16.

B E Z W O D N I K I I H A L O G E N K I K W A S O W E
Aleksander Koodziejczyk Gdask 2012.

HALOGENKI KWASOWE Halogenki kwasowe s pochodnymi kwasw karboksylowych, w ktrych miejsce grupy hydroksylowej zajmuje halogen.
O C R X X : F; Cl; Br; I

16.1 Wystpowanie Halogenki kwasowe nie wystpuj w stanie naturalnym, poniewa s bardzo reaktywne. Wszystkie zostay otrzymywane syntetycznie. W praktyce laboratoryjnej i w przemyle znalazy zastosowanie gwnie chlorki kwasowe. 16.2 Nomenklatura Nazwy halogenkw kwasowych tworzy si przez dodanie do nazwy halogenku (fluorku, chlorku, bromku lub jodku) nazw reszty acylowej, np. chlorek acetylu.
brom k e O chlore k propionylu ace tylu C C Br C2H5 Cl H3C O O C Cl chlore k cyklohe anokarbonylu ks O C Br brom k e be nzoilu

16.3 Otrzymywanie Halogenki kwasowe otrzymuje si z kwasw karboksylowych. Odczynnikiem najczciej stosowanym do przeksztacania kwasw w chlorki kwasowe jest chlorek tionylu (SOCl2). Jego zalet, oprcz niskiej ceny i zapewnieniu dobrej wydajnoci jest to, e obok produktu gwnego chlorku kwasowego powstaj wycznie gazowe, atwe do usunicia produkty towarzyszce. (SO2 i HCl). Podobne zalety wykazuje chlorek oksalilu ClCOCOCl.
O
H3C

OH
CH3
SOCl2 CHCl3

O
H3C

Cl
CH3

+ SO2 + HCl

kwas 2,4,6-trim tylobe e nzoe sowy

CH3

CH3

chlore 2,4,6-trik m tylobe e nzoilu (90%)

CH2CH2COOH
ClCOCOCl

CH2CH2COCl

+HCl +CO +CO2

kwas 3-fenylopropanowy

chlorek 3-fenylopropionylu (95%)

Reakcja kwasw karboksylowych z chlorkiem tionylu biegnie wg mechanizmu SN. W wyniku addycji SOCl2 do acylowego atomu wgla powstaje chlorosiarczyn acylu, po czym nastpuje przyczenie anionu chlorkowego. Po eliminacji czsteczki SO2 oraz anionu chlorkowego tworzy si w chlorek kwasowy. ..
.. O O: Cl .. S C C .. + S O : Cl O R O: R .. + Cl : Cl : H .. kw karb y y H as oks low chloros iarczy n .. O: : O: C
O S R Cl O

.. Cl : ..

+Cl- + SO2 C Cl R chlore kw ow k as y

.. O:

Chlorki kwasowe mona otrzymywa rwnie w reakcji kwasw z takimi pochodnymi fosforu, jak PCl3, POCl3, PCl5. Bromki kwasowe syntezuje si z kwasw i PBr3 lub POBr3, za jodki

kwasowe powstaj z chlorkw kwasowych pod wpywem jodowodoru, a fluorki kwasowe z bezwodnikw i bezwodnego fluorowodoru.
2 CH 3COONa +POBr 3 2 CH 3COBr +NaPO 3 +NaBr

octan sodu
COOH
PCl5

bromek acetylu (65%)

COCl

kwas p-nitrobe nzoe owy s

+ POCl3 + HCl

NO2

k nzolilu(95%) NO2 chlore p-nitrobe

16.4 Waciwoci fizyczne i fizjologiczne Halogenki kwasowe o niskich ciarach czsteczkowych s cieczami; chlorek acetylu wrze w temperaturze 52oC, chlorek propionylu w 78oC, a chlorek benzoilu w 198oC. Chlorek pnitrobenzoilu jest krystaliczny, topnieje w temperaturze 73oC. Halogenki kwasowe s nierozpuszczalne w wodzie, ale reaguj z ni ulegajc rozkadowi do kwasw karboksylowych. Po wlaniu do wody opadaj na dno i w niskiej temperaturze wolno hydrolizuj z wydzielaniem HCl. Nisze halogenki kwasowe reaguj z wod energiczniej, a bardzo gwatownie z alkoholami (rozpuszczaj si w nich). Halogenki kwasowe maj intensywny, gryzcy zapach; nawet te niskolotne s duszce dymi na powietrzu. 16.5 Waciwoci chemiczne Halogenki kwasowe s bardzo reaktywne, ulegaj rozkadowi (lizie) pod wpywem wielu odczynnikw. Z wod zachodzi hydroliza do kwasw karboksylowych, z alkoholami w wyniku alkoholizy powstaj estry, z amoniakiem (amonoliza) tworz si amidy niepodstawione, z aminami (aminoliza) amidy podstawione, a z solami kwasw karboksylowych bezwodniki kwasowe.
16.5.1 Hydroliza

Chlorki kwasowe w reakcji z wod ulegaj hydrolizie do kwasw karboksylowych. Im mniejsza masa czsteczkowa chlorku tym szybsza reakcja z wod. .. .. ..
.. O: C :O : chlore k be nzoilu
Cl H :O: H Cl

C +H O..
H

O:

- Cl-

C + .H O.
H

- HB B:

O:

OH kwas be nzoe sowy

W praktyce hydroliza chlorkw kwasowych nie jest wykorzystywana do otrzymywania kwasw karboksylowych, gdy to z kwasw otrzymuje si chlorki kwasowe. Warto jednak pamita o tym, e chlorki kwasowe s wraliwe na wilgo. Powinny by zatem, przechowywane w szczelnie zamknitych naczyniach, a reakcje z nimi naley prowadzi w warunkach bezwodnych. Wysze chlorki kwasowe s mniej reaktywne i ich roztwory w rozpuszczalniku nie mieszajcym si z wod mona przemywa zimn wod w celu usunicia zanieczyszcze, po czym z przemywanego roztworu naley usun resztki wody.
2. Alkoholiza

Reakcja chlorkw kwasowych z alkoholami, zwana alkoholiz, czyli rozkadem pod wpywem alkoholu jest czsto stosowana do otrzymywania estrw.
+ HO(CH2)3CH3 C chlore ace k tylu H3C Cl butan-1-ol O
Py - HCl

O H3C C O(CH2)3CH3 octan butylu (90%)

O COCl +HO
Py - HCl

chlorek benzoilu

cykoheksanol

benzoesan cykloheksylu (97%)

Reakcj prowadzi si wobec zasad, np. pirydyny (Py), NaOH lub NEt3, ktre pochaniaj wydzielajcy si chlorowodr. Alkoholiza chlorkw kwasowych biegnie zwykle gwatowniej ni ich hydroliza, poniewa s one rozpuszczalne w alkoholach. Z tego powodu alkoholiz naley prowadzi ostronie, w obnionej temperaturze, wkraplajc chlorek do ozibianego alkoholu. Szybko alkoholizy chlorkw kwasowych w duym stopniu zaley od rzdowoci reagujcego alkoholu. Alkohole 1o reaguj znacznie szybciej ni 2o, dlatego wykorzystujc t zaleno mona alkohole niej rzdowe selektywnie acylowa w obecnoci wyej rzdowych.
O C COCl + HOCH2
Py

OH

CH2

- HCl

OH

chlore be k nzolilu 4 -hydro ym tylocyklohe ano ks e ks l

4 nzo ks e -be ilo ym tylocyklohe ano (80%) ks l

16.5.3 Amonoliza i aminoliza

Halogenki kwasowe w obecnoci amoniaku ulegaj amonolizie, a pod wpywem amin 1o i 2o aminolizie. W obu reakcjach tworz si z wysok wydajnoci amidy, odpowiednio niepodstawione lub podstawione. Zarwno amonoliza jak i aminoliza niskoczsteczkowych chlorkw kwasowych biegnie gwatownie.
chlore 2-m tylopropanoilu (CH3)2CHCOCl +2 :NH3 k e
O C chlo k be re nzolilu Cl + anilina H2N

- NH4Cl

e id (CH3)2CHCONH2 2-m tylopropanoam (83%)

O

NaOH

NH be nzanilid (75%)

Reakcja aminolizy chlorkw i bezwodnikw kwasowych w wodzie wobec NaOH znana jest pod nazw reakcji Schottena-Baumanna.
Carl Schotten (1853-1910), ur. w Marburgu, Niemcy; doktorat u Hofmanna w Berlinie; prof. na Uniwersytecie w Berlinie.

Reakcja Schottena-Baumanna wykorzystywana jest zarwno laboratoryjne, jak i w przemyle. Przykadem praktycznego zastosowania amonolizy chlorku kwasowego moe by synteza leku uspokajajcego trimetozyny.
CH3O chlo k 3,4,5-trire m to ybe e ks nzolilu CH3O CH3O O

C Cl + HN

NaOH/HOH

CH3O CH3O CH3O

C N

e O trim tozyna

m orfolina

Syntetyczna trimetozyna jest analogiem (podobna w budowie) do meskaliny, naturalnego narkotyku wytwarzanego przez pejot, kaktus rosncy w Meksyku i na poudniu USA.
CH3O CH3O CH3O

CH2-CH2NH2

me kalina s

Meskalina, silny, halucynogenny narkotyk wywouje zaburzenie poczucia czasu i miejsca przebywania oraz barwne wizje. Zaywana wielokrotnie powoduje uzalenienie i zmiany psychiczne przypominajce schizofreni. Na przeomie XIX i XX w. bya popularna pord malarzy, ktrzy pod jej wpywem tworzyli obrazy zawierajce niezwyke ksztaty i barwy (Witkacy). Natomiast morfolina, pomimo podobiestwa w nazwie do morfiny nie jest narkotykiem.
16.5.4 Redukcja

Przez dugi czas chlorki kwasowe stanowiy cenny substrat w syntezie aldehydw. Pierwotnym ich substratem byy atwo dostpne kwasy karboksylowe, ktrych przeksztacenie w chlorki kwasowe nie nastrczao trudnoci. Problem stanowia ich redukcja, poniewa atwiej jest zredukowa chlorki kwasowe do alkoholi 1o, ni do aldehydw. Przez dugi czas jedynym dostpnym sposobem redukcji chlorkw kwasowych byo ich uwodornienie wodorem w obecnoci katalizatora palladowego zatrutego zwizkami siarki. Reakcj t znan pod nazw reakcji Rosenmunda prowadzio si we wrzcym ksylenie. Nie cieszya si powodzeniem ze wzgldu na stosunkowo niskie wydajnoci i niezbyt dogodne warunki jej prowadzenia.
chlore kw ow R-COCl + H2 k as y
Pd/S ksylen/tw

e d R-CHO + HCl ald hy

Obecnie chlorki kwasowe najdogodniej przeprowadza si w aldehydy za pomoc tri-tertbutyloksyhydroglinianu litu.

O
1. LiHAl[OC(CH 3)3]3

O R

chlo k kw re asow R y

Cl

2. H+/HOH

ald hy e d

Ten selektywny reduktor otrzymuje si w reakcji tert-butanolu z tetrahydroglinianem litu.

3 (CH3)3COH + LiAlH4 LiHAl[OC(CH3)3]3 + 3 H2

Tri-tert-butyloksyhydroglinian litu selektywnie redukuje chlorki kwasowe, poniewa ma sabsze zdolnoci redukujce ni LiAlH4, a jego rozbudowana przestrzennie czsteczka zawiera tylko jeden atom H, co utrudnia dalsz redukcj do alkoholi. Odczynnik ten pozwala redukowa chlorki kwasowe w obecnoci grupy nitrowej.
COCl
1. LiAlH[OC(CH3)3]3 2. H+ /HOH

CHO (81%) NO2 p -nitrobe nzalde hyd

chlore p k -nitrobe nzoilu

NO2

Oczywicie nie ma zalet bez wad, tri-tert-butyloksyhydroglinian litu w porwnaniu do LiAlH4 jest mniej wydajny (stechiometrycznie redukuje cztery razy mniej chlorku). W takim przypadku mwimy o niskiej wydajnoci atomowej reakcji. Z powodw ekonomicznych ten reduktor jest stosowany jedynie w badaniach naukowych i do wytwarzania drogich produktw. Tetrahydroglinian litu redukuje chlorki kwasowe do alkoholi 1o.
chlore k be nzoilu
COCl
1. LiAlH4 2. H+ /HOH

CH2OH

(96%)

alkohol be nzylowy

Reduktorem w tej reakcji jest anion wodorkowy: H-. Reakcja biegnie wg mechanizmu SN. Przejciowo powstaje aldehyd, ale reakcja nie zatrzymuje si na tym etapie i biegnie dalej do alkoholu.

.. O:

C R Cl chlore kw ow k as y

+ :H

.. :O :
R Cl

.. O:
- Cl-

.. :O :
H
:H-

H+/HOH

C
H

R-CH2OH
o alkohol 1

W praktyce chlorki kwasowe rzadko redukowane s za pomoc LiAlH4, poniewa te same produkty mona otrzyma z kwasu lub estru, niepotrzebny jest wic etap przeksztacania kwasw w chlorki kwasowe, rwnie niektre estry s atwo dostpne.
16.5.5 Reakcje ze zwizkami metaloorganicznymi

Chlorki kwasowe reaguj z dwoma molami zwizku Grignarda (2 mole/1 mol chlorku), poniewa powstajcy keton w warunkach reakcji przycza kolejn czsteczk zwizku Grignarda i po hydrolizie tworzy si alkohol..3o. Reakcja biegnie mechanizmem SN. ..
.. O: :O: MgCl C
CH3 O: Cl + CH3MgCl chlore k be nzoilu

- MgCl2 Cl chlore m tylom ne k e ag zowy

CH3

CH3MgCl H+/HOH

OH

C CH3

(92%)

ace non tofe

CH3 2-fe nylopropan-2-ol

Reakcj mona zatrzyma na etapie ketonu pod warunkiem, e uyje si mniej reaktywnych reagentw, takich jak odczynniki Gilmana czy zwizki kadmoorganiczne. Odczynniki Gilmana nie reaguj z estrami, chlorkami kwasowymi, ani z bezwodnikami. Dietylomiedzian litu zosta wykorzystany do otrzymywania manikonu, feromonu alarmowego mrwek Manica.
H C CH3CH2CH chlore 2,4-dim tylo ks noilu k e he -2-e CH3 O C Cl C CH3
(CH3CH2)2CuLi eter, -78oC

H C CH3CH2CH CH3

O C CH2CH3 C (92%) CH3 m aniko n

Zadanie: nazwij systematycznie manikon

Zwizki kadmoorganiczne s te mniej reaktywne od magnezoorganicznych i mona za ich pomoc otrzymywa ketony z chlorkw kwasowych. Powstaj one ze zwizkw Grignarda w reakcji z chlorkiem kadmu.
2 RMgX + CdCl2 R2Cd + 2 R'COCl R 2Cd + 2 MgXCl 2 R-CO-R' + CdCl2

Mniejsza reaktywno zwizkw kadmoorganicznych pozwala na selektywne przyczanie reszt alkilowych wobec innych reaktywnych grup.
COCl CO-CH3

chlo k re p -nitro nzoilu be

2
NO2

+ (CH3)2Cd dim tylo e kadm

- CdCl2

ke n to NO2 m tylo -p e wo -nitrofe nylo y w

Rwnie estry nie reaguj ze zwizkami kadmoorganicznymi.

O O O O 2 CH3OCCH2CH2-C-CH2CH2CH(CH3)2 chlo k 3 e re -m toks ykar- 2 CH3OCCH2CH2CCl + [(CH3)2CHCH2CH2]2Cd - CdCl2 bo nylo panoilu pro 4 -oks y-7-m tylo ktano e o ilan m tylu e bis -m tylobutylo)kadm (3 e

Zadanie: nazwij ten zwizek przyjmujc, e keton stanowi gwn grup 16.5.6 Acylowanie Friedla - Craftsa

Chlorki kwasowe su nie tylko do O-acylowania (otrzymywania estrw) i N-acylowania (otrzymywania amidw), ale rwnie do C-acylowania prowadzcego do ketonw. Pord reakcji C-acylowania najbardziej znan jest reakcja Friedla-Craftsa polegajca na dziaaniu chlorku kwasowego na zwizek aromatyczny w obecnoci bezwodnego chlorku glinu. W procesie tym nastpuje wymiana protonu zwizane z aromatycznym piercieniem na reszt acylow. Reakcja biegnie wg mechanizmu SE. Chlorek glinu uatwia wytworzenie kationu acyliowego z chlorku kwasowego. Zamiast chlorkw kwasowych stosuje si te bezwodniki kwasowe.
O

chlo k pro re pano lilu

CH3CH2C Cl + AlCl3

O + CH3CH2C AlCl4

katio pro n pano w ilo y

Acylowanie zwizkw aromatycznych kationami acyliowymi prowadzi do utworzenia ketonw poprzez podstawienie aromatycznego protonu.
be n nze kation propanoilowy
+ + CH3CH2C O O
-H+

CH2CH3

propiofe non

Reakcja Friedla - Craftsa jest szeroko wykorzystywana w syntezie organicznej. 16.6 BEZWODNIKI KWASOWE

Bezwodniki s pochodnymi kwasw karboksylowych, w ktrych atom wodoru funkcji hydroksylowej zosta podstawiony reszta acylow.
kw R as
O C O H R O C O O C R' b zw nik e od

Ich nazwa wywodzi si ze sposobu ich otrzymywania, tj. kondensacji dwch czsteczek kwasu karboksylowego (kwasw), podczas ktrej wydziela si czsteczka wody. Dwie czsteczki substratu (kwasu) przez usunicie czsteczki wody zostaj przeksztacone w bezwodnik.
O

kw as R

+
OH HO

- HOH

O R

O O

R' kw as

R'

be odnik zw

Bezwodniki mog by symetryczne jeeli zbudowane s z reszt tego samego kwasu (R = R) lub niesymetryczne jeeli powstay z czsteczek dwch rnych kwasw (R R).
16.6.1 Wystpowanie

Bezwodniki kwasowe nie wystpuj w naturze, s otrzymywane syntetycznie.

16.6.2 Nomenklatura

Nazwy bezwodnikw tworzone s od nazw kwasw, z ktrych si wywodz, przy czym w nazwie bezwodnika symetrycznego po sowie bezwodnik wystpuje nazwa kwasu w formie przymiotnikowej, np. bezwodnik octowy, bezwodnik ftalowy itd. Bezwodniki niesymetryczne nazywa si podobnie jak ketony, tzn. po sowie bezwodnik podaje si w porzdku alfabetycznym przymiotnikowe nazwy macierzystych kwasw, np. bezwodnik octowo-mrwkowy czy masowopropionowy.
O H3C CH3 be zwodnik octowy O C O C
O

be zwodnik ftalowy

O O

(ClCH2CO)2O be zwodnik chlorooctowy

be zwodnik CH3CH2 m owo-propionowy as

O C

O C

CH2CH2CH3

W nazwach bezwodnikw stosuje si rwnie systematyczne nazwy kwasw.

O be o zw dnik he anow (CH3CH2CH2CH2CH2CO)2O ks y C O O C be dnik zwo cyklohe ano ks karbo ylo ks wy

16.6.3 Otrzymywanie 1. Acylowanie soli kwasw

Klasyczny sposb otrzymywania bezwodnikw, zarwno symetrycznych, jak i niesymetrycznych polega na reakcji soli kwasu z chlorkiem kwasowym.
O + m czan rw C ONa H s odu O Cl C chlore k CH3 ace tylu
- Na Cl

O H C O

O C

be dnik (64%) zwo CH3 m rwkow o-octowy

2. Przemysowa produkcja bezwodnika octowego

Przemysowa metoda otrzymywania bezwodnika octowego polega na reakcji ketenu z kwasem octowym. Keten powstaje w wyniku wysokotemperaturowej dehydratacji kwasu octowego.
ke n H2= O + HOOCCH3 kwas octowy te C=

O O zwodnik octowy (64%) HCH2C- O-CCH3 be

3. Za pomoc DCC

Dogodnym laboratoryjnym sposobem otrzymywania bezwodnikw jest reakcja odwodnienia kwasw za pomoc dicykloheksylokarbodiimidu (DCC). Odczynnik ten wykorzystuje si czsto w chemii peptydw do tworzenia wizania peptydowego. Z N-chronionych aminokwasw mona otrzymywa symetryczne lub niesymetryczne bezwodniki, ktre su do acylowania Cchronionych aminokwasw.
kw 2 RCOOH as
DCC - HOH

e od (RCO)2O b zw nik

4. Dehydratacja termiczna kwasw dikarboksylowych

Bezwodniki cykliczne (picio lub szecioczonowe) powstaj w trakcie termicznej dehydratacji odpowiednich kwasw dikarboksylowych.
O C C O kw ftalowy as OH OH
- HOH 200oC

O O O be odnik ftalo y zw w

kwas burs ztynowy

O

OH OH

- HOH 200oC

O O O

be zwodnik burs ztynowy

16.6.4 Waciwoci chemiczne

Bezwodniki kwasowe swoimi waciwociami przypominaj chlorki kwasowe, s jednak troch mniej reaktywne. Ulegaj one reakcjom hydrolizy, alkoholizy, amonolizy, aminolizy oraz redukcji, wchodz w reakcj ze zwizkami metaloorganicznymi i su do C-acylowania.
1. Hydroliza

Bezwodniki hydrolizuj w obecnoci wody do kwasu (kwasw), z ktrego si wywodz. Nie jest to jednak metoda otrzymywania kwasw, naley jednak pamita o moliwoci hydrolizy bezwodnikw podczas ich przechowywania i pracy z nimi.
(RCO)2O + HOH 2 RCOOH

Hydroliza bezwodnikw biegnie wg mechanizmu typowego dla pochodnych kwasw, czyli jest to zoona substytucja nukleofilowa. W pierwszym etapie nastpuje addycja do acylowego atomu wgla, po czym dochodzi do eliminacji grupy odchodzcej, w tym wypadku czsteczki kwasu.
O R O O

H + : O: H

b zw nik e od

O C .. - + H + C R O.. O: R .. H O

O R

O HO OH kw as

2. Alkoholiza

W wyniku reakcji alkoholu z bezwodnikiem tworzy si ester i wydziela czsteczka kwasu. Nie jest wydajny sposb otrzymywania estrw, poniewa poowa czsteczki bezwodnika jest marnowana, jako produkt uboczny wydziela si kwas karboksylowy. Niektre bezwodniki s jednak powszechnie stosowane, gdy s tanie i wygodniejsze w uyciu ni chlorki kwasowe. Nale do nich bezwodnik octowy i benzoesowy. Reakcja alkoholizy bezwodnikw jest katalizowana zarwno przez kwasy jak i zasady.
Mechanizm
R' + :O: R O R H b zw nik e od alkohol C C O O
H+

(RCO)2O + HOR RCOOR + RCOOH

O C .. - + R' +. C R O. O: R .. H O

O R C

O C R OH + R'O e te s r

kw as

Podczas hydrolizy, jak i alkoholizy bezwodnikw dochodzi do autokatalizy, poniewa powstajcy w reakcji kwas katalizuje te reakcje. Acylowanie alkoholu bezwodnikiem cyklicznym w stosunku molowym 1:1 jest dogodnym sposobem otrzymywania monoestrw kwasw dikarboksylowych.
O O + :O O Et H
H+

HO O

O O

O O O

H+

OH O

O OH

bezwodnik bursztynowy

wodorobursztynian etylu

bezwodnik ftalowy alkohol sec-butylowy wodoroftalan sec-butylu

Acylowanie za pomoc bezwodnikw w rodowisku wody z udziaem NaOH, podobnie jak dla chlorkw kwasowych, nazywa si reakcj Schottena-Baumanna. Bezwodnik octowy jest wykorzystywany w produkcji aspiryny, czyli kwasu acetylosalicylowego.
OH
Ac2O NaOH

OAc

kwas s alicylowy

C
O

OH

C (98%) O

OH

+ AcONa

as piryna

Zadanie: nazwij systematycznie substrat i produkt 3. Amonoliza (aminoliza)

W reakcji bezwodnikw z amoniakiem lub aminami 1o lub 2o tworz si amidy, odpowiednio niepodstawione lub podstawione oraz sl kwasu karboksylowego. W reakcji zuywane s dwa mole aminy na 1 mol bezwodnika lub naley doda 1 mol innej zasady, eby zwiza powstajcy kwas; amina w postaci soli nie ulega acylowaniu.
(RCO)2O + 2 HNR2 RCONR2 + RCOO- N+H2R2

Mechanizm

O R
C

O O
C

.. + HNR'2

b zw nik e od

O + C R N C .. - + O: R H .. R' O R'
..

HNR'2 ..

O .. C + + C R R': H, alkil R'2N R : O: H2NR'2 .. am id lub aryl sl O

Bezwodnik octowy jest czsto stosowany do reakcji N-acylowania, w ktrej powstaj amidy. Grupa aminowa jest bardziej podatna na acylowanie ni hydroksylowa, dlatego te mona selektywnie acylowa aminy wobec alkoholi (fenoli). W ten sposb otrzymuje si pacetamidofenol, powszechnie stosowany lek przeciwblowy, znany pod nazw paracetamolu. Selektywne acylowanie za pomoc bardziej reaktywnych chlorkw kwasowych jest trudne do przeprowadzenia.
NH2 + Ac2O p ino nol -am fe OH
NaOH HOH

NHAc + AcONa OH p tam fe l (paracetam -ace ido no ol)

Amonoliza bezwodnikw cyklicznych jest dogodnym sposobem otrzymywania monoamidw kwasw dikarboksylowych.
O bezw odnik burszt ynow y .. O + 2 NH3 + - .. H4N : O .. s l O O NH2
H+/HOH

HO O

O onoam id NH2 m kw asu b urszt ynow ego

Uycie bezwodnika bursztynowego i amoniaku w stosunku molowym 1 : 1 nie prowadzi do imidu; w tych warunkach powstaje take monoamid. Imid kwasu bursztynowego (sukcynoimid) jest powszechnie stosowanym, komercyjnym odczynnikiem. Jego otrzymywanie polega na termicznym rozkadzie soli amonowej kwasu bursztynowego.
O

burs ztynian diam onu

+ O 2 NH 4 O

O NH

+ NH3 + 2 HOH

ukcyno id (82%) im O s

Podobne reakcje zachodz z bezwodnikiem ftalowym. Uycie aminy 1o w reakcji z cyklicznymi bezwodnikami prowadzi bezporednio do imidu (Npodstawionego).
O be zwodnik ftalowy O O + EtNH2 e tyloam ina

N-Et + HOH tyloftalim (> id 90%) O N-e

4. Redukcja

W reakcji redukcji bezwodnikw tetrahydroglinianem litu powstaj alkohole. Z jednego mola bezwodnika otrzymuje si 2 mole alkoholu. Reakcja ta nie ma wikszego znaczenia praktycznego, poniewa bezporednio z kwasu mona otrzyma ten sam produkt.
(RCO)2O + LiAlH4
1. eter 2. H+/HOH

2 RCH2OH

5. Reakcja ze zwizkami Grignarda

Bezwodniki reaguj ze zwizkami Grignarda podobnie jak inne zwizki zawierajce grup karbonylow. Reakcja ta nie ma wikszego znaczenia, poniewa podobne produkty otrzymuje si z atwiej dostpnych estrw. 9

6. Acylowanie Friedla-Craftsa

Bezwodniki, podobnie jak chlorki kwasowe uywane s do C-acylowania arenw. Reakcja biegnie w obecnoci chlorku glinu, ktry uatwia powstawanie kationu acyliowego.
O O O
AlCl3

be n nze
H3C

H3C
CH3

CH3 be zwodnik octowy

COCH3 CH3 CH3

+AcOH CH3 ace non (83%) tofe

+(CH3CO)2O m zytyle CH3 e n

AlCl3

H3C

+AcOH

be o zw dnik o wy cto

a tylo e ce m zytyle n

Acylowanie arenw cyklicznymi bezwodnikami prowadzi do oksokwasw.

O O
AlCl3

+ O
be n nze

O be zwodnik ftalowy

OH 2-karboksybe nzofe non

O

be n nze

O O

AlCl3

COOH

(94%)

be zwodnik burs ztynowy

kwas -be nzoilopropionowy

Waciwoci chemiczne bezwodnikw

R-CH2-OH
[H] redukcja

Schemat 13.1
O C

R O C

O C

R
[H]

HOH hydroliza

O C

reakcja ArH/AlCl3 Friedla-Craftsa

Ar

(C-acylowanie )

R
HNR'2 amonoliza

R'OH alkoholiza

OH O C

(O-acylowanie )

(N-acylowanie )

O-R'

O C

NR'2

10