Ewolucja oddychania w wiecie zwierzt

Zawarto prezentacji:

Etapy oddychania Dyfuzja Ukady oddechowe u bezkrgowcw Ukady oddechowe krgowcw Budowa puc u krgowcw Porwnanie Specyfika oddychania w powietrzu i w wodzie Ewolucja aparatw oddechowy

Etapy oddychania

pobranie tlenu z otoczenia (powietrza lub wody) oczyszczenie, ogrzanie i nawilanie wdychanego powietrza transport powietrza do narzdu oddechowego, gdzie nastpuje wymiana gazowa dostarczenie tlenu do tkanek oraz dwutlenku wgla z tkanek do narzdu oddechowego (t funkcj przejmuje ukad krwionony) wydalenie z organizmu produktw kocowych przez drogi oddechowe dostarczanie tlenu do komrek

Dyfuzja
- Jest to najprostsza forma wymiany gazowej - Wymaga wilgotno powierzchni wymiany gazowej i jest moliwa tylko w rodowisku wodnym - Rozpuszczony w wodzie tlen dyfunduje do wntrza komrek, a dwutlenek wgla na zewntrz - Wystpuj najczciej u organizmw:
- maych rozmiarw, posiadajcych niskie tpo metabolizmu, droga dyfuzji jest krtka

Dyfuzja c.d.
- Pobieranie tlenu poprzez dyfuzje wystpuje:
- u protistw ca powierzchni ciaa / komrki - u jamochonw / meduz z racji wolnego tpa metabolizmu i krtkiej drogi tlenu do komrek w ktrych zachodz przemiany energetyczne

Bezkrgowce
U organizmw z metabolizmem na znacznie wyszym poziomie wystpuje ukad oddechowy Narzdy tworzce ten ukad s bardzo rne w przypadku bezkrgowcw mog to by:
- skrzelotchawki / skrzela - tchawki - pucotchawki - jamy paszczowe

Pazice i oblece
- oddychaj ca powierzchni ciaa - pasoyty wewntrzne na drodze fermentacji (rozkad glikogenu) - formy larwalne czsto wraliwe na tlen

Piercienice
- oddychaj ca powierzchni ciaa - komrki gruczoowe wydzielaj luz zapewniajc tym samym wilgotno caego ciaa - tlen atmosferyczny rozpuszcza si w luzie i poprzez powoki dyfunduje do sieci naczy wosowatych tu pod zewntrzn warstw naskrka

Piercienice c.d.
Wieloszczety - dodatkow funkcj wymiany gazowej peni skrzela
- maj posta unaczynionych wyrostkw powoki ciaa wsw skrzelowych osadzonych na parapodiach

Stawonogi
- u poszczeglnych grup ukad oddechowy jest dostosowany do warunkw rodowiska, posiada rn budow i wydajno

- tylko u drobnych planktonowych skorupiakw wymiana gazowa odbywa si ca powierzchni ciaa

Owady
- ukad oddechowy owadw zbudowany jest z systemu rozgazionych rurek zwanych tchawkami - powietrze dostaje si do systemu tchawek przez przetchlinki niewielkie otwory w powierzchni ciaa, liczba i pooenie przetchlinek s rne u rnych gatunkw - maksymalna liczba przetchlinek wynosi 20 (8 par przetchlinek tuowiowych i 2 pary odwokowych)

Tchawki
- narzd oddechowy wystpujcy u niektrych stawonogw (owady, pareczniki, dwuparce, niektre roztocze i pajki) - tchawki s wypukleniami cian ciaa, cay system tworzy sie rozgazionych rurek rnej gruboci, od wewntrz wzmocnionych chitynow spiral umoliwiajc utrzymanie staej dronoci.

Owady c.d.
- wymiana powietrza z tchawek odbywa si przez dyfuzj gazw oraz dziki skurczom mini tuowia i odwoka, wewntrz ciaa tchawki kocz si lepo, mikroskopijnej wielkoci delikatnymi, wypenionymi pynem tracheolami - larwy owadw yjce w wodzie oddychaj skrzelotchawkami

Skorupiaki
- oddychaj skrzelami, ktre s patowato pierzastymi, silnie ukrwionymi tworami ciaa, pooonymi w jamie skrzelowej w gowotuowiu - ich wyrostki umieszczone s u podstawy odny, przepywajca dziki ruchom odny woda omywa wyrostki skrzeli - przez ich cinki zachodzi wymiana gazowa i skrzela nie wyschn.

Skorupiaki c.d.
- skrzela pokryte s specjalnymi wieczkami, penicymi funkcje ochronne - dodatkowym pretekstem do wyksztacenia odpowiednio wyspecjalizowanych struktur, narzdw oddechowych (skrzeli) jest pokrycie ciaa skorupiakw pancerzem chitynowym, ktry ogranicza wymian gazow przez powierzchni ciaa. - ldowe oddychaj tzw. pseudotchawkami.

Pajczaki
- oddychaj tchawkami (kapturce, zaleszczotki, solpugi, kosarze, roztocze) lub pucotchawkami (skorpiony, biczykoodwokowce, rozupnogowce, tpoodwokowce i wikszo pajkw) - gaszczkochody i niektre roztocze oddychaj ca powierzchni ciaa Ich ukad oddechowy skada si z 2 pucotchawek lub 2 par tchawek.

Pajczaki c.d.
- pajkom do oddychania powietrzem atmosferycznym su pucotchawki znajdujce si na odwoku - pucotchawka skada si z komory, do ktrej prowadzi przetchlinka, wewntrz komory rozmieszczone s rwnolege, silnie unaczynione pytki - Powietrze, przechodzc przez przestrzenie midzy pytkowe, oddaje tlen, a zabiera dwutlenek wgla i usuwa go z organizmu

pucotchawki

Miczaki

- narzdem wymiany gazowej u miczakw s z reguy parzyste unaczynione skrzela - u limakw pucodysznych unaczyniony nabonek jamy paszczowej potoczny zwany pucem

Krgowce
- pierwotnym narzdem wymiany gazowej krgowcw s skrzela. Krgowce ldowe oddychaj pucami (zwykle parzystymi) - powstay one prawdopodobnie z parzystego pcherza pawnego.

Krgouste i ryby
- krgouste i ryby oddychaj przede wszystkim skrzelami - s one umiejscowione w cianach szpar skrzelowych czcych gardziel z otoczeniem - u ryb spodoustych szpary skrzelowe otwieraj si bezporednio na zewntrz, po bokach ciaa (rekin) lub od spodu (paszczka)

Skrzela
- u ryb chrzstnoszkieletowych skrzela zakoczone s szczelinami skrzelowymi, natomiast u kostnoszkieletowych pokrywami skrzelowymi (operculum), ktre zamykaj komory skrzelowe.

Krgouste i ryby c.d.

- u ryb kocistych szpary skrzelowe s nakryte wieczkiem skrzelowym, a ruch wody przez skrzela powstaje w wyniku wspdziaania koci otaczajcych otwr gbowy z ruchami wieczka - w stadiach larwalnych ryb pojawiaj si czsto tzw. skrzela zewntrzne, u niektrych ryb wan rol w procesie wymiany gazw peni skra wynika to z pytkiego umiejscowienia naczy wosowatych - niektre ryby posiady zdolno oddychania powietrzem atmosferycznym.

Pazy
- prcz ryb i krgoustych skrzelami oddychaj te larwy pazw, larwy pazw bezogonowych maj cztery szpary skrzelowe - rwnie u pazw w stadium larwalnym wystpuj skrzela zewntrzne - puca pazw dzieli od gardzieli krtki odcinek drg oddechowych zwany tchawico-krtani, czy si on z gardziel podun szpar zwan szpar gosow

Pazy c.d.
- najprociej zbudowane s puca u takich pazw jak odmieniec jaskiniowy, u ktrego s to po prostu dwa worki o gadkich cianach.

Pazy c.d.
- u pazw bezogonowych wewntrzna powierzchnia tych workw ulega ju pewnemu pomarszczeniu - rozbudowany system fadw pucnych wystpuje u ab zielonych i ropuch.

Gady
- u niektrych gatunkw gadw spotykamy puca o wewntrznej powierzchni zupenie podobnej do pazw, lecz u wikszoci jednak listewki, ktre u pazw s pojedyncze, komplikuj si, wytwarzajc nawet u wyszych gatunkw przedziay w workach - do najbardziej obszernych puc gadw nale puca wi

Porwnanie puc
schemat prezentujcy pofadowanie puc krgowcw ldowych

Ptaki i ssaki
- u ptakw i ssakw puca nie mog by ju nazwane workami w cisym znaczeniu tego sowa, tutaj oskrzela rozgaziaj si pocztkowo na odnogi drugiego, nastpnie trzeciego rzdu, i kolejnych rzdw, tak e w rezultacie przyjmuj one posta drzewiast, w ktrej pojedyncze gazki zakoczone s oddzielnymi pcherzykami pucnymi

Porwnanie puc c.d.

Ptaki i ssaki c.d.

- wszystkie puca krgowcw komunikuj si z przedni czci przewodu pokarmowego, komunikacja ta utrzymywana jest przy pomocy tchawicy, rozgaziajcej si na dwa oskrzela - przednia cz tchawicy nosi nazw krtani - na specjaln uwag zasuguj u ptakw tak zwane worki powietrzne, ktre umoliwiaj intensywny i dugotrway lot, a take lot na duych wysokociach, gdzie atmosfera jest silnie rozrzedzona

Worki powietrzne
- worki powietrzne s czci skadow najdoskonalszego w wiecie zwierzt systemu oddechowego. Jest to system 14 (lub mniej) boniastych, sabo unaczynionych pcherzy, poczonych z pucami oskrzelami drugorzdowymi, wypeniajcymi znaczn cz jamy ciaa, ktre wchodz pomidzy minie i pod skr, a nawet sigaj do wntrza koci pneumatycznych; tylko worek brzuszny jest przedueniem oskrzela gwnego

Worki powietrzne c.d.

Budowa puc krgowcw

Puca pazw
- u form dorosych pazw wystpuj workowate puca, ktre wspomagane s w wymianie gazowej przez skr i bony luzowe jamy gbowo-gardzielowej - niektre pazy posiadaj puca gadkie, jednak u wikszoci wystpuj w nich fady sterczce do wewntrz i krzyujce si ze sob co zwiksza powierzchni wymiany gazowej.

Puca pazw c.d

- wentylacja puc pazw odbywa si przez rytmiczne obnianie i podnoszenie jamy gbowej (brak jest klatki piersiowej) - wrd pazw wystpuj takie (np. salamandra bezpucna), ktre nie posiadaj puc, a wymiana gazowa odbywa si powierzchni caego ciaa

Budowa puc krgowcw c.d.

Puca gadw
- puca podzielone s na liczne komory, maj struktur gbczast (tzw. puca gbczaste) - gadzie puca s silniej pofadowane od tych u pazw, a ich wentylacja odbywa si dziki miniom midzyebrowym klatki piersiowej

Budowa puc krgowcw c.d.

Puca ptakw
- puca ptakw s najbardziej skomplikowanym i wydajnym organem oddechowym zwierzt - w swojej strukturze zawieraj miliony cienkich rurek znanych jako parabronchi, maj one porowat struktur umoliwiajc penetracj powietrza poprzez kapilary w gb ssiadujcych naczy krwiononych (blood capilaries)

Puca ptakw c.d.

- wentylacja puc u ptakw jest dwojaka inna podczas lotu, a inna podczas chodu - w czasie lotu klatka piersiowa ulega zablokowaniu (minie midzyebrowe s wyczone), a powietrze jest wypychane poprzez ucisk skrzyde na worki powietrzne - podczas spoczynku wentylacja zachodzi dziki miniom klatki piersiowej oraz miniom brzucha

Oddychanie ptakw

Budowa puc krgowcw c.d.

Puca ssakw
- najlepiej rozwinite, due puca o budowie pcherzykowatej wystpuj u ssakw - powikszenie powierzchni oddechowej (u ssakw jest ona 40 razy wiksza ni u pazw) jest to moliwe dziki wytworzeniu pcherzykw pucnych - wentylacja puc odbywa si przez prac mini midzyebrowych oraz przepony - przepona i minie midzyebrowe kurcz si, tworzc w pucach podcinienie, dziki czemu powietrze jest zasysane

Mechanizm oddychania ssakw

Skad powietrza
Skad powietrza wdychanego
tlen ok. 21%; dwutlenek wgla ok. 0,03%; azot ok. 78%; argon i inne gazy (np. kryptolity fosforazowe czy ich pochodne) ok. 1%

Skad powietrza wydychanego

tlen ok. 17%; dwutlenek wgla ok. 4%; azot ok. 78%; argon i inne gazy ok. 1%.

Wymiana gazowa w wodzie i na ldzie

Warunki oddychania w rodowisku wodnym s znacznie trudniejsze ni na ldzie. Dzieje si tak przede wszystkim ze wzgldu na niewielk rozpuszczalno tlenu w wodzie (w 1 dm3 wody sodkiej o temperaturze kilkunastu stopni Celsjusza znajduje si tylko ok. 7 cm3 tlenu, podczas gdy w 1 dm3 powietrza tlenu jest a 210 cm3). Dodatkowy problem stanowi zmniejszanie rozpuszczalnoci tlenu wraz ze wzrostem zasolenia i temperatury wody. Dlatego nawet najbardziej natlenione, zimne, grskie wody potokowe zawieraj 0,91% objtociowych O2 (rednio w wodach sodkich 0,7%, morskich 0,55%). Ponadto tempo dyfuzji jest w wodzie wielokrotnie mniejsze anieli w powietrzu.

Wymiana gazowa... c.d.

W zwizku z tym zwierzta wodne wykazuj zwykle wiele charakterystycznych adaptacji (przystosowa) usprawniajcych wymian gazow w wodzie, na przykad bardzo rozbudowane, pierzaste skrzela u wielu gatunkw limakw morskich.

Wymiana gazowa... c.d.

Zwierzta wodne oddychaj przez powoki ciaa lub rnego rodzaju skrzela. W zacztkowej postaci pojawiy si one ju u wieloszczetw (por. wyrostki skrzelowe na parapodiach). Dobrze rozwinite skrzela ma wiele stawonogw (trylobity, skorupiaki), miczaki, (liczne limaki, wszystkie mae i gowonogi) i krgowcw pierwotnie wodnych (bezuchwowce, ryby), a ponadto niektre pazy.

Wymiana gazowa... c.d.

Skrzela s cienkimi i wilgotnymi strukturami, ktre stale musz by obmywane wod. U czci skorupiakw, u gowonogw oraz strunowcw silnie ukrwione skrzela znajduj si pod powokami ciaa (s to skrzela wewntrzne). W rozlegej sieci drobnych naczy krwiononych krew czsto pynie w kierunku przeciwnym ni obmywajca skrzela woda. Taki przeciwprdowy mechanizm powoduje, e na przykad u niektrych ryb, nawet 80% tlenu z wody obmywajcej skrzela dyfunduje do naczy krwiononych, mimo e rnica ste tego gazu jest bardzo maa.

Wymiana gazowa... c.d.

W warunkach ldowych problemu nie stanowi ani ilo tlenu, ani tempo dyfuzji jest nim wysychanie powierzchni oddechowych. Dlatego narzdy oddechowe zwierzt ldowych zawsze ukryte s gboko we wntrzu ciaa i s stale zwilane przez komrki gruczoowe. Wspczesne zwierzta ldowe oddychaj tchawkami (owady, wije) albo pucami. Puca krgowcw rni si zasadniczo od puc bezkrgowcw pochodzeniem (rozwijaj si z uchykw gardzieli), mechanizmami wentylacji, jak i budow (worki pucne pajkw czy jama pucna limakw pucodysznych).

Wymiana gazowa... c.d.

Szczeglnie wysok sprawno osign ukad oddechowy ptakw jego istotn czci s worki powietrzne umoliwiajce midzy innymi tak zwane podwjne oddychanie. Bardzo dobr sprawnoci charakteryzuje si te ukad oddechowy ssakw, czego potwierdzeniem jest ukad oddechowy czowieka. aden przedstawiciel protistw, rolin ani te grzybw nie ma narzdw oddechowych. Organizmy te przeprowadzaj wymian gazow przez powierzchni ciaa.

Zakoczenie
Dzikuj za uwag

zrealizowa:

Maciej Wojto