Magnetometria do pomiaru pola magnetycznego optyczna Zastosowanie pompowania optycznego

Autor: Micha Wodarczyk Opiekun: dr Tadeusz Paasz

Po co?
Precyzyjne, optyczne pomiary pola magnetycznego znajduj zastosowanie w nawigacji, geologii i medycynie. Umoliwiaj skuteczne poszukiwanie anomalii magnetycznych, zarwno naturalnych jak i wytworzonych przez czowieka, oraz monitorowanie zmian pola geomagnetycznego. Moliwa jest take bezporednia obserwacja pl pochodzcych od ludzkiego serca i mzgu.

Pomiary wykonano w II Pracowni Fizycznej IF UJ

Wyniki

Obserwacja efektu i pomiar pola magnetycznego

Na pocztku zosta wyznaczony wspczynnik =0,7274 mT/A, czcy warto pola z prdem pyncym w cewkach. Seria wykresw przedstawia absorpcj optyczn w zalenoci od prdu pyncego przez gwn cewk, dla ustalonych czstoci fali radiowej. Pomimo, e laser by dostrojony do przejcia w 85 Rb, widoczny jest take sygna od drugiego izotopu. Jego pompowanie jest moliwe dziki przekrywaniu si linii absorpcyjnych powodowanemu poszerzeniem dopplerowskim. rodkowe maksimum powstaje, gdy w zerowym polu pompowanie jest niemoliwe. W dowiadczeniu brany pod uwag by rzut indukcji magnetycznej na wyrniony kierunek (zgodny z polem wytwarzanym przez gwn cewk, wzdu biegu promienia lasera). Dodatkowo w zestawie umieszczone byy dodatkowe cewki, ktrymi mona byo na stae skompensowa pole w pozostaych dwch ortogonalnych kierunkach, co powodowao wzrost amplitudy obserwowanego rezonansu. Znajc wspczynnik , mona, na podstawie przesunicia symetrii wykresw i pomiaru prdu w bocznych cewkach, wyznaczy kompletny wektor B w miejscu wykonywania dowiadczenia.

85 Rb

85 Rb

B=0
A a .u . 0.30

0.25

Jak?

0.20

W dowiadczeniu uyto spolaryzowanego koowo wiata laserowego do selektywnego wzbudzenia stanw w naturalnej mieszaninie izotopw rubidu. Technika pompowania optycznego umoliwia selektywne obsadzanie podpoziomw Zeemana. Obserwujc zmiany absorpcji wiata w zalenoci od czstotliwoci fali radiowej, ktrej czsto odpowiada rnicy energii pomidzy poziomami, mona dokadnie wyznaczy natenie pola magnetycznego wywoujcego rozszczepienie.

0.15

0.10

0.05

Ziemskie pole magnetyczne

60

40

20

20

I L mA

Dlaczego?
W polu magnetycznym zdegenerowany poziom energetyczny w atomie ulega rozszczepieniu zgodnie ze wzorem: E=g f B m f|B z| Wyraz g f jest czynnikiem Landego, a jego warto zaley od liczby masowej jdra atomowego i rodzaju przejcia. Bez owietlenia ,ze wzgldu na bardzo mae rnice energii w stosunku do wzbudze termicznych, podpoziomy Zeemana s rwno obsadzone. Dostrojone do czstoci przejcia wiato spolaryzowane koowo przekazuje atomom moment pdu, powodujc, przez przejcia o m f=+1 , zapenienie jedynie skrajnego poziomu Zeemana (o maksymalnym m f). Po osigniciu takiego stanu rwnowagi absorpcja wiata spada, poniewa akt pochonicia wymaga zmiany m f, ktre ma ju warto maksymaln. Jeli jednak atomy oprcz wiata oddziaywuj take z fal radiow, moliwe staje si rozpompowanie poziomu, co skutkuje nagym wzrostem absorpcji przy czstoci fali rwnej czstoci Larmora.

Pole magnetyczne Ziemi mona przybliy jako pole od dipola znajdujcego si w jdrze. Dokadna analiza ujawnia jednak liczne anomalie. Magnetyzm ziemski jest cigle monitorowany w wielu stacjach na caym wiecie. Umoliwia to przewidywanie ruchw tektonicznych, obserwacj aktywnoci soca i monitorowanie ruchu biegunw magnetycznych. Najbardziej prawdopodobn teori wyjaniajc istnienie ziemskiego pola magnetycznego jest hipoteza magnetohydrodynamiczna rdem s prdy wynikajce z konwekcyjnych ruchw pynnego jdra.
US/UK World Magnetic Model -- Epoch 2010.0 Main Field Total Intensity (F)
45W 0 45E

US/UK World Magnetic Model -- Epoch 2010.0 Main Field Inclination (I)
45W 0 45E

180 70N

135W

90W

90E

135E

180 70N

180 70N

135W

90W

90E

135E

180 70N

60N

60N

60N

80

80

60N

55 00 0

60000

45N

0 00 50

45N

45N

60

45N

60

60

30N

00 450

55000

0 4000

50000

30N

30N

40

40

40

30N

15N

35000

4000 0

45000

15N

15N

20

20
0

20

15N

30000

350 00

4000 0

-20

-20

-20

-40

15S

45000

15S

15S

-40

-40

-60

15S

50000

-60

30S

550 00
300 00

30S

30S
-60

30S

0 00 25

45000

45S
0 00 40

4000 0

60S

55 00 0

65000

50 00 0

55000

60000

45 00 0

50000

30 00 0

3500 0

45S

45S
-60
-80

45S

0 00 35

60S

60S

60S
-80

j k
70S 180
-60

0 00 60

j k
135W 90W 45W 0 45E 90E 135E
Map developed by NOAA/NGDC & CIRES http://ngdc.noaa.gov/geomag/WMM/ Map reviewed by NGA/BGS Published January 2010

70S 180

70S 180

135W

90W

45W

45E

90E

135E
Map developed by NOAA/NGDC & CIRES http://ngdc.noaa.gov/geomag/WMM/ Map reviewed by NGA/BGS Published January 2010

70S 180

Main Field Total Intensity (F) Contour interval: 1000 nT. Mercator Projection. : Position of dip poles

Main field inclination (I) Contour interval: 2 degrees, red contours positive (down); blue negative (up); green zero line. Mercator Projection. : Position of dip poles

Czym?
Sygna, bdcy zmian absorpcji wiata w komrce wypenionej parami rubidu, by zbierany za pomoc fotodiody. rdo wiata o rezonansowej dugoci fali stanowi laser diodowy. Pole magnetyczne dziaajce na atomy pochodzio od ukadu cewek gradientowych i Ziemskiego magnetyzmu. Dowiadczenie pozwolio wyznaczy czynnik Landego dla dwch izotopw rubidu 85 Rb i 87 Rb.

Oscylacje Rabiego

W dowiadczeniu mona byo zaobserwowa oscylacje Rabiego. S to oscylacje w obsadzeniu dwch poziomw w atomie i zachodz po nagym wyczeniu rozpompowujcego pola RF. Mechanizm oscylacji Rabiego jest skomplikowany, ale mona go w przyblieniu opisa korzystaj z rachunku zaburze zalenego od czasu. W atomie dwupoziomowym rachunek prowadzi do oscylacyjnej, zalenoci prawdopodobiestwa znalezienia atomu w stanach podstawowym i wzbudzonym.
0.015

P /4

0.010

Spektroskopia
Rubid w komrce by naturaln mieszanin izotopw 85 Rb(72%) i 87 Rb(28%). Laser uywany w dowiadczeniu by dostrojony do linii D2 ( = 780nm). Skanujc czsto lasera poprzez zmian prdu, mona byo zobaczy cztery linie absorpcyjne, z czego mona wywnioskowa, e rozszczepienie poziomu 2 P 1 /2 nie jest obserwowane. Brak moliwoci dostrzeenia tego rozszczepienia jest efektem poszerzenia Dopplerowskiego przejcia dla rnych F na poziomie P zlewaj si w jedn poszerzon lini.

0.005

500

1000

1500

2000

2500

f OSC

60 50 40 30 20 10 A RF mV

Zmierzona absorpcja w zalenoci od odstrojenia lasera. Maksima odpowiadaj liniom absorpcyjnym w dwu izotopach rubidu 85Rb i 87Rb.

1000

2000

3000

4000

5000

Wnioski

Wyznaczono inklinacj magnetyczn w laboratorium jako =65,44(92) . Inklinacja na terenie Polski wynosi 67(1 ) . Jest to wynik zaskakujco dokadny, jak na pomiar w budynku. Indukcj pola ziemskiego wyznaczono jako B=35,2(1 .1 )T. Ta warto znacznie odbiega od oczekiwanej (49(1 )T), najprawdopodobniej ze wzgldu na ekranowanie przez stalow konstrukcj budynku. Dowiedziono zaleno czstoci Rabiego od amplitudy pola.

Bibliografia. [1 ] Haken, Wolf, Atomy i kwanty [2] C.Cohen-Tannoudji, Photons and atoms [3] World Magnetic Model, NGCDC, 201 0 Podzikowania. Plakat zosta utworzony dziki oprogramowaniu Scribus (http://www.scribus.net).