WICZENIA LABORATORYJNE Z FIZYKI

SPRAWOZDANIE

Temat: Wyznaczanie ste substancji optycznie czynnych

za pomoc polarymetru.

para nr 8, wiczenie nr 48 Towaroznawstwo Grupa 14

Rozchodzenie si wiata w przestrzeni polega na transporcie energii za porednictwem zmian pola elektrycznego i magnetycznego. wiato jest wic fal elektromagnetyczn. Fal elektromagnetyczn mona opisa za pomoc wektora natenia pola elektrycznego E i magnetycznego B . Wektory te s do siebie prostopade i jednoczenie prostopade do kierunku rozchodzenia si wiata, czyli do promienia fali. Mona wykaza, e w oddziaywaniu wiata z substancj, istotn rol odgrywaj zmiany pola elektrycznego w czasie, opisane wektorem elektrycznym E , ktry nazywany jest wektorem wietlnym. Wektor wietlny jest prostopady do promienia w kadym jego punkcie, jednak kierunek drga tego wektora moe by rny. Jeeli wektor wietlny drga w rnych kierunkach prostopadych do promienia, to takie wiato nazywa si niespolaryzowanym. Typowe rda wiata, takie jak soce, arwki, wietlwki wysyaj wiato niespolaryzowane. Drgania wektora elektrycznego fali wietlnej mona uporzdkowa zgodnie z jak przyjt regu otrzymuje si wtedy wiato spolaryzowane. W pomiarach laboratoryjnych posugujemy si czsto wiatem spolaryzowanym liniowo i wiatem spolaryzowanym koowo. wiato spolaryzowane liniowo jest to takie wiato, w ktrym drgania wektora wietlnego w kadym punkcie promienia zachodz w jednym kierunku, czyli koniec wektora wietlnego kreli odcinek linii prostej. wiato jest wic spolaryzowane (uporzdkowane) w paszczynie wyznaczonej przez kierunek drga wektora wietlnego i promie wietlny.

Gdy promie biegnie do naszego oka wzdu prostej prostopadej do paszczyzny rysunku, wwczas w wietle niespolaryzowanym wektor wietlny moe drga we wszystkich kierunkach w paszczynie rysunku (rys. a), natomiast w wietle spolaryzowanym liniowo tylko w jednym kierunku (rys. b, c). W wietle spolaryzowanym koowo koniec wektora wietlnego zatacza okrg w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara - polaryzacja koowa w kierunku prawym (P), lub w lewym (L) (rys. e). W celu uzyskania wiata spolaryzowanego liniowo czsto stosuje si tzw. pryzmat Nicola, czyli nikol. Jest to ukad pryzmatw, odpowiednio wycitych ze szpatu islandzkiego, sklejonych balsamem kanadyjskim. Szpat islandzki wykazuje zjawisko dwjomnoci, polegajce na tym, e promie wietlny rozdziela si na dwa promienie. Jeeli z krysztau szpatu odpowiednio wytnie si pytk pasko-rwnoleg, to promie wietlny padajcy prostopadle na pytk ulegnie rozdzieleniu na dwa rwnolege promienie - promie zwyczajny (z) podlegajcy prawom zaamania wiata oraz promie nadzwyczajny (nz). Oba promienie s liniowo spolaryzowane, lecz w paszczyznach do siebie prostopadych. Aby wykorzysta t waciwo szpatu islandzkiego do otrzymania wiata liniowo spolaryzowanego w jednej paszczynie, naley wykluczy jeden z promieni. W nikolu uzyskano ten efekt przez taki dobr ktw w pryzmatach, e promie zwyczajny (z) ulega cakowitemu wewntrznemu odbiciu na warstwie balsamu, natomiast promie nadzwyczajny (nz) przechodzi przez nikol jako wiato liniowo spolaryzowane w jednej paszczynie. Paszczyzn polaryzacji promienia wychodzcego nazywa si rwnie paszczyzn polaryzacji nikola.

Do polaryzacji wiata uywa si rwnie polaroidw. S to folie polimerowe, ktrych czsteczki s ustawione w sposb uporzdkowany, a poszczeglne czsteczki s anizotropowe. wiato przechodzce przez takie folie jest spolaryzowane. wiato ulega rwnie polaryzacji podczas odbicia i zaamania. Podczas przejcia wiata przez granic dwch orodkw, zarwno promie zaamany, jak i odbity, s czciowo spolaryzowane. Jeeli natomiast wiato pada pod takim ktem B e stosunek wspczynnikw zaamania tych orodkw jest rwny tangensowi kta B: n2 = tg B n1 to promie odbity jest cakowicie spolaryzowany. Promie odbity tworzy wtedy z promieniem zaamanym kt 90. Kt padania B speniajcy ten warunek nazywa si ktem Brewstera. Wektor elektryczny promienia odbitego drga prostopadle do paszczyzny padania Polaryzator i analizator. Dwa nikole ustawione jeden za drugim tworz ukad, w ktrym pierwszy nikol spenia rol polaryzatora, drugi za analizatora. Jeeli paszczyzna polaryzacji analizatora jest rwnolega do paszczyzny polaryzacji padajcego wiata spolaryzowanego, a wic i do paszczyzny polaryzacji polaryzatora, to wiato przechodzi przez analizator (natenie I0). Jeeli natomiast analizator ustawi tak, e te dwie paszczyzny s nachylone do siebie pod ktem , to pole elektryczne wiata przechodzcego bdzie opisane rzutem wektora E0 na paszczyzn polaryzacji analizatora, czyli: E = E 0 cos std natenie wiata I wychodzcego z analizatora wynosi: 2 I = E 2 = E 0 cos 2 czyli (wzr Malusa) I = I 0 cos 2 Jeeli paszczyzna drga wektora wietlnego wiata padajcego na analizator jest prostopada do paszczyzny polaryzacji analizatora ( = 90, tzn, analizator jest "skrzyowany" z polaryzatorem), to natenie wiata przechodzcego, zgodnie ze wzorem Malusa, rwna si zeru. W ten sposb, za pomoc analizatora mona okreli zmiany kierunku drga wektora wietlnego promienia padajcego na analizator. Skrcenie paszczyzny polaryzacji, substancje optycznie czynne. Niektre zwizki maj zdolno skrcania paszczyzny polaryzacji wiata liniowo spolaryzowanego. S to substancje optycznie czynne. Waciwo t wykazuj, midzy innymi, czsteczki zwizkw organicznych o asymetrycznie rozmieszczonych podstawnikach, czyli asymetrycznym rozkadzie adunku elektrycznego w czsteczce. Czsteczki takiej substancji w roztworach s dla fali wieccej orodkiem anizotropowym, co jest przyczyn obserwowanego skrcenia paszczyzny polaryzacji wiata liniowo spolaryzowanego. Substancjami optycznie aktywnymi s m.in. roztwory cukrw, aminokwasy, biaka, kwasy nukleinowe. Zjawisko skrcania paszczyzny polaryzacji wiata przez substancje optycznie czynne mona wyjani tym, e kade liniowo spolaryzowane wiato mona przedstawi za pomoc dwch skadowych spolaryzowanych koowo: skadowej prawoskrtnej p i skadowej lewoskrtnej l. W orodku izotropowym, optycznie nie aktywnym, prdko rozchodzenia si obu skadowych jest taka sama i kierunek drga wektora E promienia wietlnego po przejciu przez substancj jest taki sam jak spolaryzowanego liniowo promienia padajcego. W roztworach substancji optycznie czynnych (orodek anizotropowy) prdko obu skadowych jest rna. Po przejciu przez roztwr jedna skadowa jest opniona wzgldem drugiej. W wyniku ich zoenia otrzymuje si rwnie wiato liniowo spolaryzowane, jednak wektor E tworzy kt z kierunkiem drga liniowo spolaryzowanego wiata padajcego. Paszczyzna polaryzacji wiata wychodzcego z

roztworu substancji optycznie aktywnej zostaa wic obrcona wzgldem paszczyzny polaryzacji wiata padajcego o kt , zwany ktem skrcenia paszczyzny polaryzacji. Kt skrcenia paszczyzny polaryzacji () jest proporcjonalny do liczby (n) czsteczek substancji optycznie czynnej, jakie napotyka promie wietlny na swej drodze. n Dla roztworu liczba czsteczek substancji rozpuszczonej n cl gdzie: c - stenie substancji optycznie czynnej w roztworze, wyraone w g/cm3, l - grubo warstwy roztworu w dm. W przypadku roztworw substancji optycznie czynnej w rozpuszczalniku optycznie nieczynnym mona zapisa: cl = 0 cl gdzie: 0 - skrcenie waciwe. Kt skrcenia paszczyzny polaryzacji zaley wic od stenia substancji optycznie czynnej, dugoci drogi promieni w roztworze oraz od skrcenia waciwego charakterystycznego dla danej substancji. Skrcenie waciwe a0 przyjto mierzy wielkoci kta, o jaki skrca paszczyzn polaryzacji dany roztwr o gruboci warstwy 1 dm i steniu 1 g/cm3. Skrcenie waciwe jest wielkoci charakterystyczn dla danej substancji optycznie czynnej rozpuszczonej w danym rozpuszczalniku w staej temperaturze i dla danej dugoci fali wietlnej. Wartoci skrcenia waciwego podawane w tablicach fizykochemicznych s na og mierzone w temp. 20C dla tej linii sodu, tzw. linii D. Do mierzenia kta skrcenia paszczyzny polaryzacji suy polarymetr (polarymetr stosowany do wyznaczania stenia sacharozy nosi nazw sacharymetru). W praktyce laboratoryjnej czsto stosuje si polarymetr Lippicha. Monochromatyczne wiato lampy sodowej (Z) przechodzi przez polaryzator (nikol) P, w ktrym ulega polaryzacji. Spolaryzowana wizka wiata przechodzi przez naczynie (K) oraz przez nikol (A), zwany analizatorem, wpada do lunetki (L), za pomoc ktrej obserwujemy wiato spolaryzowane. Nicol (B) spenia funkcj przyrzdu pcieniowego. Jeeli paszczyzna polaryzacji wiata wychodzcego z naczynia (K) jest zgodna z paszczyzn polaryzacji analizatora (A), to cae pole widzenia lunetki jest jednakowo owietlone. Gdy do naczynia (K) nalejemy roztworu substancji optycznie czynnej, wwczas paszczyzna polaryzacji wiata ulegnie skrceniu i w lunetce zaobserwujemy silne owietlenie jednej czci pola widzenia, a zaciemnienie drugiej. Aby spowodowa jednakowe owietlenie pola widzenia, naley analizator A obrci o kat rwny ktowi, o jaki skrca paszczyzn polaryzacji roztwr w naczyniu K. Oko ludzkie potrafi dokadnie okreli nawet bardzo mae rnice owietlenia dwch powierzchni graniczcych ze sob. Mona wic w ten sposb dokadnie zmierzy kt skrcenia paszczyzny polaryzacji. Celem wiczenia jest wyznaczenie stenia substancji optycznie czynnej w roztworze oraz obliczenie skrcenia waciwego 0 tej substancji.

OBLICZENIA I POMIARY:

Roztwr nr 1 2 3 4 5 6

c g/cm3 0,04 0,07 0,09 0,14 0,20 x = 0,115

1 [stopnie] 6,2 8,4 11,1 13,8 22,2 11

2 [stopnie] 6 8 9,4 14,3 21,8 11,1

3 [stopnie] 6,2 8,5 10,2 15,2 21,7 14

0r [stopnie] 6,13 8,3 10,23 14,43 21,9 12,03

0 [stopnie] 7,6 5,9286 5,6833 5,1536 5,475 x = 5,3204

Kt skrcenia :

= 2 1 cl
gdzie: l = 2 dm = 20 cm

Skrcenie waciwe: 0 =

Skrcenie waciwe dla x: 0 =

12,03 = 5,2304 0,115 20

Obliczenie wartoci niepewnoci dla x: = 0,01 c = 0,01

u ( 0 ) = 0 2 + 0 c 2 c 1 u ( 0 ) = 2 + 2 c 2 cl c l
1 12,03 2 u ( 0 ) = 0,012 + 0,115 2 20 0,01 0,115 20 u ( 0 ) = 0,4548412 0,46
2 2

0 = 5,2304 (0,46)

kt 23 21 19 17 15 13 11 9 7 5 0,03

Wykres zalenoci kta skrcania paszczyzny polaryzacji od stzenia roztworu c

0,2

0,14 0,115 0,09 0,07 0,04 0,05 0,07 0,09 0,11 0,13 0,15 0,17 stenie krzywa wzorcowa 0,19 0,21

st enie w g/cm3