ZASADY DAWKOWANIA W ZABIEGACH FIZYKOTERAPEUTYCZNYCH

W zabiegach fizykoterapeutycznych niezmiernie istotnym elementem metodyki jest dawkowanie. Dotyczy to dawki pojedynczego zabiegu dawki serii zabiegowej, czyli: iloci zabiegw w serii, czstoci ich stosowania oraz stopniowego wprowadzania dawki. Serie w fizykoterapii najczciej rozpisywane s na 10 zabiegw wykonywanych codziennie przez dwa tygodnie z przerw weekendow. Taki sposb wyklucza dostosowanie wielkoci i czstoci dziaania bodca do okresu chorobowego.

W stanach ostrych i wczesnych bodce powinny by stosowane czciej, ale ich nasilenie powinno by niewielkie. W stanach pniejszych i przewlekych, aby wywoa podan rekcje, naley uy wikszych nate, ale zabiegi wykonywa rzadziej.

W kadym wypadku naley kierowa si regu Arndta- Schultza, ktra mwi, e: bodce sabe jedynie podtrzymuj procesy yciowe organizmu bodce rednie usprawniaj funkcje yciowe organizmu bodce silne dziaaj niekorzystnie, hamuj funkcje yciowe organizmu, wywouj odczyny paradoksalne lub dziaaj destrukcyjnie.

Sztuk fizykoterapii jest dobra dawk tak, aby bya ona z zakresu dawki redniej wg ArndtaSchultza dla danego pacjenta w konkretnym etapie jego choroby. Aby to uatwi, w wikszoci dziaw fizykoterapii, ustalono wartoci, w parametrach charakterystycznych dla danego rodzaju bodca, okrelajce dawki sabe, rednie i mocne.

CIEPOLECZNICTWO O wartoci przekazanej organizmowi energii cieplnej decyduje temperatura tworzywa zabiegowego oraz stopie jego przewodnictwa cieplnego. Dlatego temperatura zabiegw jest rna i waha si od 34C [1] w przypadku wody ciepej do 80C przypadku ciepego powietrza. Rwnie inny jest czas trwania rnych zabiegw cieplnych. Wynosi on przecitnie 10- 20 min. W przypadku substancji o maym przewodnictwie cieplnym zabieg mona przeduy do 30 min.

KRIOTERAPIA

Skrajnie niskie temperatury poniej 0C wymuszaj krtki czas dawkowania. Zabiegi wykonuje si od 30s do 3 min. uwzgldniajc wraliwo pacjenta.[4]

WIATOLECZNICTWO Promieniowanie podczerwone i widzialne O wielkoci dawki decyduje tutaj przede wszystkim czas ekspozycji. Naley wzi pod uwag fakt, e w tym samym czasie, ale przy innej odlegoci, innym kcie padania promieni oraz innym stopniu natenia rda wiata ilo energii fotoaktynicznej dostarczonej do tkanki ulega zmianie. Tak, wic dawk w wiatolecznictwie reguluje si nie tylko czasem zabiegu, ale rwnie odlegoci, ktem padania promieni i nateniem rda wiata.

Promieniowanie nadfioletowe Ze wzgldu na silne oddziaywania promieni UV dawk dla tych zabiegw ustala si w sposb cisy dla kadego pacjenta i dla konkretnej lampy. W ustandaryzowany sposb-testem biologicznym, okrela si dawk BIO (MED), ktra jest wartoci czasu potrzebnego do uzyskania odczynu progowego. Chcc uzyska wiksze odczyny rumieniowe naley zastosowa krotno dawki BIO.

LASEROTERAPIA Warto dawki okrelana jest wg prawa Arndta- Schultza zmodyfikowanego przez Oshiro gstoci powierzchniow energii ED [J/cm].

Podstawowe wzory potrzebne do obliczenia czasu zabiegu:

ED= E/S E= ED x S Tzab.= E/P

[J/cm] [J= J/cm x cm] [s= J/W]

ED- warto energii powierzchniowej E- warto energii S- pole powierzchni zabiegu, w metodzie stabilnej jest to pole powierzchni sondy zabiegowej Tzab.- czas zabiegu P- moc urzdzenia laserowego

Jeeli urzdzenie laserowe pracuje w trybie impulsowym, do wzoru na czas zabiegu naley podstawi moc redni Pa, ktra jest wprost proporcjonalna do czasu trwania impulsu: Timp., maksymalnej mocy impulsu: Pmax. i czstotliwoci impulsw: f. Czyli: Pa= Timp. x Pmax. x f [W= s x W x Hz]

A czas zabiegu: Tzab.= E/Pa [s= J/ W] [na podst.4]

ELEKTROTERAPIA- PRD STAY Stosuje si dawki subiektywne nate, czyli do pierwszych odczu pacjenta. W czasie zabiegu nie naley zwiksza natenia prdu. Ograniczenia to w galwanizacji max. do 30mA, w jonoforezie do 28mA, w kpielach elektrycznowodnych cakowitych max. 50mA, komorowych do 30mA. Na okolice jednej gaki ocznej nie naley przekracza 1, 5 mA, na okolice gowy i szyi 3- 6mA. Czas zabiegu wynosi od 5- 30 min. Najczciej 10- 15. Mona go wydua stopniowo w czasie serii. W niektrych przypadkach wskazane jest stosowanie dawek obiektywnych wg gstoci natenia prdu na polu powierzchni elektrody czynnej (j= I/ S): dawka saba: 0, 01- 0, 1mA/cm

dawka rednia: do 0, 3mA/cm dawka moca: do 0, 5mA/cm[1]

Obecnie zaleca si nie przekracza wartoci 0, 2mA/cm[4]. Na podstawie dawki gstoci i wielkoci elektrody czynnej naley obliczy warto natenia prdu, ktr wykorzystamy w czasie zabiegu. J= j x S [mA= mA/cm x cm]

ELEKTROTERAPIA- PRDY IMPULSOWE W ELEKTROSTYMULACJI RUCHOWEJ Celem zabiegu jest uzyskanie skurczu minia w odpowiedzi na impuls prdu. Dlatego dawkujemy obiektywnie do widocznych skurczw minia, lub grupy miniowej, ktr stymulujemy. Natenia nie mog powodowa wrae blowych. O tym czy pojawi si pojedynczy, widoczny, niebolesny skurcz minia decyduj parametry prdu. Czstotliwo powinna mieci si w przedziale 1- 10Hz. Jeli jest wysza naley j zmodulowa w mniejsz, czego przykadem s prdy Kotza. Czas i ksztat impulsu naley dobra do stanu ukadu nerwowo- miniowego. Wyznacza si je badaniem elektrodiagnostycznym (odczyt z krzywej I/t). Pomocne w doborze czasu i ksztatu impulsu s rwnie tabele wg Gillerta. Im stan ukadu nerwowo- miniowego jest lepszy, tym czas impulsu potrzebny do wywoania skurczu miniowego jest krtszy. Tak wic naley wykorzystywa jak najkrtsze czasy impulsw. Czas zabiegu elektrostymulacji ruchowej to 10- 15min. W czasie zabiegu mona wykona 2- 3 minutow przerw w momencie gdy skurcze miniowe sabn.

ELEKTROTERAPIA- PRDY IMPULSOWE W ELEKTROSTYMULACJI PRZEKRWIENNEJ I PRZECIWBLOWEJ Dawkowanie natenia subiektywne, czyli wg odczu pacjenta. Powinny one by wyrane. Czasem na granicy progu blu tj. w hiperstymulacji TENS. W prdach Trberta (UR) wskazane jest zwikszanie natenia prdu w czasie zabiegu, jeeli odczucia pacjenta sabn. Czas takich stymulacji wynosi przecitnie 10- 20 min. Wyjtkiem s zabiegi TENS, ktre mog trwa do kilku godzin.

PRDY DD Ze wzgldu na zoono prdw DD w ich dawkowaniu naley uwzgldni warto natenia prdu staego- bazy i prdu impulsowego- dozy.

Wikszo aparatw pozwala na osobne dawkowanie tych dwch komponentw. Naley podkrci warto natenia prdu bazy do pierwszych minimalnych odczu, lub pod progiem czucia, ale nie wicej ni 3mA, nastpnie podkrci warto prdu impulsowego do bardzo wyranych odczu. W czasie jednego zabiegu stosuje si kilka rodzajw prdw pamitajc, e czas stosowania poszczeglnych z nich jest ograniczony. czny czas zabiegu 2- 8 min.[1]

PRDY I POLA WIELKIEJ CZSTOTLIWOCI Diatermia krtkofalowa W czasie zabiegu pacjent odczuwa ciepo co zwizane jest z powstawaniem energii cieplnej wewntrz tkanek. Dawkowanie oparte jest na tych odczuciach. Wyrniamy dawki: I termiczn- pod progiem odczuwania ciepa II oligotermiczn- minimalne, agodne odczucie ciepa III termiczn- przyjemne ciepo IV hipertermiczna- silne odczucie ciepa nie przekraczajce progu blu[1, 4] O stopniu i gbokoci przegrzania tkanek decyduje rodzaj diatermii: indukcyjna lub kondensatorowa oraz, w kondensatorowej wykonanej elektrodami sztywnymi, odlego obiektu od okadki kondensatora. Czasy zabiegu: krtki 3- 4min. redni 5- 9min. dugi 10- 15min.[4] Dawki I i II oraz krtkie czasy zabiegu stosuje si na pocztku stadium choroby.

W schorzeniach przewlekych zwiksza si dawk i czasy zabiegu. Impulsowe pole magnetyczne wielkiej czstotliwoci Zabieg wykonywany jest aparatem polskiej produkcji o nazwie Terapuls. Std czsto na nazwa terapii ogranicza si do nazwy aparatu. Inna nazwa to diatermia impulsowa. Do okrelenia dawki su parametry czasu impulsu Timp., mocy maksymalnej impulsu Pmax. i czstotliwoci impulsw f.

Po ich przemnoeniu uzyskujemy warto mocy redniej. Pr= Timp. x Pmax. x f [W= s x W x Hz] [za1] Moc rednia maa do 15W powinna by stosowana w stanach ostrych, do 30W w stanach podostrych, do 40W w przewlekych. Czas zabiegu 15- 20 min.

MAGNETOTERAPIA Proponowane wartoci podstawowych parametrw[1]:

Stan chorobowy Ostry Podostry Przewleky

Warto indukcji pola [mT] Poniej 3 3- 5 Powyej 5

Czstotliwo pola [Hz] 1- 5 5- 20 Powyej 20

Oprcz ww. wane jest ustalenie charakteru zmian pola. Impulsy o ksztacie prostkatnym s intensywniejsze w dziaaniu ni impulsy trjktne czy sinusoidalne. Niezalenie od ksztatu impulsu wikszy zakres zmian wywouj impulsy bipolarne. Minimalny czas zabiegu to 5min. Maksymalny 60min. Przecitnie czas ekspozycji wynosi 15- 20min.[1] Rozpisujc seri zabiegow trzeba uwzgldni stopniowe wprowadzanie maksymalnych dla zabiegu wartoci parametrw. Dotyczy to wartoci indukcji i czstotliwoci. Znajc warto maksymaln w pierwszych zabiegach mona stosowa 40%, pniej 70% nastpnie 100% dawki. W stopniowym w prowadzaniu dawek pomaga parametr pulsu lub modulacji okrelany w sekundach. Jest to czas przerw pomidzy faktycznym dawkowaniem bodca. Najczciej w pierwszym zabiegu ustala si go na 3 lub 3, 5s i codziennie zmniejsza o 0, 5s. Wykonujc zabieg naley sprawdzi czy zastosowany w terapii solenoid nie posiada ogranicze maksymalnych wartoci indukcji. Zabiegi naley wykonywa o staej porze dnia do godziny 21[1].

MAGNETOSTYMULACJA

Warto indukcji magnetycznej w tej terapii nie przekracza 100T [3, 1](0, 1mT). Dostpne na naszym rynku aparaty generuj maksymaln indukcj pl ok. 45T. Natenia te podzielone s na stopnie intensywnoci. Kady z nich ma sta, odpowiedni warto indukcji i trwa 8min. Mona rwnie zastosowa programy. Czas trwania programw jest rny. A na przebiegu programu zmieniaj si stopnie intensywnoci. Zabiegi mona stosowa do kilku razy dziennie o staych porach dnia z przerwami 3- 4 godzin. Stosuje si stopnie intensywnoci lub programy. Pod koniec dnia zaleca si stosowanie najniszych stopni intensywnoci. Serie zabiegowe trwaj kilka tygodni, w czasie ktrych dawki stopniowo rosn aby pod koniec zmale.

SONOTERAPIA Gwn wielkoci, ktr kierujemy si ustawiajc parametry aparatw do sonoterapii jest warto gstoci mocy na polu powierzchni gowicy ultradwikowej. Dawki dzielimy na: sabe: 0, 050, 5W/cm rednie: 0, 5- 1, 5W/cm mocne: 1, 5- 2, 0W/cm[1]. Jest to gsto mocy, czyli taka sama jej warto dawkowana na rnych powierzchniach sond zabiegowych daje rne wartoci mocy[W]. W zabiegach stosowa mona fal ultradwikow o przebiegu cigym lub zmodulowan w czstotliwoci mae. W niektrych aparatach moliwy jest wybr wielkoci czstotliwoci zmodulowanych. W tym celu naley wybra parametr zwany wspczynnikiem wypenienia. Jest to uamek informujcy jaka cz okresu fali zmodulowanej wypeniona jest fal podstawow ultradwikw. Im mniejszy wspczynnik wypenienia tym mniejsz warto dawki przekazujemy do tkanek w czasie zabiegu.

Czasy zabiegu: czas krtki 1- 3min. czas redni 4- 9min. czas dugi 10min i wicej[1] Ograniczenie dotyczy okolicy zabiegu na okolice przykrgosupowe i splotw nerwowych- do 2min.

O wartoci przekazanej do tkanek energii decyduj parametry okrelajce wielkoci charakterystyczne dla poszczeglnych dziaw fizykoterapii. Ale rwnie wielko powierzchni, na ktrej zabieg jest wykonywany oraz ilo zabiegw w serii. I liczba serii.

W kadym dziale fizykoterapii moliwe jest dokonanie osobnej, wnikliwej analizy dawkowania.

BIBLIOGRAFIA 1) 2) Mika T., Kasprzak W.: Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 2003. Siero A, Cielar G, Adamek M.: Magnetoterapia i laseroterapia, lska Akademia Medyczna, Katowice 1994. Siero A. (red.).: Zastosowania pl magnetycznych w medycynie, - media press, BielskoBiaa 2002. Straburzyski G., Straburzyska- Lupa A.: Medycyna fizykalna, PZWL Warszawa 1997. Informacje z instrukcji obsugi aparatw do fizykoterapii

3)

4) 5)