1

Ksika jest przeznaczona dla suchaczy studiw podyplomowych prowadzonych na kierunku energetyka, oraz studentw kierunkw energetyka oraz pokrewnych. Tematyka ksizki zainteresuje rwnie wszystkich, ktrzy chc dokadniej pozna zagadnienia zwizane z globalnym ociepleniem w innym ujciu ni propaguje je Unia Europejska. Zagadnienia te przedstawione s na tle dokumentw UE dyrektyw i decyzji, oraz ich implementacji do polskiego systemu prawnego. W ksice przedstawione s rozstrzygnicia prawne obowizujce 30 listopada 2009 r.

Uniwersytet Zielonogrski 65-516 Zielona Gra ul. Podgrna 50 m.milek@ime.uz.zgora.pl

Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Sulechowie 66-100 Sulechw ul. Armii Krajowej 51 m.milek@pwsz.sulechow.pl

Wydawnictwo PWSZ w Sulechowie

SPIS TRECI
1. Polityka energetyczna Unii Europejskiej................................................................................5 1.1. Uwarunkowania polityki energetycznej Unii Europejskiej ...........................................5 1.2. Wyzwania............................................................................................................................6 1.3. Strategiczny cel i kierunek europejskiej polityki energetycznej....................................7 1.3.1. Cel i obszary dziaa w zakresie europejskiej polityki energetycznej....................7 1.3.2. Wewntrzny rynek energii .........................................................................................7 1.3.3. Solidarno pomidzy pastwami czonkami UE w aspekcie dostaw paliw .......9 1.3.4. Ograniczenie emisji CO2 oraz wprowadzenie systemu handlu uprawnieniami ....9 1.3.5. Program dziaa na rzecz efektywnoci energetycznej..........................................10 1.3.6. Rozwj energetyki odnawialnej ...............................................................................10 1.3.7. Rozwj technologii energetycznych .........................................................................11 1.3.8. Rozwj energetyki jdrowej.....................................................................................13 1.4. Kierunki dalszych dziaa ...............................................................................................13 2. Zmiana klimatu a energetyka .............................................................................................15 2.1. Historia przeciwdziaania zmianom klimatu .................................................................15 3. Pakiet klimatyczno - energetyczny .......................................................................................22 3.1. Wprowadzenie ..................................................................................................................22 3.2. Zakres tematyczny pakietu klimatyczno - energetycznego .........................................23 3.2.1. System handlu emisjami (EU Emissions Trading System EU ETS). ................23 3.2.2. Redukcja emisji .........................................................................................................25 3.2.3. Geologiczne skadowanie CO2 ..................................................................................25 3.2.4. Emisja CO2 ze rodkw transportu z silnikami spalinowymi...............................26 3.2.5. Energia ze rde odnawialnych ..............................................................................26 4. Efekt cieplarniany ...................................................................................................................28 4.1. Rwnowanik CO2 ...........................................................................................................28 4.2. Budet CO2 w biosferze....................................................................................................29 4.3. Przyczyna czy skutek globalnego ocieplenia..................................................................30 4.4. Zjawiska fizykalne w efekcie cieplarnianym ................................................................32 4.5. Korelacja temperatury Ziemi i zawartoci CO2 w atmosferze ....................................36 4.6. Selektywny dobr argumentw.......................................................................................40 5. Wsplnotowy system handlu emisjami .................................................................................43 5.1. System handlu emisjami ..................................................................................................43 5.2. Dyrektywa 2009/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ........................................47 5.3. System handlu uprawnieniami do emisji obejmujcymi emisje wynikajce..............49

6. Sekwestracja CO2 ....................................................................................................................53 6.1. Dyrektywa CCS ...........................................................................................................53 6.2. Skadowanie CO2 ..............................................................................................................54 6.3 Polska odpowied na Dyrektyw CCS ............................................................................55 7. Metody zmniejszenia emisji CO2 ...........................................................................................57 7.1. Technologia CCS (Carbon Dioksid Capture and Storage) ..........................................57 7.2. Technologie zeroemisyjne w elektrowniach opalanych wglem ..................................59 7.2.1. Blok parowy z paleniskiem pyowym ......................................................................59 7.2.2. Blok gazowo-parowy .................................................................................................62 7.3. Ograniczenia emisji CO2 w blokach z kotami pyowymi ............................................63 7.3.1. Separacja CO2 ze spalin po procesie spalania (post combustion)......................63 7.3.2. Separacja CO2 przed procesem spalania (pre combustion) ..............................65 7.3.3. Technologia zgazowania paliwa...............................................................................66 7.4. Zgazowanie wgla.............................................................................................................69 7.5. Zgazowanie w atmosferze tlenu technologia oxyfuel .................................................71 7.6. Membrany separujce CO2 .............................................................................................73 7.7. Zieloni s na NIE ..........................................................................................................73 8. Bilans Pakietu klimatyczno energetycznego dla Polski ....................................................75 8.1. Mechanizm solidarnociowy............................................................................................75 8.2. Uwarunkowania aukcjoningu uprawnie do emisji .....................................................76 8.3. Skutki gospodarczo spoeczne. .....................................................................................77 9. Rozwj wysokosprawnej kogeneracji....................................................................................80 9.1. Uwarunkowania prawne..................................................................................................80 9.2. Kogeneracja wysokosprawna..........................................................................................83 9.3. Szanse rozwoju wysokosprawnej kogeneracji ...............................................................87 9.4. Potencja techniczny oraz ekonomiczny.........................................................................87 9.5. Ciepo uytkowe................................................................................................................88 9.6. Energia elektryczna..........................................................................................................91 10. Efektywno energetyczna....................................................................................................93 10.1. Miejsce efektywnoci energetycznej w UE..................................................................93 10.2. Zielona Ksiga o efektywnoci energetycznej. .............................................................94 10.3. Dyrektywa 2006/32/WE .................................................................................................97 11. Zamiast podsumowania. .....................................................................................................100

1. Polityka energetyczna Unii Europejskiej

1.1. Uwarunkowania polityki energetycznej Unii Europejskiej

O kluczowej roli energetyki dla rozwoju gospodarczego i spoecznego w Europie mwi si ju w dokumentach, ktre tworzyy podwaliny zjednoczonej Europy. W 1955 roku w Mesynie sze pastw: Republika Federalna Niemiec, Belgia, Francja, Wochy, Luksemburg i Holandia tworzcych od 1951 roku Europejsk Wsplnot Wgla i Stali1, przyjo Deklaracj Mesysk, w ktrej m.in. ju z myl o utworzeniu Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej, stwierdzono: Naley wprowadzi wszelkie udogodnienia, aby rozwiza wymian gazu i prdu elektrycznego, co przyczyni si do zwikszenia zyskownoci inwestycji i zmniejszenia kosztw dostaw. W dokumencie znajduj si zapisy dotyczce rozbudowy linii energetycznych, rozwoju energetyki atomowej dla celw pokojowych oraz dotyczce utworzenia funduszu wspierajcego budow elektrowni. W nastpnych latach w wielu dokumentach przyjmowanych przez rne instytucje europejskie, w tym po powstaniu Unii Europejskiej oraz Rady Europejskiej2, sprawy energetyki byy szeroko omawiane. Jednak dopiero rok 2007 mona uzna za przeomowy w tym roku rozpoczto opracowanie dokumentw, oraz przyjto cz dokumentw, ktre dzisiaj ksztatuj zakres dziaa UE w obszarze energetyki. Kluczowym dokumentem opracowanym przez Komisj Wsplnot Europejskich3 jest Komunikat Komisji do Rady

Europejska Wsplnota Wgla i Stali powstaa w Paryu 18.04.1954 r. miaa na celu rozwj gospodarczy pastw czonkw, efektywn produkcj stali i wgla, potrzebnych do powojennej odbudowy oraz ochron rodowiska zwizan z produkcj stali. Wraz z Europejsk Wsplnot Gospodarcz (EWG) oraz Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (Euratom), powstaymi na podstawie traktatw rzymskich w 1958 roku, tworzy Uni Europejsk. Naley doda, e Europejska Wsplnota Gospodarcza w 1992 roku przyja nazw Wsplnota Europejska (WE). 2 Rada Europejska (RE)-najwaniejsza instytucja UE, w jej skad wchodz szefowie rzdw oraz gowy pastw czonkowskich. Podczas szczytw, ktre odbywaj si dwa razy do roku w stolicach pastw penicych przewodnictwo Unii, wyznaczane s kierunki rozwoju UE, podejmowane s najwaniejsze decyzje polityczne. RE podejmuje uchway zwane deklaracjami.
3

Komisja Wsplnot Europejskich nazywana w skrcie Komisj Europejsk (lub wprost Komisj) odpowiada za biec polityk, nadzoruje prac wszystkich jej agencji i zarzdza jej funduszami. Komisja posiada wyczn inicjatyw legislacyjn w zakresie prawa wsplnotowego oraz jest uprawniona do wydawania rozporzdze wykonawczych. Sposb dziaania Komisji jest podobny do dziaania rzdu ministrom odpowiada 27 komisarzy (po jednym z kadego pastwa-czonka UE), zajmujcych si wydzielonym zakresem merytorycznym spraw. W administracji Komisji Wsplnot Europejskich zatrudnionych jest ok. 25 tys. urzdnikw.

Europejskiej i Parlamentu Europejskiego Europejska Polityka Energetyczna. Dokument skada si z trzech czci: wyzwania, strategiczny cel wyznaczajcy kierunek europejskiej polityki energetycznej i wynikajcy z niego plan dziaa, dalsze dziaania.

1.2. Wyzwania

Stwierdzono, e czasy dostpnej taniej energii ju si skoczyy. Zmieniony klimat, uwarunkowania rynkowe i niestabilnoci cen to wyzwania, przed ktrymi staj wszystkie pastwa UE. Polityka zostaa opracowana przy zaoeniu, e za zmiany klimatu odpowiedzialna jest emisja gazw cieplarnianych, za ktr w 60-ciu procentach odpowiada energetyka. Przyjto, e w wyniku ograniczenia emisji globalny wzrost temperatury nie bdzie wikszy ni 20C , w porwnaniu z temperatur sprzed epoki przemysowej. Kolejnym problemem jest uzalenienie UE od importu surowcw. Jeeli utrzymane zostan aktualne tendencje wzrostu zuycia energii, to do roku 2030 UE bdzie importowa 84% zuycia gazu (obecnie 57%) oraz 93% zuycia ropy (obecnie 87%). W najbliszych latach sytuacja na rynku tych paliw, z powodu ich wyczerpywania moe by dramatyczna, a uwzgldniajc fakt, e UE nie wypracowaa jeszcze w zakresie energetyki mechanizmw solidarnociowych obejmujcych pastwa czonkowskie, podjcie pilnych dziaa staje si koniecznoci. Przewiduje si, e zapotrzebowanie na energi elektryczn w UE bdzie wzrasta co roku o 1,5% (istnieje zaleno: procentowy wzrost zuycia energii elektrycznej jest rwny 2/3 procentowego wzrostu PKB). Nawet przy wdroeniu intensywnych dziaa

energooszczdnociowych, sektor wytwarzania bdzie wymaga inwestycji za kwot rzdu 900 mld euro nie uwzgldniajc potrzeby w zakresie odtworzenia mocy. Mimo wielu prorynkowych dziaa dzisiaj nie mona jeszcze mwi o konkurencyjnym runku energii. Niestabilno cen paliw pierwotnych, ktra przenosi si na ceny energii elektrycznej i ciepa, powoduje nieprzewidywalny wzrost cen u odbiorcy kocowego. W wielu pastwach czonkowskich Unii struktura, w tym wacicielska w sektorze energii nie sprzyja

rozwojowi rynku. W tej zoonej sytuacji, jaka wystpuje w obszarze energetyki, Komisja okrela cel strategiczny, wyznaczajcy kierunek europejskiej polityki energetycznej.

1.3. Strategiczny cel i kierunek europejskiej polityki energetycznej

1.3.1. Cel i obszary dziaa w zakresie europejskiej polityki energetycznej Europejska polityka energetyczna zostaa opracowana przy trzech zaoeniach: przeciwdziaanie zmianom klimatycznym, ograniczenie zalenoci od importu wglowodorw, zapewnienie bezpieczestwa zaopatrzenia w energi. Strategicznym celem tej polityki jest co najmniej 20 procentowa redukcja emisji gazw cieplarnianych w roku 2020, w stosunku do poziomu roku 1990. Osignicie tego celu bdzie wymagao przeksztacenia gospodarki europejskiej w gospodark o wysokiej efektywnoci

energetycznej i niskich emisjach CO2. Oczekuje si, e bdzie to pocztek nowej rewolucji przemysowej, co ma skutkowa zwikszeniem konkurencyjnoci Europy na rynku wiatowym. Polityka ma doprowadzi do spjnego dziaania w zakresie energetyki wszystkich, dotychczas realizowanych odrbnie dziaa dotyczcych energetyki odnawialnej, elektrycznej, biopaliw, oraz wewntrznego rynku energii. Bdzie to, zgodnie ze stwierdzeniem zawartym w Polityce pocztkiem przeksztacenia UE w gospodark opart na wiedzy. Temu strategicznemu celowi podporzdkowano dziaania w obszarach: - wewntrznego rynku energii, - solidarnoci pomidzy pastwami czonkami UE w aspekcie dostaw paliw i energii, - ograniczenia CO2 oraz wprowadzenia systemu handlu uprawnie do emisji, - efektywnoci energetycznej, - energii odnawialnej, - rozwoju technologii energetycznych, - energetyki jdrowej.

1.3.2. Wewntrzny rynek energii

Modelowy

wewntrzny

rynek

energii

charakteryzuje

si

takimi

cechami

jak

konkurencyjno, stabilno oraz zapewnia bezpieczestwo energetyczne. Warunkiem 7

konkurencyjnoci jest uzyskanie rwnego dostpu do rynku rnym podmiotom, przy jednoczesnej eliminacji monopoli. W zwizku z tym naley rozdzieli organizacyjnie oraz fizycznie trzy podsektory: wytwarzanie, dystrybucj i sprzeda. W tym celu z przedsibiorstw zarzdzajcych sieciami naley wyodrbni handel energi, poprzez stworzenie spek obrotu. Tym samym umoliwi si osobom trzecim (rnym spkom obrotu) dostp do infrastruktury przesyowej (zasada TPA). Jak wynika z przegldu rynkw krajowych, dokonanego przez autorw Polityki, niektre pastwa wprowadzaj odgrne puapy cen energii elektrycznej, co blokuje utworzenie konkurencyjnego rynku. W tym przypadku du rol powinny odegra organy regulacyjne (w Polsce Urzd Regulacji Energetyki), ktre w pastwach Unii

Europejskiej dziaaj niejednolicie. Dlatego potrzeb chwili jest zharmonizowanie poziomu uprawnie i niezalenoci organw regulacyjnych sektora energetycznego. Rynek krajowy energii musi by czci europejskiego rynku energii. W tym przypadku istotn rol odgrywaj poczenia transgraniczne. Utworzenie Europejskiej Grupy Regulatorw Energetyki i Gazownictwa (ERGEG) jest dziaaniem we waciwym kierunku, ale dotychczasowe prace nie pozwoliy osign odpowiedniego poziomu administrowania rynkiem. Przewiduje si, e w pierwszej kolejnoci nastpi harmonizacja norm technicznych w zakresie handlu transgranicznego, co nie bdzie atwe, dlatego e przy ogromnej rnorodnoci rozwiza, rwnie formalnych, w negocjacjach istotn rol bd odgryway interesy poszczeglnych pastw. Tworzenie europejskiego rynku energii jest zalene od rozbudowy transgranicznej infrastruktury sieciowej. Do roku 2013 maj zosta okrelone warunki w europejskiej infrastrukturze transgranicznej, oraz ma zosta stworzony polityczny klimat dla akceptacji tych inwestycji. Przewiduje si, e jednoczenie dla ju planowanych projektw zostanie powoanych czterech koordynatorw, z zadaniem pilotowania projektw priorytetowych: - poczenia elektroenergetycznego midzy Niemcami, Polsk, Litw, - poczenia z morskimi elektrowniami wiatrowymi w Europie Pnocnej, - pocze elektroenergetycznych midzy Francj i Hiszpani, - gazocigu Nabucco. Jednoczenie na poziomie UE powstanie struktura skupiajca operatorw systemw przesyowych (OSP). Zadaniem tej instytucji byoby m.in. opracowanie wsplnych minimalnych norm bezpieczestwa energetycznego. Na kadym rynku, a szczeglnie na takim, w ktrym uczestnicz wszyscy mieszkacy, cz odbiorcw ze wzgldw np. materialnych bdzie miaa trudnoci z zakupem energii. Traktujc dostaw energii elektrycznej jako wiadczenie usug publicznych, naley wprowadzi mechanizmy eliminujce problem ubstwa energetycznego.

W Polsce przygotowuje si program ochrony odbiorcw wraliwych (tu w rozumieniu na podwyki energii).

1.3.3. Solidarno pomidzy pastwami czonkami UE w aspekcie dostaw paliw i energii Wewntrzny rynek energii UE zaley od dostaw paliw pierwotnych z zewntrz, przy czym niektre pastwa czonkowskie maj np. jednego dostawc gazu. Ta sytuacja wymaga solidarnoci wszystkich pastw, nie tylko w okresie kryzysu na rynku energii. Dlatego Unia z jednej strony bdzie dy do waciwych relacji z tradycyjnymi dostawcami (Rosja, Algieria), z drugiej strony bdzie zabiega o dywersyfikacj dostaw. Wanym elementem rynku jest wypracowanie mechanizmw pomocy pastwom, ktre dotknie kryzys, aby np. w przypadku wstrzymania dostaw gazu lub ropy inne pastwa mogy uyczy swoich zapasw zgromadzonych w magazynach. Sprawa ma szerszy wymiar w razie sytuacji kryzysowej powinny zosta udostpnione, za porednictwem Midzynarodowej Agencji Energii strategiczne rezerwy ropy naftowej innych krajw, rwnie pozaunijnych, nalecych do OECD. Warunkiem wprowadzenia mechanizmw solidarnociowych jest rozbudowa

transgranicznych pocze, umoliwiajcych transport ropy oraz gazu pomidzy pastwami. W przypadku gazu wanym zagadnieniem jest budowa i rozbudowa terminali pynnego gazu ziemnego oraz gazocigw i nowych magazynw gazw. Analogiczne problemy dotyczce infrastruktury sieciowej wystpuj w elektroenergetyce. Dlatego w Polityce kadzie si duy nacisk na budow i niezawodno transgranicznych pocze sieciowych, co jest wanym elementem szeroko rozumianego bezpieczestwa energetycznego.

1.3.4.

Ograniczenie emisji CO2 oraz wprowadzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji

Zgodnie z zaoeniami Polityki gwnym celem systemu handlu emisjami jest wymuszenie w energetyce inwestycji innowacyjnych. Koszt uprawnienia do emisji powinien by wystarczajco duy, aby opacao si zainwestowa w nowe instalacje, minimalizujce lub eliminujce emisj CO2. W dokumencie zapowiadano dokonanie przegldu systemu handlu uprawnieniami i przygotowanie odpowiednich jego modyfikacji. Jak ju wiadomo handel uprawnieniami do emisji CO2 docelowo ma przyj form aukcjoningu. 9

1.3.5. Program dziaa na rzecz efektywnoci energetycznej

Efektywno energetyczna jest tym obszarem dziaa ktry bdzie najbardziej dotyka indywidualnego mieszkaca UE, a jednoczenie jest to obszar, w ktrym efekty oszczdnociowe energii s najbardziej konkretne przeliczalne. Cel strategiczny dotyczy zmniejszenia zuycia energii w wyniku dziaa proefektywnociowych o 20% do roku 2020. Uwzgldniajc przewidywany wzrost zuycia energii, wynikajcy z rozwoju gospodarczego i spoecznego, wypadkowe zuycie energii pierwotnej w roku 2020 ma by o 13% mniejsze ni obecnie, co ma skutkowa oszczdnociami rzdu 100 mld euro i ograniczeniem rocznej emisji CO2 o ok. 780 mln Mg. Z tego wynika, e sama poprawa efektywnoci energetycznej moe speni warunek redukcji emisji CO2 o 20%. Kierunki prac nad popraw efektywnoci energetycznej obejmuj: - opracowanie oraz wprowadzenie do ruchu pojazdw o maym zuyciu paliwa, - ulepszenie systemu oznakowa klasy energochonnoci i rygorystyczne egzekwowanie uprawnie do oznaczania wyrobw klas energochonnoci, - szybka poprawa waciwoci energetycznych istniejcych budynkw i rozpowszechnienie budynkw energooszczdnych, szczeglnie pasywnych, - wprowadzenie systemu opodatkowania wymuszajcego dziaania prooszczdnociowe w rnych obszarach gospodarki, - podwyszenie sprawnoci wytwarzania ciepa i energii elektrycznej, oraz minimalizacj strat przesyu i dystrybucji. Dziaania podejmowane w ramach wymienionych kierunkw bd dotyczyy zarwno kadego mieszkaca (energooszczdne samochody, budynki, sprzt i urzdzenia domowe), ale jednoczenie obejm wytwrcw i dystrybutorw energii.

1.3.6. Rozwj energetyki odnawialnej

W 1997 roku Unia Europejska zaplanowaa w 2010 roku osignicie 12 - procentowego udziau energii odnawialnej w cznym bilansie energetycznym. Okazao si, e cel ten jest trudny do osignicia z powodu znacznie wyszych kosztw produkcji energii ze rde

10

odnawialnych w porwnaniu z kosztami produkcji energii elektrycznej np. w elektrowniach wglowych i gazowych, oraz ze wzgldu na brak spjnej i stabilnej polityki rozwoju energetyki odnawialnej. W roku 2007 w UE produkcja energii odnawialnej wynosia tylko 7% cakowitej produkcji energii elektrycznej, natomiast w roku 2020 ma osign poziom 20%. Wytworzenie 20% energii odnawialnej w cakowitej energii elektrycznej jest celem trudnym do osignicia. Ale niektre pastwa ju osigny duy udzia energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej. Energia wiatrowa zaspokaja w Danii 20% zapotrzebowania na energi elektryczn, w Hiszpanii 8%, w Niemczech 6%. W Szwecji w roku 2007 (kiedy przyjto Polityk...), byo zainstalowanych 185 tysicy geotermalnych pomp ciepa. Szacuje si, e gdyby pozostae pastwa UE osigny poziom pastw liderw w poszczeglnych rodzajach rde odnawialnych, to wwczas 50 % energii elektrycznej oraz ciepa mogoby pochodzi ze rde odnawialnych. Ze wzgldu na specyfik warunkw produkcji energii odnawialnej

w poszczeglnych krajach, drog do osignicia odpowiedniego udziau energii odnawialnej w bilansie energetycznym pastwa moe okreli samo pastwo. Jednoczenie uwaa si, e przy wzrastajcej cenie ropy i gazu, i w wyniku zmniejszenia si popytu na te paliwa , rodki nie wydane na zakup ropy i gazu mona bdzie przeznaczy na budow rde odnawialnych, co dodatkowo przyczyni si do wzrostu zatrudnienia.

1.3.7. Rozwj technologii energetycznych

W Polityce wskazano na zakres konkretnych dziaa, ktre naley podj, aby osign cele strategiczne UE w zakresie energetyki. Koncentruj si one wok dwch kierunkw: - obnienie kosztw produkcji czystej energii, - rozwj technologii niskoemisyjnych. W zaczniku do Polityki przedstawiono preferowane wysokorozwinite

technologie produkcji energii elektrycznej w skrcie scharakteryzowano je w tabeli 1.1. Wartoci poszczeglnych parametrw maj charakter przybliony, ale daj moliwo porwnania poszczeglnych technologii. Naley zauway, e w obliczeniach dotyczcych emisji CO2 uwzgldniono emisj skonsumowan przy budowie rde - ogniw

fotowoltaicznych, elektrowni jdrowych itd. , przeliczon na produkcj 1MWh energii. Obnienie kosztw produkcji czystej energii dotyczy nie tylko obnienia kosztw obecnie rozpowszechnionych technologii - energii wiatrowej, produkcji biogazu, konwersji energii sonecznej, ale rwnie nowych rozwiza. Naley rozwija technologie stosowane 11

w niskoemisyjnych lokalnych rdach energii oraz w elektrowniach o bliskiej zeru emisji CO2, opalanych paliwami kopalnymi i wyposaonych w instalacje wychwytywania

Tabela 1.1. Charakterystyka technologii produkcji energii elektrycznej

Koszt rdo Technologia [euro/MWh] 2005 Gaz ziemny Ropa naftowa Wgiel Paliwo jdrowe Biomasa Elektrownie wiatrowe Elektrownie wodne Soce Turbina gazowa Turbina gazowo-parowa Silnik wysokoprny Spalanie rozpylone Spalanie w kotle fluidalnym Zgazowanie wgla (IGCC) Reaktor jdrowy Instalacja spalania biomas Ldowe Morskie P>10 MW P<10 MW Ogniwo fotowoltaiczne 45-70 35-45 70-80 30-40 35-45 40-50 40-45 25-85 35-110 60-150 25-95 45-90 140-430 2030 55-85 40-55 80-95 45-60 50-65 55-70 40-45 25-75 28-80 40-120 25-90 40-80 55-260 EmisjaCO2 kgCO2/MWh 440 400 550 800 800 750 15 30 30 10 20 5 100 Sprawno [%] 40 50 30 40-45 40-45 48 33 30-60 95-98 95-98 95-98 95-98 8

i skadowania CO2. rodki transportu musz by w wikszym stopniu przystosowane do spalania biopaliw drugiej generacji oraz wyposaone w napdy wodorowe . Polityka. zawiera cay katalog uszczegowionych dziaa majcych na celu doprowadzenie do opracowania niejednokrotnie zupenie nowych urzdze, realizujcych cele strategiczne UE w zakresie energetyki. Dotycz one: - zwikszenia, poprzez rozwj technologii, efektywnoci energetycznej budynkw, urzdze, procesw przemysowych i systemw transportu, - opracowania biopaliw drugiej generacji konkurencyjnych dla pochodnych ropy i gazu, - budowy duych morskich elektrowni wiatrowych, poczonych supersieci energetyczn, - opracowania konkurencyjnych ogniw fotowoltaicznych, - rozwoju technologii przerbki wgla i gazu, w szczeglnoci technologii wychwytywania i skadowania CO2, - technologii jdrowych, wcznie z syntez jdrow. 12

Du wag w Polityce przykada si do technologii czystego wgla, poniewa zgodnie z przewidywaniami Midzynarodowej Agencji Energii w roku 2030 z wgla bdzie si wytwarza dwa razy wicej energii elektrycznej ni obecnie, co bdzie zwizane dodatkowo z emisj ok. 5 mld Mg CO2. Ze wzgldu na istniejce wtpliwoci dotyczce wychwytywania i skadowania CO2, do roku 2015 zostanie wybudowanych 12 przemysowych instalacji wychwytywania CO2, ktre bd stanowiy poligon dowiadczalny dla produkcji energii elektrycznej w UE. Jednoczenie zostan okrelone ramy czasowe, w ktrych elektrownie opalane wglem i gazem bd musiay zosta wyposaone w systemy wychwytywania i skadowania CO2.

1.3.8. Rozwj energetyki jdrowej

Energia elektryczna wytwarzana w elektrowniach jdrowych w UE pokrywa ok. 30% cakowitego zuycia energii elektrycznej. Cech charakterystyczn tej energii elektrycznej jest jej produkcja bez emisji CO2. Koszty produkcji energii elektrycznej w elektrowniach jdrowych s mniej wraliwe na ceny paliw (rudy uranowej) ni w przypadku innych elektrowni, poniewa koszt uranu ma niewielki udzia w cenie energii. Ruda uranowa znajduje si w wielu miejscach na Ziemi, w ilociach ktre wystarcz na wiele dziesicioleci. Midzynarodowa Agencja Energii przewiduje, e moc elektrowni jdrowych w skali globalnej zwikszy si z 368 GW w 2005 roku do 416 GW w roku 2030. Problemem jest skadowanie wypalonych prtw oraz wygaszanie elektrowni jdrowej. W celu rozwizania tych problemw UE uruchomi ramowy program badawczy, w ramach ktrego maj by rwnie prowadzone badania dotyczce nowych technologii (reaktorw samopowielajcych, termicznych, syntezy jdrowej itp.). Jednoczenie zostanie powoana grupa wysokiego szczebla d/s. bezpieczestwa jdrowego i ochrony obiektw, ktrej zadaniem bdzie m.in. opracowanie jednolitych dla UE przepisw dotyczcych energetyki jdrowej.

1.4. Kierunki dalszych dziaa

Podjcie prac umoliwiajcych osignicie celw strategicznych i jednoczenie uzyskanie pozytywnych rezultatw, stworzy baz do rozwinicia dalszych dziaa zarwno w UE, jak i w jej kontaktach midzynarodowych. Dziaania te obejmuj m.in. wypracowanie wsplnych

13

stanowisk

podczas uzgadniania treci umw midzynarodowych, w tym szczeglnie

dotyczcych wystpie na konferencjach przygotowujcych projekty ogranicze emisji CO2 w okresie po 2012 roku. W tych sprawach UE ma mwi jednym gosem. Szczeglnie istotne na paszczynie midzynarodowej jest partnerstwo energetyczne afrykako-europejskie. Potencja energetyczny Afryki jest niewykorzystywany, szczeglnie energia soneczna, a jednoczenie Afryka moe sta si miejscem transferu technologii w zakresie energetyki odnawialnej. W przypadkach biednych krajw afrykaskich Unia przewiduje finansowanie lub wspfinansowanie niskoemisyjnych projektw energetycznych. Na rynku wewntrznym, w celu rozwinicia konkurencji, naley doprowadzi do penego rozdzielenia przedsibiorstw energetycznych. Rozdzia wasnociowy wytwarzania, dystrybucji i obrotu jest najlepszym sposobem zapewnienia odbiorcom dostarczanej energii wyboru dostawcy. Rozszerzenie instytucjonalne wsplnych regulatorw oraz operatorw sieci

przemysowej w ramach UE, wpynie na popraw bezpieczestwa energetycznego. Warunkiem jest stworzenie jednolitego systemu przepisw, szczeglnie dotyczcych wymiany

transgranicznej. W ramach ekonomicznej ochrony ubogich odbiorcw energii powinna powsta Karta Energetyczna Odbiorcw Energii.

14

2. Zmiana klimatu a energetyka

2.1. Historia przeciwdziaania zmianom klimatu

W latach pidziesitych ubiegego wieku, w wyniku zaobserwowanych takich zjawisk jak topnienie lodowcw, wysychanie jezior w Afryce i Azji rozpoczto dokadniejsze badania temperatury na Ziemi. Stwierdzono wzrost redniej temperatury na Ziemi i szukajc jego przyczyn wskazano na dziaalno czowieka, gwn przyczyn upatrujc w emisji CO2 zwizanej z rozwojem przemysu, ktry zuywa coraz wiksze iloci paliw kopalnych. Jednoczenie propagowano wyniki wybirczych obserwacji, potwierdzajcych t tez, dajc tym samym poywk organizacjom ekologicznym. W dziaaniach na rzecz uznania CO2 za gwnego winowajc wzrostu temperatury na Ziemi wyrniao si dwch ludzi: Mauric Strong oraz Al Gore. Mauric Strong, z pochodzenia Kanadyjczyk po dosy burzliwej karierze zosta gwnym doradc Kofi Annana, sekretarza generalnego ONZ. Nazywa si go czsto Ojcem Chrzestnym walki z dwutlenkiem wgla. W tym okresie powstaje Intergovernmental Panel of Climate Change ( IPCC ), utworzony w 1989 roku z agendy ONZ United Nations Environment Program (UNEP) oraz World Meteorological Organization (WMO). Od IPCC Midzynarodowego Panelu ds. Zmian Klimatycznych oczekiwano dostarczenia argumentw potwierdzajcych gwn tez win antropogenicznego CO2 za globalne ocieplenie. Form propagacji tych jednostronnych argumentw s konferencje organizowane pod auspicjami ONZ oraz raporty, w ktrych udowadniano z gry przyjt tez. Pierwszy raport IPCC z 1995 roku podpisao 2500 osb, ale cz z nich w atmosferze skandalu wycofaa swoje podpisy, poniewa z raportu usunito bardziej obiektywne fragmenty przeczce przyjtej tezie. Istotn rol w tych dziaaniach odegra M. Strong, ktry by gwnym organizatorem i przewodniczcym II Konferencji wiat i rozwj w Rio de Janeiro w 1992 roku, ktrej gwnym tematem by wpyw antropogenicznego CO2 na zmiany klimatu. W odpowiedzi na jednostronne ujcie tematyki konferencji 4000 uczonych z caego wiata, w tym kilkudziesiciu laureatw nagrody Nobla podpisao tzw. Apel heidelberski.

15

W Apelu m.in. czytamy: U progu XXI wieku jestemy zaniepokojeni pojawieniem si irracjonalnej ideologii, ktra sprzeciwia si postpowi naukowemu i technicznemu oraz hamuje rozwj ekonomiczny i spoeczny Do wadz odpowiedzialnych za przyszo naszej planety kierujemy ostrzeenie przed decyzjami, za ktrymi stoj pseudonaukowe albo faszywe lub nieistotne informacje Jestemy te zwolennikami ochrony biednych pastw przed niebezpieczestwami, jakie mog im grozi ze strony pastw wysokorozwinitych. Jednym z tych niebezpieczestw jest uwikanie krajw rozwijajcych si w sie nierealistycznych zobowiza zagraajcych ich niezalenoci i godnoci Najwikszymi zagroeniami ludzkoci s ignorancja i ucisk a nie nauka, technologia i przemys, ktre s niezbdne do ksztatowania naszej przyszoci i dla rozwizania wanych problemw, takich jak nadmierny przyrost ludnoci, gd i szerzce si choroby. Propagatorem walki z CO2 jest byy wiceprezydent USA Al Gore. Wystpi on w gwnej roli eksperta w filmie Davisa Guggenheima Inconvential Truth (Niewygodna prawda). Z filmem tym jedzi po Stanach Zjednoczonych i na spotkaniach, gwnie z modzie, przekonywa do swoich pogldw. Naley zauway, e odbiorcw swoich prezentacji wybra bardzo trafnie modzie szczeglnie jest wraliwa na wszelkie ekologiczne treci, a przedstawianie zatopionych miast przybrzenych Ameryki w wyniku roztopienia lodw Arktyki i Antarktydy mogo dziaa na wyobrani ludzi. Odpowiedzi na film Ala Gorea by film Martina Durkina The Great Globar Warming Swindle (Wielki szfindel globalnego ocieplenia), w ktrym kilkunastu naukowcw posugujcych si merytorycznymi argumentami zbija wszystkie argumenty przedstawione przez Al Gorea. W krgach kierowniczych ONZ pogld o CO2 jako przyczynie globalnego ocieplenia by obowizujcy, wsparty autorytetem IPCC. W tych gremiach powsta pomys samoograniczenia przez pastwa czonkowskie ONZ emisji CO2. Prace nad samoograniczeniem emisji CO2 zostay sfinalizowane w grudniu 1997 roku na konferencji w Kioto, ktrej gwnym organizatorem by wspomniany ju M. Strong. Na mocy postanowie Protokou z Kioto, pastwa czonkowie ONZ zobowizay si do redukcji do 2012 roku wasnych emisji o ustalone i zawarte w zaczniku do Protokou wartoci co najmniej o 5 % w stosunku do emisji z roku 1990. W przypadku niedoboru lub nadwyki emisji CO2 sygnatariusze zobowizali si do uczestnictwa w wymianie handlowej sprzeday nadwyek lub kupna brakujcych uprawnie do emisji CO2.

16

Protok z Kioto zosta ratyfikowany przez 141 pastw emitujcych cznie 61 % gazw cieplarnianych, tym samym zosta speniony warunek wejcia w ycie protokou 2x55; minimum 55 krajw ratyfikujcych protok, wytwarzajcych minimum 55 % wiatowej emisji dwutlenku wgla. Do najwikszych zwolennikw Protokou z Kioto naley Unia Europejska, ONZ oraz organizacje ekologiczne. Przeciwne byo gwnie USA. Chiny potraktowano bardzo agodnie przyznajc zero procent redukcji emisji. Do oponentw naleaa rwnie Rosja, ktra zwlekaa z ratyfikacj obawiajc si zahamowania rozwoju gospodarczego. Gdy jednak okazao si, e na handlu emisjami moe wietnie zarobi Protok zosta podpisany przez Rosj 4 listopada 2004, co umoliwio wprowadzenie go w ycie 16 lutego 2005 roku. Wejcie w ycie Protokou z Kioto ustawio Rosj w szczeglnie korzystnej sytuacji. Emisja w roku 1990 w ZSRR bya znacznie wiksza od aktualnych emisji CO2 w Rosji i po obnieniu emisji o 5 %, Rosja ju dysponuje niewykorzystanym limitem uprawnie, o szacunkowej wartoci kilkudziesiciu miliardw euro. Wolne limity uprawnie do emisji zostan wykupione m.in. przez kraje wysokorozwinite (w tym UE), ktre maj przekroczenia limitw. Zatem handel limitami sprowadza si do sprezentowania Rosji kilkudziesiciu mld euro (szacunkowo 80 mld euro), w kocowym efekcie z pienidzy podatnikw krajw wysokorozwinitych. Polska zrealizowaa ograniczenie emisji CO2 okrelone w zaczniku do Protokou z Kioto z nadwyk. W 2004 roku Polska powinna obniy emisj o 6 % w porwnaniu z 1988 rokiem, a w wyniku restrukturyzacji przemysu obnika ju wynosi 37, 1 procent. Przy planowanej emisji rzdu 270 mln Mg CO2, Polska dysponowaa limitem z Kioto rwnym 356 mln Mg CO2 4. Nadwyk mona byo sprzeda, ale dopiero w lipcu 2009 roku Sejm RP znowelizowa ustaw umoliwiajc handel uprawnieniami do emisji na warunkach okrelonych Protokoem z Kioto. Protok z Kioto od samego pocztku mia wielu przeciwnikw. Najszerszy zasig miaa Petycja Oregoska ( Deklaracja Oregoska ) apel wzywajcy do odrzucenia Protokou z Kioto, zainicjowana bezporednio po spotkaniu w Kioto w 1998 roku przez prof. Fredrica Seitza z Oregon Institute of Science and Medicine. Tekst petycji skada si z trzech akapitw dotyczcych: - wezwania do odrzucenia przez rzd Stanw Zjednoczonych Protokou z Kioto, jako szkodliwego dla rodowiska, nauki i ludzkoci, - wskazania, e nie istniej przekonujce dowody na to, e gazy cieplarniane spowoduj katastrofalne zmiany klimatu,
4

Izabela Kielichowska: Polska rezerwa emisji co dalej? Czysta Energia 12/2007.

17

- przekonania o pozytywnych konsekwencjach wzrostu CO2 w atmosferze dla wiata rolinnego i zwierzcego. Podpisy pod petycj zbierano w dwch okresach: w latach 1998 99, po konferencji w Kioto, oraz pomidzy padziernikiem 2007 i marcem 2008 po wejciu w ycie Protokou ratyfikowanego przez Rosj. W sumie zebrano ponad 31 tys. podpisw amerykaskich naukowcw z rnych specjalnoci. W wyniku weryfikacji podpisw okazao si, e niektrzy z podpisanych nie bardzo wiedzieli, co podpisuj. Niezalenie od tych zastrzee, uwzgldniajc liczb podpisw, mona mwi o duym poparciu petycji przez amerykaskie rodowiska naukowe. W kolejnej konferencji, ktra odbya si pod auspicjami ONZ w grudniu 2007 roku na Bali wziy udzia delegacje 190 pastw, czonkw ONZ. Zamierzeniem organizatorw byo przygotowanie nowego traktatu dotyczcego redukcji emisji CO2, ktry zastpiby koczcy si w roku 2012 Protok z Kioto. Traktat ten mia by znacznie bardziej restrykcyjny - obnienie emisji CO2 miao osign warto (25-40) % do 2020 roku, przyjmujc rok 1990 jako bazowy. Wikszo wystpie miaa na celu uzasadnienie tak drastycznego ograniczenia emisji. W wystpieniach tych przedstawiono katastroficzny obraz naszej planety, ktry ma by skutkiem dziaania antropogenicznego CO2. Za ograniczeniem optowaa UE i cz krajw rozwijajcych si, szczeglnie pastwa - wyspy, ktre zgodnie z przewidywaniami autorw referatw miay zosta zatopione. Przeciwnikiem wpisywania do traktatu konkretnych wartoci byy m.in. USA oraz Japonia, a take Chiny, chocia emituj ju wicej CO2 ni USA. Indie, jako e zaliczono je do krajw rozwijajcych si, nie miay w ogle redukowa swoich emisji, co uzasadniano minimaln emisj per capita, oraz koniecznoci walki z bied. Kompromis osignito raczej o charakterze propagandowym - w nastpnym dniu po zakoczeniu konferencji. Polega on na przyjciu dokumentu okrelajcego bardzo oglnie dalsze dziaania w kwestii ochrony klimatu. Opracowana mapa drogowa miaa doprowadzi na kolejnej konferencji, ktra odbdzie si w grudniu w Kopenhadze, do przyjcia dokumentu ktry zastpi Protok z Kioto. Nowym wtkiem, ktry si pojawi podczas konferencji by gos przedstawiciela Komisji Europejskiej Jurgena Lefkevera, ktry poinformowa, e ministrowie rodowiska chc, aby do roku 2020 ograniczy zmniejszanie obszarw lenych, a po roku 2030 cakowicie zatrzyma ten proces. Jego zdaniem ten sposb walki o zmniejszenie CO2 w atmosferze bdzie kosztowa rocznie (15-25) mld euro. Mimo zabiegw pozarzdowych organizacji ekologicznych podczas konferencji nie przyjto adnych konkretnych ustale, pozostawiajc je do rozstrzygnicia na konferencji w Kopenhadze.

18

Jednak lobby polityczne (i w tle biznesowe) dziaajce na rzecz ograniczenia CO2 doprowadzio w grudniu 2008 roku do przyjcia przez UE pakietu klimatyczno-energetycznego, m.in. zakadajcego redukcj gazw cieplarnianych o 20 % do 2020 roku, a w grudniu 2009 roku do przyjcia przez Izb Reprezentantw USA ustawy klimatycznej przewidujcej redukcj emisji CO2 o 85% do roku 2050. O wpywie lobby biznesowego w Kongresie Stanw Zjednoczonych wiadczy sposb uchwalenia ustawy klimatycznej, opisany przez wieloletniego korespondenta telewizji TVP oraz TVN w USA, w artykule zamieszczonym w Rzeczpospolitej5: Prezydent Barac Obama bardzo intensywnie przekonywa Izb Reprezentantw do przyjcia tej ustawy. Politykom tak si spieszyo z uchwaleniem ustawy, e 341 stron poprawek do ustawy dostarczono opozycji o 3 nad ranem, eby w tym samym dniu mogo odby si gosowanie, uniemoliwiajc jednoczenie opublikowanie treci raportu Agencji Ochrony rodowiska (EPA), z ktrego wynika, e do 2030 roku czeka nas ozibienie klimatu. W artykule opisano rwnie powizania Al Gorea z biznesem zwizanym z produkcj energii odnawialnej, samochodw elektrycznych itd. Potwierdza si w tym przypadku znane powiedzenie: jak nie wiadomo, o co chodzi, to . Ale demokracja amerykaska to mechanizm dziaajcy moe wolniej ale skutecznie. Przepchanie w Izbie Reprezentantw ustawy o redukcji emisji CO2, z myl o przedstawieniu przez Baracka Obam na konferencji w Kopenhadze jednolitego stanowiska Stanw Zjednoczonych, okazao si sukcesem pozornym. Ustawy do 7 grudnia, kiedy to ma si rozpocz ONZ-towska konferencja klimatyczna w Kopenhadze, Senat Stanw Zjednoczonych nie rozpatrzy. W Senacie Stanw Zjednoczonych od kilku lat grupa senatorw przeciwstawia si ideom propagowanym przez Al Gorea. Z ich inicjatywy powsta Raport Mniejszoci Senatu Stanw Zjednoczonych, ktrego pierwsz wersj opublikowano w roku 2007. Zawieraa ona opinie czterystu naukowcw podwaajcych tzw. konsensus dotyczcy globalnego ocieplenia. Raport ten by firmowany przez Komitet rodowiska i Prac Publicznych Senatu Stanw Zjednoczonych. Kolejny raport zosta opublikowany 11 grudnia 2008 roku i by przedstawiony na konferencji ONZ dotyczcej zmian klimatu w Poznaniu, ale ze wzgldu na niezgodn z celami organizatorw tre, nie zosta szeroko rozpropagowany. Uzupeniono go

wypowiedziami kolejnych naukowcw w dniach 22 grudnia 2008 r. , 27 stycznia 2009 r. oraz 16 marca 2009 r. Aktualny Raport zawiera, w porwnaniu z pierwsz edycj, wypowiedzi i komentarze dodatkowych trzystu naukowcw. Aktualnie w Raporcie Mniejszoci Senatu

Stanw Zjednoczonych znajduj si wypowiedzi przeszo 700 naukowcw, w tym kilkunastu

5

Mariusz Max Kolonko: Globalne ocieplenie czy globalna ciema, Rzeczpospolita, 15 lipca 2009.

19

noblistw. Wrd tych naukowcw jest wielu, ktrzy poprzednio byli zwolennikami tez propagowanych przez IPCC, ale zweryfikowali swoje pogldy, o czym otwarcie w swoich wypowiedziach mwi. Warto doda, e synny IV Raport IPCC z roku 2007, propagujcy tez o winie czowieka za globalne ocieplenie, spopularyzowan przez media, redagowao 52 autorw. Sceptyczne w stosunku do IV Raportu IPCC opinie naukowcw rosy w si

szczeglnie w latach 2008 i 2009, a prowadzone badania i analizy rzetelnych wiatowych danych podwaay twierdzenia autorw IV Raportu o ustalonej nauce i konsensusie wrd naukowcw. Wzrastajca liczba sceptykw, tzn. naukowcw nie uznajcych tezy Raportw IPCC o decydujcym wpywie dziaalnoci czowieka na globalne ocieplenie i posugujcych si rzetelnymi naukowymi argumentami, miaa wpyw na zmian wydwiku artykuw i informacji prasowych coraz wiksza cz spoeczestwa zaczyna krytycznie ocenia dziaania zwolennikw IPCC. We wstpie do Raportu Mniejszoci Senatu podano rwnie przykady wynikw bada opinii naukowcw na temat globalnego ocieplenia. Charakterystyczny jest fakt, e w gremiach specjalistw odsetek sceptykw jest wikszy, np. z ankiety przeprowadzonej na sympozjum Japoskiego Zwizku Nauki o Ziemi, ktre odbyo si w 2008 r. , ponad 90% uczestnikw odrzucao raport IPCC. W dalszej czci Raportu Mniejszoci Senatu na 255 stronach przytaczane s

wypowiedzi przeszo 700 uczonych, ktrzy poddaj rne argumenty obalajce Raport IPCC. Przy kadym z cytowanych uczonych umieszczono krtk notk biograficzn przedstawiajc osignicia oraz penione funkcje. Niektre wypowiedzi charakteryzujce autorw Raportu IPCC i ich politycznych poplecznikw i mocodawcw nie s pozbawione zoliwoci. Trudno w kilku zdaniach streci wszystkie wtki wypowiedzi, ale oglny wydwik Raportu Mniejszoci Senatu jest nastpujcy: zmiany klimatu s spowodowane czynnikami naturalnymi, a nie dziaalnoci czowieka, a decydujc rol w tych procesach odgrywaj chmury i para wodna znajdujca si w powietrzu. Wzrastajcy sceptycyzm dotyczcy tez zawartych w IV Raporcie IPCC dotar do

przywdcw najwikszych pastw. Na spotkaniu, ktre odbyo si w Singapurze 15 listopada 2009 roku przywdcy Stanw Zjednoczonych, Chin, Japonii, Rosji, Meksyku, Australii i Indonezji uznali, e nie bd si spieszy z deklaracjami redukcji gazw cieplarnianych, co oznacza, e na grudniowej konferencji w Kopenhadze podjcie wicych ustale dotyczcych redukcji emisji CO2 jest nierealne. Jedynie Unia Europejska ustalia, e na konferencji w Kopenhadze bdzie mwi jednym gosem i bdzie zabiega o dalsze ograniczenie emisji CO2 .

20

Na marginesie mona zauway, jak skuteczna moe by grupa ludzi wyznajca jakie pogldy, majca za sob wsparcie ONZ z rozbudowanymi strukturami i potnym budetem. Jednoczenie efekt cieplarniany okaza si dla kierownictwa ONZ bardzo nonym tematem w sytuacji, gdy rola tej organizacji we wspczesnym wiecie maleje.

21

3. Pakiet klimatyczno - energetyczny

3.1. Wprowadzenie

Pakiet klimatyczno

- energetyczny jest narzdziem realizacji polityki UE w zakresie

energetyki i ochrony rodowiska w znanej formule 3x20. Zamierzeniem UE jest do roku 2020 zmniejszenie o 20% emisji CO2
,

zmniejszenie energochonnoci o 20%, oraz zwikszenie

produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych o 20%. Pakiet dotyczy gwnie dwch obszarw z wymienionych 3x20: zmniejszenia emisji CO2 oraz zwikszenia produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Stanowi on zbir dokumentw, ktrych projekty wczeniej przygotowaa Komisja Europejska i opublikowaa je 23 stycznia 2008 roku. Podstawowym dokumentem, okrelajcym ramy Pakietu jest Komunikat Komisji skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady, Komitetu Ekonomiczno Spoecznego oraz do Komitetu Regionw z dnia 23.01.2008 r. Stwierdzono w nim, e rok 2007 stanowi punkt zwrotny dla Unii Europejskiej w zakresie polityki energetycznej, poczonej z walk ze zmianami klimatu . Unia Europejska staa si globalnym liderem w obszarze przeciwdziaania zmianom klimatycznym kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju. Komunikat ten omawia w sposb skrtowy cao liczy 12 stron, obszary dziaa szerzej opisane w nastpnych dokumentach, ktre obecnie s ju aktami prawnymi w formie dyrektyw i decyzji. Dokumenty te przez prawie rok byy analizowane oraz dyskutowano nad ich ostateczn treci. W tym okresie poszczeglne kraje negocjoway z Komisj Europejsk zmian zapisw, ktre w wyniku analiz okazay si bardzo niekorzystne dla tych krajw. Ostateczne negocjacje przeprowadzono w dniach 11 12 grudnia 2008 roku i 17 grudnia 2008 r. Parlament Europejski zatwierdzi pakiet klimatyczno - energetyczny. Wszystkie projekty podlegay procedurze wspdecydowania, ktra polega na uzyskaniu przez Parlament Europejski uprawnie legislacyjnych rwnowanych do uprawnie Rady. Konsensus pomidzy Parlamentem Europejskim i Rad umoliwi przyjcie pakietu w pierwszym czytaniu.

22

3.2. Zakres tematyczny pakietu klimatyczno - energetycznego

3.2.1. System handlu emisjami (EU Emissions Trading System EU ETS).

Europejski System Handlu Emisjami (ETS) obecnie jest oparty na krajowych planach rozdziau uprawnie do emisji CO2, przygotowanych przez pastwa - czonkw UE, korygowanych i zatwierdzanych przez Komisj. Plan rozdziau okrela maksymaln mas CO2, ktr moe wyemitowa kady kraj i kade przedsibiorstwo w systemie ETS. Jeeli przedsibiorstwa planuj przekroczenie przyznanego limitu, musz zakupi dodatkowe

uprawnienia do emisji. Jeeli emituj mniej, mog niewykorzystane uprawnienia sprzeda. Systemem tym w UE objtych jest ponad 10 000 instalacji w sektorze energetycznym i innych gaziach przemysu, ktre emituj blisko 50 % cakowitej emisji CO2 i 40% gazw cieplarnianych. W Dzienniku Urzdowym Komisji Europejskiej z dnia 5 czerwca 2009 opublikowano tekst Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009r. zmieniajcej Dyrektyw 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wsplnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych. We wstpnej czci Dyrektywy 2009/29/WE jako uzasadnienie podjtych rozwiza przywoano stwierdzenie

Midzynarodowego Zespou ds. Zmiany Klimatu (IPCC), wedug ktrego rok 2020 ma by ostatnim rokiem wzrostu emisji gazw cieplarnianych w skali wiatowej. rodkiem wymuszajcym zmniejszanie emisji ma by restrykcyjny handel uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych. Kluczowe decyzje dotyczce handlu uprawnieniami do emisji bd dotyczyy lat 20132020. W roku 2020 emisja CO2 do atmosfery ziemskiej ma by mniejsza o 20% w porwnaniu do emisji z roku 1990. Jednoczenie wprowadzono dodatkowy warunek w 2020 roku emisja powinna by mniejsza o 21% w porwnaniu do roku 2005. O ile pierwszy warunek jest przez Polsk speniony (w 1990 roku, przed transformacj gospodarki, emisja CO2 sigaa 380 mln ton, przy obecnym poziomie 208,5 mln ton), to spenienie drugiego warunku bdzie trudniejsze (w 2005 roku emisja w przyblieniu bya rwna 210 mln ton). Dotychczas systemem handlu uprawnieniami do emisji byy objte: elektroenergetyka, rafinerie ropy naftowej oraz produkcja materiaw budowlanych. Nowa propozycja rozszerza wykaz przedsibiorstw o przemys petrochemiczny oraz przemysy produkujce aluminium, amoniak i stal.

23

W przypadku sektora wytwarzania energii elektrycznej wprowadzono ogln zasad, e po roku 2013 wszystkie uprawnienia do emisji bd kupowane na aukcjach. Na szczycie Rady Europejskiej w grudniu 2008 roku przyjto, e dla niektrych pastw (gwnie nowych czonkw UE), aukcjoning bdzie wprowadzany stopniowo; w 2013 roku 70% uprawnie na ustalone limity emisji bdzie przyznawane poza aukcjami nieodpatnie. W kolejnych latach udzia nieodpatnych uprawnie bdzie corocznie zmniejszany o 10% w 2020 wszystkie uprawnienia bd nabywane w drodze aukcjoningu. W przypadku pozostaych sektorw energochonnych rwnie wprowadzony zostanie aukcjoning, jednak agodniejszy w 2013 roku przedsibiorstwa otrzymaj 80% uprawnie na emisj nieodpatnie, a 100 procentowy zakup uprawnie bdzie obowizywa dopiero w 2027 roku. Zagodzenie nastpio w trakcie finau negocjacji w grudniu 2008 roku w obawie przed wyciekiem dwutlenku wgla. Istniej obawy, e przedsibiorstwa o wysokoemisyjnej technologii przenios produkcj do krajw trzecich (wyciek CO2), gdzie nie bd obowizyway tak restrykcyjne przepisy dotyczce emisji CO2, co stanie si ze szkod dla gospodarki UE. Organizacja aukcjoningu uprawnie do emisji jest przedmiotem dyskusji, ale zakada si, e ok. 50 procent wpyww za uprawnienia do emisji bdzie przeznaczone na obnienie emisji gazw cieplarnianych , rozwj OZE, zapobieganie wylesianiu oraz na pomoc krajom trzecim, w ktrych gwatowny wzrost cen energii elektrycznej moe by powodem niepokojw spoecznych. Kraje czonkowskie bd mogy rwnoway zakup uprawnie do emisji inwestycjami

proekologicznymi w krajach trzecich, gwnie rozwijajcych si, przy czym zmniejszenie emisji spowodowanej inwestycj nie moe przekracza 50 procent limitw przypadajcych na kraj inwestora na lata 2013 2020. W celu zagodzenia nadmiernych obcie spowodowanych zmian systemu ETS w niektrych krajach, wprowadzono mechanizm solidarnociowy. Kraje, w ktrych PKB (per capita) jest mniejszy od redniej unijnej otrzymaj dodatkow pul uprawnie na emisj; 10% cznej sumy uprawnie do emisji zostanie rozdysponowane wrd 19 krajw (w tym Polsk), a dodatkowo 2% otrzyma 10 nowych pastw UE (w tym Polska). Wprowadzono rwnie kryteria klasyfikujce instalacje do udziau w ETS objte nim zostan instalacje o mocy od 35 MW i emitujce wicej ni 25 tys. Mg CO2 kadego roku, w okresie 3 lat poprzedzajcych wejcie w ycie znowelizowanego systemu ETS.

24

3.2.2. Redukcja emisji

Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 w sprawie wysikw podjtych przez pastwa czonkowskie, zmierzajce do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiza wsplnoty dotyczcych redukcji emisji gazw cieplarnianych dotyczy sektorw nieobjtych systemem ETS transportu, budownictwa, usug, rolnictwa oraz gospodarki odpadami, ktre emituj do atmosfery ok. 60% gazw cieplarnianych. Ustalono, e limity dla poszczeglnych krajw UE rozdzielone zostan proporcjonalnie do PKB tych krajw odniesionych na mieszkaca (per capita). Z przeliczenia wynika, e niektre kraje bd miay nadwyk Polska o 14%, Sowacja o 13%, Bugaria o 20%. Wikszo krajw dawnej UE 15 bdzie musiaa obniy emisj niektre a o 20 %: Dania, Irlandia, Luksemburg. Przekroczenie limitw jest uwzgldnione w przyszorocznym limicie z mnonikiem 1,08; nie przewiduje si kar pieninych za przekroczenie. Ostateczna wersja rozdziau limitw zostanie ustalona po konferencji klimatycznej, ktra odbdzie si w Kopenhadze w grudniu 2009 roku.

3.2.3.

Geologiczne skadowanie CO2

Elektrownie wglowe, gazowe i inne wykorzystujce pochodne paliw pierwotnych emituj do atmosfery ok. 40% CO2 z emisji objtej systemem ETS. Pomys ograniczenia emisji CO2 polegajcy na wychwyceniu go ze spalin i skadowaniu w strukturach skalnych technologicznie jest realizowalny wtpliwoci dotycz samej idei oraz strony ekonomicznej. Problem ten uregulowano w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie geologicznego skadowania dwutlenku wgla oraz zmieniajc dyrektyw Rady 85/337/EWG, Euratomu, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE i rozporzdzenie WE nr 1013/2006(1). Postanowiono, e ostateczna weryfikacja tego pomysu nastpi po wybudowaniu w UE dwunastu instalacji przemysowych do wychwytywania CO2. rodki na powstanie tych instalacji maj pochodzi ze sprzeday w ramach systemu ETS uprawnie na emisj CO2. Przedmiotem negocjacji bya wysoko rodkw. Pocztkowo Parlament Europejski proponowa przeznaczenie na ten cel rodkw ze sprzeday, 500 mln uprawnie do emisji. Rada

25

proponowaa kwot nisz, uzyskan ze sprzeday od 100 do 200 mln uprawnie do emisji. Ostatecznie ustalono, e na sprawdzenie skutecznoci technologii CCS (Carbon Capture & Storage) przeznaczone zostan rodki ze sprzeday 300 mln uprawnie. Kwota zalee bdzie od ceny jednego uprawnienia do emisji CO2 w okresie budowy instalacji jego wychwytywania. Szacuje si, e ze sprzeday uprawnie uzyska si kwot 6-9 mld euro, co wystarczy na realizacj 9 lub 10 projektw demonstracyjnych. Przewiduje si, e wszystkie nowobudowane elektrownie bd musiay posiada instalacje wychwytywania CO2 oraz okrelone miejsca jego skadowania.

3.2.4. Emisja CO2 ze rodkw transportu z silnikami spalinowymi

Sektor transportu jest rdem 12% emisji CO2. Uzgodniono, e rednia emisja CO2 rodkw transportu, z obecnie 160 g CO2/km zmniejszy si do roku 2012 do 120 g CO2/km. Obnienie emisji CO2 ma zosta osignite poprzez ulepszenie rozwiza technicznych rodkw transportu oraz w wyniku stosowania biopaliw. Docelowo, w roku 2020 nowe samochody bd musiay charakteryzowa si emisj zmniejszon do 95 g CO2/km, przy czy co roku, poczynajc od roku 2012, dla nowych pojazdw ustalane bd nisze wartoci emisji CO2. Okrelono rwnie kary, ktrymi bd obciani producenci samochodw nie speniajcych po roku 2012 granicznych wartoci emisji CO2, ustalonych dla kadego roku. Kady wyprodukowany samochd o przekroczonej w stosunku do granicznej wartoci emisji bdzie obciony opat karn, zalen od skali przekroczenia. Przykadowo za pierwszy gram CO2 przekroczenia granicznej wartoci producent zapaci 5 euro za kady wyprodukowany samochd, a za czwarty gram i kolejne po 95 euro za kady przekroczony gram CO2. Od 2020 roku kade przekroczenie emisji CO2 bdzie obcione kar 95 euro za gram CO2 (liczc od pierwszego grama).

3.2.5.Energia ze rde odnawialnych

Problemy dotyczce rozwoju odnawialnych rde energii rozstrzyga Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych zmieniajca i w nastpstwie uchylajca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE.

26

Dyrektywa okrela cel oglny: do roku 2020 udzia odnawialnych rde energii (OZE) w bilansie energetycznym UE ma osign warto 20%. Cel ten dotyczy UE i obcienie poszczeglnych krajw bdzie zalene od aktualnego poziomu produkcji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Naley zwrci uwag, e w strukturze produkcji energii elektrycznej niektrych krajw, udzia OZE jest ju obecnie wyszy od 20 % (Austria, Szwecja). Z drugiej strony, uwzgldniajc trudnoci innych krajw w dochodzeniu do 20% udziau energii odnawialnej, zaproponowano poszczeglnym krajom rne docelowe udziay OZE w produkcji energii elektrycznej. Zgodnie z tymi propozycjami Polska w 2020 roku ma osign 15% udziau OZE w produkcji energii elektrycznej. Jednoczenie w transporcie drogowym do roku 2020 udzia biopaliw ma osign poziom 10%. Ze wzgldu na du rnorodno biopaliw, m.in. ze wzgldu na stopie przetworzenia proponuje si stosowanie przelicznikw dla paliw drugiej generacji nie konkurujcych z produkcj ywnoci.

27

4. Efekt cieplarniany

4.1. Rwnowanik CO2

Pojcie efektu cieplarnianego stao si dzisiaj jednym z najczciej uywanych hase, ale jednoczenie chyba najmniej zrozumiaym. Zjawisko to jako pierwszy bada ju w 1824 roku J.B. Fourier. Ze wzgldu na podobiestwo zjawisk w skali globalnej oraz w szklarni, gdzie w wyniku istnienia szklanej bariery temperatura wewntrzna jest wysza od zewntrznej, zjawisko to niekiedy nazywa si efektem szklarniowym. W potocznym rozumieniu efekt cieplarniany kojarzy si z emisj CO2, co tylko w niewielkim stopniu jest zgodne z faktami. Czciej uywa si pojcia gazw cieplarnianych, ktrych definicja obejmuje nie tylko dwutlenek wgla CO2, metan CH4, podtlenek azotu N2O, ale zostaa rozszerzona na fluoropochodne wglowodorw HFCn, perfluoropochodne zwizkw wgla PFCn i szeciofluorek siarki SF6 6. Wpyw poszczeglnych gazw na zjawiska zwizane ze wzrostem temperatury atmosfery jest rny. Dlatego obliczono wspczynniki okrelajce ile razy wpyw zjawisk zwizanych ze wzrostem temperatury pod wpywem konkretnego gazu jest wikszy od wpywu CO2. Wspczynnik ten nazwano potencjaem tworzenia efektu cieplarnianego i oznaczono GWP (Global Warming Potential). Dla metanu GWP jest w przyblieniu rwne 24, dla podtlenku azotu N2O - ok. 30, czterofluorku wgla CF4 - ok. 5700.

Na uwag zasuguje dua warto GWP stosowanego w elektroenergetyce szeciofluorku siarki SF6 22 200. Mnoc ten wspczynnik przez mas poszczeglnych gazw i sumujc wyniki otrzymuje si rwnowanik dwutlenku wgla CO2, oznaczany rwnie, jako CDE (Carbon Dioxide Equivalent). Oznacza to, e emisja 1 mln Mg CH4 daje taki sam wpyw na wzrost temperatury atmosfery jak 25 mln Mg CO2. Podobnie emisja 1 mln ton podtlenku azotu N2O daje taki sam efekt jak ok. 300 mln Mg CO2. Dlatego w przypadku opisu wpywu gazw cieplarnianych na wzrost temperatury podaje si warto w jednostce rwnowanika dwutlenku wgla z dodatkow liter e np. mln Mg CO2e, lub mln ton CO2e. Z caej grupy gazw cieplarnianych, ze wzgldu na du zawarto w powietrzu, mimo maego potencjau termicznego najwikszy wpyw na zmian klimatu ma CO2 i dlatego analiza efektu
6

Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/406/WE, z dnia 23 kwietnia 2009r. w sprawie wysikw podjtych przez pastwa czonkowskie zmierzajce do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych.

28

cieplarnianego bdzie ukierunkowana na ten gaz. Naley zauway, e H2O dopiero od niedawna jest wliczane do gazw cieplarnianych chocia nie w dokumentach IPCC. Dlatego naley przyjrze si bliej procesom, ktre zachodz w naszej atmosferze i ktre skutkuj jak to potwierdzaj obserwacje i wyniki pomiarw, wzrostem redniej temperatury Ziemi.

4.2. Budet CO2 w biosferze

Identyfikacj zjawisk zwizanych z efektem cieplarnianym naley rozpocz od analizy tego co ma wpyw na atmosfer otoczk gazow Ziemi o gruboci kilkudziesiciu kilometrw. Uwzgldniajc, e promie Ziemi rwny jest ok. 6400 km, to obiektem naszych zainteresowa s dziesitne czci procenta promienia Ziemi. Zachowujc proporcje, grubo naszej atmosfery odpowiada gruboci warstwy lakieru na gabinetowym globusiku. Z kolei, skorupa ziemi ma rwnie grubo od zerowej (wulkany) do kilkudziesiciu kilometrw, co w przyblieniu odpowiada rwnie dziesitnym czciom procenta promienia Ziemi. Pod skorup jest ju ppynna magma, a dalej w gb Ziemi, w wyniku wzrostu cinienia i temperatury magma si ustala tworzc powok kulist. Przy dalszym wzrocie temperatury, zbliajc si do rodka Ziemi przyjmuje posta pynn, krc we wntrzu kuli ziemskiej. Uwaa si, e te ruchy konwekcyjne zjonizowanej substancji s przyczyn ziemskiego pola magnetycznego. Ruchy konwekcyjne musiay ulega zmianie, poniewa zmieniao si pole magnetyczne Ziemi (m.in. bieguny magnetyczne ulegay przemieszczeniu). Zamiana cyrkulacji musiaa skutkowa w przeszoci zmian temperatury Ziemi. Jdro, zgodnie z aktualn wiedz, jest stae o temperaturze ok. (3-5) tys. C, i przy ogromnym cinieniu jakie tam wystpuje musi w nim powsta reakcja termojdrowa. Gdyby we wntrzu Ziemi nie wystpowaa w wyniku reakcji termojdrowej ciga generacja ciepa, to temperatura naszej planety w caej objtoci, przy istniejcym gradiencie temperatury wyrwnaaby si w cigu kilku tysicy lat. Naley pamita,
e temperatura warstwy przy powierzchni Ziemi zmienia si w okresie zima-lato do gbokoci

zaledwie kilkunastu metrw. Poniej rozkad temperatur nie jest zaleny od pory roku. Nawet ta uproszczona analiza zjawisk zachodzcych we wntrzu Ziemi uwiadamia nam, e nasza planeta jest potnym rdem ciepa, ktre z warstw pooonych w gbi Ziemi przenika do skorupy i wypromieniowuje w przestrze kosmiczn. Naley zauway, e biosfera, a wic warstwa, w ktrej rozwino si ycie, stanowi znikomy uamek procenta promienia kuli ziemskiej. Ale na zjawiska, ktre wystpuj w biosferze i ktre obserwujemy i odczuwamy, ma wpyw wszystko to, co dzieje si nad nami i pod nami.

29

Analizujc wpyw CO2 na efekt cieplarniany naley sporzdzi jego przybliony bilans w skali globu. Najwikszym rezerwuarem dwutlenku wgla s morza i oceany. W wodzie morskiej, jako w wyniku procesw geofizycznych, ale rwnie biologicznych, znajduje si jak si szacuje od 130 000 do 150 000 mld Mg CO2. Rocznie uwalnia si do atmosfery ok. 330 mld Mg. Z porwnania tych wartoci wynika, e ten rezerwuar wystarczy jeszcze na dugo, nie uwzgldniajc cigego zwikszania masy CO2 w wyniku erupcji podwodnych wulkanw. Ocenia si, e roliny ziemi asymiluj rocznie ok. 400 mld Mg CO2. Udzia w bilansie rocznym dwutlenku wgla czci pochodzcej z dziaalnoci czowieka wynosi ok. 29 mld Mg (emisje przemysu, transportu itd.). Z drugiej strony od wielu lat utrzymuje si w atmosferze w przyblieniu stay poziom dwutlenku wgla ok. 2 900 mld Mg. Jak z tego wynika udzia dziaalnoci czowieka w bilansie CO2 w atmosferze jest w przyblieniu rwny 1%. W powietrzu wdychanym przez czowieka udzia CO2 liczony w procentach masy powietrza jest w przyblieniu rwny 0,04 %, w powietrzu wydychanym 0,4 %, co uwzgldniajc ca populacj ludzi daje ok. 6,6 mln Mg CO2 dziennie i ok. 2,4 mld Mg CO2 w skali roku.

4.3. Przyczyna czy skutek globalnego ocieplenia

Autorzy raportu IPCC uwaaj, e przyczyn wzrostu redniej temperatury ziemi jest wzrost antropogenicznego dwutlenku wgla w atmosferze. Autorzy wielu innych inicjatyw Deklaracji Oregoskiej, Apelu Heidelberskiego, itp., wskazuj na wzrost dwutlenku wgla w atmosferze jako pochodn wzrostu temperatury, spowodowan przyczynami naturalnymi.
rednia temperatura Ziemi zmienia si w skali roku, dziesitek i tysicy lat. Na zmian

temperatury Ziemi ma wpyw wiele czynnikw, nie tylko trudnych do zdefiniowania, ale co jest istotne, do waciwego opisania. Dlatego zmiany temperatury, w krtkich okresach czasu maj charakter przypadkowy, chocia mona w tych zmianach wskaza na pewne tendencje i w duszym okresie czasu wykry prawidowoci. Jednym z koronnych dowodw wskazujcych na CO2 jako przyczyn globalnego ocieplenia s wyniki bada rdzeni lodowych - stanowi one zapis historii klimatu. Wiercenia w lodach Arktyki oraz Antarktydy wykonywali Rosjanie, Japoczycy, ale najwikszym sukcesem zakoczyy si one w stacji polarnej Dome Concordia we wschodniej czci Antarktydy, zrealizowane w ramach programu EPICA ( Europen Project for Ice Coring in Antarctica). Polarnicy wydobyli rdze lodowy o dugoci 3270 m, zawierajcy histori klimatu w ostatnich 750 tysicach lat. W takim rdzeniu mona wyrni nawet roczne przyrosty lodu. Zawarte w

30

nich izotopy wodoru i tlenu pozwalaj okreli, jaka temperatura panowaa w okresie tworzenia kolejnej warstwy. Molekuy wody zawierajce cikie izotopy deuteru lub tlenu 18O znajdujce si w parze wodnej w niskiej temperaturze kondensuj szybciej ni molekuy skadajce si z lekkich izotopw. Stosunek koncentracji lekkich i cikich izotopw pozwala na okrelenie temperatury w momencie kondensacji. W pcherzykach uwizionego w lodzie powietrza znajduje si rwnie CO2 , CH4, itd., ktre mona okreli ilociowo metodami spektralnymi. Badania te wykazay, e przecitnie co 15 tys. lat temperatura ziemi wzrastaa i wzrostowi temu towarzyszy wzrost CO2. Wycignito std wniosek, e CO2 jest przyczyn wzrostu temperatury, i e analogiczny proces ma miejsce obecnie. Z pomiarw wynikao, e w okresach wzrostu zawarto CO2 zwiksza si z przecitnej 240 ppm do 290 ppm. Porwnujc obecny wzrost w ostatnich latach poziom CO2 wzrs z 315 ppm w roku 1950 do 380 ppm w roku 2007., mona by zaniepokojonym o przyszo Ziemi. Autorzy raportu IPCC ogosili, e gdy poziom CO2 osignie warto 450 ppm, co stanie si za 10-20 lat , bdzie to skutkowao wzrostem temperatury o 2C, to lody Arktyki i Antarktydy stopniej i poziom wd w oceanach podniesie si o (6-7) metrw. Obecnie ju twierdz, e moe si podnie o kilkadziesit centymetrw. Metody badania rdzeni lodowych wykorzystuj najwiksze osignicia nauki, ale mierzone s iloci ladowe np. cikich izotopw, skadu mikropcherzykw powietrza itd. W takim przypadku niepewno pomiaru jest bardzo dua. Uwzgldniajc rwnie trudnoci w okreleniu wielkoci wpywowych na wynik pomiaru, niektrzy badacze uwaaj, e otrzymane z pomiarw wartoci CO2 s zanione. Jednoczenie naley zauway, e porednie pomiary CO2 w rdzeniach lodowych przeprowadzono przy zaoeniu, e w lodzie polarnym nie wystpuje pynna woda, co jest bdnym zaoeniem. W kadym lodzie, cznie z arktycznym wystpuje pynna woda, w ktrej CO2 jest 70 razy bardziej rozpuszczalne ni np. azot. Dlatego badajc pcherzyki powietrza mierzy si tylko CO2 w gazie, natomiast nie uwzgldnia si nasycenia wody CO2, ktre moe by bardzo due. Dlatego ocenia si, e wyniki pomiaru zawartoci CO2 w pcherzykach rdzeni lodowych s zanione o kilkadziesit lub wicej procent. Jednoczenie z wykresw, gdzie czas na osi czasu liczony jest w setkach tysicy lat, trudno skorelowa wzrost zawartoci CO2 oraz temperatury. Profesor Kapica stwierdza wprost, e w przypadku rdzeni lodowych pomylono skutek z przyczyn wpierw wzrasta temperatura, a nastpnie CO27. Jak z tego wynika, nawet w pozornie tak prostym przypadku pojawiaj si zasadnicze wtpliwoci.

D. Modanow: Globalnoje pocieplenie i ozonowyje dyry naukowoobraznyje mity. Energetyka i Promyszlennost Rosii 7/2001

31

Rdzenie lodowe umoliwiay zidentyfikowanie cyklicznoci zmiany temperatur na przestrzeni setek tysicy lat. Udokumentowany cykl o okresie 12 000 lat obejmuje rwnie nasz czas, w ktrym wystpuj wyrane zmiany temperatury. Na wykresach mona zauway inne cykle o krtszym czasie trwania, nakadajce si na cykle o czasie trwania 1500 lat, o mniejszej skali zmiany temperatur. W czasach nowoytnych, od II-go do VI-go wieku temperatura Ziemi obniya si i nastpnie wzrosa w wiekach IX oraz XIII. W kolejnym okresie od XIII wieku do poowy XIX nastpio gwatowne ozibienie nazywane ma epok lodow. Obecnie znajdujemy si w okresie ocieplenia, w ktrym pojawiaj si krtkie fazy ozibienia (np. w latach 1940 1975). Takich cykli kolejnego ozibiania i ocieplania z rdzeni lodowych odczytano ponad 600. Kolejne cykle wi si z 11 - letnim okresem aktywnoci soca. W 1991 roku Duczycy E.Friss Christiansen i K. Lassen wykazali pen korelacj aktywnoci soca oraz temperatury powietrza w latach 1861 1989. Mechanizm tego zjawiska wyjanili w 1997 roku Svensmark i Friss Christiansen, ktrzy znaleli cis zaleno pomidzy wielkoci zachmurzenia a nateniem promieniowania kosmicznego i nasonecznieniem. Okazao si, e promieniowanie kosmiczne docierajce do Ziemi jest regulowane aktywnoci soca lub dokadniej intensywnoci wystpowania plam sonecznych, z ktrymi zwizane s gwatowne zaburzenia pola magnetycznego na Ziemi ujawniajce si w formie tzw. burz magnetycznych. Pole magnetyczne wywoane przez plamy na socu, rozchodzce si w przestrzeni powoduje ugicie fal promieniowania kosmicznego w ten sposb mniej promieniowania z kosmosu dociera do atmosfery ziemskiej. W okresach maej aktywnoci soca wicej promieniowania dociera do troposfery, powodujc jonizacje czstek powietrza, tworzc w ten sposb jdra kondensacji wok ktrych skrapla si para wodna. Powstaje wtedy wicej chmur tworzcych barier

pomidzy socem a powierzchni Ziemi. Z pomiarw aktywnoci sonecznej wynika, e ostatnie kilkanacie lat byo okresem wyjtkowego spokoju soca, co w efekcie sprzyjao rwnie powstawaniu chmur.

4.4. Zjawiska fizykalne w efekcie cieplarnianym

Aby zrozumie mechanizm powstawania efektu cieplarnianego naley przeanalizowa zjawiska fizykalne wystpujce w chmurach lub szerzej w atmosferze, przy przenikaniu przez nie promieniowania sonecznego, szczeglnie efekt wycinania z widma promieniowania niektrych dugoci fal w wyniku rezonansw czsteczkowych.

32

Kada czsteczka gazu o liczbie atomw rwnej lub wikszej ni trzy, przedstawiajc j w sposb bardzo pogldowy, moe mie w rny sposb uoone atomy np. w czsteczce wody dwa atomy wodoru mog by wzgldem tlenu w rny sposb uoone. Analizujc te rne rozoenia atomw mona stwierdzi, e cz z nich ma o symetrii. Wzdu kadej osi moe wystpi rezonans czsteczkowy oscylacyjny o cile okrelonej czstotliwoci. Jeeli czsteczk umieci si w polu elektromagnetycznym to atomy (majce odpowiedni adunek elektryczny) bd si przemieszcza zgodnie z kierunkiem zmian pola. Te wychylenia bd najwiksze w przypadku wystpienia rezonansu czsteczkowego, tzn. wtedy, gdy czstotliwo zmian pola elektromagnetycznego bdzie rwna czstotliwoci rezonansowej czsteczki8. Kademu przemieszczeniu atomw musi towarzyszy dysypacja energii, ktr w tym przypadku mona interpretowa jako ciepo wydzielone w wyniku oddziaywania pl, powodujce wzrost energii termicznej czsteczki. Jeeli wydziela si ciepo, to ta energia musi by pobrana z jakiego rda. Tym rdem jest fala elektromagnetyczna i czsteczki zwikszajc sw energi zmniejszaj natenie fali elektromagnetycznej o czstotliwoci rwnej czstotliwoci rezonansu. Efekt ten nazywa si wycinaniem fali z widma. Czsteczka pochaniajc energi zwiksza swoj amplitud drga termicznych, ktr odczuwamy dotykajc ciepych przedmiotw. Rezonansw czsteczki, jak ju wspomniano, moe by kilka i dla kadej czstotliwoci rezonansowej czsteczka wycina inn fal elektromagnetyczn. Zjawiska zwizane z rezonansem czsteczek wieloatomowych s bardziej zoone ni to wynika z przedstawionego opisu. W czsteczkach wieloatomowych wystpuje rwnie rezonans pomidzy dwoma atomami, ktry poprzez oddziaywania polowe przenosi si na inne atomy. W wyniku efektu Ramana, na widmo absorpcyjne nakada si dodatkowo widmo Ramana wprowadzajc kolejne tumione czstotliwoci. Po przeanalizowaniu mechanizmu wycinania fal z widma naley okreli zmiany widma promieniowania sonecznego, ktre zawiera wszystkie czstotliwoci z zakresu promieniowania widzialnego, podczerwonego i czciowo ultrafioletowego. W analizie promieniowania posugujemy si pojciem dugoci fali elektromagnetycznej obliczamy j dzielc prdko
wiata przez czstotliwo. Dugo fali wiata widzialnego zawiera si w granicach od ok. 0,4 m do ok. 0,7 m, natomiast zakres promieniowania podczerwonego obejmuje dugo fali od

ok. 0,7m do 20 lub u niektrych autorw do 40 m.

Encyklopedia fizyki wspczesnej, PWN, Warszawa 1984.

33

Na rysunku 4.1 przedstawiono widmo promieniowania soca, jako ciaa doskonale czarnego o temperaturze 5525 K
10

. Promieniowanie soca zmierzone przed wnikniciem do

atmosfery ma obwiedni bardzo zblion do krzywej promieniowania ciaa doskonale czarnego opisanego rwnaniem Plancka. Promieniowanie dochodzce do powierzchni Ziemi ma mniejsze natenie, a widmo wykazuje charakterystyczne studnie, spowodowane wyciciem fal elektromagnetycznych o czstotliwociach rwnych czstotliwociom rezonansowym

czsteczek. Najwicej wyci fali elektromagnetycznej spowodowanych jest przez H2O.

Rys.4.1. Widmo promieniowania sonecznego przed i po przenikniciu przez atmosfer. Na rysunku 4.2 przedstawiono charakterystyk promieniowania sonecznego oraz ziemskiego, jako ciaa doskonale czarnego w temperaturach (210-310) stopni Celsjusza9. Pod widmami cia doskonale czarnych wrysowano widma promieniowania po przejciu przez atmosfer: dla promieniowania sonecznego zmierzone na powierzchni Ziemi, a dla promieniowania emitowanego z Ziemi w grnych warstwach atmosfery. Pole pomidzy widmami jest proporcjonalne do ciepa wydzielanego w atmosferze. Na kolejnym wykresie przedstawiono charakterystyk tumienia fal promieniowania. Warto 100% oznacza, e nastpuje cakowite wytumienie fali o okrelonej dugoci. Nastpne wykresy przedstawiaj udzia H2O, CO2, CH4 itd. w tumieniu fal, czyli pokazuj zakresy fal wytumionych przez poszczeglne gazy cieplarniane. Na wykresach widoczny jest znacznie wikszy udzia w tumieniu fal elektromagnetycznych H2O ni CO2.

http://pl.wikipedia.org/wiki/efektcieplarniany

34

Cakowite lub czciowe wycicie fal widma promieniowania sonecznego oraz ziemskiego nastpio w wyniku rezonansw czsteczkowych, gwnie H2O kilku rezonansw dla rnych czstotliwoci rezonansowych. Im wicej czstek wody, i innych gazw, tym wicej rezonansw i tym wiksze jest pochanianie ciepa i nagrzewanie atmosfery jej temperatura wzrasta. Jak ju wspomniano ciepo Ziemi jest wypromieniowywane w przestrze kosmiczn. Natenie tego

Rys.4.2. Udzia wycicia dugoci fal przez poszczeglne gazy cieplarniane. promieniowania jest zalene od rnicy czwartych potg (!) temperatury powierzchni Ziemi i jej atmosfery. Jeeli temperatura atmosfery (chmur) wzrasta, rnica temperatur maleje i tym samym natenie promieniowania termicznego zmniejsza si i temperatura Ziemi nie obnia si w taki sposb, jak w przypadku maej iloci wody w atmosferze. Dodatkowo promieniowanie termiczne Ziemi, przenikajce atmosfer wywouje dokadnie taki sam efekt jak promieniowanie soneczne, podwyszajc rwnie temperatur atmosfery ziemskiej. Najczciej mwi si o udziale w efekcie cieplarnianym dwutlenku wgla (CO2), ewentualnie metanu (CH4), rzadziej ozonu (O3), ale prawie zawsze pomija si milczeniem gwnego winowajc H2O. W tabeli 4.1 przestawiono oszacowany procent udziau odpowiedzialnoci gazw za efekt cieplarniany. Naley zwrci uwag na bardzo duy udzia H2O w postaci pary wodnej oraz wody (po kondensacji) znajdujcych si w chmurach, w tworzeniu cieplnej otuliny Ziemi, utrudniajcej

35

wypromieniowywanie ciepa z Ziemi. W rnych pracach, w ktrych analizuje si wpyw H2O na efekt cieplarniany pojawiaj si szacunki jeszcze wysze i udzia H2O siga (95-98) procent.
Tab. 4.1. Wpyw gazw na efekt cieplarniany. Szacowany udzia w efekcie cieplarnianym % 80 -94 2-5 2-4 1-2 1-9

GAZ

H 2O Para wodna oraz chmury CO2 O3 CH4 inne

Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego obserwujemy w yciu codziennym. Jeeli w nocy niebo jest bezchmurne, to ranek jest chodny. Znika wtedy osona chmur i natenie promieniowania Ziemi jest proporcjonalne do rnicy czwartych potg Ziemi oraz kosmosu mwimy, e nastpio wypromieniowanie ciepa. Osona chmur zatrzymuje ciepo na Ziemi, podwyszajc jej temperatur. Jest to jednoczenie z ycia wzity dowd na wpyw H2O na zmian temperatury Ziemi. Jak z tego wynika przeciwdziaanie efektowi cieplarnianemu wymaga zmniejszenia iloci wszystkich gazw cieplarnianych w atmosferze wymienionych w tabeli, ale aktualnie skoncentrowano si tylko na CO2, chocia CO2 wycina z widma promieniowania w sposb znaczcy cztery czstotliwoci (lub dugoci fali). Naley podkreli, e przypisany CO2
procent odpowiedzialnoci za efekt cieplarniany dotyczy 2 900 mld Mg CO2, a odpowiedzialno czowieka za efekt cieplarniany w wyniku wprowadzenia do atmosfery ok. 29 mld Mg CO2 mona okreli na ok. (0, 02 -0,05) %, a wic poza bdem szacowania.

4.5. Korelacja temperatury Ziemi i zawartoci CO2 w atmosferze

Zasadniczym argumentem autorw raportw IPCC przemawiajcym za wpywem CO2 na

redni temperatur Ziemi jest porwnanie dwch wykresw: zmian redniej temperatury na

Ziemi oraz zawartoci CO2 w atmosferze w ostatnich kilkudziesiciu latach. Wykresy te przedstawiono na rysunku 4.3. 36

Rys.4.3. Zmiana redniej temperatury Ziemi w latach 1860-2000 oraz zawartoci CO2 w atmosferze w latach 1960-2010.

Pomiary bezporednie redniej temperatury Ziemi s obecnie realizowane w sposb bardzo poprawny. W skali globu istniej cztery rne systemy monitorowania temperatury Ziemi: angielski hadley CRUT oraz trzy amerykaskie GISS, UAM, RSfS. W niedalekiej przeszoci rednia temperatura Ziemi bya obliczana z wynikw pomiarw w rnych, niekiedy przypadkowych miejscach globu. Sposb pomiaru wpywa na wynik, wprowadzajc wiele kontrowersji. Stwierdzono np., e w okresie II wojny wiatowej temperatura globu zacza wzrasta, natomiast po zakoczeniu wojny male. Po dokadniejszej analizie okazao si, e temperatura na ldzie nie wykazywaa wzrostu natomiast mocno wzrastaa temperatura oceanw. Wyjanienie tego faktu ma charakter anegdotyczny. Ze wzgldu na du liczb kolonii angielskich i obecnej tam floty angielskiej, dominujc cz pomiarw wykonyway okrty angielskie. W czasie II wojny wiatowej 80% pomiarw wykonyway okrty amerykaskie i okazao si, e sposb pomiaru temperatury na tych okrtach decydujco wpywa na wyniki pomiarw. Pomiar temperatury na okrtach angielskich odbywa si rcznie. Opuszczano za burt wiadro i po napenieniu go wod morsk wycigano na pokad i dokonywano pomiaru temperatury. Na okrtach amerykaskich temperatur wody oceanicznej mierzono

w maszynowni, w punkcie ujcia tej wody do celw technologicznych. W pierwszym przypadku woda w wiadrze parowaa i uwzgldniajc du warto ciepa parowania moga si ochadza z drugiej strony nagrzewaa si od soca. Jednak te procesy parowania i grzania z reguy byy

37

nieistotne dla wyniku pomiaru. Natomiast pomiar temperatury w maszynowni by obarczony bdem spowodowanym nagrzewaniem si wody w trakcie przepywu przez rurocig popeniano, jak si okazao duy bd pomiaru, std temperatura globu wzrastaa10. Na wykresie przedstawionym na rysunku 4.3 zaznaczono punktowo rednie temperatury w danym roku czc je lini aman oraz lini cig, dla ktrej trudno znale interpretacj gdyby to bya rednia temperatura, to linia musiaaby przechodzi przez punkty odpowiadajce
rednim temperatura rocznym, co nie wynika z rysunku.

Pomiary

zawartoci

CO2

atmosferze

sposb

miarodajny,

metodami

spektrometrycznymi wykonuje si dopiero od lat 50-tych ubiegego wieku. Stosowane w pierwszej poowie ubiegego wieku metody analizy chemicznej daway wyniki, o ktrych mona artobliwie powiedzie, e niepewno pomiaru bya wiksza od wartoci mierzonej. Najbardziej wiarygodnym wykresem zmiany CO2 w atmosferze jest tzw. Krzywa Keelinga. W 1955 roku Charles David Keeling pracujcy wwczas w California Institute of Technology zaobserwowa, e ilo dwutlenku wgla w atmosferze nie zaley od miejsca pomiaru. Pomiaru stenia CO2 w atmosferze mona byo wykona praktycznie w dowolnym miejscu globu. W 1958 roku Keeling rozpocz pomiary stenia CO2 w nowo utworzonym wysokogrskim laboratorium na Mauna Loa, na Hawajach. Mauna Loa jest aktywnym wulkanem, ktry mg zakca wyniki pomiarw CO2 i dlatego uyto metod eliminujcych wpyw CO2 pochodzenia wulkanicznego11. Dane pomiarowe wskazuj na wzrost objtociowego stenia CO2 w atmosferze od 315 ppmv w 1958 roku do 380 ppmv w 2006 roku. Wyniki pomiarw CO2 wykonanych w innych czciach globu, ale w krtszym przedziale czasu potwierdzaj wzrost CO2 a wartoci stenia CO2 s zblione do otrzymanych w Mauna Loa. Porwnujc oba wykresy mona wycign wniosek o wspzalenoci wzrostu temperatury Ziemi oraz stenia CO2 w atmosferze. Autorzy raportw IPCC przyjli, e wykresy te s dowodem na spowodowanie zmian temperatury przez rosnce w atmosferze stenie CO2, jednoznacznie wskazujc CO2 jako przyczyn, a wzrost temperatury jako skutek. Naley zauway, e skale czasowe obu wykresw s rne, co nie sprzyja obiektywnej ocenie. Do interesujcych wnioskw mona doj nakadajc na siebie oba wykresy, po dopasowaniu skal czasowych, co mona atwo wykona za pomoc komputera, otrzymujc na ekranie wykresy przedstawione na rysunku 4.4. Naley zauway, e krzywa Keelinga jest wprawdzie monotoniczna, ale w niektrych fragmentach jej wzrost jest szybszy, w innych
10

http://ziemianarozdrozu.pl/encyklopedia/14/metody-badania-dawnego-klimatu http://wikipedia.org./wiki/krzywakeelinga

11

38

wolniejszy. Jeeli te lokalne zmiany wzrostu krzywej Keelinga skojarzy si ze zmianami temperatury, to mona zauway, e po zmniejszeniu temperatury (linia amana), po pewnym czasie nastpuje zmniejszenie narastania krzywej stenia CO2. Ten efekt mona zaobserwowa przy wzrocie temperatury stenie CO2 wzrasta, ale z pewnym opnieniem za

Rys.4.4. Naoone wykresy temperatury oraz stenia CO2 w atmosferze.

wzrostem temperatury. Ta prawidowo uzna

dotyczy caego

wykresu i wnioski te trudno

za przypadkowe. Oznacza to, e wzrost temperatury z pewnym opnieniem

intensyfikuje uwolnienie CO2 z oceanw.

Uwzgldniajc fakt, e oceany s obiektem o bardzo duej pojemnoci cieplnej i redniej rezystancji termicznej, termiczna staa czasowa oceanw jest bardzo dua - nagrzewanie odbywa si bardzo wolno. Intensywno uwalniania CO2 zaley od temperatury jest wiksza w przypadku wzrostu temperatury. Jak z tego wynika, to zmiana temperatury jest przyczyn
zmiany CO2, przy czym zmiana CO2 nastpuje z pewnym opnieniem wynikajcym z bardzo duej termicznej staej czasowej obiektu jakim jest ocean.

Na marginesie naley zauway, e wybr miejsca pomiaru wyspy na Pacyfiku by jednym z najlepszych. Zmierzono CO2 uwalniane z oceanu, ktry otacza Hawaje i ktrego temperatura zaley gwnie od intensywnoci promieniowania sonecznego. Szkoda, e autorzy, majc do dyspozycji znacznie wicej punktw pomiarowych nie wyznaczyli funkcji interkorelacji mona by wwczas obliczy czas, po ktrym wzrastao stenie CO2 przy zmianach temperatury. W pomiarach korelacyjnych czas ten jest nazywany czasem opnienia transportowego.

39

4.6. Selektywny dobr argumentw

Autorzy raportw IPCC, szczeglnie raportu IV, dobieraj argumenty w sposb bardzo selektywny, dopasowujc je do tezy o CO2 , jako przyczynie globalnego ocieplenia. Argumenty te powielane s przez dziennikarzy, ktrzy z reguy nie s w stanie ich oceni. Przykady mona mnoy warto jednak przytoczy map ldolodu zamieszczon w dzienniku Rzeczpospolita w dniu 2 grudnia 2008 roku, na ktrej przedstawiono zasig ldolodu w grudniu 2007 roku, znacznie mniejszy w porwnaniu z wieloletni redni. Mapka, przedstawiona na rysunku 4.5, sugeruje, e zmniejszanie si powierzchni lodowej ma charakter stay.

Rys.4.5. Zasig ldolodu w grudniu w latach 1979 2000 oraz w grudniu 2005 i 2007 roku. Tymczasem ju miesic pniej czyli w styczniu 2008 roku, wg danych US National Climatic Data Center (NCDC): - zasig lodu by najwikszy od 4 lat: ld przyrs o ok. 2 mln km2, - powierzchnia pokrywy nienej na Pkuli Pnocnej bya wiksza o 64% od redniej z lat 1967 2008, i bya najwiksza od 42 lat. Jednoczenie duskie suby meteorologiczne poday, e w styczniu 2007 roku zasig lodw pomidzy Kanad i Grenlandi jest najwikszy od 15 lat i jego grubo wzrosa o 20 cm. rednia temperatura Ziemi bya w styczniu 2008 nisza od redniej temperatury stycznia 2007 roku o 0,75 C. Porwnanie tej temperatury ze wzrostem temperatury w caym XX wieku, ktry wg

40

IPCC wynis 0,76C, i ktry jest wizany z efektem cieplarnianym moe da wiele do mylenia. Osigniciem IPCC jest opracowanie modelu komputerowego przemian klimatu, z ktrego ma wynika efekt cieplarniany. Krytycy tego modelu bardzo szybko znaleli szereg bdw model po wprowadzeniu znanych danych z przeszoci nie potrafi odtworzy stanu klimatu z tego okresu, rwnie dane dotyczce dnia biecego dawayby wyniki bardzo rozbiene. W opinii krytykw raporty, szczeglnie IV Raport IPCC, zostay skompromitowane, ale mimo to nadal stanowi swoist bibli dla urzdnikw ONZ i duej czci politykw UE. Newsweek z 26.07.2009 roku, jako komentarz do artykuu omawiajcego Pakiet klimatyczno-energetyczny pt. Kosztowne zudzenie cytuje wypowiedzi rnych uczonych i politykw z Raportu Mniejszoci Senatu Nagrody Nobla z fizyki stwierdzi: Stanw Zjednoczonych. Ivan Giaever laureat

Globalne ocieplenie stao si now religi. Ja pozostaj sceptyczny.

Z kolei Arun Ahluwalia z Uniwersytetu Punjab z Indii:

Czonkowie panelu klimatycznego ONZ (IPCC) to duy zamknity krg wzajemnej adoracji. Nie suchaj nikogo z zewntrz i nie s otwarci na nowe idee.

Zadziwiajca jest wypowied dla prasy Gro Harlen Brundland, byej komisarz UE, ktra przed laty sformuowaa gwny priorytet UE zrwnowaony rozwj, obecnie specjalnej doradcy ONZ ds. zmian klimatycznych:

Kwestionowanie istnienia naukowego konsensusu w sprawie globalnego ocieplenia jest niemoralne.

Konsensus w nauce nie istnieje. Nie mona mwi, e fizycy umwili si, e prawo grawitacji obowizuje w 90 procentach. Jeeli kto mwi o naukowym konsensusie (i to w dodatku polityk) oznacza to, e nie ma on pojcia o meritum sprawy. Znamienna jest wypowied deputowanego do Parlamentu Europejskiego prof. Adama Gierka zamieszczona na portalu Centrum Informacji o Rynku Energii (CIRE) w dniu 25 lipca 2009 roku, ktry m.in. stwierdzi:

41

 Wpyw czowieka na zmiany klimatyczne to celowo wywoana histeria. Histeria klimatyczna narastaa w cigu trzech ostatnich lat. Wielu czonkw Parlamentu Europejskiego skadajcego si gwnie z politykw a nie naukowcw, poddawanych jest w tym zakresie dziaaniom socjotechnicznym.

W tym kontekcie atwiej zrozumie dziaania, jakie byy podejmowane w Parlamencie Europejskim dotyczce przyjcia Pakietu klimatyczno-energetycznego. W sposb wywaony wypowiedzieli si polscy naukowcy. Komitet Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk przyj 12 lutego 2009 roku Stanowisko w sprawie zagroenia globalnym ociepleniem. W stanowisku zwrcono uwag na 10 fundamentalnych aspektw tego problemu, wskazujc na skomplikowan wspzaleno procesw zachodzcych w litosferze, hydrosferze, atmosferze i biosferze, wskazujc na zmienno klimatu, jako na podstawow cech klimatu Ziemi. Stwierdzono, e od 12 tysicy lat Ziemia znajduje si w kolejnej fazie cyklicznego ocieplenia i jest w pobliu jego maksymalnego natenia. Okresy wzrostu gazw cieplarnianych w atmosferze, niekiedy do wartoci kilkakrotnie wikszej w porwnaniu ze stanem obecnym towarzyszyy zawsze dawniejszym ociepleniom, rwnie przed pojawieniem si czowieka na Ziemi. Naukowcy wskazuj na aktywno wulkaniczn szczeglnie wzdu granic pyt litosfery pod wod oceanw, jako na ogromne rdo CO2 , dostarczanej rn drog do atmosfery. Dziaalno czowieka skutkuje emisj CO2 do atmosfery, ale przypisywanie czowiekowi roli dominujcej w wywoaniu efektu cieplarnianego nie zostao udowodnione (mimo usilnych wysikw IPCC). W ostatnim punkcie (10) naukowcy wskazuj na niebezpieczestwo podejmowania w oparciu o jednostronne obserwacje decyzji politycznogospodarczych, dotyczcych rozwijania kosztownych, tak zwanych ekologicznych technologii energetycznych bd sekwestracji CO2. Takie dziaania mog doprowadzi do zupenie odwrotnych skutkw. W zakoczeniu naukowcy uwaaj za konieczne podjcie rnodyscyplinarnych bada opartych na wszechstronnym monitoringu i modelowaniu wpywu na klimat innych czynnikw ni tylko stenie CO2.

42

5. Wsplnotowy system handlu emisjami

5.1. System handlu emisjami

System handlu emisjami (SHE) Unia Europejska wprowadzia jako narzdzie przeciwdziaania zmianom klimatu. Skada si on z dwch kompatybilnych systemw

wsplnotowego oraz krajowego systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2. W Polsce tryb przyznawania uprawnie do emisji CO2, ich rozliczania, umarzania oraz handlu do wrzenia 2009 roku regulowaa ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazw cieplarnianych i innych substancji z dnia 22 grudnia 2004 roku. Ustawa wprowadzia do polskiego systemu prawnego zapisy Dyrektywy 2003/87/WE ustanawiajce

system handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych oraz Dyrektywy 2001/81/WE w sprawie krajowych poziomw emisji dla niektrych rodzajw zanieczyszczenia powietrza. Dotychczas systemem administrowa Krajowy Administrator Systemu Handlu

Uprawnieniami do Emisji (KASHUE), ktrego nadzorowa minister waciwy do spraw

rodowiska. Prowadzi on Krajowy Rejestr Uprawnie do Emisji zawierajcy informacje

o zezwoleniach oraz o przyznanych, sprzedanych i umorzonych uprawnieniach do emisji. Zezwolenie do emisji CO2 musia uzyska prowadzcy instalacj na podstawie wniosku zawierajcego wszystkie dane instalacji zwizane z procesem technologicznym i emisjami CO2 . Zezwolenie byo wane przez 10 lat. Krajowy Administrator sporzdza Krajowy Plan Rozdziau Uprawnie do Emisji (KPUE), uwzgldniajcy potrzeby poszczeglnych instalacji. Instalacji objtych Krajowym Planem Rozdziau jest w Polsce 838 w branach: energetycznej, hutniczej, cementowej, papierniczej, szklarskiej oraz ceramicznej. W Krajowym Planie okrela si cakowit liczb uprawnie do emisji w okresie rozliczeniowym z rozbiciem na poszczeglne instalacje oraz rezerw uprawnie do emisji przeznaczon dla nowo powstaych instalacji lub w uzasadnionych przypadkach na uzupenienie przyznanych limitw. Operator instalacji emitujcej CO2 zobowizany by do przekazania Krajowemu Administratorowi informacji potrzebnych do opracowania planu. Krajowy Plan by przedkadany Komisji Europejskiej oraz pastwom czonkowskim UE nie pniej ni 18 miesicy przed rozpoczciem okresu rozliczeniowego. Po uzyskaniu akceptacji Komisji Europejskiej KPUE w drodze rozporzdzenia by przyjmowany przez Rad Ministrw. Rozporzdzenie musiao by ogoszone do 30 wrzenia roku 43

poprzedzajcego okres rozliczeniowy. Przyznane dla instalacji uprawnienia do emisji mogy by wykorzystane na wasne potrzeby do iloci odpowiadajcej rzeczywistym emisjom, sprzedane lub za zgod organu wydajcego uprawnienia wykorzystane w latach nastpnych. W przypadku sprzeday umowy mogy by zawierane wycznie midzy operatorami instalacji (prowadzcymi instalacje). Wyjtek stanowia sprzeda uprawnie w ramach wsplnotowego systemu handlu wtedy stron umowy moga by osoba fizyczna. Duym problemem byo monitorowanie emisji i jej dokumentowanie. Szczegowe zasady monitoringu emisji i corocznego raportowania okrela Decyzja Komisji 2004/156/WE. W 2006 roku Komisja po dokonaniu przegldu trybu monitorowania wprowadzia nowe wytyczne w Decyzji 2007/589/WE. Przeniesieniem dokumentw dotyczcych monitorowania do polskiego systemu prawnego jest Rozporzdzenie ministra waciwego do spraw rodowiska w sprawie sposobu monitoringu gazw cieplarnianych w ramach wsplnotowego systemu do emisji CO2 z 12 stycznia 2006 r. Roczny raport dotyczcy emisji podlega weryfikacji przez uprawnionych audytorw lub wojewdzkich inspektorw ochrony rodowiska, w zakresie zgodnoci danych zawartych w raporcie ze stanem faktycznym. Krajowy Administrator prowadzi rejestr audytorw upowanionych do weryfikacji rocznych raportw. Na podstawie danych zawartych w raporcie ulegaa umorzeniu odpowiednia liczba przyznanych uprawnie do emisji.
CO2 EMISJA RZECZYWISTA CO2 KPR I CO2 KPR II

600000 500000 400000 300000 200000 100000 0

1988 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Rys.5.1. Emisje CO2 w Polsce w latach 1988-2012 : kolor fioletowy rzeczywiste, granatowy limity UE, ty limity z Protokou z Kioto (rdo L.H.Gabry).

Przekroczenie limitw emisji wizao si z karami pieninymi wnoszonymi na rachunek Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska. Wysoko kary za nieuprawnion emisj 1 Mg CO2 w okresie 2005 2007 wynosia rwnowarto 40 euro, a od dnia 1 stycznia 2008 roku wynosi rwnowarto w zotych polskich 100 euro.

44

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Na rysunku 5.1 przedstawiono emisj CO2 w latach 1988 - 2012. W latach 2005 2007 przyznane przez UE uprawnienia w peni wystarczay do pokrycia rzeczywistych emisji nadwyka wynosia 34 mln Mg CO2 i operatorzy instalacji nie mieli problemw z przekroczeniami. Przyznanie przez Komisj nie tylko Polsce, ale i innym pastwom duych limitw doprowadzio do zaamania rynku handlu emisjami cena jednego uprawnienia spada do wartoci 1 eurocenta. Przygotowany przez Polsk na lata 2008-2012 (KPRU II) i przedstawiony Komisji Europejskiej Krajowy Plan Rozdziau Uprawnie do Emisji obejmowa emisj o wartoci 284 mln Mg CO2 Komisja, uznajc e dane majce wpyw na warto emisji s niewiarygodne ( m.in. przewidywany wzrost PKB), obniya limit do 208,5 mln Mg CO2. Polska zaskarya decyzj Komisji do sdu unijnego w Luksemburgu uzasadniajc zaskarenie wpywem zbyt maych limitw na wzrost cen energii elektrycznej dla mieszkacw, poniewa wytwrcy energii musieli by dokupywa pozwolenia na emisje CO2 . Sd w Luksemburgu uzna, e pastwa czonkowskie UE maj szerokie kompetencje w ustalaniu planw rozdziau emisji i jednoczenie zakwestionowa sposb uzasadnienia obniki uprawnie do emisji przez Komisj, w ktrym ograniczono si do przedstawienia wasnych danych, ignorujc dane przestawione przez Polsk. W zwizku z tym sd uniewani decyzj Komisji przywracajc Polsce limity bezpatnej emisji CO2 o wartoci wnioskowanej przez Polsk, czyli 284 mln Mg CO2 . Orzeczenie Unijnego Sdu Pierwszej Instancji w Luksemburgu jest dopiero pierwszym etapem stara Polski o zwikszenie limitu nieodpatnych uprawnie do emisji CO2. Spotkao si ono z wyrazami niezadowolenia Komisji i zapowiedzi odwoania si do sdu II instancji. Przyznany przez Komisj limit zosta przez KASHUE rozdzielony pomidzy brane,

przy czym nie obyo si bez protestw i poprawek. Nastpnie dokument z przyznanymi branom udziaami w limicie by ratyfikowany przez Komisj Europejsk. Udzia bran w limicie uprawnie do emisji CO2 przedstawiono w tabeli 5.1. Jeeli dalsze postpowanie dotyczce zwikszenia limitw dla Polski zakoczy si sukcesem, wartoci limitw uprawnie dla poszczeglnych bran ulegn zmianie. Po roku 2012 zmieni si cakowicie system rozdziau uprawnie cz uprawnie, w kolejnych latach zwikszajc si, operatorzy instalacji bd musieli uzyska w formie aukcjoningu. W dniu 23 kwietnia 2009 r. zostaa opublikowana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE zmieniajca Dyrektyw 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wsplnotowego systemu handlu uprawnienia do emisji gazw cieplarnianych. W tym samym

45

Tabela 5.1. Rozdzia limitw uprawnie do emisji CO2 na lata 2008 2012 na poszczeglne sektory - przyjty przez RM 1 lipca 2008 r.
Grupa instalacji / brana Elektrownie zawodowe Elektrociepownie zawodowe Elektrociepownie przemysowe Ciepownie zawodowe Przemys rafineryjny Przemys koksowniczy Hutnictwo elaza i stali Przemys wapienny Przemys cementowy Przemys szklarski Przemys ceramiczny Przemys papierniczy Przemys cukrowniczy Przemys chemiczny Przemys materiaw drewnopochodnych Przemys pozostay Rezerwa na nowe instalacje Projekty proekologiczne w ramach Limit uprawnie do

emisji CO2 - mln Mg 110,7 25,3 6,0 9,5 8,1 2,9 11,0 1,8 10,8 1,8 0,7 1,4 1,3 4,9 1,1 3,1 7,4 0,15

projektw wsplnych (WUE) wdroe

dniu zostaa ogoszona Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE w sprawie wysikw podjtych przez pastwa czonkowskie zmierzajca do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiza Wsplnoty dotyczcych redukcji emisji gazw cieplarnianych. Jednoczenie w Polsce trway prace nad ustaw o systemie zarzdzania emisjami gazw cieplarnianych i innych substancji, ktr Sejm uchwali 17 lipca 2009 r. Prace nad ustaw trway od koca padziernika 2008 i byy prowadzone przy uwzgldnieniu projektowanych zapisw Dyrektywy 2009/29/WE, ale nie wszystkie zapisy Dyrektywy udao si przenie do ustawy. W ustawie znajduj si rwnie zapisy umoliwiajce handel emisjami CO2 z przyznanych Polsce w Protokole z Kioto.

46

Ustawa zostaa ogoszona w Dz.U.2009.130.1070 z dnia 18 sierpnia 2009 r. i obowizuje od 30 dnia od dnia ogoszenia, ale przejcie z jednego systemu rozlicze emisji CO2, dziaajcego na mocy ustawy z dnia 22 grudnia 2004 roku do systemu okrelonego ustaw z 18 sierpnia 2009 roku wymaga pewnego okresu czasu. Dlatego przedstawione zostan najwaniejsze rozstrzygnicia ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazw cieplarnianych i innych substancji.

5.2. Dyrektywa 2009/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady

Dyrektywa 2009/29/WE przyjta przez Parlament Europejski i Rad zmienia Dyrektyw 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wsplnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazw cieplarnianych. Wprowadzone zmiany dotycz trzeciego okresu handlu uprawnieniami do emisji lat 2013 2020, ale rwnie nakrelono perspektyw redukcji emisji do roku 2050 (ambitny plan redukcji emisji CO2 o 60 80% w porwnaniu do emisji z 1990 roku). Przeprowadzony w roku 2007 przez Komisj przegld systemu handlu uprawnieniami do emisji wykaza, e konieczne s zmiany systemu, ktre wymusz oczekiwan w perspektywie roku 2020 redukcj emisji CO2. Przyjto, e liczba uprawnie do emisji w okresie 2008 2020 powinna co roku male o 1,74% liczby uprawnie z poowy okresu 2008 2012. Tym samym w 2020 roku wydanych zostanie 1720 mln uprawnie do emisji CO2 (1 uprawnienie = emisji 1 Mg CO2). Uprawnienia otrzymaj pastwa czonkowskie UE i maj one by kupowane na aukcji przez operatorw instalacji emitujcych CO2. Co najmniej 50% dochodw ze sprzeday uprawnie na aukcji ma by przeznaczone na : - zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych, - adaptacj do skutkw zmian klimatu, - finansowanie prac badawczo rozwojowych w zakresie redukcji emisji, - rozwj odnawialnych rde energii, - zwikszenie efektywnoci energetycznej, - bezpieczn dla rodowiska sekwestracj CO2, - zapobieganie wylesianiu, - uwzgldnienie aspektw spoecznych spowodowanych podwyk cen energii. Rynek uprawnie do emisji CO2, na okres rozpoczynajcy si w roku 2013 powinien dziaa ju od 2011 roku, co pozwoli na dopracowanie systemu, tak aby w trzecim okresie handlu uprawnieniami nie byo adnych trudnoci.

47

W Dyrektywie wskazano, e kraje najmniej rozwinite, mimo e w przeliczeniu na jednego mieszkaca emituj minimalne iloci CO2, to najbardziej dotykaj je dramatyczne skutki zmian klimatu. Dlatego pastwa rozwinite gospodarczo powinny prowadzi w tych najmniej rozwinitych krajach inwestycje minimalizujce wpyw zmian klimatu. Na ten cel ma by utworzony odrbny fundusz. Od roku 2013 poza przydzielonymi nieodpatnie, o ktrych bdzie mowa w dalszej czci, uprawnienia do emisji CO2 bd sprzedawane na aukcji, przy czym z cakowitej liczby uprawnie: - 88% rozdzielonych zostanie pomidzy pastwa czonkowskie proporcjonalnie do emisji z roku 2005 lub redniej emisji z lat 2005 2007, w zalenoci od tego, ktra z tych emisji bdzie wiksza, -10% rozdzielonych zostanie nowym czonkom UE w ramach mechanizmu solidarnociowego, przy czym uprawnienia te pastwa sprzedaj rwnie na aukcjach, -2% uprawnie otrzymaj pastwa, ktrych emisje gazw cieplarnianych w 2005 roku byy co najmniej 20% nisze, przy czym podstaw oblicze jest rok bazowy Protokou z Kioto. Przepisy wykonawcze, ktre maj okrela w sposb precyzyjny i przejrzysty tryb rozdziau uprawnie pomidzy poszczeglne pastwa Komisja ma opracowa do dnia 30 czerwca 2010 roku. W przepisach tych bd podane ex-ante wskaniki umoliwiajce obliczanie emisji w przypadku rnych technologii i paliw. Punktem wyjcia do okrelenia tych wskanikw dla poszczeglnych technologii bd rednie parametry 10% najbardziej wydajnych instalacji dziaajcych w UE w okresie 2007 2008. Bezpatne uprawnienia do emisji przydzieli si jedynie sieciom ciepowniczym oraz wysokosprawnej kogeneracji. Rezerw UE stanowi 5% uprawnie dla okresu 2013 2020, przeznaczonych dla nowych instalacji. W przypadku niewykorzystania rezerwy, uprawnienia zostan przekazane pastwom czonkowskim celem sprzeday na aukcji. Z rezerwy do dnia 31 grudnia 2015 roku zostanie sprzedanych 300 milionw uprawnie na pokrycie budowy 12 demonstracyjnych instalacji sekwestracji CO2. Jednoczenie do roku 2020 sektory, w ktrych istnieje zagroenie ucieczki emisji, tzn. przeniesienia wysokoemisyjnej produkcji poza granice UE do pastw w ktrych nie ma restrykcyjnej polityki emisyjnej, otrzymaj 100% bezpatnych uprawnie. W wyniku negocjacji, przeprowadzonych przed przyjciem przez Parlament Europejski i Rad Pakietu klimatyczno-energetycznego pastwa, w ktrych w roku 2007 krajowa siec energetyczna nie bya poczona z UCTE lub w ktrych w roku 2006 ponad 30% energii

48

elektrycznej byo wytworzone z paliwa kopalnego jednego rodzaju, a PKB per capita w cenach rynkowych by mniejszy od 50% redniego PKB Unii, uzyskay prawo do nieodpatnych uprawnie. W 2013 roku cakowita liczba przydzielonych przejciowo bezpatnych uprawnie nie przekroczy 70% z lat 2005 2007. Kadego roku pula nieodpatnych uprawnie do emisji bdzie zmniejszaa si o 10% wartoci bazowej; w roku 2020 wszystkie uprawnienia bd nabywane ju w formie aukcji. Warunkiem otrzymania nieodpatnych uprawnie jest przedstawienie Komisji Krajowego Planu Inwestycji i uzyskanie jej akceptacji. Inwestycje te maj dotyczy modernizacji i poprawy infrastruktury czystych technologii, dywersyfikacji rde dostaw paliw itd. Warto tych inwestycji powinna odpowiada w moliwym zakresie wartoci rynkowej bezpatnych uprawnie przydzielonych. (Art.10c). Dyrektywa przewiduje rwnie kary za nieuprawnione emisje, przy czym sankcje te od dnia 1 stycznia 2013 roku s podwyszone zgodnie z europejskim wskanikiem cen komunikacyjnych. Kontrole emisji zapewni system monitorowania, raportowania oraz weryfikowania raportw rozporzdzenia w tej sprawie Komisja przyjmie do 31 grudnia 2011 roku. Procedury te nie bd obowizyway dla maych instalacji, w ktrych emisja przez ostatnie trzy lata bya mniejsza 25 000 Mg CO2, lub moc cieplna jest mniejsza ni 35 MW. Dyrektywa musi by wprowadzona do systemu prawnego pastw czonkowskich do 31 grudnia 2012 roku.

5.3. System handlu uprawnieniami do emisji obejmujcymi emisje wynikajce z Protokou z Kioto

Na spotkaniu w Kioto w grudniu 1997 roku, pastwa czonkowskie ONZ zobowizay si do samoograniczenia emisji CO2. Protok z Kioto zosta ratyfikowany przez 141 pastw, emitujcych cznie 61 procent gazw cieplarnianych. Unia Europejska (UE15) zobowizaa si w latach 1990-2012 zredukowa o 8 % emisj gazw cieplarnianych, co zostao

usankcjonowane decyzj Komisji Europejskiej 2002/3582 z 25 kwietnia 2002 roku. Po rozszerzeniu UE (UE 27), osignita redukcja emisji CO2 wynosi 7,7 procent, ale gwnie w wyniku bardzo duej redukcji emisji u nowych czonkw UE. Wedug danych Europejskiej Agencji rodowiska dotychczasowa redukcja CO2 pastw UE 15 wynosi tylko 0,8 %. Pastwa spoza UE-15 maj indywidualne puapy redukcji emisji CO2. Polska ma zmniejszy emisj o 6% w stosunku do roku 1998. W wyniku tego Polska uzyskaa du pul uprawnie do emisji CO2, ktre mog sta si przedmiotem obrotu handlowego. Mimo tego, e w skali globalnej

49

handel emisjami Kioto ju si rozpocz, w Polsce brakowao podstawy prawnej do sprzeday uprawnie do emisji CO2. Dopiero 17 lipca 2009 roku Sejm RP przyj ustaw o systemie zarzdzania emisjami gazw cieplarnianych i innych substancji. Ustawa jednoczenie wprowadza istotne zmiany do dziaajcego systemu zarzdzania emisjami oraz czciowo uwzgldnia ustalenia zawarte w czterech dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady (2001/81/WE, 2001/80/WE, 2004/101/WE, 2008/50/WE) w trzech decyzjach Komisji (2005/166/WE, 2007/589/WE, 2006/780/WE) oraz decyzji Parlamentu Europejskiego i Rady (2008/2004/WE). Ustawa nie tylko wprowadza system zarzdzania i handlu emisjami przyznanymi w ramach Protokou z Kioto, ale i doprecyzowuje tryb uzyskania i rozliczania uprawnie do emisji CO2 w ramach UE. Zgodnie z ustaw tworzy si Krajowy Orodek Bilansowania i Zarzdzania Emisjami (Krajowy Orodek). Wykonywanie zada Krajowego Orodka powierza si Instytutowi Ochrony
rodowiska w Warszawie. Do zada Krajowego Orodka naley m.in.: zapewnienie warunkw funkcjonowania Krajowego Sytemu Bilansowania

i Prognozowania Emisji (KSBPE), w tym prowadzenie Krajowej Bazy o emisji gazw cieplarnianych,
prowadzenie wykazu jednostek uprawnionych do weryfikacji raportw dotyczcych

redukcji emisji gazw,

opracowanie metodyki ustalania wielkoci emisji dla poszczeglnych rodzajw

instalacji,
opracowanie wskanikw emisji na jednostk wyprodukowanego towaru oraz na

jednostk zuytego paliwa lub surowca. KSBPE gromadzi m.in. informacje o:

warunkach emisji gazw cieplarnianych i innych substancji przez podmioty

korzystajce ze rodowiska,
rodkach technicznych zapobiegajcych lub ograniczajcych emisj, wartociach emisji zredukowanej w wyniku dziaa innowacyjnych, rnych formach aktywnoci wpywajcych na emisj CO2 oraz substancji

szkodliwych. Wszystkie informacje s gromadzone i przetwarzane w Krajowej Izbie, znajdujcej si w Krajowym Orodku. Kady podmiot korzystajcy ze rodowiska do koca lutego kadego roku, sporzdza raport dotyczcy poprzedniego roku kalendarzowego, z ktrego informacje gromadzi si w Krajowej Izbie. Jeeli z informacji w kolejnych raportach wynika, e nastpia istotna zmiana 50

w danych (np. zmiana emisji o ponad 10 procent), raporty zostaj przekazane Gwnemu Inspektorowi Ochrony rodowiska w celu dokonania oceny informacji. Krajowy Orodek na bieco monitoruje wartoci emisji i w przypadku, gdy wystpi tendencja wzrostowa i pojawia si niebezpieczestwo przekroczenia krajowego puapu emisji, opracowuje projekt planu redukcji emisji, ktry jest zatwierdzany przez ministra waciwego ds. ochrony rodowiska i nastpnie przyjmowany w drodze rozporzdzenia przez Rad Ministrw. Krajowy Orodek zarzdza rwnie emisjami wynikajcymi z Protokou z Kioto. Jednostki te mog by:
wykorzystywane do wypenienia zobowizania do redukcji emisji gazw cieplarnianych, przedmiotem midzynarodowego obrotu handlowego, przeznaczone na kolejny okres rozliczeniowy.

W przypadku sprzeday uprawnie do emisji rodki te przekazywane s na wyodrbniony rachunek bankowy Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska, nazwany Rachunkiem Klimatycznym. rodki te s przeznaczane na dofinansowanie programw lub projektw zwizanych z ochron rodowiska, w szczeglnoci z redukcj emisji gazw cieplarnianych, w ramach Krajowego Systemu Zielonych Inwestycji (KSZI). Organem doradczym KSZI jest Rada Konsultacyjna, skadajca si z przedstawicieli ministrw zajmujcych si sprawami zwizanymi z ochron rodowiska, ktra opiniuje programy i projekty przewidziane do finansowania z Rachunku Klimatycznego. KSZI zarzdza Krajowy Operator Systemu Zielonych Inwestycji, ktry organizuje nabr wnioskw o dofinansowanie programw lub projektw z Rachunku Klimatycznego, kontroluje realizacj i efekty. Wykonanie zada Krajowego Operatora powierza si Narodowemu Funduszowi Ochrony rodowiska. Krajowy Operator po przeprowadzeniu procedury naboru i kwalifikacji wnioskw przedstawia ministrowi waciwemu ds. rodowiska do akceptacji list programw i projektw przewidzianych do realizacji. Dalsza procedura dotyczy m.in. opracowania i przyjmowania corocznych raportw, z ktrych powinny wynika dane o redukcji emisji. Ustawa okrela rwnie procedur przy realizacji projektw wsplnych wdroe na terytorium Polski, tzn. takich, w ktrych realizatorami s wykonawcy z innych pastw. Ze wzgldu na midzynarodowe odniesienie tej procedury jest ona w ustawie przedstawiona bardzo szczegowo. Dotyczy to rwnie projektw wsplnych wdroe poza granicami kraju, w ktrych uczestnicz podmioty strony polskiej. W ustawie, w pocztkowym rozdziale dotyczcym okrele pojawia si pojcie jednostki pochaniania definiowanej jako 1 Mg CO2 pochonitej w wyniku dziaalnoci pastwa w zakresie zalesiania, zwikszenia pochaniania przez ziele terenw uytkowanych

51

rolniczo oraz objtych gospodark len. W caej ustawie nie ma wzmianki mwicej o sposobie uwzgldnienia jednostek pochaniania w bilansie uprawnie do emisji CO2, a przecie zwikszona asymilacja CO2 w procesie fotosyntezy jest najbardziej waciwym i najbardziej skutecznym sposobem zmniejszenia CO2 w powietrzu.

52

6. Sekwestracja CO2

6.1. Dyrektywa CCS

W lad za wnioskami z IV raportu Midzynarodowego Panelu ds. Zmian Klimatu, wskazujcych na sekwestracj CO2 (wychwytywanie i geologiczne skadowanie) jako jeden z najlepszych sposobw przeciwstawienia si zmianom klimatycznym, w dniu 23 kwietnia 2009 roku zostaa ogoszona Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE w sprawie geologicznego skadowania dwutlenku wgla, zmieniajca jednoczenie dyrektywy

85/337/EWG, Euratom, 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE. W dyrektywie stwierdzono, e w latach 2008-2012 zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych ma osign warto 8%, przy czym do roku 2050 w krajach rozwinitych redukcja ta ma osign warto 60-80 procent, w porwnaniu z rokiem 1990. Sekwestracja CO2 ma by rozwizaniem przejciowym, w okresie potrzebnym na rozwj technologii odnawialnych rde energii elektrycznej. Dyrektywa 2009/31/WE okrela i porzdkuje od strony formalnej obszar spraw zwizanych z geologicznym skadowaniem CO2. Lokalizacj miejsc skadowania CO2 na swoim terenie wskazuj pastwa czonkowskie, ktre ustalaj lub wyznaczaj waciwy organ odpowiedzialny za wypenienie obowizkw ustanowionych w Dyrektywie (art.23). Poszukiwania miejsc na skadowanie wymagaj zezwole udzielanych przez waciwy organ (art.5). W przypadku pozytywnych wynikw takich poszukiwa, potencjalny operator skada wniosek o pozwolenie na skadowanie CO2, zawierajcy m.in. dane techniczne skadowiska (pojemno, sposb transportu, dokadny skad gazu, okres zataczania i inne) oraz opis rodkw jakie maj by podjte w przypadku np. wycieku gazu. Wnioski te s udostpniane Komisji Europejskiej, ktra moe wyda niewic opini, ktr jednak pastwa czonkowskie powinny bra pod uwag przy podejmowaniu decyzji o otwarciu skadowiska. Po uzyskaniu pozwolenia na skadowanie operatorzy, na zasadach penej transparentnoci musz udostpni zarwno pojemno magazynow jak i rodki transportu osobom trzecim (art.21) chyba, e wystpi brak zdolnoci magazynowych lub transportowych. Z kolei operator akceptuje i zatacza strumienie CO2 tylko po przeprowadzeniu analizy skadu strumieni gazu i stwierdzeniu braku np. substancji korozyjnych lub

53

podwyszajcych ryzyko skadowania. Operatorzy s zobowizani do staego monitorowania instalacji zataczajcych oraz skadowiska CO2, w celu wychwycenia migracji lub wycieku CO2 , i podjcia stosownych dziaa. Przynajmniej raz w roku operator przedstawia waciwemu organowi wyniki monitorowania i wszelkie inne informacje ucilajce ocen bezpieczestwa skadowiska. Waciwy organ przeprowadza kontrol skadowisk i wszystkich spraw zwizanych z zataczaniem CO2. Po zapenieniu skadowiska i spenieniu innych wymogw okrelonych w pozwoleniu skadowisko zostaje zamknite. Operator pozostaje nadal odpowiedzialny za monitorowanie skadowiska i podejmowanie wszelkich dziaa w przypadku wystpienia jakichkolwiek nieprawidowoci. Po wykonaniu wszystkich prac zwizanych z zabezpieczeniem skadowiska, dotyczcych hermetyzacji skadowiska, demontau urzdze zataczajcych, skadowisko zostaje przekazane waciwemu organowi, wraz z odpowiedni kwot, stanowic zabezpieczenie finansowe ewentualnych napraw. Dyrektywa ma zosta wprowadzona do systemu prawnego pastw czonkowskich do dnia 25 czerwca 2011 roku.

6.2. Skadowanie CO2

Proces skadowania CO2 w strukturach geologicznych, po jego separacji ze spalin obejmuje trzy etapy:
transport, zwykle rurocigami na miejsce skadowania, dekompresj w celu uzyskaniu odpowiedniego cinienia w rurocigu oraz nastpnie

w instalacji zataczania,
zataczanie, monitorowanie ruchu CO2 w zou w czasie zataczania i po jego zakoczeniu.

Na etapie zataczania CO2 najczciej utrzymywany jest w fazie nadkrytycznej (gsta faza gazowa). Przyjmujc, e gradient cinienia hydrostatycznego jest w przyblieniu rwny 10 MPa/km, gradient geotermalny 30 0C/km, przy redniej temperaturze na powierzchni rwnej 15 0C, gsto CO2 na gbokoci od 500 m do 1000 m gwatownie wzrasta, zalenie od geofizycznych waciwoci skay. Najlepszymi miejscami do skadowania CO2 s sczerpane zoa ropy naftowej i gazu. Wtaczanie CO2 do zoa stosowane jest obecnie w niektrych kopalniach, w celu zwikszenia wydajnoci zoa. Wtoczone do zoa CO2 moe wystpowa w trzech postaciach gazowej, rozpuszczonej w wodzie oraz zwizanej chemicznie z mineraami. Miar potencjalnych

54

moliwoci magazynowania CO2 jest wspczynnik okrelajcy stosunek masy gazu w zou o okrelonej objtoci do masy gazu, ktra wypeniaby ca objto zoa. Warto tego wspczynnika charakteryzujcego pojemno warstwy zawiera si w granicach od 0,45 dla ska porowatych o duej przepuszczalnoci CO2, do mniej ni 0,20 dla ska o sabej przepuszczalnoci. CO2 mona skadowa rwnie w warstwie nawodnionej, ale w przypadku wody nie nadajcej si do celw konsumpcyjnych.

6.3 Polska odpowied na Dyrektyw CCS

Ministerstwo rodowiska przygotowao projekt ustawy okrelajcej tryb zataczania CO2 pod ziemi. Do 6 grudnia trway konsultacje rodowiskowe tej ustawy. Ustawa ustala procedury przy poszukiwaniu miejsc potencjalnych podziemnych skadowisk CO2 , prowadzenia eksploatacji skadowiska, jego monitoringu, likwidacji, oraz okrela zakres odpowiedzialnoci pastwa za skadowanie, kontrol skadowiska oraz odpowiedzialno za dziaania ratownicze i naprawcze w przypadku wystpienia wycieku lub innej awarii. Zgodnie z projektowan ustaw podziemne skadowanie bdzie dozwolone wycznie na wyznaczonych czciach terytorium polski oraz polskich obszarach morskich, jeeli nie spowoduje to zagroenia rodowiska i nie naruszy bezpieczestwa publicznego. Skadowiska bd wykonane w formacjach geologicznych, stanowicych naturaln nieprzepuszczaln barier geologiczn, w obrbie ktrej zostanie uwizione CO2 . Poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja skadowisk bdzie dziaalnoci koncesjonowan. Koncesji bdzie udziela minister rodowiska, ktry jednoczenie bdzie peni funkcje kontrolne w okresie skadowania CO2 i po zamkniciu skadowiska. W koncesji okrelone bd wszystkie warunki dotyczce technologii skadowania, pojemnoci skadowiska, cinienia, skadu gazu zataczanego (stopnia czystoci CO2) itd. Po zamkniciu skadowiska, jego uszczelnieniu i likwidacji instalacji do zataczania CO2, przedsibiorca prowadzcy to skadowanie przez 20 lat musi monitorowa skadowisko i usuwa ewentualne wycieki. Po 20 latach i wykazaniu szczelnoci skadowisko jest przejmowane przez powoanego ustaw Krajowego Administratora Podziemnych Skadowisk CO2 (KAPS CO2), ktry przez kolejne 30 lat bdzie musia monitorowa rodowisko. rodki na monitorowanie oraz usuwanie ewentualnych awarii musi zapewni przedsibiorca przekazujcy skadowisko. Za zatoczone CO2 bdzie pobierana dodatkowa opata, ktra w 60% stanowi bdzie dochd budetu gminy, a w 40% bdzie wpacana na wydzielone konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska - z tego wydzielonego konta bdzie finansowana dziaalno KAPS CO2.

55

W Polsce uruchomiono program badawczy nt. Rozpoznanie formacji i struktur do bezpiecznego geologicznego skadowania CO2 wraz z ich programem monitorowania. Program jest realizowany przez konsorcjum, w skad ktrego wchodzi Pastwowy Instytut Geologiczny, AGH Krakw, Gwny Instytut Grnictwa, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi, PAN w Krakowie i inni. Koszt projektu przekracza 34 mln z (CIRE, 21 listopad 2008). W zwizku z planowanymi przez TAURON w Kdzierzynie Kolu oraz przez PGE w Bechatowie instalacjami wychwytu i skadowania CO2, badania struktur geologicznych maj si rozpocz ju w 2009 roku. W latach 2011-2012 oceniony zostanie potencja gbokich poziomw solankowych do skadowania CO2, a do roku 2012 przeanalizowane zostan pod ktem moliwoci skadowania CO2 sczerpane zoa gazu oraz ropy. Potencjalne moliwoci skadowania CO2 s bardzo due sigaj kilkunastu mld ton CO2, gwnie na Niu Polskim. Jednak ich dokadna ocena, bez szczegowych bada nie jest moliwa.

56

7. Metody zmniejszenia emisji CO2

7.1. Technologia CCS (Carbon Dioksid Capture and Storage)

Przyjty przez UE pakiet klimatyczno-energetyczny zobowizuje kraje czonkowskie UE do redukcji emisji CO2 do 20% do roku 2020. Cel ten mona osign zastpujc rda energii wykorzystujce paliwa kopalne (nieodnawialne) rdami odnawialnymi energii, oraz zmniejszajc emisje CO2, bdcego wynikiem przemian chemicznych w blokach

energetycznych, poprzez jego wychwytywanie i zmagazynowanie w strukturach skalnych. W tym przypadku mona mwi o zeroemisyjnej produkcji energii elektrycznej. rodkiem wymuszajcym rozwj technologii zeroemisyjnych ma by handel uprawnieniami do emisji CO2, docelowo rozwinity do aukcjoningu na poziomie europejskim. Dokadne wartoci emisji s trudne do ustalenia, co wynika z faktu, e niektre kraje nie podaj danych dotyczcych emisji lub podaj je z opnieniem, przy czym ich interpretacja moe budzi wtpliwoci. Najprociej ilo emitowanego CO2 mona wyznaczy na podstawie informacji zawartych np. w rocznikach statystycznych, na postawie iloci energetycznych surowcw kopalnych (wgla, gazu, ropy). Po obliczeniu iloci wgla w tych surowcach i przyjciu, e cay wgiel w procesach energetycznych ulega utlenianiu, to szacujc wartoci opaowe mona w przyblieniu obliczy mas CO2. Problemem jest dokadne obliczenie iloci wgla w masie paliwa oraz wyznaczenie wartoci opaowej paliwa, ktra moe si zmienia nawet w jednej dostawie paliwa. Innym sposobem wyznaczenia masy CO2 jest pomiar np. metod spektrometryczn zawartoci CO2 w spalinach, co przy znajomoci masowego natenia przepywu spalin umoliwia obliczenie emisji CO2. Niekiedy w statystykach pojawia si masa gazw cieplarnianych przeliczona na CO2e. Przykadowo USA emituj 6 mld Mg CO2, ale uwzgldniajc inne gazy cieplarniane, dajce zwielokrotniony w porwnaniu z CO2 emituj 7,3 mld Mg CO2e. W niektrych danych statystycznych podawana jest tylko masa wgla spalanego w procesach energetycznych. Przykadowo spalajc 14 mln Mg C otrzymuje si 44 mln Mg CO2, co wynika z rwnania: (14 C + 16 O + 16 O = 44 CO2). Dodatkow niejednoznaczno wprowadzaj analizy, ktre nie rozrniaj emisji cakowitej od emisji przypisanej elektroenergetyce. efekt,

57

% emisji CO2

30 30 25 20 15 9 10 5
Energetyka
Przemys

wgiel 41,5% ropa naftowa 38% 20 gaz ziemny 20,5%

7 5 0,0 0,5
Inne

2,5

Transport

Rys.7.1. Szacunkowy udzia poszczeglnych bran w globalnej emisji CO2 , z uwzgldnieniem rodzajw paliw. Na rys.7.1 przedstawiono szacunkowy udzia poszczeglnych bran w globalnej emisji CO2
12

. Najwicej

CO2

emituje energetyka okoo 44%, nastpnie przemys

(cementownie, elektrownie, huty, itp.) 20%, transport 20,5%, przy czym spalane s gwnie paliwa przetworzone z ropy naftowej (benzyny, oleje napdowe) oraz inne 15,5% rolnictwo, hodowla zwierzt, itp. Globalna emisja CO2 pochodzenia ludzkiego

(antropogenicznego) zblia si obecnie do 30 mld Mg CO2. Sami ludzie oddychajc wzbogacaj atmosfer Ziemi w skali roku o ok. 1,5-2 mld Mg CO2. Zarwno inne rda CO2 (rolnictwo, hodowla, itp.) jak i transport emituj CO2 w sposb rozproszony. Z kolei w energetyce i w niektrych procesach przemysowych emitowane CO2 jest wypuszczane do atmosfery przez komin i istnieje moliwo wychwycenia CO2 z komina i zmagazynowania go np. w strukturach skalnych. Proces ten nazwano sekwestracj CO2. Wychwycenie CO2 realizuje si dokonujc separacji CO2 ze spalin metodami absorpcyjnymi lub wprowadzajc takie zmiany w procesie generacji, aby spaliny skaday si wycznie z CO2 i wtedy wychwycenie caoci spalin nie stanowi problemu. Drugim kierunkiem zmniejszenia CO2 jest doskonalenie technologii spalania aby z tej samej iloci wgla mona byo uzyska wicej energii elektrycznej, czyli zwikszenie

12

J. Stopa, ST. Rychlicki: Sekwestracja geologiczna dwutlenku wgla, GLOB Energia 2007.

58

sprawnoci bloku energetycznego. W nowych rozwizaniach blokw energetycznych te dwa cele zwikszenie sprawnoci oraz separacja CO2 s realizowane cznie.

7.2. Technologie zeroemisyjne w elektrowniach opalanych wglem

7.2.1. Blok parowy z paleniskiem pyowym

Na rys.7.2 przedstawiono schemat blokowy klasycznej elektrowni wglowej.

WYPROWADZENIE SPALIN - KOMIN

P
PALIWO

ENERGIA ELEKTRYCZNA

T K

ODPROWADZENIE POPIOU

POWIETRZE

PZ

CZYNNIK CHODZCY

Rys.7.2. Schemat klasycznej elektrowni wglowej: K- kocio, P przegrzewacz, T turbina, S skraplacz, G generator, PZ pompa zasilajca.

Do kota K z przegrzewaczem P, doprowadzany jest w postaci proszku zmielony wgiel. Z innej strony, najczciej od dolnej podstawy, doprowadzone jest powietrze w kotach. Strumie powietrza w objtoci komory spalania wymusza ruch wirowy powodujc, e spalanie odbywa si w caej objtoci komory, w ktrej znajduje si mieszanina pyu wglowego i powietrza (tlenu) oraz innych skadnikw. Woda pynca w rurach przegrzewacza P zamieniana jest w par, ktra napdza turbin T. Po przepyniciu przez wszystkie stopnie turbiny para, ju o znacznie mniejszej energii, w skraplaczu S przechodzi ponownie do stanu ciekego. Ruch wody jest wymuszony pomp zasilajc PZ. Wa turbiny T jest poczony z waem generatora G, z ktrego wyprowadza si energi do sieci elektrycznej. Analiz procesu spalania dla elektrowni o sumarycznej mocy 1200 MW, zasilanej wglem kamiennym o wartoci opaowej WW = 20 MJ/kg (dobry wgiel energetyczny) o zawartoci wgla 78%, popiou 10%, siarki 0,8% przeprowadzono w pracy Wytwarzanie 59

energii elektrycznej13. W tabeli 7.1 przedstawiono przybliony budet surowcw i emisji elektrowni o mocy 1200 MW, przyjmujc, e jej sprawno e = 36%; jest to wzgldnie dua warto sprawnoci dla tego typu elektrowni. Wartoci podane w tabeli s przyblionymi, ale dobrze ilustruj ogromne zapotrzebowanie takiej elektrowni na wgiel, powietrze i wod. Woda chodzca cyrkuluje w obiegu zamknitym, w niewielkim stopniu uzupenianym z zewntrznego rda.

Tabela 7.1. Budet surowcw i emisji elektrowni wglowej o mocy 1200 MW.
Jednostkowe zapotrzebowanie surowcw i emisja na kWh wgiel Surowce powietrze woda chodzca woda bezzwrotna CO2 Emisje SO2 NOx py 0,5 kg 3,8 m3 14 dm3 1,5 dm3 1,5 kg 7,7 g 2,6 g 0,83 g na godzin 600 Mg 4,6106 m3 170103 m3 1,5103 m3 1720 Mg 9,2 Mg 3 Mg 1 Mg

Wyszczeglnienie

Woda zuywana w caym procesie technologicznym to 1,5 tys. m3 na godzin lub 36 tys. m3 na dob. Zuycie wgla mona atwo przeliczy na liczb pocigw, ktre codziennie musz dostarczy wgiel. Na dob ta elektrownia potrzebuje 14 400 Mg wgla (24600 Mg). Przyjmujc, e wgiel jest dostarczany 40-tonowymi wagonami, to na dostarczenie tego wgla potrzeba 360 wagonw, co odpowiada 10-ciu pocigom skadajcym si z 36 wagonw na dob. Przyjmujc, e czysty wgiel stanowi 78% paliwa, na godzin spaleniu ulega 600 Mg 0,78 470 Mg C. Mas dwutlenku wgla otrzymanego ze spalenia 470 Mg C oblicza si z rwnania stechiometrycznego: 12C + 2 16 O = 44 CO2

13

J. Paska: Wytwarzanie energii elektrycznej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2005.

60

Std spalenie 1 kg wgla C daje (44:12) 1 kg = 3,66 kg dwutlenku wgla CO2. Spalenie w cigu godziny 470 Mg C daje ok. 1 720 Mg CO2. W skali roku emisja CO2 w tej elektrowni jest rwna ok. 15 mln Mg CO2, przy zaoeniu cigej pracy przy maksymalnej mocy. Zmniejszenie emisji CO2 w blokach kondensacyjnych mona uzyska poprzez wymuszenienie w kotle spalania fluidalnego i podwyszanie parametrw pary oraz skierowanie pary z wylotu turbiny ponownie do kota celem podgrzania i podprowadzenia jej do drugiej turbiny parowej. Schemat bloku z regeneracj pary przedstawiono na rys. 7.3.

WYPROWADZENIE SPALIN - KOMIN

T2 R
T
G
ENERGIA ELEKTRYCZNA ENERGIA ELEKTRYCZNA

p1 ,T1 P
PALIWO

T K

ODPROWADZENIE POPIOU

PZ
POWIETRZE

CZYNNIK CHODZCY

Rys 7.3. Schemat bloku wglowego z regeneracj pary.

Pierwszy stopie bloku pracuje tak samo jak w ukadzie klasycznym, przedstawionym na rys 7.2, z t rnic, e para z wyjcia turbiny jest doprowadzona do regeneratora R w kotle K i po wyjciu z kota jej temperatura wynosi Tz. Sprawno bloku zaley od stosunku temperatur T1/T2 pary doprowadzonej do turbin parowych oraz od cinienia pary. Dlatego opisujc blok podaje si trzy wielkoci: p1/T1/T2 przykadowo 25/550/580, oznacza, e cinienie pary jest rwne 25 MPa, temperatura T1 pary na wejciu pierwszej turbiny jest rwna 550 oC, natomiast po regeneracji w kotle, na wejciu drugiej turbiny temperatura pary jest rwna 580 oC. W latach 90 - tych budowano bloki z obiegiem pary o parametrach podkrytycznych. Dostpne materiay

61

- stale austenitowe, pozwalaj na budow blokw o parametrach nadkrytycznych. Aktualnie budowane s bloki o parametrach pary (25-29)/600/620, o mocach jednostkowych (800-900) MW dla blokw opalanych wglem kamiennym oraz (900-1100) MW dla blokw opalanych wglem brunatnym. Sprawno tych elektrowni wynosi od 45 do 47 procent. Naley zaznaczy, e wysza sprawno przekada si na mniejsze zuycie paliwa pierwotnego i tym samym na mniejsz emisj CO2 i innych gazw. Skok jakociowy

w konstrukcji blokw wglowych przewidywany jest w perspektywie kilkunastu lat, po zastosowaniu w obiegu pary stopw niklu przewiduje si, e cinienie pary przekroczy 35 MPa, a jej temperatura bdzie wysza ni 750 oC. Sprawno takich blokw przekroczy 50%. Bloki, ktre bd pracoway przy takich parametrach okrela si jako supernadkrytyczne, a w dokumentach UE pojawiy si ju certyfikaty bkitne, przypisane do energii elektrycznej wytwarzanej w blokach o parametrach supernadkrytycznych.

7.2.2. Blok gazowo-parowy Bloki energetyczne zasilane gazem najczciej s budowane jako dwustopniowe z turbin gazow oraz parow. Schemat najprostszej elektrowni z blokiem gazowo parowym przedstawiono na rys 7.4.
GAZ

KS

TG

G1

POWIETRZE

TP PZ
WYPROWADZENIE SPALIN - KOMIN

G2

CZYNNIK CHODZCY

Rys. 7.4. Schemat bloku gazowo parowego: KS komora spalania, TG turbina gazowa, S sprarka, TP turbina parowa, PZ pompa zasilajca, G1,G2 generatory.

62

Powietrze jest sprane w sprarce S o stopniu sprania rzdu kilkunastu i doprowadzone wraz z gazem do komory spalania KS. Spaliny o temperaturze 755-1430C napdzaj opatki turbiny, przy czym strumie masy spalin w typowych rozwizaniach turbin gazowych zawiera si w granicach od 92 kg/s do 737 kg/s. Ostatnia warto dotyczy turbiny gazowej o mocy 334 MW. Temperatura spalin na wylocie turbiny wynosi od 480C do 630C. Spaliny te zostaj doprowadzone do wytwornicy pary, ktra napdza turbin parow. Zarwno turbina gazowa TG i turbina parowa TP s sprzone z generatorami (G1 oraz G2). Ze wzgldu na dwustopniowe wykorzystanie energii paliwa, sprawno blokw gazowo-parowych dochodzi do 60 procent.

7.3. Ograniczenia emisji CO2 w blokach z kotami pyowymi 7.3.1. Separacja CO2 ze spalin po procesie spalania (post combustion) Na rys 7.5 przedstawiono schemat bloku energetycznego z separacj CO2 po procesie spalania. Do kota doprowadza si powietrze, a w kotle spalany jest py wglowy, technologi oznacza si skrtem PCC ( Pulwerised Coal Combustion) .

CO2
SEPARACJA CO2

P
PALIWO

T K

ODPROWADZENIE POPIOU

PZ
POWIETRZE

CZYNNIK CHODZCY

Rys. 7.5. Schemat bloku energetycznego z separacj CO2 po procesie spalania. Spaliny z kota przechodz do ukadu separacji CO2 , ktrym najczciej jest ukad

absorbera i desorbera wykorzystujcy rodniki aminy. S to wzgldnie tanie i dostpne

63

absorbenty, nadajce si do separacji CO2 o maym steniu w gazach spalinowych; w kotach ze spalaniem pyowym stenie CO2 w spalinach Najczciej stosowane s dwa absorbenty jest rzdu kilku , kilkunastu procent. aminowe: monoetanoloaminy (MEA) oraz

metyldiaetanolaminy (MDEA) - ten ostatni umoliwia selektywn absorpcj H2S w obecnoci CO2. MEA tworzy silnie korozyjne rodowisko i dlatego jest stosowany w roztworze wodnym jej stenie nie jest wiksze ni 30 procent. Wodny roztwr MEA jest rozpraszany w grnej czci kolumny absorbera, natomiast spaliny schodzone do temperatury ok. 50C s wprowadzone do dolnej czci kolumny, w sposb przedstawiony na rysunku 7.6. Najczciej ze spalin wczeniej s usunite SO2 , NOx , ewentualnie inne substancje (HCl, Hg). Szczeglnie wanym jest usunicie SO2 - w procesie absorpcji jego stenie nie powinno przekracza 10ppm, a w spalinach z kota jest rzdu 200 ppm. Podstawow reakcj zachodzc w kolumnie absorbera mona opisa rwnaniem: 2RNH2 + CO2 + H2O (RNH3)2 CO3

SPALINY BEZ CO2

CO2
ROZTWR MEA

120 C

ABSORBER

DESORBER

SPALINY 50 C

PARA Z TURBINY

MEA + CO2 50 C WYMIENNIK CIEPA

Rys.7.6. Uproszczony schemat instalacji wydzielenia CO2 ze spalin. Reakcja ta zachodzi w niskiej temperaturze (50C) przy wzgldnie niewielkim cinieniu spalin, oraz przy niewielkim nasyceniu spalin CO2 (kilkanacie procent)14.Roztwr aminy ze zwizanym dwutlenkiem wgla jest podgrzewany do temperatury regeneracji ok. 120 C . Do

14

Krzysztof Dreszer, Lucyna Giecaw-Solny: Obnienie emisji CO2 z sektora energetycznego moliwe cieki wyboru technologii. Polityka energetyczna 1/2008.

64

podgrzewania wykorzystuje si w wymienniku par wodn z upustu turbiny. Przy tej temperaturze w desorberze nastpuje rozdzielenie amin oraz CO2 - absorbent jest regenerowany. Cakowita energia potrzebna do regeneracji jest sum m.in. energii potrzebnej do podgrzania roztworu absorbenta (par z upustu turbiny), energii potrzebnej do rozerwania wiza oraz do odparowania wody i absorbenta. Dodatkowo naley uwzgldni energi

potrzebn do sprenia CO2 na wyjciu desorbera. Instalacje usuwania CO2 , pracujce w rnych blokach z reguy o maej mocy powoduj zmniejszenie sprawnoci bloku o 8-13 punktw procentowych. Oznacza to, e sprawno bloku bez instalacji rwna okoo 36 procent, maleje do 28-23 procent. W konsekwencji, chcc wyprodukowa t sam ilo energii

elektrycznej naley do trzech istniejcych blokw, ktre wyposaono w ukad wychwytania CO2 dobudowa czwarty blok i tym samym zwikszy zuycie paliw pierwotnych o ok. 25 procent.

7.3.2. Separacja CO2 przed procesem spalania (pre combustion) Tytu rozdziau wymaga wyjanienia. O ile w przypadku separacji CO2 ze spalin wydzielenie CO2 nastpowao rzeczywicie po procesie spalania, to w tym przypadku tworzy si takie warunki spalania paliwa, aby na wyjciu procesu produkcji energii elektrycznej i ciepa byo tylko CO2 . Technologi t nazywa si w skrcie PCC ZET. Na rys 7.7 przedstawiono schemat bloku z separacj CO2 przed procesem spalania.

CO2

P
PALIWO

T K

ODPROWADZENIE POPIOU

PZ
TLEN CO2

CZYNNIK CHODZCY

Rys. 7.7. Schemat bloku z separacj CO2 przed procesem spalania.

65

Do kota doprowadzony jest z tlenowni czysty tlen i jednoczenie py wglowy. Ilo wytwarzanych gazw przy spalaniu tlenowym paliwa jest w przyblieniu trzykrotnie mniejsza ni w technologii spalania powietrzem. Aby w przypadku spalania tlenowego ograniczy znacznie wysz temperatur spalania, do kota wprowadza si dwutlenek wgla, ktry zastpuje azot zwikszajc z jednej strony udzia CO2 w spalinach, z drugiej strony zmniejszajc ilo spalin. Przykadowo dla spalenia wgla brunatnego w technologii PCC przy doprowadzeniu powietrza ilo spalin wynosi 1,78 kg/kWh, a przy spalaniu tlenowym 0,60 kg/kWh, przy czym recyrkulacja obejmuje 2/3 spalin wylotowych z kota. Zarwno tlenownia jak i spranie CO2 zuywaj energi zmniejszajc sprawno bloku, co zilustrowano w tabeli 7.2, dla dwch blokw o mocy 865 MW (PCC), oraz o mocy 689 MW (PCC-ZET)15. Jak wynika z tabeli, 6,8% mocy potrzeba do otrzymania tlenu metod kriogeniczn. Zastosowanie membran do rozdzielenia tlenu i azotu zmniejsza udzia tlenowni w rozdziale mocy do 2-4% i tym samym zwiksza sprawno.
Tabela 7.2. Procentowy udzia skadowych mocy elektrowni w technologii PCC oraz PCC-ZET. Technologia Moc w paliwie Straty chodzenia Potrzeby wasne Tlenownia Spranie CO2 Sprawno PCC 100% 53,9% 3,4% 42,7% PCC-ZET 100% 53,5% 2,2% 6,8% 3,5% 34%

7.3.3. Technologia zgazowania paliwa

Separacja CO2

przed

procesem spalania, uzyskana w wyniku zgazowania paliw,

oznaczana skrtowo IGCC (Integratet Gasificacion Combined Cykle), obejmuje:

15

T. Halawa, L. Harasimowicz: Elektrownie opalane wglem bez emisji CO2; Energetyka, 2008/12.

66

- separacj tlenu i azotu w tlenowni, - zagazowanie paliwa, - oczyszczanie gazu syntezowego (procesowego), - spalanie gazu syntezowego w turbinie gazowej. Zagazowaniu mona podda wszystkie paliwa stae (wgiel kamienny, brunatny, biomas, odpady komunalne, paliwa pynne rop i jej pochodne itd.). W blokach energetycznych zagazowaniu poddaje si najczciej wgiel kamienny, rzadziej brunatny. Schemat blokowy ukadu zgazowania w bloku gazowo-parowym przedstawiono na rysunku 7.8. Na wyjciu

ukadu zagazowania otrzymuje si gaz syntezowy skadajcy si w ok. 50% z CO, 25% z H2 ,

H2O CO
PALIWA

TG1 TG2

TP1 TP2

ZGAZOWANIE
STAE

oraz CIEKE POWIETRZE

GAZ SYNTEZOWY

SEPARACJA GAZU, OCZYSZCZENIE

H2

O2 N2

SEPARACJA TLENU

POWIETRZE

Rys. 7.6. Schemat blokowy ukadu zgazowania w bloku gazowo-parowym: TG1,TG2 turbiny gazowe, TP1,TP2 turbiny parowe.

oraz z CO2 , H2O, CH4 w rnych proporcjach. Po oczyszczeniu gazu i separacji doprowadza si poszczeglne jego skadniki do turbin gazowych TG1 oraz TG2 dalszy proces produkcji energii elektrycznej odbywa si w podobny sposb jak w tradycyjnym bloku parowogazowym omwionym w punkcie 7.2.2. Elektrownia w Polk (USA) bya pierwsz, w ktrej w 1996 roku rozpoczto produkcj energii elektrycznej w bloku 250 MW z instalacj zagazowania wgla. Sprawno bloku

w okresie 5. letniej eksploatacji wynosia rednio 43 procent, a wic znacznie wicej ni sprawno blokw wglowych z kotami pyowymi oraz odsiarczaniem spalin. W bloku tym nie

67

wychwytywano CO2 . Koszty inwestycji w przeliczeniu na 1 kW mocy nominalnej wyniosy okoo 1650 dolarw w cenach roku 1996. Aktualnie na wiecie pracuje kilkadziesit blokw o mocy od kilkudziesiciu do kilkuset MW wykorzystujcych technologi IGCC cz z nich ma charakter dowiadczalny. Ich rozwj jest wspomagany przez amerykaski Program Technologii Czystego Wgla (Clean Coal Technology Program CCT), finansowany przez Departament Energii, w wyniku ktrego powstao 138 instalacji pracujcych w technologii IGCC. Celem Programu jest udoskonalenie technologii IGCC, pozwalajcej na produkcj energii elektrycznej z maksymaln sprawnoci przemiany energii chemicznej paliwa na energi elektryczn, a nie zmniejszenie emisji CO2 co w tej technologii i tak porednio wystpuje. Z kolei Unia Europejska realizujc zaoenia pakietu klimatyczno energetycznego podja decyzj o budowie z funduszy europejskich 12 dowiadczalnych instalacji wychwytywania CO2 i pniejszego skadowania go np. w strukturach skalnych16. Technologie IGCC pozwalaj na zwikszenie udziau CO2 w spalinach w niektrych rozwizaniach nawet do przeszo 90 procent. Std wychwycenie CO2 ze spalin jest atwiejsze i tasze ni w kondensacyjnych. blokach wglowych z kotami pyowymi, w ktrych udzia CO2 w spalinach jest rzdu kilku lub kilkunastu procent. Z tego wzgldu przewiduje si, e nowo budowane bloki energetyczne z blokami z technologi IGCC. Rozwj technologii IGCC bdzie wypadkow zwikszonych kosztw inwestycji oraz moliwoci zwikszenia sprawnoci blokw, rwnie w przypadkach sekwestracji CO2. W pracy J. Rakowskiego17 przeprowadzono analiz kosztw inwestycji blokw IGCC produkowanych przez firm Stell w dwch przypadkach - bez redukcji emisji CO2 oraz z redukcj CO2, o porwnywalnych mocach turbin gazowej i parowej. W kadym bloku znajduj si turbiny gazowe o mocy 464MW kada, natomiast turbina parowa w bloku bez redukcji emisji CO2 ma moc 284MW , a w bloku z redukcj emisji CO2 moc 230 MW. W wyniku zwikszonych potrzeb wasnych, w przypadku bloku z redukcj emisji CO2 , moc netto bloku wynosi 517 MW, natomiast bez redukcji emisji CO2 636 MW. Z analizy kosztw wynika, e jednostkowy koszt inwestycyjny, przeliczony na 1 kW mocy wynosi: dla bloku bez redukcji emisji CO2 1976 USD/kW, a z redukcj emisji CO2 2669 USD/kW. Sprawno bloku bez redukcji emisji CO2 wynosi 41%, natomiast z redukcj emisji CO2 32%. Wzrost jednostkowy kosztw inwestycji zostanie przeniesiony na wzrost cen energii
16

sekwestracj CO2 bd

Komisja Wsplnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady ograniczenie globalnego ocieplenia do 2C, COM(2007)2 Bruksela 10.01.2007. 17 J. Rakowski: Przewidywane moliwoci i koszty ograniczenia emisji CO2 z elektrowni wglowych. Ogrzewnictwo. pl. portal internetowy.

68

elektrycznej o ok. 40 procent. Wzrost cen energii elektrycznej jest mniejszy ni w przypadku blokw w technologii PCC, ze wzgldu na wiksz sprawno blokw w technologii IGCC, zarwno z instalacj redukcji emisji CO2 jak i bez tej instalacji. Naley zwrci uwag na radykalne zmniejszenie zanieczyszcze w technologii IGCC, ktre nie wynika z wymogw ochrony rodowiska, ale z koniecznoci oczyszczania gazw przed turbin gazow. Technologia IGCC znajduje si w pocztkowym etapie rozwoju. Wiele dziaajcych blokw ze zgazowaniem paliwa staego i z turbin gazow oraz parow jest obiektem bada, ktre pozwalaj na optymalizacj caego procesu wytwarzania energii elektrycznej. Trwaj badania nad selektywnoci membran jonowych, pozwalajcych na separacj CO2 oraz H2 lub O2 oraz N2 . Jak ju wspomniano do turbiny gazowej naley doprowadzi gaz oczyszczony, przy czym zawarto zanieczyszcze musi by znacznie mniejsza ni w przypadku zespou kocio turbina parowa. Stosowane metody pozwalaj na usunicie zanieczyszcze w stopniu

wystarczajcym ze wzgldu na wymogi techniczne turbiny gazowej, ale trwaj prace nad minimalizacj kosztw tych metod oraz nad zwikszeniem selektywnoci usuwania zanieczyszcze . Kolejnym problemem jest opracowanie przemysowych metod usuwania rtci z paliw. Mimo tych problemw technologia IGCC powinna by w Polsce intensywnie rozwijana, ze wzgldu na struktur paliw pierwotnych w produkcji energii elektrycznej (ok. 95% produkcji z wgla kamiennego i brunatnego). Z jednej strony technologia IGCC zapewnia minimalizacj emisji zanieczyszcze, z drugiej strony ze wzgldu na du zawarto CO2 w spalinach (ponad 95 procent), w przypadku gdy sekwestracja CO2 stanie si obligatoryjna, umoliwi wzgldnie atwe usunicie CO2 ze spalin i zmagazynowanie go w strukturach skalnych.

7.4. Zgazowanie wgla

Zgazowanie paliw staych jest technologi znan od 1792 r. , kiedy to szkocki inynier W. Murdoch odkry, e podgrzewajc wgiel w zamknitym naczyniu otrzymuje si koks oraz palne gazy. W XIX i XX wieku w wielu miastach istniay gazownie produkujce gaz z wgla, rozprowadzany pocztkowo do obiektw uytecznoci publicznej (szpitale, urzdy) i nastpnie do gospodarstw domowych. W ostatnich latach XX wieku zgazowanie wgla zaczto wykorzystywa do produkcji energii elektrycznej. Obecnie pracuje kilkadziesit blokw energetycznych ze zgazowaniem wgla, ale maj one charakter eksperymentalny. W przypadku zgazowania wgla do celw energetycznych do reaktora gazowego doprowadza si wgiel, par wodn, tlen lub powietrze, wprowadzane pod cinieniem.

69

W wyniku procesu gazyfikacji odbywajcego si pod cinieniem, wydziela si wystarczajca ilo ciepa do podtrzymania procesu, ktry nazywamy autotermicznym bez doprowadzania zewntrznego ciepa. Pod wpywem wysokiej temperatury w przypadku doprowadzenia do reaktora gazowego pary wodnej, tlenu lub powietrza w reaktorze nastpuj reakcje:

C + O2 = CO + 123,1 kJ/kmol C + O2 = CO2 + 404,7 kJ/kmol C + H2O = CO + H2 118,5 kJ/kmol Trzecia reakcja, uwalniajca wodr wymaga energii, ktra jest dostarczana z dwch pierwszych reakcji. Tlenek wgla moe reagowa dalej w reakcji z par wodn otrzymuje si dodatkowy wodr: CO + H2O = H2 + CO2 + 40,9 kJ/kmol lub metan: CO + 3H2 = CH4 + H2O + 205,9 kJ/kmol Ze wzgldu na umiejscowienie reakcji w komorze zgazowania reaktory dzielimy na : - ze zoem staym: wgiel o wymiarach od 3 do 30 mm wsypywany jest do komory zgazowania od gry i opada na ruszt umieszczony w dolnej czci komory; od spodu rusztu wdmuchiwane jest pod cinieniem 110 MPa powietrze (lub tlen) oraz para wodna

wytwarzana temperatura reakcji wynosi od 800 do 1000C, przy czym gaz odprowadzany jest z grnej czci komory spalania, - ze zoem fluidalnym: wgiel o wymiarach poniej 5 mm jest wdmuchiwany do komory zgazowania, z innych dysz wdmuchiwana jest pod cinieniem 13 MPa mieszanina H2O oraz powietrza lub tlenu. Reakcja zachodzi w temperaturze od 800 do 1000C, wypeniajc ca objto komory zgazowania. Popi z dna komory jest usuwany przez luzy, w postaci proszkowej (temp. 1000C nie powoduje jeszcze stopienia popiou), - strumieniowe: do komory zgazowania wtryskiwana jest na zasadzie rozpylacza mieszanina rozdrobnionego wgla o wymiarach mniejszych od 0,1 mm oraz pary wodnej i powietrza (lub tlenu); reakcja zachodzi w krtkim czasie (0,1s) w temperaturze powyej 1500C, co powoduje konieczno chodzenia reaktora.

70

Otrzymany w wyniku reakcji chemicznych gaz przed doprowadzeniem go do komory spalania wymaga usunicia rnych substancji szkodliwych dla pracy turbiny gazowej. Gaz doprowadzony do turbiny moe mie zawarto pyw znacznie mniejsz ni wymogi ochrony rodowiska, mniej ni 5 ppm, przy czym maksymalna rednica ziarna powinna by mniejsza ni 3 m. Gaz jest przepuszczany przez skruber (puczk), w ktrej zatrzymywane s prawie wszystkie czstki pyu. Poza pyem w skruberze zatrzymywane s inne czstki mogce spowodowa uszkodzenie opatek turbiny HCl, HF, NH3 ,HCN. W gazie nie mog wystpowa substancje powodujce wysokotemperaturow korozj opatek (sd, potas, wap itd.). Ze wzgldu na wymogi ochrony rodowiska z gazu naley usun rwnie siark. W gazie syntezowym siarka wystpuje gwnie w postaci siarkowodoru H2S, ktry atwo usun stosujc niskotemperaturowe mokre metody absorpcyjno desorpcyjne. Stosujc instalacj Clausa z siarkowodoru mona uzyska czyst pynn siark, stanowic przedmiot sprzeday.

7.5.

Zgazowanie w atmosferze tlenu technologia oxyfuel

Doprowadzenie do reaktora zgazowania tlenu zamiast powietrza, w dalszym procesie technologicznym zwiksza udzia CO2 w spalinach dziki usuniciu azotu. O ile w przypadku klasycznego spalania wgla zawarto CO2 w spalinach zawiera si w granicach od 3% do 15% , to w przypadku technologii oxyfuel 90%. Spalanie w czystym tlenie daje znacznie wysz temperatur spalania ni w przypadku spalania w mieszaninie tlenu i azotu. Aby nie dopuci do nadmiernego wzrostu temperatury cz dwutlenku wgla z wyjcia turbiny gazowej doprowadza si do reaktora zgazowania. W ten sam sposb obnia si temperatur w komorze spalania turbiny gazowej, doprowadzajc do niej obok gazu z reaktora zgazowania tlen oraz CO2 z wyjcia turbiny gazowej. Spaliny z wyjcia turbiny gazowej musz by ochodzone. Schemat blokowy procesu oxyfuel przedstawiono na rysunku 7.7. W procesie technologicznym CO2 kry w ptli zamknitej std wynika stosowana dla tego procesu nazwa: IGCC z recyrkulacj CO2 . Zgazowanie tlenowe ma wiele zalet. Ze wzgldu na mniejsze objtoci tlenu (cznie z recyrkulowanym CO2 ) w porwnaniu z powietrzem, gabaryty caej instalacji zgazowania s mniejsze. Jednoczenie mniejsza ilo gazu w caym procesie zmniejsza straty, cznie z najwiksz tzw. strat kominow. atwiejszy jest proces oczyszczania gazu przed doprowadzaniem go do komory spalania turbiny gazowej. Z mniejszej iloci gazu

71

(pozbawionego azotu) atwiej wyodrbni wodr, siarkowodr oraz inne substancje szkodliwe, wcznie z pyem. Czysty tlen do procesu zgazowania z reguy otrzymuje si metod kriogeniczn. Powietrze poddaje si spraniu i ju znajdujce si pod wysokim cinieniem ozibia si do temperatury roszenia poszczeglnych skadnikw. Wydzielony w ten sposb azot wykorzystuje si do produkcji nawozw sztucznych, co zmniejsza koszty otrzymania tlenu metod kriogeniczn. Rozdzielenie gazw z gazu syntezowego CO oraz H2 w niektrych rozwizaniach ukadu IGCC, realizuje si rwnie metod kriogeniczn.
OCZYSZCZANIE GAZU

T
CO2
ZGAZOWANIE

O2 T G
CZYNNIK CHODZCY

PALIWA STAE
POWIETRZE

P
WYPROWADZENIE

SEPARACJA TLENU

CO2 N2

Rys. 7.7. Schemat blokowy procesu oxyfuel z recyrkulacj CO2. W spalinach zawarto CO2 dochodzi do 98 procent i w procesie CCS skroplenie nastpuje przy cinieniu 7 MPa. CO2 ma wwczas gsto ropy naftowej i moe by w prosty sposb transportowane w zbiornikach wysokocinieniowych na miejsce ewentualnego skadowania. W ostatnich latach prowadzone s prace nad zastpieniem tlenu wodorem. W komorze zgazowania, w obecnoci pary wodnej z paliwa wydziela si czysty wgiel proces ten nosi nazw hydrocarb. Paliwem moe by wgiel kamienny, brunatny, guma, tworzywa sztuczne, odpady komunalne itp. Spalanie czystego wgla w atmosferze tlenu daje czysty dwutlenek wgla.

72

7.6. Membrany separujce CO2 Membrana stanowi przegrod rozdzielajc dwa gazy i jednoczenie umoliwiajc przenikanie wyrnionego gazu. Ten wyrniony gaz, ktry przenika na drug stron membrany nazwano permeatem, natomiast proces separacji gazw na membranie - permeacj. Z kolei gaz, ktry pozostaje przed membran nazwano retentatem. Transport gazu przez membran zaley od jej struktury, rnicy cinie pomidzy membranami, stenia, temperatur, potencjaw elektrycznych i innych czynnikw18. Ukad separacji gazw mona przedstawi w postaci schematu na rys 7.8.
GAZ SYNTEZOWY

PERMEAT

MEMBRANA

RETENTAT

Rys.7.8. Schemat membranowej separacji gazw: S - sprarka

Dla wychwytu dwutlenku wgla, rozdziau CO oraz H2 stosuje si membrany polimerowe lub ceramiczne. Pojedyncza membrana nie pozwala na osignicie wystarczajcego stenia, dlatego buduje si kaskady membran, poczonych w rne ukady, m.in. takie w ktrych retentat wraca do ponownej permeacji na pocztek ukadu kaskadowego. Pewnym problemem jest wykonanie powierzchni membran dla duych przepyww gazu. Zuycie energii gwnie do napdu

sprarek w zalenoci od ukadu membran waha si w granicach 0,04-0,07 kWh/kg CO2 .

7.7. Zieloni s na NIE

Greenpeace International przedstawi w maju 2008 r. stanowisko w sprawie wychwytywania i skadowania CO2 jest ono negatywne, jednak uzasadnienie nie dotyczy

18

Janusz Kotowicz, Katarzyna Janusz: Podstawy membranowej separacji gazw. Rynek energii, nr 6 2007.

73

negacji wpywu CO2 na globalne ocieplenie19. Zieloni nadal uwaaj, e CO2 jest przyczyn zmian klimatu i w peni akceptuj raport IPCC. Jednak ich zdaniem technologia wychwytywania i skadowania CO2 w nastpujcy sposb: Technologia CCS nie bdzie dostpna na czas, aby unikn niebezpiecznych zmian klimatycznych szacuje si, e na znaczn skal przemysow ta technologia moe by wprowadzona okoo 2030 roku; rwnie IPCC przewiduje, e w 2050 roku (40-70)% blokw energetycznych nie bdzie przystosowana do wychwytywania CO2 . Sekwestracja CO2 wymaga bardzo duo energii zdaniem Zielonych sprawno elektrowni spadnie o ok. 20 procent, co spowoduje konieczno budowy jednej dodatkowej elektrowni przy zaoeniu, e produkcja energii nie moe by mniejsza po wprowadzeniu CCS, i bdzie to skutkowao dodatkowym zuyciem kopalin. Elektrownie wyposaone w CCS bd zuyway 90% sodkiej wody wicej. Podziemne skadowanie miliardw ton CO2 moe by technicznie niewykonalne transport CO2 , z jak si ocenia, 6000 instalacji do roku 2050 na odlego powyej 100 km jest nieopacalny; nie ma rwnie adnych gwarancji bezpieczestwa skadowania. Jako ilustracje zagroenia w Raporcie przypomniano zdarzenie, ktre miao miejsce w Kamerunie w 1986 roku, kiedy duy bbel CO2 znajdujcy si pod dnem jeziora Nyos zosta uwolniony w wyniku erupcji wulkanu. W chmurze CO2 udusio si 1700 osb oraz przeszo 3000 byda w promieniu 25 km. Zdaniem Zielonych technologia CCS jest zbyt droga i utrudnia finansowanie innych rozwiza proekologicznych, oraz moe doprowadzi do 90%. wzrostu cen energii elektrycznej. Jednoczenie wskazuje si na rozwj odnawialnych rde energii jako na waciwe rozwizanie problemw energetycznych. Brak wiarygodnych analiz wpywu skadowanego CO2 na ekosystem, zanieczyszczenie wd gruntowych i wody pitnej oraz na zdrowie ludzkie. Nie ma dotychczas adnych uregulowa prawnych dotyczcych odpowiedzialnoci za zagroenia wystpujce w duej skali, po upywie duszego czasu i w miejscach oddalonych od miejsca skadowania. Jak z tego wynika, gos Greenpeace International nie by tak wyranie syszalny, skoro Parlament Europejski przyj Pakiet klimatyczno energetyczny, a w lad za nim Dyrektyw 2009/31/WE. nie powstrzyma zmian klimatycznych. Stanowisko to uzasadniaj

19

Emily Rochon: Raport Greenpeace International, Amsterdam , maj 2008.

74

8. Bilans Pakietu klimatyczno energetycznego dla Polski

8.1. Mechanizm solidarnociowy

Elementy mechanizmu solidarnociowego, majcego zagodzi oddziaywanie Pakietu szczeglnie na nowych czonkw UE, byy zawarte ju wczeniej, w projekcie Pakietu przedstawionego przez Komisj w styczniu 2008 roku. Przyjmowano, e 90% uprawnie zostanie przekazanych poszczeglnym krajom proporcjonalnie do limitw przyznanych przez Komisj w roku 2005 (na okres 2005-2007), a 10 procent zostanie rozdzielona wedug kryteriw charakteryzujcych poziom rozwoju gospodarczego (gwnie poziom PKB).W wyniku negocjacji przeprowadzonych w ostatnich dniach przed przyjciem Pakietu przez Parlament Europejski i Rad, zmniejszono ilo uprawnie z 90% do 88%, przeznaczajc uwolnione 2% na dodatkowe przydziay uprawnie dla pastw, ktre ju uprzednio dokonay duych ogranicze w emisji CO2. Do tej grupy pastw naley Polska, ktra z tej 2% puli ma otrzyma 27% uprawnie. Udziay procentowe przyznanych uprawnie do emisji CO2 nie oddaj skali finansowej korzyci i kosztw Pakietu. Analiza taka zostaa przeprowadzona przez zesp B. Jankowskiego20 z firmy Badania Systemowe EnergSys sp. z o.o. W propozycji Komisji, przy 10% redystrybucji uprawnie do emisji Polska otrzymaaby, zgodnie z prognoz dotyczc roku 2020, uprawnienia do emisji 205,3 mln Mg CO2. Po negocjacjach, w wyniku dodatkowej redystrybucji 2% uprawnie do emisji CO2 Polska, wedug oblicze Komisji, otrzyma uprawnienia do emisji 211,3 mln Mg CO2. Naley pamita, e uprawnienia te bd nabywane przez przedsibiorcw z polskiego sektora EU ETS, ze wzrastajcym corocznie udziaem aukcjoningu (w 2020 roku w 100 procentach). Zwikszenie limitu uprawnie, jakie nastpio w wyniku negocjacji (dodatkowej redystrybucji o 2% cakowitych uprawnie) wyniesie w roku 2020 ok. 6 mln Mg. Uwzgldniajc, e cz uprawnie do emisji w latach 2013 2020 bdzie przyznana bezpatnie, to dodatkowy przydzia uprawnie w tym okresie mona uredni przyjmujc warto redni w okresie roku rwn 4,5 mln Mg CO2. W szacunkach dokonanych przez Komisj przyjto cen jednego upowanienia rwn 30 euro/Mg CO2 a w okresie 2013 2020 w przyblieniu 1,3 mld euro (lub 5 - 6 mld z).
20

i std rednia

roczna kwota wynikajca z dodatkowego przydziau uprawnie wynosi 135 mln euro,

Jankowski Bolesaw: Wstpna ocena Pakietu energetyczno klimatycznego po szczycie unijnym. Energia i Budynek, 2009/2.

75

Pozornie jest to dua kwota, ale w zestawieniu z kosztami gospodarczymi i spoecznymi wdroenia Pakietu oraz potrzebami inwestycyjnymi okazuje si niewielk. Na marginesie naley zauway, e po powrocie z podpisania Pakietu delegacja rzdowa ogosia, e Polska w wyniku negocjacji przeprowadzonych przez delegacj w czasie szczytu unijnego, ktry odby si w dniach 11 12 grudnia, uzyska z mechanizmu solidarnociowego w okresie 2013 2020 kwot 60 mld z. Zapomniano doda, e 10% redystrybucji uprawnie byo ju zapisane w propozycji Komisji ogoszonej 28 stycznia 2008 roku, a wic rok przed negocjacjami, w ktrych wywalczono tylko dodatkow redystrybucj 2% uprawnie oraz stopniowe przejcie na peny aukcjoning do roku 2020. W dokumentach Komisji proponuje si osignicie przez Polsk w roku 2020 w ramach EU ETS emisji rwnej 171,3 mln Mg CO2 , czyli o ok. 200 mln Mg CO2 mniej ni w roku 2004. Zdaniem Komisji Polska moe uzyska dodatkowe dochody ze sprzeday uprawnie do emisji CO2 w ramach rynku europejskiego. Uwzgldniajc fakt, e zuycie per capita energii

elektrycznej w Polsce jest dwa razy mniejsze ni wynosi rednia w UE, naley oczekiwa wzrostu produkcji energii elektrycznej i tym samym przy dominacji technologii wglowych, wzrostu emisji CO2, mimo przewidywanego wprowadzenia (na niewielk skal) procesw zeroemisyjnych. Std szacunki Komisji budz zasadnicze wtpliwoci.

8.2. Uwarunkowania aukcjoningu uprawnie do emisji

W wyniku negocjacji grupy pastw o dominujcej energetyce wglowej Komisja przyja, e pastwa te do 100% aukcjoningu bd dochodziy stopniowo, od 30% uprawnie nabywanych na aukcji w roku 2013, do 100% w roku 2020, zwikszajc corocznie pul uprawnie nabywanych w formie aukcjoningu o 10%. Uzupeniajce do 100% uprawnienia bd tym pastwom przyznawane do nieodpatnego rozdziau pomidzy instalacje emitujce CO2. Jednak mechanizm ten jest zwizany z koniecznoci przygotowania i realizacji inwestycji zwizanych z modernizacj istniejcych elektrowni oraz infrastruktury. Wymg ten zosta okrelony w kocowym dokumencie podsumowujcym negocjacje21: Zainteresowane pastwo czonkowskie przedkada Komisji krajowy plan, w ktrym przewiduje inwestycje w doposaenie oraz modernizacj infrastruktury w czyste technologie oraz dywersyfikacj koszyka energetycznego i rde dostaw w wysokoci

21

Rada Europejska. Nota 17215. Energia i zmiany klimatyczne elementy kocowego kompromisu. 12 grudnia 2008. Zacznik IV punkt 1.

76

i w jak najwikszym stopniu odpowiadajcej wartoci rynkowej nieodpatnie przyznanych uprawnie. Akceptacja tego planu przez Komisj jest warunkiem przyznania nieodpatnych limitw uprawnie do emisji. Przyjmujc, e emisje elektrowni zawodowych w roku 2013 bd w przyblieniu rwne 100 mln Mg, to warto 70% uprawnie przy jednostkowej cenie uprawnienia 50 euro/MgCO2 bdzie rwna 3,5 mld euro, a wic ok. 15 mld z. Oznacza to, e wykorzystanie caej puli nieodpatnych uprawnie powinno wymusi tylko w elektrowniach zawodowych inwestycje o wysokoci ok. 15 mld z, co z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia jest nierealne. Jak z tego wynika, moliwa jest sytuacja, w ktrej z braku inwestycji nie zostan wykorzystane limity nieodpatnych uprawnie do emisji CO2. Naley doda, e koszty inwestycji bd musiay zosta pokryte przez odbiorc kocowego w formie wzrostu cen energii. Jednoczenie nieodpatnymi uprawnieniami do emisji CO2 nie objto nowych elektrowni, ktrych budowa zacza si po 31 grudnia 2008 roku. Prawdopodobnie te nowe elektrownie, o lepszych technologiach, emitujce mniej CO2 na jednostk energii bd paciy za emisj CO2 wicej ni stare elektrownie korzystajce z nieodpatnych uprawnie do emisji. Z drugiej strony, te stare elektrownie bd musiay wykaza si realizacj inwestycji dla ktrych trudno bdzie znale finansowanie. Na marginesie naley zauway, e Komisja nie przedstawia adnej konkretnej propozycji rozwizania systemu aukcjoningu po roku 2020. Pomysy, aby ze rodkw uzyskanych ze sprzeday uprawnie do emisji ju na poziomie europejskiego aukcjoningu finansowa inwestycje proekologiczne w krajach trzecich spotkay si ze sprzeciwem, szczeglnie pastw - nowych czonkw UE. Nie ma rwnie adnej gwarancji e rodki wydatkowane przez firmy dziaajce w Polsce na aukcyjny zakup uprawnie wrc do budetu Polski. Jeeli rodki te nie znajd si w budecie pastwa, stan si parapodatkiem paconym na rzecz UE, szczeglnie dotkliwym dla pastw o dominacji energetyki wglowej.

8.3. Skutki gospodarczo spoeczne.

Wprowadzenie w 2013 roku jeszcze w formie czciowej aukcjoningu zwikszy koszty wytwarzania energii elektrycznej o cen uprawnie i tym samym zwikszy cen energii. Drugim elementem, ktry bdzie mia wpyw na wzrost ceny energii bd konieczne do uzyskania nieodpatnych uprawnie inwestycje. Jak ju wspomniano koszty inwestycji w obecnych warunkach gospodarczych zostan zawsze przeniesione na odbiorc kocowego.

77

W perspektywie kilku lub kilkunastu lat trudno prognozowa cen energii elektrycznej u odbiorcy kocowego. Ceny paliw wgla oraz gazu w przewidywanej perspektywie czasowej bd wzrastay, co bdzie uzasadnione wikszymi kosztami wydobycia. Nie mona rwnie wykluczy sytuacji, w ktrych ceny paliw bd rosy w wyniku dziaa spekulacyjnych lub konfliktw militarnych, co miao miejsce w ostatnich latach. Jednak czynnikiem decydujcym o wzrocie cen energii elektrycznej bdzie konieczno zakupu uprawnie do emisji CO2 lub ograniczenie emisji CO2 na drodze technologicznej. Jeeli cena uprawnie do emisji 1 Mg CO2, zgodnie z przewidywaniami Komisji bdzie ksztatowa si na poziomie (3050) euro, to do kosztw wytworzenia 1 kWh, rwnych ok. 160 z, naley doliczy kwot rzdu (120210) z. Z tego wynika, e cena energii moe wzrosn przeszo dwukrotnie. Wprowadzenie darmowych uprawnie do emisji CO2 nie zmieni sytuacji, gdy zgodnie z zapisem noty 17215 otrzymanie tych uprawnie jest warunkowane wartoci inwestycji, ktre w ostatecznym rozrachunku znajd pokrycie jedynie w kieszeni odbiorcy kocowego czasem rozoone na lata spat kredytw, ale wtedy bd zwikszone o odsetki. Wprowadzenie

zeroemisyjnych technologii rwnie bdzie skutkowao wzrostem ceny energii elektrycznej o koszty sekwestracji CO2 oraz ewentualnego zgazowania. Z rnych analiz wynikao, e w 2013 roku cena energii elektrycznej moe wzrosn (2-3)krotnie. Wzrost ceny energii elektrycznej wpynie znaczco na koszty produkcji we wszystkich energochonnych branach, pocigajc acuszek wzrostu cen i indywidualnych kosztw utrzymania mieszkacw. Do tej pory nie rozstrzygnito, w jaki sposb maj by rozdysponowane rodki uzyskane z aukcji uprawnie. Wiadomo tylko, e 1 mld euro ma by przeznaczony na budow dowiadczalnych instalacji CCS. rodki po 180 mln euro otrzymaj: Wielka Brytania, Holandia , Niemcy, Hiszpania, Polska, a Wochy na mniejszy projekt otrzymaj 100 mln euro. rodki te w przypadku Polski zostan przeznaczone na budow instalacji wychwytywania i skadowania CO2 w elektrowni w Bechatowie. Wiele kontrowersji wywouje pomys przeznaczenia rodkw uzyskanych z aukcji uprawnie do emisji CO2 na inwestycje proekologiczne w pastwach trzecich. W tym przypadku rodki uzyskane przez konkretne pastwo ze sprzeday uprawnie stanowiyby parapodatek unijny, o znaczcych kwotach, na przeznaczenie ktrego pastwa te miayby bardzo ograniczony wpyw. Z analiz wynika, e kwota ta w Polsce moe wynosi nawet 34 mld z rocznie. Wydatkowanie tak duych rodkw, na ograniczenie w minimalnym stopniu emisji CO2 jest dziaaniem niezrozumiaym. W sytuacji gdy coraz goniej mwi si o promieniowaniu sonecznym jako o przyczynie zmian klimatycznych, a wzrost w atmosferze CO2 tumaczy si

78

naturalnymi cyklami aktywnoci sonecznej, naley bardzo krytycznie ocenia wszystkie dziaania rodowisk dla ktrych walka z antropogenicznym CO2 jako przyczyn zmian klimatycznych staa si swoist ideologi powizan z ogromnymi dziaaniami biznesowymi. Podsumowaniem moe by informacja podana przez brytyjskich naukowcw22, e najcieplejszym rokiem nie by wcale rok 2007 ani 2008, ale 1998, a w cigu ostatnich lat nie obserwujemy wzrostu temperatury, mimo znaczcego, o ok. 3 mld Mg CO2 wzrostu emisji CO2 (do ok. 30 mld Mg CO2).

22

Laserem w Antarktyd. Rzeczpospolita 14.10.2009.

79

9. Rozwj wysokosprawnej kogeneracji

9.1. Uwarunkowania prawne Rozwj kogeneracji, czyli wytwarzania w tym samym procesie technologicznym energii elektrycznej oraz ciepa uytkowego (lub chodu) jest jednym z gwnych celw Unii Europejskiej w obszarze energetyki. W podstawowym dokumencie unijnym dotyczcym energetyki pt. Europejska Polityka Energetyczna23, w rozdziale czwartym zatytuowanym Dalsze dziaania okrelono kierunki rozwoju energetyki dotyczce m. in. dalszej poprawy efektywnoci produkcji energii w szczeglnoci poprzez promowanie wysoce wydajnych technologii produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepem. Porwnanie procesu wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z ciepem (w kogeneracji) z procesem rozdzielonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa ilustruje rys. 9.1. Jeeli odbiorca zuywa 30 jednostek energii elektrycznej (wyraonych przykadowo w kWh, MW, GJ), to przy przyjtej sprawnoci elektrowni wglowej rwnej 36% trzeba przetworzy paliwo o wartoci opaowej rwnej 83 jednostek. Jednoczenie wytworzenie w tradycyjnej ciepowni dla odbiorcy 50 jednostek ciepa, przy przyjtej sprawnoci rwnej 84% wymaga zuycia paliwa o wartoci opaowej 59 jednostek. Rozdzielenie 30 jednostek wytwarzania energii elektrycznej i 50 jednostek ciepa wymaga paliwa o wartoci opaowej rwnej 142 jednostek. Z kolei do wytworzenia cznego ciepa i energii elektrycznej w elektrociepowni, przy wspczynniku skojarzenia okrelajcym stosunek iloci energii elektrycznej do sumy ciepa i energii elektrycznej, rwnym 0,38 oraz przyjmujc sprawno przemiany rwn 80%, potrzeba paliwa o wartoci opaowej 100 jednostek. Przy wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepa oszczdno paliwa pierwotnego wyliczona w jednostkach wartoci opaowej jest rwna 42 jednostki, lub w odniesieniu do paliwa zuytego przy produkcji rozdzielonej 30%. Wytwarzanie energii elektrycznej oraz ciepa w jednym cyklu technologicznym

wpisuje si w podstawowy priorytet Unii Europejskiej zrwnowaony rozwj. Definicja

23

Komisja Wsplnot Europejskich; Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego Europejska Polityka Energetyczna. Bruksela 10.01.2007.

80

ODBIORCA PRODUKCJA ROZDZIELONA

ELEKTROWNIA ENERGIA ELEKTRYCZNA

PRODUKCJA SKOJARZONA
ELEKTROCIEPOWNIA

PALIWO

83
36%
CIEPOWNIA

30

PALIWO

100
CIEPO

80%

59
RAZEM

50

84%

142

OSZCZDNO PALIWA:

OP =

142 100 100% = 30% 142

Rys. 9.1. Ilustracja oszczdnoci paliwa w przypadku wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji.

zrwnowaonego rozwoju zostaa zawarta w raporcie World Commission on Environment & Development z 1987 roku - Nasza Wsplna Przyszo, ktry od nazwiska autorki komisarz Gro Harlem Brundland nazywany jest Raportem Brundland: Zrwnowaony rozwj jest to rozwj, ktry spenia potrzeby obecnego pokolenia bez uniemoliwiania przyszym pokoleniom spenienia ich wasnych potrzeb. Kogeneracja umoliwia przy wytworzeniu jednoczesnym energii elektrycznej i ciepa zaoszczdzenie dla przyszych pokole 30% paliwa pierwotnego jeeli ju musimy zuy 70% paliwa. W sierpniu 2009 roku Ministerstwo Gospodarki przedstawio ju szst wersj Polityki energetycznej Polski do 2030 roku. W podpunkcie 2.1 dotyczcym celw w zakresie poprawy efektywnoci energetycznej jednym z celw szczegowych jest: Dwukrotny wzrost do roku 2020 produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji, w porwnaniu do produkcji w 2006 r. Dziaaniem zmierzajcym do tego celu jest: -

81

Stymulowanie rozwoju kogeneracji poprzez mechanizmy wsparcia, z uwzgldnieniem kogeneracji ze rde poniej 1 MW oraz odpowiedni polityk gmin. W podpunkcie 3.1.2 dotyczcym wytwarzania energii elektrycznej okrelono jako jeden z celw: Denie do zastpienia do roku 2030 ciepowni zasilajcych scentralizowane systemy ciepownicze polskich miast rdami kogeneracyjnymi Dziaaniem uzupeniajcym ma by: Preferowanie skojarzonego wytwarzania energii jako technologii zalecanej przy budowie nowych mocy wytwrczych. W zaczniku 3 do Polityki energetycznej Polski dotyczcym Programu dziaa wykonawczych na lata 2009-2012, w punkcie 2.42 Preferowanie skojarzonego wytwarzania energii jako technologii zalecanej przy budowie nowych mocy wytwrczych, okrelono kierunki rozwoju wysokosprawnej kogeneracji , ktre obejmuj: - uwzgldnienie w planach inwestycyjnych spek z udziaem Skarbu Pastwa zagospodarowania lokalnego potencjau ciepa uytkowego poprzez budow jednostek skojarzonych, - utrzymanie systemu wsparcia wytwarzania energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji, - wykorzystanie obowizkw w zakresie przygotowania planw zaopatrzenia gmin w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe do zastpienia wyeksploatowanych rozdzielonych rde wytwarzania ciepa jednostkami kogeneracyjnymi, - zastosowanie preferencji dla jednostek kogeneracyjnych w przetargach na nowe moce, ogaszanych przez Prezesa URE. W lad za zapisami w Europejskiej Polityce Energetycznej dotyczcymi promowania kogeneracji przyjta zostaa Dyrektywa 2004/8 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie promowania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepo uytkowe na wewntrznym rynku energii, oraz wnoszca poprawki do Dyrektywy 92/42/EWG. Dyrektyw t wprowadzono do polskiego systemu prawnego ustaw z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, ustawy Prawo ochrony rodowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodnoci. Ustawa wprowadza pojcie kogeneracji wysokosprawnej oraz

82

okrela mechanizmy wspierania jej rozwoju. Tryb dotyczcy uzyskiwania wiadectw pochodzenia z kogeneracji, ich umarzania oraz uiszczania opaty zastpczej zosta okrelony w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 26 wrzenia 2007 roku w sprawie sposobu obliczania danych zawartych we wniosku o wydanie wiadectwa pochodzenia z kogeneracji oraz szczegowego zakresu obowizku uzyskania i przedstawiania do umorzenia tych wiadectw, uiszczania opaty zastpczej i obowizku potwierdzenia danych dotyczcych iloci energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji.

9.2. Kogeneracja wysokosprawna

Definicja energii elektrycznej i ciepa wytworzonych w kogeneracji jest zawarta w ustawie z dn. 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, ustawy Prawo ochrony rodowiska oraz ustawy o systemie zgodnoci. Jako energi elektryczn z kogeneracji przyjmuje si energi wytworzon w jednostce kogeneracyjnej, w ktrej przemiana energii chemicznej paliwa w energi elektryczn, mechaniczn i ciepo uytkowe odbywa si ze rednioroczn sprawnoci graniczn: - 75% dla ukadw kogeneracyjnych z turbin parow, gazow z odzyskiem ciepa, silnikiem spalinowym, mikroturbin, silnikiem Sterlinga oraz z ogniwami paliwowymi, - 80% dla ukadw kogeneracji gazowo parowych z odzyskiem ciepa, z turbin parow upustowo kondensacyjn, lub z nisz sprawnoci, przy czym podstaw obliczenia energii elektrycznej jest wytworzone ciepo uytkowe, pomnoone przez wspczynnik zaleny od parametrw technologicznych ukadu kogeneracji. Pod pojciem wysokosprawnej kogeneracji rozumiemy kogeneracj, ktra zapewnia oszczdno energii zawartej w paliwie co najmniej o 10% w porwnaniu z rozdzieln produkcj energii elektrycznej i ciepa uytkowego, w jednostkach kogeneracyjnych o mocy elektrycznej wikszej ni 1 MW, oraz jakkolwiek oszczdno w jednostkach kogeneracyjnych o mocy elektrycznej mniejszej od 1 MW. Okrelenie procentowej oszczdnoci energii pierwotnej, zgodnie z Dyrektyw 2004/8/WE oznaczonej skrtem PES, jest kluczowym zadaniem kwalifikujcym kogeneracj jako wysokosprawn. Punktem wyjcia jest ustalenie czy proces jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa naley zakwalifikowa jako kogeneracyjny o wysokiej sprawnoci. W tym celu naley obliczy rednioroczn sprawno ogln i porwna j ze redniorocznymi

83

sprawnociami granicznymi (w zalenoci od technologii: 75% lub 80%). Zgodnie z Rozporzdzeniem MG z dnia 26 wrzenia 2007 roku w sprawie sposobu obliczania danych, podanych we wniosku o wydanie wiadectwa pochodzenia z kogeneracji, rednioroczn sprawno oglna oblicza si ze wzoru: 3,6 Ab + Quq Qb Qbek

=
gdzie:

100%

Ab suma energii elektrycznej i mechanicznej brutto wytworzonej w jednostce kogeneracyjnej [MWh], Quq ciepo uytkowe dostarczone do sieci ciepowniczej lub do procesu produkcyjnego [GJ], Qb energia chemiczna w paliwie (cakowita warto opaowa) [GJ], Qbek energia chemiczna paliw zuytych do wytworzenia ciepa poza procesem kogeneracji [GJ]. Obliczenie wartoci wszystkich wielkoci wymaga wyznaczania granicy bilansowej jednostki kogeneracyjnej, a wic wirtualnej zamknitej osony, przez ktr przenikaj strumienie energii. We wszystkich punktach przenikania strumieni energii naley zainstalowa przyrzdy pomiarowe, umoliwiajce pomiar wszystkich wielkoci wystpujcych w rwnaniu okrelajcym sprawno oraz wspczynnik PES. Ze wzgldu na fakt, e wyniki oblicze s podstaw rozlicze finansowych, przy czym kwoty przepyww finansowych s najczciej bardzo wysokie, pomiary te naley wykonywa z moliwie ma niepewnoci. Na podstawie zdefiniowanych sprawnoci wytwarzania ciepa uytkowego

w kogeneracji:

qc =

Quq Qbq

100%

gdzie: Qbq energia chemiczna paliw zuyta do wytworzenia energii elektrycznej i ciepa w kogeneracji [GJ], oraz sprawno wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji:

qe =
gdzie:

3,6 Abq Qbq

100%

Abq energia elektryczna wytworzona w kogeneracji [MWh]. 84

Na podstawie zdefiniowanych sprawnoci wytwarzania ciepa uytkowego oraz energii elektrycznej z kogeneracji oblicza si procentow oszczdno energii pierwotnej:
1 PES = 1 qc qe + refe refc 100%

gdzie: ref c referencyjna sprawno oddzielnego wytwarzania ciepa, ref e - referencyjna sprawno oddzielnego wytwarzania energii elektrycznej. Sprawnoci te zale od technologii wytwarzania ciepa i energii elektrycznej oraz od roku rozpoczcia eksploatacji jednostki kogeneracyjnej ich wartoci s podane w Zaczniku 1 do Rozporzdzenia MG z dnia 26 wrzenia 2007 roku. Przykadowo dla rozdzielonego wytwarzania energii elektrycznej dla jednostki opalanej wglem kamiennym referencyjna sprawno wynosi 39,7% dla jednostki oddanej do eksploatacji w roku 1996, natomiast 44,2% dla jednostki z roku 2006. W przypadku paliwa gazowego, dla jednostki oddanej do eksploatacji w 1996 roku sprawno wynosi 50,0%, natomiast dla jednostki oddanej w 2006 roku - 52,5%. W zaczniku znajduj si rwnie referencyjne sprawnoci oddzielnego wytwarzania ciepa uytkowego. Dla jednostki opalanej wglem kamiennym, w przypadku bezporedniego wykorzystania gazw spalinowych sprawno jest rwna 80% (niezalenie od roku oddania instalacji do eksploatacji); dla jednostki opalanej gazem ziemnym 82%. Jak ju wspomniano, wspczynnik PES stanowi kryterium klasyfikacji kogeneracji jako wysokosprawnej. Generacja energii elektrycznej w kogeneracji wysokosprawnej jest zwizana z uzyskaniem wiadectw pochodzenia energii elektrycznej z kogeneracji. wiadectwo pochodzenia z kogeneracji wydaje Prezes URE na wniosek przedsibiorstwa energetycznego zajmujcego si wytwarzaniem energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji, zoony za porednictwem operatora systemu elektroenergetycznego, ktry potwierdza ilo energii elektrycznej wprowadzanej do systemu. Wniosek zawiera wszystkie dane techniczne charakteryzujce jednostk kogeneracyjn oraz wyniki pomiarw i oblicze dotyczcych energii elektrycznej i ciepa wytworzonych w kogeneracji, wraz z wnioskiem przedsibiorstwo energetyczne przedkada Prezesowi URE opini jednostki akredytacyjnej, uprawnionej do oceny danych we wniosku. wiadectwa pochodzenia s rejestrowane na giedzie energii i staj si przedmiotem obrotu handlowego na Towarowej Giedzie Energii. W przypadku wysokosprawnej kogeneracji rozrnia si dwa rodzaje wiadectw pochodzenia: z kogeneracji z jednostek zasilanych gazem lub o mocy

85

elektrycznej mniejszej ni 1 MW, oraz z pozostaych rodzajw kogeneracji. Potocznie wiadectwa pochodzenia energii elektrycznej po zarejestrowaniu na TGE nazywa si certyfikatami koloru tego dla kogeneracji gazowej i jednostek mocy elektrycznej mniejszej ni 1MW oraz czerwonego dla innych jednostek. Spki obrotu, sprzedajce energi elektryczn odbiorcom kocowym musz speni warunek sprzeday okrelonego odsetka energii elektrycznej wytworzonej z wysokosprawnej kogeneracji. W 9 Rozporzdzenia MG z dnia 26 wrzenia 2007 r. okrelone zostay udziay energii elektrycznej pochodzcej z wysokosprawnej kogeneracji. Wartoci te, dla lat 2008 2012 zebrano w tabeli 9.1.
Tabela 9.1. Procentowe udziay energii elektrycznej pochodzcej z wysokosprawnej kogeneracji w energii sprzedawanej odbiorcom kocowym; %.
Rok Jednostka Zasilana gazem lub o mocy elektrycznej mniejszej od 1MW Pozostae 2,7 2,9 3,1 3,3 3,5

2008

2009

2010

2011

2012

19,0

20,6

21,3

22,2

23,2

Spki obrotu, sprzedajce energi elektryczn odbiorcom kocowym musz uzyska na TGE wiadectwa pochodzenia z kogeneracji (te oraz czerwone certyfikaty) i przedstawi je cznie z rocznym sprawozdaniem Prezesowi URE, jako dowd wywizania si z obowizku sprzeday energii tej oraz czerwonej. Po przyjciu sprawozdania z rocznej dziaalnoci spki obrotu, wiadectwa pochodzenia podlegaj umorzeniu. W przypadku braku certyfikatw na TGE spki obrotu musz uici opat zastpcz w wysokoci jednostkowej opaty zastpczej, ustalonej przez Prezesa URE, pomnoonej przez brakujc liczb wiadectw

pochodzenia, ktra wpywa na wydzielone konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska, z przeznaczeniem na dofinansowanie rozwoju kogeneracji. rodki ze sprzeday wiadectw pochodzenia stanowi dochd wytwrcw energii elektrycznej operatorw jednostek kogeneracyjnych. Jak z tego wynika, wsparcie rozwoju kogeneracji wysokosprawnej realizuje si dwoma drogami. Z jednej strony dodatkowe rodki wpywajce za wiadectwa pochodzenia do wytwrcw, maj zachci ich do inwestowania w jednostki kogeneracyjne, z drugiej strony

86

gromadzone w NFO rodki na wspomaganie inwestycji stwarzaj dogodne warunki do rozwoju kogeneracji.

9.3. Szanse rozwoju wysokosprawnej kogeneracji

Analizujc szanse rozwoju wysokosprawnej kogeneracji naley przywoa dwa dokumenty: - Strategia rozwoju w Polsce wysokosprawnej kogeneracji gwne kierunki opracowany w 2007 roku na zlecenie Polskiego Towarzystwa Elektrociepowni Zawodowych w 2007 roku przez zesp pod kierunkiem J. Lewandowskiego. Znaczna cz treci tej strategii zostaa przeniesiona do dokumentu rzdowego: Raport oceniajcy postp osignity w zwikszaniu udziau energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w cakowitej krajowej produkcji energii elektrycznej, ktry zgodnie z Art. 10 ust 1,3 Dyrektywy 2004/8/WE ma by wykonywany co 4 lata (pierwszy 21 lutego 2007 r.); raport ten zosta opublikowany jako zacznik do Obwieszczenia Ministra Gospodarki z dnia 12 grudnia 2007 roku. Raport 2030, Cz 2: Ocena skutkw wdroenia pakietu energetyczno

klimatycznego dla Polski w okresie do roku 2030, Zacznik 4: Analiza moliwoci wykorzystania potencjau kogeneracji w ramach Pakietu, wykonany przez zlecenie Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej - wrzesie 2008 rok. W obu dokumentach, wychodzc od wzrostu zapotrzebowania na ciepo uytkowe, przeprowadzono analiz moliwoci zaspokojenia potrzeb oraz okrelono warunki rozwoju kogeneracji. Uwzgldniajc, e metodyka analizy oraz modele rozwoju gospodarczego w obu dokumentach s rne, wyniki nie pokrywaj si, chocia s zblione. Natomiast tendencje wzrostu produkcji energii elektrycznej oraz ciepa w kogeneracji s takie same. EnergSys na

9.4. Potencja techniczny oraz ekonomiczny

Kluczowym zagadnieniem przy okreleniu perspektywy wzrostu energii elektrycznej i ciepa produkowanych w kogeneracji jest identyfikacja stanu obecnego w zakresie zapotrzebowania na ciepo, potencjau kogeneracji, stanu bazy wytwrczej oraz przyjcie wartoci wskanikw opisujcych wzrost gospodarczy, wpywajcych na zapotrzebowanie na ciepo. Analizujc moliwoci rozwoju kogeneracji naley zdefiniowa dwa pojcia:

87

Potencja techniczny kogeneracji jest czci cakowitego ciepa uytkowego, ktre przy aktualnej technologii moe by wyprodukowane w kogeneracji. Teoretycznie produkcja ciepa w kogeneracji moe pokry zapotrzebowanie na cakowite ciepo uytkowe pokrywajce cay potencja techniczny kogeneracji, ale trudno ju wliczy do potencjau technicznego ciepo aktualnie wytwarzane w piecach, w mieszkaniach, ktre szacuje si w przyblieniu na 25 procent cakowitego ciepa uytkowego.

Potencja ekonomiczny kogeneracji stanowi cz potencjau technicznego nadajcego si do efektywnego kosztowo wykorzystania. Miar efektywnoci ekonomicznej jest wspczynnik IRR (Internal Rate of Return wewntrzna stopa zwrotu). Wspczynnik IRR wyznacza si z analizy przepyww rodkw dla dwch sytuacji:

produkcji ciepa i energii elektrycznej w ukadzie rozdzielonym oraz skojarzonym i nastpnie oblicza si wzgldn rnic wynikw finansowych. Nastpnie przyjmujc, e analiza dotyczy kogeneracji wysokosprawnej, mona obliczy minimalne wartoci wiadectwa pochodzenia przy ktrej IRR przekroczy warto 10%, uznan jako kryterialn przy podejmowaniu decyzji o inwestycji w jednostk kogeneracji. W wyniku analiz, przy przyjciu odpowiednich czasw wykorzystania mocy, okrelono warto wiadectwa pochodzenia, warunkujcego osignicie IRRmin = 10%: dla jednostek kogeneracji opalanych paliwami gazowymi -120z/MW, dla jednostek kogeneracji z technologiami wglowymi 50z/MW. e te jednostkowe kwoty, obliczone dla typowych warunkw

Naley podkreli,

eksploatacyjnych, stanowi minimum opacalnoci inwestycji.2

.

9.5. Ciepo uytkowe

Podstaw do zaliczenia energii elektrycznej jako wyprodukowanej w kogeneracji jest ciepo uytkowe wyprodukowane w kogeneracji przy okrelonym wspczynniku skojarzenia, dlatego analiz potencjau kogeneracji naley rozpocz od analizy ciepa. Ciepa poza szczeglnymi sytuacjami, w duszym okresie czasu nie mona magazynowa i dlatego mona przyj, e podobnie jak w przypadku energii elektrycznej, produkcja i konsumpcja musi odbywa si w czasie rzeczywistym czyli aktualne zapotrzebowanie jest rwnowaone produkcj. Jednak cakowite zapotrzebowanie na ciepo i jego zuycie jest trudne do okrelenia.
2

Analiza krajowego potencjau wysokosprawnej kogeneracji ICBEiO Pol. Warszawska, ITC- Politechnika lska, ARE-2007.

88

O ile produkcj i zuycie ciepa sieciowego mona obliczy dokadnie, to ciepo lokalne mona jedynie oszacowa. Wskaniki wzrostu zapotrzebowania na ciepo s wraliwe na zjawiska kryzysowe w gospodarce i niepewno oszacowania produkcji i zuycia ciepa gwatownie wzrasta. Dla przyjtych wskanikw wzrostu PKB, liczby mieszka itd. oszacowano w Analizie krajowego potencjau wysokosprawnej kogeneracji24, dla roku 2020 otrzymamy wartoci ciepa zamieszczone w tabeli 9.2.
Tabela 9.2. Produkcja i zuycie ciepa w PJ
Rok Ciepo lokalne PJ 490 610 24 Ciepo sieciowe PJ 463 631 36 Suma PJ 953 1241 30

2005 2020 Wzrost zapotrzebowania %

Z analizy zapotrzebowania na ciepo przeprowadzonej przez firm Badania Systemowe EnergSys25 do roku 2030 rwnie wynikaj due potrzeby w zakresie ciepa sieciowego tabela 9.3. Ze wzgldu na stosowanie przez analitykw rnych modeli oraz rnych prognostycznych programw komputerowych, wyniki analiz nie pokrywaj si, chocia s zblione. Dodatkowym utrudnieniem przy porwnywaniu analiz s rnice interpretacyjne wielkoci definicyjnych np. dotyczce ciepa uytkowego, uwzgldniajcego lub nie uwzgldniajcego ciepa potrzeb wasnych elektrociepowni. Z danych w tabeli 2 wynika, e w latach 2005 2020 nastpi duy wzrost produkcji ciepa w EC przemysowych, zawodowych, oraz ze rde odnawialnych, natomiast produkcja ciepa zmniejszy si w ciepowniach zawodowych i przemysowych, co jest zgodne z Zacznikiem 3 Polityki Energetycznej Polski. Jednak stan sieci ciepowniczej wymaga nie tylko rozbudowy ale i czciowej wymiany. Wiek sieci ciepowniczej ilustruje wykres na rys. 9.2.

25

Raport 2030, cz 2: Ocena skutkw wdroenia pakietu energetyczno klimatycznego dla Polski w okresie do roku 2030. Zacznik 4: Analizy moliwoci wykorzystania potencjau kogeneracji w ramach Pakietu: Badania Systemowe EnergSys Sp.zo.o , padziernik 2007.

89

Tabela 9.3. Produkcja ciepa sieciowego w PJ podziale na producentw.

Rok Producent EC przemysowe Ciepownie przemysowe EC zawodowe(kogeneracja wysokosprawna) EC zawodowe (pozostae) Ciepownie zawodowe Ciepownie energ.zawodowej EC - energia odnawialna RAZEM 2005 146,3 67,6 128,9 35,0 97,9 32,5 1,1 509,2 2010 162,9 66,5 159,7 28,0 93,6 31,3 4,5 546,5 2015 196,9 61,8 193,1 15,5 81,0 30,0 9,2 587,6 2020 232,8 45,6 239,4 0,0 56,9 28,7 21,0 624,4 2025 243,9 40,3 255,1 0,0 28,5 27,4 34,2 629,4 2030 254,7 25,2 280,6 0,0 12,8 26,1 47,2 646,5

45 40 35 30 25 20

(27)

(29) (24)

(16) 15 10 5 0 (4) wiek, lata

10

20

30

40

50

Rys . 9.3. Struktura wiekowa sieci ciepowniczej.

Niepokojcy jest fakt, e z 18 tys. km sieci ciepowniczej w Polsce, 20 % ma ponad 30 lat. Z kolei tylko 38 % rur jest preizolowanych, co jest zwizane z wikszymi stratami ciepa w pozostaej czci sieci ciepowniczej. Jeszcze gorzej przedstawia si sytuacja

w elektrociepowniach. Wedug danych ARE, w 49 elektrociepowniach zawodowych o cakowitej mocy rwnej 18 000 MW(t+e), z zainstalowanych 190 kotw, 106 ma wicej ni 30 lat, w tym 38 wicej ni 50 lat. S to instalacje wyeksploatowane o niskiej sprawnoci, nie speniajce wymogw ekologicznych, ktre trzeba moliwie szybko wymieni.

90

9.6. Energia elektryczna Przyjmujc metodyk obliczania wzrostu produkcji energii elektrycznej stosowan

w EnergSys otrzymano wartoci energii elektrycznej zebrane w tabeli 9.4.

Tabela 9.4. Produkcja energii elektrycznej w skojarzeniu TWh.
Rok Wytwrcy 2005 EC zawodowe paliwa kopalne EC zawodowe energia odnawialna EC przemysowe Razem Wspczynnik skojarzenia % 25,6 0,1 8,0 33,7 28,0 2010 28,3 0,9 9,5 38,7 28,7 2015 29,7 2,0 17,3 49,0 31,7 2020 31,1 7,4 19,0 57,5 33,0 2025 32,2 8,3 19,2 59,7 32,4 2030 33,8 9,2 19,6 62,6 32,4

Do roku 2030 przewiduje

si w przyblieniu dwukrotny wzrost produkcji energii

elektrycznej ze wszystkich rde. Z tabeli 9.4 wynika, e wzrost produkcji energii elektrycznej kogeneracji bdzie rwnie w przyblieniu dwukrotny, a wic udzia energii elektrycznej wyprodukowanej w kogeneracji w cakowitej energii elektrycznej zmieni si w niewielkim zakresie. Wspczynnik skojarzenia wzronie nieznacznie co wynika z nadal dominujcej roli technologii wglowych i niewielkiego wzrostu technologii gazowej, ktrej miejsce widzi si w obszarze mikrokogeneracji rozproszonej. Podsumowujc, naley zauway, e warunkiem rozwoju kogeneracji jest ustalenie cen wiadectw pochodzenia dla technologii wglowych na poziomie 50 z/MWh, a dla technologii gazowych 120 z/MWh. Z cen wiadectwa pochodzenia zwizana jest opata zastpcza, ktra powinna by porwnywalna z cen wiadectwa pochodzenia. Zgodnie z komunikatem 18/2008 Prezesa URE opaty zastpcze s rwne: dla kogeneracji o technologii gazowej Ozg = 128,80z/MWh, a dla technologii wglowej: Ozk = 19,32z/MWh. Trudnym do oceny elementem ograniczajcym rozwj kogeneracji jest zapis dyrektywy dotyczcy wsplnego komina. W przypadku ciepowni moe on wymusi dziaania inwestycyjne w zakresie budowy instalacji kogeneracyjnych. Naley rwnie uwzgldni zwizany z nimi wzrost cen u odbiorcy kocowego, ktry bez wprowadzenia mechanizmw osonowych i wspomagajcych inwestycje moe by bardzo odczuwalny. Jest to problem wany uwzgldniajc fakt, e duo redniej wielkoci miast posiada tylko ciepownie, ktre naleaoby zastpi elektrociepowniami.

91

Produkcja chodu z kogeneracji jest aktualnie rozwinita w minimalnym zakresie, gwnie w zastosowaniach przemysowych. Z programw wynika, e nastpi wzrost zapotrzebowania na chd u odbiorcw indywidualnych. Warunkiem jest wykonanie instalacji produkujcej wod lodow u odbiorcy kocowego, ktry bdzie odbiera ciepo z sieci z tego samego przycza, rwnie dla c.w.u. oraz c.o. Temperatura dostarczonej ciepej wody musi by troch wysza (o ok. 15-20C), w porwnaniu z aktualn temperatur, co moe mie wpyw na straty ciepa w sieci. Rozwj kogeneracji musi by wspomagany nie tylko mechanizmami wprowadzanymi centralnie, ale rwnie prawem lokalnym, szczeglnie na poziomie gmin i miast. Kogeneracja musi znale swoje miejsce w zaoeniach do planw zapotrzebowania w ciepo, energi elektryczn i paliwa cieke. Problem polega na tym, e w urzdach gmin, miast nie ma kompetentnych pracownikw, ktrzy poprowadziliby gospodark energetyczn gminy, miasta, zapewniajc rozwj energetyki we wszystkich obszarach.

92

10. Efektywno energetyczna

10.1. Miejsce efektywnoci energetycznej w UE

Efektywno

energetyczna

jest

jednym

obszarw

dziaa

wymienionych

w Europejskiej Polityce Energetycznej. Celem ma by osignicie przez UE do roku 2020 oszczdnoci energii rwnej 20 procent. Procent zmniejszenia zuycia energii jest jedn z trzech 20-tek sztandarowego dla UE zapisu 3x20 : 20 % zmniejszenia emisji CO2 , do 20%

zwikszenia udziau odnawialnej energii elektrycznej w cakowitej produkcji energii elektrycznej, oraz 20% oszczdnoci energii w wyniku dziaa proefektywnociowych. Naley zauway, e zarwno wzrost udziau energii wytworzonej w rdach odnawialnych jak i dziaania proefektywnociowe skutkuj zmniejszeniem emisji CO2 i osignicie przyjtych poziomw wytwarzania energii odnawialnej i oszczdnoci energii bdzie skutkowao znacznym przekroczeniem przyjtego 20-procentowego poziomu redukcji emisji CO2 . Jeeli uwzgldni si dziaania ukierunkowane bezporednio na redukcj emisji CO2, to sumaryczna emisja moe zosta zmniejszona o (30-40)%. Mimo oczywistego wpywu dziaa energooszczdnociowych na zmniejszenie emisji CO2 , Pakiet klimatyczno energetyczny nie obejmuje dziaa zwizanych z oszczdnoci energii. Jednoczenie na dziaania prooszczdnociowe zmniejszajce zuycie energii nakada si bdzie wzrost zuycia energii wynikajcy z rozwoju gospodarczego i spoecznego. Proces ten bdzie przebiega w rnych pastwach inaczej, zalenie m.in. od poziomu konsumpcji energii, poziomu technologicznego oraz wiadomoci spoecznej. W przypadku UE dziaania prooszczdnociowe w znacznym stopniu skompensuj wzrost zuycia energii szacuje si, e nawet w 50-ciu procentach. Inna sytuacja wystpuje w Polsce, w ktrej zuycie energii elektrycznej na mieszkaca w przyblieniu jest rwna poowie zuycia energii na mieszkaca UE. Poziom zuycia energii elektrycznej na mieszkaca danego kraju jest jednym ze wskanikw rozwoju cywilizacyjnego kraju. Dlatego w Polsce naley si spodziewa znacznie szybszego wzrostu zuycia energii ni jej ograniczenia w wyniku dziaa prooszczdnociowych. Dyskusja w UE na temat efektywnoci energetycznej rozpocza si w 2005 roku ogoszeniem Zielonej Ksigi o efektywnoci energetycznej lub jak osign wicej zuywajc

93

mniej26. Zielone Ksigi dotyczce rnej tematyki zawieraj analiz zagadnie oraz list pyta i problemw, ktre wymagaj odpowiedzi i rozstrzygni. Do dyskusji zapraszani s wszyscy obywatele Unii, a do zaprezentowania stanowisk zobligowane s rzdy pastw unijnych. Wyniki dyskusji i stanowiska rzdw maj wpyw na redakcj dyrektywy, ktra jest kolejnym dokumentem w trybie tworzenia prawa europejskiego. W przypadku efektywnoci energetycznej przyjto Dyrektyw 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 5 kwietnia 2006 roku w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych oraz uchylajc Dyrektyw Rady 93/76/EW. Z kolei rozstrzygnicia Dyrektywy 2006/32/WE zostaj przeniesione do polskiego systemu prawnego ustaw o efektywnoci energetycznej.

10.2. Zielona Ksiga o efektywnoci energetycznej.

W Zielonej Ksidze wskazano na istotne znaczenie efektywnoci energetycznej w zakresie rozwoju konkurencji opartej na innowacyjnoci (realizacja Strategii Lizboskiej) ochrony rodowiska, w tym zobowiza wynikajcych z Protokou z Kioto oraz w zakresie bezpieczestwa dostaw. Celem opracowania jest wskazanie istniejcych barier utrudniajcych zwikszenie efektywnoci energetycznej oraz przedstawienie do dyskusji propozycji wyeliminowania tych barier. Wynikiem ma by m. in. uruchomienie inicjatyw w zakresie energooszczdnoci na wszystkich poziomach spoeczestwa europejskiego unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Aby skonkretyzowa dyskusj dotyczc rozstrzygni, Komisja przygotowaa list 25 pyta problemw, dotyczcych m. in. : - sposobw lepszego wspierania inwestycji w zakresie efektywnych energetycznie technologii, - wykorzystania mechanizmu Protokou z Kioto do promowania efektywnoci energetycznej, - wprowadzenia lub modyfikacji proefektywnociowej w zakresie energetyki polityki fiskalnej, - stosowania kryterium energooszczdnoci w przetargach prowadzonych przez instytucje publiczne, - podjcia dziaa zwikszajcych skuteczno obowizujcej dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw,
26

Zielona Ksiga o efektywnoci energetycznej lub jak osign wicej zuywajc mniej Bruksela 22 czerwca 2005 r. COM (2005) 265

94

- minimalizacji poboru energii przez urzdzenia przeznaczone dla gospodarstw domowych, - wprowadzenia na rynek samochodw energooszczdnych, - zwikszenia efektywnoci przemysu i dystrybucji energii elektrycznej, - sposobu wprowadzenia biaych certyfikatw, - moliwoci wykorzystania europejskich technologii energooszczdnych przez kraje trzecie, - wprowadzenia preferencyjnej polityki celnej dla produktw efektywnie

energooszczdnych. Pomocna w analizie wymienionych problemw miaa by z jednej strony identyfikacja przeszkd, z drugiej strony wyszczeglnienie inicjatyw europejskich dotyczcych

energooszczdnoci. Wskazujc na przeszkody stwierdzono, e gwn barier dla podwyszenia

efektywnoci energetycznej stanowi brak informacji o kosztach wasnej konsumpcji energii, kosztach technologii starej oraz nowej, brak szkole dla pracownikw w zakresie prooszczdnociowego patrzenia na dziaalno gospodarcz. Otwarcie rynku doprowadzio do pewnej obniki cen energii elektrycznej, co jednak nie sprzyjao energooszczdnoci. Jednoczenie w niektrych pastwach taryfy zachcay do zwikszonej konsumpcji energii. Sprawdzonym pomysem s przedsibiorstwa usug energetycznych, ktre dostarczaj efektywne rozwizania i otrzymuj wynagrodzenie za oszczdno energii. Przedsibiorstwa te dziaaj w niektrych pastwach UE, ale wci wymagaj wsparcia pastwa i koniecznym jest rozszerzenie tej formy dziaalnoci na inne pastwa. Wanym elementem ksztatowania wiadomoci konsumenckiej jest znajomo biecej ceny energii elektrycznej. Dlatego kluczowym problemem jest wprowadzenie w caej UE systemu pomiarw w czasie rzeczywistym, umoliwiajcych konsumentowi ledzenie aktualnej ceny energii i minimalizacj zuycia w okresach wysokich cen. Prowadzenie tych nowych technologii oraz wymuszenie energooszczdnoci wymaga ogromnej kampanii edukacyjno szkoleniowej. Przewiduje si, e bdzie ona adresowana do trzech grup: - mieszkacw, na temat sposobw zmniejszenia zuycia energii w gospodarstwach domowych, - przedsibiorcw, - fachowcw w zakresie energetyki, zarwno dostawcw usug jak i ekspertw. Kampania ta wspomagana bdzie programami badawczymi, poczynajc od VII Programu Ramowego Bada i Rozwoju, gdzie Komisja ustalia priorytety m. in. dotyczce odnawialnych

95

rde produkcji paliw i energii, czystych ekologicznie technologii spalania wgla, inteligentnych sieci energetycznych oraz efektywnoci energetycznej. Propozycje Komisji dotycz rwnie stymulowania zakupw pojazdw przez podmioty publiczne uwzgldniajc, e tylko w 15 starych krajach UE podmioty te kupuj ok. 100 tys. samochodw osobowych, 100 tys. dostawczych, 45 tys. ciarwek i autobusw, wprowadzenie w specyfikacji przetargowej dodatkowych wymogw dotyczcych energooszczdnoci, skutkoway rozwojem produkcji pojazdw energooszczdnych. Przykadw w Zielonej Ksidze jest wicej. Duo uwagi powica si sposobom wdroenia dyrektywy dotyczcej charakterystyki energetycznej budynkw (2002/9/WE). Szacuje si, e oszczdnoci z tego tytuu przeliczone na paliwo umowne wynios w latach 2006 2020 okoo 40 Mtoe. Proponuje si jednoczenie, aby rozszerzy dyrektyw o wymg zwikszenia efektywnoci budynkw w czasie ich renowacji, bez wzgldu na powierzchni obecnie wymg ten dotyczy budynkw podlegajcych renowacji o powierzchni powyej 1000 m2 . Z kolei Zielona Ksiga omawia propozycje i moliwoci zwikszenia

energooszczdnoci na poziomie krajowym dotyczce: - inwestycji infrastrukturalnych w sieci przesyowe i dystrybucyjne, - rozwoju technologii gazowo parowych, szczeglnie w sytuacji braku mocy wytwrczych, - promocji generacji rozproszonej, - produkcji energii w skojarzeniu, - wdroenia technologii wysokosprawnych w blokach o parametrach nadkrytycznych zasilanych wglem, - wprowadzenia biaych certyfikatw jako instrumentu rynkowego dziaajcego proefektywnociowo. Dziaania prooszczdnociowe maj obj rwnie transport lotniczy oraz koowy. Proponuje si zmian polityki ustalania cen za korzystanie z drg przez cikie pojazdy towarowe w ramach Transeuropejskiej Sieci Transportowej. Przewiduje si, e techniki pozycjonowania oparte na satelitarnym systemie nawigacji GALILEO uatwi wprowadzenie systemw opat za korzystanie z drg eliminujc kolejki na wjazdach do stref patnych. Przedstawione propozycje zawarte w Zielonej Ksidze o efektywnoci energetycznej, majce wsplny mianownik energooszczdno, ilustruj ogromny obszar planowanych dziaa, obejmujcych wszystkie dziedziny ycia. Efektywno energetyczna zaley w gwnej mierze od technologii - dlatego dziaania prooszczdnociowe wymuszaj rozwj technologii, a wic

96

przenosz si na rozwj otoczenia technicznego czowieka i porednio ksztatuj jego wiadomo. Zielona Ksiga zainicjowaa debat na temat moliwoci ograniczenia zuycia energii przez UE o 20% w porwnaniu z prognozami na 2020 roku w ekonomicznie uzasadniony sposb. Skonkretyzowanie tych moliwoci nastpio w Dyrektywie 2006/32/WE.

10.3. Dyrektywa 2006/32/WE

Dyrektywa 2006/32/WE zostaa przyjta przez instytucje UE przed ogoszeniem Europejskiej Polityki Energetycznej, w ktrej wprowadzono zapis 3x20. Dlatego perspektywa czasowa Dyrektywy obejmuje okres 9-ciu lat, od roku 2007 do 2016. W Dyrektywie okrelono cel indykatywny 9% oszczdnoci w cigu 9 lat, przy czym nie wie si on dla pastw UE z prawnym obowizkiem osignicia tej wartoci docelowej. Jej zapisy s obowizujce dla wszystkich krajw, a w wyniku konkluzji Rady Unii Europejskiej z dnia 8-9 marca 2007 roku zostay rozszerzone o wymg 20% oszczdnoci energii do 2020 roku dla caej UE. Celem dyrektywy jest opacalna ekonomicznie poprawa efektywnoci kocowego wykorzystania energii przez stworzenie: - mechanizmw i ram instytucjonalnych finansowych i prawnych, niezbdnych do usunicia barier utrudniajcych efektywne wykorzystanie energii, - warunkw do rozwoju usug energetycznych w zakresie poprawy efektywnoci energetycznej. Przedsibiorstwa usug energetycznych (ESCO) w niektrych pastwach UE ju dziaaj (Wochy, Francja) i ich zadaniem jest identyfikowanie potrzeb i dostarczenie rodkw poprawy efektywnoci energetycznej w obiektach, przy czym wynagrodzenie tych firm jest funkcj uzyskanych oszczdnoci energii. W pastwach UE wyznacza si jedn lub kilka instytucji do administrowania i kontroli zada w zakresie poprawy efektywnoci energetycznej. Kade pastwo UE opracowuje plan dziaania dotyczcy efektywnoci energetycznej (EEAP), zawierajcy opis celw i rodkw oraz dziaa zmierzajcych do zwikszenia efektywnoci energetycznej. Plany te opracowuje si na okres 3-letni i przedstawia Komisji do oceny. Kady kolejny plan musi zawiera rwnie sprawozdanie z realizacji planu za poprzedni okres. Dane zawarte w sprawozdaniu mog by wyrywkowo weryfikowane i po zagregowaniu stanowi materia do zbiorczego opracowani dziaa Wsplnoty. Szczegln uwag zwraca si na dziaania energooszczdnociowe w sektorze publicznym zakadajc, e sektor ten bdzie odgrywa w tym zakresie wzorcow rol.

97

Jednoczenie wszystkie dziaania w tym sektorze powinny by propagowane i promowane przez rne rodki informacyjne, rwnie w celu uatwienia wymiany najlepszych praktyk. Pastwa UE mog tworzy fundusze w celu subsydiowania realizacji programw poprawy efektywnoci energetycznej oraz promowania rynku usug w tym zakresie. Jako zadania priorytetowe w Dyrektywie wymienia si promocj audytu energetycznego, ulepszonego wykonywania pomiarw za pomoc licznikw inteligentnych, oraz wprowadzenia rachunkw zawierajcych w peni zrozumiae dla odbiorcy informacje dotyczce skadnikw kosztw. Fundusze te bd dostpne w formie dotacji, poyczek, gwarancji bankowych i innych instrumentw finansowych dla ESCO, niezalenych doradcw ds. energii, dystrybutorw energii, operatorw systemw dystrybucyjnych a nawet dla instalatorw sprztu. Sposb udostpniania rodkw musi by w peni przejrzysty, z reguy w formie przetargw, przy czym rodki te bd stanowiy jedynie uzupenienie finansowania dziaa prooszczdnociowych. Bardzo wan rol w procedurze okrelenia efektw energooszczdnoci odgrywa audyt. Pierwszym krokiem jest szerokie udostpnienie odbiorcom kocowym (w tym w gospodarstwach energetycznego, domowych) sucych wysokiej jakoci komputerowych rodkw programw audytu

okrelaniu

potencjalnych

poprawy

efektywnoci

energetycznej. Programy te powinny by udostpnione w Internecie lub w razie potrzeby przesyane poczt. W przypadku budynkw certyfikacj, ktra zostaa dokonana zgodnie z art. 7 Dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 16 grudnia 2002 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw uwaa si za rwnoznaczn z audytem energetycznym w rozumieniu Dyrektywy 2006/32/WE. Obiektywn informacj o efektach dziaa energooszczdnociowych, ktra stanowi podstaw do uzyskania biaych certyfikatw otrzymuje si z pomiarw. Dlatego kade pastwo UE powinno stworzy warunki, aby odbiorcy kocowi energii elektrycznej, ciepa, gazu mieli moliwo nabycia po konkurencyjnych cenach indywidualnych licznikw, ktre bd mierzy zuycie energii przez odbiorc kocowego i jednoczenie informowa go o czasie korzystania z energii. Dystrybutorzy energii lub spki prowadzce sprzeda odbiorcom kocowym musz udostpni informacj o: - aktualnych cenach i biecym zuyciu energii, -historii poboru energii, co umoliwi porwnanie np. okresowych krajowych obcie w skali rok/rok, -instytucjach i organizacjach w ktrych mona uzyska informacj o rodkach poprawy efektywnoci energetycznych.

98

Oglne zasady pomiarw i weryfikacji oszczdnoci energii zawarto w Zaczniku IV Dyrektywy 2006/32/WE. Zacznik zawiera rwnie informacje dotyczce trybu postpowania w przypadkach gdy dokadnych pomiarw, z rnych wzgldw nie mona wykona i ocen energooszczdnoci naley przeprowadzi szacunkowo. W zacznikach umieszczono rwnie wykazy rynkw, obszarw uytkowania energii oraz obiektw i technologii, w ktrych moliwa jest realizacja procedur energooszczdnociowych.

99

11. Zamiast podsumowania.

Polityka energetyczna Unii Europejskiej zostaa opracowana i przyjta przy zaoeniu, e za zmiany klimatu odpowiada antropogeniczny CO2 i przeciwdziaanie tym zmianom jest jednym z gwnych celw UE. Zmniejszeniu emisji CO2 ma suy m. in. wprowadzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji, porednio rozwj rde energii odnawialnej, wysokosprawnych technologii energetycznych, oraz wzrost efektywnoci energetycznej. Poza wprowadzeniem systemu handlu emisjami CO2 wymienione kierunki dziaa maja gboki sens, ale uzasadnienie ich wprowadzenia powinno by zupenie inne. Zasoby wikszoci paliw kopalnych przy eksploatacji z na obecnym poziomie, w przewidywalnym okresie czasu bd si koczyy. Dziaania ktre prowadz do oszczdzania paliw pierwotnych, aby moliwie w jak najwikszej czci pozostay dla przyszych pokole, s zbiene z gwnym priorytetem UE zasad zrwnowaonego rozwoju. Dlatego naley rozwija wytwarzanie odnawialnej energii elektrycznej w rdach rnych rodzajw, oszczdza energi poprzez zwikszenie efektywnoci energetycznej nie tylko odbiornikw ale i sieci przemysowej, oraz wprowadza wysokosprawne technologie, w ktrych za mniej paliwa mona wytworzy wicej energii elektrycznej i ciepa. Zjawiska klimatyczne s wywoywane wieloma przyczynami, ktrych udzia w ksztatowaniu tych zjawisk nie jest dokadnie okrelony, podobnie jak niedopracowane s modele tych zjawisk. Stan taki umoliwi autorom Raportw IPCC postawienie tezy o CO2 jako o gwnym winowajcy zmian klimatycznych. Paradoksalnie, postawienie takiej tezy spowodowao ujawnienie si i mobilizacj jej przeciwnikw. W efekcie doprowadzili oni do skompromitowania IV Raportu IPCC, wykazujc bdy, nierzetelno analiz i tendencyjno przytaczania dowodw. Z jednej strony zaangaowano instytucje dysponujce ogromnym rodkami do promocji tej tezy, szczeglnie w rodkach masowego przekazu, z drugiej strony na konferencjach zwaszcza organizowanych przez ONZ nie dopuszczono do gosu przeciwnikw tej tezy. W takiej atmosferze Parlament Europejski wraz z Komisj przyjy Pakiet klimatyczno energetyczny.

100

Przyjty Pakiet klimatyczno energetyczny dotyczy gwnie emisji CO2; tylko jedna dyrektywa dotyczy energii odnawialnej. Sposb przyjcia Pakietu dobrze charakteryzuje wypowied europosa Adama Gierka, przytoczona w rozdziale 4.6. Rzd Polski podpisa dokument, uznajc niewielkie i pozorne ustpstwa negocjacyjne za swj sukces, jednoczenie ignorujc stanowisko naukowcw polskich przedstawione w uchwale KNG PAN, zacytowane w rozdziale 4.6. Uwzgldniajc fakt, e ok. 95% energii elektrycznej w Polsce wytwarzanej jest z wgla kamiennego i brunatnego, poniesie ona najwysze koszty wdroenia Pakietu, szczeglnie w zakresie walki z emisj CO2 . Z najnowszych szacunkw Komisji Europejskiej oraz Ministerstwa rodowiska sekwestracja CO2 ma kosztowa Polsk do 2030 roku od 2,1 do 4,5 mld euro rocznie. Komisja przyjmuje, e w roku 2030 Polska bdzie skadowaa od 70 do 90 mln Mg CO2 jest to w przyblieniu poowa emisji CO2 sektora energetycznego. Przeznaczenie tak duych kwot na sekwestracj CO2 bdzie skutkowao zmniejszeniem PKB od kilku do kilkunastu procent, na co politycy patrzcy z perspektywy jednej kadencji nie zwracaj uwagi. Wychwytywanie i skadowanie CO2 w strukturach skalnych jest dziaaniem, ktre wywouje sprzeciw u kadego racjonalnie mylcego czowieka. Nie mona gazu ycia zakopywa pod ziemi!. Przecie CO2 wraz z H2O w obecnoci promieniowania sonecznego w rolinach tworzy tlen i glukoz, ktra przeksztaca si w cukry zoone (celuloz itd.). Codziennie wycina si 8000 ha lasw tropikalnych, zmniejszajc globaln zdolno asymilacji CO2 . Obliczono, e 100 letnie drzewo liciaste w cigu 1 godziny pochania 2,5 kg CO2 oraz wydziela 1,7 kg O227 . Przyjmujc szacunkowo liczb drzew rosncych na powierzchni jednego hektara mona obliczy, e w cigu roku drzewa te pochon ok. 5 Mg CO2 . Wszystkie otaczajce nas przedmioty z drewna to zamroone CO2. Moe, zamiast zakopywa CO2 , powinno si sadzi drzewa. Zgodnie z projektami sekwestracji CO2 , gaz ten ma by transportowany do skadowisk rurocigiem pod cinieniem kilkunastu lub kilkudziesiciu MPa. Mona przewidzie, e prba pooenia rurocigu w pobliu miasteczka lub wioski wywoaa gwatowne protesty ludnoci. Rozszczelnienie lub pkniecie rurocigu i wypyw gazu pod duym cinieniem moe spowodowa skutki porwnywalne do zdarzenia jakie miao miejsce nad afrykaskim jeziorem Nyos. System handlu uprawnieniami do emisji CO2 , szczeglnie w wersji penego aukcjoningu jest de facto parapodatkiem, skutkujcym wzrostem ceny energii elektrycznej u odbiorcy kocowego. Naley zwrci uwag, e otrzymanie darmowych uprawnie do emisji
27

Chachulski Zb.: Chirurgia drzew. Wydawnictwo LEGRAF 2000.

101

CO2 , jakie m. in. Polska ma otrzyma w okresie od 2013 do 2020 roku, corocznie zmniejszajcych si o 10% (od 70% do 0% w 2020 roku) jest uwarunkowane realizacj inwestycji o wartoci odpowiadajcej cenie tych uprawnie. Oznacza to konieczno znalezienia rodkw na inwestycje, ktre w ostatecznym efekcie musz pochodzi z kieszeni odbiorcy kocowego. Oficjalnie celem wprowadzenia handlu uprawnieniami do emisji CO2 jest zmniejszenie zmian klimatu poprzez ograniczenie emisji CO2. Jeeli jednak uwzgldni si, e coraz wicej bada i analiz przeczy tej tezie i antropogeniczna emisja CO2 nie ma nic wsplnego ze zmianami klimatu, to cay system handlu straci swoje uzasadnienie i jak to ju kilkakrotnie okrelono w artykuach prasowych, bdzie przypomina redniowieczny handel odpustami, ktry przynosi korzyci wycznie handlarzom. Rozwj nowych technologii wytwrczych energii elektrycznych blokw o parametrach nadkrytycznych, ukadw ze zgazowaniem paliwa prowadzi bezporednio do zwikszenia sprawnoci przetwarzania energii chemicznej paliwa na energi elektryczn i ciepo. Z jednej strony budowa takich instalacji wymaga wikszych nakadw inwestycyjnych, ale z drugiej strony znacznie wysza sprawno skutkuje mniejszym zuyciem paliwa. Technologie te, szczeglnie stosowane w ukadach z turbinami gazowymi wymagaj dokadnego oczyszczania gazw, co jest wane ze wzgldu na wymogi ochrony rodowiska. Sposobem na oszczdno paliwa pierwotnego jest rozpowszechnienie wysokosprawnej kogeneracji. Jest to kierunek, ktry naley rozwija nie tylko w zakresie zastpowania ciepowni elektrociepowniami, ale rwnie w zakresie rozwoju mikrokogeneracji. Mae zespoy turbina gazowa generator, w peni zautomatyzowane, powinny zasila nie tylko obiegi ciepej wody (uytkowej i centralnego ogrzewania), ale dostarcza energi elektryczn do sieci lokalnej, realizujc jednoczenie ide generacji rozproszonej. S to rozwizania w wielu pastwach UE szeroko stosowane, ale w Polsce jeszcze pionierskie. Najwiksze moliwoci oszczdzania paliw pierwotnych oraz energii elektrycznej i ciepa kryj si w zwikszeniu efektywnoci energetycznej. Jest to zakres dziaa ktre naley realizowa we wszystkich sferach ycia dotyczy nie tylko efektywnoci energetycznej urzdze ktre codziennie nas otaczaj i z ktrych korzystamy, ale rwnie oszczdnoci energii potrzebnej do wyprodukowania tych urzdze. Dziaania w tym zakresie maja gboki sens i poza efektami oszczdnociowymi naley zauway, e zmniejszenie zuycia o 20% energii elektrycznej odpowiada w przyblieniu 20%

102

zmniejszenia emisji CO2 . Ale Dyrektywa 2006/32/WE nie zostaa objta Pakietem klimatyczno energetycznym; by moe dziaao tu inne lobby. Z naoenia wykresw zmian temperatury oraz zmian CO2 w atmosferze ( rys.4.4) jednoznacznie wynika, e wpierw nastpoway zmiany temperatury powierzchni Ziemi, a po pewnym czasie w tym samym kierunku, zmieniao si stenie CO2 w atmosferze. Naley zauway, e w adnej z dostpnych publikacji oraz wypowiedzi autorw Raportu Mniejszoci Senatu Stanw Zjednoczonych, nie porwnano w ten sposb obu wykresw co wymagao dopasowania skal czasowych. Uzyskana w ten sposb jednoznaczna identyfikacja przyczyny i skutku powinna w istotny sposb wpyn na dalsz dyskusj na temat Pakietu klimatyczno-energetycznego Mimo wzrastajcej w ostatnich latach emisji antropogenicznego CO2 w atmosferze, nie obserwuje si wzrostu redniej temperatury Ziemi. Najwysz temperatur zanotowano w roku 1998, a od tego czasu, gwnie za przyczyn Chin i Indii, emisja CO2 do atmosfery wzrosa o ok. 3 mld Mg CO2, przy globalnej emisji rzdu 30 mld Mg CO2. Jak z tego wynika najwikszym problemem IPCC jest obecnie pytanie: dlaczego nie ma globalnego ocieplenia? Niemal z pewnoci mona stwierdzi, e zasadnicze uzasadnienie Pakietu klimatyczno energetycznego, dotyczce przyczynowo skutkowego dziaania antropogenicznego CO2 na zmiany klimatu, okae si pomyk. W konsekwencji wiele dokumentw UE stanie si bezprzedmiotowymi. Ale czy rozkrcona machina biurokratyczna, dysponujca ogromnymi rodkami bdzie w stanie wycofa si ze lepej uliczki, czy te znajdzie jakie uzasadnienie dla podtrzymania handlu emisjami i sekwestracji CO2? Znajc bezwadno biurokracji, zwaszcza unijnej odstpienie od przyjtych i wdroonych dyrektyw moe by bardzo trudne i trwa wiele lat. A w tym czasie my wszyscy bdziemy pacili rachunek za dogmat globalnego ocieplenia w wersji Raportu IPCC.

103