobne, powierzchowne sprawy bez znaczenia, niczego, co dryoby jej dusz, niczego, co przynosioby udrk. Ennui! to najgorsze, co mogo jej si przytrafi. Oczywicie bez wtpienia dni, kiedy miaa, jak to si mwi, dosy, ale nic ponadto! Na og bya z tego zadowolona albo przynajmniej sprawiaa wraenie, e jest. Oczywicie przywizywaa pewn wag do tego, z kim sza z kim dochodzia do szczytu. Ale najistotniejsz rzecz by mczyzna. M-CZyzna! Oto czego podaa. Mczyzna posiadajcy midzy udami co, co mogo j poechta; mogo sprawi, e wia si w ekstazie, e chwytaa t swoj wochat piczk obiema Strona 35

Miller Henry - Zwrotnik Raka rkoma i piecia j radonie, dumnie, z uczuciem radosnej wizi, z poczuciem, e yje. To byo jedyne miejsce, )'dzie czua jakie ycie tam w dole, gdzie chwytaa si apczywie oburcz. Germaine bya kurw na wskro, a do gbi swego dobrego serca, swego serca kurwy wcale nie jest ono szczerozote, to po prostu leniwe, obojtne, sflaczae serce, klre mona na chwil poruszy. Jej serce nie miao odniesienia do adnego staego punktu wewntrz wielkie, sflaczae serce kurwy, mogce na chwil oderwa si od zwykego sobie bezwadu. Jakkolwiek odraajcy i ograniczony byt wiat, ktry sobie stworzya, funkcjonowaa w nim doskonale. to samo w sobie jest pokrzepiajce. Gdy nasza zayo staa si ju doskonale widoczna, a jej towarzysze wytykali mi, e jestem zakochany w Germaine (co wydawao im si prawie niepojte), zwykem mawia: Jasne! Pewnie, e jestem w niej zakochany! I co wicej, mam zamiar pozosta jej wierny!" Byo to, rzecz jasna, kamstwo, poniewa nie wyobraaem sobie mioci do Germaine, podobnie jak nie mogem sobie wyobrazi mioci do pajka, i jeli [51] byem wierny, to nie Germaine, a tej wochatej rzeczy midzy jej udami. Gdy tylko spogldaem na jak kobiet, natychmiast mylaem o Germaine, o tym gorejcym krzaku, ktrego obraz pozostawia w moim mzgu, i ktry zdawa si niezniszczalny. Sprawiao mi przyjemno siedzenie na tarasie tego maego tabaci przypatrywanie si, jak wykonuje swj zawd, jak wobec innych ucieka si do tych samych min, tych samych sztuczek, ktre miaa i dla mnie. ,,To jej zawd!" tak zbywaem to w mylach i nie miaem nic prcz aprobaty dla zawieranych przez ni transakcji. Pniej, kiedy zadawaem si z Claude i widywaem j co wieczr siedzc na swoim zwykym miejscu, jej krge mae poladki mikko rozlokowane w pluszu sofy,< odczuwaem co w rodzaju niewyraalnego buntu; kurwa mylaem nie ma prawa siedzie tam niby jaka dama, oczekujca niemiao, a kto do niej podejdzie, przez cay czas skromnie popijajca swoj chocolat. Germaine ostro zabieraa si do rzeczy. Nie czekaa, a si do niej zbliysz robia to pierwsza i chwytaa ci za rk. Tak dobrze pamitam jej dziurawe poczochy i zdarte buty, pamitam te, jak staa przy barze i ze lepym, brawurowym wyzwaniem poykaa mocnego drinka i energicznym krokiem wychodzia z powrotem na ulic. Zaborcza z niej dziwka! Moe niezbyt przyjemny by ten oddech nabuzowanej dziwki, oddech przesycony woni Strona 36

Miller Henry - Zwrotnik Raka sabej kawy, koniaku, aperitifw, perno-du i tego wszystkiego, co zdya wla w siebie dotd, po to, by si rozgrza, i po to, by doda sobie siy i odwagi, ale w ogie przenika j, zapala si tam, midzy jej udami, gdzie kobiety powinny pon, i w ten sposb powstawa obwd, dziki ktremu znw czuo si ziemi pod stopami. Kiedy leaa pojkujc z szeroko rozrzuconymi nogami, to nawet jeli jczaa tak z kadym, byo to wspaniae, bya to odpowiednia demonstracja uczu. Nie gapia si martwo w sufit i nie liczya pluskiew na tapecie; przykadaa si do swojej pracy, mwia takie rzeczy, jakie chce sysze mczyzna [52] i<l.|cy z kobiet do ka. Podczas gdy Claude... C, Clau-de otacza jaki nimb subtelnoci, nawet gdy wazia z tob IhI kodr. I ta subtelno bya obraliwa. Kto pragnie Subtelnej kurwy? Fatalnie! Mczyzna poncy podaniem, ( lue widzie, chce widzie wszystko, nawet to, jak one robi insiii. I cho niezwykle mio jest pamita, e kobieta po-liftda take umys, to literatura dobywajca si z zimnego I laa kurwy jest ostatni rzecz, jak naley serwowa w l/ku. Germaine traktowaa t spraw waciwie: bya peni entuzjazmu ignorantk, w sw prac wkadaa serce i du-. Bya kurw na wskro to byo jej cnot. Wielkanoc nadesza jak skostniay z zimna zajczek w ku byo jednak do ciepo. Dzi znowu jest adnie i aleje wzdu Champs-Elysees wygldaj jak ogrody seraju rojce si od ciemnookich hurysek. Drzewa pokryy si ju listowiem; ziele listkw jest tak czysta, tak bogata, e wydaj si stale wilgotne i byszczce od rosy. Spacer od Palais du Louvre do Etoile przypomina kompozycj na fortepian. Od piciu dni nie tknem maszyny do pisania, nie wziem do rki adnej ksiki; moich myli nie zaprztao nic poza tym, by pj do biura American Express. Byem tam dzi o dziewitej, wanie je otwierano, i ponownie o pierwszej. adnych wiadomoci. O wp do pitej wypadam z hotelu, zamierzajc w ostatniej chwili zrobi jeszcze jedno podejcie. Skrcam za rg i nieomal ocieram si o Waltera Pacha. Poniewa mnie nie poznaje, a ja nie mam mu nic do powiedzenia, nie prbuj nawet go zatrzyma. Pniej, gdy siedz wygodnie z wycignitymi nogami w Tuileries, przypominam sobie jego sylwetk. Kroczy lekko zgarbiony, pogrony w zadumie, a na jego twarzy bka si umiech, pogodny, a zarazem peen rezerwy. Zastanawiam si, patrzc w to Strona 37

Miller Henry - Zwrotnik Raka pastelowo po-lakierowane niebo o jake delikatnym zabarwieniu, nie na-pczniae dzi od cikich deszczowych chmur, lecz u-miechnite jak filianka ze starej porcelany, ot zastanawiam si, co dzieje si w umyle tego czowieka, ktry przetumaczy cztery grube tomy Historii sztuki, gdy tak chonie ten bogi obraz kosmosu swoim gasncym wzrokiem. Na Champs-Elysees pomysy lej si ze mnie jak strugi potu. Powinienem by na tyle bogaty, by zatrudnia sekretark, ktrej mgbym dyktowa podczas spaceru, po[54] ni' w.iz zawsze najlepsze pomysy przychodz mi do gowy, jestem z dala od maszyny. Idc wzdu Champs-Elysees rozmylam o swoim u.1 prawd doskonaym zdrowiu. Gdy mwi zdrowie", i ii naprawd mam na myli optymizm. Jestem nieuleczalnym optymist! Jedn nog tkwi wci w wieku dziewit-n.i.lym. Jestem nieco opniony w rozwoju, jak wikszo Amerykanw. Carl uwaa ten mj optymizm za obrzydli- ' v Wystarczy, e wspomn o posiku mwi a ty promieniejesz!" To prawda. Ju sama myl o posiku kolejnym posiku odmadza mnie. Jedzenie! Oznacza to paliwu, za spraw ktrego mona bdzie co zrobi solidnie popracowa przez par godzin, by moe dosta wzwodu... Nu- zaprzeczam: mam zdrowie, dobre, solidne, zwierzce zdrowie. Jedyne, co stoi midzy mn a przyszoci, to jaki posiek, kolejny posiek. Jeli chodzi o Carla, to nie jest w tych dniach sob. < liodzi przygnbiony, nerwy ma rozstrojone. Mwi, e jest hory, i wierz mu, ale nie sta mnie na wspczucie. Nie potrafi si na nie zdoby. W gruncie rzeczy | hce mi si mia. A on oczywicie czuje si uraony. Wszystko go rani mj miech, mj gd, mj upr, moja nonszalancja, dosownie wszystko. Jednego dnia chce rozwali sobie eb, bo nie moe ju duej znie tej cholernej dziury, jak jest Europa, nazajutrz planuje wyjazd do Arizony, gdzie ludzie patrz ci prosto w oczy". Zrb to! mwi mu. Zrb jedno lub dru-!'H\ cholerny skurwysynu, ale nie prbuj zamgli moich di owych oczu swoim melancholijnym oddechem! Ale o to wanie chodzi! W Europie czowiek przyzwyczaja si do bezczynnoci. Siedzi na dupie i skamle przez cay dzie. Ulega skaeniu. Gnije. W gruncie rzeczy Carl jest snobem, arystokratycznym maym kutasem yjcym w swoim wasnym schizofrenicznym krlestwie. \55] Strona 38

Miller Henry - Zwrotnik Raka Nie znosz Parya! ali si. Tych wszystkich gupkw grajcych caymi dniami w karty... spjrz tylko na nich! A ich literatura! Po c czy ze sob sowa? Mog by pisarzem nie piszc, prawda? Czego dowodzi to, e napisz ksik? Po co nam waciwie ksiki? I tak jest ju ich za duo... Do licha, przecie przez to wszystko przeszedem cae lata temu. Przeyem swoj melancholijn modo. I chuj mnie teraz obchodzi, co jest za mn, a co przede mn. Jestem zdrowy. Nieuleczalnie zdrowy. Nic mnie nie drczy, niczego nie auj. Bez przeszoci, bez jutra. Wystarcza mi teraniejszo. Dzie po dniu. Dzie dzisiejszy! Le bel aujourd'hui! Nasz Carl ma jeden wolny dzie w tygodniu i jest wwczas bardziej nieszczliwy, jeli moecie to sobie wyobrazi, ni w kadym innym dniu. Chocia utrzymuje, e gardzi jedzeniem, wyglda na to, i jedyne, co mu sprawia przyjemno w dniu wolnym, to suto zastawiony st. Moe robi to ze wzgldu na mnie nie wiem i nie pytam. Jeli do listy swoich przywar chce doda mczestwo, prosz bardzo, mnie to nie przeszkadza. W kadym razie w zeszy wtorek, roztrwoniwszy to, co wystarczyoby na obfity obiad, prowadzi mnie do Dme, ostatniego miejsca na wiecie, ktre chciabym odwiedzi, gdybym to ja mia wolny dzie. Nie do, e czowiek staje si tu bezwolny to jeszcze robi si leniwy. Przy barze w Dme stoi Marlowe, zalany w pestk. Ruszy w kurs, jak to nazywa tym razem bya to picio-dniwka. Oznacza to ustawiczne picie, peregrynacj od baru do baru, w dzie i w nocy, bez przerwy, zakoczone okresem bezczynnoci w American Hospital. Kocista, wymi-zerowana twarz Marlowe'a jest ju tylko czaszk przedziurawion dwoma gbokimi oczodoami, w ktrych tkwi zagrzebana para martwych may. Plecy ma cae w trocinach [56] wanie odby krtk drzemk w toalecie. W kieszeni paszcza trzyma arkusze korektorskie nastpnego wydania IWCgO periodyku, wyglda na to, e szed wanie z nimi do drukarni, gdy kto zwabi go na drinka. Opowiada o tym, |.i by /darzyo si to wiele miesicy temu. Wyjmuje te arku-C i rozpociera je na barze; s na nich plamy po kawie i za-II hnicta lina. Usiuje odczyta wiersz napisany przez siebie po grecku, tekst jest jednak nie do odszyfrowania. Potem postanawia wygosi Strona 39

Miller Henry - Zwrotnik Raka przemwienie po francusku, ale gt-rant kadzie temu kres. Marlowe jest uraony: jego jedyn imbicj jest mwi takim francuskim, ktry byby zrozu-iiiinly nawet dla keinera. Starofrancuski opanowa po mi-.h/owsku, doskonale potrafi tumaczy surreaiistw, ale powiedzie co tak prostego, jak ,,spieprzaj std, stary chu-|ii!", przerasta jego moliwoci. Nikt nie rozumie francu-l lego, jakim wada Marlowe, nawet kurwy. Ale jeli ju o tym mowa, trudno zrozumie i jego angielszczyzn, kiedy i' Dl wstawiony. Plecie i lini si niczym notoryczny jkaa... / tego, co mwi, nie powstaje adna sensowna wypowied. ,,Ty pacisz!" to jedno wychodzi mu wyranie. Nawet kiedy jest spity jak bela, jaki dobrze wy-ks/lacony instynkt samozachowawczy ostrzega go zawsze, I ledy naley przej do czynu. Jeli w jego umyle pojawi si n.i(drobniejsza wtpliwo co do tego, kto zapaci za drin-l i jest pewne, e odstawi jaki numer. Zwykle udaje, e Utpnie. Carl zna ju teraz wszystkie jego sztuczki, tote ledy Marlowe chwyta si nagle za skronie i zaczyna to od-ri vwa daje mu kopa w tyek i mwi: Daj spokj, kretynie! Daruj sobie ze mn ten numer!" Nie wiem, czy to wyrafinowana zemsta, czy co inni go, w kadym razie Marlowe odpaca Carlowi tym samym. Pochylajc si ku nam konfidencjonalnie, opowiada swym szorstkim, chrapliwym gosem pewn plotk zasly-/;m podczas peregrynacji od baru do baru. Carl z osupie[57] niem podnosi wzrok. Blednie. Marlowe powtarza swoje we wci nowej wersji. Za kadym razem Carl widnie coraz bardziej. Niemoliwe! wybucha wreszcie. Ale tak skrzeczy Marlowe. Stracisz prac... to pewne. Carl patrzy na mnie zdesperowany. Czy ten skurczybyk robi mnie w konia? szepcze mi do ucha, dodajc na glos: Co ja teraz poczn? Nie znajd innej pracy. Straciem rok, by j dosta. Wydaje si, e to wanie chcia usysze Marlowe. Wreszcie znalaz kogo, komu wiedzie si gorzej ni jemu. Cikie czasy skrzeczy, a jego kocista czaszka rozbyskuje zimnym, elektrycznym ogniem. Opuszczajc Dme Marlowe oznajmia w napadzie czkawki, e musi wrci do San Francisco. Wydaje si teraz szczerze przejty bezradnoci Carla. Proponuje mu, by wraz ze Strona 40

Miller Henry - Zwrotnik Raka mn przej prowadzenie pisma podczas jego nieobecnoci. Tobie mog zaufa, Carl mwi. 1 nagle dostaje ataku, tym razem prawdziwego. O may wos nie lduje w rynsztoku. Holujemy go do bistro na Boulevard Ed-gar-Quinet i tam go sadzamy. Tym razem chyba naprawd go wzio bl gowy, tak dotkliwy, e dosownie lepnie, sprawia, i Marlowe skowyczy i wyje, koyszc si przy tym w przd i w ty, jak jakie gupie bydl uderzone motem kowalskim. Wlewamy mu do garda kilka szklaneczek Fer-net-Brancas, kadziemy na awie i zakrywamy mu oczy jego wasnym szalikiem. Ley pojkujc cicho. Po krtkiej chwili rozlega si chrapanie. Cc powiesz na jego ofert? pyta Carl. Mamy j przyj? Obiecuje po powrocie da mi tysic frankw. Wiem, e nie da, ale co ty na to? Przyglda si Marlowe'owi rozcignitemu na a[58] , unosi szalik i kadzie go z powrotem. Nagle przebiegy " miech rozjania mu twarz. Suchaj, Joe mwi, kiwajc, bym si zbliy wemiemy go za sowo. Przejmiemy ten cholerny maga-\n i wyruchamy go na dobre. Co przez to rozumiesz? Jak to co? Wywalimy pozostaych wsppra-| OWtlikw i wypenimy pismo wasnymi duperelami ot pol No dobrze, ale jakimi duperelami? Wszystko jedno... nic na to nie bdzie mg po-i.i.I/ic. Wyruchamy go na dobre. Jeden dobry numer i jego m.i)';i/yn bdzie skoczony. Pjdziesz na to, Joe? miejc si i chichoczc stawiamy Marlowe'a na Rogi i holujemy do pokoju Carla. Po zapaleniu wiata Itwierdzamy, e w ku czeka na Carla jaka kobieta. Cakiem o niej zapomniaem mwi Carl. Mwimy tej dupie, by si zmya, i pakujemy do ln/k;i Marlowe'a. Po chwili kto puka do drzwi. To Van Norden. Jest cay w nerwach. Zgubi sztuczn szczk I idejrzewa, e w Bal Negre. Tak czy owak, wazimy do -l i cala czwrka. Marlowe mierdzi jak wdzona ryba. Rano Marlowe i Van Norden id szuka sztucznej W /cki. Marlowe bekocze co przez zy. Wyobraa sobie, I to on straci zby. To mj ostatni obiad w domu naszego dramaturga. Wanie wypoyczyli nowy fortepian koncertowy. Spotykam Sylwestra wychodzi z kwiaciarni trzymajc duy plastikowy kwiat w rkach. Pyta mnie, czy nie zechciabym go potrzyma, a on tymczasem skoczy po Strona 41

Miller Henry - Zwrotnik Raka cygara. I oto jedna po drugiej przepierdoliem tak starannie zaplanowane szanse na darmowe arcie. Jeden po drugim zwracaj si przeciwko mnie mowie albo robi to ich ony. Maszerujc ulic z plastikowym kwiatem w rkach, myl o tym wieczorze sprzed kilku miesicy, kiedy wpadem na pomys darmowych obiadw. Siedziaem na awce koo Coupole, bawic si lubn obrczk, ktr niedawno usiowaem da pod zastaw kelnerowi w Dme. Proponowa mi za ni sze frankw, co mnie rozwcieczyo. Ale odek domaga si swoich praw. Od czasu rozstania z Mon nosiem obrczk na maym palcu. Do tego stopnia staa si czstk mnie, e nigdy nie przyszo mi do gowy, aby j sprzeda. Bya to jedna z tych obrczek z biaego zota, zdobionych kwiatami pomaraczy. Kiedy warta bya jakie ptora dolara, moe wicej. Przez trzy lata obywalimy si bez obrczek, a kiedy idc na przysta po Mon przechodziem przypadkiem koo jubilera na Maiden Lane i zobaczyem ich peno na wystawie. Kiedy dotarem na przysta, Mony nie byo. Czekaem, a ostatni pasaer zejdzie z trapu, ale jej wci nie byo. Poprosiem w kocu o pokazanie mi listy pasaerw. Nie znalazem tam jej nazwiska. Woyem obrczk na may palec, gdzie ju pozostaa. Kiedy zostawiem j w ani publicznej, ale si znalaza. Odama si tylko jeden z kwiatw pomaraczy. Siedziaem wic ze spuszczon gow na awce bawic si obrczk, kiedy nagle kto klepn mnie w plecy. Powiem krtko, e udao mi si [60] iii obiad i jeszcze na dodatek kilka frankw. I ww-i |uk byskawica przeszya mnie myl, e chyba nikt nie i lim >williy czowiekowi jednego posiku, gdyby ten mia i Ig go zada. Natychmiast poszedem do kawiarni i n iplHiicm okoo tuzina listw. Czy pozwoli pan, bym raz v tygodniu zjad z panem obiad? Prosz powiedzie, jaki i le najbardziej panu odpowiada". Podziaao to jak za-l l',' ic Nie do, e mnie karmiono... pozwalano mi si ob- i.H Co wieczr wracaem do domu pijany. Staray si jak RlOgy, Ic poczciwe duszyczki, ktre sta byo na miosier-l i' i a/ w tygodniu. To co dziao si ze mn midzy tymi ttbludami, nie interesowao ich w najmniejszym stopniu. Ilckicdy co troskliwsi obdarowywali mnie papierosami al-!" dawali jakie kieszonkowe. W sposb widoczny oddy-| luli / ulg, kiedy nabrali ju pewnoci, e bd mnie o-.' lylko raz w tygodniu. Jeszcze wiksz ulg odczuwali gdy im oznajmiaem: To ju duej nie bdzie koniecz-iii Nigdy nie pytali dlaczego. Strona 42

Miller Henry - Zwrotnik Raka Gratulowali mi, ot i wszystko ( 'zsto powodem mojej rezygnacji byo po prostu to, e ii . i idy waem innych, lepszych gospodarzy; mogem wtedy pozwoli sobie na wykrelenie tych, ktrzy zbytnio truli mi 11 np. Ale im nigdy by to nie przyszo do gowy. Miaem reszcie stay, solidny program ustalony harmonogram dla siebie i swojego odka. Wiedziaem, e we wtorki bd I.kII to, a w pitki tamto, e Cronstadt poczstuje mnie unpanem i domowego wypieku plackiem z jabkami, a < .111 zaprosi do restauracji, za kadym razem innej, zama-n ljc rzadkie wina, po czym zabierze mnie do teatru albo ilu ( irue Medrano. Moi dobroczycy interesowali si soki nawzajem. Pytali, czyj dom lubi najbardziej, czyja I ni linia jest najlepsza itp. Najbardziej chyba lubiem melin ('ronstadta moe dlatego, e za kadym razem cen obiadu nanosi kred na cianie. Nie chodzi o to, e mojemu sumieniu byo lej ze wiadomoci, ile mu jestem wi-iiu-ii, poniewa i tak nie miaem zamiaru zwraca mu dugu. [61] a i on nie ywi adnych zudze, i mu si kiedy odwdzicz. Nie, fascynoway mnie po prostu te niewiarygodne liczby, jakie mu wychodziy przy podliczaniu. Robi to z dokadnoci co do centyma. Gdybym mia mu za wszystko zapaci, musiabym przeama na p jedno sou. Jego ona gotowaa wspaniale i gwno j obchodziy te centymy sumowane przez Cronstadta. Pobieraa ode mnie opat w kopiach maszynopisw. To fakt! Jeli nie miaem dla niej adnych nowych tekstw, bya zawiedziona. I za kar musiaem nastpnego dnia zabiera ich dziewczynk do Ogrodw Luksemburskich i bawi si z ni przez dwie, trzy godziny, a zadanie to doprowadzao mnie do szau, bo maa nie znaa adnego jzyka poza wgierskim i francuskim. W sumie bya to nieza zgraja dziwakw, ci moi gospodarze... U Tani patrz z balkonu na suto zastawiony st. Jest tam Moldorf, siedzi obok swego idola. Ogrzewa sobie stopy przy domowym ognisku. W wodnistych oczach obmierzy wyraz wdzicznoci. Tania wiczy adagio, mwic bardzo wyranie: do miosnych zakl! Jestem znw przy fontannie, przygldam si wiom sikajcym zielonym mlekiem. Sylwester wrci wanie z Broadwayu z sercem przepenionym mioci. Ca noc przeleaem na awce przy skwerze, gdy tymczasem kul ziemsk spryskiwa ciepy wi mocz, a konie wyprone w fallicznej furii galopoway jak oszalae, kopytami nie dotykajc ziemi. Przez ca noc czuj zapach bzu w maym, ciemnym pokoju, w ktrym ona rozpuszcza wosy, Strona 43

Miller Henry - Zwrotnik Raka bzu kupionego jej przeze mnie, gdy wychodzia po Sylwestra. Wrci z sercem przepenionym mioci, powiedziaa, a bez jest w jej wosach i ustach, bez oplata jej pachy. Pokj zalewa mio i wi mocz, i duszcy bez, a konie galopuj jak oszalae. Rano brudne zby i tusty osad na okiennej szybie; furtka prowadzca na skwerek jest zamknita. Ludzie spiesz do pracy, aluzje grze-chocz jak zbroje. W ksigarni naprzeciw fontanny ley historia jeziora Czad, milczcych jaszczurek, cudownych od[62] , iiumiguty. Wszystkie te moje listy do niej, pijane - tpym ogryzkiem owka, szalone - kawakiem wg-11 ilrobne ulwory powstae to na tej, to na innej awce, fa-|fl i i ki, serwetki, lody z kandyzowanymi owocami... Bd I Itru/ przegldali we dwoje, a on pewnego dnia pogratulu-1111 slr/epujc popi z cygara: Rzeczywicie, cakiem l' piszesz. Zdaje si, e jeste surrealist, tak? Suchy, a-1 i' \ si glos, upie na zbach, solo jak solar plexus, r jak ......ii Sloj na balkonie z plastikowym kwiatem w r-i ich, U z dou nadal dobiega adagio. Klawisze czarne i bia-l' potem czarne, znowu biae, i jeszcze raz biae i czarne. A I l lyUisz, czy moesz mi co zagra. Tak, zagraj mi co tymi IWoimi wielkimi paluchami. Zagraj adagio, jako e znasz I li > len jeden cholerny kawaek. Zagraj je wic, a potem ibi sobie te paluchy. To adagio! Nie wiem dlaczego upiera si, by je bez i' iwy gra. Nie wystarczao jej stare pianino, o nie .....i"a wypoyczy koncertowy fortepian, specjalnie do i) adagia! Kiedy widz, jak tucze paluchami w klawisze, i obok mnie tkwi ten gupi plastikowy kwiat, czuj si jak izaleniec z pnocy, ktry wyrzuci ubranie, i siedzc na-I .i onieonych gaziach, rzuca orzechy do morza pe- B<' zamarznitych ledzi. Jest co irytujcego w tym utwo-' ' inkas chybiona melancholia, jak gdyby napisano go w I iwie, jak gdyby by koloru mieszaniny oowiu i mleka. A Sylwester z gow przechylon na bok jak licytator, ten Syl-' Iter mwi: Zagraj jeszcze ten dragi kawaek, ktry dzi I w Iczya". Jak piknie jest mie smoking, dobre cygaro i m, ktra ci gra na fortepianie. Jakie wytchnienie. C za k<>|cy balsam. W przerwach midzy aktami wychodzisz zapali i zaczerpn wieego powietrza. Tak, jej palce s bar-'l/o gitkie, nadzwyczaj gitkie. Robi te batiki. Chcesz sprbowa bugarskiego papierosa? Suchaj, gobko, jaki |i-sl len drugi kawaek, ktry Strona 44

Miller Henry - Zwrotnik Raka tak bardzo lubi? Scherzo! [63] Rzeczywicie, scherzo! liczne to scherzo. Przemawia tonem hrabiego Waldemara von Schwisseneinzug. Chodne, pene upieu oczy. Cuchncy oddech. Jaskrawe skarpety. 1 grzanki w zupie grochowej. W pitki zawsze mamy grochwk. Napijesz si odrobin czerwonego wina? Jak wiesz, czerwone wino podaje si do mis. Suchy, dobitny gos. Moe cygaro? Tak, lubi swoj prac, ale nie przywizuj do niej adnego znaczenia. Moja nastpna sztuka opiera si bdzie na pluralistycznej koncepcji wszechwiata. Obrotowe bbny z wapiennymi wiatami. 0'Neill jest martwy. Sdz, kochanie, e powinna czciej podnosi stop z pedau. Tak, ta cz jest bardzo adna... bardzo adna, nie uwaasz? Tak, postacie chodz po scenie z mikrofonami w spodniach. Akcja rozgrywa si w Azji, poniewa warunki atmosferyczne s tam bardziej sprzyjajce. Sprbujesz o-drobin anjou? Kupilimy je specjalnie dla ciebie... Przez cay obiad trwa ta gadanina. To tak, jakby wycign tego swojego obrzezanego chuja i sika na nas. Tania nie wytrzymuje napicia. Ten monolog trwa od chwili, gdy wrci z sercem przepenionym mioci. Nawet kiedy si rozbiera, gada przez cay czas, mwi mi Tania nieprzerwany strumie ciepego moczu, jakby przedziurawiono mu pcherz. Kiedy sobie wyobraam, jak Tania wazi do ka z tym pknitym pcherzem, ogarnia mnie wcieko. Pomyle tylko, e ten ndzny, zwidy kutas, noszcy w zanadrzu swoje kiepskie sztuki dla Broadwayu, leje na kobiet, ktr kocham. I jeszcze domaga si czerwonego wina, obrotowych bbnw i grzanek w zupie grochowej. Ma facet tupet! Pomyle tylko, e moe lee obok tego pieca, ktry dla niego rozpaliem, i jedynie oddawa mocz! Mj Boe, czowieku, powiniene pa na kolana i dzikowa mi. Czy nie widzisz, e masz teraz w domu kobiet] Nie widzisz, e ona gotowa eksplodowa? A ty mi gldzisz tym gosem zdawionym przez trzeci migda: Ale, suchaj, widzisz... mona na to patrze w dwojaki sposb..." Pierdol [64] i ilwojiiki sposb widzenia! Pierdol twj pluralistyczny li iwiiiI i akustyk Azji! Nie chc twojego czerwonego ......u anjou... chc jej... naley do mnie! Ty id posiell. |n. v fortepianie, a mnie daj wcha bez! Powybieraj 1 li upie /. oczu... we to cholerne adagio i zawi je Strona 45

Miller Henry - Zwrotnik Raka w paii uh Inwych spodni! I ten drugi kawaek te... i wszystkie iw b'il\ |ki, klre wygrywasz aonie swoim schorzaym pin I Imiechasz si do mnie z tak pewnoci siebie i z ' 11 him\ rachowaniem. Strasznie ci kadz, nie widzisz? Gdy 'i 11 11 i ych twoich pierdo, ona pieci mnie doni, ale . ii nic zauwaasz. Sdzisz, e lubi cierpie to moja l i mwisz. O.k. J o to zapytaj! Opowie ci, jak cierpi. li ! . rakiem i delirium" powiedziaa mi przez telefon [o dnia. Teraz ona ma raka i delirium, a wkrtce i ty i li / musia zdrapywa strupy. Mao jej yy nie pkn, lOwlc ci, a twoja gadanina to trociny. Bez wzgldu na to, wynikasz, nigdy nie zatkasz dziur. Co powiedzia pan VrBli7 Sowa s samotnoci. Zostawiem ci wczoraj kilka mi obrusie przykrya je okciami. Wznis wok niej ogrodzenie, jak gdyby bya bfUllnH, mierdzc koci jakiego witego. Gdyby tylko .....l odwag powiedzie: We j!" moe staby si cud. I vlko tyle. We j! a przysigam, e wszystko dobrze by si i /ylo. Poza tym, moe ja wcale bym jej nie chcia |l i iwe, czy kiedykolwiek przyszo mu to do gowy. Albo ......Iliym j wzi na jaki czas i odda mu w duo lepszym . Cho otoczenie jej potem nie zda si na nic. Wok owicka nie wolno wznosi ogrodzenia. Tego si ju nie Sdzisz, biedaku, ty uschnity kutasie, e nie jestem iIIn niej dostatecznie dobry, e mog j zbruka, sprofano" Nie wiesz, jak smaczna jest zbrukana kobieta, jak i" I. wita dziki zmianie spermy! Mylisz, e wystarczy serce in /.cpenione mioci... Moe tak i jest, w przypadku odpoMi.lniej kobiety, ale ty ju nie masz serca... jeste tylko nikim, pustym pcherzem. Ostrzysz sobie ky i doskonaStrona 46

Miller Henry - Zwrotnik Raka Ewrotnik. [65] Ysz skowyt. Ptasz si u jej stp jak pies acuchowy, posi kujcy gdzie popadnie. Ona nie uwaaa ci za psa... braa ci za poet. Powiedziaa, e kiedy bye poet. A czyme jeste teraz? Odwagi, Sylwestrze, odwagi! Wyjmij ten mik rofon ze spodni. Postaw tyln ap na ziemi i przesta sika, gdzie popadnie. Odwagi, powtarzam, poniewa ona i tak ci ju porzucia. Jest splugawiona, mwi ci, tote rwnic dobrze moesz rozebra ogrodzenie. Twoje uprzejme pyta nie czy nie uwaam, e kawa smakuje jak kwas karbolowy jest bez sensu - nie odstraszy mnie. W do kawy trutk na szczury, dodaj odrobin? tuczonego szka. Przyrzd tro ch wrzcego moczu i wrzu do niego gak muszkatoow... v Przez kilka minionych tygodni yem we wsplno> cie Musiaem dzieli si sob z innymi, przede wszystkim ^ kilkoma zwariowanymi Rosjanami, pijanym Holendrem , ogromn Bugark o imieniu Olga. Jeli chodzi o Rosjan, , byli to gwnie Eugene i Anatole. Dopiero kilka dni temu Olga opucia szpital, gdZl wypalono jej jajowody (stracia troch nadwagi. Niemnie wcale nie wyglda, e tak wiele wycierpiaa. Wazy prawi e tyle co dwugarbna lokomotywa; leje si z mej pot, ma _ ncy oddech i nadal nosi t swoj czerkiesk peruk wygl^. dajc jak wena drzewna. Na brodzie ma dwie wielkie k^. rzajki, z ktrych wyrastaj kpki krtkich wosw; zaPVj. szcza teraz wsy. , Nazajutrz po wyjciu ze szpitala Olga zacza zno ^ robi buty Ju o szstej rano siedzi przy swojej awie; sP4). rzdz dwie pary butw dziennie. Eugene narzeka, e Ol^,, jest dla niego ciarem, ale prawda wyglda tak, ze to o^a utrzymuje Eugene'a i jego on swoimi dwoma parami b u. tw dziennie. Gdy Olganie pracuje, nie maj co je. Tpt^j [66] i i .l\ l.na si, by j w por pooy do ka, zapewni jej | i |ed/enia, by moga nadal funkcjonowa, itd. (Miiad zaczyna si zawsze od zupy. Kada z nich, 11 lnilowa, pomidorowa, jarzynowa czy jakakolwiek inna, smakuje tak samo. Zwykle tak, jakby ugotowano j ni, ki cc do mycia naczy troch kwasu, pleni, piany. W "i c, jak po obiedzie Eugene chowa resztki zupy do Strona 47

Miller Henry - Zwrotnik Raka krei Stoj tam i psuj si a do nastpnego dnia. Maso |l wstawia si do kredensu; po trzech dniach smakuje jak In \ palec u nogi umarlaka. Odr podsmaanego zjeczaego masa nie wpywa |i\lino na apetyt, zwaszcza jeli gotuje si w pokoju po! iwionym dopywu wieego powietrza. Otwieram drzwi i hmiast zbiera mi si na wymioty. Ale Eugene, syszc, I nadchodz, podnosi aluzje i ciga przecierado rozpoi irtc na oknie jak sie rybacka, aby nie wpuszcza soca, lin 'lny Rugene! Rozglda si po pokoju, patrzy na tych kil-I a mebli, na brudne przecierada i umywalk wci wype-|.......1 brudn wod, i mwi: Jestem niewolnikiem!" Poi iai /a to dzie po dniu, i to nie raz, ale tuzin razy. A potem tlcjmuje ze ciany gitar i piewa. Wracajc jednak do zapachu zjeczaego masa... Mam le i pozytywne skojarzenia. Gdy pomyl o tym zje- .ilym male, widz siebie na maym podwrku z dawnej poki, bardzo mierdzcym i bardzo ponurym. Przez szpary w /aluzjach przypatruj mi si dziwne postacie... staruszki Otulone szalami, kary, alfonsi o szczurzych twarzach, zgar-liirni ydzi, midinettes, zaronici idioci. Wychodz chwiejnym krokiem na podwrko, by nabra wody albo wypuka ui.nlra po pomyjach. Kiedy Eugene poprosi mnie o o-i'i"/nienie wiadra. Poszedem z nim w rg podwrka. W inni bya dziura, wok ktrej leay jakie brudne papie-i v Studzienka bya liska od ekskrementw lub, nazywajc i iv/ po imieniu, po prostu od gwna. Przechyliem wiadro [67] ksz skowyt. Ptasz si u jej stp jak pies acuchowy, posi-kujcy gdzie popadnie. Ona nie uwaaa ci za psa... braa ci za poet. Powiedziaa, e kiedy bye poet. A czyme jeste teraz? Odwagi, Sylwestrze, odwagi! Wyjmij ten mikrofon ze spodni. Postaw tyln ap na ziemi i przesta sika, gdzie popadnie. Odwagi, powtarzam, poniewa ona i tak ci ju porzucia. Jest splugawiona, mwi ci, tote rwnie dobrze moesz rozebra ogrodzenie. Twoje uprzejme pytanie, czy nie uwaam, e kawa smakuje jak kwas karbolowy, jest bez sensu nie odstraszy mnie. W do kawy trutk na szczury, dodaj odrobin tuczonego szka. Przyrzd Strona 48

Miller Henry - Zwrotnik Raka troch wrzcego moczu i wrzu do niego gak muszkatoow... Przez kilka minionych tygodni yem we wsplnocie. Musiaem dzieli si sob z innymi, przede wszystkim z kilkoma zwariowanymi Rosjanami, pijanym Holendrem i ogromn Bugark o imieniu Olga. Jeli chodzi o Rosjan, to byli to gwnie Eugene i Anatole. Dopiero kilka dni temu Olga opucia szpital, gdzie wypalono jej jajowody i stracia troch nadwagi. Niemniej wcale nie wyglda, e tak wiele wycierpiaa. Way prawie tyle co dwugarbna lokomotywa; leje si z niej pot, ma cuchncy oddech i nadal nosi t swoj czerkiesk peruk wygldajc jak wena drzewna. Na brodzie ma dwie wielkie ku-rzajki, z ktrych wyrastaj kpki krtkich wosw; zapuszcza teraz wsy. Nazajutrz po wyjciu ze szpitala Olga zacza znw robi buty. Ju o szstej rano siedzi przy swojej awie; sporzdza dwie pary butw dziennie. Eugene narzeka, e Olga jest dla niego ciarem, ale prawda wyglda tak, e to ona utrzymuje Eugene'a i jego on swoimi dwoma parami butw dziennie. Gdy Olga nie pracuje, nie maj co je. Tote [66] i i .l\ siara si, by j w por pooy do ka, zapewni jej jedzenia, by moga nadal funkcjonowa, itd. Obiad zaczyna si zawsze od zupy. Kada z nich, II hlllowa, pomidorowa, jarzynowa czy jakakolwiek inna, smakuje tak samo. Zwykle tak, jakby ugotowano j I li lorce do mycia naczy troch kwasu, pleni, piany. s\ "l ', jak po obiedzie Eugene chowa resztki zupy do kre->li .u Stoj tam i psuj si a do nastpnego dnia. Maso i' wstawia si do kredensu; po trzech dniach smakuje jak illl palec u nogi umarlaka. Odr podsmaanego zjeczaego masa nie wpywa I >s 1111* > na apetyt, zwaszcza jeli gotuje si w pokoju innym dopywu wieego powietrza. Otwieram drzwi i hmiast zbiera mi si na wymioty. Ale Eugene, syszc, idchodz, podnosi aluzje i ciga przecierado rozpo-i irtc na oknie jak sie rybacka, aby nie wpuszcza soca. liny Eugene! Rozglda si po pokoju, patrzy na tych kil-i i mebli, na brudne przecierada i umywalk wci wype-) brudn wod, i mwi: Jestem niewolnikiem!" Po-i .i to dzie po dniu, i to nie raz, ale tuzin razy. A potem ' 11 uje ze ciany gitar i piewa. Wracajc jednak do zapachu zjeczaego masa... M.nii te i pozytywne skojarzenia. Gdy pomyl o tym zjeStrona 49

Miller Henry - Zwrotnik Raka ilyni male, widz siebie na maym podwrku z dawnej pki, bardzo mierdzcymi bardzo ponurym. Przez szpary /aluzjach przypatruj mi si dziwne postacie... staruszki Utulone szalami, kary, alfonsi o szczurzych twarzach, zgar-hli ni ydzi, midinettes, zaronici idioci. Wychodz chwiejnym rokiem na podwrko, by nabra wody albo wypuka wiadra po pomyjach. Kiedy Eugene poprosi mnie o o-pfOnienie wiadra. Poszedem z nim w rg podwrka. W bya dziura, wok ktrej leay jakie brudne papie-i Si udzienka bya liska od ekskrementw lub, nazywajc i < < po imieniu, po prostu od gwna. Przechyliem wiadro [67\ i rozleg si ohydny, bulgoczcy plusk, po nim drugi, a potem niespodziewany rozbryzg. Kiedy wrciem, zupa bya ju rozlana. Przez cay obiad mylaem o swojej szczoteczce do zbw jest ju stara i jej woski wa mi midzy zby. Przy stole zawsze zajmuj miejsce koo okna. Boj si usi po drugiej stronie stou stoi zbyt blisko ka, rojcego si od robactwa. Gdy spojrz w tamt stron, widz plamy krwi na szarych przecieradach, ale staram si tam nie patrze. Wygldam na podwrko, gdzie pucz wiadra na pomyje. Obiad nigdy nie byby kompletny bez muzyki. Gdy tylko podadz sery, Eugene zrywa si i siga po gitar wiszc nad kiem. piewa zawsze t sam piosenk. Twierdzi, e ma ich w swoim repertuarze pitnacie czy szesnacie, nigdy jednak nie syszaem wicej ni trzy. Jego ulubiona to Charmant '. Przepojona jest angoisse i tristesse. Po poudniu idziemy do kina, gdzie panuje chd i mrok. Eugene siada do fortepianu w kanale orkiestrowym, a ja lokuj si w pierwszym rzdzie. Sala jest pusta, ale Eugene piewa, jakby na widowni zasiaday wszystkie koronowane gowy Europy. Drzwi do ogrodu s otwarte i do rodka sczy si zapach mokrych lici, a szmer deszczu zlewa si w jedno z angoisse i tristesse Eugene'a. O pnocy, kiedy sala przesika ju potem i wyziewami widzw, wracam, by si tu przespa. wiateko z napisem wyjcie", unoszc si w aureoli tytoniowego dymu, rzuca niky blask na dolny rg azbestowej kurtyny; co noc zamykam oczy, majc przed sob sztuczne oko... Stoj ze szklanym okiem na podwrku; jedynie poowa wiata jest zrozumiaa. Kamienie s wilgotne i omszae, w szczelinach midzy nimi yj czarne ropuchy. Wielkie Strona 50

Miller Henry - Zwrotnik Raka drzwi broni dostpu do piwnicy, schody s liskie i zapaskudzone odchodami nietoperzy. Drzwi s wypaczone i krzywo osadzone, zawiasy odpadaj, ale przytwierdzona do [68] | mi ihowana tabliczka w doskonaym stanie gosi: Zal 11 drzwi". Po co zamyka drzwi? Nie mog tego poj. i 11 1. 1111 jeszcze raz ku tabliczce, ale okazuje si, e j - ",,,. i,, na jej miejscu znajduje si okienko z kolorowego i i ' Wyjmuj moje sztuczne oko, pluj na nie i poleruj i Icc/.k do nosa. Na podium wznoszcym si nad ogroiii rzebionym biurkiem siedzi jaka kobieta; jej szyj i lulu w. Wzdu cian caego pokoju stoj ksiki, a w kolorowych szklanych sojach pywaj dziwne ryby, na i much wisz mapy i plany, mapy Parya sprzed zarazy, laioytnego wiata, Knossos i Kartaginy, Kartaginy i' ! i po zasoleniu ziemi. W rogu pokoju zauwaam elaz li i/ o, na ktrym le zwoki; kobieta wstaje ciko, podnosi zwoki z ka i niedbale, jakby nieobecna, wyrzu| przez okno. Powraca do ogromnego rzebionego biuri i \\ v jmuje ze soja zot rybk i poyka j. Powoli pokj " yiui wirowa i kontynenty, jeden po drugim, osuwaj || 'l" morza. Pozostaje jedynie kobieta, lecz jej ciao jest Mtki| geografii. Wychylam si przez okno, a z wiey Eiffla || l musujcy szampan; zbudowana jest z samych cyfr i powita w czarn koronk. cieki gronie bulgocz. Gdzie pojrzc, wszdzie-tylko dachy uoone z ohydnym, geome vi /nyin wyrafinowaniem. Zostaem wyrzucony ze wiata jak pocisk. Opada ii mga, ziemia powalana jest zamarznitym smarem. 1 111'pulsowanie miasta, jak gdyby byo sercem zaledwie | minut temu usunitym z ciepego ciaa. Okna mego ho-i' In ropiej i czu gsty, dranicy smrd, jak gdyby palono i 11 . chemikalia. Wpatrujc si w Sekwan, widz boto i ptlltke, tonce lampy uliczne, mczyzn i kobiety dawi-Oych si miertelnie, mosty zarzucone domami jatkami mioci. Jaki facet z akordeonem Strona 51

Miller Henry - Zwrotnik Raka przypitym do brzucha li opierajc si o cian; rce ma odcite w nadgarstkach, ile akordeon wije si midzy jego kikutami jak worek peen w i,v v. Wszechwiat skurczy si, osigajc rozmiary czworo[69] > boku kamienic i nie ma w nim gwiazd, drzew, rzek. Ludzie tu mieszkajcy s martwi; zajmuj si wykonywaniem krzese, na ktrych siaduj inni ludzie w swoich snach. Na rodku ulicy znajduje si koo, w jego piacie zainstalowano szubienic. Martwi ju ludzie desperacko usiuj si na ni wspi, lecz daremnie: koo obraca si zbyt prdko... Trzeba mi byo czego, by si pogodzi ze sob. Wczoraj wieczorem odkryem to co: Papini. Nie interesuje mnie, czy jest szowinist, drobnym religijnym fanatykiem, czy te krtkowzrocznym pedantem. Wspaniay jest jako czowiek przegrany... Ksiki, ktre czyta... ju w wieku osiemnastu lat! Nie do, e Homer, Dante, Goethe, nie tylko Arystoteles, Platon, Epiktet, nie tylko Rabelais, Cervantes, Swift, nie tylko Walt Whitman, Edgar Allan , Baudelaire, Villon, Carducci, Manzoni, Lope de Vega, wreszcie Nietzsche, Schopenhauer, Kant, Hegel, Darwin, Spencer, Hux.ley nie tylko oni, ale i wszystkie pozostae mae potki. To na Stronie 18. Alors, na stronie 232 zaamuje si, przyznajc jak na spowiedzi: Nie wiem nic. Znam tytuy, sporzdzaem bibliografie, pisaem eseje krytyczne, oczerniaem i szkalowaem... Mog gldzi przez pi minut albo przez pi dni, ale potem daj spokj, czuj si wyjaowiony". Po czym cignie: Kady chce si ze mn spotka, kady chce ze mn rozmawia. Ludzie niepokoj mnie i niepokoj innych pytaniami o mnie. Jak si mam? Czy ju czuj si lepiej? Czy wci jed na wie, by spacerowa? Czy pracuj? Czy skoczyem ksik? Czy wkrtce rozpoczn nastpn? Zasuszona mapka, jaki Niemiec, chce, bym przetumaczy jego dziea. Moda Rosjanka z szalestwem w oczach pragnie, bym napisa dla niej swoj autobiografi. Jaka amerykaska dama domaga si ode mnie informacji z [70] chwili. Z kolei pewien amerykaski dentelmen i powz, by mnie zabra na obiad na tak, wiecie, ni), poufn pogawdk. Stary kolega szkolny i mj 1 .....i I sprzed dziesiciu lat pragnie, bym mu odczytywa, I rt po dniu, wszystko, co napisz. Znajomy malarz Strona 52

Miller Henry - Zwrotnik Raka oczei bd mu pozowa na godziny. Jaki dziennikarz . mj obecny adres. Przygodny znajomy, mistyk, i luje si o stan mojej duszy, inny, bardziej praktyczny P Lin mego portfela. Prezesa mojego klubu interesuje, | wygosz mow do chopakw! Jaka dama o metafi'i li inklinacjach wyraa nadziej, e bd jak najczi irl.jdal do niej na herbatk. Chce pozna moje zdanie li ii.it- ('hrystusie i dowiedzie si, co sdz o tym nowym HU Innu?... Wielki Boe! Kime ja si staem? Jakie macie pra v lam, zamieca moje ycie, kra mj czas, szpera 11 i markach mojej duszy, wysysa moje myli, traktoII jak kompana, powiernika i informatora? Za kogo \ mmc macie? Czy jestem komediantem na etacie, od kt- i ' wymaga si, by codziennie odgrywa intelektualn far ni waszych durnych oczach? Czy moe niewolnikiem zakupionym na targowisku, bym na brzuchu czoga si przed mmii nierobami, i skada u waszych stp wszystko, co Hihic, i wszystko, co wiem? Czy jestem panienk z lupa- i nu klrej kae si unosi spdnic albo zdejmowa bie..... lak na licytacji, na skinienie pierwszego lepszego facei i ktrego sta na garnitur od krawca? Jestem czowiekiem, ktry chciaby wie ycie he-iini/ uczyni wiat znoniejszym przynajmniej we i i mych oczach. Jeeli w chwilach saboci, rozleniwienia, l 'i i by daj upust gniewowi rozpalony do czerwonoci \ bucham wciekoci ostudzon, bo ujt w sowa, w ja-I mi namitnym nie opakowanym w poetyckie obrazy mkceptujcie to albo nie... ale dajcie mi spokj! Jestem czowiekiem wolnym i ta wolno jest mi [71] W potrzebna. Musz by sam. Czuj potrzeb analizowaniu swego wstydu i rozpaczy w osamotnieniu; potrzeba mi so ca i brukowych ulicznych kamieni bez towarzyszy, be/ rozmw; musz sta twarz w twarz ze sob, majc za to Strona 53

Miller Henry - Zwrotnik Raka warzystwo jedynie muzyk wasnego serca. Czego ode mnie chcecie? Kiedy mam co do powiedzenia, publikuj to. Kie dy mam co do ofiarowania, ofiarowuj to. Mdli mnie od waszej wcibskiej ciekawoci! Wasze komplementy s upo karzajce! Wasze herbatki trujce! Nikomu nic nie je stem winien. Odpowiada bd jedynie przed samym Bo giem jeli On istnieje!" Wydaje mi si, i Papini o wos chybia sedna spra wy, mwic o tym, e naley y w pojedynk. To wcale nie trudne, kiedy si jest biedakiem i czowiekiem przegranym. Artysta zawsze jest sam jeli jest artyst. Nie, tym czego artysta potrzebuje, jest samotno. Prosz, prosz, mwi o sobie artysta. Niech bdzie. Zdrzemnem si dzi smacznie po poudniu. Drzemka wymocia mi krgi aksamitem i przyniosa tyle pomysw, e starczy mi ich na trzy dni. Jestem po brzegi wypeniony energi, z ktr nie mam co zrobi. Decyduj si na spacer. Ju na ulicy zmieniam plany. Postanawiam i do kina. Nie mog i do kina brakuje mi kilku sou. Zatem spacer. Przy kadym kinie zatrzymuj si i ogldam plakaty, potem zerkam na cennik. Te opiumowe spelunki s do tanie, ale mam o kilka sou za mao. Gdyby nie byo tak pno, mgbym wrci i sprzeda pust butelk. Kiedy dochodz do Rue Amelie, zupenie zapominam o kinie. Rue Amelie to jedna z moich ulubionych uliczek. Naley do tych, ktre wadze miejskie zapomniay na szczcie wybrukowa. Wypukoci ogromnych polnych kamieni biegn z jednej strony na drug. Uliczka ma dugo jednego bloku kamienic i jest bardzo wska. Znajduje si przy niej Hotel Pretty. Jest te na Rue Amelie may kociek. Wyglda, jakby zbudowano go specjalnie dla prezy[72] i Republiki i jego najbliszej rodziny. Dobrze jest od i .lo czasu zobaczy taki skromny kociek. W Paryu ! ihI pompatycznych katedr. Pont Alexandre III. Wok mostu rozlega, otwar-| | i strze, po ktrej hula wiatr. Pospne, nagie drzewa IHIlli '/one z matematyczn dokadnoci w elaznych i ilownicach; smutek Inwalidw wypywa z kocioa zaleli przylegajce do placu mroczne ulice. Kostnica poezji. .ic spoczywa tam, gdzie chcieli, w wspaniay wojw-llll iislatni wielki czowiek Europy. pi twardym snem na n granitowym ou. Nie ma obawy, e si przewrci w bil* Drzwi zaryglowane, wieko dobrze docinite. Spij, 4"'Ironie! To nie twoje idee byy im Strona 54

Miller Henry - Zwrotnik Raka potrzebne, a twoje loki! Rzeka jest wci wezbrana, botnista, poprzecinali i imugami wiate. Nie wiem, co budzi si we mnie na widok jej ciemnego, wartkiego nurtu, ale ogarnia mnie wielki iiiu/jazm, potwierdzajc gbokie pragnienie pozostania /awsze w tym zaktku ziemi. Pamitam, jak przechodziem ldy wczoraj w drodze do biura American Express, z i \ wiedzc, e nie bdzie dla mnie adnej poczty, czeku, li Ii riamu, niczego, zupenie niczego. Furgon z Galeries La I te toczy si z turkotem przez most. Przestao pada i loec przedzierajce si przez mydlane chmury padao na PUtnowisko dachw, wybuchajc zimnym ogniem. Przypominam sobie, jak wonica wychyli si spogldajc w gr i i i w stron Passy. Byo to takie zdrowe, naturalne, pene iprobaty spojrzenie, jakby mwi do siebie: Ach, zblia si wiosna!" Bg dobrze wie, e kiedy wiosna ogarnia Pary, n.i|inizerniejszy ywy miertelnik musi tu czu, e yje w ra-' I u Ale to nie tylko o to chodzio, lecz o zayo, z jak jego oko spoczo na tym obrazie. To byi jego Pary. Nie trzeba by hogatym, nie trzeba nawet by mieszkacem tego mia-sla, by ywi takie uczucia wobec Parya. Wydaje mi si, e lo miasto pene jest biedakw najdumniejszych i naj[73] ^^- . ndzniejszych ebrakw pod socem. Sprawiaj oni zarazem wraenie, jakby byli u siebie w domu. To wanie odrnia paryan od wszystkich innych mieszkacw metropolii. Kiedy myl o Nowym Jorku, snuj zupenie inne refleksje. Nowy Jork sprawia, e nawet bogacz czuje tam sw marno. Nowy Jork jest zimny, byszczcy, jadowity. Dominuj tam gmachy, nie ludzie. We wszystkim, co si dzieje,.panuje jaki szalony popiech, niczym we wntrzu atomu; im bardziej szalone tempo, tym uboszy duch. Bezustanny ferment, ale tak jakby odbywa si w probwce. Nikt nie wie, o co tu chodzi. Nikt nie nadaje kierunku energii. Potworne. Dziwaczne. Niepojte. Niepohamowany pd gigantycznej reakcji, pozbawiony przy tym jakiejkolwiek kontroli. Kiedy myl o tym miecie, gdzie si urodziem i wychowaem, o Manhattanie opiewanym przez Whitmana, lepy, rozpalony do biaoci sza lie moje trzewia. Nowy Jork! Biae wizienia, chodniki rojce si od robakw, kolejki po pieczywo, opiumowe spelunki kin Strona 55

Miller Henry - Zwrotnik Raka zbudowanych jak paace, ydki, ktrych tam peno, trdowaci, gangsterzy, ale przede wszystkim ta nuda, ta monotonia twarzy, ulic, ng, domw, drapaczy chmur, jedzenia, plakatw, zawodw, przestpstw, mioci... Cae miasto wzniesione nad przeraliw pustk, nad otchani nicoci. Bez sensu. Cakowicie bez sensu. A Czterdziesta Druga Ulica! Wierzchoek wiata tak j nazywaj. Gdzie wic jest dno? Moesz bez koca wdrowa z wycignitymi rkoma, a do kapelusza wrzuc ci ulu. Bogaci i biedni spaceruj z odrzucon w ty gow i o mao nie zami sobie karku, patrzc w gr na swoje pikne biae wizienia. Maszeruj jak lepe gsi, a reflektory rzucaj plamy ekstazy na ich puste twarze. ,.ycie" stwierdzi Emerson jest dla nas / przez cay dzie powicamy kad nasz III i li-sli lo prawda, to moje ycie jest wycznie dugim |ll woilem pokarmowym. Nie do, e caymi dniami my" |od/.cniu, to jeszcze ni mi si ono po nocach. Nie dopraszam si jednak, by wrci do Ameryki, UDU znale si w maeskim jarzmie, pracowa w kiera| Nie, wol by biednym czowiekiem w Europie. Bg wii ' jestem dostatecznie biedny pozostaje to drugie ttyi i /owickiem. W zeszym tygodniu zdawao mi si, e | n Krok dzieli mnie od rozwizania problemu egzysten)| uwuaem, e jestem na najlepszej drodze do osignicia ......wystarczalnoci. Przypadkiem natknem si na jei /c jednego Rosjanina na imi ma Serge. Mieszka w UH mes, gdzie mona znale ma koloni emigres i pod artystw. Przed rewolucj Serge by kapitanem li |l'i'uardii; mierzy sze stp i trzy cale bez butw, a wd i lgnie jak gbka. Jego ojciec by admiraem albo kim tai......u pancerniku Potiomkin". Spotkaem Serge'a w do niezwykych okoliczno-' ii li Wszc ktrego dnia w poszukiwaniu jedzenia znalu/Inn si przed poudniem w okolicach Folies-Bergere, Ilc mwic w pobliu tylnego wejcia, w wskiej uliczce I .nu zcej si elazn bram. Krciem si koo wejcia na ' lic, majc nadziej niby niechccy otrze si o jedn z i nu uek-motykw, kiedy odkryta ciarwka zatrzymaa u, przy krawniku. Widzc, jak stoj z Strona 56

Miller Henry - Zwrotnik Raka rkami w kiesze-i u li, kierowca, ktrym by Serge, pyta mnie, czy nie po-illgbym mu rozadowa elaznych beczek. Kiedy dowia- lii|i- si, e jestem Amerykaninem i do tego bez grosza, nie[75] mai pacze z radoci. Okazuje si, e na prawo i lewo poszukiwa nauczyciela angielskiego. .Pomagam wtoczy mu do rodka beczki z jak owadobjcz substancj i do woli mog napatrzy si na motylki fruwajce za kulisami. Cae zdarzenie przybiera dla mnie nieprawdopodobne wymiary pusty gmach, wypchane trocinami manekiny podskakujce za kulisami, beczki ze rodkiem przeciwko insektom, pancernik Potiomkin", a przede wszystkim agodno Serge'a. Jest wielki i delikatny; to mczyzna w kadym calu, ale o sercu kobiety. W pobliskiej kawiarni Cafe des Artistes od razu proponuje mi nocleg; ulokuje mnie na materacu w korytarzu. W zamian za lekcje obiecuje dawa mi codziennie je, obfity rosyjski obiad, a jeli z jakiego powodu go zabraknie, to pi frankw. Brzmi to wspaniale wspa--nia-le. Jedyne, co mnie trapi, to jak si bd codziennie dostawa z Suresnes do biura American Express. Serge nalega, bymy zaczli od dzi daje mi pienidze na bilet, bym jeszcze wieczorem przyjecha do Suresnes. Docieram tam ze swoim plecakiem na krtko przed obiadem, by udzieli Serge'owi pierwszej lekcji. Na miejscu jest ju kilkoro goci wyglda na to, e zawsze jedz gromadnie i kady wnosi jaki udzia. Siedzi nas przy stole omioro... i trzy psy. Psy jedz najpierw. Jedz owsiank. Potem my. Te jemy owsiank... jako przystawk. Chez nous mwi Serge z byskiem w oku c'est pour les chiens, les Quaker Oats. Ici pour le gentleman. Ca a. Po owsiance zupa grzybowa i jarzyny, potem omlet na bekonie, owoce, czerwone wino, wdka, kawa i papierosy. Niezgorsze te rosyjskie obiadki. Wszyscy gadaj z penymi ustami. Pod koniec obiadu ona Serge'a leniwa armeska krowa wali si na kanap i zaczyna od niechcenia zajada cukierki. Grubymi paluchami grzebie w pu[76] |l Ii i ku, odgryza kawaeczek, by zobaczy, czy w rodku i"il llkwor, po czym rzuca go psom na podog. (idy tylko obiad si koczy, gocie prdko wycho-i i l Strona 57

Miller Henry - Zwrotnik Raka leickaj w popochu, jakby si obawiali zarazy. Serge i i DHlajemy z psami, jego ona zasna na kanapie. Serge 1 trosko krzta si po pokoju, wyskrobuje resztki dla Psy bardzo lubi mwi. Bardzo dobre dla i' "\\ May piesek, on ma robaki... jest jeszcze za mody. Pochylony przyglda si kilku biaym robakom lei' \ ni na dywanie midzy psimi apami. Usiuje opowiei i' i mi o robakach po angielsku, ale jego sownictwo jest i' i ubogie. Siga w kocu po sownik. Ach mwi, spogldajc na mnie i nie posia-i 11 |i si /, radoci tasiemcel Moja reakcja nie jest widocznie zbyt inteligentna. < peszy si. Pada na czworaki, by lepiej im si przyjrze. I'"i I nosi jednego i kadzie na stole obok owocw. Oho, on nieduy mruczy. Podczas na-li i 111-j lekcji nauczysz mnie robakw, dobrze? Jeste dobry ...... yciel. Robi postpy z tob... Gdy le na materacu w korytarzu, odr rodka llWedobjczego jest tak silny, e si dusz. Jego gryzcy, iliu/iiicy odr atakuje kady por ciaa. Zaczyna mi si od-patki owsiane Quakera, grzyby, bekon, pieczone i ililLi. Widz maego tasiemca obok owocw i wszelkie od-"ii mv robakw, ktre Serge rysowa, by mi wyjani, co | jego psu. Widz pusty parter Folies-Bergere: kada i /rlina roi si od karaluchw i wszy, i pluskiew widz, luk ludzie drapi si jak optani, drapi i drapi a do krwi. W liiz robaki ace wrd rekwizytw jak armia czerwo-" ' li mrwek; poeraj wszystko w zasigu wzroku. Widz, liik ihrzystki zrzucaj tiulowe tuniki i biegaj nago midzy I . .I.uiii foteli; widzowie na parterze te zrzucaj ubrania i ilinpi si nawzajem jak stado map. [77] Usiuj si uspokoi. Ostatecznie znalazem tu dom, gdzie codziennie bd si mg posili. A Serge to swj czowiek, nie ulega wtpliwoci. Ale nie mog zasn. Czuj si, jakbym spa w kostnicy. Materac jest przesiknity pynem do balsamowania zwok. To kostnica dla wszy, pluskiew, karaluchw, tasiemcw. Nie mog tego znie. Nie znios tego! Ostatecznie jestem czowiekiem, nie wsz. Rano czekam, a Serge zaaduje ciarwk. Prosz go, by mnie podwiz do Parya. Nie mam serca mu powiedzie, e si wynosz. Zostawiam plecak, w ktrym jest tych kilka przedmiotw, jakie mi pozostay. Kiedy dojedamy do Place Pereir, wyskakuj. Nie ma jakiego Strona 58

Miller Henry - Zwrotnik Raka szczeglnego powodu, bym akurat tu wysiada. Nie ma adnego szczeglnego powodu do czegokolwiek. Jestem wolny to najwaniejsze... Lekki jak ptaszek fruwam z jednej dzielnicy do drugiej. Czuj si jak wypuszczony z wizienia. Patrz na wiat innymi oczyma. Wszystko ywo mnie interesuje. Nawet bahostki. Na Rue du Faubourg Poissonniere zatrzymuj si przed oknem salonu kultury fizycznej. S tu fotografie przedstawiajce okazy mskoci przed i po". Same abojady. Niektrzy z nich s nadzy, jeli nie liczy pin-ce-nez albo brody. Nie rozumiem, jak te ptaszki ulegaj urokowi drkw i hantli. abojad powinien mie odrobiny wystajcy kadun, jak baron de Charlus. Powinien mie brod i pince-nez, ale nigdy nie powinien si fotografowa nago. Powinien nosi byszczce wysokie buty z prawdziwej skry, a z kieszonki jego sakpalta winna wystawa biaa chusteczka na jakie trzy czwarte cala. Jeli to moliwe, powinien mie czerwon wsteczk w butonierce. Idc spa powinien zakada piam. Zbliajc si pod wieczr do Place Clichy, mijani ma kurewk z drewnianym kikutem stojc dzie w dzieii naprzeciwko paacu Gaumont. Nie wyglda na choby o jeden dzie wicej ni osiemnacie lat. Podejrzewam, e m;i [78] li klientw. Po pnocy stoi tam w swojej czarnej sui i..... niby wronita w ziemi. Za ni jest wska uliczka, i'l"ii,|.,i |ak pieko. Gdy tak mijam j teraz z lekkim sercem, 'I i nic przypomina mi g uwizan do koka, g z chor , lak by wiat mg si rozkoszowa pate de foie <<i,n I )/iwnie musi by i do ka z drewnianym kikutem, i lowiek wyobraa sobie najrniejsze rzeczy drzazgi ii l' Ale w kocu s gusta i guciki... Zdajc w d Rue des Dames wpadam na Peckoii irszczc jednego wariata z gazety. Narzeka, e pi tylko li /v. cztery godziny na dob musi wstawa o smej rano i pracowa w gabinecie dentystycznym. Nie robi tego dla im niedzy wyjania tylko po to, by mc sobie kupi [liczn szczk. Trudno jest robi korekt, kiedy si zasypia na i"i.|t-o - stwierdza. Moja ona powiada: Ty to masz li'I/. Co zrobimy, jeli stracisz prac?" pyta Strona 59

Miller Henry - Zwrotnik Raka mnie I l.|Z. Ale Peckover ma gdzie t prac; nie ma z niej na-'i kieszonkowego. Musi zbiera wasne niedopaki ) wii ich potem jako tytoniu fajkowego. Paszcz zapina na u'ii I ki, ma cuchncy oddech i poc mu si donie, a do tein tylko trzy godziny snu na dob. Tak nie wolno traktowa czowieka skary A ten mj szef drze na mnie mord, gdy przeocz h ilnik. Mwic o onie, dodaje: Ta moja stara za grosz nu ma, kurwa, wdzicznoci, mwi ci! Rozstajc si z nim udaje mi si wycign od nie-' ptora franka. Usiuj wycisn jeszcze pidziesit cen-i mw, ale nic z tego. Tak czy owak wystarczy mi na kaw i folssants. Koo dworca St. Lazare znam bar, gdzie ceny s ni "./ ni gdzie indziej. Trzeba trafu, e w lavabo znajduj bilet na koncert, i . k ki jak pirko id teraz do Salle Gaveau. Bileter sprawia [79] wraenie wstrznitego, poniewa zapominam o napiwku. Za kadym razem, gdy mnie mija, patrzy pytajco, jakby mia jeszcze nadziej, e sobie nagle przypomn. Tak dugo ju nie przebywaem w towarzystwie ludzi dobrze ubranych, e ogarnia mnie lekka panika. Wci czuj smrd formaldehydu. Moe Serge i tutaj go dostarcza. Ale, dziki Bogu, nikt si nie drapie. Subtelny zapach perfum... bardzo subtelny. Jeszcze zanim zabrzmi muzyka, na twarzach pojawia si ten znudzony wyraz. Taki koncert to agodna forma tortury zadawanej samemu sobie. Przez chwil, kiedy dyrygent postukuje batut, przez publiczno przebiega dreszcz napicia, spazm skupienia, po ktrym prawie natychmiast nastpuje gremialne osunicie si w fotele, spoczynek przypominajcy wegetacj rolin, wywoany cig, nieprzerwan mawk orkiestry. Mj umys jest dziwnie pobudzony, jakbym mia w czaszce tysic luster. Nerwy mam napite, rozedrgane. Dwiki przypominaj szklane kulki taczce na niezliczonych strumieniach wody. Nigdy przedtem nie byem na koncercie z tak pustym odkiem. Nic nie umyka mojej uwadze, nawet odgos spadajcej szpilki. To tak, jakbym siedzia bez ubrania, a kady por mego ciaa by oknem; wszystkie okna s otwarte i wiato zalewa moje wntrznoci. Czuj, jak wije si pod sklepieniem eber, ktre wisz tam nad pust naw i dr od odbitych dwikw. Nie mam pojcia, jak dugo to trwa; straciem poczucie miejsca i czasu. Po tym, co Strona 60

Miller Henry - Zwrotnik Raka wydaje si trwa wieczno, nastpuje stan pwiadomoci, dla ktrego przeciwwag stanowi taki spokj, e czuj w rodku wielkie jezioro, jezioro opalizujcego blasku, jego chodn jak galaretka tafl, a ponad nim, wznoszce si majestatycznie po spirali, stada wdrownych ptakw o szczudowatych nogach i mienicym si upierzeniu. Stado za stadem wznosi si znad chodnej, nieruchomej powierzchni jeziora i przefru-wajc pod moimi obojczykami, przepada w biaym morzu przestrzeni. A potem powoli, bardzo powoli, tak jakby sta W IWlnki w biaym czepcu dokonywaa obchodu korytarzy I |U ciaa, okna zamykaj si jedno po drugim, a moje .....v Powracaj na swoje miejsce. Nagle rozbyskuj "l.ii mczyzna w biaej loy, ktrego braem za turec- |0 oficera, okazuje si kobiet z doniczk na gowie. Rozlega si dzwonek i wszyscy, ktrzy chc kaszi UHzl sobie do woli. Sycha odgos szurania nogami i l kania foteli, cigy, roznoszcy si haas ludzi porusza11,1,11 sic bez celu; szeleszcz programami udajc, e je czy"ii upuszczaj je potem i grzebi pod fotelami, wdziczni .....ibahszy incydent, byleby nie musieli odpowiada na .....r^ czYm myleli, bo gdyby sobie uwiadomili, e nie HI leli o niczym, mogliby oszale. W jaskrawym blasku .....' Patrza- na siebie bezmylnie i w ich spojrzeniach doI si jakie dziwne napicie. A kiedy dyrygent znowu ..... Popadaj z powrotem w stan kataleptyczny - dra0 bezwiednie albo nagle przypominaj sobie witryn, ktrej widzieli szalik czy kapelusz... Pamitaj kady Obiazg na tej wystawie ze zdumiewajc jasnoci, ale i li to dokadnie byo - tego nie mog sobie przypomnie. I to im nie daje spokoju, spdza sen z powiek, dener-N "l<- i drani. Suchaj teraz koncertu ze zdwojon uwag, i pi /ecie cakiem rozbudzeni, ale bez wzgldu na to, jak i Miniule brzmi muzyka, z ich wiadomoci nie znika ta na- witryna ani ten szalik, ani ten kapelusz. I ta atmosfera napitej uwagi si udziela; nawet or-1 li wydaje si pobudzona do niezwykego skupienia. .....K' "Lwor rozkrca si jak dziecicy bk - tak Strona 61

Miller Henry - Zwrotnik Raka szybko, kiedy muzyka cichnie nagle i zapalaj si wiata, cz kl/.w nadal tkwi w fotelach jak marchewki na grzdkach. i' li ./czeki pracuj spazmatycznie, a gdyby krzykn im do li. 1 Brahms, Beethoven, Mendekjew, Hercegowina, odpoli .l/.ieliby bez zastanowienia - 4; 967, 289. Gdy dochodzimy do Debussy'e'go, atmosfera wy-tfje si cakowicie zatruta. api si na rozmylaniach, co [81] czuje kobieta podczas stosunku, czy jej rozkosz jest peniejsza itd. Usiuj sobie wyobrazi, jak co wbija mi si w krocze, ale odczuwam tyko niewyrany bl. Prbuj si na tym skupi, ale muzyka jest zbyt liska. Na myl przychodzi mi jedynie wolno obracajca si waza, figurki odrywajce si od niej, by ulecie w przestrze. W kocu pozostaj tylko obracajce si wiato, cho jak moe obraca si wiato, pytam sam siebie. Mczyzna obok mnie pi w najlepsze. Wyglda na maklera z tym duym brzuszyskiem i wywoskowanymi wsami. Wzbudza moj sympati, zwaszcza ten jego duy kadun i wszystko, co go tak uksztatowao. Dlaczego nie ma sobie smacznie pospa? Jeli zechce posucha muzyki, zawsze moe wytrzasn pienidze na bilet. Zauwaam, e im lepiej s ubrani, tym mocniej pi. Maj czyste sumienia te bogate typy. Jeli biedak zdrzemnie si na koncercie, choby na kilka sekund, ponie ze wstydu; wydaje mu si to zbrodni wobec kompozytora. Podczas hiszpaskiego kawaka sala bya zelektryzowana. Wszyscy siedzieli na brzekach foteli obudziy ich bbny. Kiedy zagrzmiay, mylaem, e bd tak gra bez koca. Spodziewaem si ujrze, jak ludzie wypadaj z l albo wyrzucaj pod sufit kapelusze. Byo w tym utworze co heroicznego i Ravel mg nas doprowadzi do szalestwa, gdyby zechcia. Ale to do niego niepodobne. Nagle wszystko ucicho. Jakby nagle wrd szalestw przypomnia sobie, e ma na sobie frak. Pohamowa si. To duy bd, moim skromnym zdaniem. Sztuka to niepohamowany pd, nie mona si zatrzyma w p drogi. Jeli si zacznie od bbnw, trzeba skoczy na dynamicie lub trotylu. Ravel powici co dla formy, dla jarzyny, ktr ludzie musz strawi przed udaniem si do ka. Myli mi si rozbiegy. Muzyka wymyka mi si teraz, kiedy ju zamilky bbny. Wszdzie wok ludzie stwo[82] -i na jak miar. Koo wiateka wyjcie" siedzi Strona 62

Miller Henry - Zwrotnik Raka jai Werter pogrony w rozpaczy; wspiera si na okciach, BI i i/k lisie oczy. Przy drzwiach, opatulony w wielk pelerylloi 1 liszpan z sombrero w rku. Wyglda, jakby pozo\ do Balzaca" Rodina. Z twarzy przypomina Buffalo liill.i Na galerii naprzeciwko mnie, w pierwszym rzdzie, IpiM kobieta z szeroko rozstawionymi nogami; wyglda, | h) miaa szczkocisk, jej wygita do tyu szyja sprawia i i .nie zwichnitej. Kobieta w czerwonym kapeluszu i' i mica przy barierce jake wspaniale byoby, gdyby lutu krwotoku, gdyby nagle wylaa z siebie cae wiadro i na ych nadtych gupkw w dole. Wyobracie sobie I II o l ych cholernych nijakich ludzi, jak wracaj do domu z nk i wawionymi palantami. Nut przewodni jest sen. Nikt ju nie sucha. Nie moAnu jednoczenie sucha i myle. Nie mona nawet od-kl iwii si sennym marzeniom, gdy sama muzyka jest wy-11> nu.- snem. Kobieta w biaych rkawiczkach trzyma na i plenach abdzia. Legenda mwi, e kiedy Leda zostaa iplodniona, powia bliniaki. Kady co podzi kady z u \|.ilkiem tej tam lesbijki na galerii. Gow unosi do gry, j |e ma odsonit; caa jest napita, a dry od kaskady llklei sypicych si z tej radowej symfonii. Jowisz przeszy-Rff |ej uszy. Drobne powiedzonka zasyszane w Kalifornii, 11| lniyby o wielkich petwach, Zanzibar, alkazar. Wzdu Owadalkiwiru janiay tysice meczetw. Toniemy w gbi lodi iwych gr, a dnie s cae w bzach. Money Street z dwo-iii.i ln;iymi supkami do przywizywania koni. Gargulce... i ri z wypocinami Jaworskiego... wiata na rzece... i je i- .. W Ameryce miaem kilku znajomych Hindusw -dobrych, zych, obojtnych. Zbiegiem okolicznoci znajdowaem si w takiej sytuacji, e to na szczcie ja mogem im suy pomoc; zaatwiaem im prac, udzielaem schronienia i ywiem, gdy zasza potrzeba. Musz przyzna, e byli bardzo wdziczni; w gruncie rzeczy do tego stopnia, e swoimi wyrazami wdzicznoci dosownie mnie zamczali. 0 ile si w tym wyznaj, dwch z nich byo witymi, a ju z pewnoci Gupte, znaleziony kiedy z gardem podernitym od ucha do ucha. W maym pensjonacie w Greenwich Village pewnego ranka znaleziono go martwego. Lea wycignity zupenie nago na ku, Strona 63

Miller Henry - Zwrotnik Raka ze swoim nieodcznym fletem obok, a gardo mia rozpatane, jak mwiem, od ucha do ucha. Nie wyjaniono nigdy, czy zosta zamordowany, czy te byo to samobjstwo. Przypominam sobie cig okolicznoci, ktre mnie w kocu przywiody do mieszkania Niyogiego. Jakie to dziwne, e cakiem zapomniaem o nim a do chwili, gdy znalazem si w obskurnym pokoju hotelowym na Rue Cels. Le sobie na elaznym ku rozmylajc o tym, jakim si staem zerem, jakim kompletnym zerem, kiedy nagle buch! wyskakuje skd sowo NIJAKI! Tak wanie nazywalimy go wtedy w Nowym Jorku Nijaki. Pan Nijaki. Teraz le na pododze w tym wspaniaym apartamencie, ktrym tak si przechwala w Nowym Jorku. Niyo-gi bawi si w miosiernego Samarytanina, da mi dwie szorstkie koskie derki, w ktre zawijam si na zakurzonej pododze. O kadej porze znajd tu dla czowieka jakie zajcie, to znaczy, jeli bybym na tyle gupi, eby siedzie w pokoju. Rano budzi mnie ordynarnie i poleca przygotowa [84] I .i na lunch: cebul, czosnek, fasol itp. Jego przyja'i i |>i ostrzega mnie, bym tego nie jad uwaa, e to i mlliwe. Szkodliwe czy nie, co za rnica? T jest jedzeI o to przecie chodzi. Za odrobin arcia gotw jestem . u. dywany zaman szczotk, pra mu bielizn i zbie "I ruchy z podogi, gdy tylko skoczy je. Od czasu i >|;i wienia si sta si przesadnie wraliwy na punkcie loci wszystko trzeba teraz odkurza, krzesa ustawia i 11 sony sposb, zegar musi wybija godziny, a woda w i..... dobrze spywa... Wariat z tego Hindusa, jakich ilol /darz mu si zielenie ze skpstwa jak fasola szpa-iiwii. Umiej si z niego do ez, gdy ju wydostan si z ||0 s/ponw, ale na razie jestem winiem, czowiekiem przynalenoci kastowej, niedotykalnym"... Jeli nie wracam na noc, by zawin si w te jego li i ki, wita mnie o poranku sowami: - Ach, wic ty yjesz? Mylaem ju, e umare. I chocia doskonale zdaje sobie spraw, e jestem insza, codziennie opowiada mi o jakim tanim pokoju, i lory akurat odkry w pobliu. Wiesz przecie, e jeszcze nie mog pozwoli so-I hi Strona 64

Miller Henry - Zwrotnik Raka u.i pokj mwi. Wtedy on, mruc oczy niczym jaki tek, odpo- Indu bez chwili wahania: Ach, prawda, zapomniaem, e nie masz pieni-i ( iagle o tym zapominam, Endree... Ale kiedy nadej le przekaz... kiedy panna Mona przyle ci pienidze, wte- l\ pjdziesz ze mn poszuka pokoju, dobrze? A ju po chwili namawia mnie, bym pozosta, jak dlltgo zechc sze, siedem miesicy, Endree... Jeste tu ill.i innie dobry". Niyogi jest akurat jednym z tych Hindusw, dla l trych nic nie zrobiem w Ameryce. Przedstawi mi si jaku bogaty kupiec, handlarz pere, posiadajcy luksusowy 11mi lament na Rue Lafayette w Paryu, will w Bombaju, [85] bungalow w Darjeeling. Na pierwszy rzut oka zorientowaem si, e to pgwek, ale przecie pgwki maj niekiedy do geniuszu, by zgromadzi fortun. Nie wiedziaem wwczas, e rachunek za hotel w Nowym Jorku zapaci kilkoma tustymi perami. mia mi si chce, gdy przypomn sobie, jak ten may kaczor udawa waniaka w hallu tego hotelu w Nowym Jorku! Paradowa z hebanow lask, rozstawia boyw po ktach, zamawia lunch dla swoich goci, wysya portiera po bilety do teatru, na cae dnie wynajmowa takswki itp., itd. I wszystko to bez jednego sou w kieszeni. Mia tylko na szyi sznur tustych pere, ktre w miar upywu czasu spienia po jednej. A to jego idiotyczne poklepywanie mnie po plecach, kiedy dzikowa za yczliwo okazywan przeze mnie modym Hindusom: To bardzo inteligentni chopcy, Endree... Bardzo inteligentni!" Dodawa przy tym, e dobry bg taki-a-taki wynagrodzi kiedy moj yczliwo dla nich. Teraz dopiero rozumiem, dlaczego ci inteligentni hiduscy chopcy tak chichotali, kiedy ich namawiaem, by nacignli Niyogiego na pi dolcw. W jake dziwny sposb dobry bg-taki-a-taki wynagradza teraz moje dobre uczynki. Jestem oto niewolnikiem tego tustego ndznego kaczora. Przydaj mu si tu mwi mi to prosto w oczy. Ma mnie na kade zawoanie. Idc do sracza, woa: Endree, przynie mi dzbanek wody, prosz. Musz si podmy". Nie przyjdzie mu do gowy, by uy papieru toaletowego. Pewnie to sprzeczne z jego religi. Nie, wola o dzbanek wody i szmatk. Jest delikatny ten tusty kaczor. Niekiedy, gdy pij filiank bladej herbaty, do ktrej wrzuci li ry, przechodzi obok mnie i pierdzi mi gono prosto w twarz. Nigdy nie powie przepraszam". Pewnie brakuje tego sowa w jego Strona 65

Miller Henry - Zwrotnik Raka sowniczku gudarati. W dniu, w ktrym zjawiem si w apartamencie Niyogiego, dokonywa wanie swych abucji, to znaczy sta nad brudn misk usiujc dosign karku wykrzywion rk. Obok miski sta mosiny puchar, ktrym zmienia i 1'oprosi mnie, bym podczas caej ceremonii zacho i i i/. Siedziaem wic cicho, jak sobie yczy, i obserwo lii ni n> - piewa, modli si i od czasu do czasu spluwa umywalki. Wic to jest ten wspaniay apartament, o kti\im i\ I- opowiada w Nowym Jorku! Na Rue Lafayette! i li. i Iii wydawaa mi si wtedy, w Nowym Jorku, wan |||i i Sdziem, e mieszkaj na niej sami milionerzy i ii hiiII.ii/c pere. Rue Lafayette! Ta nazwa brzmi wspaniale, lvii) si jest po drugiej stronie wielkiej wody. To samo jest ii |li| Alej, kiedy si jest tutaj. Trudno sobie wyobrazi, i 'i mi mietnikiem bywaj te bajeczne ulice. Tak czy owak leni lu w kocu, siedz sobie w tym przepysznym aparta"i.....i- na Rue Lafayette. A ten pomylony kaczor z uomn I l i relebruje rytua obmywania si. Krzeso, na ktrym .lv. jest zamane, ko si rozlatuje, tapeta w strzpach, mul lo/kiem ley otwarta waliza wypchana brudn bielizn, sld dojrze ndzne podwrko w dole, gdzie zasiada II ilnkracja Rue Lafayette palc gliniane fajki. Suchajc, III Intonuje doksologi, zastanawiam si, jak te wyglda '. ii |i|',o bungalow w Darjeeling. Trwa to bez koca, te jego i......;i i modlitwy. Tumaczy mi, e jest zobowizany my si w okre-i..iis sposb to nakaz jego religii. Za to w niedziele bierze i (pici w blaszanej wannie Najwysze JA JESTEM pi/ymknie na to oko, powiada. Kiedy si ubierze, podcho-i | do kredensu, klka przed maym poskiem na trzeciej i "!. i powtarza te swoje klepanki. Jeli tak si modlisz co i le, nic ci si nie stanie, zapewnia mnie. Dobry bg jakimi lam nie zapomina nigdy o swym wiernym sudze. A i u itcin pokazuje mi rami Strona 66

Miller Henry - Zwrotnik Raka okaleczone w wypadku samocho-l. iwym; bez wtpienia przydarzy mu si w dniu, w ktrym illpuci sobie fragment rytualnych zawodze i tacw. Je- i uni wyglda jak zamany cyrkiel; to ju nie rami, to kipi vsk koci z doczepionym kikutem. Od czasu kiedy zo-Dflo mu rk, pod pach utworzyy mu si dwa spuchnite [87] gruczoy, mae, tuste gruczoy, zupenie jak psie jdra. Phi czc nad swoim osem nagle przypomina sobie, e lekarz za leci mu bogatsz diet. Natychmiast baga, bym usiad i sporzdzi menu zawierajce duo ryb i misa. A co po wiesz na ostrygi, Endree dla le petit frerel" A to wszysl ko jedynie po to, by zrobi na mnie wraenie. Nie ma naj mniejszego zamiaru kupi sobie ostryg ani misa, ani ryb. Przynajmniej tak dugo, jak ja tu jestem. Na razie bdziemy si odywia soczewic, ryem i caym tym suchym prowiantem zgromadzonym na strychu. Maso kupione przez niego jeszcze w zeszym tygodniu te si nie zmarnuje. Kiedy zaczyna je podsmaa, smrd jest nie do zniesienia. Z pocztku szybko wybiegaem, gdy tylko si do tego zabiera, ale teraz i to znosz dzielnie. Byby wniebowzity, gdyby udao mu si doprowadzi do tego, e zwrcibym to, co zjadem mona by to rwnie schowa do kredensu, gdzie ley ju suchy chleb, spleniay ser i mae tuste ciasteczka, przyrzdzane przez niego ze skwaniaego mleka i zjeczaego masa. Wyglda na to, e przez ostatnich pi lat nie kiwn nawet palcem i nie zarobi ani pensa. Tak wic interes si sypie. Opowiada mi o perach z Oceanu Indyjskiego -duych, tustych perach, ktre mog ci zapewni utrzymanie do koca ycia. Mwi, e to Arabowie rujnuj interes. A tymczasem modli si'do boga takiego-a-takiego i to podtrzymuje go na duchu. Jest w wietnej komitywie ze swoim bstwem: doskonale wie, jak mu si przypochlebi, jak sio wdziczy, by wydbi od niego tych kilka sou. Ten ukad midzy nim a jego bogiem ma charakter czysto handlowy. W zamian za .codzienne wygibasy i mruczanki odprawiam-przed kredensem otrzymuje swoj porcj fasoli i czosnku, nie wspominajc ju o napuchych jdrach pod pachami. Jest przekonany, e w kocu wszystko si dobrze uoy. Pewnego dnia, kiedy dobry bg Boomaroom tak postanowi, znw pojawi si popyt na pery. Moe nastpi to za pi, [88] ...... /;1 dwadz*ecia lat... A kiedy interes si rozkrci, Strona 67

Miller Henry - Zwrotnik Raka 11 cc, dostaniesz swoje dziesi procent - za pisanie li- najpierw, Endree, musisz napisa list z zapyta .......;v trzymamy kredyt z Indii. Minie sze miesicy "" nadejdzie odpowied, moe nawet siedem statki w In' II l' nie poruszaj si zbyt szybko". On zupenie nie ma iii m czasu, ten may kaczor. Kiedy pytam go czy dob. ipa, odpowiada: O, tak, Endree, ja bardzo dobrze czasami dziewidziesit dwie godziny przez trzy Rano jest zwykle zbyt saby, by zrobi cokolwiek |0 '.mn! Ten aosny zamany kikut! C*asami widzc I . i wykrca, by sign karku, zastanawiam si czy uda Ml lic odgi go z powrotem. Gdyby nie ten jego bben i' n i-.minby mi czowieka-gum z Cirue Medrano Po.....'" jeszcze zama nog. Kiedy przyglda si jak zamia. .....Ivwan''Wldzi t? chmur wznoszonego przeze mnie ku....."''kajak Pigmej: Dobrze! Bardzo dobrze Endree A 11 leruz pozbieram kaki". Znaczy to, e przeoczyem kilka IfONn pyu; w taki oto uprzejmy sposb okazuje sarkazm i / Po poudniu wpada zawsze z wizyt kilku jego I timpli handlarzy pere. S to co do jednego niezwykle . w obejciu skurwysyny, z miodowymi swkami na ""ni jzyka, o agodnych oczach ani; siedz Wokl stou ....."'''W Perfumowan herbat wydajc przy tym gony syh dwik, a Niyogi skacze jak pajac na sprynie albo i ./uje jaki okruch na pododze i mwi tym swoim sodkim, olizym gosem: Bd tak dobry i podnie to End- Przybywaj gocie, idzie do kredensu i z obud-n min wyjmuje suche kromki chleba, ktre opiek jaki lyilzic temu, a ktre teraz nabray intensywnego smaku ' .maego drewna. Nie wyrzuca si tu nawet okrucha ' -dv chleb jest ju zbyt kwany, zanosi go na d do concie[89] rge'a, ktry jak twierdzi okaza mu wiele serca. Jego zdaniem jest zachwycony, e dostaje stary chleb; robi z niego chlebowy budy. Pewnego dnia przyszed mnie odwiedzi mj przyjaciel Anatole. Niyogi by wniebowzity. Nalega, by Ana-tole zosta na herbacie. Namawia, by sprbowa maych tustych ciasteczek i... starego chleba. Musi pan przychodzi codziennie mwi i uczy mnie Strona 68

Miller Henry - Zwrotnik Raka rosyjskiego. adny jzyk, rosyjski... chciabym go zna. Jak to si mwi, powiedz jeszcze raz, Endree, borszcz? Zapisz mi to, Endree, prosz... Musz to w dodatku napisa na maszynie, tak by mg obserwowa moj technik pisania. Kupi t maszyn, gdy zainkasowa ubezpieczenie za swoje rami, poniewa lekarz zaleci mu pisanie w ramach terapii. Wkrtce jednak zmczy si ni bya to angielska maszyna. Kiedy dowiedzia si, e Anatole gra na mandolinie, stwierdzi: wietnie! Musi pan przychodzi codziennie i uczy mnie muzyki. Kupi mandolin, jak tylko interesy zaczn i lepiej. To dobrze zrobi na moje rami. Nastpnego dnia poycza od dozorcy gramofon. Prosz, naucz mnie taczy, Endree. Mam za duy brzuch. Cigle ywi nadziej, e pewnego dnia kupi befsztyk z poldwicy, i wwczas bd mg mu powiedzie: Prosz pogry go za mnie, panie Niyogi. Moje zby s zbyt sabe!" Jak ju mwiem, od czasu mego przybycia sta si niezwykle skrupulatny. Wczoraj wypomina popenie trzy bdy, Endree. Po pierwsze, zapomniae zamkn drzwi w ubikacji i ca noc robiy bach-bach; po drugie, zostawie w kuchni otwarte okno i dzi rano ono pknite. I zapomniae wystawi butelk na mleko! Zawsze bdziesz wystawia [90] ii | mleko, prosz, przed pjciem do ka, a rano '. ci o przynoszenie chleba. < od/iennie wpada jego przyjaciel Kepi, by zoba1 /v nie przyjechali z Indii jacy gocie. Czeka, a wyjdzie, a wtedy pdzi do kredensu i poera palusz| Mklylc w szklanym soju. Nie smakuj mu, twierdzi, ale U l jak szczur. Kepi jest ebrakiem, takim ludzkim cm, ktry przyssie si do skry choby najbiedniej-......"dnkowi. W oczach Kepiego oni wszyscy s nabaItttl /.i cygaro Manila i pienidze na drinka wlezie w du1 I demu Hindusowi. Hindusowi, zwrcie, prosz, uwalli nie Anglikowi. Zna adres kadego burdehjw Paryu ihow /ujce tam stawki. Otrzymuje prowizj nawet z talvllil/.iur, gdzie opata wynosi dziesi frankw. W dodat1 U iw s/,e zna najkrtsz drog do miejsca, ktrego akurat Strona 69

Miller Henry - Zwrotnik Raka i IN/.. Najpierw zapyta ci, czy chcesz tam dojecha tai ij. Jeli odpowiesz, e nie, zaproponuje autobus, aje'|" okae si za drogie, wtedy tramwaj lub metro. Albo /iiproponuje ci, e zaprowadzi ci tam na piechot, by zdzi franka lub dwa, wiedzc doskonale, e trzeba | drodze przej koo tabac, i e bdziesz na tyle dobry, e, i kupisz mi cygaro. Kepi jest postaci na swj sposb interesujc, po-llll li nie ma adnych ambicji poza t, by codziennie ciup-Ift now panienk. Kadego zarobionego pensa, a ma ich holi rnie mao, przepuszcza na dansingach. W Bombaju ",on i omioro dzieci, ale to nie przeszkadza mu proponowa maestwo kadej mizernej femme de chambre, na li rlnpiej i atwowiernej, by si na to nabra. Ma malutki pokoik na Rue Condorcet, za ktry paci szedziesit fran-IOY/ miesicznie. Sam go wytapetowa i jest z niego bardzo l. Uywa fioletowego atramentu, poniewa uwaa, e II Jduej go starcza. Sam czyci sobie buty, prasuje spod- pierze ubrania. Za mae cygarko, najchtniej cheroot, i li laska, oprowadzi ci po caym Paryu. Gdy zatrzymu[91] jesz si, by popatrze na jak koszul czy spink do konii rzyka, jego oczy oywiaj si. Nie kupuj tego tutaj' po wie. Za duo daj. Poka ci taszy sklep". 1 zanim zdysz zastanowi si nad tym, porwie ci i postawi pi /.I inn wystaw, gdzie rzeczywicie s takie same krawah koszule i spinki. Moe nawet jest to ten sam sklep! ale tobli trudno to stwierdzi. Kiedy Kepi syszy, e chcesz co ku pi, jego dusza oywia si. Zada ci tyle pyta i zacignie w tyle miejsc, e musisz poczu pragnienie i zaprosi go . drinka, i odkryjesz nagle, ku swemu zdumieniu, e znw stoisz w tabac moe w tym samym tabac! a Kepi tym swoim cichym, obudnym gosem powie: Bdziesz, pros/i, tak dobry i kupisz mi mae cygaro cherootT' Bez wzgldu na to, co zaproponujesz, nawet gdyby chcia tylko przejM przez ulic, Kepi znajdzie sposb, by na tym zaoszczdzi Pokae ci najkrtsz drog, najtasz restauracj, najwik sze danie, poniewa cokolwiek by zrobi, musisz min po drodze tabac, a bez wzgldu na to, czy trwa rewolucja, czy strajki, czy kwarantanna, Kepi musi by w Moulin Rougc albo w Olympii, albo Ange Rouge, gdy tylko zabrzmi mu zyka. Ktrego dnia przynis mi ksik. Dotyczya synnego procesu midzy pewnym witym mem a redak torem Strona 70

Miller Henry - Zwrotnik Raka jakiej indyjskiej gazety. Redaktor, zdaje si, otwarcie oskary witego ma o prowadzenie rozwizego y cia; posun si dalej i oskary go, e co podapa. Kepi twierdzi, e to musiaa by francuska choroba, ale Niyogi zarcza, e chodzio o japoskiego trypra. Niyogi stale lubi wszystko wyolbrzymia. W kadym razie zwraca si do mnie wesoo: Bd tak dobry, prosz, i powiedz mi, Endree, co tam pisz. Nie mog czyta boli mnie rami. Po czym, aby mnie zachci, dodaje: To ciekawa ksika. O pierdoleniu, Endree. Kepi przynis j specjalnie dla ciebie. Nie potrafi myle o [92] ' f| " dziewczynami. Tyle ich zalicza... jak Kriszna. " wizujemy ju takiej wagi do tej czynnoci, nie-il ' liidice?... W chwil pniej wiedzie mnie na strych, wypenioo '/cgi puszkami i jakimi indyjskimi duperelami, zaiiu w konopne ptno i papiery po sztucznych ogTo tutaj przyprowadzam dziewczyny zwiel'o czym cignie tonem penym smutku i tsknoty: Nic jcslem w tym zbyt dobry, Endree. Waciwie to ju lii .im dziewczynom. Trzymam je tylko w objciach i nn rne rzeczy. Wystarcza mi to, e do nich mwi. Nic musz go dalej sucha. Wiem, e teraz opowie .....i ramieniu. Widz, jak ley tu z tym zamanym zain zwisajcym z ka. Ale ku memu zaskoczeniu doNie nadaj si do rypania, Endree. Nigdy nie ii ni dobry. Mj brat, o, ten to jest dobry! Trzy razy .....lic, dzie w dzie! Kepi on te jest dobry zupei ik Kriszna. Jego wiadomo opanowaa teraz niepodzielnie ii.i pierdolenia. Na dole, w pokoiku, w ktrym klka , iyi d otwartym kredensem, wyjania mi, jak to wygldao, i l v 1 bogaty, a jego ona z dziemi bya tu razem z nim. lwita zabiera j do House of Ali Nations, gdzie wynaj...... 11 pokj na jedn noc. Kady urzdzony by w innym i\lu .lego onie bardzo si tam podobao. Ale tam mona byo si cudownie pieprzy, i iiilrcc. Znam wszystkie pokoje... ciany pokoiku, w ktrym siedzimy, obwieszone s |ry do dou fotografiami. Przedstawiaj kad ga Strona 71

Miller Henry - Zwrotnik Raka jeJO rodziny, to jakby przekrj Cesarstwa Indii. W wikszoi pi/cdstawiciele jego drzewa genealogicznego wygldaj uschnite licie. Kobiety s wte, a ich spojrzenia wyrau|i| lk i niepewno; mczyni maj bystry, inteligentny [93] wyraz twarzy wyksztaconych szympansw. S tam wszys , okoo dziewidziesiciu osb, ze swoimi biaymi wol;i mi, plackami z krowiego ajna, kocistymi nogami, staro wieckimi okularami; niekiedy w tle dostrzec mona frag ment wyschnitej ziemi, walcego si frontonu, bstwa / powykrcanymi rkoma przypominajcego czekoksztatna stonog. Jest w owej galerii postaci co tak fantastycznego tak absurdalnego, e nieuchronnie przywodzi to na myl rozsiane po caym kraju witynie, cignce si od Himala jw a po kraniec Cejlonu, t zdumiewajc swym ogromem mozaik architektury, ktrej pikno przyprawia o za wrt gowy, ale ktra jednoczenie jest monstrualna, mons trualnie odraajca, poniewa nasuwa si refleksja, e pd no kipica i fermentujca w tych niezliczonych rozgazi niach formy wyjaowia jakby gleb samych Indii. Patrzi na mrowie postaci toczcych si na fasadach wity, ulega si przemonemu wraeniu potencji tych ciemnych, przy stojnych ludzi, ktrzy poczyli swoje tajemnicze yciodajni' strumienie w erotycznym ucisku trwajcym ju trzydzieci wiekw albo jeszcze duej. Ci wtli mczyni i kobiety, spogldajcy przeszywajcym wzrokiem z fotografii, wyda j si spowiaymi cieniami tych podnych, masywnych figui ucielenionych w kamieniu i freskach od jednego kraca In dii po drugi, by heroiczne mity ras, ktre si tu przemiesza y, pozostay na zawsze wplecione w serca ich rodakw Kiedy patrz choby na fragment tych wspaniaych snw wykutych w kamieniu, tych walcych si, ospaych budowli usianych klejnotami, spojonych ludzk sperm jak zapr w, przytacza mnie olepiajcy blask wzlotw ich wyo brani, dziki ktrym p miliarda ludzi rnego pochodz nia zdoao utrwali najbardziej nieuchwytne wyrazy swej tsknoty. Jake dziwna, niepojta mieszanina uczu osacza mnie teraz, gdy Niyogi plecie o swojej siostrze zmarej pod czas porodu. Oto wida na cianie wt, niemia istot w Strona 72

Miller Henry - Zwrotnik Raka [94] i u dwunastu czy trzynastu lat uczepion rkoma zdzie...... starca. Gdy miaa dziesi lat, wydano j za tego In 11 p> rozpustnika, ktry zdy ju pochowa pi on. u-dmioro dzieci, z ktrych jedno tylko j przeyo. ii ino j temu podstarzaemu gorylowi, aby pery pozo w rodzinie". Kiedy umieraa (tak przynajmniej przed In to Niyogi), szepna do doktora: Mam do tego II li ) rozkadania si... Nie chc si ju wicej pieprzy, 1 i lorze". Opowiadajc mi to, drapie si powanie w goWoj uschnit rk. Ten cay interes z pieprzeniem jest do niczego, i lliliee mwi. Ale dam ci sowo, ktre zawsze ci przyli Nzezcie, musisz tylko wymawia je codziennie, raz ni ni/, milion razy musisz je wymwi. To najlepsze sowo, |kli istnieje, Endree... wypowiedz je teraz... OOMAHA1'MMOOMA! OOMARABOO... - Nie, Endree... to tak... OOMAHARUMOO-i \\ OOMAMABOOMBA... Nie, Endree... to tak... ...Ale biorc pod uwag kiepskie owietlenie, pari i druk, podart okadk, postrzpione strony, niezdar I >.i I uchy, pchy fikajce fokstrota, wszy-piochy, pian i pysku, zawe oczy, cinite gardo, alkohol w szklance, i cnie doni, wiszczce posapywania, smutek oddechu, myl umysowego wyczerpania, drgnienie sumienia, szczyt 11 u. wytrysk z tyka, ogie w gardle, askotanie chwosta, IMlae szczury pod sufitem, zgiek i kurz w jego uszach, a / to, e upyn miesic, zanim si tu podkrad, zawzi by nauczy si wicej ni jednego sowa na tydzie. Zapewne nigdy nie wydostabym si ze szponw 1 ii\)|>iego, gdyby nie interwencja losu. Pewnego wieczoru, [95] Strona 73

Miller Henry - Zwrotnik Raka jak chcia traf, Kepi spyta mnie, czy nie zabrabym jedni-)'" z jego klientw do pobliskiego burdelu. Ten mody czo wiek przyby wanie z Indii i nie mg pozwoli sobie n.i zbyt due wydatki. By jednym z ludzi Gandhiego, naleul do tej maej grupki, ktra odbya historyczny marsz do mo rza podczas konfliktu o sl. By to, musz przyzna, bard/n wesoy ucze Gandhiego, mimo i zoy lub wstrzemili woci. Najwyraniej cae wieki nie widzia kobiety. Jedyne co mogem zrobi, to zaprowadzi go na Rue Laferriere; przypomina psa z wywieszonym ozorem. W dodatku byl / niego nadty, prny palant. Odstawi si w sztruksowy garnitur, beret, lask i szeroki krawat; kupi sobie dwa wieczne pira, aparat Kodaka i luksusow bielizn. Wyda wa pienidze, ktre byy darem kupcw z Bombaju; wysyali go do Anglii, by gosi ewangeli Gandhiego. Kiedy znalelimy si w przybytku panny Hamil ton, zacz traci swoj sang-froid. Znalazszy si nagle w gronie nagich kobiet, spojrza na mnie skonsternowany. Wybierz sobie ktr powiedziaem. Wy br naley do ciebie. Byl tak przejty, e ledwie mg na nie patrze. Zrb to za mnie mrukn, rumienic si gwatownie. Otaksowaem je zimno: wybraem mod tuciut k panienk, ktra sprawiaa wraenie dziewczyny z ikr. Usiedlimy w saloniku, czekajc na drinki. Madame zapytaa, dlaczego ja nie wziem sobie dziewczyny. Tak, we sobie te jak powiedzia mody Hindus. Znw przyprowadzono dziewczynki i wybraem dla siebie do wysok, szczup, o melancholijnych oczach. Zostawiono nas samych, ca czwrk, w saloniku. Po chwili mj mody Gandhi nachyla si ku mnie i szepcze mi co do ucha. Jasne, jeli wolisz t, we j -- odpowiedziaem [96\ B/rccznie, z niejakim zaenowaniem, wyjaniem /ynkom, e chcielibymy si nimi zamieni. Zobaczy "I u/u, e popenilimy faux pas, ale poniewa mj l.....\ /.robi si wesoy i lubieny, nie pozostawao nic ini ink i szybko na piterko i mie to ju z gowy. Wzilimy pokoje obok siebie, poczone drzwiai l., e mj towarzysz myla o jeszcze jednej zamiai i' 'lv |u nasyci swj ostry, drczcy gd. W kadym >'lv (ylko panienki opuciy pokj, by si przygotoll iyszaem pukanie do drzwi i pytanie: Suchaj, gdzie Strona 74

Miller Henry - Zwrotnik Raka i loaleta?" Nie przypuszczajc, e chodzi o co powah liciem go, by skorzysta z bidetu. Wracaj dzieli i /. rcznikami w doniach. W pokoju obok sycha i liuhol. Kiedy zakadam spodnie, sysz nagle dobiegajce "I odgosy awantury: dziewczyna wymyla Hinduso jest wini, wstrtn wini. Nie mam pojcia, co i I >v usprawiedliwia taki wybuch. Stoj tak z jedn nogawce i nasuchuj uwanie. On usiuje co wy tu-\ < po angielsku, podnosi gos coraz bardziej, a zaczy-i '.eszcze. Sysz trzaniecie drzwiami i za chwil wpada do i' ni pokoju madame z purpurow twarz, gestykulujc || optana. Powinien si pan wstydzi wrzeszczy koli kiego przyprowadza do mojego lokalu. To barba'" u... winia... to...! Mj towarzysz stoi za ni z wyrazem cakowitego /ani na twarzy. Co ty narobi? pytam go. Co zrobi? drze si madame. Poka parni 1'rosz za mn! I chwytajc mnie za rami cignie do pokoju obok. i Tu! Tu! wrzeszczy, wskazujc na bidet. /wiolnik... [97] Chod, zmywajmy si std zwraca sic df| mnie hinduski chopak. Chwileczk, nie ujdzie wam tak atwo. Madame stoi obok bidetu, wcieka si i awanliim je. Dziewczynki te tam stoj z rcznikami. Caa nasza pi;|l ka stoi i wpatruje si w bidet. Pywaj tam dwa ogronun kaway gwna. Madame pochyla si i przykrywa bidet rc( | nikiem. Przeraajce! Co okropnego! lamentuje. Czego podobnego w yciu nie widziaam! winia! M;iln wstrtna winia! Mody Hindus patrzy na mnie z wyrzutem. Powiniene by mnie uprzedzi! mwi. Nie wiedziaem, e nie spyn. Pytaem ci, gdzie pj, a i\ powiedziae, bym skorzysta z tego. Jest bliski paczu. W kocu madame bierze mnie na stron. Troch siy ju uspokoia. Ostatecznie to tylko pomyka. Moe zechu< pan pj na d i zamwi po jednym drinku dla dziewczynek. To by dla nich wielki szok. Nie s przyzwyczajone do podobnych rzeczy. I jeli szanowny pan byby tak uprzejim i nie zapomnia o femme de chambre... To Strona 75

Miller Henry - Zwrotnik Raka niezbyt przy je mne dla niej to wistwo, paskudne wistwo. Wzrus/,i ramionami i mruga do mnie. Godny poaowania incydenl Ale zdarzaj si takie wypadki. Jeli panowie chwil zacw kaj, suca przyniesie drinki. Czy panowie zechcieliby napi szampana? Tak? Wolabym ju si std zmy mwi cicho mody Hindus. Niech pan si tym tak bardzo nie przejmuje mwi madame. Ju po wszystkim. Czasami zdarzaj su pomyki. Nastpnym razem zapyta pan o ubikacj. Zaczyna rozwodzi si na temat ubikacji, po jedne] na kadym pitrze, jak nas informuje. I pojednej azience Wielu moich klientw to Anglicy kontynuu [98] . Wszyscy s dentelmenami. A pan jest Hindu-/ < '/ nijacy ludzie ci Hindusi. Tacy inteligentni, tacy lll|lli... Kiedy ldujemy na ulicy, czarujcy mody dentel>- ,i bliski paczu. auje teraz, e kupi sobie sztrukso| irnitur, lask i wieczne piro. Mwi o omiu lubach, loyl, o panowaniu nad podniebieniem itd. Podczas .....i do Dandi nie wolno byo nawet zje porcji lodw. ROWiiulii mi o koowrotku, o tym, jak maa grupka zwo-ImhhImiw Satyagrahy naladowaa powicenie swego mi-lun Z dum relacjonuje, jak kroczy obok rozmawiajc z ...... < I nosz wraenie, e znajduj si w towarzystwie jed0 / dwunastu apostow. W cigu kilku nastpnych dni widujemy si do V*ln; Irzeba zaaranowa wywiady dla prasy i wykady i i'.nyskich Hindusw. Zdumiewajce, jak te pozbawione i lupa ajdaki pomiataj sob nawzajem; rwnie zdud Wlljce jest to, jak nieudolni s we wszystkim, co dotypraw praktycznych. I ta ich zazdro i intrygi, nieuczci piowadzona rywalizacja. Gdy tylko zejdzie si dziesiiM Hindusw, od razu masz cale Indie z ich sektami i schiznii, antagonizmami rasowymi, religijnymi i politycznyW osobie Gandhiego przez krtk chwil przeywaj jednoci, ale kiedy jego zabraknie, nastpi katastrofa i .ilkowity nawrt do konfliktw i chaosu, tak charaktelyc/nego dla tej nacji. Strona 76

Miller Henry - Zwrotnik Raka Mj mody Hindus jest, rzecz jasna, optymist. By Ameryce, gdzie zarazi si tanim optymizmem Ameryka-flbw, zachwyci wszechobecn wann, drobiazgami po pi i il/iesi centw, tempem, wydajnoci, technik, wysokimi placami, bibliotekami publicznymi itp., itd. Ideaem by-i ii '\ dla niego amerykanizacja Indii. Wcale nie jest zachwy-"M\ obsesj Gandhiego nawrotu do przeszoci. Naprzd, (HlWturza, zupenie jak facet z YMCA. Kiedy tak sucham JO bajan o Ameryce, widz, jak absurdalne jest oczekiwa[99] < nie od Gandhiego cudu, ktry odwrciby bieg przeznacz nia. Wrogiem Indii jest nie Anglia, lecz Ameryka. Wrogiem Indii jest duch czasu, wskazwka, ktrej nie da si cofn Na nic si zda prba zneutralizowania tego wirusa zatruwa jcego cay wiat. Ameryka jest samym uosobieniem za Pocignie za sob cay wiat do tej bezdennej otchani. On uwaa Amerykanw za ludzi bardzo atwo wiernych. Opowiada mi o tych rnych prostodusznych kwakrach, unitarianach, teozofach, gosicielach nowej mys li, adwentystach dnia sidmego i innych, ktrzy mu tam przychodzili z pomoc. Ten bystry mody czowiek wie dzia, gdzie skierowa swoj d. Wiedzia, jak i kiedy do prowadzi ich do ez, jak przeprowadzi zbirk pienidzy, jak zjedna sobie on pastora i jak jednoczenie kocha siq z matk i z crk. Patrzc na niego mona odnie wrae nie, e to wity. I to rzeczywicie jest wity, wity dnia 1 dzisiejszego, wity splugawiony, jednym tchem klepicy o mioci, braterstwie, wannach, higienie, wydajnoci... Jego ostatni wieczr w Paryu jest powicony sprawie rypania". Przez cay dzie mia niezwykle bogaty program - konferencje, telegramy, wywiady, fotografie do gazet, czue poegnania, wskazwki dla wiernych, itp., itd, W porze obiadowej postanowi odsun na bok kopoty Zamawia szampana, strzela palcami na kelnera i w ogle zachowuje si jak nieokrzesany chopak, jakim w istocie jest. A poniewa przejady mu si ju ekskluzywne upana ry, proponuje teraz, bym mu pokaza co bardziej prymitywnego. Chciaby pj do taniego burdeliku i zamwi dwie lub trzy dziewczyny naraz. Prowadz go wic wzdu Boulevard de la Chapelle, ostrzegajc przez cay czas, by uwaa na portfel. Koo Aubervilliers dajemy nura do taniego kurwidoka i od razu mamy ich cae stado. Ju po pa ru minutach taczy z jak nag dziw, wielk blondyn Z fadami tuszczu na podbrdku. Widz Strona 77

Miller Henry - Zwrotnik Raka jej dup odbit dziesiciokrotnie w lustrach, ktrymi wyoone s ciany poko[100] i li |i>',(> ciemne, kociste palce obapiajce j gorczko-Nn siole peno kufli, mechaniczny fortepian rzzi i sa-11 icwc/.ynki bez zajcia siedz spokojnie na skrza-,. li I.i wach, drapic si flegmatycznie jak rodzina szym-......w, W powietrzu atmosfera wyciszonego pandemonium mira stumionej przemocy, jak gdyby do nieuchron-. u przecie wybuchu brakowao jakiego drobiazgu, cze-ii i|/,upcniej miniaturowego, a jednoczenie cakowicie | zaplanowanego i nieoczekiwanego, jednej drobnej kin ki. W tym stanie poowicznej refleksji pozwalajcej mi i brunic udziau w wydarzeniach, a jednoczenie na obser-inie ich z dystansu, ten drobny brakujcy szczeg za-il u sposb nieokrelony, ale uporczywy krzepn, przy- sw zwyrodnia, krystaliczn form, jak mrz osia-4 ! v na szybie. I podobnie jak rysunki mrozu, ktre wy- i .ie lak dziwne, tak cakowicie swobodne i fantastyczni przecie uwarunkowane niewzruszonymi prawami, I | to kiekujce we mnie uczucie zaczo si obleka w ' imi, poddajc si niezmiennym prawom. Cae moje jeste- i reagowao na dyktaty atmosfery nigdy przedtem przez | me dowiadczonej; to, co mgbym nazwa sob, zda-' lin si kurczy, gstnie i opuszcza przyjte granice ciaa, ' obwody znay jedynie modulacje koniuszkw nerI im bardziej krzep, im bardziej konkretny ksztat i ' , lnera rdze mego ja, tym delikatniejsza i bardziej doli . wydawaa si ta bliska, namacalna rzeczywisto, z .| byem wypychany. W tym samym stopniu, w jakim |n ii waem si coraz bardziej metaliczny, pczniaa take " n. i przed moimi oczami. Stan napicia by ju tak subtel- nakrelony, e jak wspomniaem wprowadzenie i lnej obcej czsteczki, bodaj zupenie miniaturowej, rozsai i loby cao. Moe przez uamek sekundy dowiadczyem 'i' alkowitej jasnoci widzenia, ktra jak mwi darni |est epileptykom. W tej jednej chwili straciem zudne po[101] czucie czasu i przestrzeni: wiat rozpostar swj dramal Strona 78

Miller Henry - Zwrotnik Raka ji i noc/enie w kadym punkcie wytrconego z rwnowagi pu udnika. W tej jakby krciutkiej chwili wiecznoci lem. e wszystko ma swoje uzasadnienie, gbokie uzas.nl nienie; poczuem wewntrz te wojny, ktre pozostawiy M sobie miazg i ruin; poczuem, jak kipi tu zbrodnie, by pi tro pojawi si w krzykliwych sensacyjnych tytuach ga/j| poczuem wreszcie cierpienie i niedol, cierane na coi.i. drobniejsze czsteczki w modzierzu, dugotrwa szar nu dol kapic kropla po kropli z brudnych chustek do noi( Na poudniku czasu nie ma niesprawiedliwoci, jest jedyim poezja ruchu stwarzajca iluzj prawdy i dramatu. Jeli w jakiej chwili kto stanie gdzie twarz w twarz z absolutem zamarznie wielkie wspczucie, dziki ktremu tacy ludzii jak Gautama i Jezus wydaj si boscy. Monstrualne jest nu to, e ludzie wyhodowali re na tej kupie gnoju, ale e tego czy innego powodu chcieli je wyhodowa. Z tgi czy innego powodu czowiek z utsknieniem wyglda cudu by go sprawi, gotw jest nurza si we krwi. Bdzie si opycha ideami, poniy do roli cienia, byleby cho przejl moment mc zamkn oczy na ohyd rzeczywistoci. Mo/ na znie wszystko hab i upokorzenie, ndz i wojiu, zbrodni, nawet ennui jeli si wierzy, e w nocy zdar/\ si cud, dziki ktremu ycie stanie si znone. A jednoczes nie przez cay czas w rodku obraca si licznik, lecz adiu rka nie signie, by go wyczy. Przez cay ten czas zjad;i kto chleb ycia i opie wino jaki wstrtny, spasiony jak karaluch klecha przyczajony w piwnicy, a w grze, w wietle ulicy, jaka zwodnicza hostia dotyka warg i krew jest blada jak woda. A nie koczca si mka i cierpienie nia przynosz cudu ni mikroskopijnej odrobiny ulgi, a jedynie idee 'blade, rozrzedzone idee, ktre trzeba podtuczyi urzdzajc rze, idee podchodzce do garda jak , wylewajce si niczym trzewia wini, gdy si rozpata jej cielsko I tak sobie myl, jaki to byby cud, gdyby w u [102] Wi Dii niepamitnych czasw oczekiwany przez "iii ud okaza si niczym innym jak tylko dwoma u gwna wrzuconymi do bidetu przez wiernego I ii <<> by to byo, gdyby w ostatniej chwili, kiedy naIl przygotowano bankiet i sycha ju uderzenia w i pojawi si nagle, bez adnego ostrzeenia, srebrny In l na ktrym nawet lepy dostrzegby ni mniej, ni Strona 79

Miller Henry - Zwrotnik Raka | dwa wielkie kaway gwna. Sdz, e byoby iltli iwniejsze od tego, czego czowiek z utsknieniem wy|ftl Hyfoby cudowne jako rzecz zupenie niespotykaii 11 bardziej nawet zwariowanych snach, poniewa i byby w stanie wyobrazi sobie co takiego, ale nikt ' nie uczyni i prawdopodobnie ju nie uczyni. iedy zdaem sobie spraw, e nie mona ywi a li nadziei, podziaao to na mnie wrcz zbawiennie. Tyi. mii, miesicami, caymi latami, tak naprawd przez \ i u- oczekiwaem, e co si stanie, e nastpi we mnie liiin, ktry odmieni moje ycie. I nagle teraz, pobudzoiibsolutn beznadziej wszystkiego, poczuem ul.ik by mi zdjto z ramion ogromny ciar. O wicie rozi ni si z modym Hindusem, nacignwszy go przedtem i liku I rankw, kwot wystarczajc na wynajcie poko lil,|i w kierunku Montparnasse, postanowiem podda i lii, nie stawia najmniejszego oporu losowi, bez wzgl .i posta, pod jak si on objawi. Nic, co przydarzyo I i' do tej pory, nie zdoao mnie zniszczy; waciwie nic Uli !'Jo zniszczeniu poza moimi zudzeniami. Ja za poi iem nienaruszony. I wiat pozosta nienaruszony. Mo |u/ pitro wybuchnie rewolucja albo zaraza, nastpi trzllli /iemi, moe ju jutro nie bdzie nikogo, do kogo n.i by si zwrci z prob o pomoc, wspczucie, wia1 Uniosem wraenie, e wielki kataklizm ju si objawi. nigdy nie mgbym czu si bardziej samotny ni w tej ii nic chwili. Postanowiem, e odtd nie bd niczego po ii. niczego oczekiwa, e bd y jak zwierz, jak dra[103] pienik, jak pirat i grabieca. Nawet gdyby wypowiedziani' wojn i przyszoby mi na ni i, zapabym za bagnet i wbi go, wbi a po sam rkoje. I gdyby nakazem dnia bya gwaci gwacibym, gwaci, ile wlezie. Czy w tej chwili o agodnym wicie nowego dnia, ziemia nie sania si od nad miaru ludzkich zbrodni i ludzkiej niedoli? Czy cho jedni element czowieczej natury uleg zmianie, jakiej zasadni czej, istotnej zmianie pod wpywem nieprzerwanego mars/u Strona 80

Miller Henry - Zwrotnik Raka historii? Stao si jedynie to, e czowiek zosta zdradzonj przez to, co nazywa sw lepsz natur. Na kracach swego duchowego bytu czowiek odkrywa znw, e jest nagi jal dzikus. Mona powiedzie, e znalazszy Boga, jest / szczony do koci jak szkielet. Musi na powrt zanurzy sit,* w yciu, by odzyska ciao. I sowo musi sta si ciaem; dii sz drczy pragnienie. Gdy moje oko zatrzyma si na okruszynie chleba, chwyc j w szpony i por. Jeli rzecz naj waniejsz jest y, bd y, chobym mia sta si kaniba lem. Do tej pory usiowaem ocali sw cenn skr, uchro ni tych kilka kawakw misa okrywajcych moje koci, Koniec z tym! Jestem u kresu wytrzymaoci. Przyparty dn muru, nie mog si cofn dalej. Z punktu widzenia historii jestem martwy. Jeli istnieje co na drugim wiecie, bdj musia znale si na powrt tutaj. Odnalazem Boga, ali On mi nie wystarcza. Martwy jest jedynie mj duch. Ciau wci yje. Moralno nie ogranicza mojej wolnoci. wiat) ktry porzuciem, to menaeria. Nastaje wit nowego wia ta wiata dungli, przemierzanego wzdu i wszerz prze/ wychudzone istoty o ostrych szponach. Jeeli jestem hien:| to hien chud i zgodnia: ruszam przed siebie, aby si podtuczy. <) wp do drugiej wpadem do Van Nordena, jak | umwione. Ostrzeg mnie, e jeli nie otworzy, bdzie II u /vlo, e pi z kim, prawdopodobnie z t swoj pizd . Tak czy owak, by u siebie, w przytulnym zaciszu |l lowego numeru, ale jak zwykle sprawia wraenie zmIMH '. czowiek budzi si z przeklestwem na ustach i i (.'klina siebie albo swoj prac, albo ycie w ogle. Buli do cna znudzony i przegrany, jakby zmartwiony II lulacj, e nie umar tej nocy. Siadam przy oknie i pocieszam go, jak mog. To ......Im- zajcie. Trzeba go w gruncie rzeczy baga, by raI \\ sia. Rankiem a to oznacza dla niego dowoln po| miedzy pierwsz a pit po poudniu rankiem wic, mwi, oddaje si swoim zwariowanym refleksjom. wanie marzy o przeszoci, o swoich dawnych pizi u li '. Usiuje sobie przypomnie, jakie byy, co mwiy w tycznym momencie, gdzie je rn itp., itd. Lec z gry.....i przeklestwami na ustach, porusza palcami z chai 11 11 i ystycznym dla siebie znudzeniem, jakby chcia Strona 81

Miller Henry - Zwrotnik Raka sprali wraenie, e jego odraza jest zbyt wielka, by mona j 11 ru/.i sowami. Na ramie ka wisi irygator na wypa-lik niespodzianek, dla dziewic, ktre tropi jak policyjny i u . Nawet kiedy si ju przepi zjedna z tych mitycznych i i "i dalej bdzie j nazywa dziewic, prawie nigdy nie wy......liajc jej imienia. Moja dziewica" powie i zabrzmi In lak samo jak moja pizda z Georgii". Idc do ubikacji .....wi: Jeeli zadzwoni moja pizda z Georgii, ka jej ,n /oka. Wspomnij, e to ja tak powiedziaem. I wiesz co, moesz j mie, jeli chcesz. Mam jej ju do. 'l [105] w Rzuca przelotne spojrzenie przez okno, by zob( czy, jaka jest pogoda, i wzdycha gboko. Jeeli pada, ' wi: Co za pierdolony klimat, cigle ma si chandr" gdy wieci soce, powie: Co za pierdolone soce, olep n mona". Kiedy zaczyna si goli, nagle przypomina so bie, e nie ma czystego rcznika. Co za pierdolony hotel s zbyt skpi, by codziennie da ci czysty rcznik". He/ wzgldu na to, co robi albo dokd idzie, nic nie gra. I /;i wsze przyczyn jego niedyspozycji i niezadowolenia jest al bo ten pierdolony kraj, albo jego pierdolona praca, albo j;i ka pierdolona pizda. Mam cakiem sprchniae zby mwi phi czc gardo. To ten pierdolony chleb, ktry musimy tutaj je. Otwiera szeroko usta odcigajc w d doln w;i rg Widzisz? Wczoraj wyrwano mi sze. Wkrtcr bd sobie musia sprawi now protez. Uczciwie pracu jesz na ycie i oto, co ci spotyka. Kiedy yem z zasiku, miaem wszystkie wasne zby, a oczy przejrzyste i byszczce. Spjrz na mnie teraz! To cud, e jeszcze mog poderwar jak pizd. O Jezu, tak chciabym znale sobie jak bo gat cip jak ten przebiegy kutas Carl. Czy on ci kiedy pokazywa jej listy? Wiesz moe, kim ona jest? Ten skurwy syn nie chcia mi nawet zdradzi jej imienia... boi si pewnie, e mgbym mu j odbi. Jeszcze raz pucze gardo i przyglda si dziura wym zbom. Ty to masz szczcie stwierdza ponuro. -Masz przynajmniej przyjaci. Ja nie mam.nikogo poza tym chytrym kutasem, ktry mnie doprowadza do szau Strona 82

Miller Henry - Zwrotnik Raka opowieciami o tej swojej bogatej pidzie. Suchaj mwi nie znasz przypadkiem takiej cipy, ktra ma na imi Norma? Krci si koo Dmc przez cay dzie. Myl, e to lesbijka. Sprowadziem j tu [106] i | lieeiem jej dupci. Na nic mi nie pozwolia. PooM hi lo/ku... cignem ju majtki... a potem da| i I Jezu, nie chce mi si tak z nimi zmaga. Gra ii In iwicczki. Daj dupy albo nie to idiotyzm traci i |iikie zapasy z nimi. Kiedy mocujesz si z tak i i u, i i a rasie jest moe z tuzin cip, ktre a si prosz, . fakt! Wszystkie przychodz tu po to, eby |i|i uloli. Myl, e to grzech... naiwniaczkil Niektre m lelki z zachodnich stanw to naprawd dziewice... ilnje! Przez cay dzie siedz na dupie mylc tylko o i I niiwel nie musisz si z nimi zbytnio wysila. Wprost si doczeka. Miaem tu ktrego dnia matk, l i no nie pieprzya od szeciu miesicy. Moesz sobie hi i/i co takiego? Jezu, ale bya napalona. Mylaem, mi in wic chuja. I cay czas jczaa: ,,A ty? A ty?" Powta i i in w kko, jak wariatka. I wiesz, co ta dziwka sobie liniaa? Chciaa si tu wprowadzi. Wyobra to sobie! wiedziaem nawet, jak jej na imi. Nigdy tego nie Nie chc wiedzie. Te matki! Chryste, gdyby wii le wszystkie matki, ktre przewijaj si przez moje I ' nie miaby ju adnych zudze. S gorsze od dziei -lir czekaj, a ty si do nich zabierzesz same wyaii i i i go ze spodni. A potem mwi o mioci. To wstrt\\ iesz, ja naprawd zaczynam nienawidzi cipy. Znowu wyglda przez okno. Sipi deszcz, tak samo [ przez ostatnich pi dni. Idziemy do Dme, Joe? Nazywam go Joe, poniewa on mnie nazywa Joe. <l\ jest z nami Carl, on te jest Joe. Kady z nas to Joe ' i'. lakiego uatwia nam rozmow, a take stanowi symIMlyezne przypomnienie, by nie traktowa siebie zbyt poStrona 83

Miller Henry - Zwrotnik Raka i nie, W kadym razie Joe nie chce i do Dme ma ni byt due dugi. Chce zajrze do Coupole! A przedtem si troch przej. Przecie pada, Joe. [107] Wiem, ale do diaba z tym! Musz pospacero wa dla zdrowia, wypuka brudy z bebechw. Kiedy In mwi, odnosz wraenie, e cay wiat mieci si w jego o dku, oplata mu kiszki i gnije. Gdy si ubiera do wyjcia, znowu popada w stan niemal piczki. Stoi tak zjedna rk w rkawie paszcza i w kapeluszu naoonym tyem na przd i zaczyna marzy n.i gos o Riwierze, o socu, o leniwym, wygodnym yciu Jedyne czego chc od ycia stwierdza 10 kilka ksiek, kilka marze i kilka cip. Mruczc to w za dumie, patrzy na mnie i umiecha si najagodniejszym i najbardziej faszywym z umiechw. Podoba ci si ten umiech? pyta, po czym I dodaje z odraz: Jezu, gdybym tylko znalaz jak bog;i t cip, do ktrej mgbym tak si wykrzywia. Teraz ju/ I tylko jaka bogata pizda moe mnie uratowa mwi, i wida, e emanuje z niego kracowe wyczerpanie. Mona si w kocu znudzi tym cigym uga-1 nianiem si za nowymi dupami. To staje si mechaniczno j Problem, widzisz, polega na tym, e nie potrafi si ako cha. Jestem zbyt wielkim egoist. Potrzebuj kobiet, bo pomagaj mi marzy, to wszystko. To nag, jak opium e/\ alkohol. Codziennie musz mie now dup; jeli jej nic mam, popadam w depresj. Za duo myl. Czasami sam si dziwi, jak szybko mi to przychodzi i jak niewiele u gruncie rzeczy znaczy. Robi to jakby automatycznie. By wa, e wcale nie myl o kobiecie, a tu nagle spostrzegam jak przyglda mi si jaka i wtedy pstryk!, wszystko zaczyna si od nowa. Nie zastanawiam si nawet, co robi, a ju za cignem j do pokoju. Nie pamitam zupenie, co jej na opowiadaem. Przyprowadzam je do hotelu, klepi po tyku i zanim si zorientuj, o co chodzi, ju jest po wszystkim Jakbym ni... wiesz, co mam na myli? Joe nie ma wielkiego poytku z Francuzek. Wprosi ich nie znosi. [108] Chodzi im albo o pienidze, albo eby si z nimi. W gruncie rzeczy to same kurwy. Ju chyba wol I |i mc / dziewic mwi. One przynajmniej daj ci udzenie. Przynajmniej stawiaj opr. Mimo to, gdy rzucamy okiem na taras, okazuje si, Strona 84

Miller Henry - Zwrotnik Raka I . tam ani jednej kurwy, ktrej by kiedy nie zern. II pr/y barze pokazuje mi jedn po drugiej, dokonujc I I n ich anatomii, opisujc zalety i wady. Wszystkie s ozibe mwi. I zaczyna zacie-' mylc pewnie o adnych soczystych dziewicach, '-ii wprost nie mog si tego doczeka. W trakcie tych chaotycznych wywodw przerywa i chwyta mnie za rk, pokazujc kobiet ogromn Wieloryb, ktra wanie sadowi si na krzele. - O, moja duska cipa mamrocze. Widzisz llupe'.' Naley do Dunki. Jak ona to lubi! Dosownie ba.......e, bym jej wsadzi. Chod tutaj... spjrz na ni teraz, 1 ni ul Popatrz tylko na t dup! Jest ogromna. Mwi ci, liii) na mnie wazi, z trudem mog j obj rkoma. Przei llllil cay wiat. Kiedy z ni jestem, czuj si jak robaczek i i|i|cy w jej wntrzu. Nie wiem dlaczego mam do niej tal i b, ale myl, e to ta jej dupa. Jest nie z tej ziemi. w fadach tuszczu. Takiego dupska nie mona zapo. To fakt... niezaprzeczalny fakt. Co do innych, mog < miil/ic albo da ci tylko chwilowe zudzenie, ale ona z l i i lup! wielkie nieba! Takiej nie wymaesz z pamil.ikhy lea w ku przywalony posgiem. Wyglda na to, e owa duska cipa zelektryzowaa I'u/by si ju caej swojej ospaoci, oczy mao mu nie I i icz z orbit. I, jak zwykle, jedna rzecz przypomina mu ..... < lice wynie si z tego pierdolonego hotelu, bo przeI "la mu haas. Chce te napisa ksik, by zaj czym I Ale znowu na przeszkodzie staje ta cholerna praca. Ta pierdolona praca odbiera mi ch pisania. ||l i lice pisa o Montparnassie... Chc opisa swoje ycie, [109] swoje myli. Chc usun brudy z bebechw... Suchaj, da bierz si do tej tam! Miaem j dawno temu. Urzdw.d.i Strona 85

Miller Henry - Zwrotnik Raka wwczas koo Hal. Zabawna dziwka. Kada si po pronM na skraju ka i zadzieraa kieck. Prbowae tak? kiem nieze. Nie ponaglaa mnie te specjalnie. Leaa iu plecach bawic si kapeluszem, gdy j posuwaem. A kiedj si w niej spuszczam, ona pyta znudzonym gosem: Skon czye?" Jakby jej to byo zupenie obojtne. Oczywisc li miaa racj: to jest obojtne, wiem o tym a nazbyt dobr/i-ale dosy mi si podobaa jej zimna krew... fascynowao mnie, wiesz? Idc si wytrze, zaczynaa sobie podpiewy wa. Gdy wychodzilimy z hotelu, dalej piewaa. Nawd nie powiedziaa Au revoir! Oddalaa si, wymachujc luszem i co sobie nucc. To jest kurwa dla ciebie! Swietnlj si pierdoli. Myl, e wolaem j od mojej dziewicy. Jei co perwersyjnego w pieprzeniu kobiety, ktr to gwnu obchodzi. Co takiego rozgrzewa ci krew... Po chwili namysu dodaje: - Moesz sobie wy.. brazi, jaka mogaby by, gdyby i ona jako to przeywaa' Suchaj - odzywa si po chwili - chciabym eby jutro po poudniu poszed ze mn do klubu... ma by. dansing. Jutro nie mog, Joe. Obiecaem pomc Carl.. wi... Suchaj, zapomnij o tym chuju! Chc ci prosu o przysug. I znowu zaczyna zaciera rce. Mam nagran jedn tak cip... obiecaa si vi mn przespa w moj woln nock. Ale ja jeszcze si ni. zdecydowaem. Widzisz, ona ma matk... tak zasran malark, zamcza mnie gadaniem, ilekro j spotkam. Wydaj.' mi si, e ta matka jest zazdrosna. Myl, e nie miaaby ml zbytnio za ze, gdybym najpierw j przelecia. Wiesz, jak to jest... Tak czy owak, pomylaem, e nie przeszkadzaoby cl specjalnie zaj si jej matk... nie jest taka za... Gdybym [HO] ..lun /vi najpierw crki, sam bym si m zainteresowa. I . i' .1 adna i moda, taka wiea, wiesz, o czym m-' Ma laki czysty zapach... Suchaj, Joe, lepiej znajd sobie kogo innego... Ale nie podchod tak do tego! Wiem, co o tym i I 1'iosz ci tylko o ma przysug. Nie wiem, jak si lej starej kwoki. Pomylaem najpierw, e upij i i .pawi nie sdz jednak, by to z kolei spodobao modszej. Obie s troch sentymentalne. Pochodz z toly czy co w tym rodzaju. Tak czy owak, wpadnij . i obud mnie, dobrze? Inaczej zapi. A poza tym Strona 86

Miller Henry - Zwrotnik Raka by mi pomg znale pokj. Wiesz, e jestem mao II idny. /najd mi pokj przy jakiej spokojnej uliczce, > iu w pobliu. Musz trzyma si tej okolicy... mam tu !\i Suchaj, obiecaj, e zrobisz to dla mnie. Mimo i o wpadnij zwariuj rozmawiajc tylko z tymi iiijMiui pizdami. Chc z tob pogada o Havelocku Ellisie. .. mam t ksik od trzech tygodni i nawet na ni nie . Tu si po prostu gnije. Czy uwierzysz, e nigdy i hylcm w Luwrze ani w Comdie Francaise? Warto si .... w bra? W kadym razie to z pewnoci pozwala ci nie l'. o innych rzeczach. Co ty robisz przez cay dzie? Nie i./, si? A jak sobie radzisz z kwesti pieprzenia? Sului| chod tu! Nie uciekaj jeszcze... czuj si samotny. co jeli to potrwa jeszcze rok, zwariuj. Musz si i li. .la z tego pierdolonego kraju. Nic mnie tu nie czeka. I ' . e kiepsko tam teraz w Ameryce, ale mimo to... Tu . i odbija szajba... wszyscy ci marni zasracy siedz .l\ .l/ie na dupie i przechwalaj si swoj prac, a kady t lllch jest gwno wart. To wszystko faceci, ktrym si nie .ulao - dlatego tu przyjedaj. Suchaj, Joe, ty nigdy nie I^Nknisz za krajem? mieszny z ciebie facet... wyglda na to, | . i si tu podoba. Co ty tu widzisz?... Powiedz mi. Chciai>\ ni, na Boga, przesta myle o sobie. Jestem cay poskriiiuy w rodku... jakbym mia tam jaki wze... Suchaj, [111] wiem, e ci nudz jak jasna cholera, ale musz z kim po;"1 da. Nie mog rozmawia z tymi facetami z pitra... wie/ co to za skurwysyny... zawsze sprztn ci sprzed nosa co lepsze artykuy. A ten may kutas Carl, cholerny z niego su molub. Ja jestem egoist, ale nie samolubem. To rnica Wydaje mi si, e jestem Strona 87

Miller Henry - Zwrotnik Raka neurotykiem. Nie mog przesta myle o sobie. To nie o to chodzi, e uwaam siebie za co tak wanego... Po prostu nie mog myle o niczym innym i to wszystko. Gdybym mg zakocha si w jakiej kobieck', troch by mi to pomogo. Ale nie mog znale takiej, ktra by mnie zainteresowaa. Jestem w fatalnym stanie, widzis/ to chyba, nie? Go mi radzisz? Co by zrobi na moim miej scu? Suchaj, nie chc ci ju duej zatrzymywa, ale obud mnie jutro o wp do drugiej dobrze? Dam ci jeszcze co:. ekstra, jeli wyczycisz mi buty. I suchaj, jeeli masz jak zapasow koszul, czyst, to przynie j, dobrze? Kurwa, odgniatam sobie jaja w tej pracy i nie mam nawet na czyst;i koszul. Traktuj nas jak band czarnuchw. Do licha! Pj d si przej... wypuka brudy z bebechw. Nie zapomnij. jutro\ P roku albo duej to trwao, nasza koresponden cja z t bogat cip, Iren. Ostatnio meldowaem si u Car la codziennie, by sfinalizowa spraw, poniewa jeli chod/i o Iren, mogoby to trwa w nieskoczono. W cigu ostatnich kilku dni wymienilimy istn lawin listw; ostat ni wyekspediowany przez nas mia prawie czterdzieci stron i by napisany w trzech jzykach. Byo to prawdziwe pol pourri, ten ostatni list fragmenty starych powieci, ka waki z dodatku niedzielnego, zrekonstruowane wersje starych listw do Llony i Tani, znieksztacone transliteracje Rabelais'go i Petroniusza. Krtko mwic, wyczerpalimy swoje moliwoci. Iren postanawia wreszcie wyj ze swojej muszli, przychodzi list ustalajcy rendez-vous w jej hote(|f| i.ilu ze strachu w spodnie. Co innego pisa listy do M|i miej kobiety, a zupenie co innego zfoy jej wizyt i || le z ni. W ostatniej chwili tak si trzsie, e zaczy-" .'luwia, i bd go musia zastpi. Kiedy wysia-i,dv swki przed jej hotelem, jest tak roztrzsiony, e Wpierw troch z nim pospacerowa. Strzeli sobie i" i nudy, ale nie day spodziewanego efektu. Ju sam ' holclu przytacza; to pretensjonalny gmach, w kt-ii i|iluje si jeden z tych ogromnych pustych hallw, 1'iiil/iiiami przesiaduj Angielki z pustk w oczach. Upewni si, e nie zwieje w ostatniej chwili, staem |dy portier dzwoni, by go zaanonsowa. Iren bya u ^^ i* i oczekiwaa go. Kiedy wsiad do windy, rzuci mi ......i\ pene trwogi spojrzenie, przypominajce ciche mli nie psa, ktremu zakada si ptl na szyj. Wychoi'i /e/ obrotowe drzwi, pomylaem o Van Nordenie... Strona 88

Miller Henry - Zwrotnik Raka Wracam do hotelu i czekam na telefon. Carl ma I i nizin i obieca powiadomi mnie, jak poszo, przed ii ni do pracy. Przegldam kopie listw do niej. Usiuj yobrazi sytuacj, tak jaka jest, ale to mnie przerali I listy s o wiele lepsze od naszych s szczere, to n. Teraz mieli ju do czasu, by wzajemnie oceni ii warto. Ciekawe, czy wci robi w spodnie. Dzwoni telefon. Jego gos brzmi dziwnie, piskliwie, lyby by przeraony i jednoczenie rozradowany. Pro-'iiinr, bym go zastpi w redakcji. Powiedz temu skurwysynowi, co chcesz! Po-i e jestem umierajcy... Suchaj, Carl... moesz mi powiedzie...? Halo! Pan Henry Miller? Kobiecy gos. To Iren. Przesya mi pozdrowienia. i cios brzmi piknie przez telefon... prze-licz-nie. Przez mile ogarnia mnie prawdziwa panika. Nie wiem, co jej ..wiedzie. Chciabym rzec: Suchaj, Iren, wydaje mi si, jtNlc pikna... myl, e jeste cudowna" Chciabym jej [112] U13] 0> powiedzie to jedno jedyne prawdziwe zdanie, bez wzgldu na to, jak gupio zabrzmiaoby, gdy teraz, gdy usysz li . jej gos, wszystko wyglda zupenie inaczej. Ale zanim mon pozbiera myli, Carl bierze suchawk i mwi tym dziw nym, piskliwym gosem: Podobasz si jej, Joe. Opowiedziaem jej o tobie I wszystko... W biurze musz asystowa Van Nordenowi pi korekcie. Kiedy nadchodzi czas na przerw, bierze mnie nu stron. Jest pospny, jakby przybity. A wic ten may kutas jest umierajcy, tak? Siu chaj, o co tu chodzi? Myl, e poszed zobaczy si z t swoj bogn t cip odpowiadam spokojnie. Co? Mwisz, e poszed do niej? Van Norden wychodzi z siebie. Suchaj, gdzie ona mieszka? Jak si nazywa? Udaj, e nie wiem. Suchaj mwi porzdny z ciebie face-i Dlaczego, do diaba, nie dopucie; mnie do udziau w tl hecy? Strona 89

Miller Henry - Zwrotnik Raka Aby go ugaska, obiecuj w kocu, e opowiem mu wszystko, gdy tylko dowiem si od Carla szczegw Sam nie mog si doczeka spotkania z nim. Nazajutrz koo poudnia pukam do jego drzwi. Jesi ju na nogach i namydl sobie brod. Wyraz jego twarzy nie zdradza niczego. Nie mam nawet pewnoci, czy powie mi prawd. Soce wlewa si przez otwarte okno, ptaki piewaj, a mimo to, sam nie wiem czemu, pokj wydaje si jeszcze bardziej pusty i biedny ni przedtem; podoga zachhi pana pian, na wieszaku dwa brudne rczniki, nigdy nie zmieniane. I jako Carl te si nie zmieni, i to zadziwi;! mnie bardziej ni wszystko inne. Tego ranka cay wiat po [U4\ ni n by e>dmieniony, odmieniony na dobre lub na ze, I luny, radykalnie inny. A przecie Carl stoi tam namyd-l|l|i sobie twarz i aden szczeg nie uleg najmniejszej i Siadaj... siadaj tam na ku mwi. Usy-I Wszystko... ale wpierw poczekaj... poczekaj troch. Ponownie namydl twarz, ostrzy brzytw. Robi i jaka uwag o wodzie... znw nie ma ciepej wody. Suchaj, Carl, siedz jak na rozarzonych wg-i. li Icli chcesz, moesz mnie drczy pniej, ale teraz mi 'I/, powiedz jedno... jak poszo: dobrze czy le? Odwraca si od lustra z pdzlem w rku i umiecha il/iwnie. Poczekaj tylko! Wszystko ci opowiem... Znaczy, e bya klapa. - Nie mwi, przecigajc goski. To nie by-| I apa, ale te nie mona tego nazwa sukcesem... Aha, liiij, zaatwie za mnie wszystko w pracy? Co im powieI ilirs? Widz, e nie ma sensu nic z niego wyciga. Kiedy i|l eje, sam mi opowie. Nie wczeniej. Kad si na ku, llllli v jak ryba. On dalej si goli. Nagle, ni std, ni zowd, zaczyna opowiada, z po-/i|lku chaotycznie, potem coraz bardziej skadnie, miao. Iti .iz sob walk, by wyrwa to z siebie, ale wydaje si l" ydowany zda mi pen relacj, jakby chcia zrzuci || II,i ciar z serca. Wspomina nawet to spojrzenie rzucoii mi, gdy jecha wind na gr. Rozwodzi si nad tym du-), juk gdyby chcia zasugerowa, e wszystko zawierao si lej jednej ostatniej chwili, jakby chcia powiedzie, e Strona 90

Miller Henry - Zwrotnik Raka * I s I >v w jego mocy leao zmieni bieg wypadkw, nigdy ' wyszedby z windy. Miaa na sobie szlafrok, kiedy do niej wszed. Na Miik-lce stao wiaderko z szampanem. Byo do ciemno, a t\ nlos brzmia cudownie. Opisuje mi wszystkie szczegy [115] dotyczce pokoju, szampana, sposobu, w jaki kelner otwi rzy butelk, opowiada mi, jak wystrzeli korek, jak szelest.. jej szlafrok, kiedy podesza si z nim przywita soweffl wszystko z wyjtkiem tego, co najbardziej chciabym us) sze. Byo gdzie koo smej, kiedy si u niej zjawi. 11 wp do dziewitej denerwowa si na myl o pracy. Zadzwoniem do ciebie koo dziewitej, praw da? Tak, co koo tego. Widzisz, byem zdenerwowany... Wiem, co dalej?... Nie wiem, czy wierzy mu, czy nie, zwaszcza pi preparowaniu listw do niej. Nie jestem nawet pewien, czi mnie nie myli such, bo to, co opowiada, brzmi absolutnie fantastycznie. A jednoczenie wydaje mi si, e to prawda szczeglnie gdy zna si go tak dobrze jak ja. I wwczu przypominam sobie jego gos przez telefon, t dziwn mic szank radoci i przeraenia. Ale dlaczego teraz nie jest je szcze bardziej rozradowany? Umiecha si przez cay czas, umiecha jak maa rowa pluskwa, ktra naopaa si dd syta. Zadzwoniem do ciebie koo dziewitej, zgad si? pyta ju po raz drugi. Potakuj niechtnie. Tak, bya dziewita. Jest ter; pewny, e to byo o dziewitej, gdy pamita, jak wyj ze garek. W kadym razie, kiedy znowu na spojrza, bya dziesita. Ona leaa na otomanie, obejmujc rkoma cycki W ten sposb mi to relacjonuje kropla po kropli. O jedc nastej wszystko byo postanowione mieli zamiar uciec razern, na Borneo. Chuj z mem! I tak go nigdy nie kocha la. Nie napisaaby przecie tego pierwszego listu, gdyby jej m nie by tak stary i tak mao namitny. A potem ona do mnie: Ale suchaj, kochanie, skd wiesz, e si mn nie znudzisz?" [6] . Strona 91

Miller Henry - Zwrotnik Raka I. W tym momencie wybucham miechem. Wydaje | ftlf, e lo bzdura, nic na to nie poradz. I CO ty na to? c miaem powiedzie? Jak kto mgby I olwiek znudzi si tobT - odpowiedziaem. Potem opisuje, co byo dalej, jak pochyli si i cao-|i i piersi i jak po tych namitnych pocaunkach woy powrotem w gorset, czy jak tam one to zw. I potem je- l |cden coupe szampana. Koo pnocy pojawia si kelner z piwem i kanapie anapkami z kawiorem. A przez cay ten czas, jak IWI, strasznie chciao mu si la. Raz mia wzwd, ale ja-I min. Przez cay czas ma tak peny pcherz, e mao ...... pknie, ale wyobraa sobie, ten chytry may kutas, II nacja wymaga delikatnoci. O wp do drugiej ona chce wynaj samochd i |i i ba si po Bois. A on myli tylko o jednym - jak tu I la? Kocham ci... uwielbiam... mwi jej. Po-/ tob, gdzie tylko zechcesz - do Istambuu, Singapui I lonolulu. Ale teraz musz ju i... Robi si pno. Wszystko to opowiada mi w tym swoim ndznym inledbanym pokoiku, do ktrego wpada soce i odgosy lukw wierkajcych jak oszalae. Nie wiem jeszcze, czy NN Ji st pikna, czy nie. On sam tego nie wie, imbecyl. Wyiiui si, e nie. W pokoju byo ciemno, a poza tym ten pun i jego rozstrojone nerwy... Powiniene jednak mc cokolwiek o niej powie-jeli to wszystko nie jest wierutnym kamstwem. Poczekaj chwil - mwi. - Poczekaj... niech mmyl! Nie, nie jest pikna. Jestem teraz pewien. Pamipasmo siwych wosw nad czoem... Ale to jeszcze nie i najgorsze - jak widzisz, niemal o tym zapomniaem, gorsze byy jej ramiona - takie cienkie... cienkie i kru-hi [117] Zaczyna chodzi tam i z powrotem. Nagle staje ju|| wryty. Gdyby bya cho o dziesi lat modsza! wykrzykuje. Gdyby bya o dziesi lat modsza, golw bybym zapomnie o tym pamie siwych wosw... i nawe! o jej kruchych ramionach. Ale ona jest po prostu stara. Wi dzisz, kiedy ma si tak cip, liczy si kady rok. Za rok nie bdzie starsza o rok bdzie starsza o dziesi lat. J| szcze rok i przybdzie jej dwadziecia lat. A ja cigle jeszcasl bd wyglda modo Strona 92

Miller Henry - Zwrotnik Raka przynajmniej przez najbliszych pi lat... Ale jak to si skoczyo? przerywam mu. W tym caa rzecz... wcale si nie skoczyli i Obiecaem spotka si z ni we wtorek koo pitej. To fatal nie, wiesz! Miaa na twarzy zmarszczki, ktre o wiele gorzi bd wyglda w wietle dziennym. Myl, e chce, bym ji| we wtorek wypierdoli. Rn za dnia tego nie robi si / tak pizd jak ona. Zwaszcza w takim hotelu. Wolabym to zrobi, kiedy bd mia woln noc... ale we wtorek nic mam. Nie do na tym. Obiecaem jej do tego czasu list. Jaj ja mam teraz do niej pisa? Nie mam nic do powiedzenia. Kurwa! Gdyby chocia bya o te dziesi lat modsza. My lisz, e powinienem pojecha z ni... na Borneo, czy gdzie tam ona ma ochot mnie zabra? Przecie nie umiem strze la. Boj si broni i tym podobnych rzeczy. Poza tym bdzil chciaa, bym j pierdoli dzie i noc... przez cay czas nit tylko polowania i omotanie jej w wyrze... nie ma mowy! Moe nie bdzie tak le, jak mylisz. Ona bd/ir ci kupowa krawaty i tym podobne... Nie pojechaby z nami, co? Opowiedziaem jej o tobie wszystko... Powiedziae jej, e jestem biedny? Powiedzhi le, e potrzebuj wielu rzeczy? Powiedziaem jej wszystko. Kurwa, wszystko byoby dobrze, gdyby tylko bya cho o dziesi lat mod [118] \, Powiedziaa, e zblia si do czterdziestki. To znaczy, |" i pidziesitk albo i szedziesitk. To tak, jakbym liloli whisn matk... nie wolno tego robi... to niemo- Ale musiaa mie w sobie co atrakcyjnego., ile, e caowae jej piersi? - Caowaem i co z tego? Poza tym, mwi ci, . Gdy zakada spodnie, urywa mu si guzik. - Sam widzisz. Ten cholerny garnitur rozazi si. ', go ju siedem lat... Nawet za niego nie zapaciem. lo by dobry garnitur, ale teraz jest do niczego. A ta Strona 93

Miller Henry - Zwrotnik Raka ilu upowaaby mi te garnitury, zapewne wszystko, cze-I bym zapragn. Ale tego wanie nie lubi, by utrzy-inl iem jakiego babsztyla. Nigdy w yciu nie byem w ta-lytuacji, To ju bardziej w twoim stylu. Ja wolabym mm. Kurwa, to niezy pokj, nie? Co tu jest nie tak? O l'" lepszy od jej pokoju, moe nie? Nie podoba mi si jej | hi. ki hotel. Nie znosz takich hoteli. Powiedziaem jej 1 'l para, e obojtne jej, gdzie mieszka... powiedziaa, e szka ze mn, jeli zechc. Moesz sobie wyobrazi, jak i ' iwadza si tutaj ze swoimi wielkimi walizami i pudami ipelusze, i ca pieprzon reszt, ktr z sob wlecze? 1 I u duo rzeczy za duo kiecek i buteleczek i tym pobitych dupereli. Jej pokj przypomina klinik. Jeli za...... sic w palec, to ju powana sprawa. A do tego musi i wa si masaom, musi ukada sobie wosy i nie wol-i' i je tego i owego. Suchaj, Joe, ona byaby o.k., gdy-byu odrobin modsza. Modej cipie mona wszystko l'.i< /y. Moda cipa nie musi mie oleju w gowie. Nawet '. jak nie ma. Ale stara cipa, nawet gdy posiada by-mlliw.j inteligencj, gdy jest najbardziej czarujc kobiet " iccic, to bez rnicy, to i tak na nic. W mod cip inwestowa, stara cipa to czysta strata. Jedyne, co dla ciebie zrobi, to kupowa ci prezenty. Ale od tego [119] jej ramiona nie staj si krglejsze ani nie przybywa jej so kw midzy udami. Nie jest za ta Iren. W gruncie rzeczy sdz, e spodobaaby ci si. W twoim przypadku wszystko wyglda inaczej. Ty nie musisz jej pierdoli. Sta ci na l<> by j polubi. Moe nie przypadyby ci do gustu te wszys! kie szmatki, flakoniki i co tam jeszcze, ale mgby zdobyi si na wyrozumiao. Nie zanudziaby ci, moesz by pewny. Powiedziabym nawet, e jest interesujca. Ali uschnita. Jej piersi s jeszcze w porzdku, ale te ramioim1 Obiecaem przyprowadzi ci kiedy ze sob. Duo jej o to bie mwiem... Nie wiedziaem, o czym z ni rozmawia Moe ci si spodoba, zwaszcza ubrana. Nie wiem... Suchaj, ona jest bogata, tak? A wic mi si spo doba! Nie obchodzi mnie, e jest stara, jeli oczywicie nic jest jak wiedm... Nie jest adn wiedm! Skd ci to przyszo ii gowy? Jest czarujca, mwi ci. adnie mwi. adnie wy glda... tylko te jej ramiona... W porzdku, jeeli tak si sprawy maj, ja ji| Strona 94

Miller Henry - Zwrotnik Raka wypierdol, skoro ty nie chcesz. Powiedz jej to. Ale zrb In jako subtelnie. Z tak kobiet naley postpowa delikul nie. Przyprowadzisz mnie i zobaczymy, jak si sytuacja roj winie. Chwal mnie jak jasna cholera. Udawaj troch zl zdrosnego... Kurwa, moe wypierdolimy j obaj... i bdzie my razem podrowa i dobrze jada... jedzi samochodu mi, polowa i modnie si ubiera. Jeli chce jecha na Boi neo, niech nas zabierze ze sob. Ja te nie umiem strzelili ale to bez znaczenia. Jej to wcale nie obchodzi. Ona ciur tylko, eby j pierdoli, to wszystko. Bez przerwy wybr/v dzasz na jej ramiona. Nie musisz przecie cay czas patr/n na tej jej ramiona, no nie? Lepiej przyjrzyj si tej kapie ku! Spjrz w lustro! To si nazywa ycie? Chcesz po/u sta delikatnisiem i y do koca ycia jak wesz? Nie sta ci nawet na zapacenie rachunku za hotel... a przecie mai [120] Tak nie mona y. A nieche ma i siedemdziesit l' ps/.c to ni ycie tutaj... Suchaj, Joe, wypierdol j za mnie... wtedy i ko bdzie grao. Moe od czasu do czasu i ja j zei ,, jak bd mia woln nock. Od czterech dni dobrze |f nic wysraem. Co mi si tam przylepia, jak skrki wino'i Masz hemoroidy, nic wicej. W dodatku wypadaj mi wosy... powinienem / pj do dentysty. Czuj, e si sypi. Opowiedziaem |llki / ciebie wietny facet... Zrobisz to za mnie, co? Nie vsz delikatnoci, prawda? Jeeli pojedziemy na Bor-i' i wylecz si z hemoroidw. Moe nabawi si czego in-P|t<>... jeszcze gorszego... malarii... albo cholery. Kurwa, ||| I, piej umrze na jak porzdn chorob, ni przegra ii pracujc w byle gazecie z winogronami w dupie i ury-wn|i|iymi si od spodni guzikami. Chciabym by bogaty, lift l>v przez tydzie, a potem trafi do szpitala z jak po-i In.I chorob najlepiej mierteln i mie w pokoju 4,11 v i eby taczyy koo mnie pielgniarki i przychodziy li i. i my. Jeli jeste bogaty, dobrze si tob opiekuj. Mycie watk i czesz. Kurwa, wiem to. Moe dopisze mi cie i wcale nie umr. Moe zostan do koca ycia ka-i i moe mnie sparaliuje i dokonam ywota na wzku HYulidzkim. Ale wwczas i tak bd si mn zajmowa... iwcl gdybym by bez grosza. Jeli jeste inwalid Strona 95

Miller Henry - Zwrotnik Raka praw-| mi \ih inwalid nie umrzesz z godu. I dadz ci czyste Wito... i codziennie bd zmienia rczniki. A tutaj... chuj i dero obchodzi, co si z tob stanie, zwaszcza jeeli prac. Wszystkim si wydaje, e czowiek winien by t /cliwy, gdy ma prac. Co by wola: by kalek do konwi czy mie prac... albo oeni si z bogat cip? Wi-v - wybraby bogat cip. Ty mylisz wycznie o jedze-\ le zamy, e oeniby si z ni i przestaaby ci sta[121] wia to si czasem zdarza co by wtedy zrobi? Byll>v4 zdany na jej ask i nieask. Musiaby jej je z rki, mb\ jaki pudelek. Byoby ci dobrze, nie? A moe nie mylis/ u takich sprawach? Ja myl o wszystkim. Myl o garnilii rach, ktre bym sobie sprawi, i o tym, gdzie chciabym pa jecha, ale myl te i o czym jeszcze. Liczy si tylko to jeil no. Na c ci wspaniae krawaty i pikne garnitury, jeli \\\: ci nie staje? Nie mgby jej nawet zdradzi, bo przez caj czas deptaaby ci po pitach. Nie, najlepiej byoby si z nU oeni i od razu zachorowa. Tylko nie na syfilis. Powiedl my na choler albo na t febr. Tak wic, gdyby zda iv vi si cud i uszedby z yciem, zostaby kalek na res/ swoich dni. Nie musiaby si wwczas martwi tym, trzeba j codziennie pierdoli, ani przejmowa si nym. Pewnie kupiaby ci adny wzek inwalidzki na gumU wych koach, z rnymi dwigniami i czym tam jeszca Moe nawet bdziesz mia sprawne rce przynajmniej n.i tyle, eby mc pisa. Albo, skoro ju o tym mowa, mgby, mie sekretark. Wanie, to najlepsze wyjcie dla pisar/.i Na co takiemu gociowi nogi i ramiona? Do pisania nie mu potrzebne. Potrzebne jest mu poczucie bezpiecz.cn stwa... spokj... i opieka. Ci wszyscy bohaterowie defilujcy na wzkach inwalidzkich wielka szkoda, e nie s pisfl rzami. Gdybym idc na wojn mg mie pewno, e urwie mi tylko nogi... gdybym by tego pewien, powiedziabym niech jutro wybuchnie wojna. Pierdolibym ich medale mogliby je sobie zatrzyma. Wszystko, czego bym pragn to dobry wzek inwalidzki i trzy posiki dziennie. Wtedj dopiero dabym im co poczyta, tym chujom. Nastpnego dnia, o wp do drugiej, wpadam dd Van Nordena. To jego wolny dzie, a raczej wolna noc. Zostawi Carlowi wiadomo, e mam mu dzi pomc w przeprowadzce. [122] Strona 96

Miller Henry - Zwrotnik Raka Zastaj go w stanie niezwykego przygnbienia. i } nie, e przez ca noc nie zmruy oka. Co zaprzta li, co go gryzie. Nie upywa wiele czasu, a odkryI | a l o takiego; czeka niecierpliwie na moje przybycie, In / siebie wyrzuci. Ten facet zaczyna, majc na myli Carla ' jest artyst. Opisa mi dokadnie kady szczeg. |i dzia mi to z takimi detalami, e wiem: to wszystko .....ic kamstwo... ale nie przestaj o tym myle. Wiesz, . || pin uje mj umys! Przerywa sobie, by zapyta, czy Carl opowiedzia vyslko. Nie pojawia si w jego umyle nawet cie po......a, e Carl mg opowiedzie co innego mnie, a co Kinu. Zdaje si sdzi, e caa opowie zostaa wyj/ilonn wycznie po to, by go drczy. Nawet mu zbyt nie .Luiza, e to wymys. Te obrazy" jak je nazywa i i.'ic Carl pozostawi w jego mzgu, tak go przeladuj. lihrazy s prawdziwe, nawet jeli caa historia jest zmy" i \ poza tym nie da si zaprzeczy, e istotnie jest tutaj inir.ila cipa i e Carl naprawd zoy jej wizyt. To, co w zaszo, ma dla niego znaczenie drugorzdne; przyj|(|i /a pewnik, e Carl j spawi. Do rozpaczy doulza go jednak myl, e sceny, ktre opisa Carl, mog.larzy naprawd. - To w stylu tego faceta mwi pochwali /robi to z ni sze czy siedem razy. Wiem, e to iwno prawda, i nawet mi to tak bardzo nie przeszkadza, i li dy opowiada mi, e wynaja samochd i zawioza go llois, e przykryli si futrem jej ma, to tego ju za wie-* Pewnie opowiada ci, jak to szofer czeka peen szacun-i, suchaj, czy mwi take, jak silnik przez cay czas ciii . 11 ko mrucza? Jezu, ale licznie to wykoncypowa! To IfMllic w jego stylu pomyle o takim drobiazgu... to jeden ' szczegw, dziki ktrym cao staje si prawdopo-lllhiui / psychologicznego punktu widzenia... nie mona [123] potem o tym zapomnie. I opowiada mi to tak gadko, naturalnie... Ciekaw jestem, czy wymyli to przedtem, Strona 97

Miller Henry - Zwrotnik Raka (I wyszo mu to ot, tak, mimochodem? Jest tak zdolnym kamc, e nie mona si od niego oderwa, kiedy zacznl nawija... to tak, jakby pisa do ciebie list, jeden z tych jefl kwiatw doniczkowych, ktre fabrykuje przez noc. Nic m zumiem, jak mona napisa taki list... nie potrafi zgbi mentalnoci, ktra si za tym kryje... to forma mastuilu cji... co o tym sdzisz? Zanim jednak mog pozwoli sobie na wyraefll opinii albo rozemia mu si w twarz, Van Norden cigfll swj monolog. Suchaj, pewnie wszystko ci opowiedzia... c/y wspomnia, jak caowa j stojc na balkonie w powiat I ksiyca? Teraz brzmi to banalnie, ale sposb, w jaki typ to opisuje... dosownie widz, jak ten kutas stoi tani / kobiet w ramionach i jednoczenie pisze do niej kolcjm list, kolejny kwiat doniczkowy o dachach i caej tej nej reszcie kradzionej od autorw francuskich. Ten facet nigdy nie powie nic oryginalnego, wreszcie to odkryem Dosy, e masz jaki trop... wystarczy si dowiedzie, kop ostatnio czyta... a trudno to ustali, poniewa jest tak chfl lernie skryty. Suchaj, gdybym nie wiedzia, e ty take | nim tam poszede, nie uwierzybym, e ta kobieta istniej Facet tego pokroju mgby pisa listy sam do siebie. A nu mo to dopisuje mu szczcie... jest tak cholernie malutki tak kruchy, tak romantycznie wyglda, e od czasu do ca su kobiety na niego lec... jakby chcc go zaadoptowa sdz, e im po prostu go al. A niektre pizdy lubi doslu wa kwiaty doniczkowe... to zwiksza ich poczucie warta ci. Przecie to kobieta inteligentna, tak przynajmniej o| utrzymuje. Ty powiniene co o tym wiedzie... widziae | listy. Jak sdzisz, co taka kobieta moga w nim zobaczy! Rozumiem, e moga da si zapa na te listy... ale jak wj dug ciebie poczua si, kiedy go zobaczya! [124] Ale suchaj, to wszystko nie ma tu nic do rzeczy. i Strona 98

Miller Henry - Zwrotnik Raka i o sposb, w jaki mi to opowiedzia. Wiesz, jak on Hfks/u te swoje opowieci... Tak wic po tej scenie na bal-podaje mi to jako przystawk, wies^ - wtedy, jak I weszli do rodka i on rozpi jej piam. Dlaczego si hasz? Wcisn mi to? - Nie, skde! Mnie opowiada dokadnie to sa-I co dalej? Potem tu Van Norden sam musi si u-llwhn potem wic, uwaaj, opowiada, jak usiada na < l<\ zadzierajc nogi do gry... a nie miaa na sobie nion siedzi na pododze spogldajc na ni, mwi jej, 1 i licknie wyglda... czy powiedzia ci, e wygldaa jak z '? Poczekaj chwil... chciabym sobie dokadnie wypomnie jego sowa. Mia w tym miejscu taki adny bait Odalisce... co to waciwie jest, do cholery, odaliska? I >< dzia to po francusku, dlatego tak trudno mi przypoHlle sobie to kurestwo... ale rzecz brzmiaa dobrze. Bya i bu rdzo w jego stylu. A ona moe mylaa, e sam to wyIII. pewnie uwaa go za poet albo co w tym rodzaju. Inchaj... to jeszcze nic... Bior poprawk na jego wyoI . Do szau doprowadza mnie to, co stao si potem. I Ca noc rzucaem si na ku, bawic si tymi obra1 kire pozostawi w mojej gowie. Nie mog przesta o ......yle. Brzmi to dla mnie tak realnie, e gdyby si nie 1 li \lo, mgbym skurwysyna udusi. Nikt nie ma prawa la takich rzeczy. Chyba e jest chory... To do czego zmierzam, to chwila, gdy, jak mwi, II na kolana i swymi dwoma smukymi palcami rozwar i pl( /k. Pamitasz to? Mwi, e siedziaa tam, jej nogi py Z oparcia krzesa i nagle przyszo natchnienie. Na1 4"l" I o, gdy zern j ju par razy... po tej jego odzywce Malissie. Klka uwaaj teraz i dwoma palcami... iwie tylko, zwr uwag, koniuszkami palcw... li ni Lc mae patki... cik-ciuk... tak wanie. Taki lepki [125] 7 cichuteki dwik... prawie niesyszalny. Cik-ciuk! Jezu, ifl szaem to przez ca noc! A potem mwi jakby mi li nie byo do potem mwi, e zanurzy gow w Strona 99

Miller Henry - Zwrotnik Raka jej mul ce. A kiedy to zrobi, Boe zlituj si, ona oplota mu s/jl nogami, przytrzymujc go tam. To mnie wykoczyo! W\n bra to sobie! Wyobra sobie tylko, e taka adna, wra/huu kobieta obejmuje udami jego szyjl Jest w tym co niezdll wego. To tak fantastyczne, e a brzmi przekonujco. ( by opowiedzia mi tylko o szampanie i przejadce po Boi czy nawet tej scenie na balkonie, mgbym na to machM rk. Ale to jest ju tak nieprawdopodobne, e przele brzmie jak kamstwo. Nie uwierz, e co podobnego mfl gdzie przeczyta, i nie widz, co mogoby mu podsun I ki pomys, jeli nie byoby w tym dba prawdy. Wiesz, si ma do czynienia z takim maym kutasem, wszystko..... e si zdarzy. Moe wcale jej nie pierdoli, moe tylko m zwolia mu si popieci... z tymi bogatymi cipami nigdy ul wiadomo, czego od ciebie oczekuj... Kiedy w kocu Van Norden wygrzebuje si z wyi i zaczyna si goli, jest ju dobrze po poudniu. Udao mi sif w kocu przestawi jego umys na inne tory, gwnie przeprowadzk. Pokojwka przychodzi sprawdzi, czy jo! gotw mia opuci pokj do poudnia. Van Nonlcn wanie nakada spodnie. Troch mnie dziwi, e jej nie pra prasza i nie raczy si nawet odwrci. Widzc, jak nons/u> lancko zapina rozporek i wydaje jej polecenia, zaczynani chichota. Nie przejmuj si ni mwi, rzucajc jej spo|' renie pene najwyszej pogardy to tylko dua maciori Jeli chcesz, uszczypnij j w tyek. Sowa nie powie. A potem, zwracajc si do niej po angielsku, mwi Chod tutaj, ty dziwko, i we go do rki! Syszc to, nie mog si ju duej powstrzyma Wybucham miechem, mj atak histerycznego miechu udziela si te pokojwce, chocia ona nie wie, o co chd [126] /vna zdejmowa ze cian obrazy i fotografie przedsta- przewanie samego Van Nordena. Ty mwi on, przywoujc j gestem chod I Musz co na pamitk i zdziera ze ciany fotografi wyjd, moesz si tym podetrze. Widzisz i*|i'id/a, zwracajc si do mnie jaka gupia dziwka. Nie I iwiaaby zreszt wraenia bardziej inteligentnej, gdyby iidyszaa po francusku. Pokojwka stoi z otwart gb; jest najwyraniej i , e on zbzikowa. Hej drze si na ni, jak gdyby bya gucha. Hej, ty! Tak, ty! O tak...! i bierze t fotografi, swoj lii] fotografi, i podciera ni sobie tyek. Strona 100

Miller Henry - Zwrotnik Raka - Comme ca! Kapujesz? Jej trzeba by to naryso-mwi, wysuwajc do przodu doln warg w gryma-II ijwyszej odrazy. Bezwolnie przyglda si, jak ona wrzuca jego rze-S d" walizek. Masz, w i to -<- mwi podajc jej szczo l', i gumowy irygator. Poowa jego rzeczy ley na podtl i Walizy s wyadowane po brzegi i nie ma gdzie wotihruzw i ksiek, i butelek oprnionych do poowy. Usid na chwilk zwraca si do mnie. mnstwo czasu. Musimy to najpierw przemyle. nie przyszed, nigdy bym si std nie wydosta. Wii, i.iki jestem bezradny. Przypomnij mi, ebym zabra Ifilwki... s moje. Ten kosz na mieci te naley do mnie. i niwysyny chc, by y jak winia. Pokojwka zesza na d po sznurek. Poczekaj, a zobaczysz...- policzy mi za ten sznu-Bhoby kosztowa tylko trzy sou. Nawet guzika do illil nie przyszyj ci tutaj, nie pobierajc za to opaty. mi, obrzydliwi skpcy! Zdejmuje z pki nad kominkiem butelk calvado-' ii i|i|i mi znak, bym wzi drug. [127\ Nie ma sensu zabiera ich ze sob. Wypijmy i> tutaj. Me jej nie czstuj! Tej cholerze nie zostawibym nawl kawaka papieru toaletowego. Chtnie przed odejciem zdemolowabym pokj. Suchaj... nasikaj na podog, jr.li masz ochot. Bo ja chciabym nasra do szuflady biurk.i Jest tak doszcztnie zdegustowany sob i wszy.i kim innym, e nie wie, co zrobi, by da upust tymuc/n ciom. Podchodzi do ka z butelk w rku i, odkrywa |.f narzut, chlapie calvadosem na materac. Niezupenie z legii zadowolony, jeszcze wbija we obcasy. Niestety, nie ma nu nich bota. Bierze w kocu przecierado i czyci nim sol nr buty. Bd przynajmniej mieli zajcie mrucz) mciwie, po czym, biorc spory yk do ust, odrzuca goVi do tyu, przepukujc sobie gardo, robi to bardzo dokl;ul nie, i wypluwa wino na lustro. Macie, dusigrosze, macie, skurwysyny! Zetrzyi cie to sobie, gdy odejd! Chodzi tam i z powrotem, mani roczc do siebie. Widzc na pododze swoje dziurawe sk;u pety, podnosi je i drze na kawaki. Obrazy take wywolM jego wcieko. Podnosi jeden z nich to jego portret Strona 101

Miller Henry - Zwrotnik Raka wy konany przez pewn znajom lesbijk i dziurawi go bit tem. To dziwka! Ty wiesz, o co ona omielia a|| mnie poprosi? Ot chciaa, ebym podrzuca jej moje o py, gdy z nimi skocz. Nie daa mi ani grosza za napisami o niej pozytywnej recenzji. Mylaa pewnie, e szczerze po dziwiam jej prace. Nie udaoby mi si wycign od niej na wet tego obrazu, gdybym nie obieca umwi jej z t pizda Minnesoty. Miaa fioa na jej punkcie... azia za ni niczym ciekca si suka... nie moglimy si od tej dziwki odczepi1 Cigle zawracaa mi gow. Doszo do tego, e nieledwie b;i em si sprowadzi tu jak cip bdc w strachu, e tu na* gle wpadnie. Skradaem si jak zodziej i zamykaem drzwi na klucz, gdy tylko wszedem... Ona i ta pizda z Geord [128] 1'uwiaj mnie o fioa. Jedna jest zawsze napalona, a \ iccznie godna. Nie lubi pierdoli si z godnymi i...... To tak jakby wpycha takiej arcie, a potem je wyh u Hoe, co mi to przypomniao... gdzie pooyem Hi bursk ma? To wane. Miae to ju kiedy? Gorsze Nie wiem nawet, gdzie to zapaem. W zeszym ty-h.....niaem tu tyle kobiet, e ju straciem rachub. Co niejsze, one wszystkie tak wieo pachniay. Ale wiesz, (Md I" |l\Sl... 1'okojwka uoya jego rzeczy na chodniku. Pai 'i 'yglda si nam kwano. Kiedy wszystko zostao zaine do takswki, pozostao tylko miejsce dla jednego < (idy ruszamy, Van Norden wyciga gazet i zaczyna i u ni garnki i patelnie; w nowym hotelu gotowanie jest mi> zabronione. Gdy dojedamy na miejsce, jego waliiliiglf si otwieraj; nie byoby to takie krpujce, gdyby i hwili naszego przyjazdu wacicielka nie uchylia drzwi. - Mj Boe wykrzykna czyje to wszystko, l' ibla? Co to ma znaczy? Van Norden jest tak przestraszony, e nic mu nie iyi hodzi do gowy poza: Cest moi... c'est moi, mada-' I i ul wracajc si do mnie, mamrocze z wciekoci: In kwoka! Widziae jej dzib? Da mi tu w ko! Hotel pooony jest na tyach obskurnego pasau i m/j prostokt do zudzenia przypominajcy nowoczesil lad penitencjarny. Bureau jest wielkie i ponure pomiStrona 102

Miller Henry - Zwrotnik Raka Iwiuta odbijajcego si od kafelkw na cianie. Wsz w oknach wisz klatki z ptakami i emaliowane tablicz' upraszajce goci jzykiem, ktry dawno ju wyszed z ' u, by nie robili tego i nie zapominali o tamtym. Jest .......ni nieskazitelnie czysto, ale panuje tu absolutna bieuiszczenie, smutek. Wycieane skr krzesa trzymaj ki jakim konstrukcjom z drutu, nasuwajc nieprzy.....i' skojarzenie z krzesem elektrycznym. Pokj Van "i na znajduje si na pitym pitrze. Gdy wchodzimy po ........ [129] schodach, informuje mnie, e mieszka tu kiedy sant. I jednym tchem dodaje, e w hallu unosi si jaki dzll ny smrd. Na pitym pitrze brakuje paru szyb w oknai I przystajemy na chwil, gapic si na lokatorw po drugi stronie podwrza. Zblia si pora obiadu i ludzie rozchodzi) si do swoich numerw w tej atmosferze zmczenia i pi/\ gnbienia biorcej si z uczciwego zarabiania na ym Wikszo okien jest szeroko otwarta: obskurne wygldaj jak ziewajce usta. Ich mieszkacy take ziew.iii albo stale si drapi. Poruszaj si apatycznie i najwidiu niej bezcelowo; rwnie dobrze mona by ich wzi za lun tykw. Kiedy skrcamy korytarzem do pokoju 57, naci' przed nami otwieraj si drzwi i ukazuje si stara wiedma wiechciem wosw na gowie i oczami maniaczki. Jestenu tak zaskoczeni, e stajemy jak wryci. Przez pen minii stoimy tam wszyscy troje, niezdolni do jakiego ruchu <.vy choby inteligentnego gestu. Za star wiedm widz sln| kuchenny i lece na nim niemowl, cakiem rozebrani drobnego, maego berbecia nie wikszego ni oskuba kurczak. W kocu stara podnosi wiadro z pomyjami stoji ce obok niej i rusza naprzd. Ustpujemy jej z drogi i gj tylko zamykaj si za ni drzwi, niemowl wydaje przes/y wajcy wrzask. To pokj 56, a pomidzy numerami 56 i 51 znajduje si toaleta, gdzie ta wiedma oprnia wiadra. Od chwili kiedy weszlimy na schody, Van Nordej zachowuje milczenie. Wyraz jego twarzy mwi jednak san za siebie. Kiedy otwiera drzwi do pokoju 57, przez momcn mam uczucie, e popadam w obd. Ogromne lustro iv te zielonkaw gaz i nachylone pod ktem 45 stopni wisi n. wprost wejcia, a pod nim stoi dziecicy wzek wypenioin ksikami. Van Norden nawet si nie umiecha; zamiast go podchodzi z nonszalancj do wzka i biorc do rki ja k ksik, zaczyna j przeglda, zupenie jak kto, kii wchodzi do biblioteki publicznej i Strona 103

Miller Henry - Zwrotnik Raka machinalnie przystpuji [130] i wszoj z brzegu pki. I moe samo to nie wydawao...... lak mieszne, gdybym jednoczenie nie ujrza pary 4 li*/i|cych w kcie. Emanuje z nich tak absolutny spodli >wolenie, jakby drzemay tam latami, tote nagle 'iln|r nii si, jakbymy stali w tym pokoju, dokadnie w tej .....i pozie, przez niezmiernie dugi czas, e przyjlimy j I *nli', /, ktrego do tej pory nie obudzilimy si, a ktry i iii przy najmniejszym gecie, choby przy mrugniciu jeszcze bardziej godne uwagi jest nachodzce u i|',le wspomnienie prawdziwego snu z minionej nocy, | lrym widziaem Van Nordena wanie w takim k111 i leraz zajmuj hantle, tyle e zamiast nich tkwia i I ulona kobieta z nogami uniesionymi do gry. Widz lu)i|U!go nad ni z tym swoim czujnym, akomym wyrai "i /u, pojawiajcym si, ilekro czego bardzo pragnie. i przy ktrej to si dzieje, jest jakby zamazana jedyi 11 utworzony przez dwie ciany wida wyranie, i t >!'ii.I kobiec posta. Widz, jak Van Norden zabiera si lllcj na swj szybki, zwierzcy sposb, nie baczc na to, n, il/ieje wok, zdecydowany jedynie dopi swego. Jel" ijrzenie zdaje si mwi: potem moecie mnie zabi, i li ruz pozwlcie, e jej wsadz... musz jej go wsadzi!" I I Itoi lam, pochylony nad ni, ich gowy uderzaj o ciai "ii ma tak wielki wzwd, e jest po prostu niemoliii|, by zdoa go wsadzi. Nagle, z tym wyrazem znie......n, ktry jedynie on potrafi przywoa, podnosi si i ipruwia na sobie ubranie. Ju ma odej, kiedy nagle za-WM/u, e jego penis ley na chodniku. Jest mniej wicej oci odcitego kija od mioty. Z nonszalancj podnosi i wsadza sobie pod pach. Kiedy odchodzi, widz dwie 1......ie jak cebule bulwy dyndajce na kocu kija od f/nlki i sysz, jak mamrocze do siebie: kwiaty donicz-. kwiaty doniczkowe". Pojawia si zdyszany i spocony garcon. Van Nor-I' patrzy na niego, nic nie rozumiejc. Teraz wkracza maStrona 104

Miller Henry - Zwrotnik Raka [131] jestatycznie wacicielka i, podchodzc prosto do Van Nm dena, wyjmuje mu z rki ksik, wrzuca j do wzka i ba sowa wyprowadza wzek na korytarz. Ale to dom wariatw mwi Van Norden umiechajc si ze smutkiem. Jest to taki ledwo dostrzeg) ny, trudny do opisania umiech, i na chwil powraca wi.i eni, e to sen, e stoimy na kocu dugiego korytarza, /,i koczonego pofalowanym lustrem. W d tego wanie ki rytarza, wymachujc swym strapieniem jak brudn latarki poda chwiejnym krokiem Van Norden, wtacza si luh wylatuje z drzwi, ktre otwieraj si tu i wdzie, wcigaj czyj rk albo wykopywany czyim kopytem. I im bu dziej si oddala, tym bardziej ponure staje si jego strapM nie; obnosi si z nim jak z latark, ktr cyklici trzymM noc w zbach, kiedy jezdnia jest mokra i liska. Wchod/i i wychodzi z obskurnych numerw, a kiedy usiuje usiasi, krzeso si rozpada. Gdy otwiera walizk, okazuje si, I wewntrz nie ma niczego poza szczoteczk do zbw. I kadym pokoju znajduje si lustro, przed ktrym z uwam zatrzymuje si, przeuwajc sw wcieko, i od tego ;| ego przeuwania, od utyskiwania, od mamrotania, nini czenia i przeklinania jego szczki wyskoczyy z zawiasw i zaczynaj... opada, i kiedy pociera brod, krusz si, a al jest tak peen wstrtu do siebie, e nadeptuje na wastl szczk i rozgniata j na kawaki swymi potnymi obcasu mi. Tymczasem wnosz bagae. I wszystko staje si j| szcze bardziej zwariowane ni przedtem zwaszcza gdy Van Norden przymocowuje ekspander do ramy ka i ro| poczyna swoje wiczenia. Podoba mi si tutaj stwierdza, umiechaj! si do garcona. Zdejmuje paszcz i kamizelk. Garcon przy glda mu si zdumiony, w jednej rce trzyma waliz, w drugiej irygator. Ja natomiast stoj sam w przedpokoju, trzy majc lustro z zielon gaz. aden przedmiot nie wydaje sn, [132] i piaklycznego zastosowania. Sam przedpokj jest rw-| bezuyteczny jak przedsionek stodoy. Wraenie jest |tMilv< /no z tym, jakiego doznaj wchodzc do Comedie iMiicaisc albo teatru Palais-Royal: w wiat bibelotw, za-lilni w pododze, gipsowych ramion i popiersi, woskowaci podg, kandelabrw i mczyzn w zbrojach, bezokich tb i miosnych listw w szklanych gablotach. Co si lt|i\ ale nie ma w tym sensu, tak samo jak wykoczenie Ni calvadosu tylko dlatego, e nie byo dla Strona 105

Miller Henry - Zwrotnik Raka niej do \\p\h"a w walizce. Jak ju powiedziaem, kiedy wspinalimy si na || idy, Van Norden wspomnia, e mieszka tu kiedy llHipassant. Zdaje si, e ten zbieg okolicznoci zrobi na i aenie. Chciaby pewnie wierzy, e to wanie w tym iiIh>|ii Maupassant stworzy sporo tych makabrycznych liiwieci, na jakich opiera si jego reputacja. Tym biedluirwysynom przyszo tu y jak winiom" mwi IM Norden. Siedzimy przy okrgym stole na dwch wyiilnych starych fotelach, powizanych paskami i klamrai|, ko jest tu obok, w gruncie rzeczy tak blisko, e moIMiiy pooy na nim stopy. Armoire stoi w rogu za nami, t dogodnie, w zasigu rki. Van Norden wyrzuci brudn ii nc na st; siedzimy wic ze stopami zagrzebanymi w brudne skarpety i koszule, palimy z zadowoleniem. .....bskurny pokj rzuci chyba na niego jaki urok: pobii i nu si tu. Kiedy wstaj, by zapali wiato, proponubymy zagrali w karty, zanim pjdziemy co przeksi. Utulamy zatem przy oknie, na pododze wala si brudna Ifll/na, a na lampie wisi ekspander Sandowa, i gramy kil1 | partyjek bezika. Van Norden odoy fajk i wsadzi so prymk tytoniu pod doln warg. Od czasu do czasu i i" a przez okno, due zdrowe jagody brzowego soku z rozpryskuj si na chodniku. Sprawia teraz - nic zadowolonego. W Ameryce mwi nigdy nie przyszoby ci [133] do gowy, eby zamieszka w takiej norze. Nawet wini gdy yem z zasiku, sypiaem w lepszych pokojach ni/ h Ale tutaj to si wydaje naturalne, tak samo jak ksiki, kin re tu czytujesz. Jeeli kiedykolwiek tam wrc, postaram n zapomnie o yciu tutaj, jakby byo wycznie koszmai snem. Pewnie nawet bd y tak jak niegdy, jeli kiedy | wiek tam wrc. Czasami le na ku oddajc si rozmj aniom o przeszoci i wydaje mi si ona tak realna, e mu sz si uszczypn, by zda sobie spraw, gdzie jesieni Dzieje si tak zwaszcza wtedy, kiedy obok mnie jest kolm ta; kobieta wyzwala to we mnie bardziej ni cokolwiek ind go. Jedyne, czego od nich oczekuj, to zapomnienie. Czai mi Strona 106

Miller Henry - Zwrotnik Raka tak zatracam si w tych rozmylaniach, e nie mog bie przypomnie imienia cipy lecej obok, ani nawet sk.n j wytrzasnem. Zabawne, nie? Dobrze jest mie obok sig bie wiee, ciepe ciao, kiedy si czowiek budzi rano. ci to takie poczucie wieoci. Stajesz si niemal uduclm wiony... dopki one nie zaczn odstawia tej gadki o milo, ci itd. Dlaczego wszystkie cipy tyle mwi o mioci, moi ty wiesz? Widocznie nie wystarcza im, e je dobrze wypici dolisz... pragn jeszcze twojej duszy... Sowo dusza", tak czsto pojawiajce si w moim logach Van Nordena, wywierao na mnie z pocztku wni/c nie nieodparcie komiczne. Kiedy tylko usyszaem z jego to sowo, popadaem w histeri; na og wydawao si 01 faszyw monet, zwaszcza e przewanie towarzyszyo mi strzyknicie brzowym sokiem, ktry spywa mu z kcik ust. A jako e nigdy nie omieszkaem rozemia mu si \ twaft, niezmiennie wygldao to tak, e kiedy padao D swko, Van Norden milk na chwil pozwalajc mi-zadu chota, ale tylko raz, po czym cign swj monolog, pti wtarzajc je coraz czciej, za kadym razem coraz pic szczotliwiej je modulujc. To jego dusz kobiety prbow;il posi da mi to jasno do zrozumienia. Tumaczy mi l [134] i i nie dwa, ale za kadym razem powraca do tego jak i"ik do swojej obsesji. W pewnym sensie Van Norden llony, o tym jestem przekonany. Jedyn rzecz, jakiej ! hm.i, jest to, e moe zosta sam, i obawa ta jest w i 'l gboko zakorzeniona i tak uporczywa, e nawet ivv na kobiecie, nawet gdy si do niej przyspawa na moe uciec z wizienia, ktre sam sobie zbudoPrbuj rnych rzeczy wyjania mi. ...... nawet prbuj liczy albo roztrzsa jaki problem hv hlozoficznej, ale i to na nic. To tak, jakbym skada IWch osb, z ktrych jedna przez cay czas obserwuje ii lak si cholernie na siebie wciekam, e mgbym ibit ... i w pewnym sensie to wanie czyni za kadym gdy mam orgazm. To tak, jakbym na sekund si Uwi. Niema adnej z tych dwch osb... jest nico... i Inieje nawet ta pizda leca obok. To jak przyjcie kolllili Naprawd! Przez kilka sekund po tym czuj si udui"iiy, jakbym jania jakim nieziemskim blaskiem... i ' I rwaoby to wiecznie skd mona wiedzie? gdyStrona 107

Miller Henry - Zwrotnik Raka li i o, e obok ley jaka kobieta, a potem w ruch idzie lor i z kranu leci woda... Te wszystkie drobiazgi, przez l /ujesz si tak przeraliwie wiadom wasnego ja, tak i .i/liwie samotny. I dla tej jednej chwili wolnoci musisz Im luwa tych wszystkich bzdur o mioci... momentami i>i,.wadz mnie to do szau... chc je natychmiast wyko/ wyra... i czasem to robi. Ale to ich nie zniechca, a .....awet wydaje im si pocigajce. Im mniej powicasz .....wagi, tym bardziej si za tob uganiaj. Kobiety cechui ii .i szczeglna perwersja... w gbi serca wszystkie s iHHNochistkami. Ale czego ty tak naprawd oczekujesz od ko-chc si dowiedzie. Zaczyna zaciera rce, opada mu dolna warga. [135] Wyglda na kompletnie sfrustrowanego. Kiedy w konni udaje mu si wyjka kilka rwcych si zda, czyni to w bokim przewiadczeniu, e jego sowa kryj przytacza. poczucie daremnoci. Chc mc cakowicie podda si kobiecie wyrzuca z siebie. Chc, by oderwaa mnie od siebie sann' go. Ale aby to osign, powinna by lepsza ode mnie; M winna mie rozum, a nie tylko pizd. Musi mnie przekoniii e jej potrzebuj, e nie mog bez niej y. Znajd mi lal dup, dobrze? Gdyby ci si udao, oddabym ci swoj posil' d. Nie obchodzioby mnie, co stanie si ze mn potem: nic potrzebowabym pracy ani przyjaci, ani ksiek; nie pfl trzebowabym niczego. Gdyby tylko zdoaa mnie przekl na, e jest na wiecie co waniejszego ni ja sam. Jezu, \. ja siebie nienawidz! Ale jeszcze bardziej nienawidz lyoM kurewskich cip wszystkie s niewiele warte. Mylisz, e ja siebie lubi cignie dalej. To dowodzi, jak mao mnie znasz. Zdaj sobie spraw, /i jestem wspaniaym facetem... nie miabym tych problemw, gdybym nie mia adnych atutw. Ale tym, co mnie zeni, jest fakt, e nie mog znale dla siebie rodka wyrazu. I dzie uwaaj, e uganiam si za dupami. Oto jak pytcy s;| | intelektualici, przesiadujcy jak dzie dugi na tarasmli kawiar i przeuwajcy t psychologiczn sieczk... To cal kiem nieze, nie uwaasz? psychologiczna sieczka. Zapij to, prosz. Wykorzystam to za tydzie w swojej rubryce... I propos, czytae Stekela? Jak sdzisz, jest dobry? Mnie sif to wydaje tylko i wycznie histori odosobnionych pr/y padkw choroby. Na rany Chrystusa, chciabym mie doi odwagi, by pj do psychoanalityka... oczywicie Strona 108

Miller Henry - Zwrotnik Raka dobrego Nie chc chodzi do tych naszych wyfraczonych kanciarzy kozimi brdkami, jak twj przyjaciel Borys. Jak moesz ta lerowa takich bufonw? Nie nudz ci miertelnie? Wid e gadasz z kadym. Gwno ci to wszystko obchodzi. Mo e masz racj. Chciabym nie by tak cholernie krytyczny [136\ Wpyziae ydki krcce si koo Dme, Jezu, na ich lloHtHJ gsiej skrki. Mwi, jakby czytali z pod-l m Mybym mg z tob rozmawia codziennie, -illiyin z siebie ciar tych wszystkich myli. Ty polne hu. Wiem, e guzik ci w sumie obchodz, ale jli ipliwy. I nie masz adnych teorii, ktre chciaby na ^\|>iobowa. Pewnie pniej zapisujesz wszystko w iwiiiiii notesie. Posuchaj, nie obchodzi mnie, co o mnie | idlisz, ale prosz ci, nie rb ze mnie faceta uganiaj , bez przerwy za dupami - to zbyt proste. Kiedy | o sobie ksik, zbior w niej swoje refleksje. Nie i myli zwykej analizy introspektywnej... arnie-i Obnay si jak na stole operacyjnym, wywlec swoje .....'''' pokaza wszystko, kawaek po kawaku. Czy \i In /, kiedy zrobi? Dlaczego si umiechasz, do diab-I Iwil/asz, e brzmi to naiwnie? I l.iniecham si, poniewa ilekro poruszamy temat ki, ktr zamierza kiedy napisa, pewne sprawy lii l iji| jakiego absurdalnego aspektu. Wystarczy, e ja ksika", i wiat od razu kurczy si do prywat-h io/miarw Van Nordena i Spki. Ta ksika musi lik owicie oryginalna, absolutnie doskonaa. To jeden IWodw, dla ktrych nie moe si za ni zabra. Gdy " v\ padnie na jaki pomys, zaczyna go kwestionowa. lypomina sobie, e wykorzysta go ju Dostojewski albo 1111 mi, albo jeszcze kto inny. Nie mwi, e chc by .....li lepszy, ale chc by inny" - wyjania. Tak wic, l zabra si do swojej ksiki, czyta jednego autora llrugim, aby cakowicie si upewni, e nie wejdzie na i i. i en. I im wicej czyta, tym wiksze okazuje lekcewa'ii. aden z nich go nie zadowala; aden nie osiga tego ipilin perfekcji, jaki onsam sobie wyznacza. I zupenie zaiHlInjc, e nie napisa nawet jednego rozdziau, mwi o || Ii inotekcjonalnie, jakby istniaa caa pka ksiek noh jego nazwisko, dzie na tyle znanych, e nie ma poStrona 109

Miller Henry - Zwrotnik Raka [137] \ trzeby wymienia ich tytuw. I mimo e nigdy otwarcie m skama na ten temat, jest oczywiste, e ludzie, ktrym wil ci dziur w brzuchu wyjawiajc swoj prywatn filozof uwagi krytyczne i pretensje, bior za pewnik, e za jego In/ nymi uwagami kryje si pokany dorobek literacki. Odum si to zwaszcza do tych modych, gupiutkich dziewic, ktd re zwabia do swego pokoju pod pretekstem, e przeczy;: li swoje wiersze, albo stosuje jeszcze lepszy wybieg, udajc, / zaley mu na ich opinii. Bez najmniejszego poczucia zal nowania wciska im do rki kawaek poplamionej kartki, ktrej nabazgra kilka wersw podwaliny nowego wii sza, jak to nazywa i z najwiksz powag da od niii uczciwej opinii o tym skrawku twrczoci". A e przewa/ nie nie s one w stanie wystpi z adnym komentar/i-m oszoomione bezsensem tych wersw, Van Norden wyko rzystuje to, by wyoy im swj pogld na sztuk, pogld nie trzeba chyba dodawa tworzony przeze spontanii/ nie w zalenoci od sytuacji. Tak doskonale opanowa ju/1 rol, e przebycie drogi od pieni Ezry Pounda do ka M rwnie proste i naturalne, jak przejcie z jednej tonacji drug; w rzeczy samej, gdyby owo przejcie nie nastpili powstaby dysonans, co zreszt zdarza si od czasu do c/n su, gdy pomyli si co do tych kretynek, ktre zwyk na/y wa popychadami". Naturalnie, biorc pod uwag jel konstytucj psychiczn, niechtnie wspomina o tych falnl nych pomykach w ocenie ich charakteru. Ale kiedy zdol>\ dzie si ju na to i przyzna do tego rodzaju bdu, robi to absolutn wprost szczeroci: w gruncie rzeczy wydaje l| czerpa jak perwersyjn satysfakcj z rozwodzenia | nad wasn nieudolnoci. Jest na przykad pewna kobiel.i ktr usiuje zaliczy ju od blisko dziesiciu lat najpici w Ameryce, a w kocu tu, w Paryu. Jest to jedyna osb pci odmiennej, z ktr cz go serdeczne, wrcz zaye sin sunki. Nie do, e zdaj si wzajemnie lubi, ale chyba nu wet doskonale si rozumiej. Z pocztku sdziem, e gdyb [138] li.....ii si z ni przespa, jego problemy zostayby rozi iik*. Ityy tu wszystkie elementy udanego zwizku I lyni podstawowym. Na swj sposb Bessie bya rwllli zwyka jak on. Do kwestii oddania si mczynie ' i/ywaa tak ma wag jak do rodzaju deseru po I/ic. Zwykle sama wybieraa obiekt swego zainteresoStrona 110

Miller Henry - Zwrotnik Raka lllln i sama proponowaa zblienie. Nie bya brzydka, | nu- mona powiedzie, aby bya adna. Miaa nieze by) to jej najwikszy atut - i, jak si to mwi, lubia plu. Oboje byli ze sob spoufaleni tak dalece, e niekie In i|c zaspokoi jej ciekawo, a nadto powodowany dalliiiii nadziej, e zachci j swoj sprawnoci, Van Norm ukrywa j w szafie podczas jednego ze swoich sean(idy byo ju po wszystkim, Bessie wychodzia z u'i.i i dyskutowali ca spraw rzeczowo, to znaczy oka ' .ilkowit obojtno wobec wszystkiego poza tech| i Technika" to by jeden z jej ulubionych terminw, n.iimniej podczas tych dyskusji, ktrych miaem zai by wiadkiem. Co jest nie tak z moj technik?" i ii Van Norden. A Bessie odpowiadaa: Jeste zbyt prylywny. Jeli kiedykolwiek zechcesz mnie zaliczy, bi musia by subtelniejszy". Jak mwi, rozumieli si oboje tak doskonale, e fli) gdy wpadaem do Van Nordena o wp do drugiej, mluwalem Bessie siedzc na ku; kodra bya odrzuco.1 Van Norden prosi j, by zechciaa popieci mu I. 11- tylko kilka jedwabistych dotkni" mwi U ibior odwagi, by wsta". Albo zachca j, by na po1......haa, a gdy odmawiaa i tego, sam si apa za niego i lll isa nim jak dzwonkiem, przy czym oboje zamiewali |f ilo rozpuku. Nigdy nie przelec tej dziwki" mawia. Nie ma dla mnie za grosz szacunku. Oto zapata za to, i Ilic mam przed ni adnych tajemnic". A potem nagle |1 doda: Co sdzisz o tej blondynce, ktr ci wczo[139] raj pokazywaem?" Zwraca si z tym oczywicie do BcNUfc ktra kpia z niego, odpowiadajc, e ma fatalny )" ' Ale, tego mi nie wmawiaj" - protestowa. A potem, zabawy, moe po raz tysiczny, gdy by to ju ich powszlj ni art, proponowa: Suchaj, Bessie, co by powiedzij na jeden szybki numerek? Tylko raz..., co?" A kiedy to zwykle przechodzio bez echa, dodawa tym samym toneij A co by powiedziaa na niego? Moe jeden szybki nunu-i t nim bardziej by ci odpowiada?" Gwn cech Bessie byo to, e nie potrafia, lul* po Strona 111

Miller Henry - Zwrotnik Raka prostu nie chciaa, uwaa si za panienk, ktr moi by ot tak sobie zern. Mwia o namitnoci tak, jakby In sowo wymylono dopiero przed chwil. Wszystko robi! i namitnym uniesieniem, nawet co tak bahego jak kopulii cja. Musiaa wkada w to ca dusz. Czasem ja te bywam namitny zapewniul Van Norden. _ Ty? demonstrowaa zdziwienie Bessie. Ty jeste po prostu wyniszczonym przez rozpust satyrem. wiesz, co to namitno. Kiedy ci staje, to ju dla ciebie nu mitno. Dobrze, moe to nie jest namitno... ale nn< sposb j okazywa bez wzwodu, prawda? Te historie z Bessie i innymi kobietami codziennn zaciganymi przez niego do hotelowych numerw przy pi i minaj mi si w drodze do restauracji. Tak ju przywykem do jego monologw, e bez przerywania wasnych rozmy la, automatycznie wypowiadam stosowny komentarz, gdj tylko sysz, e jego gos zamiera. Tworzymy swoisty dud I jak to w duecie rzecz polega na tym, e partnera sucha li uwanie tylko po to, by nie przegapi sygnau do zabraniu gosu. Jako e ma woln noc, a i tak obiecaem dotrzynim mu towarzystwa, z obojtnoci wysuchuj jego tyrad Wiem, e nim skoczy si wieczr, bd kracowo wyczer. pany; jeli mi si poszczci, to znaczy, jeli uda mi si pod [140] ' pretekstem wycign od niego kilka frankw, zwiej I, gdy tylko wybierze si do toalety. Ale znajc moj in-. iv do ulatniania si, nawet si nie obraa, po prostu piecza si przed t ewentualnoci, pilnie strzegc il( li sou. Jeli go poprosz o pienidze na papierosy, II si, e pjdzie po nie ze mn. Nie chce zosta sam na-N pi ta/, chwil. Nawet kiedy uda mu si zgarn jak ba-| "i myl, e zostanie z ni sam na sam, ogarnia go przejmie. Gdyby to byo moliwe, kazaby mi siedzie w po\.....podczas swoich erotycznych produkcji. Znaczyoby to .....40 akurat tyle, co poprosi mnie, bym zaczeka, a IV ogoli. W woln nock Van Nordenowi przewanie udaje ' mie co najmniej pidziesit frankw w kieszeni, cho lOllezno ta nie przeszkadza mu wcale prbowa nacig-' kudego, kto si nawinie. Cze - mwi - daj mi lil/.iecia frankw... potrzebuj ich." Potrafi przy tym iinwia wraenie czowieka miertelnie przeraonego. W Strona 112

Miller Henry - Zwrotnik Raka spadku odmowy staje si bezczelny. Moe chocia ./ mi kolejk." A gdy to osignie, mwi ju nieco adniej: Suchaj, daj mi cho pi frankw... no niech b- dwa..." Wdrujemy tak od baru do baru, szukajc ja-1 drobnej rozrywki i zawsze przy okazji zyskujc kilka lii w. W Coupole wpadamy na znajomego pijaka z' gazel< dnego z facetw rezydujcych na pitrze. Informuje v fce wanie zdarzy si w biurze wypadek. Jeden z korek<"w wpad do szybu windy. Wszystko wskazuje na to, e 1 /czyje. Z pocztku Van Norden jest wstrznity, do gbi /.(nity. Ale kiedy dowiaduje si, e chodzi o tego lika Peckovera, doznaje ulgi. - Biedaczysko! - mwi - lepiej bdzie skurczy-yknwi na tamtym wiecie ni na tym. W dodatku nie tak llWtlo sprawi sobie sztuczn szczk... [] Wzmianka o protezie doprowadza tego z pitra da ez. linic si relacjonuje pewien incydent zwizany z wy padkiem. Jest mu z tego powodu bardzo przykro, o wieli bardziej ni z powodu samego nieszczcia. Wyglda na 10, e gdy Peckover run na dno szybu, odzyska wiadomoi zanim ktokolwiek si przy nim znalaz. Mimo poamanych ng i strzaskanych eber, na czworakach szuka na olep swojej protezy. W karetce wci wykrzykiwa o niej w dcli rium. Incydent ten by aosny, a zarazem zabawny. Faccl / pitra nie wiedzia, czy mia si, czy paka, kiedy o lym opowiada. By to draliwy moment, poniewa z kim lak pijanym jak on wystarczyby jeden faszywy gest, a rozwa liby ci butelk na gowie. Nigdy zbytnio nie przyjani si I Peckoverem, jeli chodzi o ciso, rzadko zaglda do ko rektorw: tak jakby midzy facetami z gry i z dou siali niewidzialna ciana. Ale teraz, gdy poczu dotyk mien i chcia okaza swoje poczucie koleestwa. Gotw by kai jeliby mu si to udao, by pokaza, e z niego rwny goj A Joego i mnie, ktrzy znalimy Peckovera dobrze, i wic dzielimy, e nie by wiele wart, nawet paru ez, nas irytowa ten jego pijacki sentymentalizm. Chcielimy mu to zres/li| powiedzie, ale wobec takiego faceta nie mona sobie po zwoli na szczero; trzeba kupi wieniec, i na pogrzeb udawa, e strasznie ci al. I trzeba jeszcze pogratulowa mu, e napisa taki subtelnie brzmicy nekrolog. Miesica mi bdzie go nosi przy sobie i cholernie przechwala n okazan w tej sytuacji subtelnoci. Wszystko to uzmyslo wilimy sobie Strona 113

Miller Henry - Zwrotnik Raka z Joem nie zamieniajc ze sob ani sowa. Pi prostu stalimy tam suchajc go z mordercz, milczc po gard. I gdy tylko nadarzya si okazja, by si zmy, zrobilimy to, zostawiajc go w barze bekoczcego do siebie nail szklaneczk pernodu. Znalazszy si ju poza zasigiem jego wzroku, /.1 czlimy si histerycznie mia. Sztuczna szczka! Cokol wiek mwilimy o tym biedaku, a powiedzielimy te kilki [142] \ pozytywnych, cigle powracalimy do tej sztucznej ____lit 1 S;| na tym wiecie ludzie tak groteskowi, e nawet w 1 1.. u mierci nie nabieraj powagi. I im straszliwsza jest , lym bardziej jej ofiary wydaj si mieszne. Na nic iliul/i) prby obdarzenia ich koca odrobin godnoci n .bu by bezczelnym kamc i hipokryt, by w ich odejjj iii dopatrywa si jakiegokolwiek tragizmu. A poniewa \\ nic musielimy udawa, moglimy mia si serdecznie z H||o wypadku. Przez cay wieczr dostarcza nam on .iwo uciechy w przerwach dawalimy upust naszej inlzie i obrzydzeniu dla facetw z pitra, tych nadtych llipl nw, usiujcych bez wtpienia przekona samych sie, /o l'cckover by porzdnym gociem, a jego mier 1 o 1 I rol. Wspominalimy najrniejsze zabawne sytuaf, ol, choby redniki, ktre przegapi i za ktre dostawa .....szy wycisk. Niele zaleli mu za skr tymi pieprzo.....rednikami i uamkami, ktre zawsze przekrca. Raz li ii Ii go nawet zwolni, poniewa zjawi si w pracy cuchi' alkoholem. Lekcewayli go, bo wyglda jak ptora nieHyccia ze swoj egzem i upieem. By po prostu nikim, najmniej dla nich, ale teraz, kiedy ju nie y, wszyscy u.ipliwie uzbieraj na ogromny wieniec i zo jego nazwi1 D wersalikami w rubryce nekrologw. Uczyni wszystko, IJ/ rzuci na siebie troch blasku; zrobiliby z niego nie lada fi| i'dyby tylko mogli. Niestety, w przypadku Peckovera i M byli w stanie wymyli. By zerem, i nawet fakt, e Strona 114

Miller Henry - Zwrotnik Raka tyje, nie doda ani jednej cyferki do jego nazwiska. Jest tylko jedna dobra strona caej sprawy h"w 1 Joe. Moe dostaniesz si na jego miejsce. A gdy ci I poszczci, moe wpadniesz do szybu windy i skrcisz nim- kark. Kupimy ci adny wieniec, moesz na to liczy. Przed witem siedzimy na tarasie Dme. Ju daw-(I /upomnielimy o tym nieszczsnym Peckoverze. Troch [143] rozerwalimy si w Bal Negre i umys Joego powrci do li matu, ktry absorbuje go nieustannie: do kwestii cipy. I" wanie o tej porze, kiedy jego wolna noc dobiega koca, |i go niepokj osiga apogeum. Wspomina kobiety mijani wczeniej tego wieczoru i swoje stae panienki, ktre mg by mie na kade skinienie, gdyby nie to, e ma ich ju sei decznie dosy. I jak zwykle ten nastrj przywodzi mu iw myl ow pizd z Georgii, ktra uganiaa si za nim osta nio, bagajc, by j przygarn do siebie, przynajmniej dl czasu, gdy znajdzie prac. Nie mam nic przeciw dokarmianiu jej od czart do czasu mwi ale nie mgbym jej wzi na stale' byaby to katastrofa dla moich pozostaych dup. Co go najbardziej w niej pociga, to fakt, e przybiera na wadze. To tak, jakby szed do ka z workiem stwierdza. Ktrego wieczoru wziem j ze sob, by o mi jej zwyczajnie al, i jak mylisz co zrobia ta s/.i ona dziwka? Wygolia j sobie do goej skry... nie zostawi a ani jednego woska. Miae kiedy kobiet z wygolon 11 p? To odpychajce, nie sdzisz? I mieszne. Takie jakie nienormalne. To ju wtedy nie wyglda jak cipa: raczej jd martwy ma czy co w tym rodzaju. Po czym opisuje mi, jak powodowany ciekawo< | wsta z ka i zacz szuka latarki. Kazaem jej rozewrze szpar i skierowaem tam wiato latarki. auj, e mnie wwczas nie widziae to byo przekomiczne. Tak mnie zafascynowaa jej cipa, zapomniaem o niej samej. Nigdy w yciu nie wpatrywaem si w pizd z podobn uwag. Mona nawet powiedzie, tak naprawd nigdy przedtem jej nie widziaem. A im du/i i si przygldaem, tym mniej ciekawa stawaa si z kailii chwil. Dowodzi to, e w sumie nie ma w niej nic interesuj,| cego, zwaszcza gdy jest wygolona. To wanie wosy dod;i|.i jej tajemniczoci. Dlatego rzeba nie jest w stanie ci poru [144] Strona 115

Miller Henry - Zwrotnik Raka Raz tylko widziaem rzeb z prawdziw cip aui"i iwa Rodina. Powiniene j kiedy zobaczy... te szeroko n/kiaczone nogi... Mam wraenie, e nie miaa nawet go| Nic, tylko pizda, mona by rzec. O Jezu, wygldaa ok'. Waciwie one wszystkie s do siebie podobne. Gdy |Mh /ys/, na nie, kiedy s ubrane, wyobraasz sobie Bg wie I obdarzasz je czym w rodzaju osobowoci, ktrej, rzecz .i, nie posiadaj. A to po prostu szpara u zbiegu ud, na i ni,| napalasz si jak diabli; pniej za nawet na ni dob-| nic spojrzysz. Wiesz, e jest, i mylisz tylko o tym, eby ledzi tam swj wycior; tak jakby twj penis myla za lne. To wszystko iluzja! Na prno si tak roznamitI-ii chodzi przecie o szpar poronit wosami, albo i .....e. Jest czym tak nieistotnym, e ogldanie jej pocho-ii' I" mnie bez reszty. Wpatrywaem si w ni chyba z dzie- nut, jeli nie duej. Kiedy tak jej si przygldasz, nie-^O obiektywnie, przychodz ci do gowy rne mieszne li. Ta caa aura tajemnicy otaczajca seks, by wreszcie IihIIn ry, e to nic takiego po prostu pustka. Czy nie byo-iv /;ibawne znale w rodku harmonijk ustn... albo kali iicLuz? Ale tam nie ma nic... absolutnie nic. To odpychaj-Mao nie oszalaem... Suchaj, wiesz, co zrobiem potem? Ihybko j zernem i odwrciem si do niej plecami. Tak, wilem ksik i zaczem czyta. Zawsze mona mie ja-kl poytek z ksiki, nawet ze zej ksiki... ale pizda to i'/ysla strata czasu... Zbiegiem okolicznoci, wanie gdy koczy t i iiiow, jaka kurwa pucia do nas oko. I nagle, bez naj-......ejszego przejcia, Van Norden zwraca si do mnie: Chciaby z ni troch pobryka? To nie wynie /byt duo... wemie nas obu. 1 nie czekajc na odpowied, wstaje chwiejnie i |iiulchodzi do niej. Po paru minutach wraca. [145] Zaatwione mwi. Dokocz piwo. Omi jest godna. O tej porze nic si tu ju nie dzieje... wemie na| obu za pitnacie frankw. Pjdziemy do mojego pokoju taniej wypadnie. W drodze do hotelu dziewczyna dygoce z zimna wic wstpujemy do kafejki, by jej postawi kaw. Jest doi agodnym stworzeniem, a co wicej, nie pozbawionym urn Strona 116

Miller Henry - Zwrotnik Raka ku. Wyglda na to, e zna Van Nordena i wie, e niczego pi i nim nie mona oczekiwa poza tymi pitnastoma frankami Pamitaj, e nie masz adnego szmalu mam rocze do mnie Van Norden pod nosem. Jako e nie mam w kieszeni ani centyma, nie bai dzo wiem, o co mu chodzi, a zniecierpliwiony wybucha: Tylko, na Boga, pamitaj: jestemy spukani Niech ci nie zmiknie serce, kiedy wejdziemy na gr. N.i pewno poprosi ci o co ekstra znam t pizd! Mgbym j mie za dziesi frankw, gdybym zechcia. Nie ma ich co rozpieszcza... II est mechant, celui-la zwraca si do mni| ona, mimo swojej tpoty wyczuwajc charakter jego uwaj', Non, U n'est pas mechant, U est tres gentil. miejc si potrzsa gow: Je le connais bien, ce type. Po czym zaczyna snu smtn opowie, jakiego I o ma pecha w yciu o szpitalu, zalegym komornym i dziecku na wsi. Ale nie posuwa si za daleko. Zdaje sobie spraw, e jestemy gusi na t gadk, ale tkwi w jej wntr/ to pasmo udrki, zalega tam jak kamie, nie pozostawiajai miejsca innym mylom. Nie chce erowa na naszym wsp czuciu po prostu z miejsca na miejsce przesuwa w sobie jaki wielki ciar. Nawet mi si podoba. Tylko, na Boga, mam nadziej, e nie jest zaraona... W pokoju mechanicznie zaczyna sposobi si do pracy. Nie ma tu gdzie przypadkiem kromki chleba'1 [146] - pytti kucajc nad bidetem. Van Norden mieje si z niej. Masz, napij si - mwi, podajc jej butelk. | nnn nie chce pi; narzeka, e i tak ma ju rozstrojony i| |ili-k. To jej zwyka piewka uprzedza Van Nor-Nie pozwl jej gra na twoich uczuciach. Mimo to wolabym, eby mwia o czym innym. U diaba, mona wykrzesa z siebie jak namitno Illil|i|i' do czynienia z zagodzon pizd. Wanie, w tym cay problem - nie ma w nas na... moci, w adnym z nas dwch. A jeli chodzi o ni, pr| i mona oczekiwa, e wyjmie skd brylantow koli, i objawi iskr podniecenia. Ale chodzi o pitnacie fran^W i co trzeba z tym fantem zrobi. To tak jak z wojn: i. in/ nas w ni wpakowano, nikt nie myli o niczym in m lylko o pokoju, o tym, by zaprzesta walki. A przecie Strona 117

Miller Henry - Zwrotnik Raka nic ma odwagi zoy broni, powiedzie: Mam tego ... pieprz to!" Nie, zawsze stawk jest jakie tam pitHiicic frankw, ktre nikogo ju nie obchodz i ktrych . w kocu i tak nie dostanie, ale te pitnacie frankw M praprzyczyn wszystkiego i zamiast posucha gosu 1I -go ja" i zostawi w choler t praprzyczyn, czo|l i poddaje si sytuacji, szlachtujc blinich bez chwili Wlchnienia, a im bardziej czuje si tchrzem, tym wicej ......./mu potrafi okazywa, a po dzie, kiedy czara si mepenia i nagle milkn karabiny, a sanitariusze zbieraj i /onych, krwawicych bohaterw i przypinaj im do i medale. Pniej, przez reszt ycia mona sobie roz .la o tych pitnastu frankach. Czowiek straci oczy, r| lub nogi, ale na pociech moe marzy do koca swoich . h u o pitnastu frankach, o ktrych wszyscy inni dawno za(<l MII 1. Zupenie jak na wojnie nie mog pozby si tego Wrn/.cnia. Patrzc, jak ona dobiera si do mnie, by roznieci l lei k podania, zaczynam myle o tym, jakim bybym [147] cholernie marnym onierzem, gdybym kiedykolwiek ok ;za si na tyle gupi, by da si schwyta w potrzask zacign na front. Sam dobrze wiem, e oddabym wszystko -wcznie z honorem, by wydosta si z tego szamba. Mani na to za delikatny odek to wszystko. Alej zapr/;|i.i tylko myl o pitnastu frankach i jeli nie zechc o nie wal czy, ona mnie do tego zmusi. Nie mona jednak wmwi woli walki mczynie, ktry jej nie posiada. Niektrzy / nas s takimi tchrzami, e nigdy nie zrobi si z nas bohate rw, nawet gdyby nas zastraszy na mier. Moe za du/n wiemy. Niektrzy spord nas yj nie w czasie teraniri szym, lecz albo go wyprzedzaj, albo zostaj w tyle. Mo| umys pochonity jest bez reszty traktatem pokojowym Nie potrafi zapomnie, e to pitnacie frankw jest przy czyn caego tego ambarasu. Pitnacie frankw! Czym/c jest dla mnie pitnacie frankw, zwaszcza e te pitnacn frankw nie naley do mnie? Strona 118

Miller Henry - Zwrotnik Raka Van Norden jak si zdaje nie ma podobnych rozterek. W tej chwili take guzik go obchodzi pitnacie frankw; intryguje go sytuacja sama w sobie. A ta zdaje wymaga pokazu ognistego temperamentu bd co bd w gr wchodzi jego msko. Te pitnacie frankw ju i tak przepado bez wzgldu na to, czy nam si z ni uda, czy nie. Chodzi o co wicej moe nie tyle o msko, co o wol. To znowu tak jak z facetem w okopach: sam waciwie ju nie wie, dlaczego powinien nadal y, poniewa n;i wet jeli teraz uda mu si uciec, dopadn go pniej, ale brnie dalej i chocia ma dusz karalucha i sta go na przyznanie si do tego przed samym sob dajcie mu tyl ko karabin lub n, ba, wystarcz goe rce, zby i paznok cie, a pogry si w tej rzezi, w tych jatkach, wyrnie milion podobnych do siebie, miast zatrzyma si i zapyta: w imi czego, po co to wszystko? Gdy obserwuj, jak Van Norden si do niej zabiera, odnosz wraenie, e patrz na jaki mechanizm, w kt [148] > ". nawalia blokada. Pozostawieni sobie samym, mogliby .....bi w nieskoczono, rzc i trc si jak koa zbate, | Hit by to nie dao. Widok tych dwojga parzcych si nim cap z koz bez najmniejszej iskierki emocji, widok tej |K Ii.ulicznej harwki pozbawionej wszelkiego uzasadnie11 poza sum pitnastu frankw pozbawia mnie resztek Ui poza nieludzkim wprost pragnieniem zaspokojenia 11 mej ciekawoci. Dzie\vczyna ley na skraju ka, a Van lonlcn pochyla si nad ni jak satyr, dwoma nogami solid.ipicrajc si o podog. Siedz za nim na krzele, ob> i v\ uj chodno, z naukowym obiektywizmem, ich ruchy, Noby to miao trwa wieczno, nie robi mi to rnicy. ; Vii je si tak, jakbym przyglda si jednej z tych zwariowanych maszyn, wyrzucajcych z siebie gazety; miliony, miliardy gazet wypenionych bezsensownymi tytuami. Ma-tfyitn wydaje si bardziej rozsdna, nawet w swoim bez| .Inym szalestwie, tote oglda siej z wiksz fascyna> hi ni ludzi i zdarzenia, dziki ktrym pracuje. Moje zain-IlICNowanie Van Nordenem i dziewczyn jest rwne zeru; lybym mg tu sobie po prostu siedzie i obserwowa Strona 119

Miller Henry - Zwrotnik Raka 'i/yslkie podobne widowiska rozgrywajce si w tej chwili ciym wiecie, moje zainteresowanie byoby jeszcze mniejsze. Nie bybym w stanie odrni tych zjawisk od r idw deszczu czy erupcji wulkanw. Dopki nie pojawi |f ta iskra namitnoci, cae to przedstawienie pozbawione fefll/.ic znamion czowieczestwa, jedynej cechy mogcej mu lliuln jakiekolwiek znaczenie. Lepiej ju obserwowa maMyn. A tych dwoje zachowuje si jak maszyna, w ktrej zer ul.i si blokada. By j naprawi, potrzebne jest dotknicie linl/kiej rki. Przydaby si jaki mechanik. Klkam za Van Nordenem i z wiksz uwag pi wygldam si tej maszynerii. Dziewczyna odwraca gow i I nca mi rozpaczliwe spojrzenie. To bez sensu mwi. Nic z tego nie bdzie. Syszc to Van Norden zabiera si do roboty ze [149] zdwojon energi, zupenie jak stary cap. Jest tak upary,. > raczej poamie sobie rogi, ni zrezygnuje. Zaczyna si wcid ka, poniewa askocz go w tyek. Na Boga, Joe, daj spokj! Zamczysz t cl/n wczyn na mier. Zostaw mnie w spokoju mamrocze. Tym razem prawie go ju wsadziem. Jego poza i determinacja, z jak to wypowiadn przywodz mi nagle na myl, ju po raz drugi, mj wczor;i| szy sen. Teraz jednak wydaje mi si, e w kij od mioty ktry Van Norden z tak nonszalancj wsadzi sobie pod pach odchodzc, zagin bezpowrotnie. To jakby dalsZ] cig snu ten sam Van Norden, ale bez praprzyczyny. Jr.i jak wracajcy z wojny bohater biedny, gupi, okaleczony skurwysyn, przeywajcy rzeczywisto swoich snw. Kie dy siada, krzeso si rozlatuje; gdy otwiera jakie drzwi, pokj okazuje si pusty; cokolwiek woy do ust, pozostawia to po sobie niesmak. Wszystko jest takie samo jak przed tern; akcesoria pozostaj nie zmienione, sen nie rni si ni czym od rzeczywistoci. Tyle e midzy zaniciem a przebudzeniem skradziono mu ciao. Przypomina maszyn wv rzucajc z siebie gazety; miliony, miliardy gazet, dzie zn dniem; ich tytuowe strony roj si od katastrof, rozruchw, zderze i eksplozji, ale on nic nie czuje. Jeli kto nic przekrci wycznika, nigdy nie dowie si, co znaczy Strona 120

Miller Henry - Zwrotnik Raka micic nie moesz umrze, skoro okradziono ci z ciaa. Moesl zaj si pizd i obrabia j jak cap przez ca wieczno, moesz trafi do okopw i pozwoli rozerwa si na kawa ki; nic nie wywoa tej iskry namitnoci bez interwencji ludzkiej rki. Kto musi wsadzi rk w tryby tej maszyny i pozwoli j sobie urwa, jeli koa maj si znowu zazbi Kto musi to zrobi, nie kierujc si przy tym nadziej na grody ani zainteresowaniem pitnastoma frankami; kto o piersi tak chudej, e medal przypity do niej uczyniby z nic go garbusa. I kto musi nakarmi godn pizd bez obawy [150] wypchnie z niej ten posiek. Bez tego ten spektakl bdzie 11 wiecznie. Nie ma wyjcia z tego szamba... Przez cay tydzie waziem w dup mojemu szefo-nic da si tego tu unikn i udao mi si dosta na -iiPeckovera. Jak mona byo przewidzie, umar, I dny kretyn, w kilka godzin po swoim upadku. I jak przewidywaem, urzdzili mu paradny pogrzeb, z uroczyst Hl/i|. ogromnymi wiecami i ca reszt. Tout compris. Po ftmonii za ci faceci z pitra wyprawili sobie w bistro iwd/iw uczt. Wielka szkoda, e Peckover nie mg tam i .< i co przeksi byby taki szczliwy mogc sie-i i" / nimi i sucha, jak czsto w rozmowie pada jego na-wisko. Musz stwierdzi od razu na wstpie, e nie mog /cka. Przypomina to pobyt w domu wariatw, gdzie Hystkim pozwolono onanizowa si do koca ycia. Pod-| i i j mi pod sam nos cay wiat dajc jedynie, bym za-(lowal w tym ogromie nieszcz poprawn interpunkcj. || Istnieje nic, na czym ci ulizani faceci z pitra nie pooy-) apy: adna rado, adne cierpienie nie umknie ich IWHH'- Tkwi wrd okrutnych faktw, jakie niesie ycie, w sercu tego, co zwyko si nazywa rzeczywistoci. I \ li- e jest to rzeczywisto bagna, a oni s abami, ktre li' maj nic lepszego do roboty poza bezmylnym rechotali Im bardziej skrzecz, tym bardziej ycie wydaje im si ywiste. Adwokat, ksidz, lekarz, polityk, dziennikarz wszystko to szarlatani trzymajcy rk na pulsie wiata. .....siajca atmosfera katastrofy. Co wspaniaego! Zupeni, jakby barometr zastyg, jakby flaga zatrzymaa si w po-llwic masztu. I oto mona poj, jak idea raju opanowuje lllil/k wiadomo, jak zdobywa sobie w niej coraz wicej Ullpjsca, mimo e wszystkie jej filary usunito jednym kop-nliikiem. Musi przecie istnie jaki inny wiat poza tym kiriicm, do ktrego pospiesznie wyrzuca si wszystko bez I In i skadu. Strona 121

Miller Henry - Zwrotnik Raka Trudno sobie wyobrazi, jak wyglda to nie[151] bo, o ktrym ni ludzie. Jest to jednak bez wtpienia niebo ab: wyziewy, brudna piana, lilie wodne, znieruchomia;! woda. Siedzisz nie napastowany przez nikogo na liciu lilii wodnej, rechoczc jak dzie dugi. Jako tak to sobie wyo braam. Teksty o katastrofach, ktre porzdkuj ow kiem, wywieraj na mnie cudownie terapeutyczny wpyw Wyobracie sobie stan doskonaej nietykalnoci, bajeczna egzystencj w poczuciu absolutnego bezpieczestwa pord kolonii trujcych zarazkw. Nie porusza mnie nic ani trzsienia ziemi, ani eksplozje, ani zamieszki. Nie reaguj na gd, kolizje, wojny i rewolucje. Jestem uodporniony przeciw wszelkim chorobom, nieszczciom, smutkom i cierpieniom. To jakby apogeum ycia penego hartu duch;i Gdy tak siedz w swoim kciku, wszystkie trucizny, jakie codziennie wydziela ten wiat, przechodz przez moje rce I nie brudz sobie nawet paznokcia. Jestem cakowicie uotl porniony. Znalazem si nawet w korzystniejszej sytuacji ni laborant, bowiem nie ma tu przykrych woni poza swe dem roztopionego oowiu. wiat moe wylecie w powietr/e pozostan tu tak czy owak, by w odpowiednie miejsce wstawi przecinek lub rednik. Mog nawet zaapa si na jakie nadgodziny, bo takie wydarzenie na pewno bd/ie wymagao ostatniego dodatku nadzwyczajnego. Kiedy wiat wyleci w powietrze i ostatnie wydanie powdruje do druku, korektorzy spokojnie pozbieraj wszystkie przecin ki, redniki, mylniki, odsyacze, nawiasy, kropki, wykrzy kniki itp. i wo je do pudeka nad krzesem redaktora ca tout est regle... Nikt z moich wsppracownikw nie pojmuje, dla czego sprawiam wraenie tak zadowolonego. Oni nieustan nie narzekaj, miewaj ambicje, okazuj sw uraon durne i spleen. Dobry korektor nie ma ambicji, dumy ani spleenu Dobry korektor przypomina nieco wszechmocnego Boga zstpi na ten pad, ale sam nie jest z tego wiata. Pojawia [152] X lylko od wita, bo w niedziele ma wolne. W niedziele lpuje ze swego piedestau i pokazuje dup rzeszom wierin.li Raz w tygodniu wysuchuje wszystkich intymnych lltni nieszcz wiata; starczy mu ich na cay tydzie. PoP lay czas spdza na zamarznitych moczarach, gdzie li i nie trwa zima; jest absolutem, absolutem bez Strona 122

Miller Henry - Zwrotnik Raka skazy, I loiej-o jedynie lad po szczepieniu odrnia od wielkiej ni. Najwikszym nieszczciem dla korektora jest /ha utraty pracy. Kiedy zbieramy si podczas przerwy, i ! \ prawi nas o dreszcze pytanie: ,,Co zrobisz, jeli ci IWitlni?" W czowieku z bydlcego wagonu, ktrego praca JHli'ga na zamiataniu koskiego nawozu, najwiksze prze- budzi wizja wiata bez koni. Uwiadomienie mu, e " obrzydliwe spdza ycie na zamiataniu ciepych jeszcze Iwien, byoby idiotyzmem. Czowiek moe pokocha o no, jeli od tego zale jego rodki do ycia, jeli w gr tyl liotlzi jego osobiste szczcie. Zycie, ktre gdybym wci jeszcze by czowie-llein posiadajcym dum, honor, ambicj itepe wydawaoby si dnem ponienia, to ycie przyjmuj teraz z radoII |.i kaleka witajcy upragnion mier. Jest to, podob-Itfjnk mier, rzeczywisto negatywna co w rodzaju llfhn, tyle e bez blu i strachu towarzyszcych mierci. W | ni uifernalnym wiecie jedyne, co posiada jakie znaczeI to ortografia i interpunkcja. Nie jest wany charakter i 11 islrofy, lecz to, czyjej opis nie zawiera bdw ortogra iiych. Wszystko traktuje si jednakowo, czy chodzi o |IH|iiiodniejsze suknie wieczorowe, o nowy pancernik, zaraj, materia wybuchowy, odkrycie astronomiczne, nage Wycofanie wkadw z banku, katastrof kolejow, hoss na i. Iil/ie, gry hazardowe, egzekucj, napad rabunkowy, Ulorderstwo polityczne, czy o co innego. Nic nie umyka Wilgi korektora, ale te i nic nie przenika jego kuloodpor-| kamizelki. Do Hindusa nazwiskiem Agha Mir pani \153] Scheer (z domu Esteve) pisze, e jest cakiem zadowolona I jego stara. Wyszam za m 6 czerwca i serdecznie Panu dzikuj. Jestemy bardzo szczliwi i mam nadziej, h dziki Paskiej niezwykej mocy bdzie tak zawsze. Przesy am Panu przekazem telegraficznym Strona 123

Miller Henry - Zwrotnik Raka kwot... tytuem wyna grodzenia..." Hindus Agha Mir przepowiada przyszo | czyta w twoich mylach w sposb precyzyjny i niewytum;i czalny. Udzieli ci porady, pozwoli pozby si wszelkiih zmartwie i nkajcych ci kopotw, itp. Zadzwo lub na pisz: 20 Avenue MacMahon, Paris. Czyta w twoich mylach w sposb cudowny! Ro/.n miem, e bez adnych wyjtkw, od najzwyklejszych pfl najbardziej wstydliwe. w Agha Mir musi dysponowa ogromn iloci czasu. A moe koncentruje si wycznie na mylach tych, ktrzy telegraficznie przesyaj opat? W tym samym numerze zauwaam tytu oznajmiajcy, u wszechwiat rozrasta si w takim tempie, i moe si ro/ pa", a pod nim reklama rodka na dotkliwy bl gowy Nieco dalej gadka o perle, podpisana Tecla. Ostryga wytwarza dwa rodzaje pere, informuje Tecla wszystkich razem i kadego z osobna, a to per dzik", czyli wschd ni, oraz hodowlan". W tym samym dniu, w katedrze Trier, Niemcy wystawiaj Szat Chrystusa"; po raz pierw szy od czterdziestu dwch lat wyjto j z naftaliny. Nic nic pisz o spodniach i kamizelce. Tego samego dnia, w Sazbu rgu, przyszy na wiat dwie myszy znaleziono je, wierzcM lub nie, w ludzkim odku. Prezentuj te synn aktorki, filmow z nog zaoon na nog: odpoczywa sobie w Hydj Parku, a poniej znany malarz stwierdza: Przyznam, b pani Coolidge ma tyle osobistego uroku i tak osobowo, e uznano by j za jedn z tuzina najwikszych saw Amery ki, nawet gdyby jej m nie by prezydentem". Z wywiadu jakiego udzieli pan Humhal, mieszkaniec Wiednia, wybij ram t oto wypowied: Na koniec zauwaa on chciabym powiedzie, e bezbdny krj i dopasowanie \w [154] WyMarcz; dzieo dobrego krawca ocenia si na kliencie. 1 ''"nilur musi dopasowywa si do figury, ale zachowa IWoj lini, kiedy jego waciciel chodzi lub siedzi". A kiedy I o nastpi wybuch w kopalni - brytyjskiej kopalni -Uwacie, prosz, e para krlewska zawsze przesya kon-lolcncje bezzwocznie, telegraficznie. I zawsze te oboje byI i|.| na waniejszych wycigach konnych, chocia zdaje si, I w trakcie derby zacz pada gwatowny deszcz, ku II lelkiej konsternacji krla i krlowej". Ale jeszcze bardziej Obdzierajca serce jest nastpujca notatka: Twierdzi si Woszech, e przeladowania nie s skierowane przeciw 1 " ' loowi, niemniej jednak dotycz one Strona 124

Miller Henry - Zwrotnik Raka najznakomitszych "dl.iinw Kocioa. Utrzymuje si, e nie s wymierzone w iwohe Papiea, ale godz w samo serce i oczy Papiea". Musiaem dosownie odby podr dookoa wia-i. by znale taki wygodny, przytulny kcik jak ten, ktry Mj.....j w redakcji. To wrcz niewiarygodne. Jak mogem (/ewldzie, bdc w Ameryce, gdzie dla dodania ani-N i odwagi - w tyek wsadzaj ci fajerwerki, e ideal- posada dla czowieka z moim usposobieniem polega b-1 i' na wyszukiwaniu bdw ortograficznych? Gdy jest si tam, nie myli si o niczym innym jak \lkn o tym, by pewnego dnia zosta prezydentem USA. rwcncjalnie kady jest materiaem na prezydenta. Tutaj kfyyli|da to inaczej. Tu kady jest potencjalnym zerem. Jee1 DNlaniesz kim lub co osigniesz, to przypadek, prawI v cud. Masz jedn szans na tysic, e nigdy nie opuiwej rodzinnej wioski. Masz jedn szans na tysic, e ' i przestrzel nogi albo wyupi oczy. Chyba e nastpi cud 1 "i.iniesz generaem lub kontradmiraem. Ale wanie dlatego, e wszystko obraca si przeciw bil e nadzieje na cokolwiek s tak nikle, ycie nie poIBMwione jest tutaj sodyczy. Dzie za dniem. Bez wczoraj, llllra. Barometr zastyg, flaga na zawsze zatrzymaa si | polowie masztu. Nosisz czarn opask na ramieniu i ma [155] wsteczk w butonierce, a jeli masz szczcie i pienid/c kupujesz sobie par protez z lekkiego metalu, najlepiej ulu minium. I wszystko to nie przeszkadza ci cieszy si aperill fem ani chodzi do zoo czy te flirtowa z spami szybii|.| cymi po bulwarach, zawsze czujnie wypatrujcymi nowo| padliny. Czas pynie. Jeli jeste obcokrajowcem, a twoi1 papiery s w porzdku, moesz naraa si na infekcj I" obawy, e zachorujesz. Jeszcze lepiej, jeli ci si uda otr/N ma prac korektora. Comme ca, tout s'arrange. Znaczy Ul e gdy przypadkiem wracasz pieszo do domu o trzeciej nad ranem i zostaniesz zatrzymany przez gliniarzy na rowenu li moesz machn na nich rk. Rano, kiedy targ si roku, ci, moesz kupi belgijskie jajka po pidziesit centymw za sztuk. Korektor nie wstaje zwykle przed poudniem, 1,1 czej troch pniej. Dobrze jest wic Strona 125

Miller Henry - Zwrotnik Raka zamieszka w hotelu pooonym niedaleko kina, bo jeli masz skonnoci co przesypiania, dzwonek budzi ci, gdy zaczyna si poranny seans. A jeeli nie moesz znale hotelu koo kina, wybici sobie ulokowany w pobliu cmentarza, rezultat bdzie ten sam. Przede wszystkim nigdy nie poddawaj si rozpaczy. // ne faut jamais desesperer. T wanie zasad usiuj co wieczr wbi do gowy Carlowi i Van Nordenowi. wiat odbiera nam nadziej, a li to nie powd do rozpaczy. Czuj si, jakby mnie nawrc no na now religi, jak gdybym codziennie uczestniczy! u nowennie powiconej Matce Boskiej Nieustajcej Pomocy Nie wyobraam sobie, co zyskabym zostajc redaktorem tej gazety, czy nawet prezydentem USA. Znajduj si w le pej uliczce i jest mi tu zacisznie i wygodnie. Trzymajc w i \ ku arkusze korekty sucham rozbrzmiewajcego wokol koncertu, tego mruczanda ludzkich gosw, dzwonkw li notypw, jakby tysic srebrnych bransoletek przepuszcza no przez wyymaczk; od czasu do czasu przemknie nam pod nogami szczur albo karaluch zejdzie ze ciany tu przed nami, poruszajc si wawo i ostronie na swych delikal [156] uli odnach. Podtykaj ci tu pod sam nos wydarzenia lii dnia, spokojnie, niezbyt ostentacyjnie, tylko od cza do czasu nazwisko autora wiadczy o obecnoci ludzkiej I, przejawu ego, cienia prnoci. Obok przechodzi ten fowd, pogodnie, niespiesznie niczym orszak aobny IflHpujcy w cmentarn bram. Gazeta pod biurkiem kotoru jest tak gruba, e w dotyku przypomina dywan o yslym wosiu. Pod biurkiem Van Nordena pokryta jest brzowego soku. Okoo jedenastej zjawia si i dawca fistaszkw, pewien armeski pgwek, take Hli wykle zadowolony z ycia. Co pewien czas otrzymuj telegram od Mony, w zawiadamia mnie, e przybywa nastpnym statI ni Nieodmiennie dodaje take: List w drodze". Trwa id dziewiciu miesicy, ale jej nazwiska nigdy nie ma na i n- przybyych pasaerw, ani te garcon nie przynosi mi i " listu na srebrnej tacy. Z tej strony rwnie wic niczeii nic oczekuj. Jeli kiedy naprawd przyjedzie, moe ic poszuka na parterze, za ubikacj. Pewnie prosto z tONlu powie mi, e to niehigieniczne. To pierwsze, co ude Amerykanki w Europie e jest tu niehigienicznie. Nie Strona 126

Miller Henry - Zwrotnik Raka one w stanie wyobrazi sobie raju bez nowoczesnej instaI ii wodnokanalizacyjnej. Gdy znajd pluskw, chc nahmiast pisa do ministra. Jakie mam szanse wytumam jej kiedykolwiek, e czuj si tu usatysfakcjonowany? Wie, e si zdegenerowaem. Znam jej piewk od po do koca. Bdzie chciaa znale pracowni z przyym ogrodem i oczywicie z wann. Chce by biedna I romantycznym stylu. Znam j dobrze. Ale tym razem jellfin przygotowany na jej przyjazd. S jednak takie dni, kiedy wychodzi soce i schodz / udeptanej cieki wtedy myl o niej z godem w u u. Raz po raz, pomimo ponurego zadowolenia, zaczynam myle o innym sposobie ycia i zastanawia si, czy e miabym u boku mod, pen ycia istot, stanowio[157] -1 \ - - \\~ \ \_^\\^ -^ by jak rnic. Kopot polega na tym, e ledwo pann tam, jak ona wyglda i co czuem trzymajc j w objciach Wszystko, co zwizane jest z przeszoci, spoczo jak In na dnie morza; pozostay wspomnienia, ale obrazy utraciy ostro, stay si martwe i przypadkowe, jak nadgryzieni zbem czasu mumie pogrone w bagnie. Gdy usiuj sobil przypomnie moje ycie w Nowym Jorku, powraca jedyim kilka okruchw, fragmentw, koszmarnych i pokrytyi U grynszpanem. Wydaje si, jakby moja waciwa egzystencji ju si gdzie zakoczya, chocia nie mog odkry, gdzie tO nastpio. Nie jestem ju przecie Amerykaninem ani no wojorczykiem, a jeszcze mniej Europejczykiem czy pary/a ninem. Nie jestem nikomu winien posuszestwa, nie m;mi obowizkw ani zmartwie, nie ma we mnie uprzedzenia ani nienawici, adnych namitnoci. Nie jestem ani za, ani przeciw. Zachowuj neutralno. Kiedy co noc wracamy do domu we trjk, zdar/;i si czsto, e po pocztkowych spazmach obrzydzenia zaczynamy rozmawia o tym, jak sprawy stoj, z entuzja/ mem, na jaki potrafi si zdoby jedynie ludzie nie biorc\ w yciu czynnego udziau. Czasem wydaje mi si dziwne, kiedy wa do ka, e cay ten entuzjazm wzbudza si tyl ko i wycznie po to, aby zabi czas i unicestwi te trzy czwarte godziny, ktrych potrzeba na przejcie z redakcji na Montparnasse. Moe i miewamy najbardziej byskotli we, najatwiejsze do urzeczywistnienia pomysy udoskona lenia tego i owego, ale nie dysponujemy adnym sposobem ich realizacji. I co dziwniejsze, brak jakiegokolwiek zwizku midzy tymi pomysami a yciem nie sprawia nam blu ani przykroci. Strona 127

Miller Henry - Zwrotnik Raka Jestemy ju tak przystosowani, e gdyby jutro kazano nam chodzi na rkach, uczynilibymy to bez naj mniejszego odruchu protestu. Pod warunkiem, oczywicie, e gazeta ukazaaby si jak zwykle. I e regularnie zgarniali bymy nasz pensj. Nic poza tym nas nie obchodzi. Zupel nie nic. Uleglimy wpywom Wschodu. Stalimy si kulisa [158] || uciszanymi co dzie garstk ryu. Ktrego dnia prze-Wyliilcrn, e szczegln cech czaszek Amerykanw jest !" no w potylicy pewnej dodatkowej koci zwanej os InWie si ona, kontynuowa w uczony m, z faktem PT/ rwania poprzecznego szwu potylicznego, ktry zwykle | i i.i si podczas rozwoju podu. Jest to wic oznaka zaha.....wanego rozwoju wskazujca na podrzdno rasy. ,,1'i/ecitna pojemno czaszki Amerykanina cign da|J nwc wywody jest mniejsza ni pojemno czaszki rasy bill lej, a wiksza ni u rasy czarnej. Biorc pod uwag obie i'i> i dzisiejsi paryanie maj pojemno czaszki okoo 1448 '. Murzyni 1344 cm3, a Indianie amerykascy - 1376 111 Nic z tego dla mnie nie wynika, poniewa jestem Amerykaninem, a nie Indianinem. Ale to licznie mc tak obie wyjani obecnoci jakiej koci, na przykad Ml Incae. Wcale nie burzy jego teorii stwierdzenie, e pojeImh /e egzemplarze czaszek Indian osigay niezwyk mo 1920 centymetrw szeciennych, wielko nie prze-Ifoczon przez adn inn ras. Z satysfakcj zauwaam , e paryanie pci obojga zdaj si mie normaln pojemno czaszki. Widocznie poprzeczny szew potyliczny (tle zachowa si u nich w reliktowej formie. Potrafi cieszy aperitifem i nie martwi si tym, e ich domy s nie otyn-l Owane. Musi by wic jakie inne wytumaczenie sztuki y-Cln, ktr opanowali w stopniu tak doskonaym. Na tyach bistro, ktre prowadzi monsieur Paul, Bejduje si salka dla ludzi z gazety, gdzie moemy jada na Bdyt. Jest tam bardzo przyjemnie: podog wysypano tro- manii, a muchy dokuczaj przez okrgy rok. Kiedy mwi, e jest zarezerwowana dla ludzi z gazety, nie usiuj su-I iowa, e moemy tam jada w odosobnieniu; Strona 128

Miller Henry - Zwrotnik Raka wrcz l>i/eciwnie, znaczy to, e dany jest nam przywilej obcowaniu z kurwami i alfonsami stanowicymi zdecydowan I ickszo klienteli. Ten ukad pasuje jak ula facetom z pielili, poniewa bez przerwy rozgldaj si za spdniczkami i [159] z~ . _ z

_ z _ z 5

~ -c V 1

" z z

<

"Z

< s < $ 75 -.. w i. /U

'-. --7-

.z ~ Ci; _ - r _ ' i < -- i -= = f 7 . : 5 ? r i P 7 S < S nawet ci, ktrzy maj sta dziewczyn Francuzk, nic przeciwni jakiej odmianie od czasu do czasu. Problem po lega tylko na tym, eby nie zapa syfa; wiele wskazuje no to, e co i rusz w redakcji wybucha epidemia moe Strona 129

Miller Henry - Zwrotnik Raka da sli to wytumaczy faktem, e oni wszyscy sypiaj z t sanu kobiet. Tak czy siak, serce mi ronie, gdy widz, jak bywa j przybici ci z pitra, kiedy musz siedzie obok alfonsa ktry mimo drobnych trudw zwizanych z jego profei j w porwnaniu z nimi yje luksusowo. Mam na myli szczeglnie pewnego wysokiego blondyna dorczajcego na rowerze informacje agencji 1 la vas. Zawsze troch si spnia na obiad, poci si obficie, I twarz ma umazan botem. Wchodzi do bistro ze swoistym wdzikiem, troch niezgrabnie, salutuje kademu dwoma palcami i biegnie prosto do umywalki, mieszczcej si do kadnie midzy toalet a kuchni. Wycierajc twarz, szybko omiata wzrokiem wiktuay; jeeli zobaczy na stole adny stek, bierze go do rki i obwchuje albo zanurza chochl I wielkim garze, by skosztowa zupy. Przypomina psa myliwskiego nieustannie z nosem przy ziemi. Zakoczywszy te czynnoci wstpne, po zrobieniu siusiu i energicznym wy dmuchniciu nosa, podchodzi nonszalancko do swojej pi nienki i daje jej gonego causa, poklepujc j czule po lyl ku. Jeli chodzi o t panienk, to nigdy nie widziaem, eby wygldaa inaczej ni nieskazitelnie czysto i schludnie, ni wet o trzeciej rano, po caonocnej pracy. O kadej por/o sprawia wraenie, jak gdyby przed chwil wysza z tureckie ani. Przyjemnie jest patrze na takie zdrowe okazy zwid rzt, widzie podobny luz, przywizanie i apetyt, jakie de monstruj. Mam teraz na myli podwieczorek, t drobin przeksk, ktr zwyka zjada przed przystpieniem dfl penienia swych obowizkw. Za chwil bdzie zmuszona opuci swego wielkiego zwierzaka o blond wosach, klap n gdzie przy bulwarze i sczy digestif. Jeli jej praca jell [160] pi/ykra, nuca czy wyczerpujca, to w aden sposb tego nu- okazuje. A gdy pojawia si ten wielki facet, godny jak wilk, obejmuje go i cauje namitnie w oczy, nos, policzki, wosy, kark... pocaowaaby go i w tyek, gdyby wypadao lo robi publicznie. Przepeniaj wdziczno, to wida. Nu- jest niewolnic zmuszon harowa za psi grosz. W trak- posiku przez cay czas mieje si konwulsyjnie. Nikomu im- przyszoby do gowy, e moe mie jakie troski. A od i /asu do czasu, by da upust uczuciu, wymierza mu gony policzek, trzaniecie, ktre korektora wprawioby w efektowny piruet. Oboje zdaj si nie zauwaa niczego poza sob i dzeniem, ktrym opychaj si niezwykle apczywie. C 1\\ beztroska, c za harmonia, jakie wzajemne Strona 130

Miller Henry - Zwrotnik Raka zrozumienie. Ich widok doprowadza wrcz Van Nordena do szale-Mwa. Zwaszcza kiedy ona wsuwa temu drgalowi rk w in/porek i pieci go, na co on reaguje apic j za cycek i ci-|kujc go swawolnie. Jest tam jeszcze jedna parka, zjawiajca si mniej Ificcej o tej samej porze; ci zachowuj si zupenie jak ma-iiisiwo. Miewaj sprzeczki, pior publicznie swoje brudy i uda im si stworzy sytuacj wielce nieprzyjemn dla niebie i innych, po grobach i przeklestwach, wyrzutach i wzajemnym obwinianiu si, usiuj wynagrodzi to sobie Ijeszczotami i gruchaniem, zupenie jak para gobkw. I ucienne, jak on j nazywa, jest solidnie zbudowan platynow blondynk; z jej twarzy emanuje okruciestwo i cynizm. Ma grub doln warg, ktr przygryza w jadowitym ymasie, kiedy wpadnie w zo, i zimne oczka, mae jak ciorki, w kolorze wypowiaego bkitu. Kiedy go nimi |u/yszpili, na czoo wystpuje mu pot. Ale jest nieza, ta Lu-Hcnne, mimo profilu kondora, ktry nam prezentuje, ilekro zaczyna si sprzeczka. W torbie ma zawsze mnstwo , jeli wydziela mu j z namysem, to tylko dlatego, e Zwrotnik... [161] nie chce popiera jego zych nawykw. Jeli bra powanie tyrady Lucienne, jej partner ma saby charakter. Potrafi wyda pidziesit frankw w jeden wieczr, czekajc na jej powrt z pracy. I gdy kelnerka chce przyj zamwienie, okazuje si, e on nie ma apetytu. Co, znowu nie jeste godny! warczy Lucien ne. To tak! Zupenie jakby czeka na mnie na Faubourg Montmartre. Mam nadziej, e wymienicie si bawie, kiedy harowaam na ciebie jak niewolnica. Gadaj, imbecylu, gdzie bye? Gdy tak wybucha, kiedy si wcieka, on patrzy nu ni niemiao, a potem, postanawiajc zapewne, e najlepiej jest milcze, spuszcza gow i zaczyna bawi si serwetka. Ale ten drobny gest, doskonale jej znany i napawajcy j ci ch radoci, poniewa utwierdzaj w przekonaniu, e me on co na sumieniu, potguje tylko gniew Lucienne. Gadaj, imbecylu! drze si. On za tumaczy aonie niemiaym, piskliwym gosem, i czekajc na ni zgodnia tak dalece, e musia wpa na kanapk i piwo. To wystarczyo, by straci apetyl mwi paczliwie, cho to oczywiste, e jedzenie stanowi dla w tym momencie najmniejsz z trosk. Ale usiuje mwi tonem bardziej przekorni jcym Strona 131

Miller Henry - Zwrotnik Raka przez cay czas tak czekaem na ciebie. Kamiesz wrzeszczy ona. Jeste kamc! Ale na szczcie ja te potrafi kama... i to lepiej od ciebie1 Rzyga mi si chce, gdy sysz te twoje niezdarne kamstew ka. Dlaczego nie sta ci na jakie wielkie kamstwo? On znw zwiesza gow, z roztargnieniem zbiera / obrusa kilka okruchw, pakujc je sobie do ust, na co ona uderza go po rku. Przesta! Przez ciebie czuj si zmczona. Je ste takim imbecylem! A w dodatku kamc! Poczekaj tylko! Powiem ci co jeszcze: ja te umiem kama, ale przynaj mniej nie jestem imbecylem. [162] PA po chwili siedz ju blisko siebie, trzymajc si M rce, ona za mruczy do niego cichutko: Ach, mj krliczku, jak ciko mi ci teraz zo-i i wia. Chod, pocauj mnie! Co bdziesz robi wieczo-H m? 1'owiedz prawd, mj maleki... Przykro mi, e mam I i paskudny charakter. On cauje j niemiao, wanie jak krliczek z du-riMii rowymi uszami, cmokaj w usta, jakby skuba li ypusty. Jednoczenie jego byszczce okrge oczka spo-i /ywaj pieszczotliwie na jej torebce, ktra ley otwarta Bjbok niej na awce. Czyha tylko na moment, gdy ona go a-wie opuci; marzy o tym, by si std wydosta i usi w |nkiej cichej kawiarence na Rue du Faubourg Montmartre. Znam go, tego niewinnego ajdaka o okrgych I /craonych oczkach krlika. I wiem, jak ajdack ulic |0Nl haubourg Montmartre z mosinymi tabliczkami na i nanckich odrzwiach i gumowymi utensyliami w podejI mych sklepikach, ze wiatami migoccymi przez ca i seksem spywajcym ulic niczym cieki w rynsztoku. Ipacer od Rue Lafayette do bulwaru przypomina przejcie w/illu szpaleru policjantw z paami; wczepiaj si w cielne jak pijawki, wgryzaj niczym mrwki, przymilaj si, wd/icz, schlebiaj, zaklinaj, usiuj to robi po niemiecku, angielsku, hiszpasku, obnaaj swoje rozdarte serca i pokazuj zdarte buty; jeszcze dugo po tym, jak uda ci si v o bodzie z ich macek, gdy ucichnie ju ten gwar i harmi-i i, masz w nozdrzach zapach lavabo to wo Parfum de lhni.se, ktrych skuteczno gwarantowana jest tylko z odII ||loci dwudziestu centymetrw. Mona przesra cae y-i ic na tym maym odcinku midzy bulwarem a Rue La-l,i vel te. Kady bar ttni yciem, pulsuje, koci Strona 132

Miller Henry - Zwrotnik Raka zaraz pjd I i uch, krupierzy ulokowani na wysokich stokach przypominaj spy, a pienidze, ktre zgarniaj, przesiknite s liul/kim fetorem. Nie ma w Banue de France ekwiwalentu II In krwawicy bdcej tam w obiegu, pienidzy lnicych od [163] ludzkiego potu, przechodzcych z rk do rk gwatownie jak poar lasu, pozostawiajcych po sobie dym i smrd Mczyzna, ktry zdoa przej wieczorem przez Faubouiy. Montmartre nie dyszc z dzy i nie pocc si, bez modli twy czy przeklestwa na ustach, taki mczyzna jest pozb;i wiony jaj, a jeli je ma, to naleaoby go wykastrowa. Przypumy, e nasz zastraszony krliczek mi prawd wyda pidziesit frankw w jeden wieczr, czeka jc na swoj Lucienne. Przypumy, e rzeczywicie zgod nieje i kupi sobie kanapk i piwo albo przystanie na chwile, by porozmawia z dziwk innego faceta. Pomylicie, e zmczy go ta runda, powtarzana co wieczr. Pomylicie, e go przytoczy, stamsi, zanudzi na mier. Nie uwaacie chyba, i alfons nie jest czowiekiem? Alfons take miewa swoje prywatne smutki i zmartwienia, nie zapominajcie o tym. Moe pragnby co wieczr sta na rogu ulicy z par biaych psw i przyglda si, jak sikaj. Chciaby zapewne gdy wejdzie do domu ujrze j w fotelu, pogron w lekturze Paris-Soir", zobaczy, jak jej oczy zamykaj sie do snu. Moe to wcale nie takie rozkoszne, pochylajc sie nad Lucienne, poczu oddech innego faceta. Moe ju lepiej mie ledwo trzy franki w kieszeni i par biaych psw sikajcych na rogu, ni czu ten smak zmaltretowanych warg'.' Zao si, e kiedy ona obejmie go mocno, gdy baga go o ten zastrzyk mioci, ktry tylko on potrafi jej da, zao si, e walczy wwczas jak sto diabw, by go podrajcowa, by zatrze lady tych zastpw, ktre przemaszeroway midzy jej udami. Moe, gdy na jej ciele wiczy jak now melodyjk, nie jest to wcale z jego strony wycznie namil no i ciekawo, ale walka w ciemnoci, walka w pojedyn k przeciwko caej armii zdobywcw tej twierdzy, armii, ktra po niej przesza, stratowaa j i ktra pozostawia w niej takie nienasycone pragnienie, e nawet jaki Rudolpli Valentino nie mgby go zaspokoi. Kiedy sysz zarzuty podnoszone przeciwko dziewczynom w rodzaju Lucienne, [164] kiedy sysz, jak si j obmawia lub pogardza ni za to, Strona 133

Miller Henry - Zwrotnik Raka e Jesl zimna i sprzedajna, e robi to zbyt mechanicznie albo l>vl popiesznie, e to i e tamto, wwczas mwi do siebie: chwileczk, robaczku, nie tak prdko! Pamitaj, e jeste oslalni w kolejce, pamitaj, e szturmowaa j caa armia i .-osawia jaow, ograbion, zupion. Mwi do siebie lueliaj, ptaszyno, nie auj tych pidziesiciu frankw, ktre jej dae, chocia wiesz, e jej alfons przesrywa je na I .nihourg Montmartre. To jej pienidze i jej alfons. To pienidze zroszone krwi, pienidze, ktre nigdy nie zostan Wycofane z obiegu, poniewa w caym Banue de France nic ma niczego, za co mona by je wykupi. Czsto o tym rozmylam siedzc w swojej niszy i /nuglujc raportami Havas lub rozpltujc teleks z Chicago, Londynu czy Montrealu. Pomidzy rynki gumy i jedwabi u a pszenicy z Winnipeg wkradaj si wwczas odgosy hiubourg Montmartre, jej gwar i harmider. Kiedy obligacje krusz si jak glina, mocne akcje staj dba, a mniej wane wyparowuj, gdy na giedzie panuje hossa i naniesiono ju wszystkie znaki przestankowe, sprawdzono, osta-lee/nie skorygowano, zaczopowano i wyto przez srebrne bransoletki kad pieprzon katastrof, kad reklam, kad informacj ze sportu i wiata mody, kady powrt iiinsatlantyku i kad plotk, kiedy sysz odgosy nadawania ostatecznego ksztatu stronie tytuowej i widz, jak 11 'ojady tacz wok niej niczym syczce fajerwerki, ww- /as biegn mylami do Lucienne szybujcej wzdu bulwaru z rozpostartymi skrzydami jak wielki srebrny kondor /uwieszony nad ospa fal ulicznego ruchu, przedziwny Kek z wierzchokw Andw o rowobiaym podbrzuszu i wilgotnym maym koraliku. Niekiedy wracam do domu sa-molnie, i wwczas podam za ni przez dziedziniec Luwru, przez Pont des Arts, pod arkadami, przez szpary i szczeliny, przedzieram si przez senno i narkotyczn biel, przez elazne kraty Ogrodw Luksemburskich, spltane gazie, [165] odgosy chrapania i jki, zielone listwy awek, brzdkanie i brzczenie, ostre ramiona gwiazd lnicych jak cekiny, drewniane pomosty nad Sekwan, markizy w niebieskie i biae pasy, munite przez ni koniuszkami skrzyde. W niebieskawej powiacie elektrycznego witu skorupki po fistaszkach s kruche i pogniecione; wzdu nabrzea na Montmartre lilie wodne pochylaj si i ami. Kiedy nadchodzi odpyw i na mielinie, w bocie, pozostaje Strona 134

Miller Henry - Zwrotnik Raka zaledwie kilka zasyfionych rusaek, Dme przypomina strzelnic po przejciu cyklonu. Wszystko na powrt sczy si do kanau ciekowego. Przez jak godzin panuje mar twy bezruch, uprzta si jedynie rzygowiny. Nagle drzewa zaczynaj skrzecze. Od jednego koca bulwaru po drugi niesie si obkacza pie, jak sygna obwieszczajcy zamknicie giedy. Jeeli kto ywi jakie nadzieje, trafiaj one do kosza. Nadchodzi chwila oprnienia ostatniej porcji uryny. Dzie nadciga niczym trdowaty... Jeli pracujesz w nocy, musisz si wystrzega jednej rzeczy: nie wolno ci odstpi od swego rozkadu dnia; jeeli nie pjdziesz do ka, nim zaczn skrzecze ptaki, nie ma ju sensu w ogle si ka. Tego ranka, nie majc nic lepszego do roboty, poszedem do Jardin des Plantes. Maj tam wspaniae pelikany z Chapultepec i gapice si na ciebie gupio pawie o ogonach wysadzanych klejnotami. Nagle zaczo pada. Wracajc autobusem na Montparnasse zauwayem naprzeciw ma Francuzk siedzc w pozie sztywnej i wyprostowanej, jakby sposobia si do rozpostarcia piropusza. Przycupna na brzeku tawki, jakby si baa, e poamie swj przepyszny ogon. Jake cudownie byoby, pomylaem, gdyby nagle wzdrygna si i z jej derriere otworzyby si olbrzymi wachlarz dugich jedwabistych pir wysadzanych klejnotami. [166] W Cafe de l'Avenue, gdzie wstpiem, by co przegry, kobieta z nabrzmiaym brzuchem usiuje zainteresowa mnie swoim stanem. Chciaaby, abym poszed z ni do l>"koju i spdzi godzink lub dwie. Pierwszy raz zdarzyo nu si otrzyma podobn propozycj od kobiety ciarnej i ii/ korci mnie sprbowa. Gdy tylko dziecko przyjdzie na wiat i zostanie przekazane wadzom, powrci do swego zawodu, mwi. Jest modystk. Spostrzegszy, e moje zainteresowanie ni przygasa, bierze mnie za rk i kadzie j sobie na brzuchu. Czuj, jak co si rusza tam w rodku. Odbiera mi to apetyt. Nigdy nie widziaem miasta takiego jak Pary, jeli chodzi o rnorodno seksualnego menu. Gdy tylko kolna traci jeden z przednich zbw lub nog, pozbywa si wszelkich zahamowa. W Ameryce zginaby z godu, gdyby nie miaa innych walorw poza kalectwem. Tu wyglda lo inaczej. Brakujcy zb, wyarty nos czy opadajc maci-i e, kad uomno osabiajc urok i naturalne ciepo kobiece uwaa si tu za co przydajcego pikanterii i pobudza -leego sabncy apetyt mczyzny. Strona 135

Miller Henry - Zwrotnik Raka Mam naturalnie na myli w wiat typowy dla wielkich miast, wiat mczyzn i kobiet, z ktrych maszyna wycisna ostatni kropl soku tych mczennikw postpu. To owa masa koci i spinek od konierzyka, ktr malarzowi tak trudno jest przyoblec w ciao. Dopiero pniej, po poudniu, znalazszy si w galerii sztuki na Rue de Seze w otoczeniu mczyzn i kobiet Matisse'a, zostaj z powrotem zwabiony do stref waciwych wiatu ludzi. Na progu wielkiej sali, ktrej ciany skpane s teraz w ogniu, przystaj na chwil, by otrzsn si / szoku, jakiego si dowiadcza, gdy powszednia szaro wiata ulega rozdarciu, a barwy ycia wytryskuj pieni i wierszem. Nagle znajduj si w wiecie tak naturalnym i tak doskonaym, e czuj si zagubiony. Mam wraenie, e zanurzam si w krwiobiegu ycia, w samym centrum istnienia U67] niezalenie od tego, jakie zajm miejsce, jak przybior po staw i jak przyjm pozycj. Czuj si rwnie zagubiony jak kiedy, gdy zagbiem si w samym sercu kwitncego gaju i usadowiony w jadalni ogromnego wiata Balbeca, po raz pierwszy zrozumiaem gboki sens noszonych w gbi serca martwych natur, manifestujcych swoj obecno po przez egzorcyzm wzroku i dotyku. Stojc oto na progu wiata stworzonego przez Matisse'a, dowiadczam na nowo mocy objawienia, ktre pozwolio niegdy Proustowi na ta k deformacj obrazu ycia, e tylko podobnie jak on wraliwi na alchemi dwikw i wrae s w stanie nada negatywnej rzeczywistoci ycia konkretny i doniosy ksztall dziea sztuki. Jedynie ci, ktrzy potrafi dopuci wiato do swojego wntrza, mog przetumaczy to, co nosimy w sercu. Wyranie przypominam sobie teraz, jak rozszczepi si migotliwy blask wiata odbitego od masywnych kandelabrw, ociekajc krwi i nakrapiajc wierzchoki fal uderzajcych monotonnie w matowe zoto za oknem. A na pla y pltanina masztw i kominw i szybujca na falach jak niewyrany cie posta Albertyny, ktra wtapiajc si w tajemnicze jdro i pryzmat protoplazmatycznego krlestwa poczya swj cie ze snem i zwiastunem mierci. U schyku dnia jak mga podnosi si z ziemi bl, osacza nas smutek i aluzje przesaniaj nie koczcy si horyzonl, gdzie morze czy si z niebem. Na narzucie ka le bez wadnie dwie woskowe donie, a wzdu biaych y tskny szmer muszli powtarza legend jej narodzin. Kady namalowany przez Matisse'a wiersz zawieni histori drobiny ludzkiego ciaa, ktre nie poddao si mierci. Strona 136

Miller Henry - Zwrotnik Raka Cay pat ciaa od wosw po paznokcie wyraa ciul oddychania, tak jakby oko wewntrzne, powodowane pragnieniem wikszego realizmu, przeksztacio wszystkie pory ciaa w godne, widzce usta. Przechodzc obok ka dej z tych wizji mona odnale zapachy i dwiki podry. Nie uda si spojrze choby na jaki zaktek jego snw i nic [168] lic/.u wznoszcej si fali i chodu rozbryzgujcej si piany. On tymczasem stoi u steru, niebieskimi oczyma niezomnie ipulrzony w skoroszyt czasu. W jakie to odlege zaktki Hic zawdrowao, obiegajc Ziemi, jego dalekosine spoj-' I nie. Spogldajc w d szerokiego wzniesienia swego noI ujrza wszystko Kordyliery osypujce si do Pacyfiku, |l Itori diaspory spisan na welinie, aluzje naladujce ts-I v szelest play, fortepian skrcony jak muszla, korony I fiatw rozbrzmiewajce diapazonami wiata, kameleony l'i/vgniecione pras drukarsk, seraje gince w oceanach fu, muzyk buchajc ogniem z ukrytej chromosfery blu /arodek i madrepor zapadniajce ziemi, ppki rzyga-|ee jasnym nasieniem udrki... Matisse jest byskotliwym Micthcem, taczcym prorokiem jednym pocigniciem i",l/la usuwa ohydne rusztowanie, do ktrego acuch nieodwracalnych kolei ycia przykuwa czowiecze ciao. To on Iii nie, jeli ktokolwiek posiada dzi jeszcze ten dar, wie, | roztopi ludzk posta, ma odwag powici jedn lliirinonijn kresk, by odkry rytm i szept krwi, wzi Wiato zaamane w swoim wntrzu i zala nim klawiatur Imi w. Dostrzega niewidzialny porzdek ukryty za drobnostkami, za chaosem i parodi ycia; swoje odkrycia oga-i/ii w metafizycznym pigmencie przestrzeni. Nie kieruje nim ch szukania wzorw, krzyowania idei ani aden in-iy przymus poza pdem tworzenia. Nawet w chwili gdy Mat si wali, pozostaje w jego rdzeniu jeden czowiek, / pewniej zakotwiczony, coraz bliszy rodka, podczas \\ proces rozkadu stale postpuje. wiat coraz bardziej przypomina sen entomologa. wypada z orbity, o zostaa przesunita, z pnocy Me niegiem, ktry tworzy olbrzymie zaspy bkitne jak II ze noa. Nadchodzi nowa epoka lodowcowa, poprzecz-s/.wy Ziemi zrastaj si i na caym obszarze uprawy zb u! zarodkowy zamiera, przeksztacajc si w martwy [169] wyrostek sutkowy. Cal po calu wysychaj delty rzek, a Strona 137

Miller Henry - Zwrotnik Raka ich koryta staj si gadkie jak szko. Nastaje nowy dzie, dzicii metalurgiczny, kiedy Ziemia zabrzczy od deszczu jaskra wotej rudy. Gdy termometr opada, forma wiata ulegu zamazaniu; zachodzi jeszcze wprawdzie osmoza, nawcl okluzja, lecz na obrzeach yy s ju cakiem zwapniao, .1 fale wietlne zaamuj si i soce krwawi jak pkniei\ odbyt. Matisse tkwi w samej piacie tego rozpadajcej'." si koa. I bdzie wirowa tak do czasu, gdy wszystko, co weszo w skad tego koa, ulegnie rozpadowi. Ju przejecha spory kawaek globu przez Persj, Indie i Chiny, jak magm-, zbierajc mikroskopijne czsteczki z Kurdystanu, Belu dystanu, Timbuktu, Somali, Angkoru, Ziemi Ognistej Odaliski przyozdobi malachitem i jaspisem, ich ciaa oslo ni woalkami tysica perfumowanych oczu zanurzonych w spermie wielorybw. Gdziekolwiek zawieje bryza, pojawia j si piersi chodne jak galaretka, biae gobie zaczynaj! trzepota skrzydami i parzy si w yach Himalajw, bkitnych jak ld. Tapeta, ktr ludzie nauki przysonili rzeczywi sto, rozpada si na strzpy. Wielki burdel, jaki uczynili / ycia, nie wymaga dekoracji; chodzi o to, by waciwie dzia aa kanalizacja. Pikno, to kocie pikno, ktre trzyma nas w Ameryce za jaja, naley do przeszoci. By poj nowi) rzeczywisto, trzeba najpierw rozebra rury kanalizacyjne, otworzy zgangrenowane kanay ukadu moczowo-pcio wego, ktry dostarcza ekskrementw sztuce. Zapachem dnia jest odr nadmanganianu i formaldehydu. Przewody kanalizacyjne zatkane s uduszonymi embrionami. wiat Matisse'a jest wci jeszcze pikny piknem starych sypialni. Na jego obrazach nie ma oysk kulkowych ani stalowych pyt, toka ani klucza francuskiego To ten sam stary wiat, ktry wesoo udawa si do Bois w idyllicznych czasach wina i zbiorowych orgii. Kojce i po [170] 1 -piajce jest mc porusza si wrd tych stworze o y-Wycb oddychajcych porach, ktrych pochodzenie jest li wale i solidne jak wiato. Odczuwam to zwaszcza, gdy Bjliceruj wzdu Boulevard de la Madeleine, a kurwy z sze-I lem sukienek przemykaj obok, i jedno spojrzenie na nie |H/yprawia mnie o drenie. Czy to dlatego, e s egzotyczne lub dobrze odywione? Nie, rzadko mona spotka pikn kobiet na Boulevard de la Madeleine. Ale u Matisse'a, w I |d rowkach jego pdzla, ukazuje si ten drcy blask wia-(|. wymagajcy jedynie obecnoci kobiety dla wykrystalizowania si najbardziej ulotnych Strona 138

Miller Henry - Zwrotnik Raka aspiracji. Napotka kobiet lilci iijc si obok pisuaru, gdzie znajduj si reklamy bibu-li do papierosw, rumu, cyrku, wycigw konnych, w miejscu gdzie potne korony drzew rozsadzaj gigantyczni) mas cian i dachw, jest dowiadczeniem zaczynajcym lc tam, gdzie kocz si granice znanego wiata. Od czasu czasu, gdy wieczorem okram cmentarz, natykam si nu widma odalisek Matisse'a przylgnite do pni drzew, a ich l>l, 1 lane wosy s mokre od ywicznego soku. Zaledwie kilku stp dalej, a jednoczenie odlegy o niezliczone eony czaili, ley twarz do ziemi, owinity jak mumia, duch Baude-1 ', przedstawiciela tego wiata, ktry ju nigdy nie beknie. W mrocznych zaktkach kawiar mczyni i kobiety l/ymaj si za rce, a ich ldwie s cae w plamach; tu ubok stoi kelner z fartuchem penym drobnych, cierpliwie t (ekajc na przerw, by zwali si na swoj on i posun |t) Mimo e wiat si rozkada, Paryem nalecym do Ma-' wstrzsaj olepiajce, ciko dyszce orgazmy, powici r/,e jest cikie od zapachu spermy, a drzewa spltane 1 'l wosy. Na swej rozchwianej osi koo uporczywie toczy lic w d; nie ma hamulcw, oysk kulkowych ani balonowych opon. Koo si rozpada, lecz nic nie jest w stanie ii lci jego obrotw... [171] Jak grom z jasnego nieba przychodzi pewnego dni;i list od Borysa, ktrego nie widziaem ju od miesicy Dziwny to dokument i nie mam zamiaru udawa, i wszystko tam dobrze rozumiem. Tym, co zaszo mid/\ nami w kadym razie, jeli chodzi o mnie jest to, poruszye mnie do gbi, dotkne mego ycia, to jest jego jedynego punktu, w ktrym pozostaj ywy: mojej mierci Dziki temu impulsowi uczu na powrt pogryem si w nurcie ycia. Zmartwychwstaem, oyem. I to nie dziki wspomnieniom, jak w przypadku innych, lecz cielenie." Tak to si zaczynao. Ani sowa pozdrowienia daty czy adresu. Napisane cienkimi, okazaymi kulfonami na wydartym z notesu liniowanym papierze. Dlatego te/, czy mnie akceptujesz, czy nie a w gbi duszy podejrz wam, e mnie nienawidzisz jeste mi bardzo bliski. Dzic ki tobie wiem, jak sczezem; widz raz jeszcze, jak umieram naprawd umieram. To jest co. To wicej, ni by martwym. Moe dlatego tak bardzo obawiam si spotkani;i z tob; moe zrobie mi kawa i umare. Wszystko dziskii dzieje si tak szybko". Czytam to powtrnie linijka po linijce. Chyba zb/i kowa takie wraenie robi na mnie ta caa czcza gadam na o yciu i mierci, i o tym, e wszystko dzieje si tak Strona 139

Miller Henry - Zwrotnik Raka szybko. Wedug mnie nic si nie dzieje, poza zwykymi katastrofami na tytuowej stronie gazety. On za przez osta nie p roku y pogrony w cakowitej samotnoci, zas/.y ty w jakim tanim pokoju hotelowym zapewne utrzy mujc telepatyczn czno z Cronstadtem. Wspomina col o utraconych pozycjach, ewakuacji itp., itd., jakby sied/i;il w okopie i sporzdza raport dla dowdztwa. Zapewne za siadajc do tego listu zaoy frak i pewnie zatar kilb [172] m/y rce, jak wwczas, kiedy kto przychodzi oglda mie-i/Lmie. Powodem, dla ktrego chciaem, by popeni sa-lobjstwo..." cignie dalej. W tym miejscu wybucham miechem. Pamitam, jak w Villa Borghese, albo u Cron-.(a, gdziekolwiek tylko bya, e tak powiem, przestrze '.-rowa, chodzi tam i z powrotem zjedna rk za po tka i klepa te bzdury o yciu i mierci, ile wlezie. Musz R w na, e nigdy nie rozumiaem z tego ani sowa, ale byo In mcze widowisko, a jako goja interesowao mnie oczywi-i' co si dzieje w tej menaerii, ktr skrywa jego czaszka. i llckiedy wyciga si jak dugi na kanapie, wyczerpany -linkiem myli cisncych mu si do ba. Jego stopy zawa-il/nly niemal o pk z ksikami, na ktrej trzyma swego Plutona i Spinoz nie mg zrozumie, dlaczego uwaaem, e nic mi po nich. Musz przyzna, e gdy o nich brzmiao to interesujco, chocia nie miaem najmniej-Wejjo pojcia, o co mu chodzi. Czasami ukradkiem rzucali m okiem na jaki tom, by sprawdzi te szalone idee, ktre im przypisywa, ale zachodzi tu zwizek zbyt wty, zbyt igany. Mwi swoim wasnym jzykiem, mam na myli Horysa, kiedy byem z nim sam na sam, ale gdy suchaem Cionstadta, wydawao mi si, e Borys dokonuje plagiatu I i" wspaniaych idei. Ci dwaj rozmawiali jakby formuami I ws/ej matematyki. Nic z ciaa i krwi nigdy tam nie przeni-i m/lo; to wszystko byo przedziwne, makabryczne, upiornie ilbslrakcyjne. Kiedy przechodzili do problemu mierci, bl miao to nieco konkretniej: w kocu topr czy tasak mu-i mie rkoje. Sesje te sprawiay mi ogromn rado. Po fil/ pierwszy w yciu mier wydawaa mi si wrcz fascynu-11' i wszystkie te abstrakcyjne mierci pocigajce za so-i' i bezkrwawe agonie. Od czasu do czasu gratulowali mi, e nic, ale czynili to w taki sposb, e odczuwaem zaenowali. Robili to tak, e czuem si jak atawistyczny przeytek z S IN wieku, romantyczny rekwizyt, sentymentalny Pithe-i mthropus erectus. Zwaszcza Borys bawi si wymienicie, Strona 140

Miller Henry - Zwrotnik Raka [173] dranic si ze mn w ten sposb; chcia, bym y po to, by on mg umrze zgodnie ze swoim gbokim pragnieniem. Mona byo pomyle, e te miliony n.i ulicy nie s niczym innym jak martwymi krowami, jeli si wemie pod uwag sposb, w jaki na mnie patrzy I atakowa mnie... Wracajc jednak do listu... zapomni.i em o nim... Powodem, dla ktrego chciaem, by popeni s;i mobjstwo tego wieczoru u Cronstadta, kiedy Moldorfsl.il si Bogiem, byo to, e byem ci wwczas bardzo bliski. Mo e bliszy, ni bd kiedykolwiek. I baem si, strasznie sn, baem, e pewnego dnia mnie zdradzisz, umrzesz na moich rkach. A ja pozostan jak ryba bez wody, majc jedyni wyobraenie ciebie i nic, co by je mogo podtrzyma. Nigd) bym ci tego nie wybaczy". By moe potraficie go sobie wyobrazi, gdy mwi co takiego! Dla mnie nie jest jasne, jakie wyobraenie mia o mnie, co najwyej jasne jest, e byem czystym wyobra niem, fikcj utrzymujc si przy yciu bez pokarmu. Nigdy nie przywizywa wielkiej wagi, mwi o Borysie, da sprawy jedzenia. Usiowa karmi mnie ideami i wyobra niami. Wszystko byo ide. Mimo to, kiedy zdecydowa siej na wynajcie mieszkania, nie zapomnia o zaoeniu nowe| uszczelki w ubikacji. Tak czy owak nie chcia, bym mu umar na rkach. Musisz by dla mnie yciem do samej1" koca pisze. To jedyny sposb, bym podtrzyma mojl wyobraenie o tobie. Poniewa, jak sam widzisz, wpltae si w co o tak ywotnym dla mnie znaczeniu, nie sdz, bym kiedykolwiek potrafi si od ciebie uwolni. Zreszt nil pragn tego. yczybym sobie, by kadego dnia y bai dziej radykalnie, jako e ja jestem martwy. Dlatego kiedy rozmawiam o tobie z innymi, ogarnia mnie pewne zaeno wanie. Trudno jest mwi o wasnym ja tak otwarcie" Wyobraacie sobie zapewne, e pragn si ze mn.| zobaczy albo e interesowa si, co porabiam ale nie, ani [174] 111111 i o rzeczach konkretnych czy osobistych, chyba e tym ykiem ycia-mierci. Nic poza krtkim meldunkiem z okopw, poza zapachem trujcego gazu, by powiadomi Wystkich razem i kadego z osobna, e wojna wci trwa. lisami zastanawiam si, jak to si dzieje, e pocigam je-lynic osobnikw stuknitych, neurastenikw, neurotykw, l' u hopatw a ju szczeglnie ydw. Musi by co w nilowym okazie goja, co ekscytuje ydowsk mentalno, jak widok razowego chleba. By wrd nich na pi/vklad Moldorf, ktry kreowa si na Strona 141

Miller Henry - Zwrotnik Raka Boga, jak twierdz lltiiys i Cronstadt. Szczerze mnie nienawidzi, maa mija, a hdnoczenie nie potrafi trzyma si ode mnie z daleka. Pr/ychodzi regularnie, by otrzyma sw ma porcj obelg dziaaa na niego jak balsam. Z pocztku, co prawda, by-l. ni dla niego agodny; w kocu paci mi, bym go wysuchiwa I chocia nigdy nie okazaem mu zbyt wiele zrozumieniu, wiedziaem, jak zachowa milczenie, kiedy w gr wcho-il/il obiad i jakie kieszonkowe. Jednak pniej, gdy zorien-iWilcm si, jaki ze masochista, pozwalaem sobie od czaili do czasu rozemia mu si w twarz; odczuwa to jak mi|'iiicie biczem, powodujce wzmoony napyw alu i pienia. I moe wszystko midzy nami uoyoby si ymlkn, gdyby nie czu si w obowizku chroni Tani. Ale liikl, e Tania jest ydwk, stanowi kwesti moraln. i heial, bym nadal trzyma si Mile Claude, dla ktrej IHIlN/ przyzna ywiem prawdziwe uczucie. Od czasu I.' i /asu dawa mi nawet pienidze, bym si z ni przespa. wili, gdy zda sobie spraw, e jestem beznadziejnym |iivvpadkiem rozpustnika. Wspominam o Tani, poniewa wanie powrcia z 1 nie dalej jak par dni temu. Sylwester pozosta ' hy wkrci si do jakiej pracy. Cakowicie zrezygno-1 / literatury, powicajc si nowej Utopii. Tania chce, ' / ni tam pojecha, najlepiej na Krym, i rozpocz no- ycie. Ktrego dnia urzdzilimy niez popijaw w po[175] koju Carla i omawialimy rne moliwoci. Chciaem sio dowiedzie, w jaki sposb mgbym tam zarabia na yclj czy znalazbym, na przykad, prac korektora. Odpowie dziaa, e nie musz si tym przejmowa oni znajd nu prac, pod warunkiem e bd traktowa wszystko szczerzi i powanie. Usiowaem sprawia wraenie przejtego, uli musiao to wyglda aonie. Tam w Rosji nie chc oglq da smutnych twarzy; masz by pogodny i wesoy, przeja wia entuzjazm i optymizm. Bardzo mi to przypominao Ameryk. Entuzjazm tego rodzaju nie zosta mi dany wia/ z narodzinami. Oczywicie nie pisnem o tym ani swk;i, ale w duchu modliem si, aby pozostawiono mnie w spoko ju, bym mg wrci do swojego zacisza i pozosta tam a/ do wybuchu wojny. Cay ten hokus-pokus z Rosj troci \ mnie wyprowadzi z rwnowagi. Tania tak si tym podniecaa, e wykoczylimy z p tuzina butelek vin ordinairi Carl podskakiwa wok nas jak karaluch. Jest ydem w dostatecznym stopniu, by straci Strona 142

Miller Henry - Zwrotnik Raka gow w zwizku z taki ide jak Rosja. Nie pozostawao mu nic innego, jak oenu nas natychmiast. e si" mwi nie masz nic do stracenia." A potem udaje, e ma co pilnego do zaatwi nia, pozwalajc nam na jeden szybki numer. I mimo i Ta nia miaa na to ochot, tak nabia sobie gow tym caym interesem z Rosj, e zmarnowaa ten czas, trujc mi niemi osiernie, co wprawio mnie w zy humor i zniecierpliwienie Tak czy owak musielimy pomyle o zjedzeniu czego i pjciu do pracy, wic wpakowalimy si do takswki mi Boulevard Edgar-Quinet, o krok od cmentarza, i ruszylis my. Bya wanie dobra pora, by oblecie Pary kabriolc tern, a dziki winu szumicemu nam w yach miasto wycia wao si jeszcze pikniejsze ni zwykle. Carl siedzia naprze ciw nas, na strapontenie, z twarz czerwon jak burak. Byl szczliwy, ten biedny skurwysyn, na myl o tym wspania ym yciu, ktre go czekao na drugim kracu Europy. Jed noczenie, jak zauwayem, by nieco przygnbiony. Tak [176] iprawd to nie chcia opuszcza Parya, zreszt podobnie |i ja. Pary nie by dla niego askawy w takim samym lOptiiu, w jakim nie by dla mnie ani dla innych, jeli ju o hm mowa, ale kiedy wycierpiae swoje i zniose tu najgorWwczas Pary dobiera si do ciebie, mona by rzec, * lin via ci za jaja niczym jaka spragniona mioci dziwka, lru wolaaby raczej umrze, ni wypuci ci z rk. Tak to liygludao w jego przypadku, widziaem wyranie. Gdy przeczalimy si nad Sekwan, umiecha si gupawo i P rl.kla na boki, wpatrujc si w budynki i pomniki, jak"i widzia je we nie. Mnie te to troch przypominao sen: 'dokowaem rk na biucie Tani i ciskaem jej piersi z caej y, dostrzegajc jednoczenie wod pod mostami i barki, i iltlleko w dole Motre-Dame, identyczn jak na pocztw1 - li I pomylaem sobie z pijackim rozrzewnieniem, e tak ilu pozwalam si wyrucha, ale jednoczenie nie daem ni/ po sobie pozna i wiedziaem, e nigdy nie zamieniStrona 143

Miller Henry - Zwrotnik Raka i'\m lego caego zamtu wok na Rosj ani na nic innego wiecie. To byo mie popoudnie, mylaem, a wkrtce Upchamy sobie brzuchy. Zastanawiaem si, co mogliby zamwi, by uczci to spotkanie jakie dobre cikie I |ni), w ktrym utonie cay ten podejrzany interes z Rosj. Kobiet takich jak Tania, penych sokw i ikry, nie obcho I. i ui si z tob stanie, gdy nabij sobie czym gow. PoilfOl im na zbyt wiele, a cign ci portki tu, w takswce. Mimo to wspaniale byo tak w kko krci si w tym toku, t Iwarzami cakiem upakanymi rem, z winem bulgoci ym w nas jak w rynsztoku, zwaszcza kiedy skrcilimy w Mik* Laffitte, na tyle jedynie szerok, e moe stanowi ibrumowanie maej wityni na jej kocu, a ponad ni ' nosi si Sacr-Coeur, co w rodzaju egzotycznej mozaiki nlylw architektonicznych, klarowna francuska idea, ktra pi/cbija si przez alkoholowe zamroczenie i ciska ci w wir |H/es/oci, w pynny sen, budzc gwatownie, a jednocze......ie szarpic ci nerww. Zwrotnik... [177] Teraz, kiedy Tania znw pojawia si na horyzon cie, a ja mam sta prac, do tego ta pijacka rozmowa u Rosji, nocne powroty piechot do domu i Pary w peni la ta, ycie wydaje si podnosi gow troch wyej. Mo/f wanie dlatego list taki jak ten otrzymany od Borysa wyda je si zupenie pomylony. Niemal codziennie spotykam si I Tani koo pitej, by napi si razem porto, jak ona to na ywa. Pozwalam jej zabiera si do lokali, ktrych nigdy przedtem nie widziaem, wytwornych barw w pobli/u Champs-Elyses, gdzie dwiki jazzu i jkliwe zawodzenie niemowlcych gosw wydaj si sczy wprost z mahoniu wej boazerii. Nawet kiedy idzie si do lavabo, te papkow;ilc, soczyste tony cigaj ci, scz si do kabiny przez wentyla tory, czynic z ycia mydlane, opalizujce baki. Czy td dlatego, e nie ma tu Sylwestra i ona czuje si przez to w<>l na, czy te z jakiego innego powodu, Tania naprawd star si by anioem. Strona 144

Miller Henry - Zwrotnik Raka Brzydko mnie potraktowae tu przed moim odjazdem mwi do mnie pewnego dnia. Dlaczego lak si zachowae? Nie zrobiam nic, aby ci zrani, przyzna sam. Stawalimy si sentymentalni, co nie jest ta || dziwne, jeli si wemie pod uwag agodne owietlenie i i> mietankow, mahoniow muzyk sczc si zewszd Zblia si czas pjcia do pracy, a my wci bylimy bel obiadu. Talony leay przed nami takie za sze, cztery I p, siedem, dwa i p franka podliczyem je machinal nie, zastanawiajc si jednoczenie, czy nie wolabym Im barmanem. Czsto si zdarzao, e gdy ona mwia <l" mnie, wywntrzajc si na temat Rosji, tego, co nas czeka, mioci i innych bzdetw, zaczynaem myle o rzeczach /u penie nie zwizanych z jej monologami o tym, e chcia bym zosta czycibutem albo dziadkiem klozetowym tym ostatnim dlatego, e w tych przybytkach, do ktrych mnie zacigaa, byo tak przytulnie i nigdy mi nie przys/hi [178] t\" gowy, e kiedy bd cakiem trzewy i moe stary i I ubiony... nie, wyobraaem sobie zawsze, e przyszo |.i kolwiek skromn otacza bdzie taka wanie auii l same melodie bd rozbrzmiewa w mojej gowie, i/klanki bd pobrzkiwa, a wlokca si za kad ksztat dupk szeroka na jard wo perfum tumi bdzie smrd \i ia, nawet na dole, w lavabo. Dziwne, e nie zepsuo mnie aenie z ni do tych wykwintnych barw. Oczywicie nieatwo byo mi si z ni m/slawa. Zwykle prowadziem j na kruganek kocioa w pobliu redakcji i stojc tam po ciemku obejmowalimy ie na poegnanie, a ona szeptaa: Chryste, co ja teraz zro-If?" Chciaa, bym rzuci prac i mg si z ni kocha ilim-in i noc, ju nawet nie obchodzia jej tak bardzo Ros-Jll, bylebymy tylko mogli by razem. Ale gdy j opuszcza-}|m. w gowie nieco mi si rozjaniao. Kiedy przechodziem ez wahadowe drzwi, witaa mnie muzyka innego rodzaju, nie tak jkliwa, ale mimo to dobra. Perfumy te byy in-. nie miay tylko jarda szerokoci, ale byy wszechobecne, lanowiy mieszanin potu i paczuli, jakby wydzielaa je lliiiszyna. Poniewa zwykle przychodziem wstawiony, przypominao to nage zejcie na nisk wysoko. Przewanie gnaem najpierw do toalety, co mnie troch otrzewiao. Myo tam nieco chodniej, albo przynajmniej odgos pyn-i tj wody sprawia takie wraenie. Toaleta przypominaa zimny tusz. Bya prawdziwa. Zanim wszede Strona 145

Miller Henry - Zwrotnik Raka do rodka, mumii Ic przej obok szeregw Francuzw zrzucajcych z sie- ciuchy. Uf! jake oni mierdzieli, ci kretyni! I jeszcze brze im za to pacono. Tkwili tam rozebrani, jedni w du-' kalesonach, inni brodaci, a wikszo wygldaa jak blade, wychude szczury z oowiem w yach. Siedzc w toa-1.1 ic mona byo sporzdzi inwentarz ich gnunych myli. iiany pokryway rysunki i epitety, z ktrych wszystkie by-y nieprzyzwoitymi artami, do przejrzystymi, ale w sumie ar/ej wesoymi i sympatycznymi. By wykona niektre z [179] nich, potrzebna bya, jak sdz, drabina, ale gra warta bylu wieczki, choby patrze na to wycznie z psychologic/m go punktu widzenia. Czasami, gdy staem tam odlewaji|( si, zastanawiaem si, jakie wraenie zrobiyby te napisy na owych szykownych damulkach, ktre obserwowaem wchodzce i wychodzce z piknych ubikacji nil Champs-Elysees. Zastanawiaem si, czy straszyyby tak pira, gdyby mogy zobaczy, co sdzono o dupie tutaj. W ich wiecie, bez wtpienia, wszystko byo z gazy i aksamitu przynajmniej takie chciay sprawia wraenie, wydajc II mie wonie, kiedy mijay ci z szelestem sukienek. Niektn z nich nie byy zreszt a takimi damami i szeleciy tak, l>\ zwrci uwag na swoj profesj. I by moe, gdy byy s;i me, kiedy mwiy na gos w zaciszu swoich buduarw, tak e z ich ust wyryway si jakie dziwne rzeczy, poniewa n,i tym wiecie tak jak i na kadym innym przytaczaj;)!.! cz tego, co dzieje si wok, jest tylko botem i brudem] odraajcym jak pierwszy z brzegu pojemnik na mieci, lv le e one maj to szczcie, i mog sobie pozwoli na to, b| go przysoni pokryw. Jak mwi, popoudnia z Tani nie miay na mnil zego wpywu. Od czasu do czasu bywaem zanadto schlam i musiaem wsadza sobie palec do garda, poniewa trudno jest robi korekt, kiedy umys masz nie w peni sprawny Wykrycie brakujcego przecinka wymaga wikszej konccn tracji ni streszczenie filozofii Nietzschego. Po pijanemu moesz si czasem zdoby na byskotliwo, ale w dziale ko rekty jest ona zupenie nie na miejscu. Daty, uamki, redni ki to wszystko, co si tu liczy. I jednoczenie s to rzec/y najtrudniejsze do wykrycia, kiedy gowa ci ponie. Raz po raz strzelaem jak gaf i nie ulega najmniejszej wtpliwos ci, i zwolniono by mnie, gdyby nie to, e nauczyem si ca owa szefa w Strona 146

Miller Henry - Zwrotnik Raka dup. Pewnego dnia otrzymaem nawet pis mo od wielkiej szychy z pitra, faceta, ktrego nigdy nil spotkaem, tak wysok zajmowa pozycj; obok kilku sal [180] I litycznych uwag na temat mojej ponadprzecitnej inteli- tli pismo zawierao przejrzyst aluzj do tego, ebym nie podskakiwa i grzecznie robi, co mi ka, bo inaczej dosta-1 a swoje. Szczerze mwic przestraszyem si jak chole-m I n nigdy wicej nie uywaem potem w rozmowie sw lelosylabowych; jeli chodzi o ciso, przez ca noc pra-U nie otwieraem gby. Udawaem stuprocentowego kre-i n.i, co byo wanie tym, czego ode mnie oczekiwano. Od < .r.n do czasu, by troch przypochlebi si szefowi, szedem do niego i uprzejmie pytaem, co znaczy takie to a takie iowo. Bardzo to lubi. Ten facet by czym w rodzaju cho-pcego sownika i kalendarium. Bez wzgldu na to, ile piwu wyopa w czasie przerwy a zorientowaem si ze iposobu, w jaki si szarogsi, e robi sobie prywatne prze-i w v - nigdy nie mona go byo zapa na wpadce, jeli cho-il/ilo o jak dat czy definicj. By do tej pracy stworzony, /nlowaem jedynie, e zbyt wiele wiem. Od czasu do czasu iluwao si to zauway pomimo wszystkich przedsibranych przeze mnie rodkw ostronoci. Kiedy przypadkiem Wyszedem do pracy z ksik pod pach, nasz szef od razu to zauwaa, a jeli bya to dobra ksika, robi si jado-I Icie zoliwy. Ale nigdy nie zrobiem celowo niczego, by go /.irytowa; zanadto lubiem t prac, by samemu zakada bbie ptl na szyj. Mimo to trudno rozmawia z czowie-I (im, kiedy nie ma si z nim nic wsplnego; to zdrada wo-C samego siebie, nawet, jeli uywa si jedynie sw jedno-| Liliowych. O, ten mj szef doskonale wiedzia, e nie prze-|iiwiaem najmniejszego zainteresowania jego bajdurze-iniin, a jednak, wyjanijcie to sobie, jak chcecie, sprawiao " przyjemno odciganie mnie od moich marze i wbijanie mi do gowy dat i wydarze historycznych. Podejrze-.iin, e mci si na mnie w ten sposb. W rezultacie nabawiem si drobnej nerwicy. Gdy tylko znajdowaem si na powietrzu, popadaem w afekta-, Bez wzgldu na to, co byo akurat przedmiotem rozmo[181] wy, gdy wczesnym rankiem ruszalimy w kierunku Moni parnasse, zaraz kierowaem na niego ganic, wygaszaem go, by popisywa si swymi perwersyjnymi snami. Najbai dziej lubiem gada o sprawach, o ktrych aden z nas nio mia najmniejszego pojcia. Popadem w agodn Strona 147

Miller Henry - Zwrotnik Raka odmian choroby psychicznej, zdaje si, e nosi to nazw echolaln Wszystkie kocwki korygowanych na nocnej zmianie tek stw plsay na kocu mego jzyka. Dalmacja robiem korekt reklamy tej przepiknej pery kurortw. W porzd ku, wemy Dalmacj. Wsiadasz w pocig i rano pot cieknie z ciebie wszystkimi porami, a misz winogron rozsad/;i skrk. Mogem tak nawija o Dalmacji od wielkiego bul waru do paacu kardynaa Mazarina, a nawet dalej, jeeli miaem ochot. Nie wiem nawet, gdzie ley na mapie ta Dalmacja, i nie chc wiedzie, ale o trzeciej nad ranem, ma jc w yach cay ten ow, ubranie przesiknite potem i woni paczuli, a w gowie brzk bransoletek przechodz cych przez wyymaczk i te przesycone piwem opowieci, ktre cierpliwie znosiem, drobiazgi, takie jak geografia, ubiory, jzyk, architektura, nie miay adnego znaczenia Dalmacja naley do okrelonej pory nocy, gdy milkn wy sokie tony gongw, a dziedziniec Luwru wydaje si tak za chwycajco absurdalny, e masz ochot rozpaka si boi powodu, tylko dlatego, e jest tak cudownie cichy, tak pu sty i zupenie niepodobny do strony tytuowej gazety i tych facetw z pitra rzucajcych koci. Z owym skrawkiem Dalmacji, spoczywajcym jak zimne ostrze noa na moich pulsujcych nerwach, mogem dowiadcza wrae najcn downiejszych podry. I co zabawniejsze, mogem podr owa po caym wiecie, ale nigdy nie przysza mi na myl Ameryka; zapodziaa si jeszcze dalej ni zagubiony koni nent, poniewa do zagubionych kontynentw czuem jakie, tajemnicze przywizanie, a w przypadku Ameryki nie c/u em absolutnie nic. Od czasu do czasu, co prawda, myl em o Monie, jednak nie jako o kim w okrelonej scenerii [182] f/asu i przestrzeni, lecz jako o kim osobnym, oderwanym, jakby staa si wielk chmuropodobn form wymazujc przeszo. Nie mogem sobie jednak pozwoli na zbyt dugie mylenie o niej; gdybym to zrobi, skoczybym z mostu. To dziwne, pogodziem si z yciem bez niej, a jednak gdy mylaem o niej cho przez minut, wystarczao to, by zniweczy moje zadowolenie, przeszywajc mnie do szpiku koci, i zepchn na powrt w agoni, jak bya moja podobna do cieku przeszo. Przez siedem lat dniem i noc mylaem tylko o jednym o niej. Gdyby jaki chrzecijanin by rwnie wierny swemu Panu jak ja jej, wszyscy bylibymy dzi Jezusami ( hrystusami. Mylaem o niej w dzie i w nocy, nawet gdy |i| oszukiwaem. Bywa, e jeszcze teraz, w samym sercu codziennej krztaniny, kiedy czuj, e uwolniem si ju Strona 148

Miller Henry - Zwrotnik Raka od tego wszystkiego, nagle, gdzie za zakrtem ulicy, ukazuje si znienacka may skrawek, zaledwie kilka drzew i awka, odludne miejsce, gdzie stalimy kcc si zapamitale i do-piowadzalimy si do szau, robic sobie gorzkie sceny zazdroci. Zawsze by to jaki odludny zaktek, jak na przykad Place de PEstrapade albo te obskurne, ponure uliczki l md wadzce do Meczetu, albo biegnce wzdu otwartego Hiobu Avenue de Breteuil, tak cichej i martwej o dziesitej leczorem, e ma si ochot popeni jak zbrodni, morderstwo lub samobjstwo, cokolwiek, co zostawioby lad ludzkiego dramatu. Kiedy zdaj sobie spraw, e ona oda, moe na zawsze, otwiera si pode mn gboka otcha i uj, e spadam, spadam i spadam w bezdenn mroczn izestrze. I to jest gorsze od ez, gbsze od alu, blu i mul ku; to otcha, w ktr wrzucono Szatana. Nie mona i ani ld wspi si z powrotem, nie ma tam promienia wialla, dwiku ludzkiego gosu ani dotyku ludzkiej rki. Ile tysicy razy, gdy spacerowaem noc po uli-|h, zastanawiaem si, czy nadejdzie kiedy dzie, gdy na bdzie u mego boku: te wszystkie tskne spojrzenia, ja[183] kimi obdarzaem budynki i posgi, patrzyem na nie z takim pragnieniem, z tak rozpacz, e moje myli musiay si ju/ wtopi w te budynki i posgi, przesycajc je moj udrk.i Nie mogem te powstrzyma si od refleksji, e kiedy sp.i cerowalimy razem po tych ponurych, zaniedbanych ulic/ kach, tak przepojonych teraz mymi snami i tsknot, on.i niczego nie dostrzegaa, niczego nie odczuwaa: dla niej nil rniy si one niczym od innych ulic, moe byy troch bal dziej obskurne, to wszystko. Nie pamitaaby, e na pcw nym rogu zatrzymaem si, by podnie jej spink do wio sw, albo e kiedy nachyliem si, by zawiza jej sznuro wado, zapamitaem miejsce, gdzie spoczywaa jej stop;i, | e pozostanie ona tam na zawsze, bdzie tam nawet wtedy gdy katedry ulegn zniszczeniu, a caa cywilizacja acisLi zniknie na zawsze z powierzchni ziemi. Pewnej nocy, kiedy szedem w d Rue Lhomond w napadzie niezwykej udrki i poczucia osamotnienia, pewni rzeczy objawiy mi si z bolesn jasnoci. Czy spowodow;il to fakt, e tak czsto przechodziem tdy pogrony w roz paczy, z gorycz w sercu, czy wspomnienie pytania, ktir rzucia pewnej nocy, kiedy stalimy na Place Lucien-Heri nie wiem. Dlaczego nie pokaesz mi tego Parya zapy taa o ktrym tyle pisae?" Wiem tylko, e na wspo mnienie tych sw nagle zdaem sobie spraw, i to Strona 149

Miller Henry - Zwrotnik Raka niemo/ liwe, bym kiedykolwiek odsoni przed ni Pary poznam przeze mnie, Pary, ktrego arrondissements nie dadz sir okreli, Pary, ktry nigdy nie istnia, bdc jedynie wytworem mojej samotnoci, mego podania i tsknoty zu ni. Jake ogromne to byo miasto! Trzeba by caego ycia, aby je pozna na nowo. Ten Pary, do ktrego tylko ja je den mam klucz, niezbyt nadaje si do zwiedzania przez turystw, nawet gdy si ma najlepsze intencje; jest to Pary, w ktry naley wierzy, ktrego naley dowiadcza codzien nie w tysicu rnych tortur, Pary rozwijajcy si w tobie [184] |nk iak, rozprzestrzeniajcy si coraz bardziej, by ci w ko-tii pore. Niepewnie stpajc w d Rue Mouffetard, z umysem oywionym takimi refleksjami, przypomniaem bie jeszcze jeden dziwny fakt z przeszoci, z tego przeciwnika po Paryu, ktrego kartki miaem jej pokaza, ale l i niego nie zdoaem nawet otworzy, gdy jego okadka !">l.i za cika. Zupenie bez powodu poniewa w tym momencie moje myli zajmowa Salavin, po ktrego dzielni. v akurat kluczyem zupenie wic, jak mwi, bez id u, przyszo mi do gowy wspomnienie dnia, kiedy zain-ipuowany mijan codziennie tablic, wszedem wiedziony impulsem do Pensjonatu Orfila, proszc o pokazanie mi po-l"in zajmowanego przez Strindberga. Do tego czasu nie pi/ydarzyo mi si waciwie nic strasznego, chocia straciem wszelkie swoje ziemskie dobra i wiedziaem, co znaczy / po ulicach godnym i w strachu przed policj. Do tego msu nie znalazem w Paryu ani jednego przyjaciela, co byo okolicznoci nie tyle przygnbiajc, co dziwn, gdy /iekolwiek dotd wdrowaem po tym wiecie, spraw ini|latwiejsz byo dla mnie znajdowanie przyjaci. Ale w ri micie rzeczy nic strasznego jeszcze mnie nie spotkao. Mona y bez przyjaci, tak jak mona y bez mioci, V/y nawet bez pienidzy, tego rzekomego sine qua non. A w ryu mona y ja to odkryem! majc za pokarm i' dynie al i udrk. Gorzka to strawa, ale moe najlepsza z moliwych w przypadku pewnych ludzi. W kadym razie me znalazem si jeszcze u kresu, kokietowaem tylko kata-hof. Miaem do wolnego czasu i uczucia, by podglda kie innych ludzi, flirtowa z martw materi romansw, lora jakkolwiek makabryczna wydaje si cudownie odlega i anonimowa, gdy mieci si midzy okadkami ksiki. Wychodzc stamtd zdaem sobie spraw z ironicznego umiechu bkajcego si na moich wargach, Strona 150

Miller Henry - Zwrotnik Raka [185] jakbym mwi do siebie: Poczekaj jeszcze, Pensjonacie Orffla!" Od owego czasu zrozumiaem oczywicie to, co kady szaleniec odkrywa wczeniej czy pniej: e dla ludzi udrczonych nie ma gotowych recept na pieko. Wydaje mi si, e troch lepiej rozumiem teraz, dla czego tak ogromn rado czerpaa z lektury Strindbergii Widz j, jak podnosi gow znad ksiki po przeczytaniu pysznego fragmentu i ze zami radoci w oczach mwi do mnie: Jeste rwnie szalony jak on... ty chcesz ponie ka r!" Jak rozkosz dla sadystki musi by znalezienie dla siebh orawdziwego masochisty! Tak jakby ksaa si sama, by sprawdzi, jak ostre s jej zby. W owym czasie, kiedy dopiero co j poznaem, bya przesiknita Strindbergiem Ten szalony karnawa czerwi, ktrym tak si delektowa ten wieczny pojedynek pci, to pajcze okruciestwo, ktre uczynio go bliskim ospaym prostakom z Pnocy, wanie ono zbliyo nas do siebie. Stao si to podczas taca mici ci i tak szybko zostaem wessany przez wir, e kiedy znowu wychynem na powierzchni, nie poznawaem tego wiata Kiedy si wreszcie uwolniem z tej toni, muzyka ucicha, karnawa si skoczy, a ja byem oczyszczony do bialei koci. Tego popoudnia po wyjciu z Pensjonatu Orli I,i poszedem do biblioteki i tam, po kpieli w Gangesie i Zl stanowieniu si nad znakami zodiaku, zaczem rozwani znaczenie tego pieka tak bezlitonie przedstawionego prze/ Strindberga. I gdy tak przemyliwaem nad tym, jasna sin waa si dla mnie tajemnica jego pielgrzymki, ten lot pocl\ nad powierzchni Ziemi, po ktrym nastpuje, jakby pod wpywem nakazu, by ponownie odegra zagubiony drania i heroiczne zstpienie do samych wntrznoci Ziemi, mroi | ny i przeraajcy pobyt w brzuchu wieloryba, krwawa wal* ka, by si uwolni, by zrzuci z siebie przeszo i wynur/ v si jako janiejcy, okrwawiony bg soca, wyrzucony [186] me/nany brzeg. Ju wtedy nie byo dla mnie tajemnic, dlaczego podobnie jak inni (Dante, Rabelais, Van Gogh etc, ha) odby pielgrzymk do Parya. Zrozumiaem wwczas, |nk to si dzieje, e to miasto przyciga udrczonych, nawie-bonych przez halucynacje wielkich maniakw mioci, /rozumiaem, dlaczego tu wanie, w samej piacie koa, mona przyj najbardziej fantastyczne, najbardziej nieci awdopodobne teorie, nie znajdujc w nich nic zadziwiaj-I ego; to wanie tu Strona 151

Miller Henry - Zwrotnik Raka czyta si ponownie ksiki modoci i zagni ki nabieraj nowych znacze, z ktrych jedno przypada fin kady siwy wos. Stpa si tu po ulicach ze wiadomoci wasnego szalestwa i obdu, albowiem jest rzecz zupenie oczywist, e te zimne, obojtne twarze to oblicza Itranikw. Tutaj wszystkie granice znikaj i wiat okazuje iv tym, czym jest - oszala jatk. Kierat rozciga si w nieskoczono, luki s szczelnie zamknite, logika popada w obd, w grze byska okrwawiony topr. Powietrze jest lodowate i nieruchome, jzyk jest jzykiem apokalipsy. Nig-il/ie nie wida napisu wyjcie"; nie ma innej kwestii poza imierci. lepy zauek, na kocu ktrego czeka szafot. Wieczne miasto Pary! Bardziej wieczne ni K/ym, bardziej okazale ni Niniwa. Ppek wiata, do ktre-|i<> jak lepy, po omacku szukajcy drogi idiota mona si lylko czoga na czworakach. I jak korek zniesiony w martwy punkt oceanu, dryfuje si tu wrd szumowin i wodoro-IW, biernie, bez nadziei, nie zwracajc nawet uwagi na mi-|n|<|cego nas Kolumba. Kolebk cywilizacji s cuchnce oaki wiata, kostnica, ktrej mierdzce ona powierzaj woje krwawe paczki misa i koci. Ulice byy moim azylem. Nikt nie zdoa zrozumie uroku, dopki nie zostanie zmuszony szuka wrd nich 11 ronienia, dopki nie stanie si somk, miotan tu i tam feez najmniejszy zefirek. Czowiek idzie ulic w zimowy le i widzc psa na sprzeda wzrusza si do ez. A tymczasem po drugiej stronie, radosna jak cmentarz, stoi ndzna [187] szopa nazywajca si Hotel du Tombeau des Lapiir. Mona si umia, mona umrze ze miechu.-Dopki nit zauway si, e wszdzie s hotele, hotele dla krlikw psw, wszy, imperatorw, ministrw, wacicieli lomhni dw, koskich rzenikw itp. A niemal co drugi to ,,I lli I de l'Avenir". To doprowadza do jeszcze wikszej histerii Tyle hoteli przyszoci! Nie ma jako hoteli imiesowu czarni przeszego, trybu czcego, coniunctivitis. Wszystko ji I wiekowe, przeraajce, najeone wesooci, riabrzmitll przyszoci, jak ropie dzisa. Pijany od tej frywolnej cg zemy przyszoci, zataczajc si podam na Place Violi I cay w barwach fiokoworowych i ciemnoszarych, gdzll wszystkie bramy s tak niskie, e tylko kary i chochliki mogyby si w nie wlizn; nad zmatowia czaszk Zoll kominy wypluwaj czyst kokain, podczas gdy Madonn! Kanapek swymi kapucianymi uszami nasuchuje bulgotu nia zbiornikw z gazem, tych piknych nadtych ropuch Strona 152

Miller Henry - Zwrotnik Raka przykucnitych przy drodze. Dlaczego nagle przypominam sobie Passage dfl Thermopyles? Poniewa tego wanie dnia jaka kobk-l.i zwrcia si do swego pieska apokaliptycznym jzykiem jal ki, a maa suczka natychmiast poja, o czym mwi ta zd/i ra, ta lepka od brudu akuszerka. Jake mnie to przygnbio1 Bardziej nawet ni widok skomlcych kundelkw sprzeda wanych na Rue Brancion, poniewa tak naprawd to nie psy napeniay mnie takim alem, lecz potne elazne szta chety, te zardzewiae prty, ktre zdaway si sta pomidzy mn a nalenym mi yciem. W sympatycznej alejce niedaleko Abattoir de Vaugirard (Abattoir Hippophagiue), no szcej nazw Rue des Perichaux, odkryem wwczas tu i wdzie lady krwi. Tak jak Strindberg w swym szalestwu dostrzega wrby i znaki na posadzce Pensjonatu Orfiki tak i mnie si przydarzyo, e gdy wczyem si bez celu po tej zaboconej alejce obryzganej krwi, fragmenty przeszo ci odryway si i bezwadnie unosiy przed mymi oczami [188] u Klydzc ze mnie najstraszniejszymi przeczuciami. Ujrzaem, lik rozlano moj wasn krew, a botnista droga bya ni (plamiona, jeli dobrze pamitam, na caej swej dugoci, chyba od samego pocztku. Czowiek zostaje wyrzucony w twiut jak maa brudna mumia; drogi liskie s od krwi i nikt nic wie, dlaczego tak by musi. Kady poda wasn cieka i choby ziemia wydawaa tyle owocw, e a gniyby od nadmiaru, nie byoby czasu ich zebra; kady pdzi do wialeka wyjcie" i panuje taka panika, tak si wszyscy i tics/, by uciec, e sabi i bezradni zostaj wdeptani w bo-lo i nikt nie syszy ich woania. Mj wiat, wiat ludzi, umar; zostaem sam, a przyjacimi byy mi ulice i to one przemawiay do mnie Hm smutnym, gorzkim jzykiem, na ktry skada si ludzku1 cierpienie, tsknota, al, poczucie klski i daremnoci I '/cl kich usiowa. Przechodzc pewnej nocy pod wiaduk-i> m koo Rue Broca, po tym jak mnie poinformowano, e Mona choruje i przymiera godem, nagle przypomniaem pbie, e to wanie tu w ndzy i szarzynie tej zapadnitej lllky, moe wiedziona ponurym przeczuciem, Mona przy-Wttrla do mnie i drcym gosem bagaa, bym obieca, e jej nie opuszcz, nigdy, bez wzgldu na to, co si zda-. A ledwie par dni pniej staem na peronie dworca St. U/are patrzc, jak odjeda jej pocig, pocig, ktry j za-Nna: wychylaa si przez okno tak samo jak wwczas, kieStrona 153

Miller Henry - Zwrotnik Raka \y zostawiaem j w Nowym Jorku, i tak samo na jej twarzy si smutny, nieodgadniony umiech, to ostatnie spoj-fWnie, ktre ma przekaza tak wiele, a ktre okazuje si je-rfynie mask wykrzywion obojtnym umiechem. Nie dalej ik kilka dni temu tak rozpaczliwie tulia si do mnie, a po-i' ni nastpio co, czego do dzi nie rozumiem, po czym z *lnsnej woli wsiada do pocigu i znowu spogldaa na 1 z tym smutnym, zagadkowym umiechem, ktry mnie mwsze zbija z tropu, ktry jest niesprawiedliwy, nienaturaliV i ktremu nie dowierzam z caej duszy. I oto, stojc w [189] cieniu wiaduktu, wycigam teraz do niej rce, chc wtul si w ni rozpaczliwie i na moich ustach pojawia si idcn tyczny, rwnie nieodgadniony umiech, maska wcinita n.i twarz, by przesoni smutek. Mog tu sta, umiechajc si obojtnie i bez wzgldu na to, jak gorliwe s moje modli twy, bez wzgldu na to, jak rozpaczliwa jest moja tsknota dzieli nas ocean; ona zostanie tam i umrze z godu, ja zai bd wasa si tu z jednej ulicy na drug, a gorce zy bcl;| parzyy mi twarz. To wanie tego rodzaju okruciestwem wybruko wane s ulice; to ono gapi si na nas ze cian i napawa przeraeniem, gdy nage reagujemy na nienazwany lk, kir dy nasze dusze ogarnia znienacka przeraliwa panika, wy woujc w nas uczucie mdoci. To wanie owo okrucie stwo upiornie wygina uliczne latarnie i sprawia, e przyzywaj nas i wabi w swe miertelne objcia; to wanie prze/ nie pewne domy wygldaj jak stranicy sekretnych zbroi ni, a ich lepe okna przypominaj puste oczodoy, ktre widziay zbyt wiele. To wanie co takiego wpisanego w ludzk fizjonomi ulic zmusza mnie do ucieczki, gdy uJ rz nagle nad gow inskrypcj Impasse Satan". To ont wywouje drenie, kiedy u samego wejcia do Meczetu do strzegam napis: Poniedziaki i czwartki tuberculosis; rodj i pitki syphilis,\ Na kadej stacji metra wyszczerzone czaszki witaj mnie sowami: ,,Dfendez-vous contr la syp hilis!" Wszdzie gdzie stoj mury, s te i plakaty, na kl -ych jaskrawe, jadowite kraby zwiastuj nadejcie raka Gdziekolwiek by poszed, czegokolwiek by tkn, czyim tam rak i syfilis. Wypisany na nieboskonie, jarzy si i Inn t^y jak za wrba. War si nam w dusze i jestemy tylko martwym przedmiotem, martwym jak ksiyc. Strona 154

Miller Henry - Zwrotnik Raka To chyba w wito Niepodlegoci ponownie wy-/.irpnito mi krzeso spod tyka. Bez sowa ostrzeenia. Jaki wszechmocny waniak zza Wielkiej Wody zdecydowa na oszczdnoci; zmniejszenie liczby korektorw i bezludnych drobnych dactylos pozwolio mu na opacenie kosztw podry w t i z powrotem i paacowych komnat, |nkio zaj u Ritza. Po zwrceniu niewielkich dugw, kt-kh si dorobiem wobec operatorw linotypw, i okazaniu symbolicznego dowodu dobrej woli w bistro naprzeciwko, pozwalajcego zachowa mi kredyt, nie pozostao mi puiwie nic z mojej ostatniej ju pensji. Musiaem powiadomi waciciela hotelu, e si wyprowadzam; nie powiedziaem mu dlaczego, poniewa zamartwiaby si o swe ndzne 'wiecie frankw. ,,Co zrobisz, kiedy stracisz prac?" Zwrot ten bez i/erwy dzwoni mi w uszach. Ca est maintenant! Ausge-Wtelt! Nie pozostaje mi nic innego, jak znowu i na uic, fccerowa, krci si tu i tam, przesiadywa na awkach, /ubija czas. Oczywicie na Montparnassie moja twarz nie bya ju obca; przez jaki czas mogem udawa, e nadal l>i,icuj w gazecie. W ten sposb troch atwiej bdzie na-ngn kogo na niadanie czy obiad. Nastao lato i ze-Rzd gromadnie cigali turyci. Miaem w zanadrzu pomysy, jak ich troch oskuba. Co zrobisz, kiedy...?" No I, z godu nie umr, to pewne. Jeli nie bd robi nic innego, tylko skoncentruj si najedzeniu, to wystarczy, bym |c nie rozsypa. Przez tydzie lub dwa mgbym nadal cho-il/i do monsieur Paula i co wieczr zjada co porzdnego; nie bdzie mia pojcia, czy pracuj, czy te nie. Najwaniejsza rzecz to jedzenie. Co do reszty trzeba zaufa Opatrznoci! [191] Ma si rozumie, pilnie nadstawiaem ucha na k;i/ dy ton, w ktrym pobrzkiwaa zapowied jakiej forsy I oczywicie podtrzymywaem te ca gam nowych znajti moci unikanych dotychczas skwapliwie nudziarzy, znic nawidzonych przeze mnie pijaczkw, artystw posiadaji| cych jakie drobne pienidze, laureatw Nagrody Guggcn heima itp. Nietrudno nawizywa znajomoci, kiedy prze siaduje si na tarasie kawiarni dwanacie godzin na doi, W tych okolicznociach poznaje si kadego moczymord| na Montparnassie. Przyczepiaj si do ciebie jak wszy, nu wet jeli nie moesz im zaoferowa nic poza gotowoci sin chania. Teraz, kiedy straciem prac, Carl i Van Norden witali mnie nowym tekstem: Co bdzie, jeli zjawi si two ja ona?" No i co z tego? Najwyej dwie gby do nakarmi Strona 155

Miller Henry - Zwrotnik Raka nia zamiast jednej. Miabym przynajmniej towarzyszk nic doli. I o ile nie stracia urody, pewnie lepiej by mi si wiodo w podwjnym zaprzgu ni w pojedynk: piknej kobiecie wiat nigdy nie pozwoli umrze z godu. A jeeli idzie o Ta ni, nie mogem liczy na to, e wiele dla mnie zrobi; posya a pienidze Sylwestrowi. Mylaem z pocztku, e moe ml pozwoli dzieli ze sob pokj, ale baa si, e bdzie to jq kompromitowao; poza tym musiaa by mia wobec swego pana. Pierwszymi ludmi, do ktrych naley si zwrci, gdy jeste bez grosza, s ydzi. Niemal od razu miaem ich pod rk a trzech. Wspczujce istoty. Jeden z nich by emerytowanym handlarzem futer, ktrego korcio, by zo baczy swoje nazwisko w gazetach; zaproponowa, bym napisa seri artykuw firmowanych jego nazwiskiem dla no wojorskiego dziennika ydowskiego. Jak skaut musiaem tropi wpywowych ydw w pobliu Dme i Cuopole Pierwszy, ktrego dopadem, by sawnym matematykiem nie zna ani sowa po angielsku. Musiaem pisa mu artyku y o teorii wstrzsw na podstawie schematw, ktre mi ry[192] i iwa na papierowych serwetkach, i opisywa ruchy cia asIrulnych, burzc przy tym teori Einsteina. I wszystko za jedyne dwadziecia pi frankw. Kiedy zobaczyem te swoje publikacje w gazecie, nie byem w stanie ich czyta; mimo to robiy wraenie, zwaszcza e byy opatrzone pseudonimem handlarza futer. W tym okresie wiele pisaem pod pseudonimami. l. iedy otwarto nowy duy lupanar nad Boulevard Ed-uni'-Quinet, otrzymaem niewielk prowizj za napisanie reklamwek. Prawd mwic, w gr wchodzia tylko butelka uzampana i darmowy numer z jedn panienk w pokojach egipskich. Gdyby udao mi si cign klienta, miaem Otrzyma co ekstra, tak jak dawniej Kepi. Pewnego wieczoru przyprowadziem Van Nordena; chcia mi da odrobin zarobi na swoich przyjemnociach na piterku. Ale kiedy madame dowiedziaa si, e jest dziennikarzem, nie chciaa od niego wzi pienidzy; znowu skoczyo si na butelce szampana i darmowym sztosie. Nic z tego nie miaem. Jeli ju chodzi o ciso, musiaem jeszcze napisa za niego ten artyku, poniewa nie wiedzia, jak podj w temat, nie wspominajc o charakterze lokalu. Podobne rzeczy zdarzay mi si co chwila. Ruchano mnie na prawo i lewo. Najgorsz robot, jakiej si podjem, byo napisanie pracy magisterskiej dla guchoniemego psychologa: Strona 156

Miller Henry - Zwrotnik Raka rozprawy na temat opieki nad kalekimi dziemi. Gowa pkaa mi od chorb, szyn, przyrzdw rehabilitacyjnych i leorii dotyczcych wpywu wieego powietrza; zajo mi to I niewielkimi przerwami prawie sze tygodni, a potem jakby tego byo jeszcze mao musiaem dokona korekty owego plugastwa. Praca bya po francusku, napisana jzykiem, jakiego w yciu nie widziaem i nie syszaem. Ale dziki temu codziennie jadaem dobre amerykaskie niadanie sok pomaraczowy, patki owsiane, kawa ze mietank, a od czasu do czasu, dla odmiany, jajka na szynce. By to jedyny okres podczas mojego pobytu w Paryu, kie[193] dy mogem sobie pozwoli na porzdne niadanie, i to tylko dziki kalekim dzieciom z Rockaway Beach, East Sidc i wszystkich zatoczek i zaleww graniczcych z tymi ogniskami choroby. Pniej zgadaem si ktrego dnia z pewnym foto grafem przygotowujcym dla jakiego degenerata z Mona chium kolekcj zdj z najbardziej odpychajcych kurwi dokw Parya. Zapyta mnie, czy pozowabym mu z opu szczonymi spodniami i na inne jeszcze sposoby. Pomyl em wtedy o tych kocistych, maych karach wygldajcych jak chopcy hotelowi, ktrych widuje si niekiedy na porno graficznych pocztwkach w witrynach maych ksigar, o tych tajemniczych zjawach zamieszkujcych Rue de la Lun i inne smrodliwe dzielnice miasta. Niezbyt podoba mi si pomys reklamowania swojej fizys w towarzystwie tej elity. Ale jako e fotografie trafi do najzupeniej prywatnej kolekcji i skoro miejscem ich przeznaczenia byo Monachium, wyraziem zgod. Kiedy nie jeste w swoim rodzinnym miecie, moesz sobie pozwoli na pewne niezbyt konwencjonalne posunicia, zwaszcza z tak szlachetnych pobudek jak ch zarobienia na chleb powszedni. W kocu, jeli ju chodzi o ciso, nie byem nazbyt czuy na tym punkcie nawel w Nowym Jorku. Zdarzay mi si wieczory, kiedy byem tak cholernie zdesperowany, tam w kraju, e musiaem wyj na ulic we wasnej dzielnicy, by ebra. Nie chodzilimy do znanych turystom lokali ze strip-tease'em, ale do maych spelunek, gdzie atmosfera by a znacznie sympatyczniejsza, a po poudniu mona byo zagra partyjk przed przystpieniem do pracy. Dobry byl kompan z tego fotografa. Zna miasto od podszewki, zwaszcza jego mury; czsto opowiada mi o Goethem, czasach Hohenstaufw i o masakrze ydw w epoce, ktr niepodzielnie wadaa Czarna mier. Byy to interesujce tematy i zawsze w jaki niejasny sposb Strona 157

Miller Henry - Zwrotnik Raka zwizane z tym, co akural porabia. Miewa te doprawdy zdumiewajce pomysy na [194] Ncenariusze, ale nikt nie mia do odwagi, by je zrealizowa. Widok konia, rozpatanego na p niczym drzwi sa-loonu, by dla niego inspiracj do gadki o Dantem albo I .eonardzie da Vinci czy Rembrandcie; z rzeni na Vilette wskakiwa w takswk i pdzi ze mn do muzeum Troca-dro, aby pokaza mi jak fascynujc go czaszk czy mumi. Dokadnie zbadalimy pit, trzynast, dziewitnast i dwudziest arrondissement. Ulubionymi miejscami odpo-Czynku byy dla nas tak ponure zaktki, jak Place Nationa-, Place des Peupliers, Place de la Contrescarpe, Place l'aul-Verlaine. Wiele z tych miejsc znaem przedtem, ale teraz widziaem je wszystkie w innym wietle, i zawdziczaem to osobliwemu posmakowi jego opowieci. Gdybym, na przykad, przypadkiem przeszed si dzi po Rue du Cha-leau-des-Rentiers, wdychajc smrd szpitalnych ek, ktrymi cuchnie dzielnica, moje nozdrza zapewne rozdyby si / rozkoszy, poniewa zmieszane z odorem skwaniaego moczu i formaldehydu doleciayby stamtd zapachy naszych urojonych podry po kostnicach Europy, bdcych dzieem Czarnej mierci. To dziki niemu poznaem pewnego osobnika o in-klinacjach metafizycznych nazwiskiem Kruger, rzebiarza i malarza. Z tego czy innego powodu Kruger polubi mnie; nie mogem wprost odczepi si od niego, kiedy tylko odkry, e mam ch sucha jego ezoterycznych" idei. S na lym wiecie ludzie, na ktrych sowo ezoteryczny" zdaje si dziaa jak boski ichor, jak Skoczone" na Herr Pee-pcrkorna z Czarodziejskiej gry. Kruger by jednym z tych witych, ktrzy zeszli na manowce, masochist, typem analnym, dla ktrego prawem jest skrupulatno, rzetelno, sumienno. By facetem, ktry majc zy dzie bez adnych skrupuw potrafiby wybi komu zby. Zdawa si sdzi, i dojrzaem ju dostatecznie, by przej na kolejn wysz" paszczyzn, jak to zwyk okrela. Szczerze mwic gotw byem przej na dowoln paszczyzn, [195] jak mi wyznaczy, pod warunkiem e nie musiabym mnici je i pi. Tru mi cigle o osnowie duszy", ciele przyczy nowym", ablacji", Upaniszadach, Plotynie, Krishnamui tim, karmie jako szacie zdobicej dusz", wiadomoci nirwany" itp.; zawraca mi gow tymi dubami smalonymi nadcigajcymi ze Wschodu jak powiew Strona 158

Miller Henry - Zwrotnik Raka zarazy. Bywao, e wpada w trans i opowiada o swoich poprzednich wciel niach, a przynajmniej o tym, jak je sobie wyobraa. Albo relacjonowa swoje sny, ktre przynajmniej dla mnie byy cakowicie bezbarwne, prozaiczne, niewarte nawel uwagi freudysty, ale dla niego w ich gbiach kryy si obszerne ezoteryczne fenomeny i to ja miaem pomc mu po j ich znaczenie. Przenicowa si na wskro, jak paszcz o wyliniaym wosie. Pozyskujc jego zaufanie, krok za krokiem wkradaem si do jego serca. Doprowadziem go do tego, e potrafi biec za mn ulic, by zapyta, czy nie poyczy mi paru frankw. Chodzio mu o to, bym si nie rozsypa, bym jako dotrwa do przejcia na wysz paszczyzn Zachowywaem si jak gruszka dojrzewajca na drzewie. Co rusz mj stan ulega pogorszeniu i mogem si przyzna do potrzeby bardziej ziemskiego pokarmu odwiedzenia Sphinxa czy te Rue St. Apolline, dokd wiedziaem, e sam udaje si w momentach saboci, kiedy ju potrzeby ciaa daway o sobie zna w sposb zbyt natarczywy. Jako malarz by zerem, jako rzebiarz reprezentowa sob jeszcze mniej. Mimo to musz przyzna, e by doskonaym gospodarzem. W dodatku cechowaa go niezwyka oszczdno. Nic si u niego nie marnowao, nawet papier, w ktry zawijano miso. W pitek wieczorem otwiera! swoj pracowni dla kolegw artystw. Zawsze byo wtedy sporo do picia i dobre kanapki, a jeli przypadkiem co z tego zostao, wpadaem nastpnego dnia, by to spaaszowa. Na tyach Bal Bulier znajdowaa si inna pracownia, ktr te miaem w zwyczaju odwiedza naleaa do Marka Swifta. Jeli ten zjadliwy Irlandczyk nie by geniu[196\ pm, to bez wtpienia by niezgorszym ekscentrykiem. Pozowaa mu ydwka, z ktr y od lat; teraz mia jej ju ilo i szuka pretekstu, by si jej pozby. Ale jako e przepuci wiano, ktre mu kiedy wniosa, gowi si, jak to Obi, nie oferujc jej adnej rekompensaty. Najprociej byo zrazi j do siebie do tego stopnia, by wolaa umrze z pjodu, ni nadal znosi jego okruciestwa. Ta jego kochanka bya pena dobroci; jeli w ogle i lalo si powiedzie o niej co zego, to tylko tyle, e stracia urod i jednoczenie zdolno zapewniania mu rodkw do ycia. Sama malowaa i wrd tych, ktrzy utrzymywali, e i na tym znaj, mwio si, e ma o wiele wikszy talent ni on. Ale bez wzgldu na to, jak Strona 159

Miller Henry - Zwrotnik Raka nieznonym czyni jej ycie, ona nadal bya fair: nigdy nie pozwalaa nikomu powiedzie, e on nie jest wielkim malarzem. To wanie dlatego, p naprawd jest geniuszem, mawiaa, ma taki paskudny charakter. Na cianach nie wisiay nigdy jej obrazy, zawsze lylko jego. Jej ptna poniewieray si w kuchni. Raz zdarzyo si, w mojej obecnoci, e kto bardzo chcia zobaczy jej prace. Rezultat by do przykry. Widzisz t posta powiedzia Swift, wskazujc jedno z jej pcien sw wielk stop. Ten facet stojcy w drzwiach ma wanie zamiar i si odla. Nie trafi jednak /. powrotem, poniewa ma le osadzon gow... We teraz lamten akt... By cakiem dobry, dopki nie zacza malowa pizdy. Nie mam pojcia, o czym wtedy mylaa, ale cipa wysza jej taka dua, e zelizn si jej pdzel i ju go stam-ld nie wycigna. Chcc pokaza, jak powinien wyglda akt, wywleka wielkie ptno, ktre niedawno ukoczy. Obraz przedstawia wanie j i by wspaniaym aktem zemsty inspirowanej nieczystym sumieniem. Byo to dzieo szaleca pene jadu, maostkowe, pode, byskotliwe. Odnosio si wraenie, e podglda j przez dziurk od klucza i uchwyci j w chwili saboci, kiedy z roztargnieniem dubaa w nosie [197] albo drapaa si w tyek. Siedziaa na kanapie z koskiego wosia w pokoju pozbawionym wentylacji, olbrzymim po koju bez okien; rwnie dobrze mg to by wewntrzny pai szyszynki. Za ni biegy zygzakiem schody prowadzce na balkon, przykryte dywanem w kolorze zielonkawej ci; ten odcie zieleni mg pochodzi jedynie z wszechwiata, ktry ju robi bokami. Najbardziej rzucay si w oczy jej poladki, umieszczone krzywo i pokryte strupami; wygl dao to tak, jakby lekko uniosa tyek z kanapy, by gono pierdn. Jej twarz natomiast wyidealizowa: bya sodka i dziewicza, przejrzysta jak krople na kaszel. Za to piersi miaa rozdte, jakby wypenione wyziewami kanaw cieko wych. Odnosio si wraenie, e pywa w morzu menstrua cyjnych sokw, niby przeronity pd o tpym, syropowa-tym spojrzeniu anioa. Mimo to trudno go byo nie lubi. Niezmordowa ny w pracy, by czowiekiem, ktrego nie interesowao nic poza malowaniem. Co wicej, by przebiegy jak ry. To on wanie poradzi mi, bym sprbowa zyska przyja Fill-', modzieca pozostajcego w subie dyplomatycznej, ktry jakim trafem znalaz si w tym Strona 160

Miller Henry - Zwrotnik Raka wskim krgu ludzi otaczajcych Krugera i Swifta. Pozwl, by ci pomaga mwi do mnie. On sam nie wie, co robi z pienidzmi". Gdy kto wydaje to, co ma, wycznie na siebie, gdy potrafi czerpa ze swoich pienidzy prawdziw uciech, ludzie powiedz zaraz: Nie wie, co robi z fors". Ze swej strony nie widz lepszego sposobu korzystania z bogactw. O takich osobnikach nie mona powiedzie, e s skpi lub rozrzutni. Wprowadzaj pienidze do obiegu to najwaniejsze. Fillmore wiedzia, e pozostao mu ju niewiele dni we Francji, tote by zdecydowany wykorzysta je jak najpeniej. A poniewa prawie kady lepiej bawi si w towarzystwie, byo ze wszech miar naturalne, e w poszukiwaniu potrzebnego mu kompana zwrci si do kogo takiego jak [198] dysponujcego nieograniczon iloci czasu. Ludzie rzymywali, e to nudziarz i jak przypuszczam by .....i w samej rzeczy, ale kiedy potrzebujesz jedzenia, moesz wytrzyma znacznie wicej ni to, e ci kto zanudza. Osta-lec/nie, niezalenie od tego, e bez przerwy gada, i to zwy-I |f o sobie albo o autorach, ktrych niewolniczo uwielbia lakich rarogach, jak Anatole France i Joseph Conrad potrafi uatrakcyjni moje wieczory na inne sposoby. Lubi I czy, lubi dobre wina, lubi kobiety. To, e lubi rwnie Byrona i Victora Hugo, mona mu byo wybaczy; bd co h;|d dzielio go od ukoczenia studiw zaledwie kilka lat, lole mia przed sob mnstwo czasu, by wyleczy si z tego lodzaju upodoba. Szczeglnie za podobaa mi si w nim skonno do osobliwych przygd. Jeszcze lepiej poznalimy si, a nawet rzec mona, zbliylimy si, za spraw dziwnego incydentu, jaki zdarzy ni podczas mojego krtkiego pobytu u Krugera. Stao si 0 po przybyciu Collinsa, marynarza poznanego przez Fill-' w drodze z Ameryki. Zwykle ca trjk spotykalimy si na tarasie Rotonde przed pjciem na obiad. Nieodmiennie zamawialimy pernod, napj wprawiajcy Collinsa w dobry humor i stanowicy swego rodzaju podkad dla wina, piwa., fines itp., ktre mielimy jeszcze wyopa. Przez cay czas pobytu Collinsa w Paryu yem jak ksi; nic, lylko drb i wina dobrych rocznikw, i desery, o ktrych przedtem nigdy nawet nie syszaem. Miesic takiego ycia, a czubym si zobowizany pojecha do Baden-Baden, Vi-chy albo -les-Bains. Pki co gociny w swojej pracowni udzieli mi Kruger. Ciko byo ze mn wytrzyma, gdy Strona 161

Miller Henry - Zwrotnik Raka nigdy nie zjawiaem si przed trzeci rano i trudno byo cign mnie z ka przed poudniem. Wprawdzie Kruger nigdy nie czyni mi wyrzutw, przynajmniej na gos, ale jego zachowanie wskazywao jasno, e w jego opinii schodz na psy. Pewnego dnia legem zoony chorob. Przyczyna [199] nazbyt obfite odywianie. Sam nie wiem, co mi dolegao, ale nie mogem wsta z ka. Straciem cay wigor, a wra/ / nim i resztk odwagi. Kruger musia troszczy si o mnie, robi mi buliony itp. Wymagao to od niego wiele cierpli woci, tym bardziej e miao miejsce w przededniu orgam zowanej przez niego we wasnej pracowni wystawy, pry wal nego pokazu dla kilku zamonych koneserw sztuki, od ktrych oczekiwa pomocy materialnej. Moje skadane ko stao w pracowni; nie byo innego pomieszczenia, w kt rym mona by mnie pooy. Rano w dniu wernisau Kruger obudzi si w fatalnym nastroju. Gdybym by w stanie utrzyma si na no gach, wiem, e daby mi w szczk i wyrzuci za drzwi. Ale leaem plackiem, slaby jak may kotek. Usiowa obietnicami wywabi mnie z ka, chcc zamkn mnie w kuchni kiedy przyjd gocie. Zdawaem sobie spraw, e wszystko mu psuj. Trudno podziwia obrazy i rzeby, gdy kto umiera tu obok. Kruger naprawd myla, e umieram. Ja zreszt take. Wanie dlatego, mimo poczucia winy, nic sta mnie byo na najmniejszy entuzjazm, kiedy zapropono wa, e zadzwoni po karetk, by przewieziono mnie do American Hospital. Chciaem wygodnie umrze tutaj, w pracowni; nie umiechao mi si, e kto mnie ponagla, bym wsta i poszuka sobie lepszego miejsca do umierania. Zreszt nie obchodzio mnie, gdzie umr, byle nie kazano mi wstawa. Kiedy Kruger usysza t moj piewk, zaniepokoi si. Jedyn rzecz, jaka moga by gorsza od zaprezentowania gociom chorego faceta, by w facet w roli uraar-laka. Co takiego kompletnie zrujnowaoby jego szanse, ktre i tak byy mizerne. Oczywicie nie postawi sprawy w ten sposb, ale jego poruszenie wskazywao na to, e wanie tego si obawia. Wyzwolio to we mnie opr. Nie zgadzaem si, by zadzwoni do szpitala. Nie zgadzaem si, by wezwa lekarza. Nie zgadzaem si na nic. [200] W kocu wciek si na mnie tak dalece, e mimo moich protestw zacz mnie ubiera. Byem zbyt wyczerpany, by opiera si duej. Jedyne, co mogem zrobi, to mamrota pod nosem: Ty cholerny skurwysynu!" Cho na Strona 162

Miller Henry - Zwrotnik Raka COrze byo ciepo, dygotaem jak pies. Kiedy ju mnie bra, narzuci mi na ramiona paszcz i wyskoczy zatelefonowa: Nie pjd! Nigdzie nie pjd!" powtarzaem, ule zatrzasn mi drzwi przed nosem. Wrci po kilku minu-Inch i bez sowa zacz si krzta po pracowni. Ostatnie przygotowania. Po chwili rozlego si pukanie do drzwi. To lilhnore. Poinformowa mnie, e na dole czeka Collins. Fillmore i Kruger wzili mnie pod rce i postawili na nogi. Gdy wlekli mnie do windy, Kruger zmik. To dla Iwego dobra powiedzia. A poza tym, to nie fair wobec mnie. Wiesz o moich zmaganiach przez te wszystkie lala. O mnie te powiniene pomyle". Naprawd by bliski paczu. Mimo e czuem si nad wyraz ndznie, wrcz fa-lalnie, na jego sowa omal si nie umiechnem. By znacznie starszy ode mnie i chocia by kiepskim malarzem, na wskro marnym artyst, zasugiwa na ut szczcia przynajmniej raz w yciu. Nie mam ci tego za ze wyszepta. Rozumiem, jak jest. Wiesz, e zawsze ci lubiem odpar. Kiedy wyzdrowiejesz, moesz tu wrci... i zosta, jak dugo zechcesz. Jasne, wiem o tym... jeszcze nie zamierzam wykorkowa zdoaem wymamrota. Jakim cudem widok czekajcego na dole Collinsa Ichn we mnie nowego ducha. Jeli ktokolwiek wydawa si peen ycia, zdrowy, radosny i wielkoduszny, to wanie on. Wzi mnie na rce jak szmacian lalk i uoy na tylnym siedzeniu takswki bardzo delikatnie, co potrafiem doceni szczeglnie po tym, jak sponiewiera mnie Kruger. [201] Kiedy zajechalimy do hotelu tego, w ktrym zatrzyma si Collins odbya si krtka dyskusja z wa cicielem; ja tymczasem leaem wycignity na sofie w bu reau. Syszaem, jak Collins mwi hotelarzowi, e to nic t;i kiego... mae zaamanie nerwowe... za kilka dni przyjdzie do siebie. Widziaem, jak wsun facetowi do rki szeleszczcy banknot, po czym, odwracajc si wawo, wrci do mnie: Chod, we si w gar. Nie powinien myle, e zaraz wykorkujesz. Mwic to, szarpniciem postawi mnie na nogi i obejmujc ramieniem, odprowadzi do windy. Nie powinien myle, e zaraz wykorkujesz!Jasne umrze komu na rkach byoby w zym gucie. Umierali naley na Strona 163

Miller Henry - Zwrotnik Raka onie rodziny, w atmosferze, rzec mona, prywatnoci. Jego sowa doday mi otuchy. Zaczem to wszystko uwaa za kiepski art. Na grze, gdy tylko zamknli drzwi, rozebrali mnie i pooyli do ka. Nie moesz teraz umrze, niech to licho! po wiedzia Collins ciepo. Postawiby mnie w gupiej sy tuacji... Poza tym, co ci si, do diaba, stao? Nie suy ci wygodne ycie? Gowa do gry! Za dzie lub dwa bdziesz wsuwa stek z poldwicy. Wmawiasz sobie, e jeste chory Chryste, poczekaj, a zapiesz syfa! Tym dopiero naleao by si przejmowa... I zacz z humorem opowiada o swojej podry w d Jangcy-ciang, kiedy to wypaday mu wosy i psuy si zby. Mimo e byem w kiepskiej formie, niestworzone hi storie, jakie opowiada, wywieray na mnie dziwnie kojcy wpyw. Pozwoliy mi cakowicie zapomnie o sobie. To byl facet z jajami. Moe ze wzgldu na mnie zanadto popuci wodze fantazji, ale w tym momencie nie byem nastawiony krytycznie. Cay zamieniem si w such. Oczami wyobrani widziaem brudnote ujcie rzeki, wiata zapalajce si w Hankw, morze tych twarzy, sampany przeskakujcc [202] pi/ez przeomy i katarakty, ziejce siarkowym oddechem Bokw. C to bya za opowie! Kulisi toczyli si co-il/ii-nnie wok odzi, bagrujc dno w poszukiwaniu odpadkw wyrzucanych za burt, Tom Slattery unosi si z oa iiiifici, by rzuci ostatnie spojrzenie na wiata Hankw, Eurazjata lea w mroku, napeniajc sobie yy tru-ii/n, monotonia niebieskich kurtek i tych twarzy, milionw i milionw twarzy wymizerowanych godem, wyniszczonych przez choroby, ywicych si szczurami, psami i korzonkami, odgryzajcych dba trawy, poerajcych wasne dzieci. Trudno sobie wyobrazi, i ciao tego mczyzny byo kiedy jednym wielkim wrzodem, e unikano jak trdowatego; gos mia tak spokojny i agodny, jakby | dusza zostaa oczyszczona przez cierpienie. Gdy sig-iii|l po swego drinka, jego rysy zagodniay jeszcze bardziej, u sowa byy kojc pieszczot. I przez cay czas unosiy si n;iil nami Chiny jak samo Przeznaczenie. Chiny poddane rozkadowi, rozsypujce si w proch niczym ogromny dinozaur, ale do koca zachowujce swoj wiadomo, czar, lujemniczo, okruciestwo swoich prastarych legend. Nie byem w stanie ledzi duej toku jego opowieci; mylami cofnem si do wita Niepodlegoci, kiedy po raz pierwszy w yciu kupiem paczk sztucznych ogni, ii Strona 164

Miller Henry - Zwrotnik Raka wraz z ni dugie, jake kruche, kawaki huby, na ktr naley dmucha, by uzyska dobry czerwony blask; huby, ktrej zapach pozostaje na palcach tygodniami, wywoujc niepokojce sny. W wito Niepodlegoci ulice usane s jiiskrawoczerwonymi papierkami, na ktrych wytoczono czarne i zote postacie, i wszdzie walaj si malutkie fajerwerki z przedziwnymi rzeczami w rodku. Le ich cae paczki, poczone cienkimi, paskimi, krtkimi baranimi jelitami w kolorze ludzkiego mzgu. Przez cay dzie w powietrzu unosi si zapach prochu i huby, a zoty proszek z jiiskrawoczerwonych opakowa przylepia ci si do palcw. Nie myli si wwczas o Chinach, ale one s tam, na opusz[203] kach palcw; to przez nie swdzi ci nos i jeszcze dugo p< > tem, gdy ju prawie zapomniae, jak pachn fajerwerk i pewnego dnia budzisz si czujc, e dusi ci zoty li przylepiony do krtani, poamane kawaki huby wci wydziel aj ;i gryzc wo, a jaskrawoczerwone opakowania wywouia nostalgi za ludem i ziemi, ktrej nigdy nie znae, ale kl ra tkwi w twojej krwi, bo w jaki tajemniczy sposb prze dostaa si tam, jak poczucie czasu i przestrzeni, nietrwaa stal warto, ku ktrej z wiekiem zwracasz si coraz cz ciej, ktr usiujesz ogarn rozumem, ale to na nic, ponic wa wszystko, co chiskie, jest mdroci i tajemnic, i nie moesz tego poj umysem ani obj domi, lecz musis/ pozwoli, by jak pyek stara si i przylgna ci do palcw, pozwoli, by niespiesznie przedostaa si do twych y. Kilka tygodni pniej, po otrzymaniu nagego wezwania od Collinsa, ktry wrci do Hawru, Fillmore i jg wsiedlimy pewnego ranka w pocig, majc zamiar spdzi we trzech weekend. Od czasu mego przyjazdu do Francji po raz pierwszy byem poza Paryem. Przez ca drog na wybrzee zdrowo cignlimy anjou, co nie pozostao be/ wpywu na nasz nastrj. Collins poda nam adres baru, gdzie mielimy si spotka; nazywa si Bar Jimiego i po dobno zna go kady mieszkaniec Hawru. Na stacji wsiedlimy w odkryty powozik i wawym kusem ruszylimy na spotkanie; zostao nam jeszcze pl butelki anjou, ktre wykoczylimy podczas jazdy. Hawi wyglda na wesoe, soneczne miasto; powietrze byo rzekie i miao silny sony posmak, ktry sprawi, e niemal zatskniem za Nowym Jorkiem. Wszdzie wyrastay maszty i kaduby, jaskrawe kawaki bander, due otwarte place i kawiarnie o wysokich sufitach, jakie spotyka si tylko na pro wincji. Miasto od razu zrobio na nas dobre Strona 165

Miller Henry - Zwrotnik Raka wraenie: wita o nas z otwartymi ramionami. Zanim dotarlimy do baru, zauwaylimy Collinsa podajcego truchtem ulic, bez wtpienia w kierunku sta[204] jak zwykle si spni. Fillmore natychmiast zaproponowa pernod. Klepalimy si wszyscy po plecach, miejc i parskajc, ju pijani socem i sonym morskim powie-li/cm. Z pocztku Collins wydawa si niezdecydowany na Itmod. Nabawi si trypra, jak nas poinformowa. Nic powanego zapewne jaka agodna odmiana. Pokaza nam Imleleczk, ktr mia w kieszeni nazywao si to, o ile dobrze pamitam, ,,Ventienne". Marynarski rodek na Irypra. Zatrzymalimy si w jakiej restauracji, by co Przeksi przed udaniem si do Baru Jimmiego. Bya to ogromna tawerna z duymi osmalonymi krokwiami i stoami uginajcymi si od jedzenia. Obficie raczylimy si winami rekomendowanymi przez Collinsa. Usiedlimy potem na larasie, by napi si kawy i likieru. Collins opowiada o baronie de Charlus, czowieku, ktry jak twierdzi bardzo przypad mu do serca. Od blisko roku siedzia w Haw-i ze, wydajc pienidze zgromadzone w okresie, gdy szmug-lowa alkohol. Jego upodobania byy proste jedzenie, picie, kobiety i ksiki. 1 osobna azienka! Stanowczo przy tym obstawa. Rozmawialimy wci o baronie de Charlus, gdy przybylimy do Baru Jimmiego. Byo pne popoudnie i knajpa dopiero si zapeniaa. By tam Jimmie z twarz czerwon jak burak, a obok jego poowica, przyjemna czysta Francuzka o byszczcych oczach. Powitanie byo niezwykle gorce. Znw przed kadym z nas sta pernod, gramofon rzzi, ludzie paplali jak najci po angielsku, francusku, holendersku, norwesku i hiszpasku, a Jimmie i jego Zona, oboje peni werwy i energii, poklepywali si i caowali /. caego serca, wznoszc toasty i stukajc si szklaneczkami - wszystko to razem tworzyo tak weso wrzaw i jazgot, e miae ochot cign ubranie i wykona taniec wojenny. Kobiety przy barze stoczyy si jak muchy. Fakt, e bylimy przyjacimi Collinsa, oznacza, e jestemy bogaci. [205] To, e przyszlimy w znoszonych ciuchach, byo bez znacze nia; wszyscy Anglais tak si ubieraj. Nie miaem w kieszeni ani jednego sou, co oczywicie nie miao znaczenia, jako byem gociem honorowym. Mimo to czuem si z lekka ztl kopotany, gdy dwie kurwy o oszaamiajcej urodzie uczc pione moich ramion czekay, Strona 166

Miller Henry - Zwrotnik Raka a co zamwi. Postanowi em chwyci byka za rogi. Trudno ju byo stwierdzi, ktre drinki stawia gospodarz, a za ktre naleao zapaci. Mu siaem by dentelmenem, mimo e nie miaem przy sobil ani jednego sou. Yvette ona Jimmiego bya dla nas niezwykle askawa i przyjazna. Przygotowywaa na nasz cze co nu zb, ale arcie nie byo jeszcze gotowe. Chcc, bymy mogli cieszy si jedzeniem, nakazaa nam zachowa umiar w pi ciu. Gramofon gra jak wcieky, a Fillmore taczy z pic kn Mulatk, ubran w obcis aksamitn sukienk odsa niajc wszystkie jej uroki. Collins przysun si do mnie i szepn kilka sw o dziewczynie u mego boku. Madanw zaprosi j na obiad" powiedzia jeli zechcesz". Byki eks-prostytutk, wacicielk piknego domu na przedmie ciu, a obecnie utrzymank jakiego kapitana marynarki. Wanie wypyn w rejs, tote nic mi nie grozio. Jeli jej si spodobasz, zabierze ci do siebie" doda. Nie trzeba byo mi niczego wicej. Od razu zwrci em si ku Marcelle i zaczem umizga si do niej, ile wlezie. Stalimy przy naroniku baru, udajc, e taczymy, ;i w rzeczywistoci macalimy si zapamitae. Jimmie zrobi do mnie oko i z aprobat pokiwa gow. Bya zmysow, a i nie pozbawion wdziku dziwk ta Marcelle. Zauwayem, e spawia t drug panienk i wtedy zasiedlimy do dugiej intymnej rozmowy, ktr przerwaa niestety zapo wied obiadu. Przy stole siedziao blisko dwadziecia osb, uloko wano mnie z Marcelle w jednym jego kocu naprzeciw Jimmiego z maonk. Wystrzay otwieranego szampana rozpo [206] /ely kolacj, po czym przysza kolej na pijackie toasty, w i.tkcie ktrych zabawialimy si z Marcelle pod stoem. Kie-'y nadesza moja kolej, by wsta i wygosi kilka sw, mu-i.ilem zasania si serwetk, co byo deprymujce, ale i pod-iceajce. Byem zmuszony skrci znacznie swoj mow, oniewa Marcelle cigle askotaa mnie w krocze. Kolacja trwaa prawie do pnocy. Nie mogem Czeka si nocy z Marcelle w tym jej piknym domu nad Jorzem, ale nie byo nam dane spdzi jej razem. Collins myli sobie pokaza nam miasto i niezrcznie byo mi si v krci. Nie martw si o ni powiedzia mi. Najesz jeszcze tego do syta przed odjazdem. Popro j, by za-i .kaa tu na ciebie do naszego powrotu. Strona 167

Miller Henry - Zwrotnik Raka Marcelle troch si na to obruszya, ale gdy poinformowalimy j, e zostaniemy tu jeszcze par dni, roz-ehmurzya si. Kiedy wyszlimy na dwr, Fillmore z wielk powag wzi nas pod rce mwic, e musi si do czego |4/yzna. By blady i wyglda na zaniepokojonego. No, o co wic chodzi zapyta agodnie Collins. Wykrztu to, stary! Fillmore jako nie mg wydusi z siebie tak od . Kluczy i chrzka, a w kocu oznajmi wzburzony: No, wiecie, kiedy przed chwil poszedem do toalety, dostrzegem, e... A wic te go masz z triumfem w gosie powiedzia Collins i zacz wymachiwa buteleczk Ven-lienne". Nie wybieraj si tylko do lekarza doda zjadliwie. Wykrwawi ci na mier, te zachanne skurwysyny. I nie przestawaj pi. To wszystko bzdury. Bierz to dwa razy dziennie... wstrznij przed uyciem. I pamitaj nie ma nic gorszego, ni si zamartwia, rozumiesz? Chod ju. Strzykawk i nadmanganian dam ci, kiedy wrcimy. I tak wyruszylimy w t noc w kierunku nabrzea, [207] gdzie rozbrzmiewaa muzyka, krzyki i pijackie przekle stwa. Collins opowiada przez cay czas o tym i owym, o chopcu, w ktrym si zakocha, o cholernych tarapatach, / jakich musia si wykaraska, kiedy rodzice chopaczka wy czuli pismo nosem. Powrci nastpnie do barona de Chai lus, a potem do Kurtza, wci zagubionego podczas podro y w gr rzeki. Podoba mi si sposb, w jaki Collins po sugiwa si literatur jako tem swych opowieci, niczym milioner, ktry nigdy nie rozstaje si ze swym rolls-roy-'. Nie byo dla strefy przejciowej midzy rzeczywi stoci a wiatem idei. Kiedy weszlimy do burdelu na Qu;n Voltaire, nawet gdy rzuci si na kanap i zadzwoni po alkohole i dziewczynki, nadal wiosowa w gr rzeki wraz / Kurtzem, i dopiero kiedy panienki klapny obok niego na ku i zamkny mu usta pocaunkami, zaprzesta tych dy wagacji. Wwczas jakby nagle zda sobie spraw z tego, gdzie si znajduje, zwrci si do starszej pani, ktra prowadzia w lokal i zasun jej elokwentn gadk na temal swoich dwch przyjaci przybyych z Parya wycznie po to, by zobaczy jej burdel. W pokoju znajdowao si okoo p tuzina dziewczynek, wszystkie nagie i, musz przyzna, atrakcyjne dla oka. Skakay dookoa jak ptaszta, podczas gdy my trzej usiowalimy Strona 168

Miller Henry - Zwrotnik Raka podtrzyma rozmow ze starsz;| pani. W kocu ta przeprosia nas, zachcajc, bymy si czuli jak u siebie w domu. Zauroczya mnie bez reszty, bya bowiem tak mia i pena sodyczy, tak wyjtkowo agodna i macierzyska. A jakie miaa maniery! Gdyby bya nieco modsza, zaczbym si do niej zaleca. Kt by pomyla, e znajdujemy si w jaskini wystpku, jak nazywa si podobne miejsca. W kadym razie spdzilimy tam godzink albo dwie, a jako e tylko ja jeden byem w stanie korzysta / przyjemnoci waciwych temu przybytkowi, Collins zosta na dole z Fillmore'em, gawdzc z pensjonariuszkami. Po powrocie stwierdziem, e obaj le wycignici na ku; [208] dziewczynki otaczay ich pkolem, piewajc anielskimi i' i kami refren R Pikardii. Wychodzc z tego lokalu byli 111 v sentymentalnie przygnbieni zwaszcza Fillmore. 1 "llins szybko skierowa nas do jakiej mordowni, penej pijanych marynarzy na przepustce: posiedzielimy tam tro-< h delektujc si atmosfer lekko homoseksualnej zabawy, rozkrcia si na caego. Kiedy podnielimy wreszcie / zabralimy si stamtd, musielimy przej przez i n lnic czerwonych latarenek, gdzie jeszcze wicej star-n/.ych pa z szalami na ramionach siedziao na schodkach, Wnchlujc si i przyjanie kiwajc gowami do przechodniw. Wszystkie byy tak adne i sympatyczne, jakby za-linoway si niaczeniem dzieci. Niewielkie grupki marynarzy nadeszy maszerujc zawadiacko i haaliwie torujc solne drog do wntrza tych krzykliwie udekorowanych spelunek. Wszdzie panoszy si seks: przelewa si i pulsowa 11! przypyw podmywajcy fundamenty miasta. Zatrzymali.my si troch duej na obrzeu basenu portowego. Wszystko byo pomieszane i spltane; odnosio si wraenie, e te wszystkie statki, te trawlery, jachty, szkunery i burki wyrzuci na brzeg jaki gwatowny sztorm. W przecigu czterdziestu omiu godzin zdarzyo si I wiele, e wydawao si nam, jakbymy byli w Hawrze miesic albo i duej. Zamierzalimy wyjecha w poniedziaek o wicie, poniewa Fillmore musia by z powrotem w pracy. Niedziel spdzilimy syf nie syf na piciu i balo-u;iniu. Tego popoudnia Collins zwierzy si nam, e rozwaa moliwo powrotu na swoje rancho w Idaho; nie by w domu od omiu lat i chcia znw popatrze na gry przed kolejn podr na Wschd. Siedzielimy wanie w burdelu, czekajc na pojawienie Strona 169

Miller Henry - Zwrotnik Raka si pewnej dziewczynki; obieca dosypa jej do drinka troch kokainy. Wyzna nam, e mie-i /i go ju ten Hawr. Zbyt wiele spw ma tutaj na karku, W dodatku zakochaa si w nim ona Jimmiego i wybuchami /;i/droci psua mu zabaw. Niemal co wieczr robia mu Zwrotnik. [209] sceny. Od chwili naszego przyjazdu zachowywaa grzecznie, ale zapewni nas, e nie potrwa to dugo. Bye szczeglnie zazdrosna o pewn Rosjank, ktra wpadal czasem do baru, zwaszcza gdy za duo wypia. Zaws/c sprowadzaa kopoty. Co gorsza Collins by beznadziejmr zakochany w chopcu, o ktrym opowiada nam pierwszcp. dnia. Taki chlopta moe ci zama ycie stwiei dzi. Jest tak cholernie adny. I taki okrutny. Umialimy si z tego. Brzmiao to zupenie niedo rzecznie, ale Collins mwi cakiem serio. Wreszcie w niedziel, gdzie koo pnocy, Fillmo ja udalimy si ha spoczynek; dano nam pokj mieszczcy si nad barem. Byo parno jak diabli, powietrze ani drgno. Przez otwarte okno syszelimy krzyki z dou i grajcy bez przerwy gramofon. Nagle zerwaa si burza prawdziwe oberwanie chmury. A pord odgosw grzmo tw i ulewy smagajcej okna doszy naszych uszu odgos \ innej jeszcze burzy, ktra wybucha na dole w barze. Szala l.i przeraliwie krtko i brzmiaa gronie; kobiety dary si jak optane, roztrzaskiway si butelki, przewracano stoy, sycha byo te tak dobrze znany, wywoujcy mdoci guchy oskot ludzkiego ciaa padajcego na podog. Okoo szstej zajrza do nas Collins. Twarz mia ca w plastrach, a jedn rk na temblaku. Jego oblicze ja niao szerokim umiechem. Tak, jak wam mwiem powiedzia. Wpada wczoraj w sza. Syszelicie pewnie t rozrb. Ubralimy si szybko i zeszlimy na d, by poeg na si z Jimmiem. Lokal by kompletnie zdemolowany: a dna butelka nie staa na swoim miejscu, nie ocalao ani jed no krzeso. Lustro i witryna byy cakiem strzaskane. Jim mie przyrzdza sobie ajerkoniak. W drodze na stacj uporzdkowalimy sobie jego relacj. Ta Rosjanka wpada do baru tu po tym, jak my [210] tulmaszerowalimy do ek, a Yvette natychmiast j obrazia, nawet nie czekajc na aden pretekst. Zaczy si cig-K za wosy i w trakcie tej szamotaniny interweniowa jaki lelki Szwed i trzepn mocno Strona 170

Miller Henry - Zwrotnik Raka Rosjank w szczk by j |> / woa do porzdku. Od tego si zaczo. Collins by ciekaw, jakim prawem ten mato wtrca si w prywatn /.eczk. Odpowiedzi by cios w szczk, i to niezy ( ollins przelecia na drugi koniec baru. Masz za swoje wrzasna Yvette, wykorzy-slujc t okazj, by cisn butelk w gow Rosjanki. I w lym momencie rozptaa si na dworze burza. Przez jaki r/as panowao istne pieko, kobiety wpady w histeri i zapragny wykorzysta t szans do zaatwienia swoich prywatnych porachunkw. Nie ma nic lepszego ni dobra roz-iba w barze... tak atwo wwczas wsadzi komu n z plecy albo dooy butelk, kiedy ley pod stoem. Biedny S/wed znalaz si w gniedzie os; mia przeciw sobie ca knajp, a zwaszcza swoich kolegw ze statku. Nie odczuwaliby wielkiego alu, gdyby kto go zaatwi. Zamknli wic drzwi na klucz i odsuwajc stoy na bok utworzyli przed barem woln przestrze, gdzie ci dwaj mogli si zmierzy. Tak te si stao! Kiedy ju byo po wszystkim, musieli nie biedaka do szpitala. Collins mia sporo szczcia waciwie nic mu si nie stao wyjwszy zwichnity nadgar-slek, kilka wywichnitych palcw, rozwalony nos i podbite oko. Par zadrapa, jak sam to uj. Ale jeeli kiedy znajdzie si z tym Szwedem na jednym statku, zabije go. To jeszcze nie koniec obieca nam. Na tym jednak awantura si nie zakoczya. Po wszystkim Yvette musiaa zala si w innym lokalu. Czua li zniewaona i postanowia z tym wszystkim skoczy. Wzia wic takswk i polecia kierowcy jecha na skraj urwistego brzegu. Miaa zamiar si zabi, o to jej wanie chodzio. Ale bya tak pijana, e kiedy wygramolia si z takswki, rozpakaa si, i nim ktokolwiek zdy j po[2] wstrzyma, zacza zrzuca z siebie ciuchy. Taksowi || przywiz j z powrotem w takim wanie stanie, |>"1 rozebran; kiedy zobaczy to Jimmie, tak si wciek, | wzi pas do ostrzenia brzytwy i stuk j na kwanie jabku co tej suce bardzo si spodobao. Jeszcze, jeszcze troch... bagaa go na nach, obejmujc za nogi. Ale Jimmie mia tego do. Ty wycieruchu, ty winio! krzycza i dul \4 kopa w odek, ktry pozbawi j tchu i wybi jej niei o gowy te erotyczne zapdy. Czas byo jecha. W wietle wczesnego poranki miasto wygldao zupenie inaczej. Oczekujc na odjazd p| cigu jako ostatni poruszylimy temat Idaho. Wszyscy li 11 Strona 171

Miller Henry - Zwrotnik Raka bylimy Amerykanami. Pochodzilimy z rnych stron, a li mielimy co wsplnego, a nawet rzekbym bard/n duo. Stawalimy si sentymentalni, jak zwykle Ameryka nie, kiedy si rozstaj. Mwilimy przerne gupstwa I krowach, owcach i ogromnych otwartych przestrzeniach, gdzie mczyni s mczyznami. I tym podobne pierdoy Gdyby zamiast pocigu pojawi si statek, wskoczylibyim na pokad, mwic do widzenia" Francji i wszystkiemu, co si z ni wizao. Ale, jak dowiedziaem si pniej, Col lins nie mia ju nigdy zobaczy Ameryki, a Fillmore... Fili mor take mia ponie kar, i to tak, jakiej aden z si wwczas nie spodziewa. Najlepiej tak wanie widziei Ameryk, zawsze w tle, jako co w rodzaju pocztwki, po ktr sigasz w chwilach saboci. W ten sposb wyobra asz sobie, e zawsze tam na ciebie czeka, nie zmienia si i nie wynaturza, ogromna, swojska, otwarta przestrze, gdzie yj krowy, owce i mczyni o czuych sercach, goto wi wsadzi kademu, kto si nawinie, mczynie, kobiecie czy bydlciu. Ameryka nie istnieje. To tylko nazwa nadana pewnej abstrakcyjnej idei... Pary przypomina kurw. Z daleka wydaje si II pikna, nie moesz si doczeka, kiedy j wemiesz w . Pi minut pniej czujesz pustk i wstrt do sa-)Mgo siebie. Czujesz si oszukany. Wrciem do Parya z fors w kieszeni miaem I HI .iset frankw, ktre wcisn mi na poegnanie Collins. MO lego do, by zapaci za pokj i odywia si dobrze Vii najmniej przez tydzie. Od kilku lat nie miaem w rku i l' lorsy naraz. Roznosia mnie rado miaem poczu-l)le, e otwiera si przede mn nowe ycie. Chciaem zacho-wn te pienidze jak najduej, wic znalazem tani hotelik iiikI piekarni na Rue de Chateau, o krok od Rue de Van-Vpn, wskazany mi kiedy przez Eugene'a. O kilka jardw liimtd znajdowa si wiadukt nad torami Montparnas-i u. Tak wic dzielnica dobrze mi znana. Mogem dosta pokj za sto frankw miesicznie, oczywicie bez adnych wygd nawet bez okna i moe wzibym go, gdyby nie fakt, e aby si do dosta, musiabym przechodzi przez pokj zajmowany przez niewidomego. Myl o tym, e co wieczr bd mija jego ko, bardzo innie przygnbiaa. Postanowiem poszuka czego gdzie indziej. Poszedem na Rue Cels, tu za cmentarzem, obejrze pewn szczurz nor z balkonami okalajcymi podwrko. Tu take zwieszay si z nich klatki z ptakami wzdu Caej dolnej kondygnacji. Moe i jest to radosny widok, ale mnie kojarzy si z Strona 172

Miller Henry - Zwrotnik Raka przepenion sal w szpitalu. Do tego waciciel wydawa si nie mie wszystkiego po kolei. Postanowiem da sobie tej nocy spokj, dobrze si wpierw rozejrze, a potem wybra atrakcyjny may hotelik w jakiej spokojnej bocznej uliczce. W porze obiadowej wydaem pitnacie frankw [213] najedzenie, prawie dwa razy wicej, ni zaplanowaem. Tali mnie to przygnbio, e nie pozwoliem sobie na wstpienll do kawiarni, mimo e zaczo sipi. Nie, poa troch, | potem o jakiej rozsdnej godzinie grzecznie pjd do l/ ka. Od razu czuem si kiepsko, narzucajc sobie w ten spo sb oszczdne gospodarowanie swoimi zasobami. Nigdy w yciu tego nie robiem; byo to wbrew mojej naturze. W kocu zaczo la jak z cebra, co mnie bardzo uradowao. Miaem pretekst, by si gdzie schowa i roz prostowa nogi. Cigle byo za wczenie, by i do ka Przyspieszyem kroku, kierujc si ponownie na Boulevanl Raspail. Nagle podchodzi jaka kobieta i zatrzymuje mmc na rodku ulicy, w strugach deszczu. Pyta, ktra godzina Mwi jej, e nie mam zegarka. I wtedy ona wybucha, lak po prostu: Szanowny panie, czy nie mwi pan przypad kiem po angielsku? Kiwam potakujco gow. Leje, jakby oberwaa si chmura. Moe, zacny czowieku, bdzie pan tak askawy i zaprosi mnie na kaw. Tak pada, a ja nie mam pienidzy, by gdzie troch posiedzie. Prosz mi wybaczy, drogi pa nie, ale panu tak dobrze patrzy z oczu... Od razu wiedzia am, e jest pan Anglikiem. Mwic to, umiecha si do mnie dziwnym, trocin,-nieprzytomnym umiechem. Moe zechciaby mi pan co poradzi, drogi pa nie. Jestem zupenie sama na wiecie... mj Boe, to straszne by bez grosza... To drogi panie", mj dobroczyco", zacny czowieku" itp. doprowadzio mnie do granic histerii. Byo mi jej al, a jednoczenie chciao mi si mia. I rozemiaem si. Rozemiaem si jej prosto w twarz. I wtedy ona te si zamiaa by to bardzo dziwny, niemelodyjny, wysoki miech, zgoa niestosowny chichot. Ujem j pod rami i [214] pobieglimy pdem do najbliszej kawiarni. Chichotaa je-l/czc, kiedy wchodzilimy do rodka. Mj drogi panie zacza znowu moe pan myli, e kami? Jestem przyzwoit dziewczyn... pocho- z dobrej Strona 173

Miller Henry - Zwrotnik Raka rodziny. Tylko i tu posaa mi ten blady nieporadny umiech tylko znajduj si w tak pechowej sy-i nacji, e nie mam si gdzie podzia. Syszc to, znowu si rozemiaem. Nic na to nie mogem poradzi wyraenia, jakich uywaa, dziwnie brzmicy akcent, zwariowany kapelusz, zbzikowany u-aniech... Suchaj przerwaem jej jakiej jeste narodowoci? Jestem Angielk odpara. To znaczy, urodziam si w Polsce, ale mj ojciec jest Irlandczykiem. I dlatego jeste Angielk? Tak odrzeka i znowu zacza chichota, niemiao, ale starajc si przy tym stworzy pozory kokieterii. Pewnie znasz jaki przyjemny hotelik, do ktre- moesz mnie zabra? Powiedziaem to nie dlatego, e miaem ochot z ni i, ale po to, by zaoszczdzi jej zwykych w takich wypadkach wstpw. Ale, drogi panie! oburzya si, jak gdybym popeni bardzo powany nietakt. Jestem przekonana, e nie mwi pan tego powanie! Nie jestem jedn z tych dziewczyn. Zaartowa pan sobie ze mnie, teraz to widz. Taki pan dobry... tak dobrze panu z oczu patrzy. Nie omieliabym si tak zaczepi jakiego Francuza. Oni od razu staj si tacy wulgarni... Przez jaki czas cigna w tym stylu. Miaem zamiar si urwa, ale nie chciaa zosta sama. Baa si jej papiery nie byy zupenie w porzdku. Czy nie bybym tak dobry, by odprowadzi j do hotelu? A moe bybym w stanie poyczy" jej pitnacie lub dwadziecia frankw, by [215] udobrucha patronat Odprowadziem j do hotelu, w kt rym si zatrzymaa, tak przynajmniej twierdzia, i wsunem jej w rk banknot pidziesiciofrankowy. Albo bya bal dzo przebiega, albo cakiem niewinna czasami trudno I o odrni w kadym razie poprosia, bym poczeka chwi l, a pobiegnie do bistro i przyniesie mi reszt. Powied/i;i em, eby si nie trudzia. Syszc to, spontanicznie chwyci L mnie za rk i podniosa do ust. Byem tak zaskoczony, i chciaem jej odda wszystko, co miaem. Tak mnie porusyyl ten drobny, zwariowany gest. Pomylaem sobie - jak dob rze od czasu do czasu by bogatym, choby po to, by do znawa takich nie znanych, mocnych wrae. Mimo to nie straciem gowy tak bez reszty. Roztrwoni pidziesi;|l frankw! Wystarczyo tego na jeden deszczowy wieczi Gdy si oddalaem, pomachaa mi tym zwariowanym lusikiem, Strona 174

Miller Henry - Zwrotnik Raka ktrego nie umiaa nosi. Tak, jakbymy bawili si razem w piaskownicy. Czuem si gupio i krcio mi si w gowie. Mj drogi panie... tak dobrze panu z oczu pa trzy... jest pan tak dobry, itp." Czuem si jak wity. Kiedy mao nie pkniesz z dumy, nie tak atwo jesl od razu pj spa. Czujesz, e powiniene odpokutowa te niespodziewane porywy dobroci. Przechodzc koo Jungle, zobaczyem niewielki wycinek krgu tanecznego: kobiety o nagich plecach, ze sznurami pere zaciskajcymi si im na szyjach - tak to przynajmniej wygldao - krciy w moj stron swymi licznymi tyeczkami. Podszedem prosto do baru i zamwiem coupe szampana. Kiedy muzyka ucicha, pikna blondynka - wygldaa na Norwek zaja miejsce obok mnie. Lokal nie by tak przepeniony ani tak roz bawiony, jak to si wydawao z zewntrz. Tkwio tu moe tylko jakie sze par - zapewne traf chcia, e naraz wziy si do taca. Zamwiem jeszcze jeden coupe szampana, by mnie nie opucia odwaga. Gdy wstaem, chcc zataczy z blondynk, na [216] parkiecie nie byo nikogo poza nami. W innych okoliczno-I lueh czubym si skrpowany, ale szampan i sposb, w jaki sir do mnie przytulaa, przymione wiata i solidne poczu-i pewnoci siebie pynce z faktu posiadania kilkuset Hankw sprawiay, e, ach, zreszt... Zataczylimy raz je-N/cze, dajc jakby prywatny pokaz, a potem zaczlimy rozmawia... Rozpakaa si i tak to si zaczo. Pomylaem, fa moe za duo wypia, wic udawaem, e nie zwracam na to uwagi. Rwnoczenie rozgldaem si wok, by stwierdzi, czy jest tam jeszcze jaki inny towar". Ale lokal by kompletnie pusty. Gdy znajdziesz si w puapce, naley wia i to natychmiast. Jeeli tego nie zrobisz, wpade. Co mnie powstrzymywao, to o dziwo myl, e po raz drugi bd musia zapaci za szatni. Czowiek zawsze wpakuje si w co takiego przez jakie gupstwo. Jak niebawem odkryem, pakaa dlatego, e wanie pochowaa swoje dziecko. Nie bya wcale Norwek, ale Francuzk, i do tego akuszerk. Bardzo szykown akuszerk, musz przyzna, nawet gdy po twarzy spyway jej zy. Zapytaem, czy co mocniejszego nie pomogoby nieco ukoi jej blu, na co ona z miejsca zamwia jedn whisky, wychylajc j w mgnieniu oka. Wypiaby jeszcze jedn? zaproponowaem agodnie. Miaa ochot, czua si fatalnie, bya tak strasznie przybita. Miaa te ch na paczk cameli. Nie, poczekaj powiedziaa wolaabym chyba pall Strona 175

Miller Henry - Zwrotnik Raka maile. Pal, co chcesz, pomylaem, ale, na Boga, przesta paka, bo czuj si nieswojo. Do obcesowo postawiem j na nogi, by jeszcze raz zataczy. W tacu bya zupenie kim innym. Moe smutek dodaje kobiecie seksu, nie wiem. Szepnem jej, bymy si std urwali. [217] Gdzie pjdziemy? spytaa bez namysu. Och, byle gdzie. W jakie spokojne miejsce, gdzie mona porozmawia. Poszedem do toalety i raz jeszcze przeliczyem pio nide. Banknoty stufrankowe ukryem w kieszonce na ze garek, zostawiajc w spodniach pidziesit frankw i drobne. Wrciem do baru z postanowieniem, e powiem prosto z mostu, o co chodzi. Uatwia mi to, sama poruszajc ten temat. Miaa kopoty. Nie do, e stracia dziecko, ale jej matka leaa w domu chora, ciko chora, trzeba zapaci za lekarza i ku pi lekarstwa itepe, itede. Nie wierzyem, rzecz jasna, ani jednemu sowu. Ale, jako e i tak musiaem znale dla siebie hotel, zaproponowaem, by posza ze mn i zostaa na noc. Wyniesie taniej, pomylaem sobie. Ale na to si nie zgodzia. Upieraa si, e powinna pj do domu; mwia, e ma wasne mieszkanie, a poza tym musi opiekowa si matk. Po chwili zastanowienia doszedem do wniosku, e jeszcze taniej bdzie przespa si u niej powiedziaem wic, dobrze, chodmy zaraz. Ale nim ruszylimy, zdecydowaem, e najlepiej bdzie powiedzie jej, jak stoj finanso wo, eby unikn jakich nieporozumie w ostatniej chwili. Mylaem, e zemdleje, kiedy usyszaa, ile pienidzy mam w kieszeni. Co podobnego! - wykrzykna miertelnie obraona. Mylaem, e zrobi mi awantur... Jednak dzielnie stawiem jej czoo. Dobrze, wobec tego si poegnam powiedziaem spokojnie. By moe pomyliem si. Pewnie, e tak wykrzykna, apic mnie jednoczenie za rkaw. Ecoute, cheri... sois raisonnable! Syszc to, odzyskaem pewno siebie. Wiedziaem, e to tylko kwestia obiecania jej czego ekstra i wszystko bdzie o.k. W porzdku powiedziaem znudzonym tonem. Bd dla ciebie miy, zobaczysz. A wic skamae, tak? zapytaa. Tak umiechnem si. Po prostu skama-Irm... Nie zdyem nawet woy kapelusza, gdy przywoaa Strona 176

Miller Henry - Zwrotnik Raka takswk. Usyszaem, jak kazaa jecha na Boule-vaid de Clichy. To wyniesie wicej ni opata za pokj, pomylaem sobie. Ale, ostatecznie, miaem jeszcze czas... zobaczymy. Nie wiem ju teraz, jak to si zaczo, ale wkrtce entuzjazmowaa si Henrym Bordeaux. Nie spotkaem jeszcze kurwy, ktra nie znaaby Henry'ego Bordeaux. Ta dnak bya naprawd natchniona; jej jzyk by teraz pikny, peen ciepa i tak wnikliwy, e zaczem si zastanawia, ile jej da. Wydawao mi si, e usyszaem, jak powiedziaa: ,,quand U n'y aura plus de temps". W kadym razie CO w tym gucie. W stanie, w jakim si znajdowaem, takie sformuowanie warte byo stu frankw. Zastanawiaem si, czy wymylia to sama, czy te cigna z Henry'ego Bor-. Mniejsza z tym. W kadym razie by to odpowiedni zwrot, by zajecha z nim na ustach do stp Montmartre'u. Dobry wieczr, mamo" mwiem do siebie oboje z crk zajmiemy si pani uand U n'y aura plus de Icmps". Pamitaem te, e ma mi pokaza swj dyplom, (idy tylko zamkny si za nami drzwi, zacza zdradza ogromny niepokj. Rozkojarzona, zaamywaa rce i przybieraa pozy niczym Sarah Bernhardt; zrzucajc fataaszki, przerywaa ni std, ni zowd t czynno, by mnie ponagli, yczc sobie, bym si szybciej rozbiera, robi to czy tamto, (idy si wreszcie rozebraa, pocza miota si po pokoju z nocn koszul w rku, rozgldajc si za kimonem; zapaem j i mocno przycisnem. Kiedy j puciem, na jej twarzy pojawi si wyraz udrki. Mj Boe! Mj Boe! Musz zej na d i zo[2791 baczy, co z mam! wykrzykna. Jeli chcesz, moe! si wykpa, cheri. O, tam! Za par minut bd z powro tem. Przy drzwiach jeszcze raz j objem. Byem w bie linie i miaem potworny wzwd. Caa ta udrka i podniec nie, cay smutek i komedianctwo tylko zaostrzyy mj tyt. Moe zesza na d jedynie po to, by uspokoi swojego mauereau. Miaem uczucie, e rozgrywa si co niezwykle go, jaki dramat, o ktrym jutro przeczytam w porannej ga zecie. Dokonaem szybkiej lustracji mieszkania. Skadnio si z dwch pokoi niele i do kokieteryjnie umeblowa nych. Na cianie wisia jej dyplom pierwszej klasy, jak wszystkie. Na toaletce staa te fotografia dziecka, maej dziewczynki o piknych lokach. Napuciem wody do wan ny, a potem si rozmyliem. Gdyby co si stao, a mnie znaleziono by w wannie... wcale mi si to nie umiechao Chodziem tam i z powrotem, coraz bardziej niespokojny w miar upywu czasu. Strona 177

Miller Henry - Zwrotnik Raka Kiedy wrcia, bya jeszcze bardziej rozstrojona ni/ przedtem. Ona umrze... ona umrze! lamentowaa w kko. Przez chwil miaem ochot wyj. Jak, do diaba, moesz wle na kobiet, kiedy jej matka umiera na dole, moe tu pod tob? Objem j, troch dla okazania wspczucia, a po czci, by dowie, e jestem zdecydowany dosta to, po co tu przyszedem. Gdy tak stalimy, szepna jakby powodowana prawdziw boleci, e bardzo potrzebuje tych pienidzy, ktre jej obiecaem. Miay by dla mamon. Kurwa, nie miaem serca targowa si w takiej chwili o par frankw. Podszedem do krzesa, na ktrym leao moje ubranie i wycignem z kieszonki na zegarek stufran-kowy banknot, odwracajc si do niej plecami, by mimo wszystko zachowa ostrono. Ponadto ubezpieczajc si dodatkowo, uoyem spodnie po tej samej stronie ka, \22U\ zie miaem zamiar wyldowa. Ta setka nie zadowolia Jej w peni, ale po do niemiaych protestach z jej strony /orientowaem si, e to wystarczy. Nastpnie, wykazujc -rgi, ktra mnie zadziwia, zrzucia z siebie kimono i wskoczya do ka. Gdy tylko wziem j w ramiona i 11 i/y cignem do siebie, signa do kontaktu wyczajc iwiato. Obja mnie namitnie i jkna, jak robi to wszystkie francuskie pizdy, gdy ju zwabi ci do ka. Jej gorczkowe zachowanie przeraliwie mnie podniecao, a numer z wyczeniem wiata stanowi dla mnie pewn nowo... nie sprawia wraenia wystudiowanego chwytu. Pozostawaem jednak podejrzliwy i gdy tylko mogem to swobodnie uczyni, wycignem rk, by sprawdzi, czy spodnie wci le na krzele. Uznaem, e jako urzdzilimy si na t noc. ko byo wygodne, bardziej mikkie ni przecitne ko ho-lelowe, co wicej, zasane czyst pociel, na co ju przedtem zwrciem uwag. Gdyby tylko tak nie wydziwiaa, wijc si pode mn jak piskorz. Zdawa by si mogo, e nie spaa z facetem od miesica. Chciaem to przeduy. (liciaem otrzyma rwnowarto moich stu frankw. Ale ona szeptaa przerne rzeczy w tym zwariowanym jzyku uywanym tylko w ku, ktry jeszcze gwatowniej burzy ci krew, gdy si to odbywa w ciemnoci. Stawiaem zacity Opr, ale nic nie mogem poradzi wobec jej jkw, przyspieszonego oddechu i szeptw: ,,Vite cheri! Vite cheri! Oh, c'est bon! Oh, oh! Vite, vite, cheri!" Prbowaem liczy, ale jej zawodzenia przypominay wycie syreny poarowej. ,,Vi-te, Strona 178

Miller Henry - Zwrotnik Raka cheri!" tym razem tak zadraa, tak jkna, e... bach! usyszaem gwiezdne dzwony i ju byo po moich stu frankach i pidziesiciu za takswk, o ktrej cakiem zapomniaem, i znw palio si wiato, a ona rwnie ochoczo, jak wskoczya do ka, tak teraz wyskoczya z niego, chrzkajc i kwiczc niczym stara maciora. Pooyem si wygodnie i zacignem papierosem, spogldajc ponuro [221] na spodnie byy strasznie wymite. Po chwili zjawia si / powrotem; owijajc si w kimono, poprosia tym zmartwio nym gosem, ktry zaczyna mi ju dziaa na nerwy, bym si czu jak u siebie. Id na d zobaczy, co z mam powiedziiil.i Mais faites comme chez vous, cheri. Je reviens tout de sin te. Po kwadransie ogarn mnie niepokj. Poszedk-m do drugiego pokoju i przeczytaem lecy na stole list. Nu byo w nim nic godnego uwagi by to list miosny. W hi zience obejrzaem stojce na pce flakoniki; miaa wszysl ko, co potrzebne kobiecie, by piknie pachnie. Cigle je szcze miaem nadziej, e wrci i otrzymam rwnowarto tych pozostaych pidziesiciu frankw. Ale czas duy si, a ona nie wracaa. Zaniepokoiem si. Moe tam na do le naprawd kto umiera. Z roztargnieniem, powodowany jak sdz instynktem samozachowawczym, zaczem si ubiera. Gdy zapinaem pasek, przez moment stano ml przed oczyma to, jak wkadaa mj stufrankowy banknol do portmonetki. Bya tak zaaferowana, e wrzucia j po prostu do szafy, na grn pk. Pamitam ruch, jaki przy tym wykonaa wspia si na palce i signa na grn;-pk. W jednej chwili otworzyem szaf i rk poszukaem portmonetki. Natrafiem na ni bez trudu. Otworzywszy j;| pospiesznie ujrzaem swoje sto frankw leay sobie wy godnie midzy jedwabnymi poduszeczkami. Woyem portmonetk na miejsce, wskoczyem w paszcz i buty, a po tern zszedem na ppitro i zaczem nasuchiwa. Nie byo nic sycha. Bg jeden wie, gdzie si podziaa. W jednej chwili znalazem si z powrotem przy szafie, przeszukujc portmonetk. Wsadziem do kieszeni swoje sto frankw i jeszcze wszystkie drobne. Potem, cicho zamknwszy drzwi, zszedem na palcach ze schodw, a kiedy znalazem si na ulicy, pognaem co si w nogach. Zatrzymaem si dopiero w Cafe Boudon, by co przegry. Tamtejsze kurwy niele {222} MV bawiy, naigrawajc si z jakiego tuciocha, ktry Strona 179

Miller Henry - Zwrotnik Raka za-niio 1 nad jedzeniem. Spa mocno, chrapa nawet, ale jego CZki wci jeszcze poruszay si mechanicznie. W lokalu panowa straszny tumult. Rozleg si okrzyk Wszyscy na pokad", a potem zgodny szczk noy i widelcw. Tucioch nu moment otworzy oczy, mrugajc gupawo, ale gowa ponownie opada mu na piersi. Starannie woyem z powrotem stufrankowy banknot do kieszonki od zegarka i policzyem drobne. Wrzawa wok mnie narastaa i nie mogem sobie przypomnie, czy na jej dyplomie widziaem sowu pierwszej klasy" czy nie. Nie dawao mi to spokoju. Jej Atka guzik mnie obchodzia. Mam nadziej, e ju wykorkowaa. Dziwne byoby, gdyby to, co mwia, byo prawd, /byt pikne, by mogo by prawdziwe. Vite cheri... vite, vi- I ta druga idiotka z tym swoim mj dobry panie" i tak dobrze panu z oczu patrzy"! Ciekaw jestem, czy rzeczywicie wynaja pokj w tym hotelu, przed ktrym si zatrzymalimy. Gdzie tak pod koniec lata Fillmore zaproponowa mi, bym z nim zamieszka. Wynajmowa pracowni z wid o kiem na koszary kawalerii tu koo Place Dupleix. Spotyk;i limy si do czsto od czasu tego wypadu do Hawru. Gdyby nie Fillmore, nie wiem, gdzie bym si dzi znajdow;il najprawdopodobniej bym nie y. Dawno ju zaprosibym ci do siebie powir dzia gdyby nie ta maa dziwka Jackie. Nie wiedziaem jak si jej pozby. Umiechnem si. Co takiego mogo spotka jedynie Fillmpre'a. By geniuszem, jeli chodzi o przycigania bezdomnych dziwek. Jackie zmya si w kocu sama. Nadcigaa pora deszczowa, dugi pospny okres tustej mgy i strug deszczu, kiedy czujesz si wiecznie prze moczony i nieszczliwy. Pary w zimie jest ohydnym miej scem. Tutejszy klimat wera ci si w dusz, pozostawiajc ci nagim jak wybrzee Labradoru. Spostrzegem z niepo kojem, e jedynym rdem ciepa jest may piecyk w pracowni. Mimo to byo tu wygodnie. A z okna roztacza si cudowny widok. Rano Fillmore potrzsa mn brutalnie i kad dziesiciofrankowy banknot na poduszce. Gdy tylko za mkn za sob drzwi, kadem si z powrotem, by jeszcze troch si zdrzemn. Bywao, e leaem w ku do poud nia. Nie miaem nic pilnego do roboty poza ukoczeniem ksiki, a to niezbyt mnie martwio; wiedziaem przecie, c adeji wydawca i tak jej nie przyjmie. Tak czy owak Fillmore by pod jej duym wraeniem. Pierwsze, co robi, kiedy zjawia si wieczorem z butelczyn pod pach, to podcho dzi do Strona 180

Miller Henry - Zwrotnik Raka stou, by zobaczy, ile stron machnem. Z pocztku podoba mi si okazywany w ten sposb entuzjazm; ale [224] |ioniej, kiedy zaczo mi brakowa pomysw, diabelnie no mi na nerwach to jego szperanie w poszukiwaniu itron, ktre miay pyn spod mego pira niczym woda z Enu. Kiedy nie miaem mu co pokaza, czuem si zupenie jak jaka dziwka, ktr przygarn. Przypominaem sobie, co mwi o Jackie wszystko byoby dobrze, gdyby ilio od czasu do czasu daa mi dupy". Gdybym by kobie-li|, z wielk chci dabym mu dupy; atwiej by mi to przy-K/lo, ni podtyka mu pod nos strony, na ktre czyha niecierpliwie. Mimo to stara si bardzo, bym czu si tu swobodnie. W domu zawsze byo mnstwo jedzenia i wina, a od czasu do czasu nalega, bym mu towarzyszy na dancing. I -ubi chodzi do pewnej murzyskiej spelunki na Rue d'0-dessa, gdzie mona byo spotka niczego sobie Mulatk, ktr niekiedy zabieralimy do siebie. Fillmore'owi nie dawaa jednak spokoju myl, e nie moe znale Francuzki, ktra gustowaaby w popijawach. Wszystkie byy za trzewe jak na jego wymagania lubi przyprowadzi kobiet do pracowni i troch z ni popi przed przejciem do spraw zasadniczych. Chcia take, by uwaano go za artyst. Poniewa facet, od ktrego wynaj mieszkanie, by malarzem, nietrudno byo stworzy odpowiednie pozory. Ptna znalezione w armoire zostay wkrtce porozwieszane gdzie popado, a jedno nie dokoczone ustawione na sztalugach tak, by rzucao si w oczy. Niestety, byy to wycznie obrazy surrealistyczne i sprawiay na og negatywne wraenie. Jeli idzie o ocen obrazw, to nie ma tu wielkich rnic midzy kurw, dozorczyni czy ministrem. Tote Fillmore poczu wielk ulg, gdy regularnie zacz nas odwiedza Mark Swift, noszc si z zamiarem namalowania mojego portretu. Fillmore szczerze podziwia Swifta. To geniusz zawyrokowa. I chocia dawao si zauway jak dziko we wszystkim, do czego si zabiera, obojtnie, czy namalowa czowieka czy jaki przedmiot, mona byo to roz[225] pozna, niezalenie od tego, co w obraz przedstawia Na prob Swifta zaczem zapuszcza brod Ksztat mojej czaszki orzek wymaga dopenienia w postaci brody. Musiaem siedzie w oknie na tle wiey Eil fla, poniewa pragn, by ona take znalaza si na obrazie Chcia te umieci na nim maszyn do pisania. Mniej wic cej w tym samym czasie Kruger rwnie nabra zwycza|ii Strona 181

Miller Henry - Zwrotnik Raka wpadania do nas; utrzymywa, e Swift nie ma pojcia o malarstwie. Irytoway go przedmioty pozbawione propoi cji. Wierzy bez zastrzee w prawa Natury. Swift natomiast mia w dupie Natur; chcia malowa to, co tkwio w jego gowie. Tak czy owak na sztalugach wisia teraz mj portret autorstwa Swifta, i cho proporcje zotay naruszo ne, nawet minister doszedby do wniosku, e przedstawi.i gow ludzk nalec do mczyzny z brod. W rzeczy sa mej dozorczyni zacza okazywa wielkie zainteresowanie obrazem; uwaaa, e podobiestwo jest uderzajce. I po doba si jej pomys z wie Eiffla w tle. Wszystko toczyo si bez zakce przez jaki miesic, moe troch duej. Okolica podobaa mi si, zwa szcza noc, kiedy mona byo w peni odczu cae jej puga stwo i ponuro. May placyk, tak czarujcy i cichy o zmierzchu, wraz z nadejciem ciemnoci nabiera szczeg nie pospnego i zowrogiego charakteru. By tam dugi, wysoki mur, biegncy z jednej strony koszar, pod ktrym zawsze obejmowaa si ukradkiem jaka parka czsto na deszczu. To przygnbiajcy widok dwoje kochankw przycinitych do muru wizienia pod ponur uliczn latar ni: jakby zostali doprowadzeni do granic ostatecznoci. To, co dziao si za ogrodzeniem, te byo przygnbiajce. W deszczowe dni czsto stawaem w oknie i patrzyem, co si tam rozgrywa, obserwujc to tak, jakby dotyczyo innej planety. Wydawao mi si to niepojte. Wszystko odbywao si wedug ustalonego harmonogramu, i to harmonogramu opracowanego przez szaleca. Tkwili tam, grzli w bocie [226] piyy dwiku trbek, odbyway si szare kawaem Ifl/.ystko w obrbie czterech cian. Pozorowane lulwy Mnstwo oowianych onierzykw w najmniejszym nawel Ropniu nie zainteresowanych tym, by si nauczy zabija, < lyci buty i czesa zgrzebem konie. Byo to zupenie absurdalne, ale stanowio cz naturalnego porzdku rzeczy. I', nie mieli nic do roboty, wygldali jeszcze bardziej niedorzecznie; drapali si, azili z rkami w kieszeniach, Ogldali w niebo. A kiedy przechodzi oficer, stukali obcasami i salutowali. Dom wariatw takie to na mnie .I nawiao wraenie. Nawet konie wyglday gupawo. Niekiedy wywlekano armaty, ktre z oskotem jechay ulic na parad, a ludzie przystawali, rozdziawiali gby i podziwiali mundury. Na mnie zawsze sprawiali wraenie armii W odwrocie; byli jacy wywiechtani, nosili zbyt obszerne mundury, a caa dziarsko, ktr kady z osobna Strona 182

Miller Henry - Zwrotnik Raka posiada w stopniu godnym podziwu, ulatniaa si ni std, ni zowd. W socu jednak wszystko wygldao inaczej. W bzach byska im promyk nadziei, krok stawa si bardziej sprysty, demonstrowali nawet umiarkowany entuzjazm. Wszystko odzyskiwao wwczas barw i wdzik, zaczynaa pic krztanina i bieganina tak charakterystyczna dla Francuzw; paplali wesoo siedzc nad drinkami w naronym-bislro, a oficerowie wydawali si bardziej ludzcy, rzekby, hardziej francuscy. Gdy wychodzi soce, kady zaktek bryza potrafi by peen uroku; a jeli w dodatku jest tam bistro z opuszczonymi markizami, kilkoma stolikami na Iroluarze i kolorowymi napojami w szklankach, wtedy ludzie wygldaj cakiem jak ludzie. I s ludzcy s najlepszymi ludmi na wiecie, kiedy zawieci soce! Tacy inteli-ntni, tacy rozlunieni, tacy beztroscy! Wpakowa takich ludzi do koszar, nka ich musztr, sortowa na szeregow-ew, sierantw, pukownikw i co tam jeszcze, jest po prosili przestpstwem. Wszystko, jak mwiem, ukadao si gadko. Od [227] czasu do czasu wpada Carl z jak prac dla mnie; przewanie reportae, ktrych sam nie znosi pisa, Otrzymv waem wprawdzie tylko pidziesit frankw za sztuk, ale pisao si je atwo, poniewa wystarczyo sign do daw nych numerw pisma i przerobi stare artykuy. Ludzie czy tuj takie rzeczy, siedzc na sedesie albo dla zabicia czasu w poczekalni. Najwaniejsze to odwiey przymiotniki reszta jest kwesti dat i danych statystycznych. Waniejs/c artykuy podpisywa osobicie szef dziau, pgwek, ktry nie zna dobrze adnego jzyka, ale potrafi wyszukiwar bdy. Gdy napotka dobrze napisany ustp, mwi: Tak wanie powiniene pisa. Piknie. Pozwalam ci wykorzy sta to w twojej ksice". Te pikne ustpy bralimy czasa mi z encyklopedii albo jakiego starego przewodnika. Nie ktre z nich Carl rzeczywicie umieci w swojej ksice miay pewien surrealistyczny posmak. A tu nagle, gdy pewnego wieczoru po powrocie ze spaceru otwieram drzwi, z sypialni wyskakuje jaka kobit' ta. To pan jest pisarzem! z miejsca zwraca si do mnie z oywieniem, spogldajc na moj brod, by zweryfi kowa swoje wyobraenia. Jaka paskudna broda stwierdza. Wy tu wszyscy musicie mie fioa. Fillmore wlecze si za mn trzymajc w rku koc. To ksiniczka mwi, cmokajc, jakby przed chwil Strona 183

Miller Henry - Zwrotnik Raka skosztowa jakiego rzadkiego kawioru. Oboje ubrani byli do wyjcia i nie mogem zrozumie, po co wlok t pociel. Wtedy nagle przyszo mi do gowy, e Fillmore pewnie zacign j do sypialni, by pokaza swj worek na brudy. Zawsze prezentowa go nowej panience, zwaszcza gdy bya Francaise. No tickee, no shirtie!"* wyszyto na worku i dziwnym sposobem Fill* Nie ma kwitu, nie ma koszuli" miesznie brzmicy, okaleczony angielski, uywany przez Chiczykw, ktrzy czsto prowadzili pralnie przed wprowadzeniem pralni automatycznych, [228] moro nabawi si obsesji, by kadej nowo przybyej tuma-y to motto. Ale ta dama nie bya Francuzk, jak mi wy-pni na wstpie. Bya Rosjank, a co wicej, ksiniczk. A kipia, podniecony jak dziecko na widok nowej /abawki. Ona zna pi jzykw oznajmi, wyranie zdruzgotany tymi umiejtnociami. Non, cztery poprawia go natychmiast. No wic cztery... Tak czy owak to cholernie in-Icligentna dziewczyna. Zobaczysz, jak adnie si wyraa. Ksiniczka bya zdenerwowana cay czas drapaa si w udo i pocieraa nos. Dlaczego on akurat teraz chce posa ko? -spytaa mnie. Czy wydaje mu si, e w ten sposb mnie zdobdzie? To duy dzieciak. Zachowuje si skandalicznie. Zabraam go do rosyjskiej restauracji, a on taczy tam niby jaki czarnuch. Pokrcia tykiem, chcc pokaza, jak to wygldao. I za duo gada. Za gono. W dodatku bzdury. Szeleszczc sukienk chodzia po pokoju, ogldajc obrazy i ksiki z zadart wysoko gow, ale drapic si przy tym bezustannie. Od czasu do czasu robia gwatowny zwrot niczym okrt wojenny i przystpowaa do frontalnego ataku. Fillmore chodzi za ni krok w krok z butelk w jednej rce i kieliszkiem w drugiej. Przesta tak za mn azi - strofowaa go podniesionym gosem. I nie masz nic innego do picia? Nie moesz zdoby butelki szampana? Musz si napi szampana. Moje nerwy! Moje biedne nerwy! Fillmore uciek si do szeptu: - Aktorka... gwiazda filmowa... jaki facet uwid j i porzuci, i ona nie moe si po tym pozbiera... Mam zamiar spi j jeszcze dzisiaj... To ja spywam zaproponowaem, kiedy ksiniczka Strona 184

Miller Henry - Zwrotnik Raka przerwaa nam: [229] Co wy tam szepczecie? krzykna, tupic no g. Nie wiecie, e to niegrzecznie? A ty mylaam i mnie gdzie zaprosisz. Musz si dzi upi, mwiam ci ju/ Tak, tak odpar Fillmore zaraz wychod/ my. Chc tylko jeszcze si napi. Ale z ciebie winia! wykrzykna. Cho< trzeba przyzna, miy jeste chopiec. Tyle e za gono :.n, zachowujesz. I brak ci dobrych manier. Po czym zwrcia si do mnie: Czy mog min nadziej, e on bdzie si przyzwoicie zachowywa? Chc i|| dzi upi, ale boj si, e on mnie skompromituje. wrc tu pniej, chciaabym z panem porozmawia. Wy glda pan na bardziej inteligentnego. Wychodzc ksiniczka serdecznie ucisna mi ,-k i obiecaa wpa kiedy na obiad kiedy bd trze/ wa" powiedziaa. wietnie odparem. Prosz przyprowad/n jeszcze jedn ksiniczk... albo przynajmniej hrabiank Pociel zmieniamy co sobot. Okoo trzeciej nad ranem wtacza si Fillmore sam. Przypomina iluminowany transatlantyk, postukuj;|c sw pknit lask haaliwie jak lepiec. Stuk, stuk, stuk przed nami cika droga... Id prosto do ka oznajmia, przechod/;p koo mnie. Jutro ci wszystko opowiem. Idzie do swojego pokoju i odrzuca kodr. Sysz, jak jczy: Co za kobieta! Co za kobieta! Po chwili jest z powrotem z nieodczn lask w rc ku, w kapeluszu na gowie. Przez dusz chwil buszuje w kuchni, po czym wraca do pracowni z butelk anjou w rku. Musz wsta i wychyli z nim szklaneczk. O ile jestem w stanie zov t histori do kupy, [230] WN/ystko zaczo si w Rond-Point des Champs Elysees, /. wpad na drinka po drodze do domu. Jak zwykle o tej rze taras roi si od spw. Ona za siedziaa w samym |n/rjciu, majc przed sob stos spodeczkw; spokojnie Maa si w samotnoci, kiedy nawin si Fillmore i z miej-i u wpad jej w oko. Jestem pijana zachichotaa moe pan HNidzie? I natychmiast, jakby to byo zupenie naturalne, I mv adnego wstpu, zacza opowiada o swoim reyserze, I tym, jak j spawi, i jak ona rzucia si do Sekwany itp., Ud. Nie pamitaa ju, z jakiego mostu skoczya, wiedziaa lylko, e powstao nieze zbiegowisko, gdy Strona 185

Miller Henry - Zwrotnik Raka wyowiono j z wody. Poza tym, c to za rnica, z jakiego mostu si rzu- ila - dlaczego zadawa jej takie pytania? miaa si z tego hisierycznie, a potem nagle zapragna pj gdzie indziej miaa ochot taczy. Widzc jego wahanie, gwatownym ruchem otwie-i.i lorebk i wyciga stufrankowy banknot. Ale ju za chwil dochodzi do wniosku, e ze stoma frankami daleko nie /ujd. Nie ma pan adnych pienidzy? pyta go. Nie, nie mia wiele przy sobie, ale w domu zostawi ksieczk czekow. Skoczyli wic po ni i, rzecz jasna, musiaem si pojawi wanie wtedy, gdy wyjania jej t spraw z No tickee, no shirtie". W drodze do domu wpadli co przeksi do Pois-Hon d'Or, gdzie kanapki popia kilkoma wdkami. Bya lam w swoim ywiole wszyscy caowali j po rkach, N/cpczc princesse, princesse. Chocia bya wstawiona, udawao si jej zachowa godno. Nie kr tak tykiem" powtarzaa wci, kiedy taczyli. Gdy dotarli wreszcie do pracowni, Fillmore wpad na myl, by tam pozosta. Ale, jako e bya dziewczyn tak inteligentn i zarazem narwan, postanowi zaspokoi jej kaprys i odwlec wielk uczt. Wyobrazi sobie nawet, e [231] moe spotka jeszcze jedn szlachetnie urodzon i sprowadatl do domu dwie ksiniczki naraz. Kiedy zatem wyruszyli we soo spdzi wieczr, by w dobrym humorze, gotw - je eli zajdzie potrzeba wyda na ni kilkaset frankw Ostatecznie nie co dzie spotyka si ksiniczk. Zacigna go tym razem do imiego lokalu, gdzie bya jeszcze bardziej znana i gdzie jak powiedziaa - nie bdzie adnych trudnoci z realizacj czeku. Wszyscy mieli na sobie stroje wieczorowe i byo tu jeszcze wicej owcy.u idiotycznego zginania karku i caowania rk, kiedy kelnei wid ich do stolika. Nagle w rodku taca opucia parkiet ze zami w oczach. Co si stao? szepta. C ja ci znowu zro biem? I instynktownie zapa si za poladki, by spraw dzi, czy przypadkiem wci nimi nie krci. Nic takiego odrzeka. Nic nie zrobik- Chod, miy z ciebie chopiec i mwic to, pocigna go z powrotem na parkiet, zaczynajc taczy w dzikim zapamitaniu. Ale co ci jest? spyta szeptem. Nic odpara. Zobaczyam kogo, nic wic cej. A potem, gwatownie wybuchajc gniewem, doda a: Dlaczego mnie upijasz? Nie wiesz, e robi si wtedy Strona 186

Miller Henry - Zwrotnik Raka nieznona? Masz czek? zapytaa. Musimy std i. Przywoaa kelnera i szepna mu co po rosy} sku. To dobry czek? spytaa, kiedy kelner znikn. A potem impulsywnie dodaa: Zaczekaj na mnie na dole w szatni. Musz gdzie zadzwoni. [232] Gdy kelner przynis reszt, Fimore nie spieszc si zszed do szatni, by poczeka na sw towarzyszk. Przechadza si, nucc co i cicho pogwizdujc, cmokajc na myl o kawiorze, ktry go czeka. Mino pi minut. Dziesi minut. Wci cichutko pogwizdywa. Po dwudziestu minutach, gdy ksiniczka si nie pojawia, zacz co podejrzewa. Szatniarz powiedzia mu, e dawno ju wysza. Wybiega na ulic, gdzie stoi czarnuch w liberii, umiechnity od ucha do ucha. Czy wie, dokd posza? Czarnuch u-miecha si. Czarnuch mwi: Syszaem, e do Coupole, nic wicej, psze pana". Dostrzega j na dole w Coupole siedzc nad koktajlem z rozmarzonym wyrazem twarzy, jak w transie. Na H'go widok rozpromienia si. adnie to pytaj uciec tak nagle? Moga mi powiedzie, e ci si nie podobam... Syszc to wpada w gniew. Zacza histeryzowa, -stykulujc teatralnie i po tym fajerwerku emocji nie przestawaa ka i pochlipywa. Jestem wariatk odpowiedziaa przez zy. I ciebie zreszt te niezy wariat. Chcesz si ze mn prze-ipa, a ja nie mam na to ochoty. Potem zacza nudzi o swoim kochanku reyserze fdmowym, ktrego zauwaya na parkiecie. Wanie dlatego musiaa stamtd uciec. Dlatego zaywaa narkotyki i upijaa si co wieczr. Dlatego rzucia si do Sekwany. Paplaa tak dalej w tym stylu, jaka to z niej wariatka, a polem nagle wpada na nowy pomys. Chodmy do Bricktopa. By tam pewien znajomy... obieca jej kiedy prac. Hyla przekonana, e moe na niego liczy. Ile to bdzie kosztowao? ostronie spyta I ii I mor. Duo powiedziaa mu prosto z mostu. [233] Ale suchaj, jak mnie tam zabierzesz, obiecuj pj z tobq do domu. Bya na tyle uczciwa, e dodaa, i moe to kos/l< wa piset, szeset frankw. Ale zapewniam ci, e jestem tyle warta! Nie wiesz Strona 187

Miller Henry - Zwrotnik Raka nawet, co ze mnie za kobieta. W caym Paryu nie nt;i drugiej takiej.... To tylko tobie tak si wydaje! Jankeska krew braa w nim gr. Jestem innego zdania. Co mi si wydaje, i niewarta jeste nic... ty gupia wariatko. Prawd mwi;n wolabym ju da pidziesit frankw jakiej Francuzce one przynajmniej daj co w zamian. 0 mao nie wysza z siebie, kiedy wspomnia a francuskich dziewczynach. Nie wa si mwi przy mnie o tych kokotach' Nie znosz ich! S gupie... brzydkie... oddaj si za pieni;) dze. Przesta, mwi ci! Po chwili si rozpogodzia. Zacza z innej strony Kochanie zamruczaa nie masz pojciu. jak wygldam nago. Jestem pikna. 1 obja domi swoje piersi. Fillmore nie da si na to zapa. Jeste dziwk! powiedzia zimno. Nil miabym nic przeciwko temu, by wyda na ciebie kilkasci frankw, ale ty masz kota. Nawet nie umya twarzy. Cuch nie ci z ust. Gwno mnie obchodzi, czy jeste ksiniczka czy nie... Nie mam zamiaru zadawa si z takimi jak ty ro syjskimi dupami o arystokratycznych pretensjach. Powm na i na ulic i tam konkurowa z innymi. Nie jeste wic cej warta od pierwszej lepszej Francuzki. Nie jeste a tak dobra. Nie mam zamiaru wyda na ciebie ju ani jednego sou. Powinna jecha do Ameryki to najwaciwsze mic| sce dla takiej pijawki jak ty... [234] Nie wygldaa na specjalnie zbit z tropu tym tekiem. Ty chyba po prostu troch si mnie boisz utwierdzia. Boj si? Ciebie? Jeste tylko chopaczkiem powiedziaa. Nie masz za grosz manier. Kiedy lepiej mnie poznasz, ina-7ej bdziesz piewa... Dlaczego nie sprbujesz by miy? Nic chcesz i ze mn dzi. W porzdku. Bd w Rond-Point jutro midzy pit a sidm. Podobasz mi si. Nie mam zamiaru by tam jutro ani kiedy in-Vicj! Nie chc ci wicej widzie... nigdy wicej. Mam ci losy. Pjd znale sobie jak ma Francuzk. A ty id In diaba! Spojrzaa na niego i umiechna si z wysikiem. Teraz tak mwisz. Ale poczekaj tylko! Pocze-llj, a si ze mn przepisz. Nie masz pojcia, jakie pikne mam ciao. Wydaje ci si, e Francuzki potrafi si kocha... poczekaj tylko. Oszalejesz na moim punkcie. Strona 188

Miller Henry - Zwrotnik Raka Podo-hasz mi si. Tylko brak ci ogady. Jeste chopaczkiem. Za ilu/o gadasz... Masz bzika powiedzia Fillmore. Nie za-ochabym si w tobie, nawet gdyby bya ostatni kobiet n wiecie. Id lepiej do domu i umyj sobie twarz. I wyszed, nie pacc za drinki. Niemniej jednak po kilku dniach ksiniczka zain-Hlnlowaa si u nas. Jestemy cakowicie przekonani, e a wd jest ksiniczk. Tyle e ma trypra. Tak czy owak nic moemy narzeka na nud. Fillmore ma bronchit, ksiniczka jak ju wspomniaem trypra, a ja hemoroi-ily. Wanie wymieniem w rosyjskiej epicerie naprzeciwko m/c pustych butelek na pene. Sam nie wypiem ani kropli. Nie wolno mi je misa ani dzikiego ptactwa, pi ma i uywa kobiet. Nic, tylko owoce i olej parafinowy, [235] krople pomornika i ma adrenalinowa. W caym mieszka niu nie ma ani jednego krzesa, na ktrym byoby mi dol wygodnie. W tej chwili patrz na ksiniczk wsparty na poduszkach niczym jaki basza. Basza to przypomina jej imi: Masza. Nie wydaje mi si ono wcale tak cholernie ary stokratyczne. Przypomina ywego trupa. Z pocztku sdziem, e bdzie to do enujce, ten nasz menage a trois, a tymczasem, prosz, ani troch Kiedy si wprowadzia, pomylaem znw, e to ju koniec i bd musia znale sobie inne mieszkanie, ale Fillmore mi wkrtce do zrozumienia, i przygarn j tylko do czasu, a ona stanie na nogi. Kiedy w gr wchodzi kobieta taka jak ona, nie mam pojcia, co znaczy to wyraenie. Moim zda niem przez cae swoje ycie staa na gowie. Twierdzi, e Z Rosji wypdzia j rewolucja, ale jestem przekonany, e,tak czy owak co by j stamtd wygnao. Uwaa si za wielka aktork, a my nawet nie prbujemy jej przeczy, niezalenie od tego, co mwi, poniewa to czysta strata czasu. Fillmo re'a to bawi. Kiedy wychodzi rano do biura, kadzie dzic sie frankw na jej poduszce i dziesi na mojej; wie*czorem we trjk idziemy do rosyjskiej restauracji na dole. Okolica pena jest Rosjan i Masza znalaza ju lokal, w ktrym udzielaj jej niewielkiego kredytu. Rzecz jasna, dziesi frankw dziennie to dla ksi niczki tyle co nic; od czasu do czasu ma ochot na kawior albo szampana; potrzebna jej take zupenie nowa gardem ba, by na powrt otrzyma prac w filmie. Nie ma teraz nic do roboty poza zabijaniem czasu. Przybiera na wadze. Dzi rano niele si wystraszyem. Po umyciu twarzy Strona 189

Miller Henry - Zwrotnik Raka zapaem przez pomyk jej rcznik. Nie udaje si nam przyuczy jej, by go wieszaa na odpowiednim haczyku. Gdy zrobiem jej z tego powodu awantur, odpara bez za-jknienia: Mj drogi, jeli od tego mona straci wzrok, ju dawno byabym lepa. [236] W dodatku mamy wspln ubikacj. Usiuj po oj-t owsku wytumaczy jej, do czego suy sedes. Trala-lala! ona na to. Skoro tak si boisz, I o pjd do kawiarni. Tumacz jej, e nie jest to konieczne. Po prostu niech zachowuje zwyke rodku ostronoci. Strutu-tutu! ona na to. Dobrze, nie bd siada... bd to robia na stojco. Od kiedy tu zamieszkaa, wszystko jest do gry nogami. Najpierw nie chciaa dawa, poniewa miaa miesiczk. Trwao to osiem dni, a zaczlimy podejrzewa, e udaje. Ale nie, nie udawaa. Pewnego dnia, kiedy usiowaem doprowadzi mieszkanie do porzdku, znalazem pod kiem wat bya zakrwawiona. Ona wszystko wrzuca pod ko: skrki od pomaraczy, wat, korki, puste butelki... ciele sobie wyro tylko wtedy, kiedy ma i spa. Wikszo czasu spdza wylegujc si na nim i czytajc swoje rosyjskie gazety. Mj drogi zwraca si do mnie gdyby nie moje gazety, w ogle nie wstawaabym z ka. wita prawda! Wszdzie walaj si te rosyjskie pisma. Nie ma ani skrawka papieru toaletowego do podcierania tyka uywa si rosyjskich gazet. A skoro ju mowa o jej przyzwyczajeniach, gdy skoczya si jej niedyspozycja, gdy sobie dobrze wypocza, a wok talii odoy si jej adny tuszczyk, nadal nie chciaa dawa. Twierdzia, e lubi wycznie kobiety. eby chciaa zadawa si z mczyznami, trzeba by j najpierw odpowiednio podnieci. yczya sobie, bymy j zabrali do domu publicznego, gdzie pokazuj numer z mczyzn i psem. Albo jeszcze lepiej, uznaa, Led z abdziem: trzepotanie skrzydami niesamowicie j podnieca. Pewnego wieczoru, by to sprawdzi, poszlimy razem do wybranego przez ni burdelu. Ale nim zdoalimy poruszy ten temat z madame, pewien pijany Anglik siedz[237] przy stoliku obok nawiza z nami rozmow. By ju n.i piterku dwa razy, ale chcia jeszcze raz sprbowa. Mia u kieszeni nie wicej ni dwadziecia frankw, a jako e nie zna francuskiego poprosi nas o pomoc w Strona 190

Miller Henry - Zwrotnik Raka pertraklu cjach z dziewczynk, ktr mia na oku. Tak si zoyo, e bya to Murzynka, potnie zbudowana dziewka z Marty niki, pikna jak pantera. Miaa przy tym niebyway tempc rament. Chcc przekona j, by raczya przyj te grosze, ktre pozostay Anglikowi, Fillmore musia obieca jej, sam z ni pjdzie, jak tylko ona skoczy z Anglikiem Ksiniczka przygldaa si, syszaa wszystko, a potem zacza stroi fochy. Uznaa, e j to zniewaa. Do licha powiedzia Fillmore przecie/ chciaa zobaczy co podniecajcego moesz popatrze, jak ja to robi. Ale ona nie chciaa oglda jego chciaa ab dzia. Na Boga odpar Fillmore jestem rwnic dobry co pierwszy lepszy abd... a moe nawet odrobi i ic lepszy. I tak, od sowa do sowa, w kocu jedynym sposo bem udobruchania jej byo zawoa jedn z dziewczynek. eby si we dwie popieciy... Kiedy Fillmore wrci z Mu rzynk, jej oczy pony. Widzc, jak Fillmore na ni p;i trzy, wiedziaem, e musiaa da niezwyky spektakl i mnie samego opanoway sprone myli. Fillmore musia to wy czu, a take i to, jak udrk byo dla mnie siedzie tu i mc si jedynie przyglda, gdy nagle wycign z kieszeni banknot stufrankowy i rzucajc go z rozmachem na st, powiedzia: Masz, tobie chyba bardziej potrzebna jest pa nienka ni komukolwiek z nas. We to i wybierz sobie ktr. Dziwnym sposobem w gest uczyni mi go bliszym ni cokolwiek, co zrobi dla mnie do tej pory, a byo [238] lego niemao. Przyjem pienidze z t sam intencj, z jak /ostay mi ofiarowane, i szybko daem znak Murzynce, by si przygotowaa na jeszcze jeden numer. To najwidoczniej leszcze bardziej rozwcieczyo ksiniczk. Spytaa, czy nie ma w tym lokalu adnej dostatecznie dla nas dobrej dziewczyny poza t Murzynk. Powiedziaem jej bez ogrdek: NIK! I rzeczywicie prawda wygldaa wanie tak Murzynka bya krlow haremu. Wystarczyo na ni popa-Ir/.e, by ci stan. Jej oczy jakby nurzay si w spermie. Upijaa si stawianymi sobie daniami. Nie potrafia ju chodzi prosto tak przynajmniej mi si zdawao. Stpajc za ni krtymi schodami, nie mogem odeprze pokusy, by wsun jej rk midzy nogi; w tej konfiguracji wchodzilimy dalej, a ona obrcia si i spogldaa na mnie umiechajc si radonie, krcc lekko tykiem, gdy zbytnio j askotaem. Strona 191

Miller Henry - Zwrotnik Raka By to niezwykle udany wieczr. Wszyscy byli zadowoleni. Wydawao si, e i Masza jest w dobrym humorze. Tote nastpnego wieczoru, kiedy otrzymaa swoj porcj szampana i kawioru oraz przedstawia nam kolejny rozdzia historii swego ycia, Fillmore zabra si do niej. Wygldao na to, e dostanie wreszcie dugo oczekiwan nagrod. Przestaa si opiera. Leaa z rozrzuconymi nogami i pozwolia mu pobawi si troch, i wtedy, w chwili, gdy si na niej pooy i chcia jej woy, ona poinformowaa go nonszalancko, e ma trypra. Zsun si z niej jak pie. Syszaem, jak szpera po kuchni w poszukiwaniu czarnego myda uywanego na specjalne okazje, a ju po chwili sta koo mojego ka z rcznikiem w rku, mwic: Wyobraasz sobie co takiego? Ta kurewska ksiniczka ma trypra! Wyglda na niele przestraszonego. Tymczasem ksiniczka chrupaa jabko kac poda sobie rosyjskie gazety. Musiaa si niele ubawi. Bywaj gorsze rzeczy stwierdzia, lec na [239] ku i rozmawiajc z nami przez otwarte drzwi. W kocu take Fillmore uzna to za art i otwierajc nastpn butel k anjou, nala sobie i wypi jednym haustem. Bya dopiero pierwsza w nocy, tote spdzi na rozmowie ze mn jeszcze jaki czas. Powiedzia mi, e nie ma zamiaru zniechca si takim drobiazgiem. Oczywicie, trzeba uwaa... mia ju przecie trypra, ktrego zapa w Hawrze. Nie pamita na wet, jak to si stao. Czasami, kiedy si upi, zapomina si umy. To nic strasznego, ale nigdy nie wiadomo, co z tego moe wynikn. Nie chcia, by mu masowano gruczo kro kowy. Nie, nie mia na to najmniejszej ochoty. Pierwszy raz zapa trypra w college'u. Nie wiedzia, czy zarazi si od dziewczyny, czy te ona od niego; tak wiele dziao si na kampusie, e nie wiadomo byo, komu mona wierzy. Pni wie wszystkie studentki zachodziy w ci. Cholerne igno rantki... Nawet belfrom dawaa si we znaki ignorancja. Plotka gosia, e jeden z nich da si wykastrowa... Tak czy owak, nastpnego wieczoru postanowi sprbowa z kondomem. Ryzyko jest niewielkie, chyba e pknie. Kupi sobie te z rybiego pcherza zapewnia mnie, e s najbardziej niezawodne. Ale, cho tak si zaopa trzy, i tym razem mu nie wyszo. Miaa za ciasn piczk. Jezu, przecie ja jestem zupenie normalny -powiedzia. Rozumiesz co z tego? Kto musia przecie/ w ni wej, skoro zapaa trypra. Musia mie niebywale maego. Strona 192

Miller Henry - Zwrotnik Raka Tote gdy zawiody kolejne prby, zrezygnowa z tego zupenie. Le teraz w ku jak brat z siostr, nic kazirodcze sny. Masza mwi z waciw sobie filozoficzna zadum: W Rosji czsto bywa, e mczyzna pi z kobiet nie tykajc jej. Moe to trwa tygodniami i nigdy to im nie przyjdzie do gowy. A tu nagle trach! gdy raz jej dotknie... trach! trach! Potem ju nic, tylko trach! trach! trach! [240] Wszystkie wysiki zmierzaj teraz do tego, by Matni odzyskaa form. Fillmore'owi wydaje si, e jeeli wyleczy j z trypra, ona si rozluni. Osobliwy pomys. Kupi jej zatem irygator, zapas nadmanganianu i inne drobiazgi /nlecane przez pewnego lekarza, Wgra, poktnego specjalist od skrobanek mieszkajcego przy Place d'Aligre. Wy-lda na to, e szef Fillmore'a wpad z jak szesnastolatk, klra poznaa go z tym Wgrem, a potem szef mia pikne- szankra i znowu trzeba byo i do Wgra. Tak w Paryu zawiera si znajomoci w oparciu o kontakty moczo-plciowe. Tak czy owak, pod naszym cisym nadzorem, Masza zaczyna o siebie dba. Wczoraj wieczorem mielimy przez chwil pewien dylemat. Wsadzia sobie czopek, a pniej nie moga znale przyczepionej do niego nitki. Mj Boe! wrzeszczaa gdzie jest ta nitka? Mj Boe! Nie mog jej znale. A szukaa pod kiem? spyta Fillmore. W kocu uspokoia si. Ale tylko na kilka minut. Po chwili zacza od nowa: -- Mj Boe! Znowu krwawi. Wanie skoczy mi si okres, a teraz z kolei mam gouttes. To na pewno przez ten tani szampan, ktry kupujesz. Mj Boe! Chcesz, hym wykrwawia si na mier? Wychodzi do nas ubrana w kimono, z rcznikiem midzy udami, usiujc jak zwykle wyglda dystyngowanie. Tak wanie wyglda moje ycie narzeka. Jestem neurasteniczk. Cay dzie na nogach, a wieczorem znowu pijana. Kiedy przyjechaam do Parya, byam jeszcze wci niewinn dziewczyn. Czytaam jedynie Villona i Baudelaire'a. Ale jako e miaam wwczas w banku 300000 frankw szwajcarskich, byam na tyle szalona, by cieszy si yciem, gdy w Rosji byli wobec mnie zawsze su*) Zwrotnik... [241] rowi. A poniewa byam jeszcze pikniejsza ni tera/, wszyscy mczyni padali mi do stp. W tym miejscu zapaa si za fad tuszczu, jaka Strona 193

Miller Henry - Zwrotnik Raka utworzya si jej w talii. Nie mylcie, e miaam taki brzuch, gdy lu przyjechaam... to od tych wszystkich trucizn, ktre mi da wano do picia... tych okropnych aperitifw, ktre mog pi( tylko ci zwariowani Francuzi... Wtedy poznaam tego rey sera. Chcia, bym zagraa jak rol w jego filmie. Mwi, e jestem najcudowniejsz kobiet na wiecie, i co noc baga mnie, bym si z nim przespaa. Byam jeszcze dziewic, by am taka moda i naiwna, tote pewnego wieczoru pozwoli am si zgwaci. Chciaam by wielk aktork, a nie wic dziaam, e w yach kry mu trucizna. Tak, to on zarazi mnie tryprem... a teraz chciaabym mu go zwrci. To prze/ niego popeniam samobjstwo w Sekwanie... Z czego sie miejecie? Nie wierzycie, e popeniam samobjstwo? Mo g wam pokaza gazety... w kadej jest moje zdjcie. Pokae wam kiedy rosyjskie pisma... tak piknie o mnie pisay... Ale, kochanie, wiesz, e najpierw musz mie now suknie Nie mog uwie tego gocia w takich brudnych szmatach Poza tym wci jestem winna mojemu krawcowi 12 frankw. Od tego momentu historia si komplikuje, pr/e chodzc w opowie o spadku, ktry usiuje odzyska. Ma modego adwokata, Francuza, ktry sdzc z jej opisu jest raczej bojaliwy, i to on wanie prbuje przywrci jej naleny majtek. Od czasu do czasu daje jej jakie sic frankw zaliczki. To skpiec, jak wszyscy Francuzi mwi Ma sza. Ale byam taka pikna, e nie mg ode mnie ode rwa oczu. Cigle mnie baga, bym si z nim pieprzya. Tak znudzio mnie to gadanie, e pewnego wieczoru powied/ia am dobrze", by mie wreszcie spokj i nie straci tych siu frankw, ktre czasem od niego dostawaam. [242] Przerwaa na chwil, wybuchajc hislci y /mviii miechem. Mj drogi kontynuowaa to, co mu si przytrafio, jest zbyt mieszne, by to wyrazi sowami. Dzwoni do mnie pewnego dnia i mwi: Musz si z tob natychmiast zobaczy... chodzi o co bardzo wanego". A gdy do niego przyjedam, pokazuje mi zawiadczenie lekarskie rzeczka! C, mj drogi, rozemiaam mu si w I warz. Skd mogam wiedzie, e wci jeszcze mam trypra? Chciae si ze mn ciupcia, wic ci ulegam". To mu zamkno usta. Tak ju bywa w yciu... nic nie podejrzewasz, 'ft tu nagle trach, trach, trach! By takim gupcem, e zakocha si we mnie ponownie. Baga mnie tylko, bym Strona 194

Miller Henry - Zwrotnik Raka zachowywaa si przyzwoicie i nie biegaa po Montparnassie przez ca noc, pijc i ajdaczc si. Mwi, e doprowadzam go do szalestwa. Chcia, ebym za niego wysza, ale usyszaa o tym jego rodzina i namwili go na wyjazd do In-dochin... I tu, ni std, ni zowd, Masza przechodzi do romansu z lesbijk. To byo bardzo zabawne, mj drogi, jak poderwaa mnie pewnego wieczoru. Byam w Fetiche", wstawiona jak zwykle. Zabieraa mnie z lokalu do lokalu i piecia pod stoem przez cay wieczr, a nie mogam ju duej lego znie. Zaprowadzia mnie potem do swego mieszkania i za dwiecie frankw daam si jej wyliza. Nalegaa, bym z ni zamieszkaa, ale nie chciaam, by mi lizaa co wieczr... to tak osabia. Poza tym musz si wam przyzna, e lesbijki nie pocigaj mnie ju tak bardzo jak niegdy. Wolaabym spa z facetem, chocia mnie to boli. Kiedy si strasznie podniec, przestaj nad sob panowa... trzy, cztery, pi razy.... o tak! Trach!-Trach! Trach! A potem krwawi, a to dla mnie bardzo niezdrowe, poniewa mam skonnoci do anemii. Widzicie teraz, dlaczego od czasu do czasu musz pozwoli jakiej lesbijce, by mi wylizaa... Wraz z nastaniem zimy ksiniczka znikna. Pracownia stawaa si niezbyt przytuna, by tam jedynie may piecyk wglowy, tote w sypialni byo jak w lodwce, a w kuchni niewiele cieplej. Tylko w pobliu piecyka byo naprawd ciepo. Masza znalaza wic sobie rzebiarza-kas trata. Opowiedziaa nam o nim przed odejciem. Po kilku dniach usiowaa do nas wrci, ale Fillmore nie chcia o tym sysze. Narzekaa, e rzebiarz przez ca noc zamcza j pocaunkami. Poza tym brakowao jej ciepej wody do irygacji. W kocu jednak dosza do wniosku, e dobrze sic stao, i do nas nie wrcia. Przynajmniej nie bd ju miaa w pobliu tego twojego cholernego dyszla powiedziaa. Stale tylko ten dyszel... denerwowao mnie to. Gdyby chocia by po dziem, zostaabym z tob... Po odejciu Maszy zmieni si charakter naszyci i wsplnych wieczorw. Czsto siadywalimy przy ogniu, po pijajc gorcy grog i rozmawiajc o yciu w Stanach. Mwilimy o tym tak, jakbymy nie spodziewali si tam ju nigdy powrci. Fillmore mia na cianie plan Nowego Jor ku; cae wieczory upyway nam na porwnywaniu zalet Pa rya i Nowego Jorku. W naszych dyskusjach musiaa poj wi si posta Whitmana, tej jedynej wyjtkowej osobowo ci, jak wydaa Ameryka podczas swego krtkiego Strona 195

Miller Henry - Zwrotnik Raka istnie . U Whitmana oywa caa amerykaska rzeczywisto, przeszo i przyszo, narodziny i mier. Wszystko, co wartociowe w Ameryce, wypowiedziane zostao przez Whitmana, nic wicej nie mona doda. Przyszo naley do maszyn i robotw. Whitman by Poet Ciaa i Duszy Poet pierwszym i ostatnim. Dzi jest prawie nie do odcyl rowania, jak kamie pokryty prymitywnymi hieroglifami. [244] o ktrych brakuje klucza. Nawet dziwnie wspomina tu o im. W adnym z jzykw Europy nie ma odpowiednika, odda ducha, ktremu zapewni niemiertelno. Euro-a przesiknita jest sztuk, w ziemi peno ludzkich koci, ej muzea pkaj w szwach od zagrabionych skarbw, ale ym, czego Europa nigdy nie miaa, jest wolny, zdrowy uch, ktrego mona nazwa CZOWIEKIEM. Zbliy si o tego ideau Goethe, ale w porwnaniu z Whitmanem by ylko zarozumiaym bufonem. Goethe by szanowanym bywatelem, pedantem, nudziarzem, duchem uniwersal-ym, ale nosi w sobie pitno Niemiec, dwugowego ora. agodno Goethego, ten olimpijski spokj to nic innego ak ospae odrtwienie boga niemieckiej buruazji. Goethe est zmierzchem, Whitman pocztkiem. Niekiedy po takiej dyskusji ubieraem si i szedem na spacer, opatulony w sweter, wiosenny paszcz Fillmore'a i peleryn. Na dworze panowa obrzydliwy chd i wilgo, przed ktrymi nie uchroni ci nic prcz hartu ducha. Mwi si, e Ameryka jest krajem skrajnych temperatur, i to prawda, e termometr rejestruje tam ujemne temperatury, o jakich si tu praktycznie nie syszy, ale zib paryskiej zimy jest zimnem nie znanym w Ameryce; to zimno przenikajce sychik, atakujce zarwno z zewntrz, jak i od wewntrz. Nie ma tu silnych mrozw, ale nie ma te i odwily. Podob-ie jak ludzie broni si przed zakcaniem swojej inty-nnoci wznoszc wysokie mury, instalujc zamki i aluzje, ynajmujc mrukliwe, niechlujne dozorczynie o zjadliwych zykach, tak samo nauczyli si zabezpiecza przed zimnem ' upaami w tym ostrym, agresywnym klimacie. Przedsi-zili rodki zapobiegawcze, a istot sprawy jest tu potrzeba bezpieczestwa. Poczucia zabezpieczenia i spokoju. I pomyle, e to tylko po to, by mogli spokojnie gni. W wil->otn zimow noc nie trzeba patrze na map, by odkry, pod jak szerokoci geograficzn ley Pary. To miasto Pnocy, wysunity bastion wzniesiony na bagnie wypenio[245] nym czaszkami i komi. Wzdu bulwarw wida /inini Strona 196

Miller Henry - Zwrotnik Raka elektryczn imitacj ciepa: Tout Va Bie rozbyskuje ulli.i fioletowym wiatem, w ktrym klienci kawiarni Dupom wygldaj jak zgangrenowane zwoki. Tout Va Bie! Tym mottem karmi si nieszczni ebracy spacerujcy ca noi tam i z powrotem w deszczu fioletowych promieni. Tam gdzie jest odrobina wiata, jest te i ciepo. Mona si o grza, patrzc na tustych, zadufanych w sobie skurwysy nw wlewajcych w siebie swj grog lub parujc kaw Tam, gdzie tylko pal si wiata, s na chodnikach ludzie potrcaj si nawzajem, wydzielajc odrobin zwierzcego ciepa, unoszcego si z ich brudnej bielizny i niewieych oddechw zmieszanych z kltwami. Moe na przestrzeni omiu, dziesiciu przecznic panuje jaka pozorna radoi ale zaraz na powrt pogra si w nocy, ginie w ponurym, odraajcym mroku, znika jak zamarznity tuszcz w wazil zupy. Szereg za szeregiem cign si postrzpione kamieni ce, kade okno szczelnie zamknite, kada sklepowa witryna okratowana i zaryglowana. Te kamienne wizienia cig n si kilometrami i nie daj najmniejszego promyka ciepa, w rodku gnied si psy i koty pospou z kanarkami. Ka raluchy i pluskwy rwnie znajduj bezpieczne schronienie w tych wizieniach. Tout Va Bie. Jeeli nie masz ani jedne go sou, moesz zawsze wzi par starych gazet i zrobi so bie posanie na stopniach katedry. Drzwi s dobrze zaryglo wane, przecigi nie bd ci przeszkadza. Jeszcze lepiej sy pia si u wrt metra; nie zabraknie ci tam towarzystwa. Po patrz w deszczow noc, jak le sztywni niby materace mczyni, kobiety, wszy, przytuleni do siebie i osonici gazetami przed plwocinami i pezajcym robactwem. Przyjrzyj si im pod mostami albo straganami. Jake ndznic wygldaj w porwnaniu z czystymi, byszczcymi jarzynami, poukadanymi starannie niczym drogie kamienie. Nawet ubite konie, krowy i owce zawieszone na ociekajcych tuszczem hakach wygldaj bardziej apetycznie. Przynaj[246] mniej trafi jutro do odkw i nawet z ich wntrznoci b-il/,ic jaki poytek. Ale ci brudni ebracy lecy w deszczu, liiki z nich poytek? C dobrego mog nam przynie? Przez pi minut krwawi nam serca, to wszystko. C, w kocu to tylko mroczne, nocne myli wywoane spacerem w deszczu po dwch tysicach lat chrzecijastwa. Ale teraz zaspokaja si przynajmniej potrzeby kanarkw, a take psw i kotw. Za kadym razem, gdy mijam okienko dozorczyni i czuj cay Strona 197

Miller Henry - Zwrotnik Raka lodowaty ciar jej spojrzenia, ogarnia mnie szalona ch uduszenia wszystkich ptakw wiata. Na dnie kadego zamarznitego serca mef-na znale jedn lub dwie kropelki mioci - akurat tyle, by nakarmi ptaki. Wci nie mog pozby si myli, e midzy yciem wiatem idei taka rozbieno istnieje. Permanentna dysproporcja, cho obie te sfery usiujemy przesoni jaskraw markiz. Ale to na nic. Idee musz i w parze z czynami; jeli s bezpciowe, jeli nie s ywotne, nie wiod do dziaania. Idee nie mog istnie wyizolowane w prni umysu. Odnosz si do ycia: idee wtroby, idee nerek, idee rdmiszowe itd. Gdyby chodzio wycznie o ide, Kopernik strzaskaby istniejcy makrokosmos, Kolumb zatonby w Morzu Sargassowym. Estetyka czystej idei rodzi kwiaty doniczkowe, a te wstawia si za okno..Ale gdyby soce nie miao wieci, a deszcz pada, jaki sens stawia kwiaty na parapecie za oknem? Fillmore ma mnstwo idei dotyczcych zota. Mythos" zota tak to nazywa. Lubi mythos i lubi te ide zota, ale nie jest to moj obsesj i nie widz powodu, bymy produkowali kwiaty doniczkowe, choby i ze zota. Utrzymuje, e Francuzi gromadz zapasy tego kruszcu, u-krywajc je w wodoszczelnych komorach gboko pod ziemi; mwi, e jest tam maa lokomotywa, ktra jedzi po tych podziemnych kryptach i korytarzach. Ogromnie mi si to podoba. Gboka, niczym nie zakcona cisza, w ktrej [247] *A zoto drzemie sobie w temperaturze 17 1/4 stopnia Celsju sza. Fillmore uwaa, e caa armia pracujc przez czterdzieci sze dni i trzydzieci siedem godzin nie zdoaaby przeliczy zasobw zota zakopanych pod Bankiem Francji, a przecie prcz nich s jeszcze rezerwy zote zby, bransoletki, lubne obrczki itp. Jest tam te zapas ywnoci na osiemdziesit dni, a wyej jeszcze t stert zota chrom przed wysadzeniem w powietrze jezioro. Zoto, mwi Fili mor, staje si powoli niewidzialne, zmienia si w mit, kadc kres defraudacjom. Wspaniale! Zastanawiam si, jakie reperkusje bdzie miao na wiecie odejcie od parytetu zo ta w odniesieniu do idei, strojw, moralnoci itp. Parytet zota dla mioci! Do chwili obecnej ide, ktra przywiecaa mojej wsppracy z sob samym, stanowio odejcie od parytetu zota w sferze literatury. Chodzio mi, ujmujc rzecz w skrcie, o przedstawienie wskrzeszenia uczu, ukazanie Strona 198

Miller Henry - Zwrotnik Raka czowieka w stratosferze idei, to jest w szponach delirium. Odmalowanie stworzenia presokratycznego, istoty bdcej po czci kozem, po czci tytanem. Krtko mwic, skonstruowanie wiata w oparciu o omphaios, a nie abstrakcyjn ukrzyowan ide. Natrafilicie by moe tu i wdzie na zaniedbane posgi, nie wykorzystane oazy, wiatraki, ktre przeoczy Cervantes, rzeki biegnce w gr, kobiety o piciu czy szeciu piersiach uoonych wzdu torsu. (W licie do Gauguina Strindberg napisa: ,,J'ai vu des arbes que ne re-trowerait aucun botaniste, des que Cuvier n 'a ja-mais soupconnes et des hommes que vous seul avez pu creer".) Kiedy Rembrandt strzeli ju wszystkie bramki, zstpi pod powierzchni, zabierajc ze sob sztaby zota, suszone miso i skadane ka. Zoto to sowo ciemnoci, cz mentalnoci infernalnej: zawieraj si w nim nasze sny i mythos. Uciekamy si do alchemii, do owej fikcyjnej ale[248] ksandryjskiej mdroci, ktra stworzya nasze nadte sym bole. Prawdziwa mdro magazynowana jest w podzle miach przez harpagonw nauki. Nadchodzi dzie, kiedy bd kry w rodkowej warstwie atmosfery z magnesami; by znale grudk rudy, bdziesz musia wznie si na wysoko dziesiciu tysicy stp, zabra ze sob par przyrzdw (najlepiej zrobi to w strefie zimnego klimatu) i nawiza telepatyczn czno z wntrzem Ziemi i cieniami zmarych. Nie bdzie ju nastpnego Klondike. Nie bdzie kolejnej bonanzy. Bdziesz tylko musia nauczy si piewa i plsa, interpretowa znaki zodiaku i czyta ze swoich Irzewi. Trzeba bdzie raz jeszcze wydoby cae zoto ukryte obecnie w zakamarkach Ziemi; cay ten symbolizm trzeba bdzie ponownie wywlec z wntrznoci czowieka. Najpierw naley jednak udoskonali narzdzia, unowoczeni samoloty, odkry, skd ten oskot, zamiast wariowa tylko dlatego, e syszysz wybuch pod wasnym tykiem. A po drugie, trzeba bdzie przystosowa si do zimnych warstw strato-sfery, sta si zimnokrwist ryb powietrznych przestrzeni. Nie okazywa czci, pobonoci, tsknoty czy alu. Nie histeryzowa. A przede wszystkim, jak mwi Philippe Datz: NIE ZNIECHCA SI!" C, to tylko soneczne myli wywoane wermutem na Place de la Trinit. Jest sobotnie popoudnie, w rku mam literacki niewypa. Wszystko pywa w boskim ropo-luzie. Wino pozostawia w ustach gorzki zioowy posmak, osad naszej Wielkiej Zachodniej Cywilizacji, gnijcej teraz Strona 199

Miller Henry - Zwrotnik Raka jak paznokcie witych. Mijaj mnie kobiety - cae zastpy kobiet i wszystkie krc dupci tu przed moim nosem; bij dzwony, a autobusy wspinaj si na chodniki i przesyaj sobie causy. Kelner przeciera stolik brudn szmat, a diabelnie uszczliwiona wacicielka gadzi pieszczotliwie kas. Twarz cina mi tpa bezmylno, pustka, bezmylna domylno, gryz dupcie ocierajce si o mnie. W dzwon[249] nicy naprzeciwko garbus uderza w spi zotym motkiem i gobie dr si, podnoszc larum. Otwieram ksik nazw;i n przez Nietzschego najlepsz po dzi dzie ksik nie mieck" i czytam tam: LUDZIE BD INTELIGENTNIEJSI I GO LI WSI, ALE NIE STAN SI PRZEZ TO LEPSI, SZCZLIWSI ANI BARDZIEJ ZDECYDOWANI W DZIAANIU - ALBO PRZYNAJMNIEJ BD TACY TYLKO CZASAMI. NADEJDZIE PORA, KIEDY B( I NIE BDZIE MG JU DUEJ CIESZY SI NI MI, ALE ZNISZCZY WSZYSTKO, BY NA NOWO PRZYSTPI DO AKTU TWORZENIA. JESTEM PRZEKONANY, E WEDUG PLANU WSZYSTKO WIEDZIE DO TEGO CELU, E W ODLEGLI,I PRZYSZOCI USTALONO JU CZAS I GODZIN I, TEGO PONOWNEGO STWORZENIA. ALE PRZED UPYNIE JESZCZE WIELE CZASU I BY MOE PRZEZ TYSICE LAT BDZIEMY NADAL ZA BA WIA SI NA TEJ DROGIEJ, STAREJ ZIEMI". Wspaniale! Ju sto lat temu znalaz si czowiek obdarzony dostateczn wyobrani, by stwierdzi, e wi;il robi bokami. Nasz zachodni wiat! Kiedy widz postacie mczyzn i kobiet apatycznie krztajcych si za murami swoich wizie, na kilka krtkich godzin ukrytych be/ piecznie i odizolowanych, przeraaj mnie potencjalne dra maty wci tkwice w ich cherlawych ciaach. Za tymi sza rymi murami jarz si jeszcze iskry ludzkich istnie, a mimo to nie dochodzi nigdy do poaru. Czy to jeszcze mczyni i kobiety, zapytuj sam siebie, czy tylko cienie, cienie mario netek poruszanych za pomoc niewidzialnych nitek? Zdaj;) si mie swobod ruchw, ale przecie nie maj dokd pj. Pozostaj wolni tylko w jednej sferze i mog tam so [250] hic wdrowa do woli, ale nie nauczyli si dol;|d w/.noull powietrze. Jak-dotd nie ma marze, ktre wzbiyby , " powietrze. Nie przyszed na wiat ani jeden c/.lowiek <l< iltl tecznie lekki, dostatecznie radosny, by oderwa si od /ie mi! Ory, ktre przez chwil trzepotay swoimi potnymi skrzydami, opady ciko, roztrzaskujc si o bruk. Od Irzepotu ich skrzyde zakrcio nam si w gowach. Trzymajcie si Strona 200

Miller Henry - Zwrotnik Raka ziemi, ory przyszoci! Niebiosa ju zbadano, nie ma tam nic. Pod ziemi te nic nie ma, tylko koci i cienie. Tozostacie na ziemi i pycie przez nastpnych kilkaset tysicleci! Jest wanie trzecia rano i mamy tu par dziwek, ktre fikaj kozioki na goej pododze, Fillmore paraduje nago z pucharem w rku, a jego brzuszysko napite jest jak skra na bbnie i twarde jak fistua. Cay pernod i szampan, koniak i anjou, ktre opa od trzeciej po poudniu, bulgoc mu w bebechach jak w rynsztoku. Dziewczynki przykadaj ucho do jego brzucha, jakby by pozytywk. Otwrzcie mu usta haczykiem do zapinania guzikw i wcie eton w t szczelin. Gdy z tego rynsztoka dobiega bulgot, sysz, jak nietoperze wylatuj z dzwonnicy, a sen osuwa si w nico. Dziewczynki rozebray si, a my dokonujemy inspekcji podogi, by nie wbiy sobie drzazg w tyek. Wci s w butach na wysokich obcasach. Ale ta dupa! Dupa zdarta, podrapana, wypolerowana, gadka, jdrna i byszczca jak bilardowa kula lub czaszka trdowatego. Na cianie wisi fotografia Mony: spoglda na pnocny wschd, jej wzrok biegnie w kierunku Krakowa, nazwa jest wypisana zielonym atramentem. Na lewo znajduje si Dordogne, otoczone czerwonym kkiem. Nagie widz przed sob ciemn, owosion szpar na byszczc, wypolerowanej kuli bilardowej; nogi ciskaj mnie jak noyce. Jeden rzut oka na t ciemn, nie zszyt ran i w moim mzgu otwiera si gboka rozpadlina: wszystkie obrazy i wspomnienia tak skrztnie [251] lub przypadkowo zgromadzone, ponumerowane, udoku mentowane, skatalogowane i opiecztowane wybucha];) bezadnie jak rzeka mrwek wypezajcych ze szczeliny w chodniku; wiat przestaje si krci, czas staje w miejscu, samo wizanie moich snw pka i rozpuszcza si, a moje wntrznoci wylewaj si wielkim schizofrenicznym strumieniem; to wyprnienie stawia mnie twarz w twarz. / Absolutem. Ponownie staj mi przed oczyma wielkie, bez wstydnie rozwalone matki Picassa, ich piersi pokryte paja kami, ich legenda ukryta gboko w labiryncie. Widz Molly Bloom lec przez ca wieczno na brudnym materacu. Na drzwiach ubikacji wymalowane czerwon kredk;) chuje i madonna szepczca bolesne diapazony. Sysz szalony, histeryczny miech, pokj wypenia szczkocisk, a cia o, niegdy czarne, wieci fosforycznie. Szalony, zwariowany, zupenie niekontrolowany miech, i ta szpara te si ze mnie namiewa, mieje si przez kosmate wsy, a jej miech Strona 201

Miller Henry - Zwrotnik Raka marszczy byszczc, wypolerowan powierzchni bilardowej kuli. Wielka kurwo, matko czowiecza, w ktrej yach kry gin! Matko wszystkich dziwek, pajku toczcy nas w swoim logarytmicznym grobie, o, ty nienasycony diable, ktrego miech mnie rozdziera! Zagldam w gb tego zapadnitego krateru, tego wiata zaginionego bez ladu, i sysz dzwony, widz dwie zakonnice w Paacu Stanisawa, pod ich habitami czuj zapach zjeczaego masa, widz manifest nie wydrukowany nigdy z powodu opadw deszczu, wojny toczone w imi postpu w dziedzinie chirurgii plastycznej, ksicia Walii latajcego dookoa wiata, by udekorowa groby nieznanych onierzy. Kady nietoperz wylatujcy z dzwonnicy to przegrana sprawa, kada haaliwa zabawa to jk nadany przez radio z intymnych okopw potpiecw. I ta ciemna, nie zaszyta rana, ta kloaka pena obrzydliwoci, ta koyska miast czarnych od czerni, gdzie muzyk idei zagusza zimny tuszcz, wydaje na wiat przedzierajcego si przez zdawione utopie klowna, istot roz[252] dart pomidzy pikno i brzydot, midzy wiato i chaos, klowna, ktry gdy patrzy w d czy w bok jest samym Szatanem, a kiedy spojrzy w gr, widzi anioa caego w male, skrzydlatego limaka. Kiedy zagldam w gb tej szpary, widz znak rwnoci, wiat w stanie rwnowagi, wiat zredukowany do zera, i ani ladu reszty. Nie jest to zero, na ktre skierowa latark Van Norden, nie jest to pusta szpara, ktr odkry przedwczenie rozczarowany mczyzna, lecz raczej zero arabskie, symbol, z ktrego wywodz si niezliczone matematyczne wiaty, punkt podparcia gwiazd i wietlistych snw, aparatw lejszych od powietrza i protez z lekkiego metalu, i materiaw wybuchowych, dziki ktrym je wyprodukowano. T wanie szpar spenetrowa chciabym a po same oczy, pragnbym, by wciekle zadygotay te drogie, szalone, metalurgiczne lepia. A gdy ju zadr, wwczas znw usysz sowa Dostojewskiego, usysz, jak przetaczaj si, strona za stron, niosc najdrobniejsze spostrzeenia, najbardziej szalone instrospekcje, wszelkie ptony cierpienia, to trcone lekko, niemal humorystycznie, to znw wzmagajce si jak organowa nuta, a pka serce i nie ma nic poza olepiajcym, spalajcym, promienistym wiatem, ktre niesie zapadniajce nasienie gwiazd. Oto historia sztuki, ktrej korzenie tkwi w masakrze. Kiedy spogldam w t tylekro pierdolon kurew-sk pizd, czuj pod sob cay wiat, wiat rozchwiany i Strona 202

Miller Henry - Zwrotnik Raka rozsypujcy si, wiat zuyty, wypolerowany jak czaszka trdowatego. Gdyby znalaz si czowiek dostatecznie miay, by powiedzie wszystko, co sdzi o tym wiecie, nie pozostawiono by mu pod nogami ani pidzi ziemi. Kiedy pojawia si czowiek, wiat go przytacza i amie mu kark. Zbyt wiele przegniych filarw stoi wci nie tknitych, za duo jest ropiejcego czowieczestwa, by czowiek mg rozkwitn. Nadbudowa jest kamstwem, a baza opiera si na potnym, przyprawiajcym o drenie strachu. Jeeli w [253] interwaach wiekw naprawd pojawi si czowiek peen godu i desperacji, czowiek gotw przewrci wiat do gry nogami, by stworzy now ras, mio, ktr niesie wiatu, zamieni si w , a on sam w bicz Boy. Jeli, czytaj ksik, od czasu do czasu napotykamy strony, ktre eks ploduj, stronice, ktre nas rani i przypiekaj, wywouj, jki, zy i przeklestwa, wiedzcie, e napisa je czowiek < > wyprostowanym grzbiecie; czowiek, ktrego ostatni lini obrony s sowa, a sowa te s zawsze mocniejsze od kam li wego, amicego karki ciaru wiata, silniejsze s od try bw i k wynalezionych przez tchrzy po to, by zama ten cudowny twr, jakim jest osobowo. Gdyby jaki czowiek omieli si kiedy przeoy wszystko, co nosi w sercu, za pisa to, w czym naprawd zawiera si jego dowiadczenie, co jest jego najprawdziwsz prawd, sdz, e wwczas wiat by si roztrzaska, rozlecia na drobne kawaki, i a den bg, aden wypadek, niczyja wola nie byyby w stanic pozbiera tych skorup, tych atomw, tych na pozr niezni szczalnych elementw, z ktrych si skada. W cigu czterystu lat, jakie upyny od pojawienia si ostatniego trawionego niepokojem ducha, ostatniego czowieka, ktry wiedzia, co znaczy ekstaza, postpowa cigy upadek czowieka w sztuce, myli i dziaaniu. wial robi bokami, nie jest nawet w stanie sucho pierdn. Kt z oczyma rozpalonymi desperacj i godem moe zwraca najmniejsz uwag na istniejce rzdy, prawa, kody, zasady, ideay, idee, totemy i tabu? Gdyby kto potrafi odczyta zagadk tego, co dzi okrelamy jako szpar" lub dziur", gdyby kto mia choby najdrobniejsze poczucie tajemnicy dotyczcej zjawisk nazywanych obscenicznymi", ten wiat by si rozpk. To wanie przez obsceniczny horror, suchy, wypierdolony aspekt rzeczy, ta szalona cywilizacja wyglda jak krater wulkanu. To wanie t wielk rozdart zatok nicoci maj midzy udami twrcy i matki naszej rasy. Kiedy Strona 203

Miller Henry - Zwrotnik Raka pojawia si duch przepeniony godem i [254] desperacj, wywoujc kwiki winek morskich, to dzieje si lak dlatego, e wie, gdzie wsadzi rozpalony bolec swego seksu, gdy rozumie, e pod tward skorup obojtnoci kryje si ohydna szrama, nigdy nie gojca si rana. I wsadza swj przepeniony energi instrument prosto midzy uda, i uderza poniej pasa, przypiekajc same trzewia. Na nic zaoenie gumowych rkawiczek; wszystko co mona uj na chodno, przy pomocy intelektu, naley do skorupy, a czowiek zdecydowany tworzy zawsze zanurza si gbiej, w t otwart ran, w ropiejcy obsceniczny horror. Podcza swoje dynamo do najczulszych miejsc; nawet jeli trynie lylko krew i ropa, to ju co. Suchy, wypierdolony krater jest po prostu obsceniczny. Jeszcze bardziej obsceniczna jest inercja. A parali jest wikszym bunierstwem ni najbardziej wulgarne przeklestwo. Jeli zostanie jedynie ziejca rana, to musi co z siebie wyrzuci, choby byy to tylko aby, nietoperze i kary. Wszystko musi zawrze si w sekundzie, ktra zostanie skonsumowana albo i nie. Ziemia nie jest jaowym paskowyem zdrowia i dobrobytu, ale wielk rozkadajc nogi kobiet o aksamitnym torsie, podnoszcym si i falujcym jak ocean; wije si pod diademem potu i udrki; naga i roznamitniona tarza si wrd chmur w fioletowym wietle gwiazd. Caa - od obfitych piersi po byszczce uda - ponie wciekym arem. Taczy wrd pr roku i wiekw niczym wielki karnawa wprawiajcy jej tors w paro-ksyzmy szau strzsajcego pajczyny z niebios; opada na swoje osiowe orbity przy wtrze wulkanicznych wstrzsw. Czasami przypomina schwytan w sida ani - z bijcym sercem ley czekajc na oskot czyneli i ujadanie psw. Mio, nienawi, rozpacz i lito, wcieko i wstrt czyme s te uczucia wobec kopulacji planet? Czyme jest wojna, choroba, okruciestwo i terror, kiedy noc ukazuje ekstaz miriadw poncych soc? Czyme jest sieczka, [255] ktr przeuwamy we nie, jeli nie wspomnieniem kw pazurw i roju gwiazd? Mona mwia mi w chwilach uniesienia jeste wielkim czowiekiem", i chocia zostawia mnie, bym I u sczez, chocia rozwara pod mymi stopami wielk wyjaj otcha pustki, sowa lece na dnie mojej duszy sun sk<> kami naprzd, owietlajc cienie przede mn. Jestem tym, ktry zgubi si w tumie, tym ktrego olepiy syczce wiata, jestem zerem, ktre widzi, jak wszystko wok Strona 204

Miller Henry - Zwrotnik Raka niego zostao zredukowane do farsy. Mijali mnie mczyni i kobiety w oparach poncej siarki, odwierni w wapiennej liberii rozwierajcy szczki pieka, chwaa wsparta na ku lach, skarlaa w obliczu drapaczy chmur, doszcztnie przeuta przez kolczaste szczki maszyn. Podaem wrd wic owcw w stron chodu pyncego od rzeki i widziaem midzy ebrami ich szkieletw wiata strzelajce w gr jak rakiety. Jeeli rzeczywicie jestem wielkim czowiekiem, ja utrzymywaa, to czemu otaczaj mnie ci linicy si idioci7 Byem czowiekiem posiadajcym ciao i dusz, miaem serce, ktrego nie chroni aden stalowy sejf. Przeywaem chwile ekstazy i piewaem, a sypay si iskry. piewaem o rwniku obejmujcym nas chciwie jak dziwka, jej przyozdobionych czerwonymi pirami nogach i o wyspach znika jcych z oczu. Nikt nie sucha. Dziao odpalone na Pacyii ku ulatuje w przestrze, poniewa Ziemia jest okrga, a gobie fruwaj do gry nogami. Widziaem, jak Mona patrzya na mnie poprzez st z oczyma penymi alu; przenikajcy j smutek rozpaszczy swj nos na jej krgosupie; szpik pod wpywem wspczucia zamieni si w pyn. Staa si lekka jak trup dryfujcy po Morzu Martwym. Palce krwawiy jej z blu, a krew zamieniaa si w lin. Wilgotny wit przynis bicie dzwonw i gray one nieprzerwanie wzdu wkien moich nerww, a ich serca biy w moim sercu, huczc z elazn zoliwoci. Dziwne, e dzwony potrafi tak dwicze, ale jeszcze dziwniejsze, e ciao eksplodu[256] je, ona zamienia si w noc, a jej robaczywe sowa wgryzaj) si w materac. Pynem wzdu rwnika, syszaem odraa jacy miech zielonoszczkiej hieny, widziaem szakala o jedwabistym ogonie, dick-dicka i ctkowanego lamparta, zwierzta pozostawione w ogrodach Edenu. Jej smutek rozszerzy si pniej jak dzib pancernika, a gdy tona, wyparta przez ni woda zalaa mi uszy. Z przepukiwanego szlamu wylizgny si szafiry przemywane przez wesoe neurony, a widmo ulego rozszczepieniu i pochyliy si okrnice burt. Usyszaem cichy jak stpnicie lwa obrt armatnich lawet, zobaczyem, jak dziaa wypluy z siebie rzygowiny i lin; firmament przekrzywi si i zgasy wszystkie gwiazdy. Kruczoczarny ocean krwawi, a pogrone w kontemplacji komety koysay ksy nowo narodzonego, wanie nabrzmiaego ciaa, podczas gdy krce w grze ptaki wykonyway karkoomne ewolucje, a z nieba - tworu halucynacji -spada waga z modzierzem, tuczkiem i przesonitymi oczyma sprawiedliwoci. Wszystko, o czym Strona 205

Miller Henry - Zwrotnik Raka tu mowa, porusza si na wyimaginowanych nogach wzdu rwnolenikw martwych globusw; wszystko, co mona ujrze przez puste oczodoy, eksploduje jak zakwitajca trawa. Z nicoci wyania si symbol nieskoczonoci; pod wci wznoszcymi si do gry spiralami wolno tonie ziejca pustk dziura. Ziemia i woda zespalaj cyfry, tworzc wiersz napisany ciaem i mocniejszy od stali czy granitu. Przez bezkresn noc Ziemia wiruje ku nieznanemu dzieu tworzenia... Obudziem si dzi z gbokiego snu z radosnymi przeklestwami na ustach, bekotaem co, powtarzaem jak litani: Fay ce que vouldras!...fay ce ue youldras! Rbcie cokolwiek, ale niech to sprawia rado. Rbcie cokolwiek, ale niech to wywouje ekstaz. Tyle rzeczy toczy mi si do gowy, kiedy to mwi do siebie: obrazy wesoe, straszne, doprowadzajce do szau, wilk i kozio, pajk, krab, syfilis z rozpostartymi skrzydami, a drzwi ona zawsze zamknite tylko na zasuwk, wiecznie otwarte, jak [257] grobowiec gotowe na wchonicie ciaa. dza, zbrodni.i wito: ycie tych, ktrych czciem, pozostawione pi/iv nich sowa, sowa nie dokoczone; dobro, ktre za suki wlekli, i zo, smutek, niezgoda, gorycz, konflikty, ktre w \ woywali. Ale przede wszystkim ekstaza! Przerne sprawy dotyczce moich dawnych idoli doprowadzaj mnie do ez; napotykane przez nich trudno:, ci, niead, przemoc, a zwaszcza nienawi, ktr wywoly wali. Kiedy myl o ich uomnociach, o monstrualnym sly lu, pompatycznoci i nudzie ich dzie, o chaosie i zamcie, w ktrym si tarzali, o przeszkodach, ktre wok siebie mno yli, wpadam w zachwyt. Wszyscy oni ugrzli we wasnym gwnie. Jak kady, kto popada w przesad. Wydaje mi si to tak prawdziwe, e a kusi mnie, by powiedzie: ,,Poka/ cie mi czowieka, ktry popad w przesad, a poka wam czowieka wielkiego". To, w czym inni dopatruj si ich przesady, stanowi mj pokarm: to oznaka zmaga, to same zmagania angaujce wszystkie wkna, sama emanacja i atmosfera zbuntowanej osobowoci. A jeli wskaecie mi czowieka potraficego wyraa swoje myli w sposb do skonay, nie powiem, e nie jest wielki, ale stwierdz, zimnie to pociga... brak mi tych oznak przesytu. Kiedy zdaje sobie spraw, e zadaniem z istoty rzeczy podejmowanym przez artyst jest obalenie istniejcych wartoci, zaprowadzenie w otaczajcym go chaosie wasnego porzdku, zasianie konfliktw i fermentu, ktry poprzez emocjonalny wzlot umoliwi martwym powrt do ycia, wtedy biegn radonie Strona 206

Miller Henry - Zwrotnik Raka do wielkich i niedoskonaych, ich zagubienie staje si moim pokarmem, ich jkanie brzmi w moich uszach jak niebiaska muzyka. Widz na tych piknie patetycznych stronach pisanych po okresach bezczynnoci wymazanie maostkowych interwencji, tych rzec mona brudnych odciskw stp tchrzy, kamcw, zodziei, wandali, oszczercw. Widz w napitych miniach ich lirycznych garde ten nadludzki wysiek potrzebny, by przekrci koo [258] zamachowe, by podj to samo tempo pracy w micjsi u / siej przerwao. Widz, e poza codziennymi /in.n twieniami i interwencjami, poza tani, poyskliw zoli woci ludzi sabych i apatycznych widnieje symbol frustru-|i|cej mocy ycia i e ten, kto potrafi stworzy ad w miej-nce chaosu, ten kto posia zamt i niezgod, poniewa by przepojony wol, taki czowiek wci na nowo musi i na Nlos i pod szubienic. Widz, e za szlachetnoci jego gestw czai si widmo miesznoci jego wysikw e jest 0 nie tylko majestatyczny, ale i absurdalny. Sdziem niegdy, e zachowywa si po ludzku jest najwyszym z moliwych celw czowieka, ale teraz widz, e byo to przekonanie destrukcyjne. Dzisiaj z dum owiadczam, e jestem nieludzki, e nie nale do ludzi i rzdw, e nie mam nic wsplnego z adnym credo, z adnymi zasadami. Nie mam nic wsplnego ze skrzypic maszyneri ludzkoci jestem czci Ziemi! Mwi to lec na poduszce, czuj, jak ze skroni wyrastaj mi rogi. Widz wok siebie tych wszystkich moich zbzikowanych przodkw tacz wok ka, pocieszaj mnie, zachcaj do dziaania, smagaj mnie swoimi jzykami wy, szczerz zby oczodoami osaczajcych mnie czaszek. Jestem nieludzki! Mwi to majc na ustach radosny narkotyczny grymas, i bd to powtarza, choby zamiast deszczu spaday z nieba krokodyle. Za moimi sowami kryj si te wszystkie wyszczerzone, niechtne, przyczajone czaszki, niektre s martwe i szczerz si tak od dawna, inne wygldaj, jakby miay szczkocisk, jeszcze inne ukazuj zby w zgryliwym grymasie; to przedsmak i nastpstwa tego, co zawsze si dzieje dokoa. Jeszcze wyraniej ni to wszystko widz swoj wasn wyszczerzon czaszk, pokryt luzem ekskrementw. cz swj luz z wielkim obwodem pyncym przez podziemne krypty ciaa. Te nieproszone, nie chciane, pijane rzygowiny pyn bd bez koca w umysach tych, ktrzy nadejd w niewyczerpalnym naczyniu zawierajcym histoStrona 207

Miller Henry - Zwrotnik Raka [259] ri naszej rasy. Tu obok, dotrzymujc kroku rodzajowi ludzkiemu, biegnie inna rasa stworze, tych nieludzkich, ru sa artystw, ktrzy kierowani niezbadanymi impulsami bior t pozbawion ycia mas ludzk i dziki gorczce i fermentowi, jakim j nasycaj, przemieniaj to wilgotne ciasto w chleb, chleb w wino, a wino w pie. Z martwego kompostu i obojtnego ulu tworz pie, ktra niesie tru cizn. Widz, jak rasa tych osobnikw pldruje wszech wiat, wywraca wszystko do gry nogami, brodzc wiecznie we zach i we krwi, ich donie zawsze pozostaj puste, wysu nite poza granice naszego wiata, wycignite do nieosi galnego Boga: umiercaj wszystko, czego dosigniesz, by uciszy owego potwora, ktry szarpie im wntrznoci. Wi dz, e gdy wyrywaj sobie wosy z gowy usiujc pojc zrozumie to, co wiecznie nieosigalne, kiedy wyj jak osza lae bestie, rozrywaj kami i przeszywaj rogiem, wiem, e tak by musi, e nie ma innej drogi. Czowiek nalecy do tej rasy musi stan na wzniesieniu bekoczc co, a wyp-ruje sobie flaki. Zaprawd suszne to i sprawiedliwe, on (o musi uczyni. I wszystko, co nie dorwnuje temu przeraa jcemu widowisku, co jest mniej wstrzsajce, mniej okrop ne, mniej szalone, mniej pijane i mniej trujce, nie jesl sztuk. Caa reszta jest imitacj. Caa reszta przynaley do ycia bez ycia. Kiedy, na przykad, myl o Stawroginie, wyobra arn go sobie jako jakiego boskiego potwora stojcego na wzniesieniu i ciskajcego w nas swymi wyprutymi wntrz nociami. W Biesach dry ziemia: nie jest to katastrofa spo tykajca twrcw, ale kataklizm, w wyniku ktrego spora cz ludzkoci zostaje pogrzebana, starta na zawsze z po wierzchni ziemi. Stawrogin to Dostojewski, a Dostojewski by sum tych wszystkich przeciwiestw, ktre albo parali uj czowieka cakowicie, albo wiod go ku wielkoci. Nie byo dla niego wiata zbyt niskiego, by do wej, ani szczy tu zbyt wysokiego, by si ba na wspi. Przeby ca drog [260] - od otchani do gwiazd. Jaka szkoda, e nigdy ju nie bdziemy mieli okazji ujrze czowieka tkwicego w samym jdrze tajemnicy, ktry za spraw chwil swego natchnienia rozwietla dla nas gbi i ogrom ciemnoci. wiadom dzi jestem swego rodowodu. Nie musz spoglda w horoskop czy tablice genealogiczne. Nie mam pojcia, co zapisano w gwiazdach albo w mojej krwi. Wiem, e wywodz si od mitycznych zaoycieli naszej rasy. Strona 208

Miller Henry - Zwrotnik Raka Czowiek podnoszcy do ust wit flasz, kryminalista klczcy na rynku, czowiek niewinny, dla ktrego prawdziwy wstrzs stanowi odkrycie, e wszystkie trupy mierdz, szaleniec taczcy z byskawic w doniach, mnich unoszcy habit, by spryska moczem wiat, fanatyk przetrzsajcy biblioteki w poszukiwaniu Sowa wszyscy oni stopieni s we mnie, wywouj w mojej jani zamt i ekstaz. Jeli jestem nieludzki, to tylko dlatego, e mj wiat przekroczy granice czowieczestwa; dlatego e bycie ludzkim wydaje mi si czym niskim i paskim, zamknitym w ramach moralnoci i kodw, zdefiniowanym przez komunay i izmy". Wlewam do garda sok winogron i znajduj w nim mdro, ale moja mdro nie bierze si z winogron, mj stan upojenia nie zawdzicza nic winu... Gotw bybym nadoy drogi, byle omin te wyniose, jaowe acuchy grskie, na ktrych mona umrze z chodu i pragnienia, t ponadczasow" histori, w absolut czasu i przestrzeni, gdzie nie ma czowieka, zwierzcia ni roliny, gdzie oszale mona z samotnoci, gdzie mona popa w obd od posugiwania si jzykiem, ktry sprowadza si tylko do sw, gdzie wszystko jest odczepione, rozczone, w niezgodzie z duchem czasu. Pragn wiata mczyzn i kobiet, wiata drzew, ktre nie potrafi mwi (ju i tak za duo jest na tym padole czczej gadaniny), wiata rzek, ktrymi mona gdzie dotrze, nie tych bdcych legend, lecz pozwalajcych spotka si z innymi mczyznami i kobietami, z architektur, religi, rolinnoci, zwie[261] rzyn; rzek, po ktrych pywaj statki, w ktrych ton hi dzie, i to nie w mitach, legendach, ksikach czy prochu przeszoci, ale w czasie, przestrzeni i historii. Pragn rzek tworzcych takie oceany, jak Szekspir i Dante, rzek nie wy sychajcych w prni minionych wiekw. Oceany, taki Potrzeba wicej oceanw, musimy mie nowe oceany wy mazujce przeszo, oceany tworzce nowe formacje geo logiczne, nowe perspektywy topograficzne, dziwne, przcra zajce kontynenty, oceany, ktre mieszcz, a jednoczenie chroni, oceany, po ktrych moemy eglowa, z ktrych moemy wyrusza, by dokonywa nowych odkry, w po szukiwaniu nowych horyzontw. Potrzeba nam wicej oceanw, wicej wstrzsw politycznych, wicej wojen i po gromw. Potrzebny nam wiat mczyzn i kobiet noszcych midzy udami dynama, wiat naturalnego szau, pasji, czy nu, dramatu, snw, szalestwa, wiat budzcy ekstaz, a nie wydajcy z siebie suche pierdnicia. Sdz, e dzi bardzie i ni kiedykolwiek powinno si Strona 209

Miller Henry - Zwrotnik Raka poszukiwa ksiki, nawcl jeli zawiera ona tylko jedn wspania stron: musimy szuka fragmentw, odamkw, paznokci, wszystkiego, co za wiera rud, wszystkiego, co jest w stanie wskrzesi ciao i dusz. By moe skazani jestemy na zagad, moe niema dla nas ratunku, dla nikogo z nas, ale jeli to prawda, wydajmy ostatni rozdzierajcy, mrocy krew w yach skowyt, krzyk buntu, wojenny okrzyk! Do lamentw! Do elegii i pogrzebowych pieni! Do biografii i historii, bibliotek i muzew! Niech umarli ywi si tym, co martwe! My, ywi, zataczmy na skraju krateru taniec ostatniego tchnienia. A przecie taniec! ,,Kocham wszystko, co pynie" powiedzia wielki niewidomy Milton naszych czasw. Rozmylaem o nim dzi rano, gdy obudziem si z potnym, obelywym okrzykiem radoci na ustach: mylaem o jego rzekach, drzewach i caym tym nocnym wiecie, ktry penetruje. Tak, powie1262} dziaem sobie ja take kocham wszystko, co pynie: rzeki i rynsztoki, law i sperm, krew i , pojedyncze sowa i cae zdania. Kocham ciecz wylewajc si z owocni. Kocham nerki i ich bolesne kamienie, piasek i co" tam jeszcze; kocham mocz, ktry a parzy, i trypra wyciekajcego bez koca; kocham sowa histerykw i zdania pynce jak biegunka, niosce wszystkie wizje chorej duszy; kocham wielkie rzeki, jak Amazonka i Orinoko, po ktrych tacy szalecy jak Moravagine egluj poprzez sny i legendy w otwartej lodzi i ton w jej lepych ujciach. Kocham wszystko, co pynie, nawet menstruacyjny strumie wydalajcy nie zapodnione gamety. Kocham wypywajce spod pira rkopisy, bez wzgldu na to, czy s to pisma hieratyczne, ezoteryczne, perwersyjne, polimorficzne czy monolityczne. Kocham wszystko, co pynie, co zawiera w sobie czas i kreacj, co przywodzi nas do pocztku, ktry nie ma kresu: przemoc prorokw, obsceniczno bdc ekstaz, mdro fanatyka, ksidza i jego cignc si jak guma litani, sprone sowa kurwy, spywajce rynsztokiem plwociny, sczce si z piersi mleko i gorzki mid pyncy z ona, wszystko, co cieknie, roztapia si i rozpywa, pawi w rozwizoci; kocham rop i brud oczyszczajce si w trakcie spywania, tracce poczucie swego rda, opisujce wielki krg w kierunku mierci i rozkadu. Jakie to przemone kazirodcze pragnienie pyn dalej, stanowic jedno z czasem, by wielki obraz zawiatw poczy z tu i teraz. Gupie, samobjcze pragnienie doprowadzone do obstrukcji przez sowa, paraliowane przez myl. Strona 210

Miller Henry - Zwrotnik Raka Tu przed witem w dniu Boego Narodzenia wrcilimy z Rue d'Odessa do domu z dwiema Murzynkami / towarzystwa telefonicznego. Ogie zgas, ale bylimy wszyscy tak zmczeni, e wlelimy do ka w ubraniach Ta, ktra mnie przypada w udziale, zachowywaa si przez cay wieczr jak drapiena tygrysica, a pniej zasna, gdy si na ni gramoliem. Przez chwil usiowaem pobudzi j do ycia, jak topielca lub ofiar uduszenia. Potem daem spokj i sam zapadem w gboki sen. Przez cae wita pilimy szampana; rano, w poud nie i wieczorem - najtaszego, najlepszego szampana. / nowym rokiem miaem wyjecha do Dijon, gdzie w ramach wymiany francusko-amerykaskiej zaproponowano mi zajcie nader banalne, posad nauczyciela angielskiego; cho dzio o jeden z tych ukadw o przyjani, ktry ma niby sprzyja rozwojowi zrozumienia i dobrej woli midzy sio strzanymi republikami. Fillmore cieszy si z tej perspektywy bardziej ni ja - mia zreszt ku temu powody. Dla mnie byo to po prostu przeniesienie z jednego czyca do innego. Nie miaem tam przed sob adnych widokw, w gr nie wchodzia nawet staa pensja. Naleao uwaa si za szczciarza i cieszy przywilejem goszenia ewangelii przyjani francusko-amerykaskiej. Ot, typowa posada dla potomka zamonej rodziny. Wieczorem, w przededniu mego wyjazdu, niele si ubawilimy. Tu przed witem zacz pada nieg: wczy^ limy si z jednej dzielnicy do drugiej, rzucajc ostatnie spojrzenie na Pary. Przechodzc przez Rue St. Dominiue natknlimy si nagle na may placyk, gdzie sta koci w. Klotyldy. Ludzie wanie podali na msz. Fillmore, wci nieco zamroczony, upar si, bymy wybrali si take. Dla [264] bawy" jak to uj. Niezbyt mi si to podobao; po pierwsze, nigdy nie uczestniczyem we mszy, a po drugie, lY.uem si ndznie i wygldaem ndznie. Fillmore te sprawia wraenie do wymczonego, moe nawet wyglda hiudziej podejrzanie ode mnie; wielki filcowy kapelusz zao-/yl tyem na przd, a paszcz mia cay w trocinach z ostatniej knajpy, ktr odwiedzilimy. Mimo to wkroczylimy ostentacyjnie do rodka. Najgorsze, co mogli nam zrobi, lo wyrzuci nas na ulic. Byem tak oszoomiony tym, co zobaczyem, e przestaem czu si nieswojo. Upyno troch czasu, nim przyzwyczaiem si do nikego owietlenia. Podaem niepewnie za Fillmore'em trzymajc go za rkaw. Gwatownie pocz dry moje uszy dziwny, jakby dobywajcy si z zawiatw haas, co w rodzaju Strona 211

Miller Henry - Zwrotnik Raka stumionego szmeru wznoszcego si z zimnej posadzki. By tam olbrzymi, ponury grb, ^Izie szurajc nogami wstpowali i wychodzili aobnicy. Swoisty przedsionek pieka. Temperatura wahaa si w granicach 55 lub 60 stopni Fahrenheita. adnej muzyki poza owym niemoliwym do zdefiniowania aobnym pieniem intonowanym w podziemiu jakby milion kalafiorw zawodzio w ciemnociach. Ludzie spowici w cauny mararo-lali co, przybierajc ten beznadziejny, przygnbiony wyraz twarzy ebrakw w transie wycigajcych rk i bekoczcych jak niezrozumia prob. Wiedziaem, e co takiego ma miejsce, ale ostatecznie wiemy take o istnieniu rzeni, kostnic i sal, w ktrych przeprowadza si sekcje zwok. Podobnych miejsc unika si instynktownie. Porodku miasta czsto mijaem ksidza z brewiarzem w rku mozolnie uczcego si tekstu. Kretyn mwiem wwczas do siebie, nie powicajc temu wikszej uwagi. Na ulicy spotyka si przerne formy de-mencji, wrd ktrych ksidz nie rzuca si najbardziej w oczy. Dwa tysice lat owego hokus-pokus znieczulio nas na ten idiotyzm. Kiedy jednak znajdziesz si nagle w samym [265] rodku jego krlestwa, gdy ujrzysz z bliska w wiatek, w ktrym ksidz funkcjonuje jak budzik, bdziesz mia bez wtpienia zupenie inne odczucia. Na chwil cae to linienie si i wykrzywianie warg prawie nabrao znaczenia. Co si dziao, odbywaa si ja ka pantomima, ktra cho nie ogupia mnie cakowicie zdoaa mnie zahipnotyzowa. Wszdzie na wiecie, gdzie tylko mona znale owe skpo owietlone groby, od bywa si to niesamowite widowisko ta sama niska tein peratura, ten sam wieczorny blask, to samo budzenie i szmer. W caym wiecie chrzecijaskim o pewnych wyzna czonych godzinach ludzie w czerni bij pokony przed olla rzem, u stp ktrego stoi ksidz trzymajc brewiarz w jed nej rce i dzwonek lub kropido w drugiej, mamroczc do nich w jzyku, ktry nawet gdyby by zrozumiay nie zawiera ju ani strzpu znaczenia. Zapewne ich bogosawi Bogosawi ojczyzn, bogosawi wadc, bogosawi broii paln, pancerniki, amunicj i granaty rczne. Otaczaj go mali chopcy ubrani jak anioki, piewajcy altem i sopra nem. Niewinne jagnitka. Odziani w kome, a wic aso ksualnie jak sam ksidz, ktry zwykle ma paskostopie, a w dodatku jest krtkowidzem. Doskonay przykad bezpcio wej kociej muzyki. Seks unieruchomiony i skrpowany, za wodzenia w tonacji pis-dur. Strona 212

Miller Henry - Zwrotnik Raka Usiowaem si w tym poapa na tyle, na ile potra fiem przy tym skpym wietle. Byo to fascynujce, a zarazem ogupiajce. Na caym cywilizowanym wiecie, pomys laem sobie. Na caym wiecie. Niebywae! Deszcze czy soce, grad, deszcz ze niegiem, nieg, pioruny, byskawice-wojna, gd, zaraza nie maj na to najmniejszego wpywu Wszdzie ta sama niska temperatura, ten sam bekot, te sa me kamasze i te anioki Paskie piewajce sopranem i al tem. Koo wyjcia maa skarbonka na podtrzymanie dziea Boego. Po to, by bogosawiestwo Boga spyn mogo na ludzi i ojczyzn, pancerniki i materiay wybuchu we, czogi i samoloty, po to, by robotnik mia wicej siy potrzebnej do zarzynania koni, krw i owiec, nieodzownej do sztancowania otworw w elaznych dwigarach, koniecznej do przyszywania guzikw do spodni, siy niezbdnej do sprzedawania marchewek, maszyn do szycia i samochodw, potrzebnej do tpienia owadw, czyszczenia stajni, do wyprniania kubw na mieci, szorowania ubikacji, do pisania gazetowych tytuw i stemplowania biletw metra. Chodzi o si... i jeszcze raz o si. Caa ta mistyfikacja i nieszczere mamrotanie po to tylko, by doda im troch siy! Chodzilimy z miejsca na miejsce, by obejrze wszystko dokadnie z t trzewoci, ktra przychodzi po caonocnym piciu. Na pewno niele rzucalimy si w oczy ac tak z postawionymi konierzami paszczy, nie egnajc si ani razu i nie poruszajc wargami, chyba eby wymieni szeptem jakie niestosowne uwagi. Wszystko to pozostaoby moe jednak nie zauwaone, gdyby Fillmore nie upar si, by zbliy si do otarza w czasie trwania obrzdu. Szuka wyjcia i przypuszczam, e chcia przy okazji rzuci okiem na wito witoci, przyjrze si jej z bliska. Przeliznlimy si jako koo otarza i maszerowalimy w kierunku szczeliny, przez ktr sczyo si wiato, sdzc, e powinno tam by wyjcie, kiedy nagle z ciemnoci wyoni si ksidz zagradzajc nam drog. Spyta, dokd idziemy i co tu w ogle robimy. Odpowiedzielimy w miar uprzejmie, e szukamy wyjcia. Uylimy angielskiego sowa ,,exit", poniewa w tym momencie bylimy tak oszoomieni, e nie moglimy sobie przypomnie francuskiego odpowiednika. Ksidz bez sowa uj nas energicznie za rce i otwierajc drzwi, boczne drzwi, wypchn nas na zewntrz; wypadlimy na jaskrawe wiato dzienne. Stao si to tak nagle i nieoczekiwanie, e gdy znalelimy si na chodniku, bylimy zupenie olepieni. Przeszlimy kilka krokw mrugajc oczyma, a potem instynktownie Strona 213

Miller Henry - Zwrotnik Raka odwrcilimy si obaj; ksidz wci sta na schodach, blady jak upir, posp[266] [267] ny jak szatan. Musia by piekielnie wzburzony. Mylc 11 tym pniej nie miaem mu tego za ze, ale w tamtej chwili w tej dugiej sutannie i maej piusce na czaszce, wyglda lal. absurdalnie, e parsknem miechem. Spojrzaem na liii ', on te zacz si mia. Przez dobr chwil stalimy tam miejc si biedakowi prosto w twarz. By tak zdezo rientowany, e nie wiedzia, co zrobi; nagle jednak ruszy pdem ze schodw, wymachujc pici, jak gdyby nie a rtowa. Kiedy wypad zza ogrodzenia, pdzi co tchu w na szym kierunku. Wwczas jednak jaki instynkt samozacho wawczy ostrzeg mnie, bym si ruszy. Chwyciem Fillmo re'a za rkaw paszcza i zaczem biec. On za powtarza jak idiota: Nie! Nie! Nie bd ucieka! Chode krzyknem lepiej std wiejmy Ten typ do reszty oszala. Pobieglimy wic, gnajc co si w nogach. W drodze do Dijon, wci jeszcze zamiewajc si / caej tej hecy, powrciem mylami do pewnego absurdalnego incydentu do podobnej natury, ktry przytrafi mi si podczas krtkiego pobytu na Florydzie. Byo to w czasie pamitnych dni prosperity, kiedy to jak tysice innych daem si zaskoczy, nie podcignwszy na czas portek do gry. Usiujc wydosta si z tarapatw, wpadem w nic wraz ze swoim przyjacielem a po sam szyj. Jacksonvilk\ gdzie wyldowalimy na jakie sze tygodni, znajdowao si praktycznie w stanie oblenia. Wygldao na to, e ka dy achmaniarz na kuli ziemskiej i wielu facetw nigdy przedtem nie zaliczajcych si do tej kategorii trafio wprosi do Jacksonville. YMCA, Armia Zbawienia, remizy straackie i komisariaty policji, hotele, domy noclegowe, wszystko byo przepenione. Wszdzie complet i na kadym kroku tablice to wanie oznajmiajce. Mieszkacy Jacksonvillc zrobili si tacy nieczuli, e odnosiem wraenie, jakby mieli na sobie pancerze. Znowu wypyna sprawa zasadnicza [268] kwestia jedzenia. Jedzenia i miejsca, gdzie mona by zlec. Jedzenie nadcigao caymi pocigami z poudnia pomaracze, grejpfruty i inne frykasy. Zwyklimy azi koo magazynw kolejowych w poszukiwaniu zgniych owocw, ale nawet tych byo niewiele. Pewnego wieczoru, cakowicie zdesperowany, zacignem Strona 214

Miller Henry - Zwrotnik Raka mojego przyjaciela Joego do synagogi w czasie naboestwa. Bya to zreformowana kongregacja i rabin zrobi na mnie do pozytywne wraenie. Muzyka te na mnie dziaaa ten przeszywajcy ydowski lament. Gdy tylko naboestwo si skoczyo, poszedem do gabinetu rabina i poprosiem o chwil rozmowy. Przyj mnie zupenie przyzwoicie, ale zachowywa pozory tylko dopty, dopki nie wyuszczyem mu celu mojej wizyty. Wwczas przestraszy si nie na arty. A przecie poprosiem go jedynie o wsparcie w imieniu mego przyjaciela Joego i swoim wasnym. Sdzc z jego reakcji mona by pomyle, e zwrciem si do niego z prob o wynajcie synagogi, aby uczyni z niej krgielni. Na dodatek zapyta mnie nagle prosto z mostu, czy jestem ydem. Gdy odpowiedziaem przeczco, zdawa si szczerze oburzony. Czemu zatem, na Boga, przyszedem prosi o pomoc ydowskiego kapana? Odparem naiwnie, e zawsze pokadaem wiksz nadziej w ydach ni w gojach. Powiedziaem to skromnie, jakby bya to jedna z moich specyficznych wad. Zreszt bya to wita prawda. Ale nie pochlebio mu to zanadto. O nie, ani troch. By przeraony, chcc si mnie pozby, napisa nawet kartk do ludzi z Armii Zbawienia. Powinnicie si zwrci do nich" stwierdzi i odwrci si gwatownie, by zaj si swymi owieczkami. Armia Zbawienia nie moga, rzecz jasna, nic zaoferowa. Gdybymy mieli po dwadziecia pi centw na gow, moglibymy dosta materac na pododze. Ale obaj nie mielimy nawet dziesitaka. Poszlimy wic do parku i wycignlimy si na awce. Nie padao, tote przykry[269] limy si gazetami. Nie mino, jak sdz, nawet pl godzi ny, kiedy nadszed gliniarz i bez sowa ostrzeenia sprawi nam takie cigi, e w mgnieniu oka bylimy na no gach i nawet troch plsalimy, chocia nie mielimy zby nio nastroju do taca. Czuem si tak cholernie przybiy I nieszczliwy, tak przygnbiony tym, e ten gupawy skin wysyn wygrzmoci mi tyek, e byem gotw wysadzi w po wietrze siedzib wadz miejskich. Nastpnego ranka dla wyrwnania rachunkw / tymi gocinnymi kutasami stawilimy si o wicie u drzwi katolickiego ksidza. Tym razem pozwoliem, by Joe nawi ja. By Irlandczykiem, mwi z lekkim akcentem, mia w dodatku takie agodne niebieskie oczy, z ktrych na ycz nie mogy popyn zy. Otworzya nam siostra zakonna ubrana na czarno, ale nie poprosia nas do rodka. Mieli my zaczeka w sieni, a ona pjdzie po Strona 215

Miller Henry - Zwrotnik Raka wielebnego ojca. Po kilku minutach zjawi si wielebny, sapic jak lokomotywa I czeg takiego potrzebujemy, e przeszkadzamy jego wie-lebnoci o tak wczesnej porze? Czego do jedzenia i nocie gu, odpowiedzielimy, niczego nie podejrzewajc. A skd przybywacie? chcia si natychmiast dowiedzie. Z No wego Jorku. Z Nowego Jorku, tak? Lepiej wic zabierajcie si z powrotem. I to ju, moi drodzy" powiedzia z irlandzkim akcentem i ten wielki nadty skurczybyk o twarzy jak rzepa bez sowa zatrzasn nam drzwi przed nosem. Jak godzin pniej, dryfujc beznadziejnie niczym para pijanych szkunerw, przechodzilimy przypadkiem znw koo probostwa. Dobry Boe, przysigam, ten wielki bufon o twarzy jak rzepa i wygldzie rozpustnika wyprowadza wanie z alejki limuzyn! Kiedy przemkn koo nas, wypuci nam prosto w twarz chmur spalin, jakby chcia powiedzie macie! Pikna to bya limuzyna, nie ma co, z tyu para zapasowych k, a wielebny ojciec siedzia za kierownic z pkatym cygarem w zbach. Musiao to by cygaro Corona Corona, tak byo grube i wonne. Nie[270] /le mu si yo, bez dwch zda. Nie dostrzegem, c/y mia na sobie sutann, czy nie. Widziaem jedynie sos ciekncy mu z ust i to ogromne cygaro o pdolarowym aromacie. Przez ca drog do Dijon oddawaem si wspomnieniom. Mylaem o wszystkim, co mogem powiedzie i /robi, a czego nie powiedziaem i nie zrobiem. Jake gorzkie i upokarzajce to chwile, kiedy poprosi o kruszyn chleba znaczy tyle samo, co rozpaszczy si jak robak. Chocia byem zupenie trzewy, wci czuem piekcy bl doznanych niegdy obelg i krzywd. Czuem jeszcze cigi, jakich nie poskpi mojej dupie w gliniarz w parku, chocia bya to bagatelka, mona rzec, maa lekcja taca. Wdrowaem po caych Stanach, zahaczajc o Kanad i Meksyk: wszdzie to samo. Jeli chcesz chleba, musisz chodzi w zaprzgu, maszerowa noga w nog i trzyma krok. Ca Ziemi pokrywa szara pustynia, dywan ze stali i cementu. Produkcja! Wicej nakrtek i rub, wicej drutu kolczastego, wicej biszkopcikw dla psw, wicej kosiarek do trawy, wicej oysk, wicej materiaw wybuchowych, wicej trujcego gazu, wicej myda, wicej pasty do zbw, wicej gazet, wicej owiaty, wicej kociow, bibliotek, muzew. Naprzd! Czas nagli. Embrion przeciska si przez szyjk macicy, a nikt tam nawet nie splunie, by mu uatwi wyjcie. Suchy, na wp uduszony pd. Nie zakwili, nie zaszczebio-ce. Salut au Strona 216

Miller Henry - Zwrotnik Raka monde! Salut z dwudziestu jeden dzia oddany z odbytu. Nosz kapelusz jak mi si podoba w domu i na dworze" powiedzia Walt. Byo to w czasach, kiedy mona byo jeszcze dosta kapelusz, ktry na ciebie pasowa. Ale czas mija. Teraz by dosta odpowiedni kapelusz, trzeba i na krzeso elektryczne. Nakadaj ci tam tak piusk. Troch przyciasna, co? Nie szkodzi. Pasuje jak ula! Trzeba znale si w obcym kraju jak Francja, spacerowa po poudniku oddzielajcym pkul ycia od pkuli mierci, by zrozumie, jakie czekaj nas nieprzewidziane perspektywy. Ja elektryczne! Demokratyczna dusza! Fala [271] przyboju! Przenajwitsza Panienko, c znacz te pierdoy'' Ziemia jest wysuszona i spkana. Mczyni i kobiety spotykaj si niczym stada spw nad mierdzc padlin parz si i rozlatuj, kade w swoj stron. Przypominaj spy spadajce z nieba jak gazy. Szpony i dzib do tego si sprowadzamy! Jestemy tylko ogromnym przewodem pokarmowym, a co wicej, potrafimy wyczu padlin. Na przd! Naprzd bez litoci, bez wspczucia, bez mioci i bez przebaczenia. Nie pro o par centw i nie dziel si ni mi! Wicej pancernikw, wicej gazu trujcego, wicej ma teriaw wybuchowych! Wicej goriokokw! Wicej pacioi kowcw! Wicej maszyn bombardujcych! Wicej i jeszcze raz wicej, a cay ten pierdolony interes wyleci w powietrze, rozleci si na kawaki i wiat razem z nim. Ju wysiadajc z pocigu wiedziaem, e popeni em fatalny bd. Liceum znajdowao si w pewnej odlego ci od stacji; szedem gwn ulic w pmroku zimowego zmierzchu, szukajc na olep drogi do miejsca mego przeznaczenia. Pada drobny nieg, drzewa lniy od mrozu. Minem kilka ogromnych, pustych kawiarni wygldajcych rwnie ponuro jak dworcowe poczekalnie. Wiono od nich smutkiem i przygnbiajc pustk. Beznadziejne zadupie, miasteczko, w ktrym produkuje si musztard, tony musztardy, cae cysterny i kadzie, i beczki, i gary, i takie liczne malutkie soiczki. Pierwsze spojrzenie na Liceum, i ciarki mnie przeszy. Byem do tego stopnia niezdecydowany, e u bramy przystanem, by rozway: wej czy nie. Poniewa jednak nie miaem na bilet powrotny, nie byo si nad czym zastanawia. Pomylaem przez chwil o wysaniu telegramu do Fillmore'a, ale nie miaem pojcia, jak mu to wyjani. Jedyne co mi pozostao, to zamkn oczy i wej do rodka. Tak si zoyo, e M. e Proviseur by nieobecny mia Strona 217

Miller Henry - Zwrotnik Raka wolny dzie, jak mnie poinformowano. Pojawi si may garbus i zaproponowa, e zaprowadzi mnie do biura \272] M. le Censeura, jego zastpcy. Szedem pur krokw I nim, zafascynowany jego groteskowym kutykaniem llyl maym potworkiem, jakiego zobaczy monu rui m hotUti li pierwszej z brzegu gwnianej europejskiej katedry, Biuro M. le Censeura byo wielkie i pusle. I Isiud lem na niewygodnym krzele, by zaczeka, a garbus poszed poszuka zastpcy. Poczuem si prawie jak w domu. 1-mosfera tego miejsca ywo przypominaa mi niektre biura instytucji charytatywnych w Stanach; przesiadywaem w nich godzinami w oczekiwaniu na pojawienie si jakiego oblenie sodkiego skurwysyna, ktry mia przeprowadzi ze mn rozmow. Drzwi otworzyy si gwatownie i wyniole, posuwicie wkroczy M. le Censeur. Z trudem udao mi si powstrzyma od miechu. Mia na sobie identyczny frak jak ten noszony swego czasu przez Borysa, a nad czoem grzywk, co w rodzaju loczka, jaki przyozdabia zapewne czoo Smierdiakowa. Powany i zimny, o oczach rysia, nie traci sw, by mi doda otuchy. Od razu przynis arkusze z wypisanymi nazwiskami uczniw, godzinami zaj itp., wszystko wypenione starannym charakterem pisma. Powiadomi mnie, ile mi przysuguje wgla i drewna, po czym poinformowa szybko, e w czasie wolnym od zaj mog robi, co mi si podoba. To ostatnie byo pierwsz dobr wieci, jak od niego usyszaem. Brzmiao to tak krzepico, e czym prdzej odmwiem pacierz za Francj za wojska ldowe i marynark, system ksztacenia, bistra, cay ten cholerny interes. Po tych ceregielach zadzwoni maym dzwoneczkiem, na co natychmiast zjawi si garbus, by odprowadzi mnie do biura M. 1'Econome. Tu panowaa nieco inna atmosfera. Troch jak na stacji towarowej, wszdzie listy przewozowe i piecztki, urzdnicy o ziemistych twarzach jak wariaci gryzmolcy co poamanymi owkami w wielkich, cikich ksigach. Po wydzieleniu mi przydziau wgla 10 - Zwrotnik... [273] i drewna odmaszerowalimy, garbus z teczk i ja, do bursy Miaem zaj pokj na najwyszym pitrze, w tym samym skrzydle co pions. Sytuacja zaczynaa by humorystyczna Nie miaem pojcia, czego, do diaba, spodziewa si /a chwil. Moe spluwaczki. Caa sprawa zakrawaa na przy gotowania do kampanii wojennej, brakowao tylko piecu kw, karabinw i mosinych naboi. Strona 218

Miller Henry - Zwrotnik Raka Pokj, ktry mi wyznaczono, by do duy. Sta w nim may piecyk, od ktrego odchodzia wygita rura, nad elazn prycz, bezporednio w kolanko. Dua skrzynia na opa staa tu przy drzwiach. Okna wychodziy na szereg smutnych domkw z kamienia; mieszkali w nich sklepikarz, piekarz, szewc, rzenik itd. same gbury o wygldzie imbecyli. Spojrzaem ponad dachami na goe wzgrza, skd dochodzi stukot pocigu. Gwizd lokomotywy zabrzmia jak aobny, histeryczny krzyk. Gdy garbus rozpali w piecu, zapytaem go o a rcie. Nie bya to jeszcze pora obiadu. Zwaliem si na ko i przykryem paszczem. Obok sta niemiertelny kulawy stolik, taki w ktrym zwykle chowa si nocnik. Postawiem na nim budzik i patrzyem, jak miarowo odlicza minuty. Do pokoju, ktry nieodparcie przywodzi mi na myl studni, sczyo si z ulicy niebieskawe wiato. Suchaem stukot przejedajcych wzkw, gapic si bezmylnie na rur od piecyka, na kolanko przymocowane kawakami drutu. lit trygowaa mnie skrzynia na wgiel. Nigdy w yciu nie za jmowaem pokoju, w ktrym znajdowaby si podobny sprzt. Nigdy w yciu nie rozpalaem te ognia i nie uczyem dzieci. A take, skoro ju o tym mowa, nigdy w yciu napracowaem bez zapaty. Czuem si wolny, ale i skrpowa ny, jak czowiek tu przed wyborami, kiedy wszyscy kancia rze maj ju nominacje w kieszeni, a ciebie nagabuj, by gosowa na waciwego faceta. Czuem si jak najemnik, jak majster do wszystkiego, jak myliwy, wczga, jak galernik, jak pedagog, jak robak i wesz. Byem wolny, ale na [274] rkach i nogach miaem kajdany. Przypominaem demo Etyczn dusz majc bony na darmowy posik-k, ale |><> /bawion moliwoci poruszania si, bez prawa do godu. Czuem si jak meduza przybita gwodziem do ciany. przede wszystkim odczuwaem gd. Wskazwki przesuway si powoli. Jeszcze musz zabi te dziesi minut, nim za-wyje syrena. Cienie w pokoju pogbiy si. Zrobio si przeraliwie cicho, zapanowa peen napicia bezruch, ktry mi dziaa na nerwy. Mae drobiny niegu przylepiy si do okien. W oddali przeraliwie zawya lokomotywa. I znw martwa cisza. Piecyk nadal rzuca nike wiato, ale nie dawa ciepa. Zaczem si obawia, e zasn i przegapi obiad. Oznaczaoby to, e bd lea o pustym odku i nie zasn ju tej nocy. Wpadem w panik. Na chwil przed gongiem zerwaem si z ka i zamknwszy drzwi na klucz, rzuciem si schodami na Strona 219

Miller Henry - Zwrotnik Raka dziedziniec. Tam si pogubiem. Czworobok za czworobokiem, jedne schody po drugich. Wchodziem i wychodziem z budynkw, desperacko poszukujc refektarza. Minem dugi szereg modziecw maszerujcych parami w kolumnie, Bg wie dokd; posuwali si naprzd jak skuci acuchem niewolnicy, z dozorc na czele. W kocu spostrzegem zdajcego w moj stron osobnika o energicznym wygldzie. Zatrzymaem go, pytajc o drog do refektarza. Przypadkiem zatrzymaem waciwego czowieka. By to M. le Pro-viseur i wydawa si zachwycony faktem, e si na mnie natkn. Od razu spyta, czy si wygodnie urzdziem i czy mgby dla mnie co jeszcze zrobi. Powiedziaem mu, e wszystko jest o.k. Tyle e troch chodno, omieliem si doda. Zapewni mnie, e obecna pogoda jest do nietypowa. Bywa, e nadcigaj mgy i spada troch niegu, a wwczas przez par dni nie jest zbyt przyjemnie itd., itp. Wiodc mnie do refektarza, przez cay czas trzyma mnie pod rami. Wyda mi si bardzo porzdnym czowiekiem. Rwny chop, pomylaem sobie. Posunem si nawet tak daleko, [275] e wyobraziem sobie, jak to si z nim zaprzyjani, a on bidzie mnie zaprasza do swego pokoju w przejmujce, zimne wieczory i przyrzdza mi gorcy grog. Wyobraziem sobie rne wzajemne przyjazne gesty w cigu tych kilku chwil jakie zajo dojcie do drzwi refektarza. Tutaj, gdy mj mzg pracowa jak szalony, nagle potrzsn moj rk;| i zdejmujc kapelusz, yczy mi dobrej nocy. Byem tak zdu miony, e te uchyliem kapelusza. Wkrtce odkryem, e lo tutaj normalne. Przechodzc koo jakiego belfra czy nawel M. 1'Econome'a, zdejmujesz kapelusz, choby mija tego samego faceta dziesi razy dziennie. Wszystko jedno musisz go w ten sposb pozdrowi, choby twj kapelusz by solidnie sfatygowany. To naley do etykiety. W kadym razie udao mi si znale refektarz Przypomina klinik na East Side kafelki na cianach, goe arwki, stoy z marmurowymi blatami. I oczywicie wielki piec z rur w ksztacie kolanka. Nie podawano jeszcze obiadu. Jaki kaleka biega tam i z powrotem rozno szc talerze, noe, widelce i butelki wina. W rogu sali rozmawiao z oywieniem kilku modych ludzi. Podszedem do nich i przedstawiem si. Przyjli mnie niezwykle serdecznie. W gruncie rzeczy troch zbyt serdecznie. Nie mogem tego rozgry. W jednej chwili sala zacza si zapenia; przed stawiono mnie szybko wszystkim po kolei. Oni za otoczyli mnie koem i Strona 220

Miller Henry - Zwrotnik Raka napeniajc szklanki zapiewali: Uautre soir l'idee m'est venue Cre nom de Zeus d'enculer un pendu; Le vent se leve sur la potence, Voila mon pendu qui se balance. J'ai dii 1'enculer en sautant, Cre nom de Zeus, on est jamais content. Baiser dans un eon trop petit, Cre nom de Zeus, on secorche le vit; [276] Baiser dans un eon trop large, On ne sait pas ou Von decharge; Se branler etant bien emmerdant, Cre nom de Zeus, on est jamais content. Na co Quasimodo oznajmi, e podano do stou. Les surveillants stanowili weso paczk. By wrd nich Kroa, bekajcy jak winia i pierdzcy gono, gdy zasiada do stou. Poinformowano mnie, e potrafi pierdn trzynacie razy z rzdu. By w tej dziedzinie rekordzist. By take ksi, atleta, lubicy zakada smoking, gdy wieczorem wybiera si do miasta; mia pikn cer, zupenie jak dziewczyna, i nigdy nie bra do ust wina ani nie czyta niczego, co mogoby wymaga jakiego wysiku umysowego. Obok niego siedzia Petit Paul z Midi przez cay czas nie myla o niczym poza cip, kadego dnia powtarza ,,a partir dejeudije ne parleraiplus de femmes". Wesp z ksiciem stanowili nierozczn par. By jeszcze Passeleau, bir-bant co si zowie, ktry studiowa medycyn i na prawo i lewo poycza pienidze; bez przerwy rozprawia o Ronsar-dzie, Villonie i Rabelais'm. Naprzeciwko mnie siedzia Mol-lasse, agitator i organizator pions, ktry upiera si, by way miso w celu sprawdzenia, czy porcjom nie brakuje przypadkiem paru gramw. Zajmowa may pokoik w budynku szpitalnym. Najwikszym jego wrogiem by Mon-sieur FEconome, co nie wyrniao go szczeglnie, poniewa to indywiduum byo powszechnie znienawidzone. Towarzyszem Mollasse'a by jegomo nazywany Le Penible, gronie wygldajcy facet o jastrzbim profilu, typ niezwykle oszczdny, ktry nie gardzi lichw. Wyglda niczym posta ze sztychu Albrechta Dtirera kombinacja tych wszystkich srogich, zgorzkniaych, pospnych, nieszczliwych, pechowych wariatw o skonnociach do introwersji skadajcych si na panteon redniowiecznego rycerstwa niemieckiego. Nie ulega wtpliwoci, e by ydem. W ka[277] dym razie zgin w wypadku samochodowym wkrtce po moim Strona 221

Miller Henry - Zwrotnik Raka przyjedzie, okoliczno, ktra przyniosa mi dw;i dziecia trzy franki ekstra. Z wyjtkiem siedzcego obok mnie Renauda, pozostali ulecieli z mej pamici; naleeli ili> tej kategorii bezbarwnych osobnikw, z ktrych skada si wiat inynierw, architektw, dentystw, aptekarzy, nil uczycieli itp. Nie byo nic, co odrniaoby ich od motlo chu, ktrym bd pniej pomiata. Kady z nich by zerem w caym tego sowa znaczeniu; i wanie takie zera skada \ si na jdro tej szanownej, aosnej socjety. Jadali ze spu szczonymi gowami i zawsze byli pierwsi, by gono dopo min si o dokadk. Sypiali mocno i nigdy nie narzekali nie byli radoni ani nieszczliwi. Naleeli do tych obojel nych, ktrych Dante wysa do przedsionka pieka. Sama mietanka. Po obiedzie byo w zwyczaju chadza do miasta, chyba e miao si akurat dyur w bursie. W centrum znajdoway si kawiarnie ogromne, ponure sale, gdzie zbierali si ospali kupcy z Dijon, eby pogra w karty i posu cha muzyki. W kawiarniach byo ciepo i nic lepszego nic mog o nich powiedzie. No, krzesa te byy cakiem wygodne. Siedziao tam zawsze par kurw, ktre za kufel piwa albo filiank kawy przysiaday si, by troch pogawdzi. Muzyka bya tam jednak okropna. Co za muzyka! Nie ma nic bardziej dokuczliwego w zimow noc w takiej zapadej dziurze jak Dijon, nic, co bardziej dziaa ci na nerwy, ni dwiki francuskiej orkiestry. Zwaszcza gdy jest to jedna z tych aosnych orkiestr eskich, w ktrych kady dwik przypomina kwiczenie lub pierdnicie, posiada suchy algebraiczny rytm i higieniczn konsystencj pasty do zbw. Charczenie i zgrzytanie, wykonywane za tyle to a tyle frankw na godzin, a reszt niech diabli wezm! Melancholia tej muzyki! Zupenie jak gdyby stary Euklides unis si na tylne koczyny i pokn kwas pruski. Cae krlestwo Idei tak doszcztnie wyeksploatowane przez rozum, e do [278] robienia muzyki nie pozostaje nic poza pustymi eberkami akordeonu, w ktrych gwide wiatr, drc eter na strzpy. Chocia rozprawianie o muzyce w zwizku z t dziur jest jak mwienie o szampanie w celi mierci. Muzyka bya /reszt najmniejszym z moich zmartwie. Nie mylaem nawet o cipie, tak mtne, deprymujce, jaowe i szare byo to wszystko. Tego pierwszego wieczoru zauwayem w drodze do domu na drzwiach kawiarni cytat z Gargantui. W rodku lokal przypomina kostnic. Mimo to naprzd! Miaem mnstwo czasu i ani jednego sou. Dwie, trzy Strona 222

Miller Henry - Zwrotnik Raka godziny konwersacji dziennie, to wszystko. Ale jaki to miao sens, po co uczy tych biednych skurczybykw angielskiego? al mi ich byo jak diabli. Przez cay ranek musieli mozoli si nad John Gilpin 's Ride, a po poudniu przychodzi do mnie na wiczenia z martwego jzyka. Pomylaem, jak dobrze mogem si niegdy sam bawi, zamiast traci czas na lektur Wergiliusza lub mczy si nad niezrozumiaymi bzdurami w rodzaju Hermann und Dorothea. To istne szalestwo! Nauka pusty spichlerz. Pomylaem o Carlu, ktry potrafi recytowa Fausta od koca, ktry nie napisze ksiki, nie wychwalajc jak cholera swojego niemiertelnego, niezniszczalnego Goethego. A przy tym nie mia do rozumu, by dobra si do tej bogatej cipy i sprawi sobie now bielizn. Jest co nieprzyzwoitego w tym umiowaniu przeszoci; co, co zwykle koczy si kolejkami po chleb i budowaniem schronw. Co nieprzyzwoitego, co dotyczy duchowego oszustwa pozwalajcego jakiemu kretynowi kropi wicon wod grube berty, pancerniki i materiay wybuchowe. Kady czowiek z brzuchem wypchanym klasykami jest wrogiem rodzaju ludzkiego. Oto tkwiem tu, pono po to, by gosi ewangeli przyjani francusko-amerykaskiej jako emisariusz trupa, ktry, pldrujc na prawo i lewo, zadajc nieopisane cierpienia i krzywdy, marzy o zaprowadzeniu uniwersalnego pokoju. Fuj! Ciekaw jestem, o czym to ja miaem wedle ich [279] oczekiwa mwi? O dbach trawy, o barierach celnych, o Deklaracji Niepodlegoci, o ostatniej wojnie gangw? <) czym? Bardzo chciabym wiedzie. Dobrze, powiem wam nigdy nawet o tym wszystkim nie wspomniaem. Zacz;) em prosto z mostu od lekcji na temat fizjologii mioci. Jak kochaj si sonie wanie od tego! Temat chwyci jak po ar buszu. Po pierwszej lekcji zapeniy si puste awki. Po pierwszej lekcji angielskiego stali i oczekiwali mnie w drzwiach. Stosunki midzy nami ukaday si wietnie. Zadawali najrniejsze pytania, jakby do tej pory niczego si nie nauczyli! Pozwoliem im strzela pytaniami na olep. Nauczyem ich podejmowa kwestie jeszcze bardziej draliwe. Pytajcie o wszystko! byo moim mottem. Jestem tu penomocnikiem wiata wolnych duchw. Jestem tu po to, by rozpali gorczk, spowodowa ferment. W pewnym sensie" twierdzi wybitny astronom wszechwiat materialny zdaje si przemija jak opowie przeradzajc si w nico przypominajc zjaw". Wydaje si, e takie jest oglne odczucie, Strona 223

Miller Henry - Zwrotnik Raka lece u podoa pustego spichlerza nauki. Jeli o mnie chodzi, nie wierz w to. Nie wierz ani jednej pierdolonej teorii, ktr te skurwysyny usiuj nam wcisn. Jeli nie miaem nic do czytania, to midzy lekcjami szedem na gr do bursy i rozmawiaem z pions. Byli wspaniaymi ignorantami, zwaszcza gdy chodzio o ich orientacj w tym, co si wok dzieje, szczeglnie w wiecie sztuki. Nieomal dorwnywali swoim uczniom. Zupenie jakbym si znalaz w prywatnym domu wariatw bez strzaek wskazujcych wyjcie. Czasami wszyem pod arkadami, obserwujc, jak dzieciaki a w kko z wielkimi pajdami chleba w swoich brudnych ryjach. Sam byem wiecznie godny, jako e nie udawao mi si nigdy zej na niadanie, serwowane o jakiej pogasko wczesnej godzinie, kiedy w ku robio si wreszcie przytulnie. niadanie skadao si z sino-niebieskiej kawy w wielkich wazach i pszennego chleba bez [280] masa. Na lunch podawano fasol lub soczewic, do ktr) wrzucano kawaki misa, by wygldaa apetyczniej. Zircll dobre dla niewolnikw pracujcych w kamienioomach Nawet wino byo kiepskie. Wszystko albo rozwodnione, al bo rozdte. Zawierao to kalorie, ale w niczym nie przypominao sztuki kulinarnej. Jak utrzymywano, odpowiedzialno za ten stan rzeczy ponosi M. 1'Econome, ale i w to take nie wierz. Opacano go, by utrzymywa nas na powierzchni. Nie pyta nikogo, czy cierpi na hemoroidy, czy karbunkuy; nie interesowao go, czy mamy delikatne podniebienia, czy wilczy apetyt. Po c miaby si tym interesowa? Wynajto go, by na talerz przypadao tyle a tyle kalorii, ktre dadz tyle a tyle kilogramw energii. Wszystko w kategoriach koni mechanicznych, wyliczone starannie w grubych ksigach, w ktrych urzdnicy o ziemistych cerach bazgrali rano, w poudnie i wieczorem. Debit i credit, oddzielone czerwon lini porodku strony. Wczc si po tych czworobokach, przewanie o pustym odku, poczuem, e troch wariuj. Jak Karol Szalony, biedaczysko, tyle e ja nie miaem adnej Odette Champdivers, z ktr mgbym zabawia si paluszkiem. Zwykle musiaem zabiera papierosy uczniom, czasami podczas lekcji uem wraz z nimi kawaki suchego chleba. Poniewa cigle gas mi ogie w piecu, wkrtce zuyem swj przydzia drewna. Cholery mona byo dosta, gdy prbowaem wyudzi troch opau molestujc tych urzdnikw od ksig. W kocu zirytowaem si tak dalece, e chodziem po ulicach niby jaki Arab w poszukiwaniu Strona 224

Miller Henry - Zwrotnik Raka czego na rozpak. Zdumiewajce, jak mao drewna mona znale na ulicach Dijon. Jednak te drobne wyprawy zawiody mnie w dziwne okolice. Poznaem uliczk nazwan imieniem niejakiego M. Philiberta Papillona, jak mi si wydaje, zmarego muzyka. Byo tam siedlisko burdeli i zawsze troch wicej radoci ycia, pachniao gotowanymi potrawami, na sznurach suszya si bielizna. Od czasu do czasu [281] dostrzegaem te biedne wariatki wakonice si w rodku. Byy w lepszej sytuacji ni diablice w centrum miasta, na ktre wpadaem, ilekro szwendaem si po domu towarowym. Czsto tam chodziem, by si rozgrza. Sdz, e one robiy to z tego samego powodu. Szukay kogo, kto by im postawi kaw. Wyglday na odrobin szalone z zimna i samotnoci. Cae miasto sprawiao wraenie szalonego, kiedy ogarnia je wieczorny bkit. Mona byo azi w t i z powrotem po gwnej ulicy a do usranej mierci i nie spotka nikogo, kto okazaby jakie zainteresowanie. Szedziesit czy siedemdziesit tysicy ludzi moe nawet wicej opatulonych w wenian bielizn, a nie ma dokd pj i co ze sob zrobi. Nic, tylko produkuj musztard, tony musztardy. eskie orkiestry zncaj si nad Weso wdwk. W wielkich hotelach srebrne nakrycia i obsuga w biaych rkawiczkach. Paac ksicy gnije powoli, kamie po kamieniu, skrzydo za skrzydem. Drzewa skrzypi od mrozu. Nieustanny stukot drewnianych chodakw. Uniwersytet obchodzi rocznic mierci Goethego, a moe urodziny, ju nie pamitam. (Zwykle obchodzi si rocznice mierci). W kadym razie idiotyczna sprawa. Wszyscy ziewaj i przecigaj si. Gdy wysoko sklepionym podjazdem wstpowaem w obszar czworoboku, opanowywao mnie zawsze poczucie bezdennej daremnoci. Na zewntrz ponuro i pusto; wewntrz ponuro i pusto. Nad miastem wisiaa jaka mtna jaowo, mga ksikowej wiedzy. uel i popioy przeszoci. Wok wewntrznych dziedzicw cigny si sale lekcyjne, mae domki, jakie mona zobaczy w lasach Pnocy; pedagodzy bez przeszkd pletli tu, co im lina na jzyk przyniesie. Na tablicy bezuyteczna abrakadabra; przyszli obywatele republiki strac cae ycie na to, by j zapomnie. Od czasu do czasu przyjmowano rodzicw w pooonym tu koo podjazdu pokoju recepcyjnym, gdzie umieszczono popiersia takich bohaterw przeszoci, jak [282] Strona 225

Miller Henry - Zwrotnik Raka Moliere, Racine, Corneille, Voltaire i inni, ws/\ .ii(li h tyi h strachw na wrble, o ktrych ministrowie WSpomlnMj(j lin na wargach, gdy tylko jaki niemiertelny w/boji n I gabinet figur woskowych. (Brak popiersia Villona, brak po piersi Rabelais'go, brak popiersia Rimbauda). Tak C7.y owak, to tutaj spotykali si na uroczystym konklawe rodzi bufoni wynajci przez Pastwo, by wypacza umysy modziey. Zawsze ten proces wypaczania, do zudzenia przypominajcy porzdkowanie trawnikw, by uczyni umysy atrakcyjniejszymi. Czasami przychodzili tu i modzi te mae soneczniki, ktre wkrtce zostan przesadzone ze szkki, by przyozdobi miejskie trawniki. Niektre z tych sonecznikw byy plastikowe, atwe do odkurzenia za pomoc kawaka podartej koszuli. Wszyscy oni branzlowa-li si zapamitale, gdy tylko zapad zmrok. Ach, te sypialnie, w ktrych paliy si czerwone wiateka, gdzie dzwonki brzczay jak syrena poarowa i gdzie schody byy wyszczerbione, bo tak zabijali si o dostp do wiedzy. A ta zgraja belfrw! W cigu kilku pierwszych dni posunem si tak daleko, e z kilkoma zamieniem ucisk doni; zawsze te, rzecz jasna, uchylalimy kapeluszy, ilekro mijalimy si pod arkadami. Ale jeli chodzi o jak serdeczn rozmow, pjcie gdzie w kt na drinka, to nic z tych rzeczy. Byo to nie do pomylenia. Na og sprawiali wraenie, jakby przez cay czas robili w spodnie ze strachu. Ja w kadym razie naleaem do innej kategorii. Nie chcieliby dzieli nawet wszy z kim takim jak ja. Ju sam ich widok tak mnie irytowa, e przeklinaem cicho, gdy tylko ich ujrzaem. Staem tam czsto wsparty o filar, z papierosem w kciku ust, w kapeluszu nasunitym na oczy, a gdy znaleli si dostatecznie blisko, spluwaem soczycie i uchylaem kapelusza. Nie chciao mi si nawet otwiera gby, by ich pozdrowi. Bkaem po prostu pod nosem: Pierdol si, Pierre!" i to wszystko. Po tygodniu wydawao mi si, e tkwi tu cae y[28J\ . Przypominao to jaki cholerny, kurewski koszmar, z ktrego nie mona si otrzsn. Kiedy o tym mylaem, popadaem w stan odrtwienia. A przecie przyjechaem tu zaledwie par dni temu. Zapada zmrok. Pod zamglonym wiatem latar ludzie pdz do domw jak szczury. Drzewa skrz si zoliwie jak brylanty. Wszystko to przemylaem z tysic razy albo i wicej. Droga od stacji do Liceum przypominaa spacer Korytarzem Gdaskim, postrzpionym, spkanym, z wknami nerww na Strona 226

Miller Henry - Zwrotnik Raka wierzchu. Spacer alej zasan ludzkimi komi, gdzie czaj si powykrzywiane, skulone postacie spowite w cauny, o krgosupach z oci sardynek. Samo Liceum wydawao si wznosi z jeziora drobnego niegu, jak odwrcona gra, skierowana wierzchokiem ku rodkowi Ziemi, gdzie Bg albo Szatan pracuje bez ustanku w kaftanie bezpieczestwa, mielc ziarno na potrzeby tego raju, ktry niezmiennie okazuje si snem zakoczonym nocn polucj. Nie pamitam, by kiedykolwiek wiecio tam soce. Nie pamitam niczego poza zimnymi, tustymi mgami nadcigajcymi od zamarznitych bagien, hen stamtd, gdzie tory kolejowe wgryzay si w ponure wzgrza. W dole koo stacji lea kana lub rzeka, ukryta pod tym niebem, a mae szopy tkwiy jak przylepione bezporednio do stromego brzegu. Gdzie tam byy i koszary, uwiadomiem sobie nagle, gdy od czasu do czasu spotykaem maych tych mczyzn z Kochinchiny zwinne kary o opiumowych twarzach wyzierajcych z nazbyt obszernych mundurw niczym kociotrupy zapakowane w trociny. Caa cholerna redniowieczno tego miejsca bya piekielnie krucha i niespokojna koysaa si w przd i w tyl pojkujc cicho, wyskakiwaa na ciebie spod okapw, zwisaa z gargulcw jak skazacy ze skrconym karkiem. Bez przerwy odwracaem si za siebie, chodziem jak krab poszturchiwany brudnym widelcem. Wszystkie te mae otye potworki, te klocowate figurki przylepione do fasady kocioa w. Michaa wloky si za mn, gdy spacerowaem [284] po krtych alejkach lub skrcaem za naronik < il . otwieraa si w nocy jak album, stawiajc cif \\..-.| " twarz z horrorem zadrukowanej strony. Kiedy pogH I wiata i postacie powrciy do swego paskiego bytu, mil twe jak sowa, wwczas fasada wygldaa doprawdy Wipi niale; w kadym zaomie chropowatego frontonu n>/ brzmiewaa stumiona nocna pie wichru, a koronkow ruin ziemnych, sztywnych ornatw pokrywa mtny luz z mgy i mrozu przypominajcy absynt. W miejscu, gdzie sta koci, wszystko wydawao si przestawione tyem do przodu. On sam musia zosta przesunity ze swych fundamentw przez stulecia wdrwki w deszczu i niegu. Przycupn przed wiatrem na Place Ed-gar-Quinet niby martwy mu. Wiatr pdzi przez Rue de Monnaie jak szaleczo rozwiane siwe wosy: koowa wok biaych supkw, uniemoliwiajcych przejazd omnibusom i zaprzgom z dwudziestu muw. Pdzc tamtdy wczesnym rankiem, wpadaem czasami do Monsieur Renauda, ktry Strona 227

Miller Henry - Zwrotnik Raka owinity niczym jaki aroczny mnich w paszcz z kapturem - zabiega o moje wzgldy, zwracajc si do mnie szesnastowiecznym jzykiem. Gdy si z nim zrwnaem, a ksiyc przedziera si przez tuste niebo jak przekuty balon, popadaem natychmiast w sfer bytw transcendentnych. Monsieur Renaud wyraa si precyzyjnie sowami przypominajcymi suszone morele o cikiej brandenburskiej podstawie. Atakowa mnie ostro cytatem z Goethego lub Fichtego, a jego gbokie basowe tony dudniy w wietrznych zaukach placu jak grzmoty zeszorocznej zimy. Mieszkacy Jukatanu, mieszkacy Zanzibaru, mieszkacy Ziemi Ognistej, ratujcie mnie przed tym sinawym wiskim ogonem! Osacza mnie Pnoc, lodowcowe fiordy, krgi o bkitnych wierzchokach, oszalae wiata, obsceniczna chrzecijaska pie, niosca si jak burza od Etny do Morza Egejskiego. Wszystko zamarzo na ko, mzg skostnia w skorupie mrozu, a przez melancholijn ao byskotli[285] wej paplaniny przedziera si zdawiony jazgot witych ksanych przez wszy. Jestem wprawdzie cay biay i opatulony w wen, niby spowity w pieluszki, sptany, niedony, ale nie mam w tym adnego udziau. Biay a do koci, ale o zimnej zasadowej podstawie, z palcami o szafranowych opuszkach. Biay zgoda, ale nie nale do braci krzewicieli wiedzy, nie mam katolickiego serca. Jestem biay i bezwzgldny, jak mczyni przede mn, ktrzy znad Elby wyruszyli w wiat. Sigam wzrokiem morza i nieba, tego co niezrozumiae i odlegle bliskie. nieg pod stopami umyka przed wiatrem, owiewa wszystko, askocze, parzy, sepleni, wiruje do gry, sypie, rozdrabnia si i przysypuje nas. Nie ma soca, ryku fal, przypywu. Zimny pnocny wiatr uzbrojony w kolczaste ostrza,, lodowate, wrogie, nienasycone ostrza, ktre niwecz nasze nadzieje i paraliuj myli. Ulice odwracaj si na zgitych okciach, umykaj przed przelotnym, niechtnym spojrzeniem. Kutykajc uciekaj w d osypujcej si koronkowej roboty, odwracaj koci tyem do przodu, kosz posgi, spaszczaj pomniki, wyrywaj z korzeniami drzewa, usztywniaj traw, wysysaj z ziemi aromat. Licie matowiej jak cement, adna rosa ju nie przywrci im blasku. aden ksiyc nie posrebrzy ich agonii. Pory roku stany w martwym punkcie, drzewa bledn i usychaj, furgony tocz si koleinami z miki, lizgajc si z oskotem przypominajcym dwiki harfy. W kotlinie pord biaych wierzchokw wzgrz drzemie ponure, pozbawione krgosupa Dijon. Nie ma tu ani jednego ywego Strona 228

Miller Henry - Zwrotnik Raka czowieka, nikt nie spaceruje wrd nocy poza niespokojnymi duchami, podajcymi na Poudnie w kierunku elektrod z szafiru. A przecie ja jestem na nogach i kr po ulicach jak chodzcy duch, czowiek sterroryzowany przez bezduszn normalno tej geometrii rzeni. Kim jestem? Co tu robi? Spadam pomidzy zimne ciany ludzkiej zoliwoci, zatrwoona biaa posta, tonca w lodowatym jeziorze, a nade mn [286] wznosi si gra czaszek. Musz zamieszka w zimnej strefie klimatycznej. Kredowe schody zalewa struga indygo. Ziemia w swoich mrocznych korytarzach poznaje mj krok, czuje na sobie stop, poruszenie skrzyde, jk i drenie. Sysz wykpiwan, bezuyteczn nauk, postacie pnce si do gry, odchody nietoperzy unoszone w powietrze i pobrzkujce zotymi skrzydami z tektury; sysz zderzenia pocigw, brzk acuchw, sapanie lokomotywy, jej prychanie, wszenie, parowanie i sikanie. Wszystko dociera do mnie poprzez przejrzyst mg i niesie zapach powtrze, te kociokwiki, rany boskie! i plamy na pocieli. W martwym punkcie, sporo poniej Dijon, sporo poniej regionw hi-perborealnych stoi bg Ajaks, zaprzgnity do myskiego koa, a oliwki chrzszcz, zielona woda bagienna oywa od rechotania ab. Mga i nieg, zimna strefa klimatyczna, intensywna nauka, niebieska kawa, chleb bez masa, zupa i soczewica, ciko strawna fasola z kawakiem woowiny, zjeczay ser, gliniaste arcie, kiepskie wino spowodoway w caym zakadzie stan obstrukcji. I akurat kiedy wszystkim zamarzo w tykach gwno, zamarzy te rury kanalizacyjne. Stos gwna ronie jak mrowisko; trzeba schodzi z podnkw i zostawia je na pododze. Ley tam zesztywniae i zamarznite w oczekiwaniu odwily. W czwartki pojawia si garbus ze swymi maymi taczkami, miotek zgarnia zimne, sztywne kaway gwna i toczy si, powczc swoj uschnit nog. Na korytarzach wala si papier toaletowy, lgnc do stp niczym lep na muchy. Kiedy si ociepla, odr dojrzewa; czu go w Winchester odlegym o czterdzieci mil std. Gdy tak stoisz rano ze szczoteczk do zbw nad tym dojrzaym gwnem, smrd jest tak silny, e a krci ci si w gowie. Stoimy koem w czerwonych flanelowych koszulach, czekajc na swoj kolejk, by splun do otworu; przypomina to [287] ari jednej z wielkich oper Verdiego, brzmi jak chr przy akompaniamencie dwikw kowada, krkw linowych Strona 229

Miller Henry - Zwrotnik Raka i strzykawek. W nocy, kiedy mnie przypili, pdz na d do prywatnej toalety M. le Censeura, tu koo podjazdu. W moim stolcu stale pojawia si krew. W jego ubikacji spuczka take nie dziaa, ale przynajmniej ma si t przyjemno, e mona usi. Zostawiam mu to zawinitko jako dowd powaania. Co wieczr, pod koniec posiku, wpada rozweseli si troch veilleur de nuit. To jedyny czowiek w caym zakadzie, z ktrym czy mnie jaka wi. Jest nikim. Nosi latarni i pk kluczy. Dokonuje w nocy obchodu, sztywny jak automat. Mniej wicej w tym czasie, kiedy czstuj nas zje-czaym serem, wpada na szklaneczk wina. Stoi tam z wycignit ap, z wosami sztywnymi i skrconymi jak u mastiffa; jego policzki s rumiane, wsy byszcz od niegu. Co tam mamrocze, a Quasimodo przynosi mu butelk. Wtedy, solidnie wsparty na nogach, odrzuca w ty gow i wychyla szklaneczk, powoli, jednym dugim haustem. Na mnie robi to wraenie, jakby wsypywa do garda rubiny. Jest co takiego w tym gecie, e wosy mi si je. To tak, jakby wlewa w siebie osady ludzkiego wspczucia, jakby mona byo wytrbi jednym haustem ca mio i wspczucie wiata, jakby to byo wszystko, co ludzko moe z siebie da, dzie po dniu. Zrobili z niego co mniejszego od krliczka. W oglnym porzdku rzeczy niewart jest nawet solanki, w jakiej moczy si ledzie. Jest po prostu ywym kawakiem nawozu. I on o tym doskonale wie. Kiedy rozglda si wok po wypiciu wina i umiecha si do nas, to tak, jakby wiat rozpada si na kawaki. To umiech przesany ponad otchani. Cay ten mierdzcy cywilizowany wiat przypomina trzsawisko na dnie pieka, a nad nim, jak mira, unosi si ten niepewny umiech. Tym samym umiechem wita mnie w nocy, kiedy wracaem ze swoich eskapad. Pamitam pewn noc, kiedy [288] stojc w drzwiach i czekajc, a staruszek zakoczy swj obchd miaem tak doskonae samopoczucie, e mgbym czeka w nieskoczono. Upyno moe z pl godziny, nim otworzy drzwi. Rozgldaem si wok spokojnie i leniwie, chonc wszystko martwe drzewo przed szko, gazie poskrcane jak powrozy, domy po drugiej stronie ulicy, ktre zdyy przez noc zmieni barw i teraz pochylay si bardziej dostrzegalnie, odgos pocigu toczcego si przez syberyjskie pustkowie, balustrady malowane przez Utrilla, niebo, gbokie koleiny wozw. Nagle, znikd, pojawia si para kochankw; co kilka jardw przystawali, by si obj, a Strona 230

Miller Henry - Zwrotnik Raka kiedy ju nie mogem poda za nimi wzrokiem, ledziem odgos ich krokw, syszaem, jak si nage zatrzymuj, a potem powoli, kluczc, podaj dalej. Czuem wygicie i przechylenie ich cia, kiedy oparli si o barierk, syszaem skrzypnicie butw, gdy ich minie napryy si na chwil przed uciskiem. Tuali si tak po miecie, po krtych uliczkach, w kierunku szklistego kanau, w ktrym woda jest czarna jak wgiel. Byo w tym co fenomenalnego. W caym Dijon nie byo takiej pary jak tych dwoje. Tymczasem dziadek dokona ju obchodu, syszaem brzk kluczy, skrzypienie butw, jednostajny, automatyczny chd. W kocu usyszaem, jak nadchodzi podjazdem, by otworzy bram zwieczon monstrualnym ukiem portalu, na zewntrz ktrego nie cignie si adna fosa. Syszaem, jak gmera w zamku, rce mia zesztywniae, umys odrtwiay. Kiedy brama si otwara, ujrzaem nad jego gow byszczc konstelacj wiate, unoszc si jak korona nad kaplic. Wszystkie drzwi byy pozamykane, cele zaryglowane. Ksiki rwnie zamknite. Zewszd otaczaa nas duszna, maniakalnie pijana noc, czaiy si ostrza sztyletw. Wok rozpocieraa si bezkresna pustka. Nad kaplic jak biskupia infua zalegaa konstelacja wiateek, w cigu zimowych miesicy noc za noc tkwia tam tu przed kaplic, janiejc jak ostrza sztyletw, blask absolutnej [289] pustki. Staruszek szed za mn do zakrtu podjazdu. Drzwi zamkny si bezgonie. Kiedy yczyem mu dobrej nocy, znowu pochwyciem ten rozpaczliwy, beznadziejny u miech, przypominajcy bysk meteoru nad krawdzi zagi nionego wiata. I ponownie ujrzaem go stojcego w refek tarzu z gow odrzucon do tyu i wsypujcego sobie do garda rubiny. Cae Morze rdziemne wydawao si po grzebane w jego wntrzu gaje pomaraczowe, cyprysy, skrzydlate rzeby, drewniane witynie, bkitne morze, zamare w grymasie maski, magiczne liczby, mityczne ptaki, szafirowe niebo, orlta, soneczne zatoczki, niewidomi bardowie, herosi. Nie ma ju tego wiata. Przysypaa go lawina z Pnocy. Pogrzebaa, umiercia na zawsze. Pozostao wspomnienie, oszalaa nadzieja. Zaledwie przez chwil zatrzymuj si w opustoszaej alei. Caun, kir, niewypowiedziana, chwytajca za gardo pustka tego, co mnie otacza. Pniej id pospiesznie wirowan alejk przy cianie, mijam uki i kolumny, elazne schody, przechodzc z jednego czworoboku na drugi. Wszystko zamknite na cztery spusty, zamknite na Strona 231

Miller Henry - Zwrotnik Raka zim. Odnajduj arkady prowadzce do sypialni. Trupie wiato wylewa si na schody z brudnych, pokrytych mrozem okien. Wszdzie uszczy si farba. Kamienie s wyszczerbione, porcz trzeszczy, wilgotny pot sczy si z kamiennej posadzki, tworzc blad, zamazan aur przeszyt nikym czerwonym wiatekiem u szczytu schodw. Wchodz na ostatni kondygnacj wewntrz wieyczki, spocony ze strachu. W kompletnych ciemnociach szukam po omacku drogi przez wyludniony korytarz, kady pokj opustoszay, zamknity, powoli opanowywany przez ple. Sun rk po cianie, by znale dziurk od klucza. Gdy chwytam za klamk, ogarnia mnie panika. Zawsze czuj rk trzymajc mnie za konierz, gotow w kadej chwili szarpn mnie do tyu. Kiedy wreszcie znajduj si w pokoju, zaryglowuj drzwi. To cud, jakiego doznaj co wieczr, cud, dziki kt[290] emu dostaj si do rodka, unikajc jako uduu/Cnlu lub i ciosu siekier w plecy. Sysz, jak szczury biegaj |>" korylM rzu, jak gryz grube krokwie nad moj gow, wiato |tll \ si olepiajcym blaskiem poncej siarki i panuje lu sd kawy, mdlcy zaduch nigdy nie wietrzonego pokoju. W 0 gu stoi skrzynia na wgiel, tak jak j zostawiem. Ogie zgas. Cisza jest tak intensywna, e rozbrzmiewa mi w uszach jak Niagara. Jestem sam, przepenia mnie straszliwa pustka, tsknota i lk. Cay pokj wypeniaj moje myli. Nic poza mn i moimi mylami, moimi lkami. Mgbym wyobrazi sobie najbardziej niestworzone historie, mgbym taczy, plu, stroi miny, przeklina, zawodzi nikt by si o tym nie dowiedzia, nikt nie usyszaby tego. Myl o takiej absolutnej prywatnoci mogaby mnie doprowadzi do szale-I stwa. To tak jak udany pord, wszystkie wizy odcite. Jeste odseparowany, nagi, samotny. Bogosawiestwo poczone z agoni. Masz mnstwo czasu. Kada sekunda przytacza ci jak gra. Toniesz w niej. Pustynie, morza, jeziora, oceany. Zegar wybija godziny jak rzenicki topr. Nico. wiat. Ja i nie ja. Oomaharumooma. Wszystko musi mie nazw. Wszystkiego trzeba si nauczy, dowiadczy, wszystko trzeba sprawdzi. Faites comme chez vous, cheri. Zapada cisza, osuwajc si po wulkanicznych zboczach. Hen, gdzie wrd jaowych wzgrz, toczc si naprzd w kierunku wielkich okrgw metalurgicznych, loko-I motywy cign wagony pene produktw handlowych. Tocz si po podkadach z elaza i stali, ziemi pokrywa uel, popioy i purpurowa ruda. W wagonie towarowym popi z wodorostw, Strona 232

Miller Henry - Zwrotnik Raka upek, elazo, podkady, prty stalowe, arkusze blachy, wyroby hutnicze, piercienie walcowane na gorco, wiry, podstawy modzierzy i ruda z Zores. Koa gru-ooci osiemdziesiciu milimetrw lub wicej. Mijaj wspa-liae okazy architektury anglo-normandzkiej, mkn obok przechodniw, pedantw i pederastw, martenowskich pie[291] cw, konwertorw Bessemera, dynam i transformatorw, odleww surwki i wleww stali. Og obywateli, pr/c chodnie, pedanci i pederaci, zote rybki i palmy z dmuch a nego szka, kajce osioki, wszystko kry swobodnie |i<> alejkach tworzcych szachownic. Lawendowe oko na PI du Brsil. Dokonuj byskawicznego przegldu kobiet, ktir znaem. Przypominaj acuch ukuty przeze mnie z wasnci ndzy, kade ogniwo poczone z nastpnym. Strach przed samotnym yciem, ch ucieczki przed wiadomoci narodzin. Drzwi ona zawsze zamknite tylko na zasuwk. Lk i tsknota. Gboko we krwi gos przyzywajcy ci do raju. Do innego wiata. Zawsze ten inny wiat. To wszystko mu siao si zacz od ppka. Przecinaj ci ppowin, daj klapsa w tyek, i hokus-pokus! oto przyszede na wiat, pywasz jak statek bez steru. Wpatrujesz si w gwiazdy, potem w swj ppek. Wszdzie wyrastaj ci oczy pod pachami, midzy wargami, w korzonkach wosw, na podeszwach stp. To co odlege, staje si bliskie, to co bliskie -odlege. wiat wewntrzny wiat zewntrzny, nieustanny przepyw, zrzucanie skry, przenicowywanie si. I tak dryfujesz latami, a znajdziesz si w martwym punkcie, powoli zaczynasz gni, stopniowo rozpadasz si na kawaki, ponownie ulegasz rozproszeniu. Pozostaje jedynie twoje imi. Dopiero na wiosn udao mi si wyrwa z tego za kadu karnego, a i to tylko dziki szczliwemu zbiegowi okolicznoci. Pewnego dnia przyszed telegram od Carla, w ktrym zawiadamia mnie, e zwolnio si miejsce na pitrze"; obieca przysa mi pienidze na bilet, jeeli zechc wzi t posad. Zadepeszowaem do niego natychmiast i gdy tylko nadesza forsa, popdziem na stacj. Ani sowa M. le Proviseurowi, nikomu. Wyszedem po francusku, jak mwi Anglicy. Od razu udaem si do hotelu przy 1 bis, gdzie mieszka Carl. Otworzy mi drzwi kompletnie nagi. Mia akurat woln noc i w ku jak zwykle leaa jaka cipa. Nie zwracaj na ni uwagi powiedzia. pi. Jeli chcesz j zern, prosz bardzo. Jest nieza. cign z niej kodr, by pokaza mi, jak wyglda. Nie Strona 233

Miller Henry - Zwrotnik Raka mylaem jednak tak od razu o ciupcianiu. Byem zbyt podekscytowany, czuem si jak czowiek, ktry dopiero co uciek z wizienia. Chciaem jedynie patrze i sucha. Droga ze stacji przypominaa dugi sen. Czuem si, jakby mnie tu nie byo latami. Dopiero gdy usiadem i rozejrzaem si dobrze po pokoju, zdaem sobie spraw, e znalazem si z powrotem w Paryu. Pokj nalea do Carla, co do tego nie byo wtpliwoci: stanowi kombinacj klatki dla wiewirek i sracza. Na stole ledwie starczao miejsca dla jego walizkowej maszyny do pisania. Tak byo zawsze, bez wzgldu na to, czy mieszkaa z nim jaka dupa, czy nie. Zawsze otwarty sownik lecy na tomie Fausta o zoconych brzegach, woreczek tytoniu, beret, butelka vin rouge, jakie listy i rkopisy, stare gazety, akwarele, imbryk do herbaty, brudne skarpety, wy[293] kaaczki, sole trzewice, kondomy itp. W bidecie skrki od pomaraczy i resztka kanapki z szynk. W szafie znajdziesz co do jedzenia powie dzia. Poczstuj si! Wanie miaem zamiar zrobi sobie zastrzyk. Znalazem kanapk, o ktrej wspomnia, i kawaek nadgryzionego sera. Podczas gdy on siedzia na brzegu l/ ka wstrzykujc sobie swj argyrol, wsunem kanapk i sei popijajc to paroma ykami wina. Podoba mi si ten twj list o Goethem stwierdzi, wycierajc sobie chuja brudnymi gatkami. Zaraz poka ci moj odpowied. Zamieszc/e j w swojej ksice. Kopot z tob polega na tym, e nie jeste Niemcem. Chcc zrozumie Goethego, trzeba by Mii' mcem. Kurwa, nie mam zamiaru teraz ci tego tumaczy Wszystko znajdziesz w ksice. A propos, mam teraz now dup nie t tutaj to idiotka. To znaczy, miaem j je-szcze par dni temu. Nie jestem pewien, czy jeszcze do mnie wrci. Mieszkaa ze mn przez cay czas, gdy ci tu nie byo Ktrego dnia przyjechali jej rodzice i zabrali j... Twierdzi li, e ma zaledwie pitnacie lat. Wyobraasz to sobie? Tak mnie przestraszyli, e mao nie narobiem w portki... Rozemiaem si. To pasowao do Carla, wpako wa si w tak kaba. Z czego si miejesz? spyta. Mog pj do wizienia. Na szczcie nie zmajstrowaem jej bachora. 1 to te jest dziwne, bo ona nigdy nie uwaaa na te sprawy. wiesz, co mnie uratowao? Faust. Tak! Jej stary akurat zerkn na st. Zapyta, czy rozumiem po niemiecku. Od sowa do sowa, i zanim si obejrzaem, Strona 234

Miller Henry - Zwrotnik Raka przeglda moje ksiki. Na szczcie miaem te otwartego Szekspira. To wywaro na nim diabelne wraenie. Powiedzia, e widocznie powany ze mnie facet. A co na to dziewczyna co ona miaa do powiedzenia? [294] Bya miertelnie przeraona. Wul/r./ ) rzysza, miaa przy sobie taki may zegarek; w tym /.Hlflll zaniu nie moglimy go znale, a jej matka upara lic, tt o zegarek si znajdzie, albo zawoa policj. Widzisz, pik In szystko wyglda. Przewrciem pokj do gry nogami, ale ie znalazem tego cholernego zegarka. Matka bya wcie-a. Mimo to podobaa mi si. Bya nawet adniejsza od orki. Poczekaj, poka ci list, jaki zaczem do niej pisa. Zakochaem si w niej. W matce? Jasne. Dlaczego nie? Gdybym najpierw spotka matk, nigdy bym nie spojrza na crk. Skd mogem wiedzie, e ma dopiero pitnacie lat? Nie pytasz przecie kadej nowej dupy, ile ma lat, zanim j wyciupciasz, nie? Joe, ta historia troch mierdzi. Nie robisz mnie w konia? Mylisz, e robi ci w konia? Masz spjrz na to! I pokazuje mi akwarele namalowane przez t ma adne drobiazgi: n i bochenek chleba, st i imbryk do herbaty wszystko sprawia wraenie, jakby biego pod gr. Zakochaa si we mnie powiedzia. Bya zupenie jak dziecko. Musiaem jej mwi, kiedy my zby i jak zakada kapelusz. O, spjrz na te lizaki! Kupowaem jej codziennie kilka bardzo je lubia. A jak zareagowaa, kiedy rodzice przyjechali j zabra? Nie zrobia awantury? Popakaa troch, nic wicej. C moga zrobi? Jest nieletnia... Musiaem obieca, e nigdy si z ni nie zobacz i do niej nie napisz. Ciekaw jestem, czy ona jeszcze si tu pokae. Bya dziewic, kiedy tu trafia. Problem w tym, jak dugo wytrzyma bez tych rzeczy? Kiedy tu mieszkaa, nigdy nie miaa tego do. O may wos mnie nie wykoczya. [295] Tymczasem ta w ku obudzia si i zacza pr/.c ciera oczy. Wydawaa si take do moda. Niebrzydk;i. ale gupia jak wszyscy diabli. Od razu chciaa wiedzie, o czym rozmawiamy. Mieszka tu, w hotelu powiedzia Carl. Na trzecim pitrze. Chcesz i do jej pokoju? Zaatwi to z ni;| Strona 235

Miller Henry - Zwrotnik Raka Nie wiedziaem, czy chc, czy nie, ale kiedy zoba czyem, jak Carl zacz j obrabia, stwierdziem, e chc Niemniej jednak zapytaem j, czy nie jest zbyt zmczona. Pytanie zupenie bez sensu. Kurwa nigdy nie jest tak zme czona, by nie mc rozoy ng. Niektre potrafi nawcl zasn, kiedy je posuwasz. Tak czy owak postanowilimy, e zejdziemy do jej pokoju. W ten sposb nie bd musia paci za t noc wacicielowi hotelu. Rano wynajem pokj, ktrego okna wychodziy na may park na dole, dokd zawsze przychodzili na lunch ludzie-reklamy. W poudnie wpadem po Carla, by zje z nim niadanie. Podczas mojej nieobecnoci wraz z Van Nordenem nabrali nowego zwyczaju codziennie chodzili na niadanie do Coupole. Dlaczego akurat Coupole? spytaem. Dlaczego akurat Coupole? powtrzy Carl. Poniewa o kadej porze podaj tam owsiank, a po owsiance dobrze si sra. Aha skwitowaem. Jest wic zupenie tak samo jak przedtem. We trjk chodzimy do pracy i wracamy. Drobne swary, maa rywalizacja. Van Norden wci marudzi o swoich cipach i wypukiwaniu brudu z bebechw. Tyle e znalaz teraz now rozrywk. Odkry, e lepiej ju si onanizowa. Byem zdziwiony, kiedy mi o tym zakomunikowa. Nie sdziem, e taki facet jak on znajdzie jak przyjemno w branzlo-waniu si. Jeszcze bardziej si zdumiaem, kiedy mi powiedzia, jak si do tego zabiera. Wynalaz", jak to uj, nowy trick. [296] Bierzesz jabko mwi i wydrasz rdze. Potem wkadasz do rodka odrobin kremu, eby misz za szybko si nie rozpuci. Sprbuj kiedy! Z pocztku o mao nie zwariujesz. Tak czy owak, to tani sposb i nie trzeba traci duo czasu. Aha! mwi, zmieniajc temat twj przyjaciel Fillmore jest w szpitalu. Podobno dosta bzika. W kadym razie tak powiedziaa mi jego dziewczyna. Wiesz, kiedy ciebie nie byo, przygarn sobie pewn Francuzk. Bili si jak diabli. To dua, zdrowa dziwka troch zwariowana. Nie miabym nic przeciwko temu, by z ni pobaraszkowa, ale boj si, e wydrapaaby mi oczy. On cigle chodzi z poharatan twarz i rkoma. A i ona te od czasu do czasu bywa opuchnita, a waciwie bywaa. Wiesz, jakie s te francuskie pizdy kochajc trac gow. Wyglda na to, e troch si tu dziao, kiedy mnie nie byo. Zmartwiem si nowinami o Fillmorze. By dla mnie Strona 236

Miller Henry - Zwrotnik Raka cholernie dobry. Kiedy rozstaem si z Van Nordenem, wskoczyem w autobus i pojechaem prosto do szpitala. Nie zadecydowano jeszcze, jak sdz, czy kompletnie zbzikowa, czy nie, poniewa zastaem go na grze w jednoosobowym pokoju; cieszy si wszystkimi swobodami przysugujcymi normalnym pacjentom. Akurat si wykpa, kiedy przyszedem. Rozpaka si na mj widok. To ju koniec powita mnie. Mwi, e mam fioa, a mog mie i syfa. Twierdz, e przeladuje mnie mania wielkoci. Upad na ko i cicho zaszlocha. Pochlipa troch, podnis gow i umiechn si zupenie jak ptaszek otrzepujcy pirka po krtkiej drzemce. Dlaczego wsadzili mnie do takiej kosztownej izolatki? zapyta. Dlaczego nie poo mnie na sali oglnej albo nie odel do domu wariatw? Nie sta mnie na to, by tu tkwi. Zostao mi ostatnie piset dolarw. [297] Dlatego wanie ci tu trzymaj powiedziaem. Przenios ci natychmiast, gdy tylko skocz ci si pienidze. O to nie musisz si martwi. Moje sowa musiay na nim zrobi wraenie, ponic wa ledwo skoczyem, wrczy mi swj zegarek z dewizk, portfel, znaczek korporacji studenckiej itp. Pilnuj tego powiedzia. Te skurwysyny ograbi mnie ze wszystkiego. A potem rozemia si nagle dziwnym niewesoym miechem, ktry sprawia, e uwaasz faceta za pomylonego bez wzgldu na to, czy nim jest, czy nie. Wiem, uwaasz, e zwariowaem stwierdzi ale chc odpokutowa to, co zrobiem. Zamierzam si oeni. Widzisz, nie wiedziaem, e mam trypra. Zaraziem j, a potem zasza w ci. Powiedziaem lekarzowi, e nic dbam o to, co si ze mn stanie, ale chc, by pozwoli mi si oeni. A on powtarza, bym poczeka, a poczuj si lepiej, cho wiem, e to nigdy nie nastpi. To ju koniec. Sam nie byem w stanie powstrzyma si od miechu suchajc tej jego gadki. Nie mogem poj, co go naszo. W kadym razie obiecaem zobaczy si z t dziewczyn i wszystko jej wyjani. yczy sobie, bym o ni zadba, stara si j pocieszy. Powiedzia, e moe mi zaufa, itd. Chcc go uspokoi zgadzaem si na wszystko. Nie sprawia na mnie wraenia stuknitego, by natomiast jaki zrezygnowany. Typowy anglosaski kryzys. Erupcja zasad moralnych. Nawet ciekawy byem tej dziewczyny; chciaem si z ni spotka i zorientowa si, co tu jest grane. Strona 237

Miller Henry - Zwrotnik Raka Nastpnego dnia poszedem j odwiedzi. Mieszkaa w Dzielnicy aciskiej. Gdy tylko dotaro do niej, kim jestem, zrobia si niezmiernie serdeczna. Jestem Ginette" przedstawia si. Bya to do dua, grubokocista, zdrowa, wiejska dziewucha; brakowao jej poowy przedniego zba. Miaa w sobie niesychan ywotno; w oczach pon jej jaki szalony pomie. Najpierw zacza paka. [298] Potem, zorientowawszy si, e jesieni starym pi i li li im jej Jo-Jo jak go nazywaa zbiega na dl i pr/ynlo I I kilka butelek biaego wina. Nalegaa, bym /oslal nit obli dzie. Pijc stawaa si na przemian to wesoa, to znw pu czliwa. Nie musiaem zadawa jej adnych pyta gadaa jak katarynka. Najbardziej martwio j to, czy on bdzie mg wrci do pracy, kiedy zwolni go ze szpitala. Powiedziaa, e jej rodzice s zamoni, ale nie byli z niej zbyt zadowoleni. Nie pochwalali jej szalestw. Szczeglnie za nie przypad im do gustu Fillmore nie mia manier i by Amerykaninem. Bagaa mnie, bym j zapewni, e on dostanie prac po powrocie, co uczyniem bez chwili wahania. A potem bagaa, bym jej powiedzia, czy mona wierzy jego zapewnieniom, e ma zamiar si z ni oeni. Bd co bd teraz, z dzieckiem w brzuchu, na dodatek majc trypra, nie moga liczy na aden maria, a ju na pewno nie z Francuzem. To jasne, nie? Oczywicie, zapewniem j. Wszystko byo dla mnie jasne jak diabli, poza jednym: jak, na Boga, Fillmore mg si w niej zakocha? Po kolei jednak. Moim obowizkiem byo j teraz pocieszy, tote nagadaem jej przernych bzdur, zapewniem, e wszystko si dobrze skoczy, a ja zostan ojcem chrzestnym dziecka itp. Wwczas nagle wydao mi si dziwne, e w ogle chce mie to dziecko, zwaszcza e mogo urodzi si niewidome. Powiedziaem jej to najbardziej taktownie, jak potrafiem. To bez znaczenia odpara. Pragn jego dziecka. Nawet jeeli bdzie niewidome? spytaem. Mon Dieu, ne dites pas ca! jkna. Ne di-tes pas ca! Mimo to uwaaem, e moim obowizkiem byo to powiedzie. Wpada w histeri i zacza ka jak mors, po czym nalaa sobie jeszcze troch wina. Ju po chwili miaa si haaliwie. Zamiewaa si na myl o ich bijatykach w ku. [299] Lubi, gdy si z nim biam stwierdzia. Taki z Strona 238

Miller Henry - Zwrotnik Raka niego brutal. Gdy zasiedlimy do jedzenia, zjawia si jej przyjacika, maa kurewka mieszkajca na kocu korytarza. Ginette natychmiast posaa mnie na d, bym dokupi wina. Kiedy wrciem, wygldao na to, e odbyy dug, szczer rozmow. Yvette, to znaczy jej przyjacika, pracowaa w policji. O ile mogem si zorientowa, bya chyba donosicielk. Staraa si przynajmniej, ebym w to uwierzy. Co do mnie, raczej nie miaem wtpliwoci, e jest po prostu drobn kurewk. Miaa jednak obsesj na punkcie policji i jej znaczenia. Przez cay czas namawiay mnie obie, bym poszed z nimi na bal musette. Chciay si rozerwa Ginette bya teraz taka samotna, od kiedy Jo-Jo przebywa w szpitalu. Powiedziaem, e musz i do pracy, ale w woln nock przyjd tu i zabior je. Wyjaniem im natomiast, e nie mam szmalu, aby im fundowa. Ginette, oszoomiona t nowin, udawaa, e nie ma to dla niej najmniejszego znaczenia. Co wicej, chcc pokaza, jaka dobra z niej dziewczyna, upara si odwie mnie do pracy takswk. A wszystko dlatego, e jestem przyjacielem Jo-Jo. Byem wic i jej przyjacielem. ,,I dlatego pomylaem sobie jeli co przytrafi si twojemu Jo-Jo, przylecisz do mnie w podskokach. Wtedy zobaczysz, jaki ze mnie przyjaciel!" Byem dla niej sodki jak cukierek. W rzeczy samej, kiedy wysiedlimy z takswki przed redakcj, daem im si namwi na ostatniego pernoda. Yvette zapytaa, czy nie mogaby wpa po mnie, gdy skocz prac. Twierdzia, e chce mi wiele powiedzie w zaufaniu. Udao mi si odmwi, nie ranic jej przy tym. Niestety, zamaem si na tyle, e daem jej mj adres. Niestety, jak mwi. Jednak w gruncie rzeczy, kiedy pomyl o tym teraz, nawet ciesz si z tego. Bo oto ju nazajutrz co si zaczo dzia. Wanie nazajutrz, jeszcze zanim zdyem wsta, zjawiy si u mnie obie. Za[3001 brano Jo-Jo ze szpitala i zamknito go w m.ih m zameczku na wsi, zaledwie kilka mil od Parya. (', i.ik to okrelay. Delikatna nazwa dla domu wariatw. ( Imay, ebym si natychmiast ubra i pojecha z nimi. Byy ogarnite panik. Sam bym pewnie pojecha, ale nie mogem si zdecydowa, by wlec si tam z nimi. Poprosiem, by poczekay na dole, a si ubior, mylc, e da mi to czas na obmylenie jakiej wymwki. Ale nie chciay opuci pokoju. W dodatku, jakby bya to najzwyklejsza rzecz pod Strona 239

Miller Henry - Zwrotnik Raka socem, siedziay i patrzyy, jak myj si i ubieram. Wanie wtedy wszed Carl. Pokrtce i po angielsku nakreliem mu sytuacj, a potem uknulimy wymwk, e mam do roboty co niesychanie wanego. Chcc jednak jako zaagodzi spraw, przynielimy troch wina i staralimy si je zabawi, pokazujc im ksik z nieprzyzwoitymi rysunkami. Yvette stracia ju wszelk ch na jazd do chateau. Ona i Carl dogadali si od razu. Kiedy nadesza pora, by jecha, Carl postanowi im towarzyszy. Uwaa, e zabawnie bdzie ujrze Fillmore'a spacerujcego wrd obkacw. Chcia zobaczy, jak to jest w domu wariatw. Pojechali wic, troch wstawieni i w najlepszych humorach. Przez cay czas pobytu Fillmore'a w owym zameczku nie odwiedziem go ani razu. Nie byo to konieczne, gdy Ginette bywaa tam regularnie, dzielc si ze mn wiadomociami. Jak utrzymywaa, mieli nadziej przywrci go do formy w cigu paru miesicy. Uwaali to za zwyke zatrucie alkoholowe, nic ponadto. Oczywicie mia te chorob weneryczn, ale to nietrudno byo wyleczy. Ich zdaniem w gr nie wchodzi syfilis. To ju byo co. Tak wic, na pocztek, zrobili mu pompowanie odka. Dokadnie przeczycili mu organizm. Przez jaki czas by tak saby, ze nie mg wsta z ka. Popad rwnie w depresj. Powiedzia, e nie chce zosta wyleczony chce umrze. Powtarza te bzdury z takim uporem, e w kocu ich to zaniepo1301] koio. Myl, e nie najlepiej wiadczyoby to o ich zakadzie, gdyby popeni samobjstwo. W kadym razie poddali go leczeniu psychiatrycznemu. Jednoczenie zaczli mu wyrywa zby, jeden po drugim, a nie zosta mu aden. Ta kuracja miaa poprawi mu samopoczucie, ale jako to nie nastpio. Sta si nawet jeszcze bardziej przygnbiony. A potem zaczy mu wypada wosy. W kocu wyszy w nim na jaw pewne cechy paranoiczne rzuca pod adresem lekarzy rne oskarenia, da wyjanie, jakim prawem jest przetrzymywany, c takiego zrobi, co usprawiedliwiaoby trzymanie go w odosobnieniu, itp. Po napadach straszliwego przygnbienia zdarzay mu si nage przypywy energii i grozi wwczas wysadzeniem szpitala w powietrze, jeeli go nie wypuszcz. Co gorsza, przynajmniej jeli chodzi o Gi-nette, cakowicie zrezygnowa ze swoich zamiarw matrymonialnych. Powiedzia jej bez ogrdek, e nie myli si eni, a skoro ona jest na tyle szalona, by chcie tego dziecka, to moe je utrzymywa sama. Lekarze uznawali to wszystko za dobry znak. O-rzekli, e Strona 240

Miller Henry - Zwrotnik Raka wraca do zdrowia. Ginette sdzia oczywicie, e jest bardziej szalony ni przedtem, ale modlia si, by go wypuszczono; mogaby wwczas zabra go na wie, gdzie jest cicho i spokojnie i gdzie na pewno doszedby do siebie. W tym czasie zjechali do Parya jej rodzice i posunli si tak daleko, e odwiedzili swego przyszego zicia w chateau. Mdro yciowa podpowiedziaa im zapewne, e lepiej, jeli crka bdzie miaa maonka wariata, ni gdyby miaa zosta bez ma. Ojciec sdzi, e znajdzie dla Fillmore'a jak prac na farmie. Powiedzia, e nie jest z niego wcale taki zy facet. Kiedy dowiedzia si, e rodzicom Fillmore'a nie brak forsy, sta si jeszcze bardziej wyrozumiay i pobaliwy. Wszystko zdawao si przybiera korzystny obrt. Ginette na pewien czas wrcia z rodzicami na prowincj. Yvette regularnie odwiedzaa Carla w hotelu. Braa go za li[302] czcego si redaktora. I stawaa si coraz bardziej skonna do zwierze. Pewnego dnia, gdy si dobrze wstawia, poinformowaa nas, e Ginette nie bya nigdy niczym innym jak tylko kurw, e jest pijawk, e nigdy nie bya w ciy i teraz te nie jest. Carl i ja nie mielimy adnych wtpliwoci co do prawdziwoci tych pierwszych zarzutw, ale nie bylimy tak pewni tego, e nie jest w ciy. Skd wic ma taki duy brzuch? spyta Carl. Yvette rozemiaa si. Moe go sobie nadmuchuje pompk rowerow powiedziaa. Ale powanie dodaa brzuch ronie od picia. A ona pije jak gbka. Kiedy wrci ze wsi, zobaczycie, bdzie jeszcze bardziej rozdta. Jej ojciec to pija-czysko. Ginette te jest pijaczk. Moe i miaa trypra, dlaczeg by nie, ale na pewno nie jest w ciy. A dlaczego chce za niego wyj? Czy naprawd go kocha? Kocha? Te co! Ginette jest bez serca. Chce, by kto si ni zaj. aden Francuz nigdy si z ni nie oeni jest notowana na policji. Uwzia si na niego, bo jest za gupi, by dowiedzie si o jej sprawkach. Rodzice maj jej ju do przynosi im wstyd. Ale jeli wyjdzie za bogatego Amerykanina, wszystko bdzie w porzdku... Mylicie moe, e ona go cho troch kocha? Ech, nie znacie jej. Gdy mieszkali razem w hotelu, przychodziy do niej rne typy, kiedy on by w pracy. Skarya si, e nie daje jej do pienidzy, e jest skpy. A to futro, ktre nosia powiedziaa mu, e. je dostaa od rodzicw, prawda? Naiwniaczek! Przecie sama Strona 241

Miller Henry - Zwrotnik Raka widziaam, jak przyprowadzia do hotelu faceta i to pod nieobecno Jo-Jo. Posza z nim pitro niej. Widziaam to na wasne oczy. I to z kim! Ze starym szmaciarzem. Nawet mu nie stan. Gdyby Fillmore po zwolnieniu z chateau wrci do Parya, moe mgbym go owieci na temat jego Ginette. Ale skoro znajdowa si pod obserwacj, nie uwaaem, by [303] niepokojenie go i zatruwanie mu umysu pomwieniami Yvette byo najlepszym pomysem. Jak si okazao, wprost z tego zameczku pojecha do domu rodzicw Ginette. Tak go tam omotali, e wbrew sobie publicznie ogosi swoje zarczyny. Zapowiedzi ukazay si w miejscowych gazetach, odbyo si przyjcie dla przyjaci domu. Fillmore wykorzystywa powsta sytuacj i pozwala sobie na rne eskapady. Chocia doskonale zdawa sobie spraw z tego, co robi, udawa, e wci jeszcze jest troch stuknity. Poycza na przykad od tecia samochd i rozbija si po okolicy; gdy jakie miasteczko przypado mu do gustu, zostawa tam i dobrze si bawi a do przybycia poszukujcej go Ginette. Czasami wyprawiali si z teciem na ryby, jak mwili i znikali na cae dnie. Fillmore zrobi si nieznonie kapryny i wymagajcy. Doszed pewnie do wniosku, e trzeba przynajmniej wykorzysta t sytuacj, pki to moliwe. Kiedy wrci do Parya z Ginette, mia zupenie now garderob i pene kieszenie forsy. Wyglda pogodnie i zdrowo, mia adn opalenizn. Robi na mnie wraenie zdrowego jak rydz na ciele i umyle. Ale gdy tylko urwalimy si Ginette, zacz mi si zwierza. By bez pracy i skoczyy mu si pienidze. Za miesic, dwa mieli wzi lub. Na razie zaopatrywali go w fors jej rodzice. Gdy dostan ju mnie na dobre w swoje szpony stwierdzi bd ich wasnoci. Ojciec zamierza otworzy dla mnie sklep z przyborami do pisania. Ginette zajmie si klientami, kas itp., a ja bd siedzia na zapleczu i pisa no wiesz, co w tym stylu. Wyobraasz mnie sobie, jak przez reszt ycia siedz na zapleczu sklepu papierniczego? Ginette uwaa to za doskonay pomys. Lubi mie do czynienia z pienidzmi. Wolabym ju raczej wrci do chd-te.au, ni podda si i pozwoli im zici te zamysy. Na razie, rzecz jasna, udawa, e wszystko jest ca-cy-cacy. Usiowaem namwi go na powrt do Ameryki, ale nie chcia o tym sysze. Oznajmi, e nie da si Strona 242

Miller Henry - Zwrotnik Raka wypdzi [304] z Francji gromadzie ciemnych wieniakw. Wpad na pomys, by znikn im z oczu na jaki czas, a potem zamieszka w jakiej oddalonej dzielnicy miasta, gdzie bdzie mao prawdopodobne, e si na ni natknie. Doszlimy jednak do przekonania, e to niemoliwe: nie sposb ukry si we Francji tak jak w Ameryce. Mgby na pewien czas pojecha do Belgii zaproponowaem. A z czego bd y? zapyta z miejsca. W tych cholernych krajach nie mona dosta pracy. Moe wic oenisz si z ni i od razu rozwiedziesz? poddaem. Tak? Przecie ona wkrtce bdzie rodzi. Kto zajmie si dzieckiem, co? Skd wiesz, e spodziewa si dziecka? zapytaem, zdecydowany wanie teraz powiedzie mu o wszystkim. Skd wiem? powtrzy nie bardzo wiedzc, do czego zmierzam. Napomknem mu o tym, co powiedziaa Yvette. Sucha mnie w zupenym osupieniu. W kocu przerwa mi: Daj sobie spokj rzek. Wiem na pewno, e spodziewa si dziecka. Czuem nawet, jak ono kopie w rodku. A Yvette to wycieruch, marna dziwka. Widzisz, nie chciaem ci o tym mwi, ale zanim poszedem do szpitala, utrzymywaem take Yvette. Potem, gdy przysza katastrofa, nie mogem nic wicej dla niej zrobi. Doszedem do wniosku, e uczyniem dostatecznie duo dla nich obu... Postanowiem najpierw zaj si sob. To wpienio Yvette. Zapowiedziaa Ginette, e jeszcze mi za to zapaci... Nie, chciabym, by to, co powiedziae, byo prawd. atwiej wwczas bym si z tego wyplta. A tak jestem w puapce. Obiecaem si z ni oeni i bd musia to zrobi. Nie wiem, co stanie si ze mn potem. Chwycili mnie za jaja. Poniewa zaj pokj w tym samym hotelu co ja, 11 Zwrotnik. [305] zmuszony byem czsto ich spotyka, czy tego chciaem, czy nie. Prawie co wieczr jadaem z nimi obiad, poprzedzony rzecz jasna kilkoma pernodami. Nieustannie kcili si haaliwie. Byo to dla mnie enujce, gdy czasami musiaem opowiedzie si za ktr ze stron. I tak na przykad pewnego niedzielnego popoudnia, po wsplnym lunchu, udalimy si do kawiarni na rogu Boulevard Edgar-Quinet. Tym razem wszystko szo niezwykle gadko. Siedzielimy w rodku przy maych Strona 243

Miller Henry - Zwrotnik Raka stolikach zestawionych razem, plecami do lustra. Ginette musiaa targa namitno, albo co w tym gucie, bo nagle staa si ckliwa, piecia go i caowaa przy wszystkich, co tak atwo przychodzi Francuzkom. Wanie wypucia go z obj, kiedy Fillmore powiedzia na temat jej rodzicw co, co ona uznaa za zniewag. Policzki natychmiast zapony jej ze zoci. Prbowalimy j uagodzi mwic, e le zrozumiaa t uwag, a potem Fillmore mrukn co do mnie pod nosem po angielsku co, e trzeba j troch ugaska. To wystarczyo, by cakiem stracia panowanie nad sob. Stwierdzia, e si z niej nabijamy. Powiedziaem jej co ostrego, co jeszcze bardziej j rozzocio, a i Fillmore usiowa co wtrci. Jeste zbyt wybuchowa stwierdzi i zamierza poklepa j po policzku. Ona jednak, mylc, e podnis rk, by da jej w twarz, daa mu w szczk t swoj wielk chopsk ap. Przez chwil by oguszony. Nie spodziewa si tak silnego ciosu, piek go podbrdek. Zauwayem, jak zblad, a po chwili wsta z awy i otwart doni tak jej przyoy, e mao nie spada z krzesa. Masz! To ci nauczy waciwego zachowania powiedzia swoj aman francuszczyzn. Przez chwil panowaa martwa cisza. Potem, tak jakby rozptaa si burza, ona uniosa kieliszek po koniaku i cisna nim w niego z caej siy. Roztrzaska si na lustrze za nami. Fillmore tymczasem zapa j za rami, ale woln rk chwycia filiank i rozbia j na pododze. Szamotaa si jak wariatka. Jedyne, [306] co zdoalimy zrobi, to j przytrzyma. Wwczas nadbiegi waciciel i kaza nam si wynosi. Nieroby! zawoa. Tak, nieroby! wita prawda! wrzasna Ginette. Parszywi cudzoziemcy! Zbiry! Gangsterzy! Uderzy ciarn kobiet! Zewszd paday na nas nieprzychylne spojrzenia. Biedna Francuzka w towarzystwie dwch amerykaskich bandytw. Gangsterw. Zaczem si zastanawia, jak, do diaba, uda si nam wyj std bez bijatyki. W tej chwili Fillmore siedzia ju jak trusia. Ginette wyrywaa tymczasem do drzwi, pozostawiajc nam cay ten pasztet. Zdajc do wyjcia, odwrcia si i podnoszc pi krzykna: Zapacisz mi za to, bydlaku! Zobaczysz! adnemu przybdzie nie wolno traktowa w ten sposb porzdnej francuskiej kobiety! O nie! Nie w ten sposb! Strona 244

Miller Henry - Zwrotnik Raka Syszc to, waciciel, ktremu zapacilimy ju za drinki i stuczone szko, poczu si w obowizku okaza rycersko wobec tak wspaniaej przedstawicielki francuskiego macierzystwa jak Ginette, tote niewiele si zastanawiajc splun nam pod nogi i wypchn nas za drzwi. Sram na was, wy parszywe nieroby! skom-plementowa nas jeszcze, a moe jako podobnie. Gdy znalelimy si na ulicy i nikt niczym za nami nie rzuca, dostrzegem humorystyczn stron caego zdarzenia: Wspaniale byoby, pomylaem sobie, odpowiednio nawietli ca spraw i wywlec j w sdzie. Ca spraw! A drobne opowieci Yvette poda na przystawk. W kocu Francuzi maj poczucie humoru. Moe sdzia usyszawszy wersj Fillmore'a, rozgrzeszyby go z tej maeskiej afery. Tymczasem Ginette staa po drugiej stronie ulicy, wymachujc pici i drc si na cae gardo. Ludzie przystawali, by posucha i opowiedzie si za ktr ze stron, jak to zwykle bywa podczas ulicznych awantur. Fillmore nie wiedzia, co zrobi zostawi j tam czy podej i spr[307] bowa j uspokoi. Sta niezdecydowany na rodku ulicy z wycignitymi rkoma, usiujc wtrci co do jej tyrady. A Ginette wci wydzieraa si: Gangster! Bydl! Tu verras, salaud! i tym podobne komplementy. W kocu Fillmore ruszy w jej stron, a ona, mylc zapewne, e ma zamiar znw jej przyoy, pucia si pdem w d ulicy. Fillmore wrci do miejsca, gdzie si zatrzymaem, i zaproponowa: Chod, pjdziemy spokojnie za ni. Ruszylimy, a za nami grupka maruderw. Od czasu do czasu ona odwracaa si i wygraaa nam pici. Nie prbowalimy jej dogoni, po prostu niespiesznie szlimy za ni ulic, chcc przekona si, co zrobi. W kocu zwolnia kroku, a my przeszlimy na drug stron. Troch si ju u-spokoia. Podalimy za ni nadal, zbliajc si coraz bardziej. Za nami szed ju tylko jaki tuzin ludzi, reszta stracia zainteresowanie. Kiedy doszlimy do rogu, nagle zatrzymaa si, czekajc na nas. Pozwl, e ja bd mwi powiedzia Fillmore. Wiem, jak z ni postpowa. Kiedy do niej podeszlimy, po jej twarzy pyny zy. Jeeli chodzi o mnie, nie wiedziaem, czego si po niej spodziewa. Byem wic nieco zaskoczony, gdy Fillmore podszed do niej, mwic zbolaym gosem: Jak moga tak postpi? Dlaczego tak si Strona 245

Miller Henry - Zwrotnik Raka zachowaa? Na co ona zarzucia mu rce na szyj i zacza ka jak dziecko, nazywajc go swoim malutkim tym i tamtym. Potem zwrcia si bagalnie do mnie. Widziae, jak mnie uderzy powiedziaa. Czy tak powinno si traktowa kobiet? Ju miaem powiedzie tak", kiedy Fillmore wzi j pod rk i zacz prowadzi ulic. Do , tego stwierdzi. Jeli znowu zaczniesz, przyo ci tu, na ulicy. [308] Mylaem, e awantura wybuchnie na nowo Oczy jej rozbysy. Widocznie jednak te bya troch przestraszo na, poniewa rwnie prdko zgasy. Gdy tylko usiada w kawiarni, powiedziaa spokojnie, ale z tonem zawzitoci w gosie, aby nie myla, e mu to tak szybko zapomni, jeszcze przyjdzie mu co nieco usysze... moe ju wieczorem. I naturalnie dotrzymaa sowa. Spotkaem go nazajutrz z solidnie podrapan twarz i rkoma. Okazao si, e odczekaa, a on si pooy, a wwczas, bez sowa, podesza do szafy, wywalia wszystkie jego rzeczy na podog, po czym braa jedn po drugiej, drc je w strzpy. Poniewa zdarzao si to ju wielokrotnie i zawsze je potem zszywaa, nawet zanadto nie protestowa. To j jeszcze bardziej rozwcieczyo. Chciaa wbi we pazury, co te uczynia, najlepiej jak tylko umiaa. To, e bya w ciy, dawao jej nad nim pewn przewag. Biedny Fillmore! Nie byo mu do miechu. Sterroryzowaa go zupenie. Kiedy grozi, e ucieknie, odpacaa mu ostrzeeniem, e go zabije. I mwia to takim tonem, jakby naprawd miaa zamiar to zrobi. Jeli wyjedziesz do Ameryki ostrzega go pojad za tob! Nie uciekniesz mi. Francuzki zawsze potrafi si zemci. A ju po chwili przymilaa si do niego proszc, by by rozsdny, by by ,,sage", itp. ycie bdzie takie przyjemne, gdy ju bd mieli ten swj sklepik papierniczy. Nie bdzie musia nawet kiwn palcem. Ona zajmie si wszystkim. Bdzie mg siedzie na zapleczu i pisa, robi cokolwiek, na co mu przyjdzie ochota. I tak to przebiegao przez kilka tygodni, raz w t, raz w tamt stron niczym na hutawce. Unikaem ich, jak tylko mogem, miaem do tej afery i ich obojga. A tu pewnego adnego, sonecznego dnia, gdy mijaem Credit Lyonnais, kt to zstpuje ze schodw? Fillmore we wasnej osobie. Powitaem go ciepo, czujc si troch winny, e tak Strona 246

Miller Henry - Zwrotnik Raka [309] dugo go unikaem. Powodowany czym wicej ni zwyk ciekawoci, zapytaem, jak si sprawy maj. Odpowiedzia mi do mtnie z nut rozpaczy w gosie. Wanie otrzymaem pozwolenie na wyjcie do banku powiedzia dziwnym, zaamanym, penym rezygnacji tonem. Mam jakie p godziny, nie wicej. Ona mnie pilnuje. I chwyci mnie za rami, jakby chcia mnie stamtd uprowadzi. Szlimy w kierunku Rue de Rivoli. By pikny dzie, ciepy, jasny, soneczny, jeden z tych, kiedy Pary prezentuje si najlepiej. Wia przyjemny, lekki wiaterek, dokadnie taki, jaki usuwa zaduch z nozdrzy. Fillmore by bez kapelusza. Na pozr prezentowa si jak okaz zdrowia, jak przecitny amerykaski turysta szwendajcy si tu i tam podzwaniajc pienidzmi w kieszeni. Ju sam nie wiem, co robi przyzna si cicho. Musisz mi pomc. Jestem bezradny. Nie mog wzi si w gar. Gdybym przynajmniej mg jej czmychn na pewien czas, moe wtedy jako bym si pozbiera. Ale ona nie spuszcza mnie z oka. Teraz pozwolia mi tylko pobiec do banku i podj troch pienidzy. Przejd si z tob kawaek, a potem musz pdzi z powrotem bdzie na mnie czekaa z obiadem. Suchaem go spokojnie, mylc przy tym, e naprawd potrzebuje kogo, kto wycignby go z tej trudnej sytuacji, w jakiej si znalaz. By zupenie zrezygnowany, nie zostao mu za grosz odwagi. Przypomina dziecko, dziecko bite codziennie, ktre w kocu nie wie, jak si zachowa; potrafi jedynie trz si i kuli ze strachu. Kiedy skrcilimy pod kolumnad na Rue de Rivoli, wygosi dugi pamf-let przeciw Francji. Kiedy miaem bzika na ich punkcie stwierdzi ale to tylko literatura. Teraz ich znam... wiem, jacy s naprawd. S okrutni i sprzedajni. Z pocztku to si wy[310] daje wspaniae, masz poczucie, e jeste wolny. Po jakim czasie przejada ci si to. Pod powierzchni wszystko jest tu martwe; brak uczu, brak wspczucia, brak przyjani. S do cna samolubni. To najwiksi egoici na wiecie. Myl wycznie o pienidzach*. Nic, tylko pienidze i jeszcze raz pienidze! Co gorsza s tacy cholernie przyzwoici, tacy mieszczascy. To wanie doprowadza mnie do szau. Kiedy widz, jak ona ceruje mi koszule, mgbym j zabi. W kko ceruje i ceruje. Oszczdza i oszczdza. Fautfaire des -nomies! Strona 247

Miller Henry - Zwrotnik Raka Powtarza to przez cay dzie. Syszy si to wszdzie. Sois raisonnable, mon cheril Sois raisonnable! Nie chc by rozsdny i logiczny. Nie znosz tego! Chc si wyrwa na wolno, chc cieszy si yciem. Chc co robi, a nie przesiadywa w kawiarni i przez cay dzie mle ozorem. Jezu, nie jestemy bez wad, ale mamy przynajmniej entuzjazm. Lepiej popenia bdy, ni nic nie robi. Wolabym by ebrakiem w Ameryce, ni tu y jak pan. Moe to dlatego, e jestem Jankesem. Urodziem si w Nowej Anglii: tam jest chyba moje miejsce. Nie mona w jeden dzie sta si Europejczykiem. Masz we krwi co takiego, co czyni ci innym. To klimat i caa reszta. Wszystko widzimy inaczej. Nie moemy si przerobi na ich kopyto, chobymy nie wiem jak podziwiali Francuzw. Jestemy Amerykanami i musimy nimi pozosta. Jasne, e nienawidz tych purytaskich kutasw tam w kraju szczerze ich nienawidz. Ale jestem jednym z nich. Tu nie ma dla mnie miejsca. Mam tego do. Idc wzdu arkad cay czas perorowa w tym stylu. Nie powiedziaem ani sowa. Pozwoliem, by wyrzuci to z siebie wiedziaem, e dobrze mu zrobi pozbycie si tego ciaru. Mimo to, pomylaem sobie, jakie to dziwne, e jeszcze rok temu ten sam facet waliby si w piersi jak goryl i powtarza: C za przepikny dzie! C za pikny kraj! Jacy wspaniali ludzie!" A gdyby napatoczy si jaki Amerykanin i powiedzia na Francj cho jedno ze sowo, Fillmore rozkwasiby mu nos. Nie dalej ni rok temu byby go{311} tw odda ycie za Francj. Nigdy nie widziaem nikogo tak rozkochanego w jakim kraju, rwnie szczliwego pod obcym niebem. Byo w tym co nienaturalnego. Kiedy mwi Francja, rozumia przez to wino, kobiety, pienidze w kieszeni, atwo przyszo, atwo poszo. Oznaczao to, e mona by niefrasobliwym chopcem, oznaczao to wakacje. A potem, gdy ju si wyszumia, kiedy zdmuchno kopu namiotu i mg dobrze przyjrze si niebu, dostrzeg, e to nie cyrk, ale arena odwiecznych igrzysk, cholernie ponurych, tak jak wszdzie. Czsto zastanawiaem si, syszc, jak entuzjazmuje si Francj, wolnoci i innymi duperelami, jak zareagowaby na to francuski robotnik, gdyby rozumia sowa Fillmore'a. Nic dziwnego, e uwaaj nas za stuknitych. W ich oczach jestemy wariatami. Stanowimy po prostu band dzieciakw, zdziecinniaych, zidiociaych staruszkw. To, co nazywamy yciem, jest tanim romansem. Czyme jest entuzjazm, ktry nosimy w rodku? Ten atwy optymizm, od ktrego kademu normalnemu Europejczykowi wywracaj si Strona 248

Miller Henry - Zwrotnik Raka bebechy to iluzja. Nie, to zbyt dobre sowo. Iluzja co jednak znaczy. Nie, to nie to to uuda. Czysta uuda, ot co. Jestemy jak stado dzikich koni z klapkami na oczach, zupenie oszalaych, pdzcych tabunem w panicznym strachu. Przeskakujemy nad przepaci. Hop! Kochamy wszystko, co jest poywk dla przemocy i chaosu. Naprzd! Naprzd! Niewane dokd. Przez cay czas z pian na pysku. Krzyczymy alleluja! Alleluja! Dlaczego? Bg jeden raczy wiedzie. Mamy to ju we krwi. To z powoju klimatu. I mnstwa innych rzeczy. W ostatecznoci cho-Jzi te o fina. Cay wiat cigamy w d do naszego poziomu. Nie wiemy, dlaczego. To nasze przeznaczenie. Caa reszta to zwyke gwno... Przy Palais Royal zaproponowaem, bymy wstpili czego si napi. Zawaha si. Widziaem, jak si martwi, co ona na to powie, co bdzie z obiadem i jak obawia si, e po powrocie zostanie zwymylany. [312] Na lito bosk powiedziaem zapomnij o niej cho przez chwil. Zamwi co do picia i chc, by (o wypi. Nie martw si. Wydostan ci z tego pieprzonego szamba. Zamwiem dwie due whisky. Kiedy zobaczy, jak je nam nios, umiechn si do mnie zupenie jak dziecko. Wypij zachciem go i napijmy si jeszcze. Dobrze ci to zrobi. Nie obchodzi mnie, co mwi lekarze tym razem wyjdzie ci to na zdrowie. No, pij! Niele mu poszo. Kiedy garcon znikn, by przynie nastpn kolejk, popatrzy na mnie oczyma penymi ez, jakbym by jego ostatnim przyjacielem na wiecie. Nawet dray mu troch wargi. Chcia mi co powiedzie, ale nie bardzo wiedzia, jak si do tego zabra. Spojrzaem na niego pogodnie, jakbym ignorowa t niem prob, po czym odsuwajc na bok spodeczki, oparem si na okciach i przemwiem do niego z ca powag: Suchaj, Fillmore, co chciaby robi tak naprawd? Powiedz mi. Wwczas z oczu popyny mu zy i wyrzuci z siebie: Chciabym znale si w kraju, wrd swoich. Chciabym sysze wok siebie jzyk angielski. zy nadal spyway mu po twarzy. Nie prbowa ich otrze. Pozwoli, by wszystko wypyno z niego jednym strumieniem. Boe, pomylaem sobie, dobrze jest tak sobie uly. Dobrze cho raz w yciu by kompletnym tchrzem. Da taki upust boleci. Wspaniae! Fantastyczne! Widok jego zaamania pokrzepi mnie tak dalece, e nagle poczuem si zdolny rozwika kady problem. Wezbraa we mnie odwaga i stanowczo. Tysic Strona 249

Miller Henry - Zwrotnik Raka pomysw naraz cisno mi si do gowy. Suchaj powiedziaem, pochylajc si ku niemu jeszcze bardziej jeli naprawd tego pragniesz, dla[313] czego tego nie zrobisz... dlaczego nie wyjedziesz? Wiesz, jak postpibym na twoim miejscu? Wyjechabym jeszcze dzi. Tak, na Boga, naprawd... Wyjechabym od razu, nie mwic jej nawet ,,do widzenia". Zreszt, w gruncie rzeczy, tylko tak moesz to zrobi ona nigdy nie pozwoliaby ci powiedzie do widzenia". Dobrze o tym wiesz. Garcon przynis whisky. Zobaczyem, jak Fillmo-re z rozpaczliw ochot siga po szklaneczk i podnosi j do ust. Ujrzaem w jego oczach iskierk nadziei odlegej, szalonej, rozpaczliwej. Zapewne widzia siebie pyncego wpaw przez Atlantyk. Mnie wydawao si to dziecinnie proste. Wszystko ukadao mi si w gowie. Widziaem, jak bdzie wygldao kade posunicie. Umys miaem przenikliwy jak dwik dzwonu. Czyje s te pienidze w banku? spytaem. Twoje czy jej ojca? Moje wykrzykn. Dostaem je od matki. Nie chc ich cholernych pienidzy. To wietnie! powiedziaem. Co by powiedzia, gdybymy zapali takswk i wrcili do banku. Podejmij wszystko co do centa. Potem pojedziemy do Konsulatu Brytyjskiego zaatwi wiz. Wskoczysz w popoudniowy pocig do Londynu. Tam wsidziesz na pierwszy statek do Ameryki. Tak bdzie lepiej, bo nie bdziesz si musia martwi, e ona zacznie ci ciga. Nigdy nie wpadnie na to, e pojechae przez Londyn. Jeli zacznie ci szuka, naturalnie pojedzie najpierw do Hawru lub Cherbourga... i jeszcze jedno nie wracaj po swoje rzeczy. Wszystko zostaw tutaj. Niech sobie maj. Z t ich francusk mentalnoci nigdy nie przyjdzie im do gowy, e zwiae bez torby, bez bagau. To niesamowite. Francuz nigdy nie wpadby ha co podobnego... chyba e miaby takiego fioa jak ty. Masz racj przytakn oywiony. Nigdy o tym nie pomylaem. Zreszt moesz mi je pniej przysa, [314] jeli ona odda. Ale to w tej chwili bez znaczenia. Boe, pi /o ci nie mam nawet kapelusza! Po co ci kapelusz? Kiedy znajdziesz si w Londynie, kupisz sobie wszystko, czego ci potrzeba. Teraz najwaniejszy jest popiech. Musimy si dowiedzie, kiedy odchodzi pocig. Suchaj powiedzia, sigajc po portfel. We Strona 250

Miller Henry - Zwrotnik Raka wszystkim zdaj si na ciebie. Masz, we to i rb, co trzeba. Jestem zbyt osabiony. W gowie mi si krci. Wziem portfel i wyjem banknoty dopiero co podjte z konta. Takswka staa przy krawniku. Wskoczylimy do rodka. Jaki pocig odchodzi z Dworca Pnocnego o szesnastej, czy co koo tego. Usiowaem to dobrze przemyle bank, konsulat, biuro American Express, dworzec. W porzdku! Powinnimy zdy. A teraz gowa do gry! powiedziaem. Tylko spokojnie! Kurwa! Za kilka godzin bdziesz pyn przez kana. Dzi wieczorem bdziesz azi po Londynie i nasuchasz si angielskiego, ile wlezie. A jutro znajdziesz si na otwartym morzu, a wtedy na Boga, jeste wolnym czowiekiem i chuj ci obchodzi, co si tutaj stanie. Gdy dopyniesz do Nowego Jorku, wszystko to wyda ci si jakim koszmarnym snem. By tak podekscytowany, e konwulsyjnie zaczy mu podrygiwa stopy, jakby prbowa biec w takswce. W banku tak draa mu rka, e ledwo mg si podpisa. A tego jednego wanie nie mogem zrobi za niego podpisa si. Ale myl, e gdyby to byo konieczne, mgbym go wysadzi i podetrze mu tyek. Byem zdecydowany go std wyprawi, nawet gdybym musia go zwin i wsadzi do walizy. Dotarlimy do Konsulatu Brytyjskiego akurat w przerwie na lunch i wszystko byo zamknite. Oznaczao to, e musimy zaczeka do drugiej. Nie przychodzio mi do go[315] wy nic lepszego, jak zje co dla zabicia czasu. Fillmore, rzecz jasna, nie by godny. Mia ochot na kanapk. Pierdol twoj kanapk stwierdziem. Postawisz mi dobry lunch. To ostatni normalny posiek, jaki tutaj zjesz moe na dugo. Zaprowadziem go do przytulnej restauracyjki i zamwiem niez wyerk. Zadysponowaem najlepsze wino, jakie mieli w menu, nie zwaajc na cen i dobry smak.. Miaem w kieszeni wszystkie jego pienidze jak mi si wydawao, ca gr. Z pewnoci nigdy przedtem nie miaem naraz tyle forsy w garci. Jak rozkosz byo rozmieni banknot tysicfrankowy! Obejrzaem go najpierw pod wiato, by dobrze si przyjrze piknemu znakowi wodnemu. liczne pienidze! Jedna z niewielu rzeczy, jakie Francuzi robi z prawdziwym rozmachem. Nie brak im przy tym artystycznego zacicia, jakby ywili gbokie uczucie nawet do symbolu. Po obiedzie poszlimy do kawiarni. Do kawy zamwiem chartreuse. Czemu nie? I rozmieniem kolejny banknot Strona 251

Miller Henry - Zwrotnik Raka tym razem pisetk: czyciutk, now, szeleszczc. Przyjemnie mie do czynienia z takimi pienidzmi. Kelner wyda mi plik starych, brudnych banknotw, poatanych gumowanym papierem; miaem istny stos picio- i dziesiciofrankwek i cay worek kurzej karmy. Chiskie pienidze, z dziurk. Nie wiedziaem ju, gdzie je adowa. Kieszenie spodni pkay mi w szwach. Czuem si troch nieswojo, wywlekajc ca t fors w miejscu publicznym. Baem si, e wezm nas za zodziei. Kiedy dotarlimy do biura American Express, nie byo ju wiele czasu do stracenia. Te flegmatyczne angielskie pierdoy oczywicie kazay nam czeka, tote siedzielimy jak na szpilkach. Tutaj dla odmiany kady porusza si jakby na wrotkach. Byli tak szybcy, e wszystko musieli robi jeszcze raz. Po podpisaniu wszystkich czekw i wpiciu ich w adne etui, odkryto, e podpis figuruje w niewaci[316] wym miejscu. Nie pozostawao nic innego, jak zacz od pocztku. Staem nad Fillmore'em, jednym okiem zerkajc na zegar, drugim ledzc kade pocignicie jego pira. Bolesne byo rozstanie si z t fors. Nieca wprawdzie Bogu dziki ale ze spor jej czci. Miaem w kieszeni okoo 2 500 frankw. Okoo powtarzam. Drobne ju si nie liczyy. Setka czy dwie mniej lub wicej jakie to ma znaczenie! Jeeli chodzi o niego, ca transakcj przey jak w transie. Nie wiedzia, ile ma pienidzy. Wiedzia jedynie, e musi co odoy dla Ginette. Nie by jeszcze pewien, ile mielimy to ustali w drodze na stacj. W caym tym zamieszaniu zapomnielimy wymieni wszystkie pienidze. Siedzielimy ju jednak w takswce i nie byo czasu do stracenia. Musielimy sprawdzi, ile tego jest. Pospiesznie oprnilimy kieszenie i zaczlimy ukada to wszystko na kupki. Cz leaa na pododze, cz na siedzeniu. Nie mogem oprze si zdumieniu. Byy tam pienidze francuskie, amerykaskie, angielskie. Do tego ta kurza karma. Miaem ch zebra te monety i woajc cip! cip! wyrzuci je przez okno tylko po to, by uproci spraw. W kocu wszystko podzielilimy; on zatrzyma pienidze angielskie i amerykaskie, ja francuskie. Musielimy teraz szybko postanowi, co zrobi z Ginette ile jej da, co powiedzie itp. Usiowa wymyli bajeczk, ktr powinienem jej wcisn e nie chce ama jej serca itepe. Zmuszony byem mu przerwa. Mniejsza z tym, co jej powiedzie oznajmiem. Zostaw to mnie. Ile chcesz jej da, o to chodzi. A w Strona 252

Miller Henry - Zwrotnik Raka ogle po co jej co dawa? Efekt by taki, jakby pod siedzeniem wybucha mu bomba. Rozpaka si. I to jak! Jeszcze gorzej ni przedtem. Mylaem, e zemdleje mi na rkach. Powiedziaem wic bez zastanowienia: Dobrze, dajmy jej wszystkie francuskie pienidze. Na jaki czas powinno jej to wystarczy. [317] Ile tego jest? zapyta sabym gosem. Nie wiem, jakie 2 000 frankw, co koo tego. I tak wicej, ni jej si naley. Chryste! Nie mw tak baga. W kocu paskudnie robi j w konia. Starzy nigdy nie przyjm jej z powrotem. Nie, daj jej wszystko. Daj jej cay ten cholerny interes, bez wzgldu na to, ile tego jest. Wyj chusteczk, by obetrze zy. Nic na to nie poradz przyzna. To wicej, ni mog znie. Nie zdobyem si na odpowied. Nagle pad na ziemi mylaem, e ma jaki atak albo co w tym stylu jkn: Jezu, myl, e powinienem wrci. Powinienem wrci i wypi to piwo, ktrego nawarzyem. Nigdy bym sobie nie wybaczy, gdyby co jej si stao. Poczuem si, jakbym dosta obuchem w gow. Chryste! wykrzyknem nie wolno ci tego zrobi! Nie teraz. Za pno. Wsidziesz do tego pocigu ju ja si o to postaram. Pjd si z ni zobaczy zaraz po twoim wyjedzie. Kretynie, gdyby kiedy zwszya, e prbowae od niej uciec, zamordowaaby ci, nie rozumiesz tego? Ju nie masz odwrotu. Zaatwione. Zreszt co moe si sta? zapytaem sam siebie. Zabije si? Tant . Kiedy podjechalimy na dworzec, mielimy jeszcze okoo dwudziestu minut, ktre naleao jako zabi. Nie miaem do odwagi, by poegna si z nim ju teraz. Kto tak roztrzsiony jak on mg w ostatniej chwili wyskoczy pocigu i popdzi do niej. Byle drobiazg mg go odwie od podjtej decyzji. Lada gupstwo. Zacignem go wic do baru naprzeciwko dworca i powiedziaem: Wypijesz teraz pernoda swego ostatniego pernoda, i ja ci go postawi... za twoje pienidze. Co ze sposobu, w jaki to powiedziaem, zaniepo[318] koio go. Pocign spory yk i wtedy, o(lwriiciiji)( lic ku mnie jak zraniony pies, rzek: Wiem, e nie powinienem zau;i< tyli I", powierzy ci te wszystkie pienidze, ale... ale... Strona 253

Miller Henry - Zwrotnik Raka /u-s/di biszto, co uznasz za najlepsze. Nie chc, by popenia lamO bjstwo, to wszystko. Samobjstwo? spytaem. Nie ona. Musisz mie o sobie diabelnie wysokie mniemanie, skoro wierzysz w co takiego. A jeli chodzi o pienidze, to cho nie mam ochoty ich jej dawa, obiecuj ci, e pjd prosto na poczt i wyl je telegraficznie. Nie ufam sobie na tyle, by mie je przez chwil duej, ni to konieczne. Mwic to dostrzegem kilka pocztwek na obrotowym stojaku. Zapaem jedn bya na niej wiea Eiffla i kazaem mu napisa par sw. Napisz, e za chwil wypywasz. Dodaj, e j kochasz, i e sprowadzisz j zaraz po przyjedzie do Stanw... Wyl to jak najszybciej, poczt pneumatyczn. I spotkam si z ni wieczorem. Wszystko bdzie na medal zobaczysz. Z tymi sowami przeszlimy przez ulic, kierujc si na dworzec. Pozostay dwie minuty. Poczuem, e teraz mona go ju bezpiecznie zostawi samego. Przy wejciu na peron klepnem go w plecy i wskazaem na pocig. Nie ucisnem mu nawet doni - obliniby mnie caego. Powiedziaem tylko: Popiesz si! Odjeda za minut. Po czym odwrciem si na picie i odszedem. Nie obejrzaem si nawet, by zobaczy, czy wsiada do pocigu. Za bardzo si baem. Przez cay czas, gdy go tak wyprawiaem, nie mylaem wcale, co zrobi, kiedy si ju od niego uwolni. Obiecaem mu wiele - ale tylko po to, by siedzia cicho. Jeeli [319] I chodzi o konfrontacj z Ginette, miaem tyle odwagi co on. Wpadem w panik. Wszystko odbyo si tak nagle, e niemoliwa bya pena ocena sytuacji. Odchodziem ze stacji cudownie zamroczony z pocztwk w rku. Oparem si o latarni i przeczytaem j ponownie. Bez sensu. Przeczytaem j raz jeszcze, by sprawdzi, czy nie ni, po czym podarem j i wrzuciem do rynsztoka. Rozejrzaem si niespokojnie, jakbym spodziewa si zobaczy Ginette z tomahawkiem w rku. Nikt jednak za mn nie szed. Zaczem spacerkiem poda w kierunku Place Lafayette. By pikny dzie, jak wspomniaem wczeniej. Nad gow lekkie kbiaste chmurki egloway z wiatrem. opotay markizy. Pary nigdy nie wyglda w moich oczach tak dobrze, byo mi niemal przykro, e wyprawiem std tego biednego kutasa. Na Place Lafayette usiadem twarz do kocioa i spojrzaem na wie zegarow; nie jest ona jakim arcydzieem architektury, Strona 254

Miller Henry - Zwrotnik Raka ale w bkit na zegarowej tarczy zawsze mnie fascynowa. Dzi by jeszcze gbszy. Nie mogem oderwa od niego oczu. Jeeli Fillmore nie bdzie na tyle szalony, by napisa do niej list z wyjanieniami, Ginette moe nigdy nie dowiedzie si, co zaszo. A nawet gdyby do niej dotaro, e zostawi jej co okoo 2 500 frankw, nie bdzie w stanie tego udowodni. Zawsze mog powiedzie, e sobie to ubzdura. Facet na tyle zbzikowany, by odej nie zabrawszy nawet kapelusza, mg by rwnie szalony, by wymyli 2 500 frankw, czy ile tam tego byo. Wanie, ile tego byo zaczem si zastanawia. Moje kieszenie uryway si od ciaru tych pienidzy. Wycignem je i starannie przeliczyem. Byo dokadnie 2 875 frankw i 35 centymw. Wicej, ni przypuszczaem. Trzeba si byo pozby 75 frankw i 35 centymw chciaem mie okrg sum. Wanie w tej chwili spostrzegem takswk zatrzymujc si przy krawniku. Wysiada z niej kobieta z biaym pudelkiem na rku; pies sika jej na jedwabn sukni. Pomys, by zabiera [320] psa na przejadk, rozeli mnie. Jestem rwnie dobry i 'l jej pies, powiedziaem sobie, po czym kiwnem na taklW karz i kazaem si przewie po Bois. Zapyta, dokd do kadnie chc jecha. Byle gdzie odrzekem. Niech pan jedzie przez Bois, okry go i prosz jecha wolno, nie spieszy mi si. Oparem si wygodnie i spogldaem na mijane z gwizdem domy, postrzpione dachy, kominy, kolorowe mury, toalety, zataczajce si carrefours. Gdy mijalimy Rond-Point, pomylaem, e pjd wysika si na d. Nie wiadomo, co moe mi si tam przytrafi. Kazaem kierowcy zaczeka. Po raz pierwszy w yciu takswka czekaa na mnie, gdy si odlewaem. Ile pienidzy mona przepuci w ten sposb? Niewiele. Z tym, co miaem w kieszeni, mogem sobie pozwoli, by czekay na mnie dwie takswki. Rozejrzaem si wok, ale nie dostrzegem nikogo godnego uwagi. Pragnem czego wieego i nie uywanego czego z Alaski albo z Wysp Dziewiczych. Czystej, wieej skrki o naturalnym zapachu. Nie musz mwi, e nie byo tam adnej takiej kobiety. Nie byem zanadto zawiedziony. Chuj mnie obchodzio, czy znajd kogo takiego. Rzecz w tym, by nigdy nie robi tego na si. Na wszystko przyjdzie czas. Jadc dalej minlimy uk Triumfalny. Grupka turystw krcia si bez celu przy szcztkach Nieznanego onierza. Jadc przez Bois patrzyem na wszystkie te bogate dupy woce si swoimi limuzynami. Przejeday Strona 255

Miller Henry - Zwrotnik Raka ze wistem, jak gdyby dokd zmierzay. Robiy to niewtpliwie, by doda sobie znaczenia, by pokaza wiatu, jak gadko chodz ich rolls-' i hispano suizy. W moim wntrzu wszystko chodzio bardziej gadko ni jakikolwiek rolls-royce. Byem wewntrz jak aksamit. Aksamitna kora mzgowa, aksamitne krgi. I aksamitny smar do osi, a co! Cudownie jest cho przez p godziny mie w kieszeni pienidze i przesrywa je niby jaki pijany marynarz. Czujesz [321] si, jakby wiat nalea do ciebie. A najlepsze jest to, e nie wiesz, co z nimi zrobi. Moesz rozwali si na siedzeniu i pozwoli, by licznik bi jak wcieky, moesz pozwoli, by wiatr rozwiewa ci wosy, moesz zatrzyma si na drinka albo pozwoli sobie na duy napiwek, sta ci na tak doz pewnoci siebie, jakby takie rzeczy zdarzay ci si na co dzie. Ale nie moesz wywoa rewolucji. Nie moesz wypuka caego brudu z bebechw. Kiedy dojechalimy do Porte d'Auteuil, kazaem mu skierowa si ku Sekwanie. Przy mocie Sevres wysiadem i zaczem i wzdu rzeki, w kierunku wiaduktu Au-teuil. Sekwana w tym miejscu na mniej wicej szeroko strumienia, a drzewa podchodz do samego brzegu. Woda bya zielona, szklista, zwaszcza przy przeciwlegym brzegu. Od czasu do czasu przepyna pyrkoczc jaka d. Plaowicze w obcisych strojach opalali si stojc w trawie. Wszystko wok byo rozgrzane, pulsujce, rozedrgane od silnego wiata. Przechodzc koo ogrdkowej piwiarni zobaczyem grupk cyklistw siedzcych przy stoliku. Zajem miejsce w pobliu i zamwiem demi. Suchajc ich paplaniny pomylaem przez chwil o Ginette. Ujrzaem, jak nerwowo biega z kta w kt, wyrywajc sobie wosy z gowy, jak szlocha i beczy, w ten waciwy sobie zwierzcy sposb. Ujrzaem na wieszaku jego kapelusz. Zaczem si zastanawia, czy pasowayby na mnie jego ubrania. Mia jeden raglan, ktry szczeglnie lubiem. C, teraz by ju w drodze. Jeszcze troch i pod stopami poczuje koysanie statku. Angielski! Chcia posucha angielskiego. Co za pomys! Nagle przyszo mi do gowy, e gdybym zechcia, take mgbym wrci do Ameryki. Po raz pierwszy pomylaem o czym takim. Zapytaem sam siebie chcesz jecha? Nie byo adnej odpowiedzi. Moje myli pobiegy w kierunku morza, w stron drugiego brzegu, gdzie ogldajc si za siebie po raz ostatni widziaem drapacze [322] Strona 256

Miller Henry - Zwrotnik Raka chmur niknce w wirujcych patkach niegu. Ponownie ujrzaem, jak wynurzaj si ogromne i grone, rwnie upiorne jak wwczas, gdy stamtd odpywaem. Zobaczyem wiata biegnce w gr midzy ich ebrami. Ujrzaem jak na doni cae miasto, od Harlemu po Battery, ulice zalane morzem mrwek, rozpdzon kolejk naziemn, pustoszejce kina. Pomylaem nieco mglicie: co te dzieje si z moj on. Gdy wszystko przemylaem, opanowa mnie wielki spokj. Tutaj, gdzie rzeka agodnie wije si przez piercie wzgrz, ley ziemia tak nasiknita przeszoci, e jak daleko sign myl wstecz, nie sposb uwolni si od tego dziedzictwa stanowicego histori ludzkoci. Chryste, przed oczyma zalni mi taki zocisty spokj, e tylko neurotyk mgby wpa na pomys, by odwrci gow. Sekwana pynie tak dyskretnie, e ledwie odczuwam jej obecno. Jest tu zawsze cicha i nie rzucajca si w oczy, niczym wielka arteria biegnca przez ciao czowieka. W tym cudownym nastroju, jaki mnie ogarn, miaem poczucie, e wspiem si na szczyt wysokiej gry; przez jaki czas bd mg rozglda si dokoa, chonc sens krajobrazu. Ludzie stanowi dziwn faun i flor. Z daleka wydaj si tak bardzo nieistotni; z bliska musz si wyda szpetni i maostkowi. Tym, czego najbardziej potrzebuj, jest dostatecznie duo przestrzeni przestrzeni trzeba im bardziej nawet ni czasu. Soce zachodzi. Czuj, jak rzeka przepywa przeze mnie - jej przeszo, jej wiekowa ziemia, zmieniajcy si klimat. Wzgrza agodnie okalaj j piercieniem: jej bieg jest ustalony. POSOWIE Akwaforta Paula Klee Bohater ze skrzydem przedstawia czowieka w puapce wiata: o jednym skrzydle, wronity jedn nog w ziemi, nie moe wzbi si w powietrze. Tak widzia kondycj ludzk artysta na pocztku naszego wieku, jeszcze przed bezsensown rzezi I wojny wiatowej i zagroeniem o wiele powaniejszym, jakie niosy z sob lata trzydzieste i czterdzieste. Ten sam malarz u-zna w 1924 roku artyst za filozofa, ktrego misj powinno by tworzenie nowej rzeczywistoci, odmiennej od wiata zastanego. C to wszystko ma wsplnego z Henrym Millerem? Sowa bkajce si na jego ustach to anarchia, nuda, smutek, frustracja, daremno, graviora manent, rak i delirium, ale take euforia, umiech przesany nad otchani, grube, cikie podwizki, mikkie, pene uda, triumf muzyki, gaje pomaraczowe, cyprysy, szafirowe niebo Strona 257

Miller Henry - Zwrotnik Raka bogosawiestwo poczone z agoni. Pync'za poyczone pienidze z USA do Francji w 1928 roku i mieszkajc tam nastpnie przez dziesi lat Miller spni si na ruchome wito" w miecie zwanym gai Paris przez takich jego rwienikw, jak Hemingway, Dos Passos i Fitzgerald; zamiast niego czekaa go tam wczga o pustym odku, z godem w sercu. Czciowo wyjania to, dlaczego jego wizja rni si znacznie od tej, ktr znajdujemy w utworach jego bardziej popularnych kolegw. Piszc w wieku 40 lat sw pierwsz powie, Zwrotnik Raka, autor stawia sobie ambitny cel: pragn uj w niej to, co literatura zwykle przemilcza, stworzy dzieo, ktre wysadzi wiat". Tymczasem, jak susznie zauwaa polski poeta wspczesny, wiat wci istnieje. Wydana na[324] kadem paryskiej oficyny Obelisk w roku '-l ksia/Li od razu przyniosa Millerowi skandaliczny rozgoi, tle pub likacj w jego rodzinnym kraju oraz w Anglii musi.il.i n ka prawie 30 at. Przez te wszystkie lata istniaa yciem ustajonym, plegalnym: Uwaana za ksik znaczc, jeli nie wybitn, przez pisarzy tej miary co T. S. Eliot, Ezra Pound, William Carlos Williams, George Orwell, Blaise Cendrars, Lawrence Durrell i Anais Nin pozostawaa nie znana ogowi czytelnikw amerykaskich; przemycana do ojczyzny autora nie staa si czstk literatury wiatowej; zaklasyfikowana niczym powieci fikcyjnego Kilgore'a Trouta jako pornografia, nie wprowadzia jej autora w gwny nurt literatury amerykaskiej. Publikacja Zwrotnika Raka w USA (1961 .), do czego potrzebna bya a decyzja Sdu Najwyszego, niewiele t paradoksaln sytuacj zmienia. Czybymy mieli do czynienia z fiaskiem? Odpowied na to pytanie zaley od przyjtej skali wartoci, a wic od kadego czytelnika z osobna. W cigu 30 lat od swego debiutu Miller napisa ponad 10 ksiek; sukces komercyjny niektrych z nich by olbrzymi i pisarz nie musia ju martwi si o byt materialny. Pozwolio mu to osiedli si w jednym z pikniejszych zaktkw swego piknego kraju, Big Sur w Kalifornii, gdzie wci ponawia prb zaoenia szczliwej rodziny (by piciokrotnie onaty); czasy rozpaczliwych prb o wsparcie oraz tuaczki po Europie i kraju rodzinnym naleay ju do przeszoci. Otoczony legend pornografa" pisarz przyciga rosnce rzesze wielbicieli nie tyle jego talentu, co legendy wanie, Strona 258

Miller Henry - Zwrotnik Raka by sta r; niemal przedmiotem kultu i przyj rol guru" wypowiadajcego nie zawsze spjne opinie. Mg wreszcie oddawa si swobodnej twrczoci, ktr zawsze stawia sobie za cel, ale ju waciwie w latach szedziesitych literatura ustpia miejsca akwarelom. Spniona popularno Millera miaa swoj cen. [325] Czytelnicy skupili sw uwag na jednym, nie najwaniejszym aspekcie jego twrczoci: niecenzuralnym sownictwie i naturalistycznych opisach aktu pciowego, dzielc si na oburzonych i zachwyconych t wanie stron jego utworw. Paradoks jako istota ycia, tak trafnie uchwycony przez Millera w Zwrotniku Raka, przejawia si take w odbiorze jego najwaniejszych powieci: Zwrotnika Raka, Czarnej wiosny, Zwrotnika Kozioroca i trylogii Rowe u-krzyowanie z jednej strony mamy zagorzaych, cho czasami bezkrytycznych entuzjastw jego talentu, z drugiej interpretacje czstkowe, wynurzenia psychoanalitykw, ataki feministek. Przyjrzyjmy si niektrym z tych wypowiedzi. L. Durrell: Zwrotnik Raka umiecibym obok Moby Dicka... Dzisiejsza literatura amerykaska zaczyna si i koczy na dokonaniach Millera". Anafs Nin, przyjacika pisarza, pisaa we wstpie do pierwszego wydania powieci: Oto ksika, ktra o ile to jeszcze moliwe potrafi nam przywrci apetyt na elementarne realia ycia... Potrzebna nam transfuzja krwi. Ta krew i to ciao dane s nam wanie tu. Alkohol, jedzenie, miech, podanie, namitno, ciekawo te najprostsze przejawy naszej egzystencji stanowi pokarm, z ktrego czerpi soki korzenie naszych najwikszych i najbardziej ulotnych tworw". George Orwell: Jeli chodzi o pisarza, siedzi on na topniejcej grze lodowej; jest tylko anachronizmem, pozostaoci epoki buruazyjnej, skazanym na zagad, jak hipopotam. Miller wydaje mi si czowiekiem niezwykym, poniewa dostrzeg i obwieci ten fakt na dugo przed wikszoci jego wspczesnych. [...] Moim zdaniem mamy tu do czynienia z jedynym obdarzonym wyobrani prozaikiem, jaki w ostatnich paru latach pojawi si wrd ludw anglojzycznych. Jeli nawet kto potraktuje to stwierdzenie iako przesadzone, przyzna prawdopodobnie, e Miller [326] jest pisarzem nieprzecitnym, zasugujcym nie tylko na pobieny rzut oka; a przecie jest pisarzem zupenie negatywnym, niekonstruktywnym, amoralnym, zaledwie Jonaszem biernie akceptujcym zo, czym w rodzaju Strona 259

Miller Henry - Zwrotnik Raka Whitmana pord trupw". Co do feministek, dla ktrych Miller sta si ulubionym chopcem do bicia, to trudno z nimi polemizowa jak z kadym, komu przyjta ideologia wydaje si prawd jedyn i niemal objawion. Polemik dodatkowo utrudnia psychoanalityczny argon, ktry moe by nonikiem dogmatu, ale rzadko sprawdza si jako narzdzie opisu wiata. Oglnie mwic, feministki zarzucaj mu (nie bez racji zreszt), e sprowadza kobiet do roli zwierztka, a waciwie organu seksualnego. Jednym sowem, autor Zwrotnika Raka jest dla nich typowym mae chawinist pig, co Sawomir Mroek z waciwym sobie wdzikiem przetumaczy kiedy na zwolennika supremacji mczyzn". Oddajmy jednak gos Kate Millet, czoowej przedstawicielce wojujcego feminizmu": Miller to kompendium amerykaskich nerwic seksualnych; jego warto nie polega na uwolnieniu nas od tych schorze, ale na. uczciwoci, z jak je wyrazi i udramatyzowa". Dzi, gdy od publikacji Zwrotnika Raka dzieli nas ponad p wieku, jego pozycja w krajach anglosaskich pozostaje paradoksalna: wszyscy o nim syszeli, ale kt zada sobie trud, by go przeczyta? Rzecz jasna ksika nie jest ju tak obrazoburcza jak niegdy: krytyka cywilizacji amerykaskiej, programowy anarchizm, a take seks i obsce-niczno jako rodki walki z establishmentem miay prawo bulwersowa w roku 1934, ale nie dzisiaj, gdy od lat szedziesitych stay si trwaym elementem literatury amerykaskiej. Dlaczego jednak, skoro rodki uyte przez Millera stay si czym powszechnym, tak niewiele uwagi powico[327] no treci jego utworw? Dlaczego pisarz nie doczeka si powaniejszej biografii ani caociowego opracowania krytycznego? Co sprawia, e tak mao powstaje rozpraw na temat jego pisarstwa i wpywu na prozaikw o tak rnych obliczach, jak Saul Bellw, Philip Roth, Norman Mailer czy Jack Kerouac? Musi by jaki powd, dla ktrego Miller pozostaje nadal na marginesie literatury, funkcjonuje w krytycznej prni. I chocia w USA nakrcono kilka filmw opartych na jego powieciach, jedyna nagroda literacka, jak otrzyma, pochodzia z... Woch i zostaa mu przyznana za ksik spoza gwnego nurtu jego prozy. Co sprawio, e do dzi pisarz tkwi midzy bagnem a nieboskonem"? W opatrzonym wasnymi komentarzami wyborze co soczystszych" fragmentw gwnych powieci Millera, uzupeniajcym cenzuraln" antologi opracowan wczeniej przez L. Durrella, Norman Mailer dochodzi do Strona 260

Miller Henry - Zwrotnik Raka wniosku, e jest w autorze Zwrotnikw co niestrawnego dla Amerykanw. Bez wtpienia chodzi tu o sposb widzenia wiata, bliszy metafizyce Paula Klee ni komercyjnym produktom Andy'ego Warhola, surrealistom lat dwudziestych ni odbiorcom kultury masowej. Nie bez znaczenia s take jego cilejsze zwizki z literatur europejsk ni amerykask. Sam Miller przyznaje si w Zwrotniku Raka do swej dziewitnastowiecznoci". Dystans, z jakiego spoglda na opisywany wiat i towarzyszc mu swoist naiwno Anais Nin nazwaa trafnie spojrzeniem Patagoczyka". Sdz, e przyczyny nieprzystawalnoci Millera do oczekiwa wspczesnych odbiorcw (zwaszcza amerykaskich) mona upatrywa jeszcze gbiej w niemal redniowiecznym charakterze jego wraliwoci, ...na obrazach Grunewalda, Cranacha, Hieronima Boscha, Manuela Deutscha widzimy jeszcze natur ludziom nieprzyjazn, zaludnion przez zoliwe duchy, pen zasadzek i niebezpieczestwa. Drzewa wycigaj swe dugie rce ku przeraone[328] mu czowiekowi. W redniowieczu po /opadniciu zmroku nie wychodzono na dwr ze Strachu przed demonami, ktre w ciemnociach czyhay na nierozwanych". Tak opisuje kondycj ludzk w owych zamierzchych dla nas czasach Jerzy Stempowski. A przecie to wanie wiat przedstawiony w Zwrotniku Raka: Niebo w kolorze indygo oczyszczone z wenistych chmur, ponure drzewa rozcignite w nieskoczono, ich czarne gazie gestykuluj niczym lunatycy. Drzewa upiorne, o pniach bladych jak popi z cygara. Wszechpotna i tak bardzo europejska cisza. aluzje spuszczone, zaryglowane sklepy. [...] Zewszd otaczaa nas duszna, maniakalnie pijana noc, czaiy si ostrza sztyletw. Wok rozpocieraa si bezkresna pustka. Nad kaplic niczym biskupia infua zalegaa konstelacja wiateek, w cigu zimowych miesicy tkwia tam tu nad kaplic, janiejc jak ostrza sztyletw, blask absolutnej pustki". Uwany czytelnik znajdzie podobnych fragmentw wicej. Na czym polega wielko Zwrotnika Raka dzisiaj? Nie stanowi o niej krytyczne spojrzenie na p'ostp cywilizacyjny* poniewa obawy i niepokoje z nim zwizane stay si dzi powszechne, ani szeroka panorama spoeczna, ktrej tu czytelnik po prostu nie znajdzie, napotykajc zamiast niej zadziwiajcy korowd istot niespokojnych, wygnacw i uciekinierw, kurw i artystw osobnikw stuknitych, neurastenikw, neurotykw, psychopatw". Warto ksiki nie ley te w jej Strona 261

Miller Henry - Zwrotnik Raka warstwie filozoficznej ani nie opiera si na erudycji pisarza, cho bywa ona zadziwiajca. Miller to przede wszystkim zmysy, napicia emocjonalne, nieomylny instynkt, wkna nerww pulsujce rytmem miejsca i czasu. Ta rzadko spotykana dzi intensywno uczu u pi[329] sarza nazywanego facetem o sercu i czonku z kamienia" jest najmocniejsz stron powieci obok niezniszczalnej wiary w czowieka jako jednostk twrcz, w uzdrowiciel-sk moc sztuki. Anais Nin wspomina, e Miller uwaa si za ostatniego czowieka na ziemi. Czytajc Zwrotnik Raka odnosi si wraenie, e byo tak naprawd: obecno autora wirtuoza, literackiego kuglarza, anarcho-surrealisty, narcyza i megalomana, niemoralnego moralisty i Wielkiego Speleologa Waginy", wreszcie intelektualisty swobodnie poruszajcego si w wiecie literatury, muzyki i malarstwa stanowi rdo siy jego pisarstwa. To dziki niej Pary Millera staje si bardziej rzeczywisty ni Pary Balzaka, ', a nawet '; prawdziwszy i pamitany duej ni miasto znane z wasnych wdrwek i turystycznych folderw. Ten Pary, do ktrego tylko ja jeden mam klucz, niezbyt nadaje si do zwiedzania przez turystw, nawet gdy si ma najlepsze intencje; jest to Pary, w ktry naley wierzy, ktrego naley dowiadcza codziennie w tysicu rnych tortur, Pary rozwijajcy si w tobie niczym rak, rozprzestrzeniajcy si coraz bardziej, by ci w kocu pore". Do niezapomnianych opisw miasta dochodz mistrzowskie, nakrelone w kilku zdaniach portrety (a waciwie karykatury) ludzi, zwaszcza postaci marginesowych. Wizja Millera jest gboko pesymistyczna, ale oto kolejny paradoks nie przygnbia; wrcz przeciwnie zagodzony ironi i komizmem, zaskakujc metafor, swobodnym wzlotem surrealistycznej poezji pesymizm pisarza dodaje si, by przeciwstawi si zgiekowi codziennoci, nowotworowym komrkom zagraajcym naszej osobowoci. Tak pisa o tym sam Miller: Jednym z powodw, dla ktrych kadem w swych utworach nacisk na amoral-no, zo, brzydot, okruciestwo, bya ch pokazania, e s one rwnie wane jeli nie waniejsze co rzeczy pozytywne. (...) W ten sposb oczyszczaem swj organizm z [330] trucizny. I co dziwne, owa trucizna wywieraa kojcy wpyw na innych. To tak jakbym ofiarowywa im Strona 262

Miller Henry - Zwrotnik Raka uodpar-niajc szczepionk". Fakt opisania wiata w stanie rozkadu staje si aktem obaskawienia go, zwycistwem nad losem. Wypada te wspomnie o jeszcze jednym aspekcie powieci, niezbyt na pierwszy rzut oka widocznym i w pewnym sensie anachronicznym w dobie literatury postmodernistycznej i noveau roman: Zwrotnik Raka to opowie o mioci, nie spenionej i nieuchwytnej. Autor przyzna pod koniec ycia, e we wszystkich swoich przewrotnie autobiograficznych ksikach pisa wci o jednej kobiecie, swej drugiej onie June, zwanej tam Mar lub Mon. To ona pobudzia Millera do pisania i chocia ostatecznie go porzucia, to ni wanie nasycony jest opisywany w pierwszej powieci Pary, to jej twarzy, marmurowych ng i zawsze gorcych piersi szuka na ulicach i w burdelach Parya, u Tani, Germaine i innych kobiet tu opisywanych. Jeeli udany opis klski mioci uzna mona za sukces, to Zwrotnik Raka jest nim w stopniu o wiele wikszym ni pniejsze powieci Millera, a zwaszcza jego 1600-stronicowe opus magnum, Rowe ukrzyowanie (trylogia skadajca si z czci zatytuowanych Sexus, Nexus, Plexus). Przez kilkadziesit lat nie udao si pisarzowi uczyni z Mony przekonujcej postaci powieciowej cho odrobin podobnej do Anny Kareniny czy Emmy Bovary; jej obraz do koca pozostaje zamazany. I pewnie taki musia pozosta, co Miller zdawa si wyczuwa piszc sw pierwsz powie. Nie odwzajemniona mio do Mony i Ameryki tu wanie wyraaj si najpeniej, mimo e znak rwnoci midzy nimi pisarz wiadomie postawi dopiero w Zwrotniku Kozioroca. Wprawdzie cytat poniszy odnosi si do ojczyzny pisarza, ale wystarczy przecie zmieni jedno sowo...: Najlepiej tak wanie widzie Ameryk, zaws/.e w [331] tle, jako co w rodzaju pocztwki, po ktr sigasz w chwilach saboci. W ten sposb wyobraasz sobie, e zawsze tam na ciebie czeka, nie zmienia si i nie wynaturza. [...] Ameryka nie istnieje. To tylko nazwa nadana pewnej abstrakcyjnej idei..." Na koniec pozostawiem problem, ktry poruszany zwykle na wstpie utrwala istniejcy stereotyp Mille-ra-pornografa. W rezultacie Zwrotnik Raka moe podzieli los Ulissesa Joyce'a: wikszo osb natychmiast postawia ksik w widocznym miejscu na pce, cz czytelnikw zniechcia si po kilkudziesiciu stronach, nieliczni przeczytali fragmenty obsceniczne, podkrelone przez kilku Strona 263

Miller Henry - Zwrotnik Raka zdeterminowanych czytelnikw, ale wszyscy zgodnie twierdzili, e to arcydzieo. Zwrotnik Raka jest ksik nieco szokujc. Kto napisa kiedy, e u boku wielkiej sztuki stoj zawsze jej dwie ciemne siostry: blunierstwo i pornografia", i chocia mona by kwestionowa poszczeglne czony tego twierdzenia w odniesieniu do tej wanie ksiki, pozostaje faktem, e nie wszystkim przypadnie ona do gustu. Rynsztokowy jak nazywa go sam autor jzyk moe przesoni inne zalety powieci. Wskazanie rozdziau, w ktrym najczciej wystpuje sownictwo niecenzuralne", jest zabiegiem niebezpiecznym, o czym przekona si autor pewnego poematu zalecajc co wraliwszym osobom, zwaszcza panienkom, opuszczenie rozdziau zawierajcego dug list najor-dynarniejszych przeklestw: wikszo czytelnikw od niego wanie zaczynaa lektur poematu. Ponadto ostrzeenie tego rodzaju jest nie na miejscu take i z tego powodu, e sowa uznawane za brzydkie" wystpuj niemal we wszystkich rozdziaach. Miller przywizywa spor wag do tej kwestii, powicajc jej osobny esej. Przypomnia w nim dwa przeciwstawne pogldy na natur sw nieprzyzwoitych. Wedug jednego obsceniczno, podobnie jak pikno, znajduje si [332] na zewntrz dziea sztuki, w jani osoby je ogli|duJi|ce| Zdanie przeciwne sprowadza si do twierdzenia, /< ..I...... s trwaym elementem ycia spoecznego i odzwlen li lila] | gbok potrzeb ludzkiego umysu. Sam autor tik OtO W \ jania powd ich stosowania: Gdy w sztuce, .1 zwl w literaturze, pojawiaj si obscena, speniaj zwykle lunk cj rodka technicznego; element celowoci nie ma nic wsplnego z prb wywoania podniecenia seksualnego. Jeli w ogle mona mwi w tym przypadku o jakie ukrytej motywacji ze strony twrcy, dotyczy ona czego o wiele gbszego ni seks. Celem jest przywoanie i wprowadzenie poczucia realnoci opisywanego wiata. W pewnym sensie stosowanie przez artyst obscenicznoci mona porwna do uycia elementw nadprzyrodzonych przez starych mistrzw". Do rk czytelnika trafia wic ksika kontrowersyjna, ale jak staraem si tu pokaza wci ywa. Ta intymna i prywatna historia, w ktrej si nagle odzwierciedla co, co jest gbsze i szersze", przeznaczona jest dla ludzi z otwart gow. Przed nimi Strona 264

Miller Henry - Zwrotnik Raka obroni si sama. Uwaa si powszechnie, e praca tumacza jest zajciem samotnym. Tak rzeczywicie byo w przypadku wstpnej pracy nad Zwrotnikiem Raka; miaem jednak to szczcie, e ostateczny ksztat niniejszego przekadu zawdzicza wiele innym. Lista ich nazwisk jest zbyt duga, by j tu zamieszcza, ale pragnbym w tym miejscu podzikowa im wszystkim za cierpliwo, zrozumienie i yczliwo. Lesaw Ludwig Projekt stron tytuowych i okadki Andrzej Darowski Redaktor Barbara Sawomirska Redaktor techniczny Danuta Harnik Printed in Poland Wydawnictwo Literackie, Krakw 1990 Wydanie I. Nakad 100000 + 350 egz. Ark. wyd. 16,8. Ark. druk. 21 Oddano do skadania 2 V 1988 Podpisano do druku w marcu 1989 Zam. nr 1144/88. 0-16-173 Zakady Graficzne w Gdasku Gdask, ul. Trzy Lipy 3

Strona 265