UZASADNIENIE W projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych oraz niektrych innych ustaw proponuje

si podniesienie wieku emerytalnego oraz zmiany dostosowujce obecne przepisy do duszej aktywnoci zawodowej Polakw, w zwizku z wyszym wiekiem emerytalnym. Najwaniejszym efektem podniesienia wieku emerytalnego, proponowanego w projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych oraz niektrych innych ustaw, z punktu widzenia rozwoju gospodarczego bdzie powstrzymanie spadku zatrudnienia, a w konsekwencji utrzymanie wzrostu PKB oraz wpyww podatkowych od przedsibiorstw, ktre nie bd zmuszone do likwidacji miejsc pracy w nadchodzcym okresie ograniczenia poday pracy. Na kwesti zrwnania i podniesienia wieku uprawniajcego do przejcia na emerytur naley patrze z punktu widzenia nie tylko finansw publicznych (ustabilizowanie systemu emerytalnego oraz wzrost gospodarczy, a co za tym idzie wzrost popytu na prac i spadek bezrobocia), ale rwnie z punktu widzenia jednostki. Dane statystyczne wskazuj, e oczekiwana dugo ycia wydua si i wynosi obecnie dla osb w wieku powyej 60 lat 23 lata dla kobiet i ponad 18 lat dla mczyzn. W konsekwencji oznacza to, e kolejne roczniki ze wzgldu na rosnc oczekiwan dugo ycia, przy utrzymaniu obecnego wieku, uprawniajcego do przejcia na emerytur, otrzymayby relatywnie nisz emerytur, ni osoby starsze z porwnywalnym staem pracy i zarobkami osiganymi w trakcie aktywnoci zawodowej. Projekt ustawy zawiera rozwizania dotyczce: 1) stopniowego podwyszania wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn do jednakowego poziomu 67 lat, 2) wprowadzenia moliwoci przejcia na czciow emerytur przed osigniciem wieku emerytalnego, 3) ograniczenia stosowania przepisw, umoliwiajcych wczeniejsze zakoczenie aktywnoci zawodowej, ktre dotychczas funkcjonuj w systemie emerytalnym rolnikw oraz sdziw i prokuratorw, 4) wypaty okresowych emerytur kapitaowych z otwartych funduszy emerytalnych do osignicia wieku odpowiadajcego wiekowi emerytalnemu mczyzn,

5) ujednolicenia stau ubezpieczeniowego uprawniajcego do najniszej emerytury dla mczyzn i kobiet, 6) dostosowania do podwyszonego wieku emerytalnego zasad uwzgldniania tzw. stau hipotetycznego w wysokoci renty z tytuu niezdolnoci do pracy, 7) zmniejszenia podstawy obliczenia emerytury o kwot stanowic sum wczeniej pobieranych emerytur (w wysokoci brutto) przyznanych przed osigniciem wieku emerytalnego, 8) odstpienia od wymagania rozwizania stosunku przy ustalaniu uprawnie do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze, 9) umoliwienia dobrowolnego opacania skadek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wszystkim osobom, ktre nie speniaj warunkw do objcia tymi ubezpieczeniami obowizkowo. Najwaniejsza propozycja to stopniowe podwyszanie i zrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn do 67 lat. Obecnie wiek ten wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mczyzn. Podnoszc wiek emerytalny od 1 stycznia 2013 r. o 1 miesic co cztery miesice, poziom ten zostaby osignity dla mczyzn w 2020 r., a dla kobiet w 2040 r. Nowe regulacje objyby kobiety urodzone po 31 grudnia 1952 r. oraz mczyzn urodzonych po 31 grudnia 1947 r. Zgodnie z expos Prezesa Rady Ministrw z 18 listopada 2011 r., podwyszenie i zrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn nastpioby we wszystkich systemach emerytalnych, w ktrych obecnie prawo do przejcia na emerytur lub w stan spoczynku przysuguje po osigniciu wieku 60 lat przez kobiet i 65 lat przez mczyzn. Nowe regulacje w tym zakresie, wprowadzone projektowan ustaw do ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 1 pkt 5 i 8 projektu ustawy), dotyczyyby rwnie systemu ubezpieczenia spoecznego rolnikw (art. 3 pkt 3 lit. a i b) oraz przechodzenia w stan spoczynku przez prokuratorw (art. 2) i sdziw (art. 7 pkt 1 lit. a i b oraz pkt 2). Bez zmian pozostaby wiek uprawniajcy do wiadcze o charakterze wygasajcym, tj. do emerytur pomostowych i wiadcze kompensacyjnych nauczycieli. Nie ulegn zmianie rwnie warunki nabywania prawa do wiadcze przedemerytalnych. Konsekwencj zmiany powszechnego wieku emerytalnego byoby natomiast wyduenie okresu wypaty tego rodzaju wiadcze, w tym rwnie przyznanych przed dniem wejcia w ycie projektowanej ustawy (art. 17). 2

Projektowany przepis art. 18 ma na celu rozwianie ewentualnych wtpliwoci co do czasu trwania szczeglnej ochrony stosunku pracy niektrych pracownikw w wieku przedemerytalnym w zwizku z wydueniem wieku emerytalnego. Chodzi tu o kobiety urodzone w okresie od 1953 do 1956 r. oraz mczyzn urodzonych w okresie od 1948 do 1951 r., ktrzy w dniu wejcia w ycie niniejszej ustawy bd ju objci ochron z art. 39 Kodeksu pracy lub mogliby by tak ochron objci. Proponuje si wyrane przesdzenie, i ochrona ta bdzie trwa do czasu osignicia nowego, wyduonego wieku emerytalnego. Natomiast ust. 2 projektowanego artykuu ma zapewni spjno w stosowaniu przepisw art. 39 Kodeksu pracy, powoywanego w rnych przepisach prawa pracy. Podwyszanie wieku emerytalnego bdzie procesem stopniowym i rozoonym w dugim okresie czasu. W przypadku kobiet docelowy wiek zostanie osignity w 2040 r., a wic po dwudziestu omiu latach od rozpoczcia jego podnoszenia o siedem lat (z 60 lat do 67 lat), a w przypadku mczyzn podnoszenie wieku o dwa lata (z 65 lat do 67 lat) trwa bdzie osiem lat. Jednak z konsultacji spoecznych wynika, e proponowana zmiana wzbudza obawy i niepokoje, dlatego uwzgldniajc zgoszone postulaty proponuje si rozwizanie polegajce na moliwoci wczeniejszego przejcia na emerytur, ale w czciowej wysokoci (art. 1 pkt 7 projektu ustawy). Prawo do czciowej emerytury miayby kobiety, ktre osigny 62 lata ycia i maj co najmniej 35-letni sta ubezpieczeniowy (okresy skadkowe i nieskadkowe) oraz mczyni, ktrzy osignli 65 lat ycia i maj co najmniej 40-letni sta ubezpieczeniowy. Wysoko emerytury czciowej wynosiaby 50% penej kwoty emerytury z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych i nie byaby podwyszana do kwoty najniszej emerytury. Podlegaaby natomiast waloryzacji. Wypata czciowej emerytury nie byaby uzaleniona od rozwizania stosunku pracy ani od wysokoci przychodw z pracy zarobkowej. Po osigniciu wieku emerytalnego i rozwizaniu stosunku pracy (w przypadku pracownikw) emerytura czciowa byaby na wniosek uprawnionego zamieniana na emerytur z FUS w penej wysokoci. Po przyznaniu emerytury czciowej nadal byyby waloryzowane kwoty skadek i kapitau pocztkowego zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego w ZUS a do ustalenia prawa do penej emerytury z tytuu osignicia wieku emerytalnego. Podstawa obliczenia emerytury z tytuu osignicia wieku emerytalnego byaby natomiast pomniejszona o kwoty wypaconej emerytury czciowej. Jednoczenie osoba pobierajca emerytur czciow miaaby status emeryta, ze wszystkimi konsekwencjami tego stanu rzeczy.

Prawo do czciowej emerytury rolniczej, ktra po osigniciu wieku emerytalnego podlegaaby zamianie na emerytur rolnicz, przysugiwaoby rwnie ubezpieczonym rolnikom (art. 3 pkt 4 projektu). W przypadku mczyzn uprawnienie do emerytury czciowej ma przysugiwa po osigniciu 65 lat ycia, czyli po osigniciu dzi obowizujcego wieku emerytalnego. W przypadku kobiet, emerytura czciowa przysugiwaaby dopiero po osigniciu 62 lat ycia, podczas gdy obecny wiek emerytalny kobiet wynosi 60 lat. Tak ustalonych granic wieku nie mona uzna w jakikolwiek sposb za dyskryminujce. Konsekwencj innego wieku uprawniajcego do emerytury czciowej dla kobiet i mczyzn jest inny wymagany sta ubezpieczeniowy (okres skadkowy i nieskadkowy). Dotychczasowe orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego dopuszczao traktowanie zrnicowanego wieku emerytalnego jako przejawu uprzywilejowania wyrwnawczego. W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 lipca 2010 r. , sygn. akt K 63/07 Trybuna Konstytucyjny przypomnia, e rnice wieku emerytalnego uznaje si zatem za naturalny, utrwalony spoecznie rezultat nierwnego podziau funkcji macierzyskich i wychowawczych w rodzinie oraz rwnoczesnego obcienia kobiet zarwno prac zawodow, jak i obowizkami rodzinnymi. Powysze ustalenia uzasadniaj stwierdzenie, e przemiany powodujce zrwnanie rl w spoeczestwie obu pci nie zostay jeszcze zakoczone i rwnie obecnie mona mwi o wystpowaniu, cho w mniejszym zakresie ni wczeniej, rnic spoecznych wynikajcych z penienia przez kobiety rl w tradycyjnym modelu rodziny. Regulacje ustawowe wprowadzajce niszy wiek emerytalny kobiet byy traktowane jako konstytucyjnie usprawiedliwione, gdy byy one zwizane ze szczeglnym charakterem pracy, w ktrym biologiczne rnice midzy pciami bezporednio wpyway na niejednakow moliwo jej wykonywania przez kobiety i mczyzn. Naley w tym kontekcie zauway, e powszechny system emerytalny obejmuje zarwno zawody, w ktrych biologiczne rnice midzy pciami bezporednio wpywaj na moliwo wykonywania danej pracy przez kobiety i tempo zuywania si w pracy, jak i zawody zwizane z prac umysow, ktrych wykonywanie w adnym razie nie daje podstawy do zrnicowanego traktowania kobiet i mczyzn. Tak wic ocena znaczenia rnic biologicznych wystpujcych pomidzy kobietami i mczyznami dla wyznaczenia wieku emerytalnego na rwnym bd zrnicowanym poziomie nie moe by dokonywana w sposb oglny dla caego systemu emerytalnego bez uwzgldnienia specyfiki poszczeglnych zaj lub zawodw. Nie ma jednak podstaw do przyjcia, e rnice biologiczne, w powizaniu z omwionymi wyej rnicami spoecznymi (funkcjonalnymi), 4

straciy cakiem na znaczeniu przy ocenie wieku zakoczenia aktywnoci zawodowej osb obu pci. Naley rwnie wskaza, e w dotychczasowym orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego rnice wieku emerytalnego kobiet i mczyzn byy uznawane za zgodne z Konstytucj, jeli osignicie wieku emerytalnego nie powoduje obowizku zakoczenia zatrudnienia. Osignicie wieku emerytalnego przez kobiety, daje zainteresowanym osobom moliwo zdecydowania o zakoczeniu ich aktywnoci zawodowej, nawet jeeli wie si to z otrzymywaniem niszych wiadcze emerytalnych, lecz jest rekompensowane innymi korzyciami osobistymi lub rodzinnymi. Biorc pod uwag wskazane mechanizmy niwelujce niekorzystne skutki zrnicowania wieku emerytalnego, Trybuna Konstytucyjny uznaje, e warto uzasadniajca odstpstwo od zasady rwnoci w niniejszej sprawie jest proporcjonalna do wagi wartoci uzasadniajcej rwne traktowanie podmiotw podobnych. W ocenie Trybunau Konstytucyjnego omawiana regulacja znajduje uzasadnienie w wietle zasad, wartoci i norm konstytucyjnych. Odnosi si to w pierwszym rzdzie do zasady sprawiedliwoci spoecznej, proklamowanej w art. 2 Konstytucji, ktra w odniesieniu do omawianych relacji oznacza uwzgldnianie odmiennoci sytuacji kobiet w spoeczestwie. Wskazane powyej argumenty odwoujce si do wystpujcych w spoeczestwie swoistoci pooenia kobiet natury spoecznej (funkcjonalnej) i obiektywnych rnic natury biologicznej, tworz konstytucyjne uzasadnienie wprowadzania szczeglnych rozwiza dotyczcych kobiet w porwnaniu z mczyznami. Rozwizania te maj na celu zapewnienie kobietom rzeczywistego rwnego traktowania, co nie musi by tosame z identycznoci ich pooenia. Powysze argumenty s nadal aktualne. Obecnie take istniej przesanki pozwalajce na zrnicowanie sytuacji kobiet i mczyzn w powszechnym systemie emerytalnym, ktre usprawiedliwione jest uwarunkowaniami historycznymi, spoecznymi, gospodarczymi i kulturowymi. Jest to dopuszczalne, zwaszcza e w tym przypadku dotyczy tylko szczeglnej instytucji emerytury czciowej, dajcej dodatkowe uprawnienia ubezpieczonym, ktre bdzie rozwizaniem opcjonalnym, zalenym od wyboru dokonanego przez ubezpieczonego. Urzeczywistnienie penego zrwnania uprawnie emerytalnych kobiet i mczyzn nastpowa powinno stopniowo i by oparte o rzeczywiste zmiany w strukturze spoecznej, gospodarczej i demograficznej. Bdzie to monitorowane w ramach przewidzianego w projekcie obowizku dokonywania przegldu funkcjonowania systemu emerytalnego co cztery lata. W ramach kontynuacji reformy systemu emerytalnego, rozpocztej w 1999 r., w projekcie ustawy proponuje si ograniczenie stosowania przepisw, umoliwiajcych 5

wczeniejsze zakoczenie aktywnoci zawodowej, ktre dotychczas funkcjonuj w systemie emerytalnym rolnikw oraz sdziw i prokuratorw. Zgodnie z obecnym stanem prawnym rolnik, ktry nie osign powszechnego wieku emerytalnego, ma prawo do emerytury po osigniciu 55 lat ycia kobieta i 60 lat mczyzna, jeeli podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 30 lat i zaprzesta prowadzenia dziaalnoci rolniczej. W projekcie proponuje si, aby z tego uprawnienia mogli skorzysta tylko ci rolnicy, ktrzy ww. wiek oraz sta ubezpieczeniowy osign do dnia 31 grudnia 2017 r. (art. 3 pkt 3 lit. c). W zwizku z projektowanym wydueniem wieku emerytalnego i pozostawieniem rolnikom podlegajcym ubezpieczeniu spoecznemu rolnikw moliwoci korzystania z wczeniejszych emerytur do 31 grudnia 2017 r. ulegnie zwikszeniu rnica pomidzy wiekiem emerytalnym a wiekiem uprawniajcym do ubiegania si o tzw. wczeniejsz emerytur rolnicz w obnionym wieku emerytalnym. W konsekwencji powstaa konieczno zmiany art. 26 ust. 3 ustawy, na podstawie ktrego, osobom w wieku o 5 lat niszym od emerytalnego, cz uzupeniajc wiadczenia zmniejsza si o 25% emerytury podstawowej. Tak ustalon cz uzupeniajc zwiksza si o 5% emerytury podstawowej po upywie kadego roku dzielcego uprawnionego od wieku emerytalnego (art. 3 pkt 6 projektu). Kolejna zmiana przedstawiona w art. 3 pkt 8 jest przede wszystkim konsekwencj wyduenia wieku emerytalnego, jak rwnie obowizujcymi w przepisach o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw innymi rozwizaniami skaniajcymi do duszej aktywnoci zawodowej, jeli po osigniciu wieku emerytalnego dana osoba nie posiada minimalnego stau ubezpieczeniowego do emerytury w KRUS. W zwizku z tym nie ma uzasadnienia do okrelania w przepisach o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw wieku, po osigniciu ktrego nie przysuguje prawo do ubiegania si o rehabilitacj lecznicz suc zachowaniu, poprawie lub przywrceniu zdolnoci do pracy w gospodarstwie rolnym. Zaproponowane zostao take, aby obecnie obowizujcy akt wykonawczy zachowa moc do czasu jego zastpienia przez akt wykonawczy wydany na podstawie zmienionego upowanienia ustawowego. Dziki temu bdzie moliwe przeprowadzenie dokadnej analizy rozwiza w tym zakresie i przygotowanie odpowiednich regulacji (art. 16 projektu). Zgodnie z obecnym stanem prawnym, sdzia i prokurator przechodzi na swj wniosek w stan spoczynku, z zachowaniem prawa do uposaenia, po ukoczeniu 55 lat przez kobiet, jeeli przepracowaa na stanowisku sdziego lub prokuratora nie mniej ni 25 lat, a 60 lat przez mczyzn, jeeli przepracowa na stanowisku sdziego lub prokuratora nie mniej ni 30 lat. W projekcie proponuje si, aby z prawa do przejcia w stan spoczynku 6 po

osigniciu ww. wieku mogy skorzysta wycznie te osoby, ktre wymagane warunki speni do dnia 31 grudnia 2017 r. (art. 7 pkt 1 lit. c). Wprowadzenie okresu przejciowego do 31 grudnia 2017 r., w przypadku prawa do wczeniejszej emerytury rolnika, podlegajcego ubezpieczeniu spoecznemu rolnikw, a take prawa sdziego i prokuratora do wczeniejszego przejcia w stan spoczynku jest wzorowane na analogicznych rozwizaniach przyjtych w 1998 r. w stosunku do ubezpieczonych w systemie powszechnym. Naley przypomnie, e prawo do wczeniejszej emerytury przysugiwao osobom, ktre odpowiednie warunki speniy do zakrelonej w ustawie daty (w cigu wskazanego okresu przejciowego). Proponuje si rwnie zawieszenie prawa do emerytury lub renty wojskowej prokuratorowi wojskowemu, zajmujcemu dalej stanowisko prokuratorskie, po ukoczeniu wieku uprawniajcego do stanu spoczynku i zwolnieniu z zawodowej suby wojskowej (art. 2 pkt 2 lit. c projektu ustawy). Wprowadzenie przedmiotowej regulacji wynika przede wszystkim ze wzgldw oszczdnociowych. Podobne rozwizanie zawarte jest w art. 94 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052, z pn. zm.), ktry Wojskowej. Wejcie w ycie proponowanego rozwizania przyniosoby ponadto wymierne oszczdnoci dla budetu resortu obrony narodowej, polegajce na zawieszeniu wypacania emerytury wojskowej piciu prokuratorom wojskowym, co w skali 2012 r. mogoby przysporzy ok. 345 tys. z oszczdnoci. Nowe regulacje dotyczce podwyszenia wieku emerytalnego nie bd dotyczy osb objtych zaopatrzeniem emerytalnym onierzy zawodowych i funkcjonariuszy tzw. sub mundurowych, ktrzy zgodnie z obecnym stanem prawnym maj prawo do emerytury bez wzgldu na wiek. Wprowadzenie minimalnego wieku emerytalnego dla tzw. sub mundurowych nastpi w odrbnej ustawie. Projekt nie zakada rwnie zmian w przepisach dotyczcych emerytur przysugujcych z tytuu pracy w szczeglnych warunkach, dlatego te nie proponuje si zmian dotyczcych emerytur grniczych. Zmiany warunkw nabywania uprawnie do emerytury grniczej zostan przedstawione w odrbnym przedoeniu, zgodnie z expos Prezesa Rady Ministrw, Pana Donalda Tuska, wygoszonym w dniu 18 listopada 2011 r. Podwyszenie wieku emerytalnego spowoduje zmiany w zakresie uprawnie do okresowych emerytur kapitaowych przysugujcych ubezpieczonym urodzonym po 1948 r., 7 wprost stanowi o zawieszeniu prawa do emerytury lub renty wojskowej w odniesieniu do sdziw Sdu Najwyszego zajmujcych stanowisko sdziego w Izbie

czonkom otwartych funduszy emerytalnych, na podstawie art. 24 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitaowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507, z pn. zm.). Z takich wiadcze korzystaj wycznie kobiety, poniewa okresowa emerytura kapitaowa przysuguje do osignicia 65 lat ycia, a po osigniciu tego wieku przysuguje doywotnia emerytura kapitaowa. W zwizku z podwyszaniem wieku emerytalnego proponuje si, aby w latach 2014 2020 prawo kobiet do okresowej emerytury kapitaowej byo stopniowo przeduane, a do osignicia poziomu 67 lat ycia (art. 12). Okresowe emerytury kapitaowe maj charakter wygasajcy, poniewa w przyszoci nastpi zrwnanie wieku emerytalnego dla obu pci do 67 lat. Do pilnego uregulowania odrbn ustaw pozostaje kwestia zasad wypaty doywotnich emerytur kapitaowych, z uwzgldnieniem sytuacji osb, ktre wystpi o emerytur czciow. Rada Ministrw przedstawi w najbliszym czasie stosowny projekt ustawy. Wprowadzenie zmian w zakresie wieku emerytalnego wymaga odpowiedniego dostosowania wszystkich regulacji, ktre nawizuj do wysokoci wieku emerytalnego (art. 1 pkt 3, 4, pkt 8 13, 15 18, art. 4, art. 6 pkt 10, art. 10, 11, art. 12 pkt 7 oraz art. 13 i 14 projektu ustawy). Zmiany proponowane w projekcie ustawy bd miay wpyw na sytuacj spoeczn i gospodarcz, dlatego konieczne bdzie dokonywanie przegldw funkcjonowania systemu emerytalnego po wejciu w ycie ustawy i przedkadanie Sejmowi RP informacji o skutkach obowizywania nowych regulacji, nie rzadziej ni co 4 lata. Pierwszy przegld funkcjonowania systemu emerytalnego po wejciu w ycie projektowanej ustawy powinien nastpi w 2016 r. (art. 20). W zwizku ze zrwnaniem wieku emerytalnego kobiet i mczyzn powinien by zrwnany rwnie wymagany od kobiet i mczyzn okres skadkowy i nieskadkowy, ktry warunkuje prawo do podwyszenia emerytury do kwoty minimalnej emerytury. Dlatego proponuje si stopniowe wyduenie z 20 do 25 lat okresu skadkowego i nieskadkowego, uprawniajcego kobiety do emerytury w minimalnej wysokoci. Wyduajc ten sta od 1 stycznia 2014 r. o rok co dwa lata, docelowy sta na poziomie 25 lat, uprawniajcy kobiety do wypaty emerytury minimalnej, zostaby osignity po 31 grudnia 2021 r. (art. 1 pkt 14). Konsekwencj tej zmiany jest stopniowe wyduanie do 25 lat okresu opacania skadek za osob pobierajc wiadczenie pielgnacyjne (art. 6 pkt 1 projektu). Osoby urodzone po 1948 r. maj prawo do emerytury z tytuu jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. O wysokoci emerytury decyduje kwota wpaconych skadek emerytalnych. Dugo stau ubezpieczeniowego ma znaczenie tylko wtedy, gdy emerytura z ZUS 8

i otwartego funduszu emerytalnego jest nisza od emerytury minimalnej, bowiem emerytura w gwarantowanej minimalnej wysokoci przysuguje osobie, ktra ma wymagany ustaw sta ubezpieczeniowy (obecnie 20 lat kobieta, 25 lat mczyzna, a docelowo 25 lat kobieta i mczyzna). Aby ustali prawo do minimalnej emerytury sumuje si okresy na przestrzeni caego ycia, przy czym a jedn czwart stau ubezpieczeniowego mog stanowi okresy nieskadkowe (np. okres studiw). Dugo wymaganego stau ubezpieczeniowego gwarantujcego minimaln emerytur jest kategori niezalen od wieku emerytalnego. Nie ma wic koniecznoci zwikszania dugoci wymaganego stau ubezpieczeniowego w takim samym tempie w jakim podnoszony jest wiek emerytalny kobiet. Naley podkreli, e tempo wyduania okresu wymaganego do minimalnej emerytury (o rok co dwa lata) pozwala ubezpieczonym na uzupenienie wymaganych okresw ubezpieczenia jeszcze przed osigniciem wieku emerytalnego. Niemniej tak jak obecnie, rwnie po zmianie przepisw nie do uniknicia s sytuacje, kiedy w indywidualnych przypadkach osoba, ktra osigna wiek emerytalny, w celu zapewnienia sobie emerytury w minimalnej wysokoci bdzie musiaa przeduy okres aktywnoci zawodowej. W zwizku z podwyszeniem wieku emerytalnego do 67 lat wyduono okres, do ktrego dolicza si lata hipotetyczne przy obliczaniu wysokoci renty z tytuu niezdolnoci do pracy. Przy obliczaniu renty z tytuu cakowitej niezdolnoci do pracy, dolicza si po 0,7% podstawy wymiaru renty za kady rok okresu brakujcego do penych 25 lat okresw skadkowych oraz nieskadkowych, przypadajcych od dnia zgoszenia wniosku o rent do dnia, w ktrym rencista ukoczyby okrelony dla kobiet wiek emerytalny, docelowo 67 lat (art. 1 pkt 13). W projekcie ustawy proponuje si zmniejszenie podstawy obliczenia emerytury o kwot stanowic sum wczeniej pobieranych emerytur (w wysokoci brutto) przyznanych przed osigniciem wieku emerytalnego (art. 1 pkt 6 lit. b). Osoba, ktra pobiera emerytur przyznan przed osigniciem wieku emerytalnego moe, po jego osigniciu, wystpi o emerytur powszechn (np. kobieta, ktra miaa prawo do emerytury po osigniciu wieku 55 lat, przy 30-letnim zatrudnieniu i pobieraa t emerytur, moe po osigniciu powszechnie obowizujcego wieku emerytalnego wystpi z wnioskiem o policzenie kolejnej emerytury z tytuu osignicia wieku 60 lat). Dla osoby urodzonej po 31 grudnia 1948 r. emerytura ta jest wyliczana przez podzielenie podstawy obliczenia emerytury przez rednie dalsze trwanie ycia dla wieku wystpienia o emerytur. Zgodnie z propozycj podstawa obliczenia kolejnej

emerytury ma by pomniejszana o kwoty wczeniej pobranych emerytur, przyznanych przed osigniciem powszechnego wieku emerytalnego. W zwizku ze zmian wieku emerytalnego modyfikacji ulegnie rzdowy program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+, ktry zawiera pakiet dziaa rzdowych zmierzajcych do zwikszenia zatrudnienia osb powyej 50. roku ycia w Polsce. Dla osb w wieku 60+ bdzie jednak przygotowany oddzielny program dziaa prozatrudnieniowych, podejmowanych w celu zachcenia do pracy pracownikw powyej 60. roku ycia i umoliwienia im pozostania na rynku pracy oraz wspierania rwnoci pci na rynku pracy (art. 19). W projekcie ustawy proponuje si ponadto zmian przepisw art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ktry okrela warunki nabycia prawa do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze po osigniciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 tej ustawy. Warunkiem nabycia uprawnie emerytalnych wedug art. 184 jest spenienie przed dniem 1 stycznia 1999 r. przesanki wymaganego okresu zatrudnienia w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze i oglnego okresu skadkowego i nieskadkowego uprawniajcego do emerytury (20 lat mczyzna). Zgodnie z obecnym stanem prawnym kobieta, 25 lat ktrzy ubezpieczeni,

w dniu wejcia w ycie ustawy o emeryturach i rentach z FUS mieli wymagany sta ubezpieczenia (szczeglny i zwyky), mog realizowa prawo do emerytury po osigniciu wieku emerytalnego okrelonego w art. 32, 33, 39 i 40, jeeli nie przystpili do otwartego funduszu emerytalnego, wzgldnie zoyli wniosek o przekazanie rodkw zgromadzonych na rachunku w funduszu, za porednictwem ZUS, na dochody budetu pastwa oraz nastpio rozwizanie stosunku pracy w przypadku ubezpieczonych bdcych pracownikami. Pracownik moe mie ustalone prawo do emerytury tylko wwczas, gdy nastpio rozwizanie stosunku pracy. Przepisy te stanowi swoist puapk dla ubezpieczonych, bo naraaj zainteresowanych na sytuacj, w ktrej po rozwizaniu stosunku pracy nie uzyskaj prawa do wiadczenia ze wzgldu na niespenienie innych wymaganych warunkw ustawowych, w szczeglnoci wymaganego okresu pracy w szczeglnych warunkach. Dlatego w projekcie ustawy proponuje si, aby ustalenie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie byo uzalenione od rozwizania stosunku pracy (art. 1 pkt 20 projektu). Zniesienie tego warunku pozwoli organowi rentowemu na wydanie stosownej decyzji przyznajcej lub odmawiajcej prawa do emerytury z tytuu pracy w szczeglnych warunkach lub w szczeglnym charakterze niezalenie od tego, czy 10

wnioskodawca pozostaje w stosunku pracy, czy nastpio jego rozwizanie. Natomiast podjcie wypaty tej emerytury tak jak w przypadku pozostaych emerytur z FUS bdzie uzalenione od rozwizania stosunku pracy. Naley podkreli, e w przypadku osb, ktre w latach 2009 2013 osigny wiek uprawniajcy do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zastosowanie do obliczenia wysokoci emerytury tych osb ma rwnie przepis art. 183 ww. ustawy. Przepis art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS okrela tzw. mieszany sposb obliczania emerytury (czciowo wg starych i czciowo wg nowych zasad) i adresowany jest do osb, ktre wiek uprawniajcy do emerytury osign przed 1 stycznia 2014 r. Przepis ten ma na celu agodzenie skutkw wprowadzenia nowej formuy emerytalnej dla osb osigajcych wiek emerytalny w latach 2009 2013. W trakcie prac nad ustaw w 1998 r. uznano, e z regulacji takiej bd mogy korzysta osoby, ktre podlegaj zreformowanemu ubezpieczeniu emerytalnemu nie duej ni 15 lat po 1 stycznia 1999 r. Ratio legis tego przepisu wie si zatem ze zbyt krtkim okresem gromadzenia rodkw na emerytur na koncie w ZUS, co mogo mie potencjalnie negatywne konsekwencje dla wymiaru wiadczenia. Poniewa projekt przewiduje podniesienie wieku emerytalnego, a co za tym idzie wyduenie okresu opacania skadek, zachodzi potrzeba zmiany regulacji, ktrej jedynym celem byo ograniczenie skutkw zbyt krtkiego okresu funkcjonowania zasad nowego systemu emerytalnego dla wymiaru wiadcze (art. 1 pkt 19). W projekcie ustawy uwzgldniono te postulat, zgoszony w ramach konsultacji, dotyczcy umoliwienia dobrowolnego opacania skadek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wszystkim osobom, ktre nie speniaj warunkw do objcia tymi ubezpieczeniami obowizkowo. Uchylony byby w zwizku z tym jako zbdny przepis, e jedynie osoby objte obowizkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz osoby wykonujce prac w podmiotach zagranicznych, mog po ustaniu tych ubezpiecze kontynuowa je dobrowolnie (art. 6 pkt 2 9). W zwizku z podwyszeniem i zrwnaniem wieku emerytalnego Rada Ministrw dokona niezbdnego przegldu regulacji prawnych zwizanych z faktem osignicia przez ich adresatw wieku 60 lub 65 lat (tj. zblionego do obecnego wieku emerytalnego). Analiza systemu przepisw czcych si wiekiem emerytalnym bdzie obejmowa nastpujce grupy: 1) przepisy, ktrych bezwzgldnym skutkiem jest rozwizanie stosunku pracy lub utrata moliwoci zajmowania dotychczasowego stanowiska,

11

2) regulacje odnoszce si do wieku jako wyznacznika uprawnie do wykonywania okrelonych czynnoci zawodowych, 3) normy przyznajce prawa do zabezpieczenia spoecznego w zwizku z faktem ukoczenia wieku 60 lub 65 lat, 4) przepisy uprawniajce pracodawc do wczeniejszego rozwizania stosunku pracy z pracownikiem z osigniciem przez niego wieku 60 lub 65 lat. Jej wynikiem bdzie opracowanie i przedoenie projektu odrbnej ustawy, ktrej regulacje powinny wej w ycie jednoczenie ze zmianami w powszechnym systemie emerytalnym wprowadzanymi niniejsz projektowan ustaw. W projekcie zawarto rwnie propozycj zmiany regulacji dotyczcych finansowania prewencji wypadkowej, ktra zostaa zgoszona w ramach konsultacji projektu ustawy. Propozycja ta polega na wprowadzeniu zmian dotyczcych wysokoci wydatkw na prewencj wypadkow w ten sposb, aby byy one pokrywane z funduszu ubezpieczenia wypadkowego (a nie tak, jak dotychczas, z budetu) oraz okrelenia ich przeznaczenia (art. 8 projektu). Zaproponowane w art. 15 regulacje odnosz si do rent strukturalnych w rolnictwie, ktrych wypata jest wspfinansowana ze rodkw pochodzcych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze rodkw pochodzcych z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich. Przedmiotowe wiadczenia s przyznane na okres 10 lat albo do osignicia 65 lat. To rozwizanie byo projektowane z myl o tym, i po ustaniu prawa do renty strukturalnej osobom uprawnionym do tych wiadcze bdzie przysugiwaa emerytura z ubezpieczenia spoecznego. W trakcie przygotowywania tych rozwiza nie przewidziano, e wiek emerytalny ulegnie wydueniu i po ustaniu prawa do renty strukturalnej osoby uprawnione do tych wiadcze pozostan bez prawa do wiadczenia z ubezpieczenia spoecznego, gdy nie osign wieku emerytalnego. W zwizku z tym zaproponowane zostao rozwizanie, aby osobom uprawnionym do rent strukturalnych wspfinansowanych ze rodkw pochodzcych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze rodkw pochodzcych z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich przysugiwaaby okresowa emerytura rolnicza do momentu osignicia wieku emerytalnego. Okresowa emerytura wypacana byaby w wysokoci emerytury podstawowej okrelonej w ustawie z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw bez wzgldu na posiadany okres podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Zgodnie z proponowanym rozwizaniem 12

wiadczeniobiorcy rent strukturalnych, ktrym upyn okres, na jaki renta zostaa im przyznana, a nie osignli podwyszonego wieku emerytalnego, mieliby prawo do okresowej emerytury rolniczej, do czasu osignicia wieku emerytalnego. W toku uzgodnie niektre z podmiotw konsultujcych projekt ustawy zgaszay konieczno dokonania w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. Nr 116, poz. 1205, z pn. zm.), zwanej dalej ustaw o IKE oraz IKZE, zmian polegajcych na podniesieniu wieku uprawniajcego do wypaty wiadcze emerytalnych. W ich opinii konsekwencj podniesienia powszechnego wieku emerytalnego winna by rwnie zmiana stosownych przepisw wyej wymienionej ustawy w zakresie wieku uprawniajcego do wypaty z IKE i wypaty z IKZE. W odniesieniu do powyszej propozycji projektodawca nie uwaa za suszne wprowadzenie proponowanych zmian z uwagi na to, e przede wszystkim system gromadzenia oszczdnoci na IKE oraz na IKZE jest systemem dobrowolnym i dodatkowym, dlatego te zmiany, jakie zachodz w obowizkowym systemie ubezpiecze, nie implikuj koniecznoci zmian w dodatkowym III filarze systemu ubezpiecze spoecznych. Zgodnie z art. 34 ust. 1 pkt 1 oraz art. 34a ust. 1 pkt 1 ustawy o IKE oraz IKZE wypata nastpuje na wniosek po osigniciu wieku 60 lat w przypadku IKE oraz 65 lat w przypadku IKZE. Nadto powysze regulacje nie zobowizuj do wypaty zgromadzonych oszczdnoci w przypadku osignicia wieku uprawniajcego do wypaty. Osoby oszczdzajce same decyduj o momencie dokonania wypaty, w zalenoci od potrzeb oraz swojej sytuacji finansowej, a ustawa nie okrela grnej granicy wieku, po osigniciu ktrego obowizkowo nastpuje wypata rodkw z IKE albo z IKZE. Tak wic niektrzy z oszczdzajcych mog sign po zgromadzone rodki rwnie w wieku powyej 70 lat, ale bdzie to zaleao wycznie od ich woli. Granice wiekowe umoliwiajce wypat rodkw z IKE oraz z IKZE, dla osb przezornych i dbajcych o swoj przyszo na okres nieaktywnoci zawodowej, w kontekcie proponowanego w projekcie podniesienia wieku emerytalnego, dodatkowo stanowi swoisty wentyl bezpieczestwa w przypadku utraty pracy w pniejszym wieku, a jeszcze przed uzyskaniem wiadczenia emerytalnego z powszechnego, obowizkowego systemu ubezpiecze. Tak wic system, ktry pocztkowo mia umoliwi gromadzenie oszczdnoci w celu uzupenienia dochodw emerytalnych, poprzez pozostawienie na obecnym poziomie wieku uprawniajcego do wypaty nabierze dodatkowego znaczenia zgromadzone rodki bd stanowiy zabezpieczenie ryzyka utraty dochodw. 13

Opis zjawisk powodujcych konieczno zmian legislacyjnych i oczekiwanych korzyci z tego tytuu Systemy ubezpiecze spoecznych w coraz wikszym stopniu determinuj sytuacj spoeczno-ekonomiczn krajw rozwinitych. Prawidowo funkcjonujce systemy emerytalne pozwalaj zachowywa rwnowag pomidzy ich stabilnoci finansow a adekwatnoci (odpowiednim wymiarem) wiadcze. Cech charakterystyczn systemw emerytalnych jest take to, e wraz ze zmieniajc si sytuacj demograficzn, uwarunkowaniami spoecznymi, sytuacj na rynku pracy czy wreszcie zmianami gospodarczymi musz by modernizowane. Jednym z podstawowych zaoe przeprowadzonej w 1999 r. reformy systemu emerytalnego byo przywrcenie systemowi charakteru ubezpieczeniowego. Celem systemu emerytalnego jest zapewnienie dochodw osobom, ktre nie s ju zdolne, z racji osignitego wieku, do utrzymania si z pracy zarobkowej. Niezalenie od systemu finansowania wiadcze emerytury s wyrazem solidarnoci midzypokoleniowej. Osoby niezdolne do osigania wasnych dochodw z racji wieku pozostaj na utrzymaniu osb, ktre pracuj (opacaj skadki ubezpieczeniowe). Emerytura nie powinna by wic form wynagradzania za osignicie okrelonego wieku emerytalnego ani ekwiwalentem za warunki pracy czy form nagrody za osignicia, lecz wiadczeniem przyznawanym w momencie osignicia wieku uniemoliwiajcego utrzymanie si z dochodw z wasnej pracy. Wysoko przyszych emerytur zostaa uzaleniona od kwot skadek ubezpieczeniowych opacanych w okresie caej aktywnoci zawodowej ubezpieczonych, jak rwnie od okresu, przez ktry skadki byy opacane. Zgodnie z tym zaoeniem, przyjta formua emerytalna ma zachca do przeduania aktywnoci wbudowanych zawodowej. w system Uwaa emerytalny. si, e indywidualne emerytury z decyzje FUS zaley o zaprzestaniu pracy i przejciu na emerytur zale w znacznej mierze od zacht finansowych Wysoko z jednej strony od zewidencjonowanego kapitau na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS, a z drugiej strony uzaleniona jest od dalszego przewidywanego trwania ycia. Kapita ronie wraz z kolejnymi wpacanymi skadkami czyli im duej si pracuje, tym kapita jest wikszy. W im pniejszym wieku przejdziemy na emerytur, tym dalsza dugo ycia bdzie nisza, a wiadczenie emerytalne wyliczone na podstawie formuy naliczania wiadczenia wysze. Respektowanie zasady rwnego traktowania ubezpieczonych paccych jednakow skadk na ubezpieczenie emerytalne (takie samo wiadczenie za tak sam skadk) wymusio 14

dalsze ujednolicanie warunkw nabywania uprawnie emerytalnych. Rozpoczto proces porzdkowania systemu emerytalnego. Jeszcze do niedawna, mimo obowizujcego w Polsce wieku emerytalnego wynoszcego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mczyzn, wiele grup spoeczno-zawodowych miao prawo do emerytury na co najmniej pi lat przed osigniciem tego wieku. Zgodnie z obowizujcymi do koca 2008 r. zasadami, moliwo wczeniejszego przechodzenia na emerytur miay rwnie osoby, dla ktrych wczeniejszy wiek emerytalny nie znajdowa uzasadnienia w warunkach pracy. Rzd Premiera Donalda Tuska wprowadzi w 2009 r. emerytury pomostowe, porzdkujc w ten sposb prawo do przechodzenia na wczeniejsz emerytur i wic je cile z charakterem i warunkami wykonywanej pracy. W rezultacie, o ile jeszcze w 2004 r. redni wiek osoby przechodzcej na emerytur wynosi 56,8 lat, to w 2010 r. ju 59,6 lat. Mczyzna korzysta z prawa do emerytury w wieku 60 lat, a kobieta w wieku 59 lat. Oznacza to, e po spenieniu warunkw do wczeniejszej emerytury, Polacy wybierali emerytur, a zdecydowana mniejszo pozostawaa aktywna zawodowo. Przecitny sta pracy osoby przechodzcej na emerytur w 2010 r. wynosi 35,3 lata (35,5 lat mczyzna i 34,9 lat kobieta). Wysoko przecitnej emerytury przyznanej w 2010 r. wyniosa 2.077,49 z, czyli 64,4% redniego wynagrodzenia w gospodarce. Optymizmem napawa fakt, e Polacy yj przecitnie coraz duej. Jest to jedno z najwikszych osigni cywilizacyjnych Polski w ostatnich dwudziestu latach. Dla przykadu, zgodnie z danymi Gwnego Urzdu Statystycznego w 1950 r. przecitny szedziesicioletni mczyzna mia przed sob 14,55 lat ycia, w 1989 r. 15,42 lat, a w 2010 r. ju 18,25 lat ycia. Dla kobiet liczby te wynosiy odpowiednio 17,05 lat, 19,92 lat i 23,47 lat. Oznacza to, e w cigu ostatnich dwudziestu lat rednie dalsze trwanie ycia szedziesiciolatkw wzroso o 2,83 lat, a szedziesiciolatek o 3,55 lat. Zmian przecitnego dalszego trwania ycia mczyzn i kobiet w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950 2010 ilustruje poniszy wykres.
Wykres 1. Przecitne dalsze trwanie ycia mczyzn i kobiet w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950 2010.

15

Przecitne dalsze trwanie ycia mczyzn i kobiet w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950 - 2010 (GUS)
25,00

20,00

15,00 Lata 10,00 5,00 0,00 1953 1956 1962 1965 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 2001 2004 2010 1950 1959 1968 1971 1998 2007

Rok Mczyni Kobiety

rdo: na podstawie danych Gwnego Urzdu Statystycznego. Na wykresie lini pionow zaznaczono rok 1990.

Komentujc zmiany umieralnoci Polakw, Rzdowa Rada Ludnociowa w raporcie Sytuacja Demograficzna Polski. Raport 2010 2011 zauwaa: Efektem spadku natenia zgonw w latach 1990 2010 jest znaczny wzrost dugoci ycia mieszkacw Polski. Przecitne dalsze trwanie ycia noworodka pci mskiej zwikszyo si o prawie 6 lat z 66,23 do 72,10 roku, a w przypadku kobiet nastpi przyrost z 75,24 do 80,59 roku, czyli o ponad 5 lat. Przyrost dugoci ycia zarwno mczyzn, jak i kobiet, jaki odnotowano w latach 2009 2010, by w porwnaniu do ostatnich lat bardzo duy. Przecitne dalsze trwanie ycia noworodka pci mskiej zwikszyo si bowiem o 0,6 roku, a noworodka pci eskiej o prawie 0,5 roku. Od 1990 r. dla mczyzn tylko dwukrotnie odnotowano w Polsce wikszy przyrost (w latach 1992 1993 i 1999 2000), a wrd kobiet tylko raz (1999 2000) taka sytuacja miaa miejsce. Tym samym moe to by traktowane jako sygna, e dalsze obnianie umieralnoci w naszym kraju jest moliwe i czsto

16

pojawiajce si w ostatnich latach obawy dotyczce wyczerpywania rezerw w tym zakresie si nie speni. Zmiany dugoci ycia, jakich dowiadczylimy w Polsce od 1990 r. byy ogromne w porwnaniu do lat wczeniejszych. W zbiorowoci mczyzn od 1965 r. do 1990 r. panowaa bowiem stagnacja w tym zakresie. W kracowych latach tego okresu przecitne dalsze trwanie ycia noworodka pci mskiej wynosio odpowiednio 66,58 i 66,51 roku. W zbiorowoci kobiet sytuacja ksztatowaa si korzystniej, przecitne dalsze trwanie ycia noworodka wynosio w 1965 r. 72,40 roku i w cigu 25 lat wzroso o okoo 3 lata. 1. Polacy nie tylko yj przecitnie coraz duej, ale rwnie yj przecitnie dugo w dobrym zdrowiu2. Zgodnie z danymi Eurostatu z 2009 roku3 po ukoczeniu 65. roku ycia przecitny Polak mg oczekiwa 6,8 lat ycia w dobrym zdrowiu, a przecitna Polka w tym samym wieku 7,2 lat. W tej sytuacji wedug wszelkich dostpnych prognoz relacja liczby osb w wieku poprodukcyjnym (ponad 65 lat) do liczby osb w wieku produkcyjnym (wspczynnik obcienia demograficznego) bdzie rosa. Jeeli zatem wicej osb przez duszy okres ma pobiera emerytury, to niezbdne jest wyduenie okresu aktywnoci zawodowej Polakw, aby ich wysoko moga by zbliona do wiadcze wypacanych w chwili obecnej.

Wykres 2. Prognozowana zmiana wspczynnika obcienia demograficznego w Polsce w latach 1960 2060.
1 2

s. 43. Pod pojciem ycia w dobrym zdrowiu rozumie si ycie wolne od inwalidztwa. 3 http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hlth_hlye&lang=en

17

Prognozowana procentowa relacja liczby osb w wieku poprodukcyjnym do liczby osb w wieku produkcyjnym w latach 2010 - 2060 (Eurostat) 70 60 50 % 40 30 20 10 0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060 lata
rdo: na podstawie danych Eurostatu z projekcji Europop2010.

Polska ma obecnie jedno z najmodszych spoeczestw Europy, z najmniejsz liczb emigrantw. Zgodnie z prognozami Gwnego Urzdu Statystycznego, w roku 2035 liczba Polakw spadnie jednak do 35,9 mln, a liczba ludnoci w wieku poprodukcyjnym (wg dzisiejszych definicji 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mczyzn) przekroczy 9,6 mln (wzrost o 3,5 mln w porwnaniu z 2007 r.), co oznacza bdzie, e co czwarty Polak osignie wiek emerytalny. Przeciwne tendencje bdzie mona zaobserwowa w populacji osb w wieku produkcyjnym (zgodnie z dzisiejszymi definicjami w wieku od 18 do 59 lat w przypadku kobiet i 64 lat w przypadku mczyzn) oraz w populacji dzieci i modziey w wieku do 17 lat. GUS prognozuje, e w roku 2035 ludno w wieku produkcyjnym zmniejszy si o 3,7 mln (w porwnaniu z 2007 r. ) i wyniesie 20,7 mln osb. Natomiast liczebno dzieci i modziey w wieku do 17 lat spadnie w 2035 r. o 1,9 mln i wyniesie 5,6 mln. O ile w 2007 r. na 1000 osb w wieku produkcyjnym przypadao rednio 248 osb w wieku poprodukcyjnym, to zgodnie z prognoz demograficzn w 2035 r. liczba ta wynosi bdzie 464, a w 2060 r. ju 772. Ronie take wspczynnik obcienia ekonomicznego (rozumiany jako iloraz liczby osb w wieku nieprodukcyjnym do liczby osb w wieku produkcyjnym); w 2007 r. na 1000 osb w wieku produkcyjnym przypado rednio 553 osoby w wieku nieprodukcyjnym, w 2035 r. liczba ta zgodnie z prognoz demograficzn wynosi bdzie 736, a w 2060 r. ju 1.070. 18

Starzenie si ludnoci jest spowodowane dwoma czynnikami: wyduajcym si trwaniem ycia i malejc dzietnoci. Wyduanie trwania ycia oznacza, e przy niezmienionym wieku emerytalnym wydua si okres pobierania wiadczenia, co oznacza konieczno zmian w systemie emerytalnym. W Polsce stabilno finansowa powszechnego systemu emerytalnego jest relatywnie mao wraliwa na zjawisko starzenia si spoeczestw. Niemniej wydatki na emerytury, zarwno obecnie, jak i w przyszoci, bd finansowane ze skadek modszych pokole. Z tego punktu widzenia, przy zarzdzaniu systemem emerytalnym wane jest monitorowanie wskanika obcienia demograficznego. Negatywne oczekiwania co do ksztatowania si wspczynnika obcienia demograficznego nie zmieni si, poniewa w Polsce zmniejszy si wspczynnik dzietnoci, co rwnie jest charakterystyczne dla krajw rozwinitych. O ile mona poprzez polityk prorodzinn stara si wpyn na podwyszenie tego wskanika, to i tak nawet sukcesy na tym polu nie wystarcz do zatrzymania zjawiska starzenia si ludnoci Polski. Skoro zatem nie mona zmieni trendw demograficznych, zadaniem rzdu jest dostosowanie systemw emerytalnych do zachodzcych zmian. Dla kolejnych przechodzcych na emerytur rocznikw dusza aktywno zawodowa oznacza bdzie relatywnie wysze wiadczenie, ze wzgldu na fakt, e na jego wysoko wpywa nie tylko wyraony staem pracy i opaconymi skadkami wkad ubezpieczonego do systemu (wzrost licznika w formule emerytalnej), ale rwnie dalsze trwanie ycia (pniejsze przejcie na emerytur obnia mianownik formuy emerytalnej). W efekcie podwyszenia wieku emerytalnego do 67 lat naley oczekiwa znacznego wzrostu poziomu wiadcze emerytalnych wypacanych w przyszoci z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych. W przypadku osb zarabiajcych na przecitnym poziomie i ktrych sta pracy wzrsby z 40 do 47 lat w przypadku kobiet oraz z 45 do 47 lat w przypadku mczyzn, emerytura wzrosaby: dla kobiety o ponad 70% oraz dla mczyzny o ok. 20%. Podniesienie i wyrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn powoduje nie tylko wzrost adekwatnoci wiadcze, ale znajduje rwnie swoje uzasadnienie w kontekcie spoecznym oraz w zmianach demograficznych zachodzcych w naszym spoeczestwie, ktre w znaczcy sposb wpyn na struktur ludnoci wedug wieku. Trzeba bowiem pamita, e poda pracy ma kluczowe znaczenie dla tempa wzrostu gospodarczego kraju. Jeeli Polska ma przeciwdziaa, wynikajcemu z przyczyn demograficznych, spadkowi poday pracy, to wobec braku zewntrznego dopywu siy roboczej konieczne jest podniesienie wieku emerytalnego. Pozwoli to na zwikszenie lub utrzymanie tempa wzrostu potencjalnego PKB. Przy spenieniu warunku penego wykorzystania zasobw wzronie rwnie efektywny PKB, bdcy jedn z miar zamonoci spoeczestwa. 19

Z punktu widzenia rozwoju gospodarczego najwaniejszym efektem podniesienia wieku emerytalnego powinno by powstrzymanie spadku zatrudnienia, a w konsekwencji wzmocnienie czynnikw sprzyjajcych wzrostowi PKB. Z przeprowadzonych symulacji wynika, e wyduenie wieku emerytalnego zwikszyoby rednie tempo wzrostu PKB w latach 2010 2060 o 0,1 pkt proc. W rezultacie poziom PKB w 2060 r. po wprowadzeniu reformy byby wyszy o 5,1% w porwnaniu ze scenariuszem niezakadajcym zmian w systemie emerytalnym. O tyle samo wzrsby te poziom PKB per capita. Przewiduje si, e bez wprowadzenia zmian w wieku emerytalnym, w wyniku procesw demograficznych aktywno ekonomiczna grupy wiekowej od 15. do 74. roku ycia w Polsce spadaby z dzisiejszego poziomu 60,2% do 57,6% w 2060 r. Dziki wprowadzonym zmianom, wskanik ten powinien wzrosn do 61,5% w 2060 r. Zmiany demograficzne czekajce Polsk s na tyle znaczce, e nawet podwyszenie wieku emerytalnego nie jest w stanie zahamowa spadku liczby aktywnych zawodowo. W rezultacie, mimo e proponowane rozwizanie zwiksza poda pracy o ok. 7%, w 2060 r.4 bdzie ona wci o 25% nisza ni w 2010 r. W krajach OECD reakcj na zjawisko starzenia si ludnoci jest podnoszenie ustawowego wieku emerytalnego. Autorzy najnowszego raportu OECD na temat emerytur komentuj to w sposb nastpujcy: Od lat 90-tych, rzdy pastw zaczy podejmowa dziaania majce odwrci trend poprzez zmiany legislacyjne, ktrych celem, byo i jest podniesienie wieku emerytalnego w horyzoncie czasowym do 2050 r. Od najniszego poziomu w 1993 roku, w 14 krajach podniesiono lub planuje si podniesienie wieku emerytalnego dla mczyzn, a w 18 dla kobiet. W 2010 r. redni wiek emerytalny wzrs o 0,5 roku dla mczyzn i 0,8 roku dla kobiet w porwnaniu z jego najniszym poziomem (1993 r.). Oczekuje si, e obecne plany bd skutkoway podniesieniem, do 2050 r., poziomu redniego wieku emerytalnego dla mczyzn do 64,6 lat, natomiast dla kobiet do 64,4 lat. Nieznacznie niszy poziom redniej wieku emerytalnego dla kobiet, jest efektem obowizujcego w Polsce i Szwajcarii ustawodawstwa, utrzymujcego, w dugim okresie czasu rny wiek emerytalny dla mczyzn i kobiet, a take spowodowany jest 2050 r..5 Wiek emerytalny w Unii Europejskiej
4 5

procesem

wyrwnywania tych poziomw w Turcji, ktrego to procesu nie uda si zakoczy przed

W stosunku do scenariusza z obecnym wiekiem emerytalnym. Pensions at a Glance 2011, s. 31, OECD 2011.

20

Tworzenie i organizowanie systemw ubezpiecze spoecznych jest kompetencj pastw czonkowskich UE. Kade pastwo ma uksztatowane przez uwarunkowania historyczne swoje wasne systemy zabezpieczenia spoecznego, ktre nie podlegaj harmonizacji. Zgodnie z art. 153 ust. 1 lit. c i ust. 4 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, kompetencje UE w zakresie systemu zabezpieczenia spoecznego maj na celu jedynie wsparcie i uzupenienie dziaa pastw czonkowskich oraz nie mog narusza prawa pastw czonkowskich do okrelenia podstawowych zasad krajowych systemw zabezpieczenia spoecznego, nie mog te znaczco wpywa na ich rwnowag finansow. Traktat zawiera mechanizmy gwarantujce pastwu czonkowskiemu zabezpieczenie jego interesw w zakresie samostanowienia w obszarze nalecym do zabezpieczenia spoecznego (stanowi o tym w szczeglnoci art. 48 TFUE). Obowizek respektowania przez Polsk rwnego statusu kobiet i mczyzn w systemie zabezpieczenia spoecznego wynika z dyrektywy Rady z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn w dziedzinie zabezpieczenia spoecznego (79/7/EWG)6. Kraje czonkowskie zostay zobligowane do wprowadzenia zasady rwnego traktowania kobiet i mczyzn w systemach ustawowych, ktre m.in. zapewniaj ochron na wypadek staroci. W szczeglnoci z dyrektywy wynika, e pod pojciem rwnego traktowania naley rozumie brak jakiejkolwiek dyskryminacji ze wzgldu na pe przy obliczaniu wysokoci wiadcze7. Wprowadzenie wsplnej granicy minimalnego wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn jest zatem postulowane przez Uni Europejsk. W obowizujcym prawie wsplnotowym kwestia wieku emerytalnego znajduje si na licie wycze od bezwzgldnego stosowania zasady rwnego traktowania mczyzn i kobiet w systemach zabezpieczenia socjalnego. W tej sprawie parlamentom pozostawiono swobod decyzji. Unijni eksperci uznali realistycznie, e w rnych krajach procesy ekonomiczne i demograficzne, a take zmiany kulturowe, postpuj nieco inaczej i maj rn dynamik. Za najbardziej racjonalne uznali jednak stopniowe upowszechnianie systemw, w ktrych wiek emerytalny zostaby zrwnany. W wikszoci pastw Unii Europejskiej reforma systemw emerytalnych jest nieunikniona. Rzdy staraj si znale sposoby wprowadzenia systemw dajcych si w duszej perspektywie czasu sfinansowa i umoliwiajcych zrwnowaenie stale rosncych wypat z publicznych funduszy emerytalnych, przy jednoczesnym przestrzeganiu okrelonych
6 7

Dz. Urz. UE Polskie Wydanie Specjalne rozdz. 5, t. 1, str. 215. Dopuszczalne wyjtki mog dotyczy preferencji dla kobiet ze wzgldu na macierzystwo.

21

w Traktacie z Maastricht kryteriw wejcia do Unii Gospodarczej i Walutowej. Problem polega na tym, e coraz trudniej wypaca emerytury stale rosncej liczbie pracownikw, ktrzy osignli wiek emerytalny, bowiem wzrost liczby emerytw nie jest rwnowaony zwikszeniem wpyww z podatkw i skadek. Ludno zawodowo czynna maleje proporcjonalnie do wzrostu liczby emerytw. Sytuacja ta wymusza podejmowanie rodkw zaradczych. Istnieje zaleno pomidzy rozwojem ekonomicznym kraju a dugoci trwania ycia. Ponisza tabela przedstawia dane dotyczce redniego zakoczenia aktywnoci zawodowej ze wzgldu na skorzystanie z prawa do emerytury, obecnie obowizujcy wiek emerytalny i plan jego podnoszenia oraz przewidywany wzrost redniego dalszego trwania ycia w poszczeglnych krajach Unii Europejskiej. Ponisza tabela 1 przedstawia podstawowe charakterystyki wieku emerytalnego w pastwach Unii Europejskiej.

22

Tabela 1. Podstawowe charakterystyki wieku emerytalnego w pastwach Unii Europejskiej

Pastwo czonkowskie rednie dalsze trwanie ycia dla osb w wieku 65 lat M/K (2010) 17,9/ 21,4 17,5/ 21,1** 13,6/ 17 18,1/ 20,9** 15,5/ 19 17,8/ 20,9 17/ 19,7 14,2/ 19,4 18.5/ 20.4 Wiek zaprzestania aktywnoci zawodowej M/K (2009) 62,6/ 59,4 ## 61,2/ 61,9 ## 64,1/ 64,1 # 62,8 61,5/ 59,6 62,6/ 61,9 63,2/ 61,4 62,6 61.3/ 61.6 65/60 65/65 63/60 65/65 62/60 65/65 65/65 63/61 65/60 65/60 65/65 63/60 65/65 63 l. 10 mies./ 63 l. 8 mies. 65 l. 9 mies./ 65 l. 9 mies. (66/66) 64/64 65/65 65/65 65/63 65/65 67/67 67+/67+ 65/65 Wiek emerytalny powizany ze rednim dalszym trwaniem ycia (69 l. i 4 mies. w dla K i M w 2060 r.) 67/67 Wiek emerytalny M/K (2009) Wiek emerytalny M/K (2020) Podniesienie wieku emerytalnego po 2020 r., M/K

AUSTRIA BELGIA BUGARIA CYPR CZECHY NIEMCY DANIA ESTONIA GRECJA

HISZPANIA

18.5/ 22.7

61.2/ 63.4

65/65

65/65 (66 l. 4 mies./66 l. 4 mies.) 65/65, 63-68 62-67/62-67 64/64 66/66 66 l.11 mies./ 66 l.11 mies. 64/63 65/65 (64,5/64,5) 63/63 65/65 (66/66) 65/60 (67/67) 65/65 65/60 61-67 63/61 62/62

FINLANDIA FRANCJA WGRY IRLANDIA WOCHY

17.5/ 21.5 18,7/ 23,2** 14,1/ 18,2 18,1/ 21,1 18,2/ 22*

62.3/ 61.1 60,3/ 59,8 60,1/ 58,7 63,5/ 64,7 # 60,8/ 59,4

65/65, 63-68 60-65/60-65 62/62 65/65 65/60

65/65 68/68 Wiek emerytalny powizany ze rednim dalszym trwaniem ycia (70 l. i 3 mies. K/M w 2060 r.) 65/65 (65/65) 65/65 65/65 (67/67) (67/67) 65/63 -

LITWA LUKSEMBURG OTWA MALTA NIDERLANDY POLSKA PORTUGALIA RUMUNIA SZWECJA SOWENIA SOWACJA

13,5/ 18,4 17.3/ 21.6 13,3/ 18,2 18,4/ 21,1 17,7/ 21 15,1/ 19,5 17,1/ 20,6 14/ 17,2** 18,3/ 21,2 16,8/ 21 14/ 18

59,9# 58,1/ 57 62,7 60,3 63,9/ 63,1 61,4/ 57,5 ## 62,9/ 62,3 ## 65,5/ 63,2 # 64,7/64 59,8# 60,4/ 57,5

62 l. 6 mies./60 65/65 62/62 61/60 65/65 65/60 65/65 63 l. 4 mies./58 l. 4 mies. 61-67 63/61 62/57,5-61,5 (zalenie od liczby dzieci) 65/60

WLK.BRYTANIA

18,1/ 20,8**

64,1/ 62

66/66

68/68

rdo: Biaa Ksiga - Plan na rzecz adekwatnych, bezpiecznych i stabilnych emerytur. COM(2012) 55. Uwagi: *- 2008 r. (dla redniego dalszego trwania ycia dla osb w wieku 65 lat); **- 2009 r. (dla redniego dalszego trwania ycia dla osb w wieku 65 lat); - 2003 r. (wiek zaprzestania aktywnoci zawodowej); #- 2006 r. (wiek zaprzestania aktywnoci zawodowej); ## - 2007 r. (wiek zaprzestania aktywnoci zawodowej); - 2008 r. (wiek zaprzestania aktywnoci zawodowej).

23

Naley podkreli, e rozwaane zmiany w zakresie ustawowego wieku emerytalnego wpisuj si rwnie w szerszy kontekst realizacji nowego programu spoeczno-gospodarczego Unii Europejskiej Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego integracji spoecznej. W dokumencie tym okrelono cel zatrudnieniowy na poziomie 75% dla grupy wieku 20 64. Narzdziem realizacji celw Strategii Europa 2020 na poziomie pastw czonkowskich, a take formuowanych okresowo dla poszczeglnych pastw zalece Rady Europejskiej s Krajowe Programy Reform. Polski Krajowy Program Reform uwzgldnia konieczno podjcia dziaa na rzecz podnoszenia efektywnego wieku wychodzenia z pracy poprzez zastosowanie kompleksowego policy-mix obejmujcego dziaania wpywajce na ustawowy wiek emerytalny, moliwoci wczeniejszego wycofania si z rynku pracy oraz skal zatrudnienia wrd osb w wieku przedemerytalnym i okooemerytalnym.8 Rok 2012 zosta decyzj Rady i Parlamentu Europejskiego ustanowiony Europejskim Rokiem Aktywnoci Osb Starszych i Solidarnoci Midzypokoleniowej (ER 2012). W zwizku z tym kwestie duszej aktywnoci osb starszych na rynku pracy s jednym z gwnych tematw prowadzonej obecnie debaty publicznej. W czasie wydarze zaplanowanych w Polsce na 2012 r. planuje si dyskusj w obszarze zabezpieczenia spoecznego, rynku pracy i aktywnoci spoecznej obywateli wrd wielu zainteresowanych stron (pracodawcw, pracownikw, podmiotw administracji pastwowej oraz organizacji dziaajcych w obszarze aktywnoci osb starszych). Upowszechnianie wiedzy w powyszym zakresie moe stanowi istotny, znaczcy wkad na rzecz akceptacji zrwnania i wyduenia wieku emerytalnego. Warto take promowa utrzymywanie w zatrudnieniu pracownikw w starszym wieku poprzez wskazywanie korzyci dla pracodawcw pyncych z przekazywania ich wiedzy i dowiadczenia kolejnym pokoleniom pracownikw oraz budowania wizerunku firmy na rynku jako zapewniajcej stabilne zatrudnienie. Polski system emerytalny na tle europejskich systemw jest nowoczesny, potrzebne s jednak dalsze jego zmiany, przede wszystkim ujednolicenie wieku przechodzenia na emerytur kobiet i mczyzn, a take dalsze wygaszanie uprawnie do wczeniejszych emerytur.

http://www.mg.gov.pl/files/upload/8413/Krajowy%20Program%20Reform%20PL%20ostateczny.pdf

24

Wpyw podniesienia wieku emerytalnego na sytuacj makroekonomiczn Polski

Poda pracy stanowi gwny kana oddziaywania zmian w systemie emerytalnym na poziom PKB. W rezultacie podwyszenia wieku emerytalnego dla osb, ktrych bd dotyczy zmiany, wydua si bdzie okres wymagany dla nabycia uprawnie emerytalnych. Wykres 3 przedstawia zmian ludnoci w wieku 15 59/64 oraz zmian ludnoci przy nowym wieku uprawniajcym do emerytury. Zmiana liczby osb w wieku produkcyjnym pocztkowo bdzie niewielka, ale ok. 2050 r. wyniesie nawet 2,7 mln osb.
Wykres 3. Ludno Polski w wieku produkcyjnym przed i po zmianie wieku emerytalnego

m osb ln

28

10 9 8 7 6

26

24

22

20

zm (p.o) iana przed zm ianam i po zm ianach

4 3 2 1

18

2010

2020

2030

2040

2050

rdo: Obliczenia MF na podstawie danych Eurostatu.

Poniewa dla wikszoci osb to wanie nabycie uprawnie emerytalnych jest podstawowym czynnikiem skaniajcym do opuszczenia rynku pracy, proponowana zmiana zwikszy liczb osb aktywnych na rynku pracy. Na potrzeby symulacji zaoono, e ubezpieczeni bezporednio przed ukoczeniem nowego wieku emerytalnego bd si zachowywa podobnie, jak w okresie poprzedzajcym obecny wiek emerytalny, tzn. e bd 25

2060

2015

2025

2035

2045

2055

16

m osb ln

korzysta z prawa do emerytury po osigniciu tego wieku. Przy takim zaoeniu podniesienie wieku emerytalnego znacznie podniesie wspczynnik aktywnoci zawodowej osb w wieku 55 64 z poziomu 50,1% (mczyni) i 27,3% (kobiety)9 do 67,3% (mczyni) i 61,3% (kobiety).
Wykres 4. Wspczynnik aktywnoci zawodowej kobiet w wieku 55-64 lata
65

60

55

50
(w% )

Przed zm ianam i Po zm ianach

45

40

35

30

25 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

GUS: Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski, IV kw. 2010, kwiecie 2011.

26

Wykres 5. Wspczynnik aktywnoci zawodowej mczyzn w wieku 55-64 lata

70

65

60 (w% )

55

Przed zm ianam i Po zm ianach

50

45
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

Bez wprowadzenia zmian w wieku emerytalnym, w wyniku procesw demograficznych i zmiany udziaw poszczeglnych grup wiekowych aktywno ekonomiczna dla grupy 15 74 w Polsce spadaby z dzisiejszego poziomu 60,2% do 57,6% w 2060 r. Dziki wprowadzonym zmianom wskanik ten wzronie do 61,5% w 2060 r.

27

Wykres 6. Wspczynnik aktywnoci zawodowej ogem w wieku 15-74 lata

65 64 63 62
(w% )

61 60 59 58 57 56 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

Przed zm ianam i Po zm ianach

Co szczeglnie istotne, zakadana cieka stopniowego podwyszania wieku emerytalnego zapewni ograniczenie negatywnego wpywu starzenia ludnoci na poda pracy w kluczowych dla rozwoju Polski latach 2015 2030. Uatwi to i przyspieszy proces doganiania rozwinitych gospodarek UE pod wzgldem PKB per capita wg PPS (parytetu siy nabywczej). Modelowania prawdopodobiestwo prawny) przed zmiany aktywnoci rynku zawodowej pracy przed dokonano przy zaoeniu, nowego Innymi e opuszczenia osigniciem wieku sowy,

emerytalnego bdzie ksztatowao si identycznie, jak w scenariuszu bazowym (obecny stan osigniciem obecnego wieku emerytalnego. prawdopodobiestwo opuszczenia rynku pracy dla 66-letniego mczyzny przy nowych zasadach bdzie takie samo, jak dla 64-letniego mczyzny przy obecnych zasadach. W rezultacie znacznie wzronie wspczynnik aktywnoci zawodowej dla osb starszych. Odnonie do stopy bezrobocia, w obu scenariuszach zaoono, e konwerguje ona do poziomu NAWRU (stopy bezrobocia nieprzyspieszajcej wzrostu pac) w 2019 r. i nastpnie utrzymuje si na tym poziomie. Wskanik zatrudnienia w grupie 15 74 bdcy pochodn zaoe dotyczcych poday pracy i stopy bezrobocia przedstawia poniszy wykres. Z przeprowadzonych symulacji wynika, e wyduenie wieku emerytalnego przyczyni si do podniesienia wskanika zatrudnienia w caym horyzoncie prognozy w porwnaniu do scenariusza bazowego. Warto zauway, e w scenariuszu niezakadajcym wyduenia wieku emerytalnego wskanik zatrudnienia w grupie 15 74 spada poniej obecnego poziomu, 28

podczas gdy w scenariuszu z wydueniem wieku pozostaje trwale wyszy. Przy przedstawionych zaoeniach, w 2060 r. wskanik zatrudnienia w scenariuszu po zmianach ksztatuje si na poziomie 57,8% wobec 54,1% w scenariuszu bez zmian i 54,6% w 2010 r.
Wykres 7. Prognozowany wskanik zatrudnienia w grupie 15-74 przed i po wydueniu wieku emerytalnego
61 60 59 58 57 56 55 54 53 52
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

(w %)

przed zmianami

po zmianach

W oparciu o przedstawion metodologi i powysze zaoenia dotyczce poday pracy oraz przy przyjciu technicznych zaoe odnonie: tempa wzrostu cznej wydajnoci czynnikw produkcji (konwergencja do poziomu 1,5% w 2060 r.), tempa wzrostu kapitau (w dugim okresie rwne sumie tempa wzrostu wydajnoci pracy i poday pracy) i przecitnej tygodniowej liczby godzin pracy (udzia osb pracujcych w penym i niepenym wymiarze czasowym zaoono na poziomie z 2010 r., a redni liczb godzin przepracowanych tygodniowo na poziomie redniej z trzech ostatnich lat) wyznaczono ciek tempa wzrostu rzeczywistego PKB w latach 2011 2060 w scenariuszu bazowym i po zmianach. Szczegy prezentuje poniszy wykres i Tabela 1.
Wykres 8. Prognozowane tempo wzrostu PKB przed i po wydueniu wieku emerytalnego

29

4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

(w %)

przed zmianami

po zmianach

rdo: Obliczenia MF.

Tabela 1. Prognozowane rednie tempo wzrostu PKB przed i po wydueniu wieku emerytalnego

przed zmianami 2010-2020 2021-2030 2031-2040 2041-2050 2051-2060 2010-2060 rdo: Obliczenia MF. 3,51 2,70 2,19 1,46 1,33 2,26

po zmianach 3,58 2,87 2,43 1,60 1,21 2,36

Z przeprowadzonych symulacji wynika, e wyduenie wieku emerytalnego zwikszy rednie tempo wzrostu PKB w latach 2010 2060 o 0,1 pkt proc. Przecitne tempo wzrostu PKB bdzie wysze o 0,1 pkt proc. w okresie 2010 2020, o 0,2 pkt proc. w latach 2021 2030 i 2031 2040 oraz o 0,1 pkt proc. w okresie 2041 2050. W ostatniej dekadzie prognozy tempo wzrostu PKB uksztatuje si nieznacznie poniej (0,1 pkt proc.) cieki ze scenariusza bez reformy. W rezultacie poziom PKB w 2060 r. po wprowadzeniu reformy bdzie wyszy o 5,1% w porwnaniu ze scenariuszem niezakadajcym zmian w systemie emerytalnym. O tyle samo wzronie te poziom PKB per capita.
Wykres 9. Prognozowany poziom PKB per capita przed i po wydueniu wieku emerytalnego

30

60,0 55,0 50,0 45,0 40,0 2000 PPS 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060

przed zmianami

po zmianach

rdo: Obliczenia MF.

Wyduenie wieku emerytalnego to proces, ktry bdzie mie znaczce konsekwencje na wielu paszczyznach dotyczcych ycia spoecznego, w tym: zdrowia, prawa (w tym prawa pracy), zmiany funkcjonowania instytucji publicznych i firm (jak rwnie rnego typu organizacji pozarzdowych dziaajcych na styku zatrudnienia, opieki spoecznej czy wsparcia dla osb starszych). Dziaania towarzyszce Podniesieniu wieku emerytalnego powinny towarzyszy dziaania aktywizujce zawodowo i spoecznie osoby starsze. Kompleksowe opracowanie dziaa na rzecz aktywizacji osb starszych stanowi Program Solidarno Pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb 50+10. Program zosta przyjty przez Rad Ministrw w dniu 17 padziernika 2008 r. Stanowi on pakiet dziaa rzdowych i samorzdowych obejmujcy szerokie spektrum inicjatyw, ktre kad szczeglny nacisk na popraw aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+ (w czci take osb 45+). Uszczegowieniem zapisw Programu jest Dokument Implementacyjny przyjty przez Rad Ministrw w dniu 5 stycznia 2010 r. Zawiera on zestaw
10

Program wraz z Dokumentem Implementacyjnym oraz sprawozdaniem za okres 10.2008 06.2010 znajduj si na stronie internetowej MPiPS: http://www.mpips.gov.pl/bip/akty-prawne/programy/

31

dziaa realizujcych zaoenia Programu. Okres realizacji Programu przewidziany zosta na lata 2008 2020, a jego celem strategicznym jest osignicie do 2020 r. wskanika zatrudnienia osb w wieku 55 64 lata na poziomie 50%. Oznacza to, e dziaania w nim opisane bd si take przyczynia do aktywizacji osb po 60. roku ycia, a nawet starszych ni 64 lata. Cel gwny Programu zosta rozpisany na 6 celw szczegowych, w zakresie polityki rynku pracy, obejmujcych: Cel 1: Popraw warunkw pracy, promocj zatrudnienia pracownikw po 50. roku ycia i zarzdzania wiekiem; Cel 2: Popraw kompetencji i kwalifikacji pracownikw po 50. roku ycia; Cel 3: Zmniejszenie kosztw pracy zwizanych z zatrudnianiem pracownikw po 50. roku ycia; Cel 4: Aktywizacj osb bezrobotnych lub zagroonych utrat pracy pracownikw po 50. roku ycia; Cel 5: Aktywizacj zawodow osb niepenosprawnych; Cel 6: Zwikszenie moliwoci zatrudnienia kobiet przez rozwj usug pozwalajcych na godzenie pracy i ycia rodzinnego. Ponadto Program wskazuje cele szczegowe dotyczce obszaru zabezpieczenia spoecznego. Jest to wyduanie efektywnego wieku emerytalnego oraz stopniowe wyrwnywanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn. Naley zatem podkreli, e planowane zmiany prawne polegajce na stopniowym wyduaniu i zrwnaniu ustawowego wieku emerytalnego kobiet i mczyzn stanowi realizacj celw Programu przyjtego przez Rzd RP jeszcze w 2008 r. Dotychczas zrealizowanych zostao dziewi zada Programu wprowadzajcych zmiany legislacyjne majce na celu zwikszenie atrakcyjnoci zatrudnienia osb starszych, usprawnienie ich aktywizacji, upowszechnienie i uatwienie podnoszenia kwalifikacji oraz uatwienie im podejmowania pracy, a take ograniczenie zacht do wczesnego wychodzenia z rynku pracy. Zakoczone zadania o charakterze legislacyjnym obejmoway midzy innymi: upowszechnianie ksztacenia ustawicznego dla osb pracujcych w wieku 45 lat i wicej, uatwienie podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownikw, w tym take w wieku 50+, zmniejszenie liczby dni choroby, za ktre pracodawca paci wynagrodzenie za czas choroby w przypadku pracownikw w wieku 50 lat i wicej, 32

upowszechnienie ksztacenia ustawicznego osb bezrobotnych i poszukujcych pracy w wieku 50 i wicej lat, ograniczanie dezaktywizacji pracownikw w ramach systemu wiadcze spoecznych. Wikszo zada przewidzianych do realizacji w ramach Programu ma charakter

dziaa wieloletnich realizowanych w sposb cigy. Zadania te obejmuj szerokie spektrum dziaa polegajcych midzy innymi na organizacji i prowadzeniu szkole, promocji i wsparciu zatrudnienia osb starszych, pogbianiu i upowszechnianiu wiedzy o sposobach i korzyciach zarzdzania wiekiem przez pracodawcw oraz podnoszeniu efektywnoci dziaa aktywizujcych osoby starsze itp. Biorc pod uwag potrzeb rozwijania i poszerzania dziaa na rzecz osb starszych przygotowano aktualizacj Dokumentu Implementacyjnego. Dokument zosta take poprawiony o uwagi i wnioski zgoszone w trakcie realizacji w okresie grudzie 2008 czerwiec 2010 r. Zaktualizowany Dokument Implementacyjny obj pi nowych zada o charakterze centralnym oraz pidziesit trzy nowe zadania przewidziane do wykonania przez jednostki regionalne (urzdy marszakowskie i wojewdzkie urzdy pracy) w ramach projektw Programu Operacyjnego Kapita Ludzki. Nowe zadania obejmuj nastpujce obszary: wspieranie ksztacenia ustawicznego osb w wieku 50+, wsparcie na rzecz osb zatrudnionych w wieku 50+, dziaania na rzecz integracji spoecznej osb w wieku 50+, aktywizacja zawodowa osb w wieku 50+, w tym z uwzgldnieniem osb promocja przedsibiorczoci wrd osb w wieku 45 i wicej lat. Warto zauway, e w okresie realizacji Programu Solidarno Pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb 50+, tzn. od III kwartau 2008 r. do III kwartau 2011 r. wskanik zatrudnienia osb w wieku 55 64 lata wzrs z 32,0% do 37,7% (dane z badania BAEL), a dystans pomidzy poziomem zatrudnienia tej grupy wiekowej w Polsce i rednio w UE-27 zmniejszy si z 14 do 10 pkt proc. Z przepisw Kodeksu pracy wynika, e pracownicy maj rwne prawa z tytuu jednakowego wypeniania takich samych obowizkw (art. 112 k.p.). Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezporednia lub porednia, w szczeglnoci m.in. ze wzgldu na pe i wiek jest niedopuszczalna (art. 113 k.p.). Pracownicy powinni by rwno traktowani w zakresie nawizania i rozwizania stosunku pracy, warunkw zatrudnienia, awansowania oraz dostpu do szkolenia w celu 33

niepenosprawnych,

podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczeglnoci bez wzgldu m.in. na pe i wiek. Rwne traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposb, bezporednio lub porednio, z okrelonych wyej przyczyn (art. 183a 1 i 2 k.p.). W obecnym stanie prawnym przepisy Kodeksu pracy nie rnicuj praw ani obowizkw pracownikw ze wzgldu na ich wiek. Zatem pracownicy starsi wiekiem maj taki sam dostp do zatrudnienia, jak pozostali pracownicy, nie mog te mie mniej korzystnie uksztatowanych warunkw zatrudnienia ze wzgldu na wiek. Ponadto wiek nie moe by powodem zwolnienia pracownika z pracy. Jak bowiem wynika z ugruntowanego orzecznictwa sdowego, osignicie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie moe stanowi wycznej przyczyny wypowiedzenia umowy o prac przez pracodawc (m.in. uchwaa skadu 7 sdziw SN z dnia 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08, OSNP 2009/19-20/248). Obecnie obowizujce rozwizania prawne stwarzaj pracodawcom moliwo elastycznego organizowania procesu pracy dla wszystkich pracownikw. Rozwizania te mog by zatem wykorzystane take do pracownikw w starszym wieku; dotyczy to zwaszcza: wykonywania pracy w formie telepracy (co na og oznacza prac pracownika w domu i ograniczenie kosztw finansowych ponoszonych przez pracodawc zwizanych z organizacj i utrzymaniem stanowiska pracy), elastycznych systemw czasu pracy (np. systemu pracy weekendowej, indywidualnego rozkadu czasu pracy), co umoliwia wyjcie naprzeciw potrzebom pracownika wynikajcym z jego wieku, dotychczas zatrudnionego w penym wymiarze czasu pracy. W przypadku natomiast osb niepenosprawnych powyej 60. roku ycia naley wskaza, e ustawa o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz o zatrudnianiu osb niepenosprawnych zawiera szereg instrumentw prawnych aktywizacji zawodowej, z ktrych mog korzysta take osoby niepenosprawne, m.in. mog wnioskowa o rodki na podjcie dziaalnoci gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkadu do spdzielni socjalnej, a w trakcie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej lub rolniczej otrzymywa refundacj skadek na ubezpieczenie spoeczne, a take o dofinansowanie do wysokoci 50% oprocentowania kredytu bankowego zacignitego na kontynuowanie tej dziaalnoci. Zatem upowszechnianie wiedzy w powyszym zakresie moe stanowi istotny, znaczcy wkad w agodzenie spoecznych skutkw zrwnania i wyduenia wieku emerytalnego. zatrudniania w niepenym wymiarze czasu pracy, co moe nastpi take na wniosek pracownika,

34

Jednoczenie Rada Ministrw deklaruje, e w odrbnym projekcie ustawy zostan zaproponowane rozwizania wspierajce rodzicielstwo: - w przypadku prowadzcych pozarolnicz dziaalno gospodarcz wprowadzi si moliwo zawieszenia tej dziaalnoci na okres urlopu wychowawczego do 3 lat na kade dziecko, podczas ktrego budet pastwa bdzie opaca skadki na ubezpieczenie spoeczne do ZUS, od podstawy 60% przecitnego wynagrodzenia na analogicznych warunkach, jak za osoby zatrudnione, - w przypadku ubezpieczonych w KRUS przez okres urlopu wychowawczego do 3 lat na kade dziecko budet pastwa opaci skadki na ubezpieczenie spoeczne rolnikw do KRUS na analogicznych warunkach, jak za osoby zatrudnione, - w przypadku pozostaych osb nieubezpieczonych na ich wniosek, budet pastwa opaci przez okres trzech lat skadki na ubezpieczenie spoeczne od podstawy 75% pacy minimalnej, zgodnie z wyborem wnioskodawcy do ZUS albo do KRUS. Powysze rozwizania wejd w ycie z dniem 1 stycznia 2013 r. W ocenie projektodawcy przedmiot projektowanej regulacji nie jest objty zakresem prawa Unii Europejskiej i nie podlega procedurze notyfikacji w rozumieniu przepisw dotyczcych notyfikacji norm i aktw prawnych. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o dziaalnoci lobbingowej w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414 oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 337) projekt ustawy zosta umieszczony w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej. Do MPiPS wpyno jedno zgoszenie zainteresowania pracami nad projektem aktu normatywnego skierowane przez podmiot wykonujcy dziaalno lobbingow. Zgoszenia dokona pan Ryszard Gilecki w dniu 20 lutego 2012 r. (data wpywu do MPiPS), ktry postulowa umoliwienie przechodzenia na emerytur bez wzgldu na wiek, o ile speniony zostanie warunek posiadania odpowiednio dugiego stau pracy lub posiadania okrelonej iloci rodkw zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego Zgoszenie to nie wywaro wpywu na proces przygotowania projektu ustawy. w ZUS.

35

OCENA SKUTKW REGULACJI

Gwn proponowan zmian jest podwyszenie i wyrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn. Skutki tej zmiany dotyczy bd w praktyce bezporednio lub porednio caej populacji kraju. Dotyczy to bdzie caego spoeczestwa, wszystkich podmiotw gospodarczych oraz struktur publicznych realizujcych zadania z zakresu zabezpieczenia spoecznego. 1. Proponowana zmiana bezporednio wpynie na sytuacj 1) ubezpieczonych w powszechnym systemie ubezpiecze spoecznych, 2) ubezpieczonych w systemie ubezpiecze rolnikw indywidualnych, 3) emerytw, 4) rencistw, 5) osoby prowadzce dziaalno gospodarcz, 6) gospodarstwa domowe osb wskazanych w pkt 1 3, 7) przedsibiorstwa, 8) budet pastwa, 9) jednostki samorzdu terytorialnego, 10) 11) 12) 13) Zakad Ubezpiecze Spoecznych i zarzdzane przez ZUS fundusze, Kas Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego i zarzdzane przez Kas fundusze, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych, Narodowy Fundusz Zdrowia. 2. Zakres konsultacji spoecznych Projekt aktu prawnego zosta przesany do zaopiniowania przez szerokie grono partnerw spoecznych, w tym przez zwizki zawodowe, organizacje pracodawcw, organizacje kobiet, organizacje i zwizki zawodowe rolnikw. Zgodnie z art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwizkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234, z pn. zm.) projekt aktu prawnego zosta skierowany do konsultacji z nastpujcymi organizacjami zwizkw zawodowych: Komisj Krajow NSZZ Solidarno, Oglnopolskim Porozumieniem Zwizkw Zawodowych, Forum Zwizkw Zawodowych.

36

Natomiast zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawcw (Dz. U. Nr 55, poz. 235, z pn. zm.) projekt zosta skierowany do konsultacji z nastpujcymi reprezentatywnymi organizacjami pracodawcw: Polsk Konfederacj Pracodawcw Prywatnych Lewiatan, Zwizkiem Rzemiosa Polskiego, Pracodawcami Rzeczypospolitej Polskiej, Business Centre Club Zwizek Pracodawcw, Projekt zosta rwnie przedstawiony: Polskiemu Zwizkowi Emerytw, Rencistw i Inwalidw, Krajowej Izbie Gospodarczej, Izbie Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych, Krajowej Radzie Izb Rolniczych. Projekt przekazano do konsultacji organizacjom kobiecym: Kongresowi Kobiet Polskich, Stowarzyszeniu Aktywne Kobiety, Batyckiemu Centrum Gender, Demokratycznej Unii Kobiet, Europejskiemu Forum Wacicielek Firm, Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Lidze Kobiet Polskich, Midzynarodowej Fundacji Kobiet, Stowarzyszeniu Wsppracy Kobiet, NEWW Polska (NP). Projekt ustawy zosta przekazany rwnie do zaopiniowania organizacjom rolniczym i zwizkom zawodowym rolnikw, w tym: Radzie Ubezpieczenia Spoecznego Rolnikw, Niezalenemu Samorzdnemu Zwizkowi Zawodowemu Rolnikw Indywidualnych Solidarno, Zwizkowi Zawodowemu Rolnictwa Samoobrona, Krajowemu Zwizkowi Rolnikw, Kek i Organizacji Rolniczych, Zwizkowi Zawodowemu Rolnikw Ojczyzna, Zwizkowi Zawodowemu Rolnikw Rzeczpospolitej Solidarni, Zwizkowi Zawodowemu Centrum Narodowe Modych Rolnikw, Oglnopolskiemu Porozumieniu Zwizkw Zawodowych Rolnikw i Organizacji Rolniczych Oddzia Siedlce. 37

 Zwizkowi Zawodowemu Wsi i Rolnictwa Solidarno Wiejska, Zwizkowi Zawodowemu Rolnictwa i Obszarw Wiejskich REGIONY, Federacji Branowych Zwizkw Producentw Rolnych. Ponadto projekt przekazano do zaopiniowania: Zrzeszeniu Prawnikw Polskich, Zarzd Gwny, Krajowej Radzie Sdownictwa, Krajowej Radzie Prokuratury, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radcw Prawnych, Zwizkowi Powiatw Polskich. Projekt zosta rwnie skierowany do Komisji Wsplnej Rzdu i Samorzdu Terytorialnego. W okresie konsultacji nad projektem ustawy odbyo si kilkadziesit spotka, na ktrych omawiano projektowane zmiany. Midzy innymi z przedstawicielami Oglnopolskiego Zwizku Zawodowego Pielgniarek i Poonych, z czonkami Polskoprzedsibiorcw Midzynarodowej zrzeszonych Zwikszanie w organizacji Osb -Niemieckiej Izby RP, Solidarno Przemysowo-Handlowej, przedstawicielkami Parlamentarnej Grupy Kobiet, przedstawicielami Pracodawcy Starszych oraz z Zrzeszeniem Zwizku Zawodowego Pracownikw Suby Celnej, z uczestnikami Konferencji Aktywnoci Midzypokoleniowa Podejcie Zintegrowane, Wyzwania dla Polski, zorganizowanej pod patronatem Kancelarii Prezydenta i MPiPS w Paacu Prezydenckim, z gomi Targw Aktywni 50+ w Poznaniu oraz uczestnikami Kongresu Uniwersytetw III Wieku. We wszystkich wojewdztwach odbyy si Wojewdzkie Komisje Dialogu

Spoecznego, w trakcie ktrych przedstawione zostay zaoenia i uwarunkowania proponowanych zmian. W trakcie dyskusji strona zwizkowa i strona pracodawcw, reprezentujca poszczeglne regiony, przekazay swe opinie w tej sprawie. Postulowano, aby kontynuowa konsultacje spoeczne dotyczce kompleksowej reformy systemu emerytalnego i rentowego. Podkrelano, e niezbdne jest podjcie rwnolegych dziaa na rzecz pobudzania przedsibiorczoci i tworzenia nowych miejsc pracy, aktywizacji osb starszych, zabezpieczenia spoecznego i zdrowotnego oraz przeciwdziaania niekorzystnym zmianom demograficznym. Zwracano uwag na negatywne czynniki wpywajce na system ubezpiecze spoecznych, jak np. zwikszajca si liczba umw terminowych, umw cywilno-prawnych, poszerzanie si szarej strefy oraz utrzymujce si przywileje emerytalne dla niektrych grup. 38

W ramach prac Zespou Trjstronnej Komisji ds. ubezpiecze spoecznych strony wypracoway i przyjy w dniu 21 marca 2012 r. stanowisko w sprawie rzdowej propozycji podniesienia wieku emerytalnego do 67. roku ycia. Strona pracodawcw popiera podniesienie wieku emerytalnego, wskazujc jednoczenie, e konieczne s dziaania rzdu w nastpujcych obszarach: rynku pracy, polityki rodzinnej, polityki zdrowotnej i ubezpiecze spoecznych w kierunku ograniczenia przywilejw emerytalnych. Strona zwizkowa sprzeciwia si podniesieniu wieku emerytalnego, proponujc w zamian szereg kompleksowych dziaa w zakresie: polityki rynku pracy i wynagrodze, polityki rodzinnej, w tym pronatalistycznej, Narodowej Strategii Demograficznej, polityki prozdrowotnej i systemu ubezpiecze spoecznych, w kierunku ujednolicenia zasad opacania skadek niezalenie od rodzaju i rde uzyskiwanych dochodw. Zarwno strona pracodawcw, jak i strona zwizkowa, dostrzega du zbieno w rekomendacjach dla rzdu, wspierajcych podniesienie aktywnoci zawodowej, wskazywane w swoich stanowiskach. Opinie oraz uwagi do projektu zgosili: Prezydium Komisji Krajowej NSZZ Solidarno, OPZZ, Forum Zwizkw Zawodowych, Polska Konfederacja Pracodawcw Prywatnych Lewiatan, Zwizek Rzemiosa Polskiego, Pracodawcy RP, Business Centre Club Zwizek Pracodawcw, Polski Zwizek Emerytw, Rencistw i Inwalidw, Krajowa Izba Gospodarcza, Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych, Krajowa Rada Izb Rolniczych, Demokratyczna Unia Kobiet, Europejskie Forum Wacicielek Firm, Europejska Unia Kobiet Sekcja Polska, Partia Regionw oraz Zwizek Zawodowy Rolnictwa i Obszarw Wiejskich Regiony, Zwizek Zawodowy Rolnictwa i Obszarw Wiejskich Regiony, Krajowa Rada Prokuratury oraz Zwizek Zawodowy Prokuratorw i Pracownikw Prokuratury RP.

NSZZ Solidarno negatywnie zaopiniowaa przedoony projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, wzywajc rzd do: rozpoczcia prac nad zaoeniami do Narodowej Strategii Demograficznej, wprowadzenia zmian w systemie opacania skadek na ubezpieczenie spoeczne, ograniczenia i uszczelnienia KRUS-u, ograniczenia patologii w tzw. samozatrudnieniu oraz stosowania umw mieciowych, zmian w systemie promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, stabilizacji zatrudnienia ludzi modych, systemu rozwiza prawnych i organizacyjnych pozwalajcych na kontynuowanie zatrudnienia w wieku emerytalnym, wzrostu efektywnoci systemu publicznej opieki zdrowotnej i profilaktyki zawodowej. Propozycja podwyszenia wieku emerytalnego uznana zostaa za przedwczesn 39

i podyktowan poszukiwaniem sposobu na pokrycie rosncego deficytu finansw publicznych. Dowodzi ona braku jednolitej i spjnej koncepcji zabezpieczenia systemu emerytalnego przed wpywem niekorzystnych zmian demograficznych na jego sytuacj finansow oraz braku konsekwentnej polityki wadz w tym zakresie. Zdaniem NSZZ Solidarno na niski poziom przychodw ze skadek wpywaj takie zjawiska wystpujce na rynku pracy, jak rosncy odsetek osb wiadczcych prac w ramach tzw. samozatrudnienia oraz na podstawie umw cywilnoprawnych, ktre opacaj skadk na ubezpieczenie spoeczne od niszej ni pracownicy podstawy wymiaru, upowszechnianie si tzw. elastycznych form zatrudnienia, deklarowanie przez pracodawcw niszego wynagrodzenia anieli rzeczywicie wypacane pracownikowi czy zatrudnienie na czarno. Skuteczna polityka pastwa zmierzajca do wyeliminowania tych patologii powinna przyczyni si do poprawy sytuacji finansowej funduszu emerytalnego w wikszym stopniu ni wynika to z projektowanego wyduenia wieku emerytalnego, a co najwaniejsze odmiennie od projektu nie pogorszy, a poprawi sytuacj finansow funduszu rentowego oraz Funduszu Ochrony Zdrowia. Opiniowany projekt przewiduje kolejne pogorszenie warunkw przechodzenia na emerytur. Likwidacja moliwoci przechodzenia na emerytur przed osigniciem wieku emerytalnego oraz zastosowanie formuy zdefiniowanej skadki przy ustalaniu wysokoci wiadczenia ju przyczyniy si do podwyszenia w Polsce wieku rzeczywistego przechodzenia na emerytur oraz obnienia si przecitnej wysokoci wypacanego wiadczenia. Jak wynika z uzasadnienia opiniowanego projektu ustawy intencj autorw projektu jest dokoczenie reformy emerytalnej wprowadzonej w 1999 r. W sprzecznoci z tymi zaoeniami pozostaje propozycja, aby obj podwyszeniem wieku emerytalnego rwnie ubezpieczonych urodzonych w 1948 r. W myl pierwotnych zaoe reformy emerytalnej mieli by oni wyczeni z jej zakresu. Podwyszenie wieku emerytalnego ma suy wydueniu okresu aktywnoci zawodowej ubezpieczonych. Cel ten moe zosta osignity pod warunkiem zapewnienia pracownikom zbliajcym si do osignicia wieku emerytalnego miejsc pracy oraz zachowania przez nich zdolnoci do pracy. Wysoki poziom bezrobocia, szczeglnie wrd osb w wieku przedemerytalnym, jak rwnie niska dostpno wiadcze zdrowotnych finansowanych ze rodkw publicznych uzasadniaj twierdzenie, e podwyszenie wieku emerytalnego nie przyniesie, zakadanych w uzasadnieniu opiniowanego projektu ustawy, pozytywnych efektw. NSZZ Solidarno stoi na stanowisku, e koniecznym jest stworzenie odpowiednich 40

warunkw prawnych i organizacyjnych pozwalajcych na kontynuowanie zatrudnienia, na przykad w skrconym czasie pracy, przy czciowo wypacanym wiadczeniu emerytalnym lub przedemerytalnym. Dotyczy to szczeglnie kobiet, ktre zarwno przed osigniciem wieku emerytalnego jak i po przekroczeniu granicy 60 lat cz prac zarobkow z opiek nad innymi czonkami rodziny. Dla nich propozycja wyduenia wieku przejcia na emerytur o 7 lat jest nie do zaakceptowania. Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych protestuje przeciwko przyjtemu trybowi wprowadzania arbitralnych zmian w systemie emerytalnym, naruszajcych wypracowan umow spoeczn, na podstawie ktrej wprowadzono w 1999 r. reform systemu ubezpiecze spoecznych oraz wzywa rzd do podjcia rozmw nad kompleksowymi rozwizaniami w polityce spoecznej, wykraczajcymi znacznie poza obszary ubezpieczenia emerytalnego, a ktre maj niebagatelne znaczenie dla spoeczestwa majcego mie podwyszony wiek emerytalny. Uwaa, e wraz z ewentualnym podnoszeniem wieku emerytalnego powinien zosta wprowadzony pakiet ustaw zatwierdzajcych dziaania na rzecz zdrowia i bezpieczestwa socjalnego pracownikw w starszym wieku, a w szczeglnoci tych, ktrzy utracili prac, legitymujc si kilkudziesicioletnim staem pracy. Jednym z takich rozwiza jest obywatelski projekt ustawy dajcy moliwo przechodzenia na emerytur pracownikw o bardzo dugim stau ubezpieczeniowym. Uwaa rwnie, e projekt ustawy nie powinien dotyczy osb, ktrym do emerytury brakuje mniej ni 10 lat. W wyniku oceny uzasadnienia do projektu ustawy OPZZ wycigno nastpujce wnioski:

obecnie w Polsce oraz w perspektywie co najmniej kilkunastu lat nie ma potrzeby podnoszenia wieku emerytalnego, nie s znane prognozy dotyczce iloci miejsc pracy w perspektywie dugookresowej, dalsze decyzje w zakresie ewentualnego podnoszenia wieku emerytalnego powinny wynika z kompleksowej oceny systemu emerytalnego oraz wielopaszczyznowej oceny aktualnej i prognozowanej sytuacji gospodarczej, spoecznej i demograficznej, niezbdne jest wdroenie kompleksowej polityki rodzinnej z akcentem na pomoc dla najuboszych rodzin wielodzietnych oraz promowanie wielodzietnoci poprzez wprowadzanie pomocy instytucjonalnej (obki, przedszkola, wietlice, stowki zajcia pozaszkolne i pozalekcyjne, bezpatne nauczanie) i finansowej (system zasikw, pomoc finansowa w zakupie przyrzdw i podrcznikw szkolnych, ulgi dla dzieci i modziey w dostpie do instytucji kultury i sportowo-rekreacyjnych), 41

wprowadzenie opisanej wyej polityki rodzinnej nie jest tanie. Jest to jednak inwestycja w przyszo, ktra rwnoczenie na bieco poprawia sytuacj materialn rodzin i poziom ycia prawie 60% spoeczestwa yjcego obecnie na pograniczu minimum egzystencji. Jest ona jednak znacznie tasza od odkadania rodkw na przyszo w Otwartych Funduszach Emerytalnych, niezbdne jest zintensyfikowanie walki w kierunku ograniczania szarej strefy oraz podjcia innych krokw na rzecz poprawy cigalnoci zobowiza wobec sektora finansw publicznych, na ktre OPZZ zwraca, bezskutecznie jak dotychczas uwag, wprowadzenie elastycznego wieku emerytalnego z systemem zacht dla emerytw i pracodawcw do dalszego pozostawania na rynku pracy powinno sprzyja poprawie wskanika zatrudnienia osb powyej 60 roku ycia. Wymaga to opracowania i wdroenia nowego programu aktywizacji osb starszych, podniesienie pac powinno ograniczy migracj zarobkow Polakw oraz wpyn na zwikszenie wpyww do Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, w Polsce obecnie dysponujemy wielomilionow armi bezrobotnych (rejestrowanych i nierejestrowanych) mogc zastpi szeregi pracujcych przechodzcych na emerytur, wiksz uwag naley powica rozwizaniom prawnym, ktre powinny wpyn na popraw kondycji Funduszu Ubezpiecze Spoecznych, opracowanie i wprowadzenie w ycie programw profilaktyki, rehabilitacji i leczenia pracownikw powinno wpyn na zwikszenie ich moliwoci dalszego wykonywania pracy. Zwikszone znacznie powinno by dziaanie Zakadu Ubezpiecze Spoecznych w ramach prewencji rentowej, opracowany powinien zosta katalog rodzajw prac, ktrych wykonywanie nie bdzie moliwe przy podwyszonym wieku emerytalnym. Dotyczy to w szczeglnoci kobiet pracujcych w szczeglnym charakterze. Oglnopolskie Porozumienie Zwizkw Zawodowych:

sprzeciwia si podnoszeniu wieku emerytalnego kobiet i mczyzn do 67. roku ycia, wzywa rzd do odstpienia od projektu ustawy i podjcia w ramach Trjstronnej Komisji do Spraw Spoeczno-Gospodarczych faktycznych rokowa nad zaoeniami zmian w systemie emerytalnym i zwizanym z nim pakietem ustaw towarzyszcych, podejmie wszystkie rodki prawem dozwolone przeciwko wprowadzeniu w ycie proponowanej ustawy, nie wyczajc proklamowania strajku generalnego.

42

Forum Zwizkw Zawodowych jest przeciwne wydueniu wieku emerytalnego w obecnej sytuacji i w formie zaproponowanej przez rzd. Ocenia te propozycje jako nieprzemylane i niedostosowane do dzisiejszych realiw spoeczno-gospodarczych Polski. Za konieczne uznaje uprzednie przygotowanie i wdroenie programw zabezpieczajcych osoby starsze oraz mode w kontekcie: walki z bezrobociem, polityki prorodzinnej, polityki prozdrowotnej oraz zapewnienia odpowiedniej wysokoci wynagrodze. FZZ proponuje dziaania, ktre powinny by obecnie podjte zamiast podwyszenia wieku emerytalnego, po analizie sytuacji Funduszu Ubezpiecze Spoecznych pod ktem efektw wskazanych dziaa:

wyrane zapisanie w ustawie zasady elastycznego przechodzenia na emerytur, likwidacja skadek rentowych dla osb w wieku 60+, Pacenie przez budet za zwolnienia lekarskie osb w wieku 60+ od pierwszego dnia zwolnienia, obowizkowe tworzenie przez pracodawcw programu zarzdzania, pobudzenie III filaru zmiana w ustawie wprowadzajca ulgi zachcajce pracodawcw do inwestowania w emerytury pracownikw, dodatkowe urlopy zdrowotne dla pracownikw w wieku 60+ (finansowanego ze rodkw Funduszu Pracy), oskadkowanie stay pracowniczych, oskadkowanie umw cywilnoprawnych (oskadkowanie umw o dzieo i innych umw cywilnoprawnych), a take zlikwidowanie wszystkich zbiegw w ustawie o systemie ubezpiecze spoecznych, ktre pozwalaj na zwolnienia ze skadek na ubezpieczenia spoeczne. Ten sam postulat dotyczy naliczania i odprowadzania skadek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych,

ograniczenie stosowania umw na czas okrelony,

43

opracowanie reformy edukacyjnej powizanej ze zmieniajcymi si warunkami rynkowymi, okrelenie pacy minimalnej na poziomie 50%. przecitnego wynagrodzenia, opracowanie i wdroenie programu poprawiajcego dostpno starszych pracownikw do opieki zdrowotnej, opracowanie i wdroenie programw ograniczajcych stres w pracy oraz

poprawiajcych warunki BHP,

zwikszenie progw dochodowych ustalanych na potrzeby zasikw rodzinnych, bonus finansowy w I filarze dla kobiet, ktre urodziy i/lub wychoway dziecko w wielkoci uzalenionej od liczby dzieci, wprowadzenie powszechnej zasady dziedziczenia co najmniej 80% rodkw zgromadzonych na Indywidualnym Koncie Emerytalnym w ZUS, wsplne opodatkowanie rodzicw z dziemi znajdujcymi si na ich utrzymaniu lub wprowadzenie kwoty wolnej od podatku na kade wychowywane dziecko w rodzinie. Polska Konfederacja Pracodawcw Prywatnych Lewiatan zdecydowanie popiera

propozycj stopniowego podnoszenia wieku uprawniajcego do emerytury. PKPP Lewiatan uwaa, e podniesienie wieku emerytalnego nie spowoduje wzrostu bezrobocia. PKPP Lewiatan proponuje krtszy czas dojcia do 67 lat. Proponuje, by wiek emerytalny mczyzn by podnoszony o 1 miesic co 4 miesice, a kobiet dwa razy szybciej, czyli o 1 miesic co 2 miesice. Pozwoli to podnie wiek emerytalny do 67 lat dla mczyzn w cigu 8 lat, a dla kobiet w cigu 14 lat. Jednoczenie proponuje, aby osobom (zarwno mczyznom, jak i kobietom), ktre pracoway i paciy skadki na ubezpieczenie emerytalne co najmniej 40 lat, umoliwi przejcie na emerytur w wieku 65 lat. Podniesienie wieku emerytalnego musi by wsparte innymi dziaaniami, takimi jak: 1) ograniczenie dopat do emerytur uprzywilejowanych grup (rolnikw, grnikw, pracownikw sub mundurowych, sdziw i prokuratorw) i przeznaczenie czci odzyskanych w ten sposb pienidzy na aktywizacj zawodow i popraw opieki zdrowotnej, 2) wprowadzenie rozwizania, zgodnie z ktrym samozatrudnione kobiety i mczyni powinni mie, tak jak osoby na etacie, prawo do urlopu wychowawczego i odprowadzonych w tym czasie przez pastwo skadek emerytalnych od 60% przecitnego wynagrodzenia naliczanego za poprzedni kwarta,

44

3) zmniejszenie obcie najniszych wynagrodze podatkami i skadkami, np. poprzez urealnienie kosztw uzyskania przychodw z pracy, 4) dofinansowanie i zwikszenie efektywnoci publicznych sub zatrudnienia oraz kontraktowanie usug firm zajmujcych si aktywizacj zawodow, 5) trjstronne finansowanie i organizowanie edukacji dorosych. Poczenie rodkw publicznych (rzdowych i samorzdowych), pracodawcw (Fundusz Pracy, zakadowe fundusze socjalne i szkoleniowe) i pracownikw, 6) zniesienie przedemerytalnego okresu ochronnego, ktry zniechca do zatrudniania starszych osb. Okres ochronny uniemoliwia pracodawcy nie tylko zwolnienie pracownika, ale rwnie zmian warunkw pracy i dostosowanie wynagrodzenia do wydajnoci pracy, 7) umoliwienie pracodawcom elastyczniejszego organizowania czasu pracy poprzez wyduenie okresu rozliczeniowego i wprowadzenie indywidualnych kont czasu pracy, 8) wprowadzenie bonw opiekuczych i zwikszenie dofinansowania opieki nad dziemi i osobami niesamodzielnymi. Osoby opiekujce si takimi osobami powinny otrzymywa wynagrodzenie na poziomie dofinansowania obka lub domu opieki spoecznej, 9) zmniejszenie opodatkowania majtku produkcyjnego kosztem zwikszenia opodatkowania majtku pasywnego, aby umoliwi szybszy rozwj firm i wzrost zatrudnienia. Zwizek Rzemiosa Polskiego w duchu odpowiedzialnoci spoecznej, pomimo wielu zgaszanych przez rodowisko wtpliwoci akceptuje propozycje odnonie do podwyszenia wieku emerytalnego, jednake podkrela konieczno przedoenia przez rzd moliwie penej koncepcji w zakresie rozwizania sytuacji finansw publicznych. Zamiary w tej kwestii powinny by zgaszane w takim czasie, aby umoliwia realn debat spoeczn i rozwaenie kilku wariantw. Najbardziej kontrowersyjn kwesti przedmiotowego projektu jest wyduenie i zrwnanie wieku emerytalnego w Polsce. W trakcie konsultacji z organizacjami rzemiosa wskazywano m.in. na problemy zdrowotne zwizane z wieloletnim wykonywaniem zawodw wymagajcych pracy fizycznej, dodatkowo spotgowanych przez fakt prowadzenia dziaalnoci z udziaem kwalifikowanej pracy wasnej jak ma to miejsce w przypadku rzemielnikw, ktrzy podlegaj dugotrwaym obcieniom psychofizycznym wynikajcym z odpowiedzialnoci za prowadzenie zakadu i zatrudnionych pracownikw. Kompleksowe podejcie powinno uwzgldnia take walk z szar stref i kreowanie polityki prorodzinnej. Wyduenie wieku emerytalnego bezwzgldnie naley czy z koniecznoci wprowadzenia skuteczniejszych form motywujcych do duszej aktywnoci 45

zawodowej. Obecnie jednym z gwnych problemw zwizanych z aktywizacj osb starszych jest okres ochronny, ktry stanowi istotn barier w zatrudnianiu. Rozwizaniem mogoby by zniesienie takiej ochrony, jednake przy jednoczesnym stworzeniu korzystnych warunkw prawnych i finansowych dla starszych pracownikw, zachcajcych ich do przekazywania wiedzy modszym pracownikom (system ucze mistrz w rzemiole, coaching i mentoring). Zwizek Rzemiosa Polskiego jest zwolennikiem objcia rozwizaniami tej ustawy take rolnikw, sdziw i prokuratorw, a w kolejnych nowelizacjach take innych grup uprzywilejowanych, takich np jak suby mundurowe. Pozytywnie naley oceni take zapowiadane cykliczne przegldy i monitoring (minimum co 4 lata). Zdaniem Pracodawcw RP kwesti priorytetow, gwarantujc powodzenie planowanej reformy emerytalnej, jest stworzenie systemu zacht i uatwie dla pracodawcw w celu tworzenia nowych miejsc pracy. Kompleksowa realizacja szeregu dziaa na rynku pracy oraz zmiana prawa pracy wydaj si niezbdne do osignicia celw zakadanych przy podejmowaniu decyzji o wydueniu wieku emerytalnego. W zwizku z powyszym Pracodawcy RP proponuj: uelastycznienie regulacji dotyczcej czasu pracy poprzez nowelizacj dziau VI Kodeksu pracy, derogacj art. 39 Kodeksu pracy, upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia, zwikszenie efektywnoci praktyk, a take skierowanie stay i szkole do szerszego grona bezrobotnych poprzez zmiany w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz zwikszenie rodkw z Funduszu Pracy na dziaania aktywizujce, wprowadzenie programw rzdowych wspierajcych zatrudnienie absolwentw i osb w wieku 50+ i 60+. Zdaniem Pracodawcw RP nieporozumieniem byoby podniesienie wieku emerytalnego bez prowadzenia rwnoczesnych prac nad moliwie szybkim wydueniem ycia Polakw w dobrym zdrowiu, co umoliwioby im kontynuowanie pracy zawodowej. Bez wdroenia szeregu programw zdrowotnych i profilaktyki ustawowy zapis o duszym obowizku pracy nie zostanie fizycznie skonsumowany ze wzgldu na stan zdrowia obywateli. W ocenie Pracodawcw RP naley wspiera inne moliwe systemy oszczdzania na emerytur. Dotychczas relatywnie maa liczba osb korzysta z III filaru (w tym pracowniczych 46

programw emerytalnych), gdy nie doceniaj koniecznoci i atrakcyjnoci tej formy oszczdzania. Jednoczenie mona przypuszcza, e wicej osb korzystaoby z PPE, gdyby istniao wicej zacht do umieszczania w nich pienidzy. W zwizku z tym Pracodawcy RP uwaaj, e rwnoczenie ze zmianami w wieku emerytalnym naley upowszechni korzystanie z pracowniczych programw emerytalnych. Std te proponuj wprowadzenie ulgi, polegajcej na moliwoci odliczenia od dochodu do opodatkowania kwot wpaconych tytuem skadek na PPE do pewnego (zalenego od sytuacji finansowej budetu pastwa) poziomu podstawy opodatkowania. Business Centre Club Zwizek Pracodawcw popiera projekt podwyszenia wieku emerytalnego Polakw, wskazujc na potrzeb wzmocnienia pozytywnych efektw makroekonomicznych rekomendowanymi powyej dziaaniami na rynku pracy. Rozwizania dotyczce polityki rodzinnej (zwaszcza ochrona macierzystwa i zapewnienie powrotu kobiet na rynek pracy) powinny by adresowane poza system emerytalny, jako zwizane z inn domen polityki spoecznej. System emerytalny suy zabezpieczeniu staroci pokolenia pracujcych i powinien premiowa dugie zatrudnienie i aktywno zawodow. BCC opowiada si za usuwaniem z niego niesprawiedliwoci, nierwnoci i braku solidarnoci. Uwaa, e proponowane w projekcie zmiany s spnione, zbyt wyduone w czasie oraz ograniczone i poruszajce si w wskim przedziale modernizacji. BCC proponuje likwidacj przywilejw emerytalnych (nowe zasady przechodzenia na emerytur tzw. sub mundurowych, objcie powszechnym systemem emerytalnym prokuratorw i sdziw), ograniczenie i likwidacj tzw. ochrony emerytalnej, wprowadzenie jednolitych rozwiza dla wszystkich ubezpieczonych, wprowadzenie wielofunduszowoci w OFE (rne strategie lokacyjne w zalenoci od wieku uczestnika) oraz dostosowanie systemu rentowego (zdefiniowane wiadczenie) do emerytalnego (zdefiniowana skadka). Wedug BCC obecne metody aktywizacji zawodowej bezrobotnych wymagaj zmian, a ich podstaw powinny by analizy funkcjonowania modelu przeciwdziaania bezrobociu i wspierania zatrudnienia. Proces wyduania aktywnoci zawodowej naley skorelowa z aktywn polityk rynku pracy, wspart np. bonami staowymi dla pracodawcw zatrudniajcych absolwentw. Wedug BCC proces podwyszania i zrwnania wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn powinien by skrcony, tak by zakoczy si przed 2027 2030 r. Polski Zwizek Emerytw, Rencistw i Inwalidw nie kwestionuje zasadnoci zwikszenia aktywnoci zawodowej, jednak nie moe wzrost ten ogranicza si wycznie do 47

mechanicznego wyduenia czasu pracy poprzez wyszy wiek emerytalny. Za kontrowersyjne naley uzna podniesienie wieku emerytalnego kobiet i zrwnanie go z wiekiem mczyzn. Podwyszeniu wieku emerytalnego powinna towarzyszy gboka przebudowa rynku pracy, w tym dziaania stymulujce wzrost popytu na prac i w konsekwencji tworzenie nowych miejsc pracy oraz poprawa warunkw bezpieczestwa pracy, umoliwienie starszym pracownikom doksztacania si lub reorientacji zawodowej oraz eliminacja wszelkiego rodzaju dyskryminacji ze wzgldu na wiek i pe. Usprawnienie funkcjonowania publicznej suby zdrowia, w tym medycyny pracy, oraz wypracowanie i wdroenie polityki prorodzinnej, wspierajcej rodzin w sprawowaniu funkcji wychowawczych i opiekuczych wobec niesamodzielnych czonkw rodziny (dzieci i ludzie starzy) pozwol na kontynuowanie pracy w wyszym wieku i godzenie aktywnoci zawodowej z obowizkami domowymi. Kierownictwo Zarzdu Gwnego PZERiI uwaa rwnie, e niezbdne jest uelastycznienie systemu emerytalnego poprzez wprowadzenie moliwoci wczeniejszego przechodzenia na emerytur po spenieniu okrelonych warunkw (np. wypracowanie minimalnej emerytury). Wyduajcy si czas ycia stwarza moliwoci i potrzeb wyduania aktywnoci zawodowej, jednak wymaga to szeregu dziaa dostosowawczych ze strony Rzdu, Parlamentu, pracodawcw. Dotychczasowy tryb pracy nad reform emerytaln nie spenia powyszych warunkw, co uniemoliwia akceptacj zmian w proponowanym przez Rzd ksztacie. Krajowa Izba Gospodarcza proponuje, by obok wieku, przesank umoliwiajc odejcie na emerytur by rwnie sta pracy rwny 37 lat. Program 60+ powinien zakada wzrost nakadw na umoliwienie zmiany kwalifikacji i wzmocnienia kwalifikacji, ktre pozwalaj na lepsze adoptowanie si na rnych stanowiskach pracy. Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych nie wnosi uwag do zasadniczej zmiany, jak jest stopniowe podnoszenie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn, wyraajc przekonanie, e ten kierunek zmian polskiego systemu emerytalnego ma uzasadnienie zarwno w zmianach demograficznych, jak i w potrzebie zapewnienia wiadcze o odpowiedniej wysokoci przyszym emerytom.

48

Krajowa Rada Izb Rolniczych protestuje przeciwko uregulowaniom prawnym, jakie zostay zaproponowane w projekcie ustawy, uwaajc, e projekt ten musi by obudowany szeregiem mechanizmw, ktre pozytywnie wpyn na wymian pokole i struktur wiekow na wsi. Jest przeciwna podwyszeniu wieku emerytalnego dla rolnikw oraz likwidacji preferencyjnych moliwoci skorzystania z emerytury w wieku niszym ni oglnie obowizujcy. Dodatkowo proponuje stworzenie takich uregulowa prawnych, ktre w wysokoci emerytury kobiet uwzgldniayby comiesiczny dodatek do emerytury w zalenoci od liczby wychowanych dzieci (proponowana wysoko dodatku 200 z). Demokratyczna Unia Kobiet popiera podwyszenie i zrwnanie wieku emerytalnego, ale pod warunkiem, by nie skrzywdzi kobiet. Std te proponuje w okresie przejciowym przygotowa programy dla osb w wieku 60+, ktre pomog zmieni wykonywany zawd na lejszy. Postuluje likwidacj szarej strefy i zmniejszenie emigracji zawodowej. Proponuje jako zacht do duszej aktywnoci zawodowej np. dodatkowe 2 tygodnie urlopu, albo moliwo wykonywania pracy w okresie przedemerytalnym na p etatu, przy sfinansowaniu pozostaej powki przez urzd pracy. Postuluje dziaania osonowe, majce na celu opiek socjaln, ruchomy dzie pracy dla rodzicw, rozwj obkw i przedszkoli. Stowarzyszenie Europejskie Forum Wacicielek Firm stoi na stanowisku, e podwyszenie wieku emerytalnego w Polsce jest konieczne i korzystne, zarwno pod wzgldem gospodarczym, jak i spoecznym, z zastrzeeniem koniecznoci podjcia rwnolegle innych dziaa i zwikszenia tempa wprowadzania reform. Postuluje zrwnanie praw kobiet bez wzgldu na rodzaj zatrudnienia (umowa o prac a prowadzenie dziaalnoci gospodarczej), np. w zakresie urlopu wychowawczego oraz zwolnienia lekarskiego na opiek nad dzieckiem. Stowarzyszenie uwaa, e rwnolegle powinny zosta podjte dziaania w zakresie likwidacji przywilejw emerytalnych, dostosowania systemu rentowego oraz w zakresie systemowych zacht do oszczdzania na wasn przyszo. Europejska Unia Kobiet Sekcja Polska stoi na stanowisku, e sama idea przeduenia okresu pracy zawodowej poprzez podwyszenie i zrwnanie wieku emerytalnego dla kobiet i mczyzn jest suszna, biorc pod uwag szybko narastajcy proces starzenia si polskiego spoeczestwa, i wysokoci proponowanego utrzymujcy wiadcze rozwizania si bardzo kobiet). zmianami niski jest poziom jednak dzietnoci obudowanie zapewniajcymi (szczeglnie Konieczne

odpowiednimi 49

systemowymi,

bezpieczestwo osobom, ktre wiek emerytalny osign w okresie najbliszych dwudziestu lat. Niezbdne jest przygotowanie ustawy dotyczcej aktywizacji zawodowej osb w wieku 60+, programw przewidujcych tworzenie nowych miejsc pracy oraz sucych ksztaceniu majcemu na celu moliwo przekwalifikowania si. Europejska Unia Kobiet postuluje stworzenie 5-letniego okresu ochronnego dla osb w wieku przedemerytalnym oraz proponuje wprowadzenie opacania skadek za kobiety przebywajce na urlopach wychowawczych na poziomie przecitnego wynagrodzenia. Europejska Unia Kobiet Sekcja Polska opowiada si przeciwko projektowi przeprowadzenia oglnospoecznego referendum na temat podwyszenia wieku emerytalnego. Partia Regionw oraz Zwizek Zawodowy Rolnictwa i Obszarw Wiejskich Regiony popiera inicjatywy OPZZ i SLD o przeprowadzenie referendum na temat proponowanych zmian. Oczekuje caociowej oceny systemu emerytalnego, w tym rzetelnej dyskusji dotyczcej funkcjonowania i dalszego utrzymywania OFE. Proponuje rozszerzenie argumentacji z przesanek ekonomicznych i demograficznych o przesanki zdrowotne i prawa nabyte oraz wdroenie pakietu ustaw sucych tworzeniu nowych miejsc pracy i zmniejszeniu bezrobocia. Zamiast obowizkowego podwyszenia wieku emerytalnego system zacht finansowych dla osb kontynuujcych prac po osigniciu wieku emerytalnego. Zwizek Zawodowy Rolnictwa i Obszarw Wiejskich Regiony w Tarnowie prezentuje stanowisko negatywne do podniesienia wieku emerytalnego. Mimo e projekt jest zbyt fasadowy, deklaruje ch uczestniczenia w dalszym procedowaniu projektu ustawy Krajowa Rada Prokuratury zaopiniowaa negatywnie projekt, podkrelajc, e instytucja stanu spoczynku sdziw i prokuratorw nie naley do systemu emerytalnego, poniewa od ich wynagrodze nie potrca si skadek na ubezpieczenia spoeczne, a przysugujce z tego tytuu uposaenie nie stanowi emerytury ani wiadczenia rentowego. Projektowane zmiany nie stanowi spjnej koncepcji reformy w systemie zabezpieczenia spoecznego, gdy nie towarzysz im adekwatne propozycje w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy tzw. sub mundurowych oraz emerytur grniczych. Zwizek Zawodowy Prokuratorw i Pracownikw Prokuratury RP proponowane zmiany w zakresie prokuratorw i pracownikw prokuratury ocenia jednoznacznie negatywnie, gdy s niekorzystne dla tych grup. 50

3.

Wpyw na sektor finansw publicznych, w tym budet pastwa i budety jednostek

samorzdu terytorialnego, rynek pracy, konkurencyjno gospodarki i przedsibiorczo, w tym na funkcjonowanie przedsibiorstw

Wpyw podniesienia wieku emerytalnego na sytuacj makroekonomiczn Polski, rynek pracy, konkurencyjno gospodarki i przedsibiorczo, w tym na funkcjonowanie przedsibiorstw
Poda pracy stanowi gwny kana oddziaywania zmian w systemie emerytalnym na poziom PKB. W rezultacie podwyszenia wieku emerytalnego, dla osb, ktrych bd dotyczy zmiany, wydua si bdzie okres wymagany dla nabycia uprawnie emerytalnych. Podwyszenie wieku emerytalnego czciowo zniweluje wysoki spadek prognozowanej liczby ludnoci w wieku produkcyjnym, cho nadal populacja ta prawdopodobnie bdzie si wyranie zmniejszaa. Poniewa dla wikszoci osb to wanie nabycie uprawnie emerytalnych jest podstawowym czynnikiem skaniajcym do opuszczenia rynku pracy, proponowana zmiana zwikszy liczb osb aktywnych na rynku pracy. Na potrzeby symulacji zaoono, e ubezpieczeni bezporednio przed nowym wiekiem emerytalnym bd si zachowywa podobnie jak w okresie poprzedzajcym obecny wiek emerytalny. Przy takim zaoeniu podniesienie wieku emerytalnego znacznie podniesie wspczynnik aktywnoci zawodowej osb w wieku 55 64 z poziomu 50,1% (mczyni) i 27,3% (kobiety)11 do 67,3% (mczyni) i 61,3% (kobiety) w 2060 r. Bez wprowadzenia zmian w wieku emerytalnym, w wyniku procesw demograficznych (zmianie struktury poszczeglnych grup wiekowych w ogle ludnoci) aktywno ekonomiczna dla grupy 15 74 lata w Polsce spadaby z dzisiejszego poziomu 60,2 do 57,6 w 2060 r. Dziki wprowadzonym zmianom, wskanik ten wzronie do 61,5. Zmiany demograficzne i ich skutki s dla Polski na tyle znaczce, e nawet podwyszenie wieku emerytalnego nie jest w stanie zahamowa spadku liczby osb aktywnych

11

GUS: Aktywno ekonomiczna ludnoci Polski, IV kw. 2010, kwiecie 2011.

51

zawodowo. W rezultacie, pomimo e proponowane rozwizanie zwiksza poda pracy o ok. 7% w roku 206012, bdzie ona wci o 25% nisza ni w roku 2010. Co szczeglnie istotne, zakadana cieka stopniowego podwyszania wieku emerytalnego zapewni ograniczenie negatywnego wpywu starzenia ludnoci na poda pracy. Uatwi to i przyspieszy proces doganiania rozwinitych gospodarek UE pod wzgldem PKB per capita wg PPS (parytetu siy nabywczej). Rozoenie procesu podnoszenia wieku emerytalnego w czasie powinno ograniczy moliwe trudnoci na rynku pracy, a zatem nie powinien on wpyn na wzrost stopy bezrobocia na poziomie kraju, cho moliwe s trudnoci na lokalnych rynkach. Warto doda, e wnioskowania na temat moliwego wpywu wyduenia ustawowego wieku emerytalnego na sytuacj na rynku pracy mona dokona na przykadzie zniesienia moliwoci przechodzenia na wczeniejsz emerytur w systemie powszechnym, ktre nastpio z pocztkiem 2009 r. Spowodowao to skokowe podniesienie wieku przechodzenia na emerytur dla wszystkich osb ubezpieczonych w systemie powszechnym (z wyczeniem grnikw, nauczycieli oraz osb uprawnionych do przejcia na emerytur pomostow) o 5 lat. Analiza danych statystycznych wskazuje, e wprowadzenie tego typu rozwiza nie wpyno w znaczcy sposb na sytuacj na rynku pracy. W okresie 2008 2010 wskanik zatrudnienia dla osb w wieku 55 64 w Polsce wzrs z poziomu 31,6% do 34% i osign warto najwysz od 1998 r. W pierwszych trzech kwartaach 2011 r. odnotowano dalszy wzrost tego wskanika do poziomu 37,7% w III kwartale 2011 r. Jednoczenie stopa bezrobocia wrd osb w wieku 55 64 w tym samym okresie wzrosa o 1,8 pkt proc., osigajc w 2010 r. poziom 7,1%. Niemniej jednak, wzrost stopy bezrobocia mona wiza bardziej z oglnym pogorszeniem sytuacji na rynku pracy w Polsce ni wprowadzeniem ww. zmian. Co wicej, wzrost stopy bezrobocia w latach 2008 2010 wrd osb w wieku 55 64 lat by jednym z najniszych. W zwizku z tym, e zmiany sytuacji na rynku pracy osb najmodszych i starszych w ostatnich trzech latach nie odbiegay znaczco in minus od zmian zaobserwowanych w caej Unii Europejskiej mona sdzi, e zniesienie moliwoci wczeniejszego przechodzenia na emerytur, a tym samym wyduenie okresu aktywnoci zawodowej nie spowodowao znaczcego, skokowego pogorszenia si sytuacji na rynku pracy osb w wieku przedemerytalnym. Stopniowe, powolne podnoszenie ustawowego wieku emerytalnego, nie powinno rwnie negatywnie wpyn na rynek pracy w Polsce. Z przeprowadzonych symulacji wynika, e wyduenie wieku emerytalnego przyczyni si do podniesienia wskanika zatrudnienia w caym horyzoncie prognozy w porwnaniu do
12

W stosunku do scenariusza z obecnym wiekiem emerytalnym.

52

scenariusza bazowego. Przy przedstawionych zaoeniach w 2042 r. wskanik zatrudnienia w scenariuszu po zmianach ksztatuje si na poziomie 60,0% wobec 56,0% w scenariuszu bez zmian i 54,6% w 2010 r. Z przeprowadzonych symulacji wynika, e wyduenie wieku emerytalnego zwikszy rednie tempo wzrostu PKB w latach 2012 2042 o 0,2 pkt proc. Przecitne tempo wzrostu PKB bdzie wysze o 0,1 pkt proc. w okresie 2012 2022, o 0,2 pkt proc. w latach 2023 2032 i o 0,3 pkt proc. w okresie 2033 2042. W rezultacie poziom PKB w 2042 r. po wprowadzeniu reformy bdzie wyszy o 5,4% w porwnaniu ze scenariuszem bazowym, niezakadajcym zmian w systemie emerytalnym. O tyle samo wzronie te poziom PKB per capita. Podniesienie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn pozwoli ograniczy jedn z najwikszych barier dla konkurencyjnoci polskich przedsibiorstw jak w horyzoncie najbliszych kilkudziesiciu lat bdzie spadek poday pracy w zwizku z postpujcym procesem starzenia si polskiego spoeczestwa. Wzrost poday pracy pozwoli na zmniejszenie napi na rynku pracy w okresach dobrej koniunktury, co zwikszy konkurencyjno cenow producentw w Polsce. Przyczyni si rwnie do powikszenia poziomu PKB, jak i zasobu bogactwa caego spoeczestwa, co dodatkowo zwikszy atrakcyjno naszego rynku wewntrznego, ktra jest wanym czynnikiem decydujcym o konkurencyjnoci kraju wzgldem otoczenia midzynarodowego. Poprawi to warunki funkcjonowania przedsibiorstw oraz uatwi dostp do finansowania projektw inwestycyjnych, co z kolei prowadzi bdzie do wzrostu przedsibiorczoci wzgldem scenariusza bazowego.

Wpyw podniesienia wieku emerytalnego na sektor finansw publicznych

Stopniowe podniesienie i zrwnanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn w sposb bezporedni i poredni bdzie oddziaywa na stan finansw publicznych. Szacunkowe skutki finansowe podwyszenia wieku emerytalnego w horyzoncie do 2060 r. opracowane zostay na podstawie dwch wariantw zaoe makroekonomicznych, z ktrych jeden uwzgldnia dotychczasowy stan prawny, a drugi sytuacj po podniesieniu wieku emerytalnego.

53

Tabela 2. Zaoenia makroekomiczne dotychczasowy stan prawny

rednioroczny wskanik cen towarw i usug Wskanik realnego konsumpcyjnych dla wzrostu gospodarstw przecitnego domowych wynagrodzenia emerytw i rencistw 104,600% 103,100% 102,800% 102,800% 102,800% 102,800% 102,800% 102,700% 102,700% 102,700% 102,700% 102,700% 102,600% 102,600% 102,600% 102,600% 102,600% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 101,024% 101,134% 101,831% 102,627% 102,633% 102,627% 102,814% 102,938% 102,938% 103,093% 103,405% 103,327% 103,327% 103,299% 103,272% 103,245% 103,217% 103,190% 103,163% 103,135% 103,108% 103,081% 103,054% 103,026% 102,999% 102,972% 102,944% 102,917% 102,890% 102,862% 102,835% 102,808% 102,781% 102,753% 102,726% 102,699% 102,671% 102,644% 102,617% 102,590% 102,562% 102,535% 102,508% 102,481% 102,453% 102,426% 102,399% 102,371% 102,344% 102,317%

Rok

Wskanik realnego wzrostu PKB

rednioroczny wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych ogem 104,100% 102,800% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,200% 102,200% 102,200% 102,200% 102,200% 102,100% 102,100% 102,100% 102,100% 102,100% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000%

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060

103,952% 102,450% 103,353% 103,751% 103,925% 103,629% 103,671% 103,562% 103,266% 103,164% 103,017% 102,913% 102,828% 102,728% 102,667% 102,621% 102,587% 102,563% 102,536% 102,500% 102,460% 102,419% 102,381% 102,331% 102,265% 102,193% 102,112% 102,017% 101,916% 101,824% 101,750% 101,680% 101,596% 101,518% 101,455% 101,404% 101,358% 101,314% 101,281% 101,265% 101,265% 101,272% 101,274% 101,277% 101,292% 101,316% 101,350% 101,389% 101,423% 101,448%

54

Tabela 3. Zaoenia makroekomiczne podniesienie wieku emerytalnego

rednioroczny wskanik cen towarw i usug Wskanik realnego konsumpcyjnych dla wzrostu gospodarstw przecitnego domowych wynagrodzenia emerytw i rencistw 104,600% 103,100% 102,800% 102,800% 102,800% 102,800% 102,800% 102,700% 102,700% 102,700% 102,700% 102,700% 102,600% 102,600% 102,600% 102,600% 102,600% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 101,024% 101,134% 101,831% 102,627% 102,633% 102,627% 102,814% 102,938% 102,938% 103,093% 103,405% 103,327% 103,327% 103,299% 103,272% 103,245% 103,217% 103,190% 103,163% 103,135% 103,108% 103,081% 103,054% 103,026% 102,999% 102,972% 102,944% 102,917% 102,890% 102,862% 102,835% 102,808% 102,781% 102,753% 102,726% 102,699% 102,671% 102,644% 102,617% 102,590% 102,562% 102,535% 102,508% 102,481% 102,453% 102,426% 102,399% 102,371% 102,344% 102,317%

Rok

Wskanik realnego wzrostu PKB

rednioroczny wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych ogem 104,100% 102,800% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,500% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,400% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,300% 102,200% 102,200% 102,200% 102,200% 102,200% 102,100% 102,100% 102,100% 102,100% 102,100% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000% 102,000%

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060

103,952% 102,450% 103,384% 103,811% 103,950% 103,735% 103,780% 103,680% 103,394% 103,300% 103,201% 103,081% 103,003% 102,913% 102,838% 102,791% 102,760% 102,738% 102,708% 102,671% 102,647% 102,633% 102,586% 102,549% 102,508% 102,450% 102,364% 102,283% 102,200% 102,127% 102,025% 101,916% 101,814% 101,729% 101,624% 101,528% 101,445% 101,365% 101,299% 101,236% 101,202% 101,190% 101,187% 101,192% 101,195% 101,196% 101,196% 101,215% 101,254% 101,300%

55

Przedstawione poniej skutki finansowe projektowanej zmiany nie mog by bezporednio utosamiane z rwnowan zmian wyniku sektora finansw publicznych. Niewtpliwa poprawa stanu finansw publicznych pozwoli na prowadzenie bardziej elastycznej polityki fiskalnej oraz uatwi osigniecie trwaej rwnowagi sektora finansw publicznych. Majc jednak na uwadze postanowienia art. 50 ustawy o finansach publicznych, w tabeli 5 pokazano skutki nie tylko dla caego sektora finansw publicznych, ale take osobno dla budetu pastwa i jednostek samorzdu terytorialnego. Oszacowane dla ww. podmiotw skutki zmiany wieku emerytalnego s przede wszystkim zwizane ze zmianami wysokoci wpyww podatkowych, ktre zostay oszacowane przy zaoeniu staego udziau podatkw do PKB na poziomie zaobserwowanym w 2010 r. oraz z uwzgldnieniem zmiany poziomu nominalnego PKB pomidzy scenariuszem bazowym (bez zmian) a scenariuszem uwzgldniajcym wyszy wiek emerytalny. W oszacowaniu zmian wpyww podatkowych nie uwzgldniono ewentualnych zmian systemowych w tym obszarze. W przypadku budetu pastwa, oprcz skutkw zwizanych z wpywami podatkowymi, uwzgldniono take skutki finansowe w odniesieniu do wybranych kategorii wydatkowych. Jedn z takich kategorii s wydatki na obron narodow, ktre zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej przeznacza si corocznie wydatki z budetu pastwa w wysokoci nie niszej ni 1,95% Produktu Krajowego Brutto z roku poprzedniego. Dodatkowo uwzgldniono zmian wydatkw budetu pastwa na uposaenia emerytalne sdziw i prokuratorw oraz na nauczycielskie wiadczenia kompensacyjne. Prezentowane poniej skutki nie obejmuj porednich efektw projektowanych zmian strukturalnych, takich jak obnienie kosztw obsugi dugu. Spadek tych wydatkw bdzie wynika bezporednio z mniejszych potrzeb poyczkowych pastwa i obnienia poziomu dugu publicznego, jak rwnie z korzystniejszego postrzegania Polski przez inwestorw, w szczeglnoci na rynkach midzynarodowych. Wprowadzane zmiany powinny przyczyni si rwnie do poprawy oceny sytuacji finansw publicznych przez rynki finansowe, oceny wiarygodnoci kredytowej Polski i w konsekwencji do obnienia rentownoci polskich papierw skarbowych emitowanych zarwno w kraju, jak i za granic. Korzystniejsze postrzeganie Polski jako emitenta oraz obnienie rentownoci polskich skarbowych papierw wartociowych bdzie rwnie w efekcie wpywa pozytywnie na moliwoci pozyskania kapitau po niszych kosztach przez pozostae jednostki sektora finansw publicznych (w tym przez jednostki samorzdu terytorialnego) oraz pozostae podmioty gospodarcze. 56

Z korzystniejszego postrzegania Polski przez inwestorw na rynku midzynarodowym, a co za tym idzie z moliwoci pozyskania kapitau po niszych kosztach, skorzysta nie tylko budet pastwa, ale rwnie samorzdy i caa gospodarka. W poniszej tabeli zaoono, e zmiana rnicy pomidzy dochodami ze skadek a wydatkami na wiadczenie FUS spowoduje rwnowane zmniejszenie dotacji z budetu pastwa do FUS. czny efekt zmian podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego zawiera wpyw na budet pastwa, jednostki samorzdu terytorialnego oraz FUS (w zakresie wikszych dochodw z tytuu refundacji skadki przekazywanej do OFE), Funduszu Rezerwy Demograficznej, Funduszu Pracy, Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych. Z uwagi na zasady konstrukcji planu finansowego NFZ, zaoono neutralny wpyw zmian w tym funduszu na czny efekt. Ponisze efekty nie uwzgldniaj zmian w KRUS.
Tabela 4. Efekt podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego na sektor finansw publicznych ceny stae 2012, skutki skumulowane

czny efekt zmian podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 0,6 2,4 5,5 10,0 18,0 26,4 35,2 48,7 65,9 83,2 100,5 119,6 140,0 160,0 179,7 200,9 223,6 246,3 269,4 294,9 322,6 351,2

w tym: budet pastwa mld z 0,6 2,4 5,5 10,0 17,8 26,0 34,6 47,7 64,4 81,0 97,5 115,6 134,8 153,4 171,4 190,8 211,4 231,8 252,3 274,9 299,3 324,4 57 0,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,5 0,8 1,2 1,6 2,2 2,8 3,6 4,5 5,5 6,7 8,0 9,4 11,0 12,8 14,7 16,8 19,2 jednostki samorzdu terytorialnego

czny efekt zmian podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060
rdo: Obliczenia MF

w tym: budet pastwa mld z 350,3 379,0 410,2 442,4 476,0 513,0 552,9 593,6 635,2 677,7 720,8 764,1 807,0 849,5 890,9 930,5 967,7 1 002,3 1 034,7 1 064,9 1 093,1 1 119,1 1 142,3 1 162,7 1 180,5 1 196,0 jednostki samorzdu terytorialnego 21,8 24,6 27,7 31,0 34,7 38,7 43,0 47,5 52,3 57,4 62,8 68,3 74,0 79,7 85,6 91,6 97,5 103,5 109,4 115,3 121,2 127,0 132,8 138,4 143,9 149,4

381,1 414,2 450,2 487,6 527,0 570,3 616,9 664,9 714,3 765,0 816,7 868,9 921,0 972,8 1 023,9 1 073,3 1 120,3 1 164,8 1 207,1 1 247,3 1 285,4 1 321,3 1 354,3 1 384,4 1 411,7 1 436,6

58

Wykres 10. Wpyw podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego na sektor finansw publicznych (rdo Ministerstwo Finansw)

1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 2013

Efekt podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego na sektor finansw publicznych w mld PLN, ceny stae 2012, skutki skumulowane

2016

2019

2022

2025

2028

2031

2034

2037

2040

2043

2046

2049

2052

2055

2058

czny efekt podniesienia i zrwnania wieku emerytalnego inne dochody* wydatki NFZ (rwnowane wyszym skadkom)

FUS (zmiana rnicy pomidzy dochodami ze skadek a wydatkami na wiadczenia) wydatki na obron narodow inne wydatki**

* podatki, skadki na FP, FGP, FRD, dochody FUS z tytuu refundacji ubytku skadki przekazywanej do OFE. ** wydatki budetu pastwa na uposaenia emerytalne sdziw i prokuratorw oraz na nauczycielskie wiadczenia kompensacyjne, wydatki FP na wiadczenia przedemerytalne i zasiki dla bezrobotnych

59

Wpyw na podsektor ubezpiecze spoecznych W pocztkowym okresie skutki finansowe projektowanej zmiany, z uwagi na zaproponowany mechanizm podwyszania wieku emerytalnego do wielkoci docelowej (67 lat), bd stopniowo rosn. Wynika to z systematycznego wzrostu liczby osb objtych zmian (struktura demograficzna spoeczestwa), jak i z kumulacji skutkw. W pierwszym okresie po podniesieniu wieku emerytalnego efekty ze wzgldu na pocztkow ma liczb osb, ktrej zmiany bd dotyczy, bd stosunkowo niewielkie. Jednake wraz z kadym kolejnym rokiem obowizywania zmiany zwiksza si bdzie ww. grupa osb, aby z czasem wzrosn nawet do 2,7 mln osb (liczba osb objtych zmianami bdzie wypadkow struktury demograficznej i harmonogramu wyduania wieku emerytalnego). Omwione poniej oddziaywanie projektowanych zmian na poziom dochodw i wydatkw sektora finansw publicznych dotyczy przede wszystkim bezporednich skutkw dla podsektora ubezpiecze spoecznych (Zakadu Ubezpiecze Spoecznych i zarzdzanych przez niego funduszy, Narodowego Funduszu Zdrowia, Funduszu Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych oraz funduszy zarzdzanych przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego). Efekty wprowadzanych zmian bd odmienne w zalenoci od typu funduszu. Przez pierwsze 40 lat najwiksza poprawa wystpi w przypadku funduszu emerytalnego. Wynika to z niszej (w porwnaniu ze scenariuszem zachowania obecnego stanu prawnego) liczby wiadczeniobiorcw oraz wyszej liczby ubezpieczonych opacajcych skadki emerytalne. Ze wzgldu na obowizujc w Polsce formu wiadczenia, osoby przechodzce na emerytur w wyszym wieku emerytalnym bd otrzymywa wysze wiadczenia. Z tego tytuu wydatki funduszu emerytalnego bd stopniowo rosn, w wyniku czego wczeniej notowana poprawa salda funduszu emerytalnego bdzie wygasa. Po 50 latach, roczne saldo funduszu emerytalnego osignie poziom zbliony do salda prognozowanego przy zachowaniu obecnych zasad dotyczcych wieku emerytalnego. Pomimo zblionego salda, wysoko indywidualnych wiadcze bdzie jednak znaczco wysza. Skumulowane oszczdnoci dla funduszu emerytalnego do roku 2060 wynios ponad 600 mld z (cs 2012). Podobnie skutki finansowe proponowanego rozwizania bd rosn, pocztkowo przede wszystkim jako efekt mniejszych wydatkw na emerytury, nastpnie rwnie jako efekt zwikszajcych si dochodw ze skadek, dziki zwikszonej aktywnoci zawodowej. W dugim okresie projektowane zmiany bd jednak miay charakter wygaszajcy na saldo finansw publicznych. Prezentowane szacunki skutkw finansowych wynikajcych ze zmiany

60

w poziomach skadek i wydatkw funduszy ubezpieczeniowych pozostajcych w kompetencji Prezesa ZUS zostay oszacowane na podstawie oblicze dokonanych przez ZUS. W zakresie wpywu projektowanych zmian na wynik Narodowego Funduszu Zdrowia przyjto, i zmiany te bd neutralne z uwagi na postanowienia art. 118 ust. 1 ustawy o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych stanowicy, i Prezes Funduszu sporzdza corocznie plan finansowy Funduszu zrwnowaony w zakresie przychodw i kosztw. Oznacza to, e zwikszone wpywy ze skadek na ubezpieczenie zdrowotne zostan przez NFZ przeznaczone na finansowanie usug zdrowotnych i lekw. Skumulowany efekt wyszych, w stosunku do scenariusza bez wyduenia wieku emerytalnego, skadek zdrowotnych wyniesie 3 mld z po dziesiciu latach, w 2043 r. skumulowany efekt bdzie wynosi ju ponad 51 mld z, by w 2060 r. osign poziom ponad 158 mld z (kwoty podane s w cenach roku 2012 r.). Analogiczne zaoenie przyjto odnonie do Funduszu Skadkowego KRUS z uwagi na postanowienia art. 77 ustawy o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, zgodnie z ktrym fundusz skadkowy tworzy si ze skadek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyskie oraz z innych rde okrelonych w statucie funduszu skadkowego, zapewniajc pene pokrycie wydatkw funduszu skadkowego oraz odpisw na fundusz administracyjny i fundusz prewencji i rehabilitacji. W obliczeniach szacunkowych skutkw finansowych dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych wykorzystano prognozowane liczby pracujcych oraz stopy bezrobocia w poszczeglnych latach w podziale na kohorty wiekowo-pciowe, a take liczby osb pracujcych i pracujcych poza rolnictwem z wariantu bazowego AWG. Szacunkw dokonano w warunkach obecnie obowizujcego mechanizmu waloryzacji wiadcze. Wskaniki waloryzacji wiadcze przyjto na najniszym poziomie, tzn. na poziomie wskanikw cen towarw i usug konsumpcyjnych zwikszonych o 20% realnego wzrostu przecitnego wynagrodzenia. W obliczeniach przyjto, e emerytura ze rodkw zewidencjonowanych na subkoncie w ZUS wyliczana i waloryzowana bdzie na takich samych zasadach jak emerytura z I filaru. Szacunki przeprowadzone byy dla podwyszonego wieku emerytalnego wyraonego liczbami naturalnymi. W warunkach, w ktrych wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mczyzn zaoono utrzymanie czstoci przyznawania rent z tytuu niezdolnoci do pracy na rednim poziomie zaobserwowanym w latach 2008 2010. Uzyskane wyniki przedstawione zostay w poniszych tabelach.

61

Tabela 5. Prognoza wpyww do FUS*), wydatkw FUS na wiadczenia oraz salda rocznego FUS ceny stae 2012 r. w latach 2013 2060
Wpywy do FUS*) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Wydatki na wiadczenia z FUS Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Saldo roczne FUS (wpywy minus wydatki) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny

Rok

w mld z 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052

126,7 130,1 134,3 138,9 142,2 146,2 150,3 154,6 159,6 164,5 169,6 174,6 179,6 184,7 189,9 195,1 200,4 206,0 211,4 217,0 222,6 228,2 233,9 239,5 244,9 250,3 255,6 260,7 265,7 270,4 275,0 279,5 283,9 288,3 292,6 297,0 301,3 305,5 309,7 313,9

126,8 130,3 134,6 139,3 142,8 147,2 151,5 156,1 161,3 166,6 172,0 177,3 182,8 188,2 193,8 199,5 205,3 211,4 217,4 223,6 229,9 236,3 242,8 249,3 255,8 262,2 268,6 275,0 281,2 287,1 292,9 298,5 304,0 309,3 314,4 319,5 324,3 329,0 333,4 337,6

0,0 0,1 0,3 0,5 0,7 0,9 1,2 1,5 1,8 2,0 2,4 2,7 3,1 3,5 3,9 4,4 4,9 5,4 6,0 6,6 7,3 8,1 8,9 9,9 10,9 11,9 13,0 14,3 15,5 16,7 17,9 19,0 20,1 21,0 21,8 22,5 23,0 23,5 23,7 23,8

175,4 179,9 186,4 192,7 199,0 205,4 211,6 217,6 223,7 230,0 236,4 242,7 248,7 254,4 259,8 265,4 270,6 275,7 280,7 285,6 290,6 295,4 300,1 304,8 309,2 313,9 318,3 322,7 326,9 331,1 335,3 339,5 343,7 347,9 352,2 356,8 361,3 365,7 369,9 374,0

175,4 180,0 186,4 189,3 192,8 199,5 205,9 208,2 211,6 218,9 226,5 232,2 238,1 245,6 252,8 258,3 263,6 270,3 276,7 281,3 286,5 292,7 298,8 303,0 307,6 313,9 319,9 324,0 328,5 334,7 340,7 346,7 352,6 358,8 365,2 371,5 378,2 385,1 392,1 398,7

0,0 0,0 0,0 -3,4 -6,3 -6,0 -5,7 -9,4 -12,1 -11,1 -10,1 -10,6 -10,6 -8,8 -7,0 -7,1 -7,0 -5,4 -3,9 -4,2 -4,2 -2,7 -1,4 -1,7 -1,6 0,0 1,6 1,3 1,6 3,5 5,4 7,1 8,9 10,9 12,9 14,8 16,9 19,5 22,1 24,7

-48,7 -49,8 -52,0 -53,9 -56,8 -59,2 -61,4 -63,1 -64,1 -65,5 -66,8 -68,0 -69,0 -69,6 -69,9 -70,3 -70,1 -69,8 -69,2 -68,6 -68,0 -67,2 -66,3 -65,3 -64,3 -63,6 -62,8 -62,0 -61,3 -60,7 -60,3 -60,1 -59,8 -59,6 -59,6 -59,8 -60,0 -60,2 -60,3 -60,2

-48,7 -49,7 -51,8 -50,0 -49,8 -52,3 -54,5 -52,1 -50,2 -52,3 -54,5 -54,8 -55,4 -57,3 -58,9 -58,8 -58,3 -58,9 -59,3 -57,8 -56,6 -56,4 -56,0 -53,7 -51,8 -51,7 -51,3 -49,0 -47,3 -47,5 -47,8 -48,2 -48,6 -49,5 -50,7 -52,1 -53,9 -56,2 -58,7 -61,1

0,0 0,1 0,3 3,9 6,9 6,9 6,9 10,9 13,9 13,2 12,4 13,3 13,7 12,3 11,0 11,5 11,9 10,8 9,9 10,8 11,5 10,9 10,3 11,6 12,5 11,9 11,4 13,0 14,0 13,2 12,5 11,8 11,1 10,1 8,9 7,7 6,1 4,0 1,6 -0,9

62

Tabela 5. cd. Prognoza wpyww do FUS*), wydatkw FUS na wiadczenia oraz salda rocznego FUS ceny stae 2012 r. w latach 2013 2060
Wpywy do FUS*) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Wydatki na wiadczenia z FUS Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Saldo roczne FUS (wpywy minus wydatki) Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny

Rok

w mld z

318,1 341,9 23,8 378,1 405,0 26,9 -60,0 -63,1 2053 322,3 346,1 23,8 382,0 411,0 28,9 -59,7 -64,8 2054 326,7 350,5 23,8 386,0 416,8 30,9 -59,3 -66,3 2055 331,2 354,9 23,8 389,8 422,6 32,7 -58,7 -67,7 2056 335,7 359,3 23,6 393,6 428,2 34,7 -57,8 -69,0 2057 340,5 363,7 23,2 397,1 433,7 36,5 -56,7 -70,0 2058 345,3 368,2 22,9 400,5 438,7 38,2 -55,2 -70,6 2059 350,2 372,8 22,6 403,6 443,2 39,6 -53,4 -70,5 2060 *) wpywy skadkowe do FUS i dotacja celowa na pokrycie wiadcze refundowanych z budetu pastwa

-3,1 -5,1 -7,0 -9,0 -11,1 -13,3 -15,3 -17,0

W przedstawionych prognozach nie uwzgldniono wpywu wypat emerytur czciowych na ksztatowanie si sytuacji finansowej funduszu emerytalnego. Oszacowanie liczby wypacanych emerytur czciowych wydaje si by w chwili obecnej niemoliwe, ze wzgldu na brak podstawowych informacji co do przewidywalnych zachowa ludzi w przyszej sytuacji na rynku pracy. Mona jednak przyj z duym prawdopodobiestwem, e wypaty emerytur czciowych jedynie w bardzo nieznaczny sposb wpyn na ksztatowanie si finansw funduszu emerytalnego w poszczeglnych latach prognozy, ze wzgldu na fakt, e kwota wypat na emerytury czciowe bdzie zmniejsza wypaty wiadcze w wieku emerytalnym. W konsekwencji w dugim horyzoncie czasowym skutki powinny by neutralne. Zgodnie z prognoz, spodziewana jest stopniowa nieznaczna poprawa sytuacji finansowej Funduszu Ubezpiecze Spoecznych sigajca do ok. 4% kwoty wydatkw w danym roku w latach 2030 2040. Wynika to ze zwikszajcych si wpyww ze skadek i zmniejszajcych si wydatkw na wiadczenia do roku 2037 2038. Po tym okresie wydatki na wiadczenia stopniowo rosn i od 2052 r. przekraczaj prognozowany wzrost z tytuu skadek. Oznacza to, e w okresie od ok. 2040 r. korzyci dla indywidualnych wiadczeniobiorcw z tytuu pobierania wyszych wiadcze bd stopniowo przewysza korzyci dla FUS z tytuu duej pobieranych skadek.

63

Tabela 6. Prognoza wpyww skadkowych do funduszu emerytalnego, wydatkw funduszu emerytalnego na wiadczenia oraz salda rocznego funduszu emerytalnego ceny stae 2012 r., lata 2013 2060
Wpywy skadkowe do funduszu emerytalnego Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Wydatki na wiadczenia z funduszu emerytalnego Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Saldo roczne funduszu emerytalnego (wpywy minus wydatki) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny

Rok

w mld z

73,8 73,8 0,0 113,8 113,8 0,0 -40,0 -40,0 0,0 75,1 75,2 0,1 117,1 117,1 0,0 -42,0 -41,9 0,1 2014 77,1 77,3 0,2 122,7 122,7 0,0 -45,6 -45,4 0,2 2015 79,6 79,9 0,3 128,3 124,1 -4,1 -48,6 -44,3 4,3 2016 81,0 81,5 0,4 133,8 126,3 -7,5 -52,8 -44,9 7,9 2017 83,3 83,8 0,5 139,5 132,2 -7,3 -56,2 -48,3 7,9 2018 85,5 86,2 0,7 144,7 137,7 -7,0 -59,3 -51,6 7,7 2019 87,9 88,8 0,9 149,7 138,3 -11,4 -61,8 -49,6 12,3 2020 90,7 91,7 1,0 154,6 139,8 -14,7 -63,9 -48,1 15,8 2021 93,4 94,7 1,3 159,3 145,5 -13,7 -65,9 -50,9 14,9 2022 96,2 97,7 1,4 163,9 151,2 -12,7 -67,7 -53,6 14,0 2023 99,1 100,7 1,6 168,3 154,8 -13,4 -69,2 -54,2 15,0 2024 101,8 103,7 1,8 172,2 158,5 -13,7 -70,3 -54,8 15,5 2025 104,7 106,7 2,1 175,6 163,6 -12,0 -70,9 -56,8 14,0 2026 107,6 109,9 2,3 178,6 168,3 -10,3 -71,0 -58,4 12,5 2027 110,5 113,1 2,5 181,5 170,8 -10,7 -71,0 -57,7 13,3 2028 113,5 116,3 2,8 184,0 173,0 -11,0 -70,4 -56,6 13,8 2029 116,6 119,7 3,2 186,1 176,5 -9,7 -69,6 -56,8 12,8 2030 119,6 123,1 3,5 188,1 179,6 -8,5 -68,5 -56,5 12,0 2031 122,8 126,6 3,8 189,9 180,5 -9,4 -67,1 -53,9 13,3 2032 125,9 130,1 4,2 191,7 181,6 -10,1 -65,8 -51,5 14,3 2033 129,1 133,8 4,6 193,3 184,0 -9,2 -64,2 -50,3 13,9 2034 132,3 137,4 5,1 194,8 186,3 -8,5 -62,5 -48,9 13,6 2035 135,4 141,1 5,7 196,2 186,3 -9,9 -60,8 -45,2 15,6 2036 138,5 144,7 6,3 197,6 186,7 -10,9 -59,2 -42,0 17,2 2037 141,5 148,3 6,9 199,2 189,0 -10,2 -57,8 -40,7 17,0 2038 144,4 151,9 7,5 200,7 191,2 -9,5 -56,3 -39,3 17,0 2039 147,4 155,6 8,2 202,3 191,1 -11,2 -54,9 -35,5 19,4 2040 150,1 159,1 8,9 203,9 191,5 -12,4 -53,7 -32,3 21,3 2041 152,8 162,5 9,6 205,5 194,0 -11,5 -52,6 -31,5 21,1 2042 155,4 165,7 10,3 207,3 196,6 -10,7 -51,8 -30,8 21,0 2043 157,9 168,9 10,9 209,2 199,1 -10,1 -51,2 -30,2 21,1 2044 160,4 171,9 11,6 211,1 201,6 -9,5 -50,7 -29,6 21,0 2045 162,7 174,9 12,1 213,0 204,5 -8,5 -50,2 -29,6 20,7 2046 165,1 177,6 12,5 215,1 207,5 -7,7 -50,0 -29,8 20,2 2047 167,3 180,3 12,9 217,5 210,6 -6,8 -50,2 -30,3 19,8 2048 169,6 182,9 13,3 219,9 214,3 -5,6 -50,4 -31,4 18,9 2049 171,8 185,3 13,5 222,4 218,6 -3,8 -50,6 -33,2 17,3 2050 174,0 187,7 13,7 224,6 222,9 -1,7 -50,6 -35,2 15,4 2051 176,2 189,9 13,7 226,7 227,1 0,4 -50,5 -37,2 13,3 2052 Tabela 6. cd. Prognoza wpyww skadkowych do funduszu emerytalnego, wydatkw funduszu emerytalnego na wiadczenia oraz salda rocznego funduszu emerytalnego ceny stae 2012 r., lata 2013 2060
2013

64

Rok

Obecny wiek emerytalny

Wpywy skadkowe do funduszu emerytalnego Podwyszony wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Obecny wiek emerytalny

Wydatki na wiadczenia z funduszu emerytalnego

65
W mld z

Podwyszony wiek emerytalny

Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny

Obecny wiek emerytalny

Podwyszony wiek emerytalny

Saldo roczne funduszu emerytalnego (wpywy minus wydatki) Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny

2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060

178,4 180,6 182,9 185,3 187,7 190,2 192,8 195,5

192,1 194,4 196,7 199,0 201,3 203,6 206,0 208,5

13,7 13,7 13,7 13,7 13,6 13,4 13,2 13,0

228,7 230,8 232,7 234,6 236,2 237,7 238,9 240,0

230,8 234,3 237,7 241,0 244,3 247,4 250,0 252,3

2,1 3,6 5,0 6,4 8,0 9,7 11,2 12,4

-50,3 -50,1 -49,8 -49,3 -48,5 -47,5 -46,1 -44,4

-38,7 -39,9 -41,0 -42,0 -43,0 -43,8 -44,0 -43,8

11,6 10,2 8,8 7,3 5,5 3,7 2,0 0,6

Zaprezentowany w powyszej tabeli wpyw podwyszenia wieku emerytalnego na saldo funduszu emerytalnego ilustruje wzrost kwot wypacanych wiadcze. Rosn bowiem zarwno wpywy, a poczynajc od 2052 r. rwnie wydatki tego funduszu.
Tabela 7. Prognoza wpyww do funduszu rentowego*), wydatkw funduszu rentowego na wiadczenia oraz salda rocznego funduszu rentowego ceny stae 2012 r., lata 2013 2060
Wpywy do funduszu rentowego*) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Wydatki na wiadczenia z funduszu rentowego Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Saldo roczne funduszu rentowego (wpywy minus wydatki) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny

Podwyszony wiek emerytalny

Rok

w mld z

35,4 35,4 0,0 43,2 43,2 0,0 -7,8 -7,8 0,0 36,8 36,8 0,0 43,7 43,7 0,0 -6,9 -6,9 0,0 2014 38,3 38,4 0,1 44,0 44,0 0,0 -5,8 -5,7 0,1 2015 39,6 39,8 0,1 44,4 45,0 0,7 -4,7 -5,3 -0,5 2016 40,8 41,1 0,2 44,7 45,9 1,2 -3,8 -4,9 -1,1 2017 42,1 42,4 0,3 45,1 46,4 1,2 -3,0 -4,0 -0,9 2018 43,3 43,7 0,3 45,8 47,0 1,2 -2,4 -3,3 -0,8 2019 44,6 45,0 0,4 46,5 48,4 1,9 -1,9 -3,4 -1,5 2020 46,1 46,5 0,5 47,4 49,8 2,4 -1,4 -3,3 -1,9 2021 47,6 48,1 0,5 48,6 51,0 2,4 -1,0 -2,9 -1,9 2022 49,0 49,7 0,7 50,0 52,5 2,5 -0,9 -2,8 -1,8 2023 50,6 51,3 0,8 51,5 54,2 2,7 -1,0 -2,9 -1,9 2024 Tabela 7. cd. Prognoza wpyww do funduszu rentowego*), wydatkw funduszu rentowego na wiadczenia oraz salda rocznego funduszu rentowego ceny stae 2012 r., lata 2013 2060
2013 Wpywy do funduszu rentowego*) Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Wydatki na wiadczenia z funduszu rentowego Obecny wiek emerytalny Rnica - podwyszony wiek emerytalny minus obecny wiek emerytalny Podwyszony wiek emerytalny Saldo roczne funduszu rentowego (wpywy minus wydatki) Obecny wiek emerytalny

Podwyszony wiek emerytalny

Rok

w mld z 2025 2026

52,1 53,5

52,9 54,5

0,9 1,0

53,2 55,1

56,1 58,0

2,9 2,9

-1,2 -1,6

-3,2 -3,4

-2,0 -1,9

66

55,1 56,3 1,1 57,2 60,1 2,9 -2,0 -3,9 -1,8 56,6 57,9 1,2 59,4 62,7 3,3 -2,7 -4,7 -2,1 58,2 59,6 1,4 61,6 65,3 3,7 -3,4 -5,6 -2,3 2029 59,9 61,4 1,6 64,0 67,9 3,9 -4,1 -6,5 -2,4 2030 61,5 63,3 1,7 66,5 70,6 4,2 -4,9 -7,4 -2,4 2031 63,2 65,1 1,9 69,0 73,8 4,8 -5,8 -8,7 -2,8 2032 64,9 67,0 2,2 71,6 77,1 5,4 -6,8 -10,0 -3,3 2033 66,6 68,9 2,4 74,1 80,1 5,9 -7,7 -11,2 -3,6 2034 68,2 70,9 2,6 76,6 83,2 6,5 -8,4 -12,3 -3,9 2035 69,9 72,8 2,9 79,1 86,6 7,5 -9,2 -13,8 -4,6 2036 71,5 74,7 3,2 81,4 89,9 8,6 -9,9 -15,2 -5,3 2037 73,1 76,6 3,5 83,8 93,2 9,3 -10,7 -16,5 -5,8 2038 74,7 78,6 3,8 86,0 96,3 10,2 -11,3 -17,6 -6,4 2039 76,3 80,5 4,2 88,1 99,7 11,5 -11,8 -19,2 -7,4 2040 77,8 82,4 4,6 90,2 103,0 12,9 -12,4 -20,7 -8,3 2041 79,2 84,1 4,9 92,0 105,9 13,9 -12,9 -21,9 -9,0 2042 80,6 85,8 5,3 93,8 108,8 14,9 -13,3 -23,0 -9,7 2043 81,9 87,5 5,6 95,6 111,6 16,0 -13,7 -24,1 -10,4 2044 83,3 89,2 5,9 97,3 114,4 17,1 -14,0 -25,2 -11,2 2045 84,7 90,9 6,2 99,1 117,2 18,1 -14,4 -26,4 -11,9 2046 86,2 92,6 6,4 100,9 120,0 19,2 -14,7 -27,5 -12,8 2047 87,7 94,3 6,6 102,5 122,8 20,2 -14,9 -28,5 -13,6 2048 89,1 95,9 6,8 104,1 125,3 21,1 -15,0 -29,3 -14,3 2049 90,6 97,5 6,9 105,7 127,5 21,8 -15,2 -30,1 -14,9 2050 92,0 99,0 7,0 107,4 129,7 22,3 -15,4 -30,7 -15,4 2051 93,4 100,4 7,0 109,0 131,8 22,8 -15,6 -31,4 -15,8 2052 94,9 101,9 7,0 110,7 134,0 23,4 -15,8 -32,1 -16,3 2053 96,3 103,3 7,0 112,2 136,1 23,9 -15,9 -32,8 -16,9 2054 97,8 104,8 7,0 113,8 138,2 24,4 -16,0 -33,4 -17,4 2055 99,3 106,3 7,0 115,3 140,2 24,9 -16,0 -33,9 -17,9 2056 100,8 107,7 6,9 116,9 142,1 25,2 -16,0 -34,3 -18,3 2057 102,4 109,2 6,8 118,5 143,9 25,4 -16,1 -34,7 -18,6 2058 103,9 110,6 6,7 120,1 145,7 25,6 -16,1 -35,1 -18,9 2059 105,5 112,1 6,6 121,5 147,3 25,8 -16,0 -35,3 -19,3 2060 *) wpywy skadkowe do funduszu rentowego i dotacja celowa na pokrycie wiadcze refundowanych z budetu
2027 2028

pastwa

Przy przyjtych zaoeniach dotyczcych utrzymania czstoci przyznawania rent z tytuu niezdolnoci do pracy na rednim poziomie zaobserwowanym w latach 2008 2010, a take w zwizku ze wzrostem kwot wypacanych rent rodzinnych (pochodnych wyszych emerytur) w wyniku podniesienia wieku emerytalnego pogorszeniu ulega saldo funduszu rentowego. Pogorszenie salda rocznego funduszu rentowego wynika rwnie z pniejszego przyznawania emerytur z urzdu, a wiec z duszego okresu wypacania rent z tytuu niezdolnoci do pracy (w warunkach podwyszonego wieku emerytalnego). Jednoczenie w zwizku z wprowadzeniem minimalnej kwoty odpisu na prewencj wypadkow naley oczekiwa wzrostu wydatkw z tego tytuu.

67

Tabela 8. Prognoza wpyww skadkowych do funduszu wypadkowego i odpisu na prewencj wypadkow w latach 2013 2060 kwoty nominalne Wpywy skadkowe do Odpis na prewencj wypadkow funduszu wypadkowego Rok Obecny Podwyszony Obecny Podwyszony Obecny Podwyszony wiek wiek wiek wiek wiek wiek emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny w mld z 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 6,8 7,2 7,7 8,2 8,6 9,1 9,6 10,1 10,7 11,3 11,9 12,6 13,3 13,9 14,7 15,4 16,2 17,0 17,8 18,7 19,6 20,5 21,4 22,4 23,4 24,3 25,3 26,3 6,8 7,2 7,7 8,2 8,7 9,2 9,7 10,2 10,8 11,5 12,1 12,8 13,5 14,2 14,9 15,7 16,5 17,4 18,3 19,2 20,2 21,2 22,2 23,2 24,3 25,4 26,5 27,7 w % przypisu skadek 0,054% 0,50% 0,054% 0,50% 0,054% 0,65% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,004 0,004 0,004 0,004 0,005 0,005 0,005 0,005 0,006 0,006 0,006 0,007 0,007 0,007 0,008 0,008 0,009 0,009 0,010 0,010 0,011 0,011 0,012 0,012 0,013 0,013 0,014 0,014 w mld z 0,034 0,036 0,050 0,066 0,070 0,074 0,078 0,082 0,086 0,092 0,097 0,102 0,108 0,114 0,119 0,126 0,132 0,139 0,146 0,154 0,162 0,170 0,178 0,186 0,194 0,203 0,212 0,222

Tabela 8. cd. Prognoza wpyww skadkowych do funduszu wypadkowego i odpisu na prewncj wypadkow w latach 2013 2060 kwoty nominalne Wpywy skadkowe do Odpis na prewencj wypadkow funduszu wypadkowego Rok Obecny Podwyszony Obecny Podwyszony Obecny Podwyszony wiek wiek wiek wiek wiek wiek emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny emerytalny 27,4 28,4 29,5 30,5 31,6 32,7 33,8 35,0 36,2 w mld z 28,9 30,1 31,3 32,5 33,7 35,0 36,2 37,5 38,8 w % przypisu skadek 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,054% 0,80% 0,015 0,015 0,016 0,016 0,017 0,018 0,018 0,019 0,019 w mld z 0,231 0,241 0,250 0,260 0,270 0,280 0,290 0,300 0,310

2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049

68

2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060

37,4 38,6 39,9 41,2 42,6 44,0 45,5 47,0 48,6 50,3 52,0

40,1 41,5 42,8 44,2 45,6 47,1 48,6 50,2 51,8 53,5 55,3

0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054% 0,054%

0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80% 0,80%

0,020 0,021 0,021 0,022 0,023 0,024 0,024 0,025 0,026 0,027 0,028

0,321 0,332 0,342 0,354 0,365 0,377 0,389 0,402 0,414 0,428 0,442

69

Wpyw na ksztatowanie si sytuacji finansowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego W przypadku likwidacji wczeniejszych emerytur rolniczych (55 lat kobieta, 60 lat mczyzna) od 2018 r. nastpi czciowe zmniejszenie wydatkw funduszu emerytalno-rentowego (prawo zachowaj jedynie osoby, ktre speni wymagane warunki do 31.12.2017 r.). W 2011 r. wczeniejsze emerytury rolnicze pobierao przecitnie miesicznie 50.328 osb. Wydatki na ich sfinansowanie wyniosy ok. 495 mln z. Przy likwidacji cakowitej wypaty tych wiadcze od 2018 r., szacowane oszczdnoci z tego tytuu wyniosyby ok. 495 mln z (kwota nie uwzgldnia skutkw waloryzacji wiadcze od 2012 do 2018 r. oraz zmian w liczbie przyznawanych wiadcze). Ocena wpywu regulacji na rynek pracy i konkurencyjno przedsibiorstw Wpyw na rynek pracy oraz konkurencyjno przedsibiorstw zosta opisany powyej, w czci dotyczcej sytuacji makroekonomicznej. Dodatkowo, naley podkreli, e proponowane rozwizanie bdzie miao istotny wpyw na ksztatowanie si sytuacji na rynku pracy. Zmiany poday pracy w wyniku podwyszenia wieku emerytalnego (w tys.) ilustruj poniszy wykres i tabela.
Tabela 9. Zmiana poday pracy w latach 2013 2060 na skutek podwyszenia wieku emerytalnego

Rok 2013 2020 2030 2040 2050 2060

Prognoza
18 352 18 225 17 306 16 072 14 233 12 717

Prognoza po zmianach
18 408 18 465 17 894 17 117 15 423 13 594

Przyrost
56 241 589 1 045 1 190 877

70

Wykres 11. Zmiana poday pracy w latach 2010 2060 na skutek podwyszenia wieku emerytalnego

19,5 18,5 17,5

Przed zm ianam i Po zm ianach

-30% -25%

m osb ln

16,5 15,5 14,5 13,5 12,5 2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

2055

2060

rdo: obliczenia wasne. Na wykresie grn lini poziom oznaczono poziom poday pracy w roku 2010, a doln jej prognozowany poziom w roku 2060 po podniesieniu wieku emerytalnego

Ocena wpywu na gospodarstwa domowe Wysoko emerytur z systemu powszechnego Proponowana zmiana wpynie pozytywnie na wysoko wiadcze z systemu powszechnego. Emerytury z systemu powszechnego bd wysze dziki: wydueniu okresu aktywnoci zawodowej, co oznacza wysz warto kapitau emerytalnego (zarwno OFE jak i ZUS), dodatkowym waloryzacjom konta emerytalnego ze wzgldu na odsunicie w czasie momentu przejcia na emerytur, szybszej dynamice PKB oraz funduszu wynagrodze, co pozwoli na wysze wskaniki waloryzacji kapitau emerytalnego (dotyczy obu filarw). Poniej przedstawiono szacunki wpywu zmiany wieku emerytalnego na wysoko emerytury dla osoby, ktra otrzymywaa przecitne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Wysoko wiadcze emerytalnych oszacowano dla kobiet urodzonych od 1953 r. do 1974 r. oraz dla mczyzn urodzonych od 1948 r. do 1974 r. Zaoono, e wszystkie osoby rozpoczy prac w wieku 24 lat, zarabiaj na poziomie 100% przecitnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przyjto nastpujce warunki staowe: 71

okresy skadkowe dla kobiet w wieku 60 lat 36 lat i 65 lat 41 lat,

dla mczyzn w wieku

okresy nieskadkowe dla obu pci 5 lat (np. studia wpyw na kapita pocztkowy), liczba okresw skadkowych (lat pracy) wzrasta o tak sam warto jak wiek emerytalny. Osoby urodzone do koca grudnia 1968 r. nie przystpiy do OFE, natomiast osoby urodzone po 31 grudnia 1968 r. s czonkami OFE. Wszystkie osoby maj naliczony kapita pocztkowy na dzie 1 stycznia 1999 r. Im osoba starsza tym duszy sta pracy przed 1999 r., a tym samym naliczona wiksza warto kapitau pocztkowego. W zalenoci od daty urodzenia kapita pocztkowy zosta naliczony: w przypadku kobiet za od 1 do 21 lat okresw skadkowych oraz w przypadku mczyzn za od 1 do 27 lat okresw skadkowych. Wszystkim osobom w kapitale pocztkowym zostaa uwzgldniona liczba okresw nieskadkowych (maksymalnie 5 lat) w wysokoci nie wyszej jednak ni 1/3 liczby okresw skadkowych przed 1999 r. Przyjto, e emerytura (z konta i subkonta w ZUS oraz rachunku w OFE) jest naliczana wedug tej samej formuy, tj. dzielc wypracowany ze skadek emerytalnych kapita przez rednie dalsze trwanie ycia. rednie dalsze trwanie ycia przyjto wedug prognozy demograficznej Eurostatu BASE_2012 sporzdzonej dla celw AWG. Dla kobiet urodzonych w 1953 r., ktre nie przystpiy do OFE oszacowano emerytury mieszane wedug nastpujcej proporcji: 20% emerytury naliczanej wedug starych zasad oraz 80% emerytury wedug nowych zasad. Szacunkw dotyczcych wysokoci emerytur w zakresie obowizujcego obecnie wieku emerytalnego dokonano o zaoenia makroekonomiczne Ministerstwa Finansw w wariancie bez zmian. Natomiast szacunki dotyczce wysokoci emerytur po wprowadzeniu projektowanych zmian wieku emerytalnego oparto o prezentowane powyej zaoenia makroekonomiczne Ministerstwa Finansw w wariancie po wprowadzeniu zmian.

72

Kobieta:

Dotychczaso Data urodzenia wy wiek emerytalny Rok 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 01-sty-69 01-sty-70 01-sty-71 01-sty-72 01-sty-73 01-sty-74 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Proponowany wiek emerytalny

Wysoko emerytury (ceny stae 2010 r.) Przed Po zmianach 1953,92 1945,02 2014,14 2148,38 2197,90 2246,17 2376,47 2427,56 2488,31 2620,06 2668,78 2719,07 2860,22 2900,88 2963,25 3101,27 3125,83 3188,09 3324,90 3363,74 3410,88 3503,68 0,4% 1,3% 2,9% 8,0% 9,0% 10,8% 16,3% 17,8% 20,2% 26,2% 27,1% 29,6% 36,0% 37,5% 40,3% 47,5% 49,0% 52,1% 59,7% 61,8% 65,4% 72,4% zmianami 1946,95 1919,94 1957,78 1989,17 2016,71 2027,90 2042,52 2061,20 2070,38 2076,03 2099,33 2098,39 2103,05 2110,32 2111,49 2102,21 2098,38 2095,59 2081,70 2079,08 2061,61 2032,65 Zmiana %

Rok 60 60 60 61 61 61 62 62 62 63 63 63 64 64 64 65 65 65 66 66 66 67

m-c 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 0

73

74

Mczyzna:

Data urodzenia

Dotychczaso wy wiek emerytalny Rok m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Proponowany wiek emerytalny Rok 65 65 65 66 66 66 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 m-c 1 5 9 1 5 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Wysoko emerytury (ceny stae 2010 r.) Przed zmianami 2517,25 2549,56 2601,57 2654,54 2694,56 2721,68 2743,89 2772,57 2800,07 2832,68 2860,81 2886,84 2909,81 2922,10 2931,37 2939,33 2947,67 2953,64 2959,44 2962,57 2965,37 2954,32 2953,07 2936,97 2929,69 2921,05 2896,36 Po zmianach 2528,92 2585,27 2682,06 2879,69 2949,91 3032,81 3201,44 3255,63 3296,01 3334,08 3371,05 3403,87 3434,98 3453,65 3471,30 3489,08 3503,60 3516,86 3530,71 3540,78 3549,10 3535,38 3537,97 3523,83 3519,48 3513,18 3488,18

Zmiana %

01-sty-48 01-sty-49 01-sty-50 01-sty-51 01-sty-52 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 01-sty-69 01-sty-70 01-sty-71 01-sty-72 01-sty-73 01-sty-74

65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

0,5% 1,4% 3,1% 8,5% 9,5% 11,4% 16,7% 17,4% 17,7% 17,7% 17,8% 17,9% 18,0% 18,2% 18,4% 18,7% 18,9% 19,1% 19,3% 19,5% 19,7% 19,7% 19,8% 20,0% 20,1% 20,3% 20,4%

75

Wysoko emerytury czciowej Wysoko emerytury czciowej z FUS ma wynosi 50% kwoty emerytury (na dzie ustalenia prawa do emerytury czciowej). Wypata tej emerytury nastpiaby bez koniecznoci rozwizania stosunku pracy. Byaby wypacana bez wzgldu na wysoko osiganych dochodw z pracy. Emerytura czciowa podlegaaby waloryzacji analogicznie jak inne wiadczenia wypacane z FUS, nie podlegaaby podwyszeniu do wysokoci emerytury minimalnej. Na wniosek ubezpieczonego, po osigniciu wieku emerytalnego (okrelonego dla danej osoby) oraz po ustaniu stosunku pracy, ustalana byaby docelowa wysoko emerytury z FUS. Kapita sucy do obliczenia docelowej emerytury z FUS (waloryzowany przez cay okres wypaty emerytury czciowej) byby zmniejszony o wypacone kwoty emerytury czciowej. Tablice przedstawiaj wysokoci emerytur czciowych dla osb niebdcych czonkami otwartych funduszy emerytalnych, w momencie przejcia na emerytur czciow oraz emerytur w wieku emerytalnym (po podniesieniu wieku emerytalnego) z uwzgldnieniem oraz bez uwzgldnienia wypat emerytur czciowych dla kobiet i mczyzn w zalenoci od daty urodzenia. Emerytury czciowe wypacane bd: - dla kobiet od 62 roku ycia do wieku uprawniajcego do przejcia na emerytur, ktre maj przynajmniej 35 lat stau pracy; - dla mczyzn od 65 roku ycia do wieku uprawniajcego do przejcia na emerytur, ktrzy maj przynajmniej 40 lat stau pracy. Emerytury czciowe wypacane w wysokoci 50% emerytury naliczonej dla wieku 62 lat dla kobiet oraz dla wieku 65 lat dla mczyzn byyby nisze od emerytury minimalnej w danym roku dla osb zarabiajcych najnisze wynagrodzenie niezalenie od daty urodzenia. Wypata emerytury czciowej wpywa na wysoko emerytury naliczanej w wieku uprawniajcym do emerytury. Im duszy jest okres pobierania emerytury czciowej tym wiksze jest obnienie wiadczenia w wieku uprawniajcym do emerytury w przypadku kobiet, ktre nie pracuj po otrzymaniu emerytury czciowej wiadczenie w wieku uprawniajcym do emerytury bdzie nisze od 1,7% do 16,4%, w przypadku kobiet, ktre pracuj po otrzymaniu emerytury czciowej wiadczenie w wieku uprawniajcym do emerytury bdzie nisze od 1,6% do 9,6%, w przypadku mczyzn, ktrzy nie pracuj po otrzymaniu emerytury czciowej wiadczenie w wieku uprawniajcym do emerytury bdzie nisze od 1,9% do 12,0%, 76

w przypadku mczyzn, ktrzy pracuj po otrzymaniu emerytury czciowej wiadczenie w wieku uprawniajcym do emerytury bdzie nisze od 1,2% do 8,0%. Zarwno w przypadku kobiet, jak i mczyzn emerytura czciowa ustalona w sposb procentowy od wiadczenia naliczonego w wieku 62 lat dla kobiet oraz wieku 65 lat dla mczyzn, powoduje takie same procentowe zmniejszenie wysokoci emerytury w wieku uprawniajcym do emerytury niezalenie od wysokoci wczeniej osiganych zarobkw.

77

Wysoko emerytur czciowych dla kobiet zarabiajcych najnisze wynagrodzenie (sta pracy 33 lata w wieku 60 lat; 35 lat stau pracy w wieku 62 lat; 40 lat stau pracy w wieku 67 lat)
Kobiety dotychczasowy wiek emerytalny prognozowany wiek emerytalny data przejcia na emerytur w wieku 60lat 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 sty-13 sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 w wieku normalnym lut-13 cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 lut-21 cze-22 pa-23 lut-25 cze-26 pa-27 lut-29 cze-30 pa-31 lut-33 emerytura przyznana w wieku 60 lat 1 095,99 z 1 029,30 z 1 040,53 z 1 032,80 z 1 024,00 z 1 021,11 z 1 008,71 z 1 005,37 z 995,88 z 992,97 z 979,94 z 964,97 z 957,52 z 939,80 z 920,86 z 900,79 z minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia 799,18 z 825,77 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,60 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z emerytura po zmianie wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z wieku emerytalnego bez uwzgldnienia po zmianach (uwzgldnia wypat emerytur emerytury czciowej) czsciowych 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 1 099,95 z 1 046,56 z 1 076,10 z 1 121,59 z 1 126,52 z 1 142,81 z 1 171,85 z 1 173,45 z 1 192,68 z 1 167,55 z 1 175,76 z 1 208,06 z 1 160,93 z 1 176,29 z 1 309,04 z 1 198,13 z 1 216,79 z 1 361,69 z 1 174,33 z 1 213,91 z 1 376,70 z 1 162,94 z 1 204,07 z 1 386,91 z 1 189,25 z 1 241,42 z 1 435,79 z 1 166,74 z 1 150,73 z 1 159,87 z 1 229,44 z 1 224,67 z 1 248,05 z 1 450,04 z 1 340,67 z 1 380,68 z minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia docelowego 799,18 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 867,82 z 873,60 z 879,40 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 914,06 z 917,79 z 925,51 z

Data urodzenia rok 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 60 60 60 61 61 61 62 62 62 63 63 63 64 64 64 65

m-c

wiek przejcia na emerytur czciow

62 62 62 62 62 62 62 62 62 62

78

Wysokoci emerytur w wieku 67 lat z uwzgldnieniem wypat emerytur czciowych w % emerytury w wieku 67 lat bez uwzgldnienia wypat emerytur czciowych dla kobiet zarabiajcych najnisze wynagrodzenie (sta pracy 33 lata w wieku 60 lat; 35 lat stau pracy w wieku 62 lat; 40 lat stau pracy w wieku 67 lat)

Kobiety

dotychczasowy wiek emerytalny

prognozowany wiek emerytalny

data przejcia na emerytur w wieku 60 lat 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 sty-13 sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 w wieku normalnym lut-13 cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 lut-21 cze-22 pa-23 lut-25 cze-26 pa-27 lut-29 cze-30 pa-31 lut-33 62 62 62 62 62 62 62 62 62 62 wiek przejcia na emerytur czciow

wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury czciowej) emerytura po zmianach bez uwzgldnienia emerytur czciowych = 100% 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje)

Data urodzenia 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68

rok 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 60 60 60 61 61 61 62 62 62 63 63 63 64 64 64 65

m-c

98,3% 96,6% 88,7% 88,0% 85,3% 83,9% 82,8% 80,5% 85,8% 84,0%

98,4% 97,3% 89,9% 89,4% 88,2% 86,8% 86,5% 84,8% 91,3% 90,4%

79

Wysoko emerytur czciowych dla kobiet zarabiajcych 100% przecitnego wynagrodzenia (sta pracy 33 lata w wieku 60 lat; 35 lat stau pracy w wieku 62 lat; 40 lat stau pracy w wieku 67 lat)

Kobiety

dotychczasowy prognozowany wiek wiek emerytalny emerytalny

data przejcia na emerytur w wieku 60 lat w wieku normalnym lut-13 cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 lut-21 cze-22 pa-23 lut-25 cze-26 pa-27 lut-29 cze-30 pa-31 lut-33 emerytura przyznana w wieku 60 lat 1 868,26 z 1 804,50 z 1 836,94 z 1 842,21 z 1 846,36 z 1 855,77 z 1 855,02 z 1 865,04 z 1 871,50 z 1 884,00 z 1 885,94 z 1 885,41 z 1 892,17 z 1 888,57 z 1 883,82 z 1 878,12 z

Data urodzenia rok 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 60 60 60 61 61 61 62 62 62 63 63 63 64 64 64 65

m-c 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1

minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia 799,18 z 825,77 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,59 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z

sty-13 sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28

emerytura po zmianie wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z wieku emerytalnego bez uwzgldnienia po zmianach (uwzgldnia wypat emerytur emerytury czciowej) czciowych 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 1 875,88 z 1 838,59 z 1 905,49 z 2 009,29 z 2 042,98 z 2 090,65 z 2 171,24 z 2 174,84 z 2 210,08 z 2 181,85 z 2 200,45 z 2 260,85 z 2 197,15 z 2 231,96 z 2 464,61 z 2 288,92 z 2 333,00 z 2 597,84 z 2 274,85 z 2 364,55 z 2 653,19 z 2 286,13 z 2 379,36 z 2 653,19 z 2 363,73 z 2 481,99 z 2 709,94 z 2 357,00 z 2 365,03 z 2 427,81 z 2 499,06 z 2 532,60 z 2 627,65 z 2 846,88 z 2 769,63 z 2 904,05 z

minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia docelowego 799,18 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 867,82 z 873,60 z 879,40 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 914,06 z 917,79 z 925,51 z

wiek przejcia na emerytur czciow

62 62 62 62 62 62 62 62 62 62

80

Wysokoci emerytur w wieku 67 lat z uwzgldnieniem wypat emerytur czciowych w % emerytury w wieku 67 lat bez uwzgldnienia wypat emerytur czciowych dla kobiet zarabiajcych 100% przecitnego wynagrodzenia (sta pracy 33 lata w wieku 60 lat; 35 lat stau pracy w wieku 62 lat; 40 lat stau pracy w wieku 67 lat)
dotychczasowy wiek emerytalny rok 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 60 m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 prognozowany wiek emerytalny rok 60 60 60 61 61 61 62 62 62 63 63 63 64 64 64 65 m-c 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 5 9 1 data przejcia na emerytur wiek przejcia wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z w wieku w wieku na emerytur po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury 60lat normalnym czciow czciowej) emerytura po zmianach bez uwzgldnienia 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) sty-13 lut-13 sty-14 cze-14 sty-15 pa-15 sty-16 lut-17 sty-17 cze-18 sty-18 pa-19 sty-19 lut-21 62 98,2% 98,4% sty-20 cze-22 62 96,5% 97,3% sty-21 pa-23 62 89,1% 90,6% sty-22 lut-25 62 88,1% 89,8% sty-23 cze-26 62 85,7% 89,1% sty-24 pa-27 62 86,2% 89,7% sty-25 lut-29 62 87,2% 91,6% sty-26 cze-30 62 82,8% 87,8% sty-27 pa-31 62 85,4% 91,4% sty-28 lut-33 62 83,6% 90,5%

Kobiety Data urodzenia 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68

81

Wysokoci emerytur czciowych mczyzn zarabiajcych najnisze wynagrodzenie (sta pracy 40 lat w wieku 65 lat; 42 lata stau pracy w wieku 67 lat)
dotychczasowy wiek emerytalny prognozowany wiek emerytalny data przejcia na emerytur w wieku 65lat 5 9 1 5 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33 emerytura w wieku przyznana w wieku normalnym 65 lat cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33 sty-34 sty-35 1 432,45 z 1 451,53 z 1 454,84 z 1 457,86 z 1 458,31 z 1 456,74 z 1 457,22 z 1 461,78 z 1 463,66 z 1 463,75 z 1 461,81 z 1 458,43 z 1 454,47 z 1 448,84 z 1 442,36 z 1 435,65 z 1 427,17 z 1 418,23 z 1 407,51 z 1 396,19 z

Mczyni

Data urodzenia rok 01-sty-49 01-sty-50 01-sty-51 01-sty-52 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 65 65 66 66 66 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67

m-c

minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia 825,77 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,60 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 908,31 z 914,06 z 919,79 z 925,51 z

wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury czciowej 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 1 432,40 z 1 440,11 z 1 457,05 z 1 471,39 z 1 509,69 z 1 531,71 z 1 510,06 z 1 539,63 z 1 515,83 z 1 553,68 z 1 569,62 z 1 615,77 z 1 573,36 z 1 620,69 z 1 575,01 z 1 623,54 z 1 574,52 z 1 624,25 z 1 573,28 z 1 624,28 z 1 569,96 z 1 622,23 z 1 565,58 z 1 619,16 z 1 560,29 z 1 615,21 z 1 554,09 z 1 610,38 z 1 547,50 z 1 605,20 z 1 539,02 z 1 598,12 z 1 529,25 z 1 589,77 z 1 518,93 z 1 580,91 z 1 506,57 z 1 570,00 z 1 492,63 z 1 557,52 z

emerytura po zmianie minimalna emerytura w wieku emerytalnego momencie przyznania bez uwzgldnienia wiadczenia emerytur czsciowych docelowego 1 457,53 z 1 503,78 z 1 585,95 z 1 609,35 z 1 639,95 z 1 724,28 z 1 731,76 z 1 737,39 z 1 740,90 z 1 743,27 z 1 743,26 z 1 742,19 z 1 740,15 z 1 736,90 z 1 733,17 z 1 727,56 z 1 720,92 z 1 713,49 z 1 703,91 z 1 693,03 z 828,79 z 833,15 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,60 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 908,32 z 914,06 z 919,79 z 925,51 z 931,21 z 936,90 z

82

Wysokoci emerytur w wieku 67 lat z uwzgldnieniem wypat emerytur czciowych w % emerytury w wieku 67 lat bez uwzgldnienia wypat emerytur czciowych dla mczyzn zarabiajcych najnisze wynagrodzenie (sta pracy 40 lat w wieku 65 lat; 42 lata stau pracy w wieku 67 lat)

Mczyni

dotychczasowy wiek emerytalny

prognozowany wiek emerytalny

data przejcia na emerytur w wieku normalnym cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33 sty-34 sty-35 wiek przejcia na emerytur czciow 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury czciowej) emerytura po zmianach bez uwzgldnienia emerytur czsciowych = 100% 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 98,3% 98,8% 96,9% 97,8% 95,2% 96,6% 93,8% 95,7% 92,4% 94,7% 91,0% 93,7% 90,9% 93,6% 90,7% 93,4% 90,4% 93,3% 90,2% 93,2% 90,1% 93,1% 89,9% 92,9% 89,7% 92,8% 89,5% 92,7% 89,3% 92,6% 89,1% 92,5% 88,9% 92,4% 88,6% 92,3% 88,4% 92,1% 88,2% 92,0%

Data urodzenia 01-sty-49 01-sty-50 01-sty-51 01-sty-52 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68

rok 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 65 65 66 66 66 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67

m-c 5 9 1 5 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

w wieku 65lat sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33

83

Wysokoci emerytur czciowych dla mczyzn zarabiajcych 100% przecitnego wynagrodzenia (sta pracy 40 lat w wieku 65 lat; 42 lata stau pracy w wieku 67 lat)

Mczyni

dotychczasowy wiek emerytalny

prognozowany wiek emerytalny

data przejcia na emerytur w wieku 65lat emerytura w wieku przyznana w wieku normalnym 65 lat cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33 sty-34 sty-35 2 563,11 z 2 613,59 z 2 636,44 z 2 659,44 z 2 678,50 z 2 694,59 z 2 715,28 z 2 744,42 z 2 769,59 z 2 792,36 z 2 812,23 z 2 830,39 z 2 848,45 z 2 864,32 z 2 879,62 z 2 895,50 z 2 909,08 z 2 922,90 z 2 934,28 z 2 945,69 z

Data urodzenia rok 01-sty-49 01-sty-50 01-sty-51 01-sty-52 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 65 65 66 66 66 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67

m-c 5 9 1 5 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

minimalna emerytura w momencie przyznania wiadczenia 825,77 z 828,79 z 833,15 z 837,54 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,60 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 908,31 z 914,06 z 919,79 z 925,51 z

wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury czciowej 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 2 563,03 z 2 580,51 z 2 623,55 z 2 656,03 z 2 735,85 z 2 785,75 z 2 754,69 z 2 821,69 z 2 784,17 z 2 869,94 z 2 903,41 z 3 008,00 z 2 931,70 z 3 038,98 z 2 957,03 z 3 067,01 z 2 979,38 z 3 092,08 z 3 001,33 z 3 116,90 z 3 020,31 z 3 138,77 z 3 038,35 z 3 159,79 z 3 055,70 z 3 180,18 z 3 072,41 z 3 199,99 z 3 089,55 z 3 220,32 z 3 104,01 z 3 237,95 z 3 117,17 z 3 254,32 z 3 130,46 z 3 270,93 z 3 140,82 z 3 284,58 z 3 149,17 z 3 296,23 z

emerytura po zmianie minimalna emerytura w wieku emerytalnego momencie przyznania bez uwzgldnienia wiadczenia emerytur czsciowych docelowego 2 612,28 z 2 714,16 z 2 883,97 z 2 949,42 z 3 028,05 z 3 208,54 z 3 245,63 z 3 280,33 z 3 312,25 z 3 343,20 z 3 370,76 z 3 397,53 z 3 423,70 z 3 448,80 z 3 474,30 z 3 497,38 z 3 519,90 z 3 542,36 z 3 561,90 z 3 580,33 z 828,79 z 833,15 z 841,93 z 846,67 z 851,65 z 856,65 z 861,95 z 867,82 z 873,60 z 879,41 z 885,21 z 891,00 z 896,79 z 902,56 z 908,32 z 914,06 z 919,79 z 925,51 z 931,21 z 936,90 z

sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33

84

Wysokoci emerytur w wieku 67 lat z uwzgldnieniem wypat emerytur czciowych w % emerytury w wieku 67 lat bez uwzgldnienia wypat emerytur czciowych dla mczyzn zarabiajcych 100% przecitnego wynagrodzenia (sta pracy 40 lat w wieku 65 lat; 42 lata stau pracy w wieku 67 lat)

Mczyni

dotychczasowy wiek emerytalny

prognozowany wiek emerytalny

data przejcia na emerytur w wieku normalnym cze-14 pa-15 lut-17 cze-18 pa-19 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33 sty-34 sty-35 wiek przejcia na emerytur czciow 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

wysoko emerytury (ceny stae 2012) w z po zmianach (uwzgldnia wypat emerytury czciowej) emerytura po zmianach bez uwzgldnienia emerytur czsciowych = 100% 50%(osoba nie pracuje) 50% (osoba pracuje) 98,1% 98,8% 96,7% 97,9% 94,9% 96,6% 93,4% 95,7% 91,9% 94,8% 90,5% 93,7% 90,3% 93,6% 90,1% 93,5% 90,0% 93,4% 89,8% 93,2% 89,6% 93,1% 89,4% 93,0% 89,3% 92,9% 89,1% 92,8% 88,9% 88,8% 88,6% 88,4% 88,2% 88,0% 92,7% 92,6% 92,5% 92,3% 92,2% 92,1%

Data urodzenia 01-sty-49 01-sty-50 01-sty-51 01-sty-52 01-sty-53 01-sty-54 01-sty-55 01-sty-56 01-sty-57 01-sty-58 01-sty-59 01-sty-60 01-sty-61 01-sty-62 01-sty-63 01-sty-64 01-sty-65 01-sty-66 01-sty-67 01-sty-68

rok 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65 65

m-c 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

rok 65 65 66 66 66 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67 67

m-c 5 9 1 5 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

w wieku 65lat sty-14 sty-15 sty-16 sty-17 sty-18 sty-19 sty-20 sty-21 sty-22 sty-23 sty-24 sty-25 sty-26 sty-27 sty-28 sty-29 sty-30 sty-31 sty-32 sty-33

85

Wysoko emerytur z systemu rolniczego Wyduenie wieku emerytalnego w systemie ubezpieczenia spoecznego rolnikw nie spowoduje znaczcego wzrostu wysokoci emerytur rolniczych. Wyduenie wieku emerytalnego i stau ubezpieczeniowego o rok spowoduje wzrost emerytury podstawowej o 0,5%, tj. obecnie 3,64 z. Po wydueniu stau ubezpieczeniowego o 7 lat, emeryt zyska odpowiednio 3,5% emerytury podstawowej, tj. 25,49 z miesicznie w warunkach obecnych. Wypata emerytur czciowych w wieku 62 lat dla kobiet lub 65 lat dla mczyzn nie wpywa na wysoko emerytury przysugujcej w wieku 67 lat. Wysoko emerytury czciowej ma wynosi 50% kwoty emerytury (na dzie ustalenia prawa do emerytury czciowej). Ocena wpywu na sytuacj i rozwj regionalny Projektowane rozwizania nie maj bezporedniego wpywu na sytuacj i rozwj regionalny.

04/56rch

86