MICHAI

BAKUNIN

SOCJALIZM I WOLNO
MARKSIZM, WOLNO, PASTWO
PODSUMOWANIE PODSTAWOWYCH IDEI KATECHIZMU REWOLUCYJNEGO

83 Zielona Gra 2002

SOCJALIZM I WOLNO
Wolno dla wszystkich
Powane urzeczywistnienie wolnoci, sprawiedliwoci i pokoju pozostanie dotd niemoliwe, dopki wikszo ludnoci bdzie wykluczona z posiadania najbardziej elementarnych dbr yciowych, dopki wikszo ta, nie posiadajc wyksztacenia, bdc niewana w sprawach politycznych i spoecznych i znajdujc si w niewoli, bdzie przeklta jeeli nie de iure1, to przecie de facto a mianowicie musi ona niestrudzenie pracowa, nie majc wolnego czasu zarwno z powodu swego ubstwa, jak i przez konieczno. Ludzie ci produkuj wszelkie bogactwa, z ktrych wiat jest dzisiaj taki dumny, a jako pensj za swoj prac otrzymuj z tego tak niewielk cz, i wystarcza to robotnikom tylko na codzienny chleb... Jestemy przekonani, e wolno bez socjalizmu oznacza gospodark przywilejw i niesprawiedliwo, a socjalizm bez wolnoci niewolnictwo i brutalno.

Polemika midzy anarchistami i marksistami na temat idei pastwa

Marksici uwaaj, e jarzmo pastwowe dyktatura byoby konieczne jako rodek fazy przejciowej do osignicia uwolnienia narodu. Tym celem byby anarchizm lub wolno, a pastwo czy dyktatura s tylko rodkami. Tote naleaoby i chciaoby si uwolni raz ju zniewolone masy pracujce. W tym miejscu nasza polemika zaostrza si. Oni uwaaj, e tylko dyktatura oczywicie ich mogaby doprowadzi do powstania woli ludu, podczas gdy my odpowiadamy na to: adna dyktatura nie ma innego celu ni jej wasna egzystencja i moe ona tylko spodzi w narodzie niewolniczego ducha, ktrego sama cierpi; wolno moe by stworzona tylko przez wolno, tzn. przez obejmujc wszystko od stp do gw rebeli ze strony narodu i wolnej organizacji mas pracujcych. Podczas gdy polityczna i spoeczna teoria antypastwowych socjalistw czy anarchistw prowadzi wolno cigle ku zerwaniu ze wszystkimi rzdami, ze wszelkimi formami polityki obywatelskiej i zostawia jej tylko jeszcze otwart drog spoecznej rewolucji, przeciwstawna jej teoria komunizmu pastwowego i naukowego autorytetu prowadzi swych zwolennikw (pod pozorem taktycznej politycznej koniecznoci) na drog nie koczcych si kompromisw z rzdami czy partiami politycznymi i wpltuje j z nimi w kombinacje, tzn. spycha j na drog niezaprzeczalnej reakcji. Gwnym punktem polityczno-spoecznego programu Lasallesa i komunistycznej teorii Marksa jest (urojone) uwolnienie proletariatu przez pastwo. Jednake jest przy tym konieczne, aby pastwo zgodzio si wzi na siebie uwolnienie proletariatu spod jarzma mieszczaskich kapitalistw. Jak mona wzbudzi w pastwie tak ch? S tylko dwa rodki, za pomoc ktrych byoby to moliwe do osignicia. Proletariat musiaby odway si na rewolucj do miae przedsiwzicie aby zdoby pastwo. I naszym zdaniem proletariat, skoro tylko zdobyby ju pastwo, musiaby zacz niezwocznie niszczy je, a wraz z nim wieczne wizienie mas pracujcych. Jednake wg teorii Marksa nard nie powinien niszczy pastwa, lecz je wzmocni i rozbudowa, i odda w jego nowej formie w rce jego dobroczycw, opiekunw i nauczycieli, przywdcw partii komunistycznej jednym sowem w rce Marksa i jego przyjaci, ktrzy zaczliby je na swj sposb uwalnia.
1 De iure wedug prawa; na mocy prawa; zgodnie z obowizujcym prawem; prawnie, formalnie [ac.].

3
Skoncentruj oni wszelk wadz w swych mocnych rkach, poniewa tylko fakt, i masy pozostan nieuwiadomione czyni niezbdnym opiekucze kierownictwo rzdu. Zao oni jeden jedyny bank pastwowy, w ktrym bd si koncentroway wszystkie komercyjne, przemysowe, agrarne, a nawet naukowe produkcje i podziel masy narodu na dwie armie przemysow i agrarn, bdce pod bezporednim kierownictwem pastwowych technokratw, ktrzy utworz now uprzywilejowan naukowopolityczn klas. Teraz wida, jaki peen blasku cel stawia przed oczyma narodu Niemiecka Szkoa Komunistyczna.

Ograniczona rola indywiduum w rewolucji

W rewolucji spoecznej, ktra diametralnie przeciwstawiana jest we wszystkim rewolucji politycznej, dziaania pojedynczych osb s prawie bez znaczenia, podczas gdy spontaniczna masowa akcja jest wszystkim. To, co s w stanie uczyni jednostki, ogranicza si do wyjanienia, propagowania i opracowania ich wyobrae, ktre odpowiadaj instynktowi masowemu i co wicej, ich niekoczce si starania powicone s rewolucyjnej organizacji naturalnej siy mas, ale nie jest to niczym wicej; reszta moe i musi by samodzielnie czyniona przez nard. Kada inna metoda prowadziaby do dyktatury politycznej, do ponownego powstania pastwa, do przywilejw i nierwnoci, w ogle do wszystkich zwizanych z istnieniem pastwa represji tzn. metoda ta prowadziaby okrn drog, ale w peni zaplanowan, do ponownego politycznego, spoecznego i ekonomicznego zniewolenia narodu. Varlin i wszyscy jego przyjaciele, tak jak i wszyscy szczerzy socjalici i cakiem zwyczajni ludzie robotnicy, ktrzy wrd narodu si urodzili i tam te wzrastali, podzielili do wysokiego stopnia t pen legalnoci antypati na inicjatyw, ktra wychodzi od odosobnionych indywiduw, na wadz, ktra jest sprawowana przez grujcych pojedynczych ludzi, a poniewa byli oni konsekwentni, rozcignli te uprzedzenia i nieufno take na swych wasnych ludzi.

Zarzdzone przez pastwo rewolucje musz ponie klsk

W przeciwiestwie do tych, moim zdaniem, w najwyszym stopniu kamliwych przedstawie autorytarnych komunistw, wg ktrych rewolucja spoeczna moe zosta zarzdzona i zorganizowana przez dyktatur lub zgromadzenie wyborcw nasi przyjaciele, socjalici paryscy, byli zdania, e rewolucja moe zosta przeprowadzona i doprowadzona do penego rozwoju tylko przez spontaniczn i nieprzerwan masow akcj grup i stowarzysze ludowych. Nasi paryscy przyjaciele mieli po tysickro racj. Poniewa nie jest to rzeczywicie aden duch, moe on by jeszcze obdarzony zaletami geniusza lub jeeli mwimy o zbiorowej dyktaturze, ktra powstaje z wielu setek nadzwyczaj uzdolnionych jednostek: nie jest to kombinacja mdrych gw, ktre byyby tak potne, aby obj ca t nieskoczon rnorodno i rozmaito realnych interesw, tsknot, objaww woli i potrzeb, ktre ustanawiaj w swej totalnoci zbiorow wol narodu; nie jest to aden rozum bdcy w stanie wynale spoeczn organizacj, ktra umoliwiaby uczynienie wszystkich ludzi zadowolonymi. Taka organizacja byaby zawsze oem prokrustowym2, do ktrego niezadowolone spoeczestwo z mniej lub bardziej usankcjonowan przez pastwo przemoc byoby
2

prokrustowy p. oe sytuacja niezwykle trudna, nie do zniesienia, w ktrej co jest gwatem naginane, dostosowywanie do sztywnego schematu (nawizanie do tortur stosowanych przez Prokrusta wobec schwytanych podrnych, ktrych dopasowywa do dugoci swego oa przez rozciganie lub obcinanie im czonkw). [od im. Prokrust, mit. rozbjnik attycki].

4
przymuszone. Ten stary system bazujcej na przemocy organizacji jest wanie tym, z czym spoeczna rewolucja powinna skoczy przez to, e zostanie zachowana wolno masom, grupom, komunom, stowarzyszeniom, a nawet pojedynczym osobom, tak jak i przez to, e zniszczy ona raz na zawsze historyczne przyczyny wszelkiej przemocy, ktr mona odnale tylko w fakcie istnienia pastwa. Upadek pastwa pocignby za sob zniszczenie niesprawiedliwoci sdowego prawa i wszelkiej obudy rnorodnych kultw. To prawo i kulty suyy zawsze przemocy, ktra bya reprezentowana, gwarantowana i autoryzowana przez pastwa jako przyjemne, idealne i rzeczywiste powicenie. Wiadomo, e dopiero wtedy, kiedy pastwo zakoczy swe powstawanie, ludzko osignie wolno, a prawdziwe interesy spoeczestwa i wszystkich grup, wszystkich lokalnych organizacji, i wszystkich pojedynczych osb, ktre tworz te organizacje, zostan dopiero wtedy w peni zaspokojone.

Wolno i rwno
Jestem oddanym zwolennikiem ekonomicznej i spoecznej rwnoci, poniewa wiem, e poza t rwnoci warto wolnoci, sprawiedliwoci, honoru ludzkiego, moralnoci i dobra pojedynczych osb tak jak i rozkwitu narodw ma przeciwny sens. Ale poniewa jestem rwnoczenie zwolennikiem wolnoci, tego gwnego zaoenia ludzkiego bytu, wierz, i rwno powinna zosta utworzona przez spontaniczn organizacj pracy i zbiorowego majtku, przez woln organizacj Zwizkw Producentw w komunach i woln federacj komun ale nie przez ochronn rk, penicego rol opiekuna, pastwa.

Rwno celu i rnice metod autorytatywnych i wolnociowych rewolucjonistw

Dokadnie w tym punkcie socjalici czy rewolucyjni kolektywici odcinaj si od autorytatywnych komunistw, zwolennikw absolutnej inicjatywy pastwa. Celem obu jest to samo: obie partie ycz sobie stworzenia nowego spoecznego porzdku, ktry powinien by zaoony wycznie zbiorow prac i na skutek odpowiednich warunkw ekonomicznych, ktre bd dla wszystkich rwne tzn. pod warunkiem zbiorowego posiadania rodkw produkcji. Komunici wierz, e osign to dziki rozwojowi i organizacji wadzy politycznej klasy robotniczej, tj. zwaszcza proletariatu miast, ktrego wspieraj mieszczascy radykaowie podczas gdy rewolucyjni socjalici, nieprzyjaciele wszystkich dwuznacznych sojuszw, wierz, e ten wsplny cel byby moliwy do osignicia nie przez polityczn, lecz przez spoeczn (a wic anty-polityczn) organizacj i wadz pracujcych miast i wsi, cznie dziki wszystkim tym, ktrzy chocia poprzez swoje urodzenie nale do klasy wyszej, a ktrzy z wolnej woli zerwali z przeszoci i przyczyli si otwarcie do proletariatu i zaakceptowali jego program. Std te dadz si zrozumie te zrnicowane metody obu grup. Komunici wierz, e byoby konieczne zorganizowanie si robotniczych, aby przej polityczn wadz w pastwie. Rewolucyjni socjalici organizuj si w celu zniszczenia lub agodniej mwic likwidacji pastw. Komunici s zwolennikami zasady i praktyki autorytetu, podczas gdy rewolucyjni socjalici pokadaj swe zaufanie tylko w wolnoci. Obie grupy s w rwnej mierze zwolennikami nauki, ktra powinna zniszczy zabobony i powinna zaj miejsce wiary; komunici ycz sobie jednak narzucenia narodowi nauki, podczas gdy rewolucyjni kolektywici prbuj rozszerzy wiedz i ducha nauki w narodzie tak, aby rne grupy spoecznoci ludzkiej, po tym jak zostay one przekonane przez propagand, chciay si same organizowa i cakiem spontanicznie czy

5
w federacje. Grupy te pozostaj w zgodzie ze swoimi naturalnymi tendencjami i prawdziwymi interesami i nie potrzebuj si poddawa adnemu planowi, ktry z gry zosta uoony i narzucony nieuwiadomionym masom przez kilka zarozumiaych gw. Rewolucyjni socjalici wierz, e wiele wicej praktycznego rozsdku i inteligencji istnieje w instynktownych tsknotach i rzeczywistych potrzebach mas narodu ni w gbokim duchu wszystkich tych uczonych doktorw i samozwaczych wychowawcw ludzkoci, ktrzy majc cigle jeszcze przed oczyma smutne przykady nieudanej prby uszczliwienia ludzkoci pracuj nadal w tym kierunku. Rewolucyjni socjalici wierz jednak, e wprost przeciwnie ludzko daa dugo, o wiele za dugo nad sob panowa i e rdo ich nieszczcia nie ley w tej czy innej formie rzdw, lecz w samej zasadzie i czystej egzystencji rzdu, jak to zazwyczaj bywa. Ta historyczna rnorodno zda istnieje do dzisiaj midzy naukowym komunizmem, ktry zosta rozwinity przez szko niemieck i czciowo przejty przez amerykaskich i angielskich socjalistw i proudhonizmem, ktry zosta rozwinity do ostatnich wnioskw, a dzisiaj zaakceptowany jest przez proletariat krajw romaskich. Socjalizm rewolucyjny wystpi pierwszy raz wietny i praktyczny w Komunie Paryskiej.
Za: The Political Philosophy of Bakunin: Scientific Anarchism, compiled and edited by G. P. Maximoff, Glencoe 1953.

MARKSIZM, WOLNO, PASTWO

Karol Marks, niezaprzeczalny mzg Socjaldemokratycznej Partii Niemiec jest wielkim uzbrojonym w gbok nauk duchem, o ktrym bez schlebiania mona powiedzie, e cae swoje ycie powici wielkim zadaniom, ktrych wykonanie przypada na dzie dzisiejszy, chodzi mianowicie o uwolnienie pracy i robotnikw. Karol Marks bdc take niezaprzeczalnie, jeeli nie jedynym, to przynajmniej jednym z najwaniejszych zaoycieli Midzynarodowego Stowarzyszenia Pracownikw uczyni rozwj idei komunizmu istot powanej ksiki... Chocia w jego pracy Kapita niestety a roi si od formuek i metafizycznych subtelnoci, ktre czyni go niestrawnym dla mas czytajcych, jest ona bardzo naukowym i rzeczywistym dzieem, mianowicie w tym sensie, e wyklucza kad logik oprcz logiki faktw... Marks jest nie tylko uczonym socjalist, jest on take bardzo mdrym politykiem i arliwym patriot. Jak Bismarckowi i jego wielu innym socjalistycznym i niesocjalistycznym ziomkom chodzi mu, chocia za pomoc innych rodkw ni tych uywanych przez Bismarcka, o utworzenie wielkoniemieckiego pastwa ku chwale narodu niemieckiego i na jego szczcie, i do dobrowolnej lub wymuszonej cywilizacji wiata. Polityka Bismarcka suy teraniejszoci; polityka Marksa, ktry uwaa si za jego nastpc i kontynuatora, suy przyszoci. Twierdzc tak, daleki jestem od zniesawienia go. Gdyby nie postrzega si on w ten sposb, nie zezwoliby Engelsowi, powiernikowi swoich wszystkich myli pisa, e Bismarck suyby sprawie rewolucji spoecznej. Bismarck suy jej i teraz na swj sposb; Marks bdzie suy jej pniej i w sposb inny. W tym sensie bdzie on kontynuatorem Bismarcka, tak jak dzisiaj jest on wielbicielem jego polityki. Zbadamy teraz szczeglny charakter polityki Marksa i rozpatrzymy istotne punkty, ktre oddzielaj j od polityki Bismacka. Gwny punkt, a jest si skonnym powiedzie, e zarazem jedyny, jest nastpujcy: Marks jest demokrat, autorytarnym socjalist i republikaninem; Bismarck jest do szpiku koci pomorskim arystokratycznomonarchistycznym junkrem. Rnica jest zatem bardzo znaczna i obie strony jej nie

6
ukrywaj. W tym punkcie nie do pomylenia jest porozumienie pomidzy Bismarckiem i Marksem... Widzimy teraz, co ich naprawd czy. Jest to nieograniczony kult pastwa. Nie potrzebuj udowadnia tego stwierdzenia w przypadku Bismarcka, dowody mam w garci. Od stp do gw jest on mem stanu i nikim innym jak mem stanu. Wierz jednak, i nie trzeba zbyt wielkich stara, aby wskaza to samo u Marksa. Kocha on rzdy tak bardzo, e yczyby sobie nawet ustanowienia jakiego w Midzynarodowym Zrzeszeniu Pracownikw; uwielbia on wadz tak bardzo, e chciaby narzuci nam sw dyktatur. To zdaje si wystarcza do scharakteryzowania jego osobistego stanowiska. Socjalistyczny i polityczny program Marksa jest tego wiernym odbiciem. Najwaniejsz intencj wszystkich jego stara, jak to byo proklamowane w statucie zaoycielskim jego partii w Niemczech, jest utworzenie wielkiego pastwa ludowego. Ale kto mwi o pastwie, ma bez wtpienia na myli specjalnie ograniczone pastwo, o ile tylko jest ono bardzo due, do ktrego naley wiele rnych narodw i krajw, ale jeszcze wicej jest ich wykluczonych. Poniewa, jeeli Marks, jak Napoleon czy Karol V, nie marzy na przekr midzynarodowym ambicjom trawicym go dzisiaj o pastwie uniwersalnym czy jak papiestwo o uniwersalnym kociele, pewnego dnia, kiedy wybije godzina urzeczywistnienia jego marze (jeeli ona w ogle kiedykolwiek wybije) bdzie si musia zadowoli rzdem jednego a nie wielu pastw. Z tego wynika, e kto mwi o pastwie, mwi jakie pastwo i... tym samym zatwierdza egzystencj wielu pastw, a kto mwi o wielu innych pastwach, mwi natychmiast: konkurencja, zazdro, permanentna wojna. Najprostsza logika jak i caa historia daj wiadectwo takiemu pojmowaniu. Kade pastwo ryzykujc wasnym upadkiem musi dy do wadzy absolutnej, a kiedy ju bdzie potne musi prowadzi pertraktacje ze zdobywcami, aby samo nie zostao podbite: poniewa dwie rwnie mocne, ale obce dla siebie siy nie mogyby wspegzystowa bez prby zniszczenia si nawzajem. Kto mwi o podbijaniu, mwi o zdobytych narodach, niewolnictwie i ucisku. W naturze pastwa ley przerwanie solidarnoci rasy ludzkiej i e tak powiem wyparcie si czowieczestwa. Pastwo nie moe si uchroni w swej integralnoci i sile, jeeli nie zaprezentuje si przynajmniej swym wasnym poddanym jako najwyszy i absolutny cel egzystencji, poniewa nie moe ono jako takie ukaza si mieszkacom innych nie podbitych przez niego krajw. Z tych poczonych narodzin moralnoci pastwowej i rozsdku pastwowego wypywa nieuchronnie zerwanie z moralnoci ludzk postrzegan jako uniwersalna i z uniwersalnym rozumem. Zasada politycznej czy pastwowej moralnoci jest bardzo prosta. Poniewa pastwo przedstawia swj wasny najwyszy cel wszystko, co staje temu rozwojowi na przeszkodzie, chocia byaby to nawet najbardziej humanitarna rzecz na ziemi, jest ze. Ten rodzaj moralnoci nazywa si patriotyzmem. Midzynarodwka jest negacj patriotyzmu, a wic i pastwa. Gdyby Marks i jego przyjaciele z Niemieckiej Partii Socjaldemokratycznej odnieli sukces przy wprowadzeniu do naszego programu zasady pastwa, zniszczyliby przez to midzynarodwk. Pastwo musi by, z powodw samozachowawczych, odnonie polityki zewntrznej koniecznie wyposaone w penomocnictwo; jeeli stanie si tak z polityk zewntrzn przeniesie si to nieomylnie take na polityk wewntrzn. Poniewa kade pastwo musi zgodzi si na kierowanie i inspirowanie szczegln moralnoci, ktra odpowiada warunkom jego egzystencji, czuwa nad tym, eby wszystkie myli, przede wszystkim jednak czyny poddanych byy inspirowane zasadami patriotyzmu i aby lepo ufali oni teorii prawej i powszechnej ludzkiej etyki. Wynika z tego konieczno pastwowej cenzury; zbyt dua wolno mowy i myli byaby, jak sdzi Marks ze swego nadzwyczaj politycznego punktu widzenia, zbyt prawa, sprzeczna z jednomylnoci, ktra jest konieczna dla zapewnienia bezpiecznego pastwa. To, i jest to

7
rzeczywistym zdaniem Marksa, zostao a nadto udowodnione przez jego prby i pod wiarygodnie brzmicym pretekstem i ochronn mask cenzura zostaa wprowadzona do midzynarodwki. Jednak pomimo tak czujnej cenzury, ba, nawet wtedy gdyby pastwo przejo wychowanie i pouczanie narodu, czego yczyby sobie Mazzini, a co chtnie widziaby Marks, wadze nigdy nie mogyby by pewne, e zabronione i niebezpieczne myli nie czmychn do wewntrz i nie zostan przemycone do wiadomoci rzdzonego przez nie ludu. Zakazane owoce maj wielk si przycigania ludzi, a demon rebelii, ten wieczny nieprzyjaciel pastwa, bardzo atwo budzi si w ich sercach, jeeli nie s dostatecznie ogupieni, tak e ani wychowanie, ani instrukcje, ani nawet cenzura nie gwarantuj spokoju pastwa w wystarczajcym zakresie. Pastwo wymaga jeszcze policji, ofiarnych agentw, ktrzy czuwaj nad prdami opinii i namitnociami ludzkimi, manipulujc nimi potajemnie i ukradkiem. Widzielimy, e sam Marks by zaskoczony t koniecznoci, e wierzy, e musiaby wszystkie regiony midzynarodwki, szczeglnie jednak Wochy, Francj i Hiszpani zapeni tajnymi agentami. Ostatecznie nastpi, perfekcyjna jak zawsze, argumentowana z punktu widzenia samozachowawczego pastwa, organizacja wychowania i instruowania narodu, cenzury i policji, poniewa pastwo nie moe by pewne swej egzystencji, dopki nie bdzie rozporzdzao uzbrojon potg wojskow, ktra obroni go przed wewntrznymi wrogami. Pastwo jest rzdem ogromnej liczby ludzi, ktrzy s bardzo rni pod wzgldem poziomu ich kultury, przyrody krajw, ktre zamieszkuj, pracy, ktr wykonuj, interesw i de, ktrymi si kieruj pastwo jest rzdem caej tej mniejszoci, ktra nie moe (nawet jeeli tysickrotnie zawdziczaaby sw pozycj oglnemu prawu wyborczemu, a jej czyny byyby kontrolowane przez organy reprezentacyjne, jeeli nie bdzie ona wyposaona we wszechwiedz, wszechobecno i wszechmoc, ktre teolodzy przypisuj Bogu) pozna i przewidzie potrzeby lub sprawiedliwie zaspokoi najbardziej prawych i pilnych spraw na wiecie. Cigle bd istnieli niezadowoleni ludzie, poniewa zawsze kto bdzie ofiar. Poza tym ju ze swej natury pastwo, podobnie jak koci, jest wielk ofiar istot yjcych. Jest ono istot samowoln, w ktrej sercu spotykaj si, stykaj, wzajemnie niszcz i absorbuj wszystkie pozytywne, ywe, indywidualne i lokalne interesy ludnoci w owej abstrakcji, ktr zwyko si nazywa interesami ogu, dobrem ogu, powszechnym bezpieczestwem i gdzie si wzajemnie znosz wszystkie rzeczywiste pojedyncze chci w drugiej abstrakcji nazywan wol ludu. Z tego wynika, e ta tzw. wola ludu nie jest niczym innym jak ofiarowaniem i zaprzeczeniem wszystkich pojedynczych chci ludzi; dokadnie tak samo, jak tzw. powszechne dobro nie jest niczym innym ni ofiarowaniem jego interesw. Ale eby ta poerajca wszystko abstrakcja moga zosta narzucona milionom ludzi, musiaaby by ona reprezentowana przez jak realn istot, jak yjc si. Obie te rzeczy egzystuj od zawsze. W kociele jest to duchowiestwo, a w pastwie klasa panujca. A co znajdujemy w rzeczywistoci caej historii? Pastwo byo zawsze spadkobierc tej czy owej klasy uprzywilejowanej; arystokratycznej, mieszczaskiej i wreszcie biurokratycznej, a kiedy wszystkie inne klasy zostan ju wyczerpane, wzlot i upadek pastwa zostanie dopasowany do warunkw jakiej maszyny; to, e pastwo daje klas uprzywilejowan, ktra jest zainteresowana jego trwaniem, jest za kadym razem niezbdne jeli chodzi o jego uratowanie. Wanie wsplnym interesem klasy uprzywilejowanej jest to, co nazywa si patriotyzmem. Ale w ludowym pastwie Marksa, co zostao nam przedstawione, nie bdzie adnej klasy uprzywilejowanej. Wszyscy bd rwni, nie tylko z prawnego i politycznego, lecz take i ekonomicznego punktu widzenia. Zostao to przynajmniej obiecane, chocia przygldajc si sposobowi w jaki jest to praktykowane mocno wtpi czy obietnica ta zostanie dotrzymana. Nie bdzie wic adnej klasy uprzywilejowanej ale zapewne jaki rzd, prosz zauway, bdzie

8
to najgorszy wielowarstwowy rzd, ktry nie bdzie zadowolony rzdzc masami tylko w sprawach politycznych, co jest domen kadej dzisiejszej wadzy, ale chce mie take to prawo, jeli chodzi o sprawy ekonomiczne. W tym celu nastpi koncentrowanie produkcji i prawny podzia majtku, zabudowa kraju, utworzenie i rozwj fabryk, organizacja i kierowanie handlem, wreszcie wykorzystanie kapitau w produkcji w rkach jednego bankiera, jakim jest pastwo. Wszystko to czyni potrzebnym w tym rzdzie ogromna wiedza i wielu jajogowych. Bdzie to panowanie inteligencji naukowej, najbardziej arystokratyczny, despotyczny, arogancki i pogardliwy reim ze wszystkich. Da to now klas, now hierarchi rzeczywistych i rzekomych naukowcw i uczonych, a wiat zostanie podzielony na mniejszo, ktra bdzie rzdzia w imieniu wiedzy i na ogromn nieuwiadomion wikszo. A potem mniejszo ta zmiotaby nieuwiadomione masy! Taki reim nie omieszka obudzi w masach znacznego niezadowolenia i aby utrzyma je na wodzy Marks bdzie potrzebowa owieconego i wyzwolonego rzdu nie mniej znacznej siy zbrojnej. Taki rzd musi by mocny mwi Engels aby utrzyma porzdek wrd milionw niewyksztaconych ludzi, ktrych brutalne powstanie byoby w stanie wszystko zniszczy i wywrci do gry nogami, bdzie to samodzielny rzd kierowany przez jajogowych. Moecie chyba zobaczy, co znalazoby si w pastwie Marksa za tymi wszystkimi demokratycznymi i socjalistycznymi frazesami i obietnicami jego programu, co naprawd wyczynia despotyczna i brutalna natura pastwa, jak wyglda forma jego rzdw. Ostatnia analiza wykazaa, e pastwo ludowe zalecane z takim naciskiem przez Marksa i pastwo arystokratyczno-monarchistyczne utrzymujce si przy yciu za pomoc rodkw wadzy zalecane przez Bismarcka s w peni identyczne, jeeli chodzi o natur wewntrznego i zewntrznego celu. W polityce zewntrznej w obu tych przypadkach chodzi o rozwj potgi militarnej, tzn. o podbj; w polityce wewntrznej oba su przemocy zbrojnej, temu ostatniemu argumentowi zagroonej wadzy politycznej przeciw masom, ktre zmczone wieczn wiar, nadziej, ulegoci i posuszestwem, powstan w rewolucyjnym zrywie.
Za: Michael Bakunin Marxism, Freedom and the State, translated and edited by K. J. Kenafick, London 1950.

PODSUMOWANIE PODSTAWOWYCH REWOLUCYJNEGO

IDEI

KATECHIZMU

a) Zaprzeczenie istnienia Boga. b) Szacunek dla ludzi musi zastpi kult Boga. Umys ludzki jest uznany za jedyne kryterium prawdy, sumienie ludzkie za podstaw sprawiedliwoci, a indywidualna i zbiorowa wolno za rdo i jedyn podstaw adu w ludzkoci. c) Wolno pojedynczej osoby moe by urzeczywistniona tylko przez rwno wszystkich. Urzeczywistnieniem wolnoci w rwnoci jest sprawiedliwo. d) Absolutne wykluczenie zasady autorytetu i reimu pastwowego. Wolno musi by jedyn konstytucyjn regu caej spoecznej organizacji, zarwno politycznej, jak i ekonomicznej. Porzdek w spoeczestwie musi by cakowitym wynikiem moliwie jak najwikszego rozwoju lokalnej, zbiorowej i indywidualnej wolnoci. Polityczna i ekonomiczna organizacja nie musi wic wystpowa, jak to ma miejsce dzisiaj, z gry na d i z centrum na zewntrz wg reguy jednoci, ale z dou i z zewntrz do centrum wg zasady wolnych stowarzysze i federacji. e) Organizacja polityczna. Usunicie kadego chronionego i opacanego przez pastwo publicznego kocioa. Absolutna wolno sumienia i kultu z nieogra-

9
niczonym prawem kadego do wybudowania swoim bogom wityni i opacania ksidza swojej religii. Absolutna wolno religijnych stowarzysze, ktre zreszt nie bd posiaday adnych praw politycznych ani miejskich i nie bd mogy zajmowa si wychowaniem dzieci. Usunicie i upado scentralizowanego i kierowniczego pastwa. Absolutna wolno pojedynczej osoby, ktra yje z wasnej pracy i uznanie jej praw politycznych pod warunkiem, e szanuje ona wolno innych. Powszechne prawo gosowania, nieograniczona wolno prasy, propagandy, mowy i publicznych lub prywatnych zgromadze. Absolutna wolno stowarzysze, przy czym jednak prawne uznanie bdzie dane tylko tym, ktrych cel nie bdzie przeciwny podstawowym prawom spoecznoci. Absolutna autonomia gmin z prawem administrowania i samodzielnym wewntrznym ustawodawstwem, jeeli tylko odpowiadaj one zasadom prowincjonalnej konstytucji i jeeli gminy nale do federacji i chc korzysta z gwarancji prowincji. Prowincja powinna by tylko federacj gmin. Autonomiczna prowincja posiada prawo administrowania i samodzielne wewntrzne ustawodawstwo, jeeli tylko odpowiadaj one zasadom pastwowej konstytucji i jeeli prowincje nale do federacji i chc korzysta z gwarancji narodowej. Nard powinien by tylko federacj prowincji, ktre chc dobrowolnie do niego nalee; ma on obowizek poszanowania autonomii kadej prowincji, ale i prawo wymagania, aby konstytucja i szczeglnie ustawodawstwo prowincji, ktra chce nalee do federacji i korzysta z narodowej gwarancji, zgadzay si w istotnych punktach z narodow konstytucj i ustawodawstwem, aby w sprawach wzajemnych stosunkw prowincji i oglnych interesw narodu kada prowincja uchwalia dekrety, ktre bd mogy by wetowane przez narodowy parlament i oznajmione przez rzd narodowy, i aby kada prowincja suchaa decyzji rzdu narodowego z zastrzeeniem apelacji do midzynarodowego sdu, jeeli takowy powstanie. Przy odmowie posuszestwa w jednym z tych trzech przypadkw prowincja zostanie wykluczona poza prawo i poza narodow solidarno, a w przypadku napadu z jej strony na jedn ze sfederowanych prowincji zostanie ona przywoana do porzdku przez narodow armi. Usunicie tzw. prawa historycznego, prawa dziedzicznoci i kadej polityki zmierzajcej do posiadania majtku ziemskiego, powikszenia chway i zewntrznej wadzy pastwowej. Dobrobyt i wolno wszystkich narodw s solidarne, a kady musi szuka swej siy w swej wolnoci. Niezaleno narodowa jest niezaprzeczalnym prawem tak samo jak niezaleno pojedynczej osoby; jest ona wita ju na podstawie samego tego faktu, a nie na podstawie prawa historycznego. Z faktu, e kraj przez stulecia by poczony z innym, nawet gdy byo to dobrowolne, nie wynika, e musi on to poczenie wbrew swojej woli nadal tolerowa; poniewa przesze generacje nie maj prawa zbywania wolnoci teraniejszych i przyszych pokole. Kady nard, prowincja i gmina posid prawo stanowienia o swoim losie, sprzymierzania si z innymi lub przerywania sojuszy wczeniejszych i teraniejszych i zawierania nowych bez moliwoci ingerencji innego pastwa. Kada przemoc musi zosta stumiona przez ca narodow federacj, poniewa kada napa na wolno jakiego kraju jest zniewag, zagroeniem i porednim napadem na wolno wszystkich innych narodw. Midzynarodowa federacja i solidarno rewolucyjna wolnych narodw przeciw reakcyjnej koalicji zniewolonych jeszcze narodw. Organizacja spoeczna. Rwno polityczna jest niemoliwa bez rwnoci ekonomicznej. Ekonomiczna rwno i spoeczna sprawiedliwo bd niemoliwe dopty, dopki w spoeczestwie nie bdzie istniaa dla kadej wkraczajcej w ycie istoty kompletna rwno punktw wyjciowych, utworzona przez rwno rodkw do utrzymania, wychowania i nauki, a pniej do uruchomienia r-

f)

10
nych zdolnoci i si, w ktre natura kadego obdarzya. Usunicie prawa spadkowego. Prawo dziedziczenia bdzie si naleao tylko spoeczestwu, poniewa ponosi ono ciar utrzymania, nadzoru, wychowania i nauczania dzieci od ich narodzin a do osignicia przez nie penoletnoci. Poniewa praca przynosi same owoce, kady musi pracowa, by y lub bdzie on traktowany jako zodziej. Inteligentna i wolna praca, podoe honoru czowieka i wszystkich jego praw politycznych, i praca jednostkowa pocz si w pracy stowarzyszonej. Grunt i ziemia, wasno wszystkich, bd tylko w posiadaniu tych, ktrzy j uprawiaj. Rwno mczyzny i kobiety we wszystkich prawach politycznych i spoecznych. Usunicie opartej na prawie miejskim i majtku legalnej rodziny. Wolne maestwo. Dzieci nie nale ani do rodzicw ani do spoeczestwa. Najwysza kuratela nad dziemi, ich wychowanie i nauka nale do spoeczestwa. Szkoa zastpi koci. Jej cel: stworzenie wolnych ludzi. Usunicie wizie i funkcji kata. Szacunek i troska wobec starszych, niezdolnych do pracy i chorych. g) Polityka rewolucyjna. Naszym podstawowym przekonaniem jest, e wolno wszystkich narodw jest solidarna, wic od dzisiaj w Europie jak i caym cywilizowanym wiecie nie bdzie wicej rnych rewolucji, a tylko jedna uniwersalna, tak jak istnieje tylko jedna europejska i wiatowa reakcja. Wobec tego wszystkie oddzielne interesy, narodowa prno, pretensje, zazdro i wrogo musz zosta poczone w jednym wsplnym i uniwersalnym interesie rewolucji, ktra zapewni wolno i niezaleno kademu narodowi poprzez solidarno wszystkich narodw. Tak jak powstao wite przymierze reakcji wiatowej i zmowy krlw, kleru, szlachty i buruazyjnych feudaw wspierane olbrzymim budetem, stacjonarne wojska, ogromna biurokracja, ktra rozporzdza wszelkimi okropnymi rodkami i ktre daj jej nowoczesn centralizacj ze zwyczajem, e tak powiem rutynowego postpowania wobec prawa do konspiracji i czyni to wg jednego kodeksu praw. Wszystko to jest olbrzymim gronym, niszczcym faktem i do jego zwalczenia i zniszczenia naley podj dziaanie nie mniejsze ni jednoczesne rewolucyjne przymierze wszystkich narodw cywilizowanych wiata. Wobec tej reakcji wiatowej adna odizolowana rewolucja jakiego narodu nie moe odnie sukcesu, byaby ona gupstwem, wobec tego bd dla tego narodu i zdrada, przestpstwo wobec wszystkich innych. Od dzisiaj podniesienie kadego narodu musi nastpi nie w ogldaniu si na siebie samego, ale majc przed oczyma cay wiat. Aby jednak nard podnis si w nazwie caego wiata, musi on mie program caego wiata, wystarczajco szeroki, gboki, prawdziwy, jednym sowem wystarczajco ludzki program, tak, aby uwzgldnia interesy wszystkich i namitnoci caych mas Europy bez wzgldu na narodowo, elektryzowany taki program moe by tylko programem demokratycznej i spoecznej rewolucji. Cel takiej rewolucji moe zosta zdefiniowany w dwch sowach: politycznie jest to usunicie prawa historycznego, prawa dziedzicznoci i prawa dyplomatycznego. Jest to kompletne uwolnienie osb i stowarzysze spod jarzma boskiego i ludzkiego autorytetu absolutne zniszczenie wszystkich wymuszonych zjednocze i pocze od gmin do prowincji, od prowincji i podbitych krajw do pastwa. Celem jest wreszcie radykalne uwolnienie scentralizowanego, kierowniczego, autorytarnego pastwa ze wszystkimi militarnymi, biurokratycznymi, rzdzcymi, zarzdzajcymi, sdowymi i miejskimi instytucjami. Jest to, krtko mwic, oddanie wolnoci wszystkim osobom, ciaom zbiorowym, stowarzyszeniom, gminom, prowincjom, regionom i narodom i wzajemna gwarancja tej wolnoci przez federacj. Spoecznym celem jest potwierdzenie politycznej rwnoci ekonomicznej. Na pocztku kariery kadej osoby ley rwno punktw wyjciowych, spoeczna rwno, ktra nie jest nadana przez natur; tzn.

11
rwno rodkw do utrzymania, wychowania i nauki dla kadego dziecka obu pci a do czasu jego penoletnoci.

Bakunin Michai - 1814-1876, rosyjski rewolucjonista; jeden z twrcw anarchizmu, wywar znaczcy wpyw na ruch narodnikw w Rosji; popiera powstanie styczniowe w Polsce; usunity z I Midzynarodwki; w 1872 zaoy midzynarodwk anarchistyczn majc gwnie wpywy w Szwajcarii, Woszech, Hiszpanii i Francji.

RED RAT
http://red-rat.w.interia.pl
e-mail: red_rat@interia.pl Artur Wyrwa, skr. poczt. 39, 65-182 Zielona Gra 5 koperta + znaczek za 1,20z = katalog Red Rat