C.

GEERTZ

RELIGIA JAKO SYSTEM KULTUROWY

[w:] Piwowarski W. (red.) Socjologia religii. Antologia tekstw, Krakw 1998, s. 40-68 Geertz na pocztku swojej pracy stwierdza, e obecne antropologiczne badania nad religia znajduj si w stanie oglnej stagnacji. I aby ten stan zmieni naley zrezygnowa z prezentowania oczywistych i ugruntowanych umiejtnoci (czyli teorii Durkheima, Malinowskiego, Webera i Freuda), a zaj si niedostatecznie wyjanionymi problemami. Geertz zamierza rozwin kulturowy wymiar analizy religijnej. Gdzie kultur pojmuje jako przekazany historycznie model zawartych w symbolach znacze, system odziedziczonych i wyraonych w symbolicznych formach koncepcji, za pomoc ktrych ludzie komunikuj si ze sob, utrwalaj i rozwijaj swoj wiedz o yciu i swoje wobec niego postawy. {def. religii Tylora: wiara w istoty duchowe } Paradygmat: Symbole sakralne z jednej strony syntezuj ludzki etos, a z drugiej ujednolicaj ludzki ogld wiata. Religia zestraja ludzkie dziaania z wyobraonym porzdkiem kosmicznym oraz rzutuje obrazy porzdku kosmicznego na obszar ludzkiego dowiadczenia. Sprowadzajc ten paradygmat do def. Geertz otrzymuje, i religia jest (1) systemem symboli, ktre doprowadzaj do (2) wytworzenia si u ludzi skutecznych, powszechnych oraz trwaych usposobie i motywacji (3) poprzez formuowanie koncepcji oglnego porzdku egzystencji oraz (4) przybieranie tych koncepcji w tak powok realnoci, i (5) owe usposobienia i motywacje wydaj si wyjtkowo rzeczywiste. Ad. (1) Symbol jest tu rozumiany jako kady przedmiot, dziaanie, wydarzenie, jako bd relacja sucy za nonik jakiego pojcia pojcie jest `znaczeniem` symbolu, np. krzy przedstawiany w formie wizualnej, krelony na czole itd. skonkretyzowana posta idei, postaw, osdw, pragnie, przekona Wzory kulturowe ( zbiory symboli) s modelami, ktrych wzajemnie relacje modeluj relacje miedzy ludmi, procesami itd. Poprzez naladowanie owych modeli. model czego model rzeczywistoci, tworzcy j model dla model dla rzeczywistoci, np. budowanie zapory w oparciu o zaoenia hydrauliczne I wanie wzorce kulturowe zawieraj te 2 aspekty nadaj spoeczne i psychologiczne rzeczywistoci przez dostosowanie si do niej i zarazem ksztatuj j przez dostosowanie jej do siebie. Przekadalno tych modeli, ktr umoliwia symboliczne wyraanie jest cecha charakterystyczn naszej umysowoci. Ad.(2) Rzeczywisto jest ksztatowana poprzez wytworzenie w wiernych pewnego wyodrbnionego zbioru dyspozycji (skonnoci, ukierunkowa, usposobie), ktre trwale odznaczaj si na ich yciu. I tak bycie pobonym nie oznacza, i cigle dokonujemy aktw pobonoci, ale ze mamy do tego skonno = motywacj. Ad. (3) Religia (w tym przypadku, gdy moe ja take zastpi nauka, filozofia, zdrowy rozsadek czy sztuka) peni funkcje : `wyjaniajc` zjawiska niecodzienne, niezrozumiane; wspierajca w sytuacjach stresu emocjonalnego, gdzie tylko rytua i wiara wskazuj na wyjcie z nich, np. w chorobie, mierci, cierpieniu ( symbole ukazuj ich gbszy

sens, zakres i sprawiaj, e staja si moliwe do zaakceptowania lub choby zniesienia) zaprzeczenie irracjonalnoci wiata Ad. (4) Wiara zakada akceptacj autorytetu (bogw, wadzy, nadzmysowych dowiadcze, charyzmatycznej osobowoci), ktry przeksztaca nasze dowiadczenie.[Kto chce pozna, musi najpierw uwierzy] Perspektywa religijna: wychodzi poza rzeczywisto ycia codziennego, stara si stworzy aur absolutnej realnoci, wyraa si w przepenieniu specyficznymi sposobami formuowania metafizyki i sposobw ycia, Prowadzi to do wytworzenia rytuau, w ktrym wiat dowiadczalny oraz wiat wyobraalny pod wpywem form symbolicznych stapiaj si w jedno. Rytua urzeczywistnia, uobecnia mity, legendy, wierzenia poprzez ich odtwarzanie/granie ( Geertz opisuje rozgrywany przez Balijczykw dramat walki Baronga uosabiajcego niedorzeczno/grotesk z Rangd, uosobieniem zoliwoci/strachu ). Ad. (5) Umieszczanie zwykych dziaa w ostatecznym kontekcie czyni religi skuteczn spoecznie, przeksztacajc radykalnie cay zdroworozsdkowy obraz w ten sposb, ze wytworzone przez praktyki religijne usposobienia i motywacje wydaj si w najwyszym stopniu praktyczne i jako jedyne moliwe do przyjcia. (Wydaje mi si, ze przykadem takiego dziaania mogaby by kultywowana przez Hindusw kpiel, o charakterze sakralnym, w Gangesie, dla nas jedynie pynnej masie chorb, zanieczyszcze itd.)