Katechizm Kosciola Katolickiego

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.
pl
KATECHIZM KOCIOA KATOLICKIEGO Konstytucja Apostolska FIDEI DEPOSITUM ogoszona z okazji publikacji KATECHIZMU KOCIOA KATOLICKIEGO opracowanego po Soborze Powszechnym Watykaskim II JAN PAWE II BISKUP SUGA SUG BO YCH NA WIECZN RZECZY PAMITK Do Czcigodnych Braci Kardynaw, Patriarchw, Arcybiskupw, Biskupw, Kapanw, Diakonw i wszystkich czonkw Ludu Bo ego Pan zleci swemu Kocioowi misj strze enia depozytu wiary, ktr wypenia on w ka dej epoce. Intencj i celem Soboru Powszechnego Watykaskiego II, uroczycie otwartego trzydzieci lat temu przez mego czcigodnej pamici poprzednika, Papie a Jana XXIII, byo ukazanie w penym wietle apostolskiej i pasterskiej misji Kocioa, tak aby blask prawdy ewangelicznej skoni wszystkich ludzi do poszukiwania i przyjcia mioci Chrystusa, ktra przewy sza wszelk wiedz (por. Ef 3, 19). Gwnym zadaniem, jakie Papie Jan XXIII powierzy Soborowi, byo lepsze ujcie i przedstawienie cennego depozytu nauki chrzecijaskiej, by staa si ona bardziej przystpna dla wierzcych w Chrystusa i dla wszystkich ludzi dobrej woli. Dlatego Sobr nie mia wic potpia bdw epoki, ale w sposb jasny ukaza moc i pikno nauki wiary. Dziki wiatu tego Soboru mwi Papie Koci... jak ufamy, pomno y swoje duchowe bogactwo, a czerpic z niego now energi, bdzie mg miao patrze w przyszo... Musimy dzi powici si ochoczo i bez lku tak bardzo potrzebnemu w naszych czasach dzieu, idc drog, ktr Koci przemierza prawie od dwudziestu stuleci1 . Dziki Bo ej pomocy owocem czteroletnich obrad Ojcw Soborowych sta si bogaty zbir wypowiedzi doktrynalnych i zalece duszpasterskich, ktre ofiarowali oni caemu Kocioowi. Pasterze i wierni znajduj w nich wskazania dla owej odnowy mylenia, dziaania, obyczajw i siy moralnej, radoci i nadziei, ktra bya celem samego Soboru2 . Tak e po zakoczeniu obrad Sobr pozosta rdem inspiracji dla Kocioa. W 1985 r. mogem stwierdzi, e dla mnie, ktry doznaem owej niezwykej aski uczestniczenia w Soborze i czynnego zaanga owania w jego przebiegu, Vaticanum II zawsze... a w sposb szczeglny w latach pontyfikatu, stanowi stay punkt odniesienia dla wszystkich poczyna duszpasterskich, w wiadomym wysiku przekadania jego wskaza na jzyk konkretnych i wiernych zastosowa na terenie ka dego Kocioa lokalnego i caego Kocioa. Wci nale y do tego rda powraca3 . W tym duchu 25 stycznia 1985 r., z okazji dwudziestej rocznicy zakoczenia Soboru, zwoaem Nadzwyczajne Zgromadzenie Synodu Biskupw, ktrego celem byo zwrcenie uwagi na dobrodziejstwa i duchowe owoce Soboru Watykaskiego II i pogbienie jego nauki, tak aby mo na byo wierniej gosi j wszystkim wiernym, szerzy jej znajomo i lepiej j stosowa. Przy tej okazji Ojcowie Synodalni stwierdzili: Jest naszym prawie jednomylnym yczeniem, by zostay opracowane katechizm lub kompendium caej nauki katolickiej w dziedzinie wiary i moralnoci, ktre stayby si punktem odniesienia dla katechizmw lub kompendiw przygotowywanych w r nych krajach. Wykad nauki powinien by jednoczenie biblijny i liturgiczny, przedstawiajcy zdrow doktryn i dostosowany do ycia dzisiejszych chrzecijan4. Po zakoczeniu Synodu postanowiem speni to yczenie, uznajc, e bdzie to odpowiedzi na rzeczywist potrzeb zarwno Kocioa powszechnego, jak Kociow partykularnych5. Jak e nie dzikowa Bogu z caego serca za to, e mo emy dzi ofiarowa caemu Kocioowi dzieo noszce tytu Katechizm Kocioa Katolickiego i bdce tekstem wzorcowym dla katechezy odnowionej u ywych rde wiary! Podobnie jak odnowa liturgiczna oraz opracowanie nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego i Kanonw Katolickich Kociow Wschodnich, Katechizm przyczyni si w znacznym stopniu do odnowy caego ycia Kocioa, ktrej pragn i ktr zapocztkowa Sobr Watykaski II. Katechizm Kocioa Katolickiego jest owocem bardzo szerokiej wsppracy: zosta przygotowany w cigu szeciu lat wyt onej pracy, prowadzonej z wielkim zapaem i w duchu uwa nego wsuchiwania si w r ne opinie.
Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl
W 1986 r. zleciem Komisji zo onej z dwunastu kardynaw i biskupw z kard. Josephem Ratzingerem na czele przygotowanie projektu katechizmu, o jaki prosili Ojcowie Synodalni. Prace Komisji wspiera Komitet Redakcyjny, zo ony z siedmiu biskupw diecezjalnych, specjalistw w dziedzinie teologii i katechezy. Komisja, ktra miaa kierowa pracami i czuwa nad ich przebiegiem, uwa nie ledzia wszystkie etapy przygotowywania kolejnych dziewiciu redakcji tekstu. Z kolei zadaniem Komitetu Redakcyjnego byo jego spisanie, naniesienie poprawek, jakich za daa Komisja, i uwzgldnienie uwag licznych teologw, egzegetw i katechetw, a przede wszystkim biskupw caego wiata, w celu udoskonalenia tekstu. W onie Komitetu toczyy si owocne i wzbogacajce dyskusje nad r nymi uwagami; w ten sposb rozszerzono tekst oraz zapewniono Katechizmowi zwarto i jednolito. Projekt sta si przedmiotem rozlegych konsultacji, obejmujcych wszystkich biskupw katolickich, ich Konferencje Episkopatu lub synody, instytuty teologiczne i katechetyczne. Jako cao spotka si z przychylnym przyjciem ze strony Episkopatu. Susznie mo na powiedzie, e Katechizm jest owocem wsppracy caego Episkopatu Kocioa katolickiego, ktry przyjmujc wielkodusznie moje zaproszenie, zechcia wzi na siebie cz odpowiedzialnoci za dzieo dotyczce bezporednio ycia Kocioa. Ta postawa budzi we mnie gbok rado, poniewa wspbrzmienie tak wielu gosw pozwolio nam naprawd usysze to, co mo na nazwa symfoni wiary. Metoda opracowania Katechizmu odzwierciedla zatem kolegialn natur Episkopatu; wiadczy o katolickoci Kocioa. Ka dy katechizm powinien wiernie i w sposb uporzdkowany przedstawia nauczanie Pisma witego, ywej Tradycji w Kociele i autentycznego Urzdu Nauczycielskiego, a tak e duchowe dziedzictwo Ojcw, Doktorw i witych Kocioa, by umo liwia lepsze poznanie misterium chrzecijaskiego i o ywienie wiary Ludu Bo ego. Musi bra pod uwag wyjanienia nauki, ktre w cigu dziejw Duch wity wskaza Kocioowi. Konieczne jest tak e, by pomaga rozjania wiatem wiary nowe sytuacje i problemy, ktre w przeszoci nie istniay. Nowy Katechizm zawiera zatem rzeczy nowe i stare (por. Mt 13, 52), poniewa wiara pozostaje zawsze ta sama, a zarazem jest rdem wci nowego wiata. Aby speni ten podwjny wymg, Katechizm Kocioa Katolickiego z jednej strony przejmuje dawny, tradycyjny ukad, zastosowany ju w Katechizmie Piusa V, ujmujc tre w czterech czciach: Wyznanie wiary (Credo); liturgia wita ze szczeglnym uwypukleniem sakramentw; zasady chrzecijaskiego postpowania wyo one na podstawie przykaza; wreszcie modlitwa chrzecijaska. Zarazem jednak tre jest czsto ujta w nowy sposb, by odpowiada na pytania stawiane przez nasz epok. Wszystkie cztery czci s ze sob wzajemnie powizane: misterium chrzecijaskie jest przedmiotem wiary (cz pierwsza); jest ono celebrowane i przekazywane w liturgii (cz druga); jest obecne, by owieca i umacnia dzieci Bo e w ich dziaaniu (cz trzecia); stanowi podstaw naszej modlitwy, ktrej uprzywilejowan form jest Ojcze nasz; jest przedmiotem naszego bagania, uwielbienia i wstawiennictwa (cz czwarta). Sama liturgia jest modlitw; wyznanie wiary znajduje waciwy kontekst w sprawowaniu kultu. aska, owoc sakramentw, jest niezbdnym warunkiem chrzecijaskiego postpowania, podobnie jak udzia w liturgii Kocioa wymaga wiary. Jeli wiara nie przejawia si w dziaaniu, jest martwa (por. Jk 2, 14-16) i nie mo e przynie owocw ycia wiecznego. Czytajc Katechizm Kocioa Katolickiego, mo na dostrzec przedziwn jedno Bo ego misterium i Bo ego zamysu zbawienia, a tak e centralne miejsce Jezusa Chrystusa, Jednorodzonego Syna Bo ego, ktry zosta posany przez Ojca i za spraw Ducha witego sta si czowiekiem w onie Najwitszej Dziewicy Maryi, by by naszym Zbawicielem. Chrystus, ktry umar i zmartwychwsta, jest zawsze obecny w swoim Kociele, zwaszcza w sakramentach; jest rdem wiary, wzorem chrzecijaskiego postpowania, Nauczycielem naszej modlitwy. Katechizm Kocioa Katolickiego, ktry zatwierdziem 25 czerwca tego roku i ktrego publikacj zarzdzam dzi moc mojej wadzy apostolskiej, wykada wiar Kocioa i nauk katolick, powiadczone przez Pismo wite, Tradycj apostolsk i Urzd Nauczycielski Kocioa i w ich wietle rozumiane. Uznaj go za pewn norm nauczania wiary, jak rwnie za po yteczne i waciwe narzdzie su ce komunii eklezjalnej. Oby przyczyni si do odnowy, do ktrej Duch wity wzywa nieustannie Koci Bo y, bdcy Ciaem Chrystusa, pielgrzymujcy ku niegasncej wiatoci Krlestwa. Zatwierdzajc Katechizm Kocioa Katolickiego i nakazujc jego publikacj, Nastpca Piotra spenia swoj posug wobec witego Kocioa Powszechnego i wszystkich Kociow partykularnych, yjcych w pokoju i komunii ze Stolic Apostolsk w Rzymie; jest to posuga umacniania i utwierdzania wiary wszystkich uczniw Pana Jezusa (por. k 22, 32), a tak e zacieniania wizw jednoci w tej samej wierze apostolskiej.
Prosz zatem pasterzy Kocioa oraz wiernych, aby przyjli ten Katechizm w duchu jednoci i gorliwie nim si posugiwali, penic swoj misj goszenia wiary i wzywajc do ycia zgodnego z Ewangeli. Katechizm zostaje im przekazany, by su y jako pewny i autentyczny punkt odniesienia w nauczaniu nauki katolickiej, a w sposb szczeglny jako tekst wzorcowy dla katechizmw lokalnych. Zostaje tak e ofiarowany wszystkim wiernym, ktrzy pragn gbiej pozna niewyczerpane bogactwa zbawienia (por. Ef 3, 8). Ma te wspiera d enia ekumeniczne, o ywiane witym pragnieniem jednoci wszystkich chrzecijan, przedstawiajc poprawnie tre nauki katolickiej i ukazujc jej harmonijn spjno. Wreszcie, Katechizm Kocioa Katolickiego zostaje ofiarowany ka demu czowiekowi dajcemu od nas uzasadnienia nadziei, ktra jest w nas (por. 1 P 3, 15), i pragncemu pozna wiar Kocioa katolickiego. Nowy Katechizm nie ma zastpi katechizmw opracowanych w r nych miejscach, zatwierdzonych przez kompetentne wadze kocielne, przez biskupw diecezjalnych i Konferencje Episkopatu, zwaszcza jeli uzyskay one aprobat Stolicy Apostolskiej. Powinien raczej sta si zacht i pomoc do opracowania nowych katechizmw lokalnych, przystosowanych do r norakich rodowisk i kultur, a jednoczenie dbajcych o zachowanie jednoci wiary oraz o wierno nauce katolickiej. W ostatnich sowach niniejszej Konstytucji, w ktrej zostaje przedstawiony Katechizm Kocioa Katolickiego, prosz Najwitsz Dziewic Maryj, Matk Wcielonego Sowa i Matk Kocioa, by w tym czasie, gdy Koci jest wezwany do nowego wysiku ewangelizacji, wspieraa swoim mo nym wstawiennictwem prac katechetyczn caego Kocioa na wszystkich poziomach. Niech wiato prawdziwej wiary wyzwoli ludzko z niewiedzy i niewoli grzechu i doprowadzi j do jedynej prawdziwej wolnoci (por. J 8, 32), to znaczy wolnoci ycia w Jezusie Chrystusie pod przewodnictwem Ducha witego, tu, na ziemi, i w Krlestwie niebieskim, gdzie obdarzeni peni bogosawiestwa, bdziemy oglda Boga twarz w twarz! (por. 1 Kor 13, 12; 2 Kor 5, 6-8). W dniu 11 padziernika 1992 r., w trzydziest rocznic rozpoczcia Soboru Powszechnego Watykaskiego II, w czternastym roku mego pontyfikatu. /-/ Joannes Paulus ppII
WSTP OJCZE... to jest ycie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, ktrego posae, Jezusa Chrystusa (J 17,1. 3). Zbawiciel nasz, Bg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (1 Tm 2, 3-4). Nie dano ludziom pod niebem adnego innego imienia, w ktrym moglibymy by zbawieni (Dz 4,12), jak tylko imi JEZUS.
I.
ycie czowieka zna i kocha Boga
1 Bg nieskoczenie doskonay i szczliwy zamysem czystej dobroci, w sposb cakowicie wolny, stworzy czowieka, by uczyni go uczestnikiem swego szczliwego ycia. Dlatego w ka dym czasie i w ka dym miejscu jest On bliski czowiekowi. Powouje go i pomaga mu szuka, poznawa i miowa siebie ze wszystkich si. Wszystkich ludzi rozproszonych przez grzech zwouje, by zjednoczy ich w swojej rodzinie w Kociele. Czyni to przez swego Syna, ktrego posa jako Odkupiciela i Zbawiciela, gdy nadesza penia czasw. W Nim i przez Niego Bg powouje ludzi, by w Duchu witym stali si Jego przybranymi dziemi, a przez to dziedzicami Jego szczliwego ycia. 2 Aby to Bo e wezwanie zabrzmiao na caej ziemi, Chrystus posa Apostow, ktrych wybra, dajc im nakaz goszenia Ewangelii: Idcie... i nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Uczcie je zachowywa wszystko, co wam przykazaem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, a do skoczenia wiata (Mt 28, 19-20). Umocnieni tym posaniem, Apostoowie poszli i gosili Ewangeli wszdzie, a Pan wspdziaa z nimi i potwierdza nauk znakami, ktre jej towarzyszyy (Mk 16, 20). 3 Ci, ktrzy z pomoc Bo przyjli wezwanie Chrystusa i odpowiedzieli na nie dobrowolnie, sami z kolei, przynaglani mioci Chrystusa, gosili wszdzie na wiecie Dobr Nowin. Skarb otrzymany od Apostow zosta wiernie zachowany przez ich nastpcw. Wszyscy wierzcy w Chrystusa s powoani do przekazywania go z pokolenia na pokolenie, goszc wiar, prze ywajc j we wsplnocie braterskiej oraz celebrujc j w liturgii i w modlitwiel .
II. Przekazywanie wiary katecheza 4 Bardzo wczenie nazwano katechez cao wysikw podejmowanych w Kociele, by formowa uczniw i pomaga ludziom wierzy, e Jezus jest Synem Bo ym, a eby przez wiar mieli ycie w Jego imi, by wychowywa ich i ksztatowa w tym yciu i w ten sposb budowa Ciao Chrystusa2. 5 Katecheza jest wychowywaniem w wierze dzieci, modzie y i dorosych; obejmuje przede wszystkim wyjanianie nauki chrzecijaskiej, podawane na og w sposb systematyczny i caociowy w celu wprowadzenia wierzcych w peni ycia chrzecijaskiego3. 6 Katecheza czy si z niektrymi elementami pasterskiej misji Kocioa, chocia si z nimi nie uto samia. Maj one aspekt katechetyczny, przygotowuj do katechezy lub z niej wynikaj. S to: pierwsze goszenie Ewangelii, czyli przepowiadanie misyjne w celu wzbudzenia wiary; poszukiwanie racji wiary; dowiadczenie ycia chrzecijaskiego; celebracja sakramentw; umacnianie wsplnoty eklezjalnej; wiadectwo apostolskie i misyjne4. 7 Katecheza... jest cile zczona i zwizana z caym yciem Kocioa. Od niej bowiem w najwikszej mierze zale y nie tylko rozprzestrzenianie si Kocioa w wiecie i jego wzrost liczebny, ale jeszcze bardziej jego rozwj wewntrzny i jego zgodno z zamysem Bo ym5. 8 W okresach odnowy Kocioa kadzie si tak e nacisk na katechez. Rzeczywicie, w wielkiej epoce Ojcw Kocioa wici biskupi powicaj katechezie znaczn cz swojej posugi. Nale do nich: w. Cyryl Jerozolimski i w. Jan Chryzostom, w. Ambro y i w. Augustyn oraz inni Ojcowie, ktrych dziea katechetyczne nadal maj charakter wzorcowy. 9 Posuga katechetyczna czerpie wci now moc z soborw. Sobr Trydencki stanowi pod tym wzgldem przykad zasugujcy na podkrelenie. W swoich konstytucjach i dekretach postawi on katechez na pierwszym miejscu; z jego inicjatywy powsta Katechizm Rzymski, ktry nosi tak e jego imi i stanowi dzieo o wielkim znaczeniu jako kompendium nauki chrzecijaskiej. Sobr Trydencki zainicjowa w Kociele wspania organizacj katechezy; dziki takim witym biskupom i teologom, jak w. Piotr Kanizjusz, w. Karol Boromeusz, w. Turybiusz z Mongrovejo i w. Robert Bellarmin, pocign za sob publikacj wielu katechizmw. 10 Nie powinno wic budzi zaskoczenia, e w dynamicznym o ywieniu wywoanym przez Sobr Watykaski II (ktry papie Pawe VI uwa a za wielki katechizm naszych czasw) katecheza Kocioa na nowo zwrcia na siebie uwag. wiadcz o tym: Oglne dyrektorium katechetyczne (1971), zgromadzenia Synodu Biskupw powicone ewangelizacji (1974) i katechezie (1977) oraz ogoszone po ich zakoczeniu adhortacje apostolskie: Evangelii nuntiandi (1975) i Catechesi tradendae (1979). Nadzwyczajne Zgromadzenie Synodu Biskupw w 1985 r. wyrazio yczenie, by zostay opracowane katechizm lub kompendium caej nauki katolickiej w dziedzinie wiary i moralnoci6. Ojciec wity Jan Pawe II uczyni swoim to pragnienie wyra one przez Synod Biskupw, uznajc, e odpowiada ono w peni prawdziwej potrzebie Kocioa powszechnego i Kociow partykularnych7, oraz wydatnie przyczyni si, by pragnienie Ojcw Synodu zostao spenione. III. Cel i adresaci Katechizmu 11 Katechizm ma na celu przedstawienie organicznego i syntetycznego wykadu istotnych i podstawowych treci nauki katolickiej, obejmujcych zarwno wiar, jak i moralno w wietle Soboru Watykaskiego II i caoci Tradycji Kocioa. Jego podstawowymi rdami s: Pismo wite, wici Ojcowie, liturgia i Urzd Nauczycielski Kocioa. Jest przeznaczony do tego, by sta si punktem odniesienia dla katechizmw lub kompendiw, ktre s opracowywane w r nych krajach8. 12 Katechizm jest przeznaczony przede wszystkim dla odpowiedzialnych za katechez: na pierwszym miejscu dla biskupw jako nauczycieli wiary i pasterzy Kocioa. Zostaje im przekazany jako narzdzie w wypenianiu ich misji nauczania Ludu Bo ego. Przez biskupw jest adresowany do redaktorw katechizmw, do kapanw i katechetw. Bdzie tak e po yteczn lektur dla wszystkich innych wiernych chrzecijan. IV. Struktura Katechizmu
13 Plan niniejszego Katechizmu czerpie inspiracj z wielkiej tradycji katechizmw, ktre rozwijaj katechez wok czterech filarw, jakimi s: chrzcielne wyznanie wiary (Symbol), sakramenty wiary, ycie wiary (przykazania), modlitwa wierzcego (Ojcze nasz). Cz pierwsza: Wyznanie wiary 14 Ci, ktrzy przez wiar i chrzest nale do Chrystusa, powinni wyznawa swoj wiar chrzcieln wobec ludzi9. Katechizm wykada wic najpierw, co to jest Objawienie, przez ktre Bg zwraca si do czowieka i udziela si czowiekowi, oraz na czym polega wiara, przez ktr czowiek odpowiada Bogu (dzia pierwszy). Symbol wiary streszcza dary, ktrych Bg udziela czowiekowi jako Sprawca wszelkiego dobra, jako Odkupiciel i jako Uwiciciel, i formuuje je wok trzech rozdziaw naszego chrztu, czyli wiary w jednego Boga: Ojca wszechmogcego, Stwrc; Jezusa Chrystusa, Jego Syna, naszego Pana i Zbawiciela, i Ducha witego w witym Kociele (dzia drugi). Cz druga: Sakramenty wiary 15 Cz druga Katechizmu wykada, jak zbawienie Bo e, dokonane raz na zawsze przez Jezusa Chrystusa i Ducha witego, jest uobecniane w witych czynnociach liturgii Kocioa (dzia pierwszy), a szczeglnie w siedmiu sakramentach (dzia drugi). Cz trzecia: ycie wiary
16 Cz trzecia Katechizmu ukazuje cel ostateczny czowieka stworzonego na obraz Bo y szczcie, oraz drogi wiodce do niego: prawe i wolne dziaanie z pomoc prawa i aski Bo ej (dzia pierwszy); dziaanie, ktre wypenia podwjne przykazanie mioci wyra one w dziesiciu przykazaniach Bo ych (dzia drugi). Cz czwarta: Modlitwa w yciu wiary 17 Ostatnia cz Katechizmu mwi o sensie i znaczeniu modlitwy w yciu wierzcych (dzia pierwszy). Koczy si krtkim komentarzem do siedmiu prb Modlitwy Paskiej (dzia drugi). Znajdujemy w nich cao tych dbr, ktrych powinnimy oczekiwa w nadziei i ktrych Ojciec niebieski pragnie nam udzieli. V. Wskazania praktyczne do korzystania z Katechizmu 18 Katechizm jest pomylany jako organiczny wykad caej wiary katolickiej. Nale y zatem czyta go jako cao. Liczne odnoniki na marginesie tekstu (numery odnoszce si do innych punktw dotyczcych tego samego zagadnienia) oraz indeks rzeczowy na kocu tomu pozwalaj widzie ka dy temat w powizaniu z caoci wiary. 19 Teksty z Pisma witego czsto nie s cytowane dosownie; wskazuje si je tylko w przypisach (por.). Chcc lepiej zrozumie te fragmenty, trzeba odwoa si bezporednio do tekstu. Przypisy biblijne stanowi narzdzie pracy dla katechezy. 20 Zastosowanie w niektrych fragmentach mniejszego druku wskazuje na to, e chodzi o uwagi o charakterze historycznym, apologetycznym lub uzupeniajce wyjanienia doktrynalne. 21 Cytaty ze rde patrystycznych, liturgicznych, hagiograficznych oraz wypowiedzi Urzdu Nauczycielskiego s drukowane mniejsz czcionk z poszerzonym marginesem z lewej strony. Czsto teksty te zostay wybrane z myl o bezporednim zastosowaniu katechetycznym. 22 Na kocu ka dej jednostki tematycznej zestaw krtkich tekstw streszcza w zwizych formuach to, co nale y do istoty nauczania. Teksty W skrcie maj na celu przedo enie atwych do zapamitania syntetycznych sformuowa, ktre mog by wykorzystane w katechezie lokalnej. VI. Konieczne adaptacje 23 Katechizm zwraca szczegln uwag na wykad doktrynalny, poniewa pragnie pomc w pogbieniu znajomoci wiary. Zosta wic ukierunkowany na dojrzewanie wiary, na jej zakorzenienie w yciu i promieniowanie ni przez wiadectwo10.
24 W zwizku z bezporednim celem, jakiemu ma su y, Katechizm nie proponuje adaptacji wykadu i metod katechetycznych, jakich wymagaj zr nicowania kultury, wieku, ycia duchowego oraz sytuacji spoecznych i eklezjalnych tych, do ktrych kieruje si katecheza. Niezbdne adaptacje w tym zakresie pozostawia si odpowiednio do tego przystosowanym katechizmom, a jeszcze bardziej tym, ktrzy nauczaj wiernych: Ten, kto naucza, powinien sta si wszystkim dla wszystkich (1 Kor 9, 22), by zdoby wszystkich dla Chrystusa... Niech nie uwa a wic, e wszystkie powierzone mu dusze s na tym samym poziomie. Nie mo e wic za pomoc jednej i niezmiennej metody poucza i formowa wiernych w prawdziwej pobo noci. Jedni s jak nowo narodzone dzieci, inni zaczynaj dopiero wzrasta w Chrystusie, a inni w kocu s rzeczywicie doroli... Ci, ktrzy s powoani do posugi przepowiadania, w przekazywaniu nauczania o tajemnicach wiary i normach obyczajw powinni dostosowa swoje sowa do umysowoci i mo liwoci suchaczy11. Mio ponad wszystko 25 Na zakoczenie niniejszej prezentacji waciw rzecz jest przypomnienie zasady pastoralnej zawartej w Katechizmie Rzymskim: Jedyny cel nauczania nale y widzie w mioci, ktra nigdy si nie skoczy. Mo na bowiem doskonale przedstawi to, co ma by przedmiotem wiary, nadziei i dziaania, ale przede wszystkim trzeba zawsze ukazywa mio naszego Pana, by wszyscy zrozumieli, e ka dy prawdziwie chrzecijaski akt cnoty nie ma innego rda ni mio ani innego celu ni mio12. Cz pierwsza WYZNANIE WIARY Dzia pierwszy WIERZ WIERZYMY 26 Gdy wyznajemy nasz wiar, zaczynamy od sw: Wierz lub Wierzymy. Dlatego wykad wiary Kocioa wyznawanej w Credo, celebrowanej w liturgii oraz prze ywanej w praktykowaniu przykaza i w modlitwie, zaczynamy od pytania, co to znaczy wierzy. Wiara jest odpowiedzi czowieka dan Bogu, ktry mu si objawia i udziela, przynoszc rwnoczenie obfite wiato czowiekowi poszukujcemu ostatecznego sensu swego ycia. Rozwa ymy wic najpierw to poszukiwanie Boga przez czowieka (rozdzia pierwszy), nastpnie Objawienie Bo e, przez ktre Bg wychodzi naprzeciw czowiekowi (rozdzia drugi), wreszcie odpowied wiary (rozdzia trzeci).
Rozdzia pierwszy CZOWIEK JEST OTWARTY NA BOGA (CAPAX DEI) I. Pragnienie Boga 27 Pragnienie Boga jest wpisane w serce czowieka, poniewa zosta on stworzony przez Boga i dla Boga. Bg nie przestaje przyciga czowieka do siebie i tylko w Bogu czowiek znajdzie prawd i szczcie, ktrych nieustannie szuka: Osobliw racj godnoci ludzkiej stanowi powoanie czowieka do uczestniczenia w yciu Boga. Czowiek ju od swego pocztku zapraszany jest do rozmowy z Bogiem: istnieje bowiem tylko dlatego, e Bg stworzy go z mioci i wci z mioci zachowuje, a yje w peni prawdy, gdy dobrowolnie uznaje ow mio i powierza si swemu Stwrcy1.
28 W cigu historii, a do naszych czasw, ludzie w rozmaity sposb wyra ali swoje poszukiwanie Boga przez wierzenia i akty religijne (modlitwy, ofiary, kulty, medytacje itd.). Mimo niejednoznacznoci, jak one mog w sobie zawiera, te formy wyrazu s tak powszechne, e czowiek mo e by nazwany istot religijn. On z jednego [czowieka] wyprowadzi cay rodzaj ludzki, aby zamieszkiwa ca powierzchni ziemi. Okreli waciwe czasy i granice ich zamieszkania, aby szukali Boga, czy nie znajd Go niejako po omacku. Bo w rzeczywistoci jest On niedaleko od ka dego z nas. Bo w Nim yjemy, poruszamy si i jestemy (Dz 17, 26-28). 29 Czowiek mo e jednak zapomnie o tej wewntrznej i yciodajnej cznoci z Bogiem2, moe jej nie dostrzega, a nawet wprost j odrzuca. rda takich postaw mog by bardzo zr nicowane3: bunt przeciw obecnoci za w wiecie, niewiedza lub obojtno religijna, troski doczesne i bogactwa4, zy przykad wierzcych, prdy umysowe wrogie religii, a wreszcie skonno czowieka grzesznego do ukrywania si ze strachu przed Bogiem5 i do ucieczki przed Jego wezwaniem6. 30 Niech si weseli serce szukajcych Pana (Ps 105, 3). Nawet jeli czowiek mo e zapomnie o Bogu lub Go odrzuci, to Bg nie przestaje wzywa ka dego czowieka, aby Go szuka, a dziki temu znalaz ycie i szczcie. Takie szukanie wymaga od czowieka caego wysiku jego rozumu, prawoci woli, szczerego serca, a tak e wiadectwa innych, ktrzy uczyliby go szukania Boga. Jak e wielki jeste, Panie, i godny, by Ci sawi. Wspaniaa jest Twoja moc, a Twojej Mdroci nikt nie zmierzy. Pragnie Ci sawi czowiek, czstka Twego stworzenia, ktry dwiga swj miertelny los; nosi wiadectwo swego grzechu i dowd tego, e Ty pysznym si sprzeciwiasz. A jednak pragnie Ci sawi ta czstka Twego stworzenia. Ty sam sprawiasz, e znajduje on ukojenie w wielbieniu Ciebie. Stworzye nas bowiem dla siebie i niespokojne jest nasze serce, dopki nie spocznie w Tobie7. II. Drogi prowadzce do poznania Boga 31 Czowiek stworzony na obraz Boga, powoany, by Go poznawa i miowa, szukajc Boga, odkrywa pewne drogi wiodce do Jego poznania. Nazywa si je tak e dowodami na istnienie Boga; nie chodzi tu jednak o dowody, jakich poszukuj nauki przyrodnicze, ale o spjne i przekonujce argumenty, ktre pozwalaj osign prawdziw pewno. Punktem wyjcia tych drg prowadzcych do Boga jest stworzenie: wiat materialny i osoba ludzka. 32 wiat: biorc za punkt wyjcia ruch i stawanie si, przygodno, porzdek i pikno wiata, mo na pozna Boga jako pocztek i cel wszechwiata. wity Pawe stwierdza w odniesieniu do pogan: To bowiem, co o Bogu mo na pozna, jawne jest wrd nich, gdy Bg im to ujawni. Albowiem od stworzenia wiata niewidzialne Jego przymioty wiekuista Jego potga oraz bstwo staj si widzialne dla umysu przez Jego dziea (Rz 1,19-20)8. wity Augustyn mwi: Zapytaj pikno ziemi, morza, powietrza, ktre rozprzestrzenia si i rozprasza; zapytaj pikno nieba... zapytaj wszystko, co istnieje. Wszystko odpowie ci: Spjrz i zauwa , jakie to pikne. Pikno tego, co istnieje, jest jakby wyznaniem (confessio). Kto uczyni cae to pikno poddane zmianom, jeli nie Pikny (Pulcher), nie podlegajcy adnej zmianie?9 33 Czowiek: zadaje sobie pytanie o istnienie Boga swoj otwartoci na prawd i pikno, swoim zmysem moralnym, swoj wolnoci i gosem sumienia, swoim d eniem do nieskoczonoci i szczcia. W tej wielorakiej otwartoci dostrzega znaki swojej duchowej duszy. Zard wiecznoci, ktry w sobie nosi, jest niesprowadzalny do samej tylko materii10 jego dusza mo e mie pocztek tylko w Bogu. 34 wiat i czowiek wiadcz o tym, e nie maj w sobie ani swej pierwszej zasady, ani swego ostatecznego celu, ale uczestnicz w Bycie samym w sobie, ktry nie ma ani pocztku, ani koca. W ten sposb tymi r nymi drogami czowiek mo e doj do poznania istnienia rzeczywistoci, ktra jest pierwsz przyczyn i ostatecznym celem wszystkiego, a ktr wszyscy nazywaj Bogiem11.
35 Wadze czowieka uzdalniaj go do poznania istnienia osobowego Boga. Aby jednak czowiek mg zbli y si do Niego, Bg zechcia objawi mu si i udzieli aski, by mg przyj to objawienie w wierze. Dowody na istnienie Boga mog jednak przygotowa czowieka do wiary i pomc mu stwierdzi, e wiara nie sprzeciwia si rozumowi ludzkiemu. III. Poznanie Boga wedug nauczania Kocioa 36 wita Matka Koci utrzymuje i naucza, e naturalnym wiatem rozumu ludzkiego mo na z rzeczy stworzonych w sposb pewny pozna Boga, pocztek i cel wszystkich rzeczy12. Bez tej zdolnoci czowiek nie mgby przyj Objawienia Bo ego. Czowiek posiada t zdolno, poniewa jest stworzony na obraz Bo y13. 37 W konkretnych warunkach historycznych, w jakich si znajduje, czowiek napotyka jednak wiele trudnoci w poznaniu Boga za pomoc samego wiata rozumu: Umys ludzki zasadniczo mgby o wasnych siach doj do prawdziwego i pewnego poznania tak jedynego osobowego Boga, ktry przez swoj Opatrzno czuwa nad wiatem i nim rzdzi, jak i prawa naturalnego, ktre Stwrca wypisa w naszych duszach. Skuteczne i owocne wykorzystanie za pomoc rozumu tych wrodzonych zdolnoci natrafia jednak w praktyce na liczne przeszkody. Prawdy dotyczce Boga oraz relacji midzy Bogiem i ludmi przekraczaj w sposb absolutny porzdek rzeczy podpadajcych pod zmysy i gdy powinny one wyrazi si w czynach i ksztatowa ycie, wymagaj od czowieka powicenia i wyrzeczenia si siebie. Rozum ludzki natomiast w poszukiwaniu takich prawd napotyka trudnoci wynikajce z wpywu zmysw i wyobrani oraz ze zych skonnoci spowodowanych przez grzech pierworodny. Sprawia to, e w tych dziedzinach ludzie atwo sugeruj si bdem lub przynajmniej niepewnoci w tym, czego nie chc uzna za prawd14. 38 Z tego powodu czowiek potrzebuje wiata Objawienia Bo ego nie tylko wtedy, gdy chodzi o to, co przekracza mo liwoci jego zrozumienia, lecz tak e, by nawet prawdy religijne i moralne, ktre same przez si nie s niedostpne rozumowi, w obecnym stanie rodzaju ludzkiego mogy by poznane przez wszystkich w sposb atwy, z zupen pewnoci i bez domieszki bdu15. IV. Jak mwi o Bogu? 39 Bronic zdolnoci rozumu ludzkiego do poznania Boga, Koci wyra a swoj ufno w mo liwo mwienia o Bogu wszystkim ludziom i z wszystkimi ludmi. Przekonanie to stanowi podstaw jego dialogu z innymi religiami, z filozofi i nauk, a tak e z niewierzcymi i ateistami. 40 Poniewa nasze poznanie Boga jest ograniczone, ograniczeniom podlega rwnie nasz jzyk, ktrym mwimy o Bogu. Nie mo emy okrela Boga inaczej, jak tylko biorc za punkt wyjcia stworzenie, i to tylko wedug naszego ludzkiego, ograniczonego sposobu poznania i mylenia. 41 Wszystkie stworzenia nosz w sobie pewne podobiestwo do Boga, w szczeglny sposb czowiek stworzony na obraz i podobiestwo Bo e. R norodne doskonaoci stworze (ich prawda, dobro, pikno) odzwierciedlaj wic nieskoczon doskonao Boga. Dlatego te mo emy Go okrela na podstawie doskonaoci Jego stworze, bo z wielkoci i pikna stworze poznaje si przez podobiestwo ich Stwrc (Mdr 13, 5). 42 Bg przewy sza wszelkie stworzenia. Trzeba zatem nieustannie oczyszcza nasz jzyk z tego, co ograniczone, obrazowe i niedoskonae, by nie pomiesza niewypowiedzianego, niepojtego, niewidzialnego i nieuchwytnego16 Boga z naszymi ludzkimi sposobami wyra ania. Sowa ludzkie pozostaj zawsze nieadekwatne wobec tajemnicy Boga. 43 Mwic w ten sposb o Bogu, nasz jzyk ujawnia wprawdzie swj ludzki charakter, ale w istocie odnosi si do samego Boga, chocia nie mo e Go wyrazi w Jego nieskoczonej prostocie. Trzeba bowiem pamita, e gdy wskazujemy na podobiestwo midzy Stwrc i stworzeniem, to zawsze niepodobiestwo midzy nimi jest jeszcze wiksze17, i e mwic o Bogu, nie mo emy okreli, kim On jest, ale wycznie kim nie jest i jakie miejsce zajmuj inne byty w stosunku do Niego18. W skrcie
44 Czowiek ze swej natury i powoania jest istot religijn. Wychodzc od Boga i zd ajc do Boga, czowiek tylko wtedy yje yciem w peni ludzkim, gdy w sposb wolny prze ywa swoj wi z Bogiem. 45 Czowiek zosta stworzony do ycia w komunii z Bogiem, w ktrym znajduje swoje szczcie. Gdy przylgn do Ciebie caym sob, skoczy si wszelki bl i wszelki trud. Moje ycie bdzie yciem prawdziwym, cae napenione Tob19. 46 Gdy czowiek sucha ordzia stworze i gosu swego sumienia, mo e osign pewno co do istnienia Boga, Przyczyny i Celu wszystkiego. 47 Koci naucza, e jedynego i prawdziwego Boga, naszego Stwrc i Pana, mo na pozna w sposb pewny przez porednictwo Jego dzie, za pomoc naturalnego wiata rozumu20. 48 Mo emy rzeczywicie okrela Boga, opierajc si na r norodnych doskonaociach stworze, podobnych do Boga nieskoczenie doskonaego, nawet jeli nasz ograniczony jzyk nie wyczerpuje Jego tajemnicy. 49 Stworzenie bez Stwrcy zanika21. Dlatego wierzcy czuj si przynaglani przez mio Chrystusa, by nie wiato Boga ywego tym, ktrzy Go nie znaj lub odrzucaj. Rozdzia drugi BG WYCHODZI NAPRZECIW CZOWIEKOWI 50 Za pomoc rozumu naturalnego czowiek mo e w sposb pewny pozna Boga na podstawie Jego dzie. Istnieje jednak inny porzdek poznania, do ktrego czowiek nie mo e doj o wasnych siach; jest to porzdek Objawienia Bo ego1. Na mocy swego cakowicie wolnego postanowienia Bg objawia si i udziela czowiekowi. Czyni to, objawiajc swoj tajemnic, swj zamys yczliwoci, ktry odwiecznie przygotowa w Chrystusie dla dobra wszystkich ludzi. Objawia w peni swj zamys, posyajc swego umiowanego Syna, naszego Pana Jezusa Chrystusa, i Ducha witego.
Artyku pierwszy OBJAWIENIE BO E I. Bg objawia swj zamys yczliwoci 51 Spodobao si Bogu w swej dobroci i mdroci objawi siebie samego i ujawni nam tajemnic woli swojej, dziki ktrej przez Chrystusa, Sowo Wcielone, ludzie maj dostp do Ojca w Duchu witym i staj si uczestnikami Boskiej natury2. 52 Bg, ktry zamieszkuje wiato niedostpn (1 Tm 6, 16), pragnie udziela swojego Boskiego ycia ludziom stworzonym w sposb wolny przez Niego, by w swoim jedynym Synu uczyni ich przybranymi synami3. Objawiajc siebie samego, Bg pragnie uzdolni ludzi do dawania Mu odpowiedzi, do poznawania Go i miowania ponad to wszystko, do czego byliby zdolni sami z siebie. 53 Boski zamys Objawienia spenia si rwnoczenie przez wydarzenia i sowa wewntrznie ze sob powizane4 oraz wyjaniajce si wzajemnie. Plan ten jest zwizany ze szczegln pedagogi Bo . Bg stopniowo udziela si czowiekowi, przygotowuje go etapami na przyjcie nadprzyrodzonego Objawienia, ktrego przedmiotem jest On sam, a ktre zmierza do punktu kulminacyjnego w Osobie i posaniu Sowa Wcielonego, Jezusa Chrystusa. wity Ireneusz z Lyonu wielokrotnie mwi o tej pedagogii Bo ej, posugujc si obrazem wzajemnego przyzwyczajania si do siebie Boga i czowieka: Sowo Bo e zamieszkao w czowieku i stao si Synem Czowieczym, by przyzwyczai czowieka do objcia Boga, a Boga do zamieszkiwania w czowieku, zgodnie z upodobaniem Ojca5.
II. Etapy Objawienia Od pocztku Bg pozwala si pozna 54 Bg, przez Sowo stwarzajc wszystko i zachowujc, daje ludziom poprzez rzeczy stworzone trwae wiadectwo o sobie; a chcc otworzy drog do zbawienia nadziemskiego, objawi ponadto siebie samego pierwszym rodzicom zaraz na pocztku6. Wezwa ich do wewntrznej komunii z sob, przyoblekajc ich blaskiem aski i sprawiedliwoci. 55 Objawienie to nie zostao przerwane przez grzech naszych pierwszych rodzicw. Rzeczywicie, Bg po ich upadku wzbudzi w nich nadziej zbawienia przez obietnic odkupienia; i bez przerwy troszczy si o rodzaj ludzki, by wszystkim, ktrzy przez wytrwanie w dobrym szukaj zbawienia, da ywot wieczny7. A gdy czowiek przez nieposuszestwo utraci Twoj przyja, nie pozostawie go pod wadz mierci... Wielokrotnie zawierae przymierze z ludmi8. Przymierze z Noem 56 Gdy przez grzech zostaa rozbita jedno rodzaju ludzkiego, Bg d y najpierw do ocalenia ludzkoci, ratujc jej poszczeglne czci. Przymierze z Noem po potopie9 wyra a zasad ekonomii Bo ej wobec narodw, czyli ludzi zgromadzonych wedug swych krajw i swego jzyka, wedug szczepw i wedug narodw (Rdz 10, 5)10. 57 Ten zarazem kosmiczny, spoeczny i religijny porzdek wieloci narodw11, powierzony przez Bo Opatrzno trosce aniow12, ma na celu ograniczenie pychy upadej ludzkoci, ktra jednomylna w swej przewrotnoci13 sama o wasnych siach chciaa doj do swojej jednoci, budujc wie Babel14. Jednak z powodu grzechu15 politeizm oraz bawochwalstwo narodu i jego przywdcy nieustannie zagra aj pogask przewrotnoci tej tymczasowej ekonomii. 58 Przymierze z Noem pozostaje w mocy, dopki trwa czas narodw16, a do powszechnego goszenia Ewangelii. Biblia sawi niektre wielkie postacie nale ce do narodw: sprawiedliwego Abla, krla-kapana Melchizedeka17, bdcego figur Chrystusa18, oraz Noego, Daniela i Hioba (Ez 14,14). Pismo wite pokazuje w ten sposb, jakie wy yny witoci mog osign ci, ktrzy yj wedug przymierza Noego w oczekiwaniu, aby Chrystus rozproszone dzieci Bo e zgromadzi w jedno (J 11, 52). Bg wybiera Abrahama 59 Aby zgromadzi w jedno rozproszon ludzko, Bg wybiera Abrama, wzywajc go do wyjcia z ziemi rodzinnej i z domu...Ojca (Rdz 12,1), aby uczyni go Abrahamem, to znaczy ojcem mnstwa narodw (Rdz 17,5): W tobie bd bogosawione wszystkie narody ziemi (Rdz 12,3 LXX)19. 60 Lud pochodzcy od Abrahama bdzie powiernikiem obietnicy danej patriarchom, ludem wybranym20, wezwanym, by pewnego dnia przygotowa zgromadzenie wszystkich dzieci Bo ych w jednoci Kocioa21. Ten lud bdzie korzeniem, na ktrym zostan zaszczepieni poganie stajcy si wierzcymi22. 61 Patriarchowie i prorocy oraz inne postacie Starego Testamentu byli i zawsze bd czczeni jako wici we wszystkich tradycjach liturgicznych Kocioa. Bg formuje Izrael jako swj lud 62 Po patriarchach Bg uksztatowa Izrael jako swj lud, ocalajc go z niewoli egipskiej. Zawiera z nim przymierze na Synaju i przez Moj esza daje mu swoje Prawo, by uzna Go i su y Mu jako jedynemu prawdziwemu i ywemu Bogu, opatrznociowemu Ojcu i sprawiedliwemu Sdziemu, oraz by oczekiwa obiecanego Zbawiciela23. 63 Izrael jest kapaskim Ludem Bo ym24, tym, ktry nosi imi Pana (Pwt 28,10). Jest to lud tych, do ktrych przodkw Pan Bg przemawia25, lud starszych braci w wierze Abrahama.
64 Przez prorokw Bg formuje swj lud w nadziei zbawienia, w oczekiwaniu nowego i wiecznego Przymierza przeznaczonego dla wszystkich ludzi26, Przymierza, ktre bdzie wypisane w sercach27. Prorocy gosz radykalne odkupienie Ludu Bo ego, oczyszczenie ze wszystkich jego niewiernoci28, zbawienie, ktre obejmie wszystkie narody29. O tej nadziei bd wiadczy przede wszystkim ubodzy i pokorni Pana30. yw nadziej zbawienia Izraela zachoway wite kobiety: Sara, Rebeka, Rachela, Miriam, Debora, Anna, Judyta i Estera. Najdoskonalsz figur Najdoskonalszym obrazem tej nadziei jest Maryja31. III. Chrystus Jezus Porednik i Penia caego Objawienia32 Bg powiedzia wszystko w swoim Sowie 65 Wielokrotnie i na r ne sposoby przemawia niegdy Bg do ojcw przez prorokw, a w tych ostatecznych dniach przemwi do nas przez Syna (Hbr 1, 1-2). Chrystus, Syn Bo y, ktry sta si czowiekiem, jest jedynym, doskonaym i ostatecznym Sowem Ojca. W Nim powiedzia On wszystko i nie bdzie ju innego sowa oprcz Niego. Obok wielu innych doskonale to wyra a w. Jan od Krzya, komentujc Hbr 1, 1-2: Od kiedy Bg da nam swego Syna, ktry jest Jego jedynym Sowem, nie ma innych sw do dania nam. Przez to jedno Sowo powiedzia nam wszystko naraz i nie ma ju nic wicej do przekazania... To bowiem, o czym czciowo mwi dawniej przez prorokw, wypowiedzia ju cakowicie, dajc nam swego Syna. Jeli wic dzisiaj kto chciaby Go jeszcze pyta lub pragnby jakich wizji lub objawie, nie tylko postpowaby bdnie, lecz tak e obra aby Boga, nie majc oczu utkwionych jedynie w Chrystusa, szukajc innych rzeczy lub nowoci33. Nie bdzie innego objawienia 66 Ekonomia chrzecijaska, jako nowe i ostateczne przymierze, nigdy nie ustanie i nie nale y si ju spodziewa adnego nowego objawienia publicznego przed chwalebnym ukazaniem si Pana naszego, Jezusa Chrystusa34. Chocia jednak Objawienie zostao ju zakoczone, to nie jest jeszcze cakowicie wyjanione; zadaniem wiary chrzecijaskiej w cigu wiekw bdzie stopniowe wnikanie w jego znaczenie. 67 W historii zdarzay si tak zwane objawienia prywatne; niektre z nich zostay uznane przez autorytet Kocioa. Nie nale one jednak do depozytu wiary. Ich rol nie jest ulepszanie czy uzupenianie ostatecznego Objawienia Chrystusa, lecz pomoc w peniejszym prze ywaniu go w jakiej epoce historycznej. Zmys wiary wiernych, kierowany przez Urzd Nauczycielski Kocioa, umie rozr nia i przyjmowa to, co w tych objawieniach stanowi autentyczne wezwanie Chrystusa lub witych skierowane do Kocioa. Wiara chrzecijaska nie mo e przyj objawie zmierzajcych do przekroczenia czy poprawienia Objawienia, ktrego Chrystus jest wypenieniem. Chodzi w tym wypadku o pewne religie niechrzecijaskie, a tak e o pewne ostatnio powstae sekty, ktre opieraj si na takich objawieniach. W skrcie 68 Bg z mioci objawi si i udzieli czowiekowi. Przynosi w ten sposb ostateczn i przeobfit odpowied na pytania, jakie stawia sobie czowiek o sens i cel swego ycia. 69 Bg objawi si czowiekowi, odsaniajc przed nim stopniowo swoj tajemnic przez wydarzenia czyny i przez sowa, 70 Poza wiadectwem, jakie Bg daje o sobie w rzeczach stworzonych, objawi On siebie samego naszym pierwszym rodzicom. Mwi do nich, a po upadku obieca im zbawienie35 i ofiarowa swoje przymierze. 71 Bg zawar wieczne przymierze z Noem i wszystkimi istotami yjcymi36. Bdzie ono trwao, dopki trwa wiat.
72 Bg wybra Abrahama i zawar przymierze z nim i jego potomstwem. Uformowa z niego swj Lud, ktremu przez Moj esza objawi swoje Prawo. Przez prorokw przygotowywa ten lud na przyjcie zbawienia przeznaczonego dla caej ludzkoci. 73 Bg objawi si w peni, posyajc swego Syna, w ktrym ustanowi wieczne Przymierze. Jest On ostatecznym Sowem Ojca; nie bdzie ju po Nim innego objawienia.
Artyku drugi PRZEKAZYWANIE OBJAWIENIA BO EGO 74 Bg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (1 Tm 2, 4), czyli Chrystusa Jezusa37. Jest wic konieczne, by Chrystus by goszony wszystkim narodom i wszystkim ludziom, i by w ten sposb Objawienie docierao a na krace wiata. Bg najaskawiej postanowi, aby to, co dla zbawienia wszystkich narodw objawi, pozostao na zawsze zachowane w caoci i przekazywane byo wszystkim pokoleniom38. I. Tradycja apostolska 75 Chrystus Pan, w ktrym cae Objawienie Boga najwy szego znajduje swe dopenienie, poleci Apostoom, by Ewangeli przyobiecan przedtem przez Prorokw, ktr sam wypeni i ustami wasnymi obwieci, gosili wszystkim, jako rdo wszelkiej prawdy zbawiennej i normy moralnej, przekazujc im dary Bo e39. Przepowiadanie apostolskie... Przekazywanie Ewangelii, zgodnie z nakazem Pana, dokonuje si dwoma sposobami: Ustnie: za porednictwem Apostow, ktrzy nauczaniem ustnym, przykadami i instytucjami przekazali to, co otrzymali z ust Chrystusa, z Jego zachowania si i czynw, albo czego nauczyli si od Ducha witego; Pisemnie: przez tych Apostow i m w apostolskich, ktrzy wspierani natchnieniem tego Ducha witego, na pimie utrwalili wie o zbawieniu40. 76 ...kontynuowane przez sukcesj apostolsk 77 Aby Ewangelia bya zawsze w swej caoci i ywotnoci w Kociele zachowywana, zostawili apostoowie biskupw jako nastpcw swoich przekazujc im swoje stanowisko nauczycielskie41. Rzeczywicie, nauczanie apostolskie, ktre w szczeglny sposb wyra one jest w ksigach natchnionych, miao by zachowane w cigym nastpstwie a do czasw ostatecznych42. 78 To ywe przekazywanie, wypeniane w Duchu witym, jest nazywane Tradycj w odr nieniu od Pisma witego, z ktrym jednak jest cile powizane. Przez Tradycj Koci w swej nauce, w swym yciu i kulcie uwiecznia i przekazuje wszystkim pokoleniom to wszystko, czym on jest, i to wszystko, w co wierzy43. Wypowiedzi Ojcw witych wiadcz o obecnoci tej yciodajnej Tradycji, ktrej bogactwa przelewaj si w dziaalno i ycie wierzcego i modlcego si Kocioa44. 79 W ten sposb udzielanie si Ojca, ktrego dokona On przez swoje Sowo w Duchu witym, pozostaje obecne i aktywne w Kociele: Bg, ktry niegdy przemwi, rozmawia bez przerwy z Oblubienic swego Syna ukochanego, a Duch wity, przez ktrego ywy gos Ewangelii rozbrzmiewa w Kociele, a przez Koci w wiecie, wprowadza wiernych we wszelk prawd oraz sprawia, e sowo Chrystusowe obficie w nich mieszka45. II. Relacja midzy Tradycj i Pismem witym Wsplne rdo... 80 Tradycja wita i Pismo wite cile si z sob cz i komunikuj... wypywajc z tego samego rda Bo ego, zrastaj si jako w jedno i zd aj do tego samego celu46. Tradycja i Pismo
wite uobecniaj i o ywiaj w Kociele misterium Chrystusa, ktry obieca pozosta ze swoimi przez wszystkie dni, a do skoczenia wiata (Mt 28, 20). ...dwch r nych sposobw przekazywania Pismo wite jest mow Bo , utrwalon pod natchnieniem Ducha witego na pimie. wita Tradycja sowo Bo e przez Chrystusa Pana i Ducha witego powierzone Apostoom przekazuje w caoci ich nastpcom, by owieceni Duchem Prawdy, wiernie je w swym nauczaniu zachowywali, wyjaniali i rozpowszechniali. 81 82 Wynika z tego, e Koci, ktremu zostao powierzone przekazywanie i interpretowanie Objawienia, osiga pewno swoj co do wszystkich spraw objawionych nie przez samo Pismo wite. Tote obydwoje nale y z rwnym uczuciem czci i powa ania przyjmowa i mie w poszanowaniu47 Tradycja apostolska i tradycje eklezjalne 83 Tradycja apostolska, o ktrej tu mwimy, pochodzi od Apostow i przekazuje to, co oni otrzymali z nauczania i przykadu Jezusa, oraz to, czego nauczy ich Duch wity. Pierwsze pokolenie chrzecijan nie miao jeszcze spisanego Nowego Testamentu; sam Nowy Testament powiadcza wic proces ywej Tradycji. Od Tradycji apostolskiej nale y odr ni tradycje teologiczne, dyscyplinarne, liturgiczne i pobo nociowe, jakie uformoway si w cigu wiekw w Kocioach lokalnych. Stanowi one szczeglne formy, przez ktre wielka Tradycja wyra a si stosownie do r nych miejsc i r nych czasw. W jej wietle mog one by podtrzymywane, modyfikowane lub nawet odrzucane pod przewodnictwem Urzdu Nauczycielskiego Kocioa. III. Interpretacja depozytu wiary Depozyt wiary powierzony caemu Kocioowi 84 wity depozyt48 wiary (depositum fidei), zawarty w witej Tradycji i Pimie witym, zosta powierzony przez Apostow wsplnocie Kocioa. Na nim polegajc, cay lud wity zjednoczony ze swymi pasterzami trwa stale w nauce Apostow, we wsplnocie braterskiej, w amaniu chleba i w modlitwach, tak i szczeglna zaznacza si jednomylno przeo onych i wiernych w zachowywaniu przekazanej wiary, w praktykowaniu jej i wyznawaniu49. Urzd Nauczycielski Kocioa 85 Zadanie autentycznej interpretacji sowa Bo ego, spisanego czy przekazanego przez Tradycj, powierzone zostao samemu tylko ywemu Urzdowi Nauczycielskiemu Kocioa, ktry autorytatywnie dziaa w imieniu Jezusa Chrystusa50, to znaczy biskupom w komunii z nastpc Piotra, Biskupem Rzymu. 86 Urzd ten Nauczycielski nie jest ponad sowem Bo ym, lecz jemu su y, nauczajc tylko tego, co zostao przekazane. Z rozkazu Bo ego i przy pomocy Ducha witego sucha on pobo nie sowa Bo ego, wicie go strze e i wiernie wyjania. I wszystko, co podaje do wierzenia jako objawione przez Boga, czerpie z tego jednego depozytu wiary51. 87 Pamitajc o sowach Chrystusa skierowanych do Apostow: Kto was sucha, Mnie sucha (k 10, 16)52, wierni z ulegoci przyjmuj nauczanie i wskazania, ktre s im przekazywane w r nych formach przez ich pasterzy. Dogmaty wiary 88 Urzd Nauczycielski Kocioa w peni anga uje wadz otrzyman od Chrystusa, gdy definiuje dogmaty, to znaczy, gdy w formie zobowizujcej lud chrzecijaski do nieodwoalnego przylgnicia przez wiar przedkada prawdy zawarte w Objawieniu Bo ym lub kiedy proponuje w sposb definitywny prawdy, ktre maj z nimi konieczny zwizek. 89 Midzy naszym yciem duchowym i dogmatami istnieje organiczna wi. Dogmaty s wiatem na drodze naszej wiary; owiecaj j i nadaj jej pewno. I na odwrt, jeli nasze ycie jest prawe, to nasz rozum i nasze serce s otwarte na przyjcie wiata dogmatw wiary53.
90 Wzajemne zwizki i spjno dogmatw mo na odnale w caoci Objawienia misterium Chrystusa54. R norodno Trzeba bowiem pamita, e r norodno ich zwizkw z podstawami wiary chrzecijaskiej wyznacza wic porzdek, czyli hierarchi prawd nauki katolickiej55. Nadprzyrodzony zmys wiary 91 Wszyscy wierni uczestnicz w zrozumieniu i przekazywaniu prawdy objawionej. Otrzymali oni namaszczenie od Ducha witego, ktry ich poucza56 i prowadzi do caej prawdy57. 92 Og wiernych... nie mo e zbdzi w wierze i t szczegln swoj waciwo ujawnia przez nadprzyrodzony zmys wiary caego ludu, gdy ###poczynajc od biskupw a po ostatniego z wiernych wieckich### ujawnia on sw powszechn zgodno w sprawach wiary i obyczajw58. 93 Dziki owemu zmysowi wiary, wzbudzonemu i podtrzymywanemu przez Ducha Prawdy, Lud Bo y pod przewodem witego Urzdu Nauczycielskiego... niezachwianie trwa przy wierze raz podanej witym; wnika w ni gbiej z pomoc susznego osdu i w sposb pewniejszy stosuje j w yciu59. Wzrost w rozumieniu wiary 94 Dziki pomocy Ducha witego w yciu Kocioa mo e wzrasta rozumienie zarwno rzeczywistoci, jak te sw depozytu wiary: przez kontemplacj oraz dociekanie wiernych, ktrzy rozwa aj je w swoim sercu60, szczeglnie przez dociekania teologiczne, ktre zmierzaj do coraz gbszego poznania prawdy objawionej61; przez gbokie rozumienie spraw duchowych, ktrych dowiadczaj wierzcy62; Divina eloquia cum legente crescunt Sowa Bo e wzrastaj wraz z tym, kto je czyta63; przez nauczanie tych, ktrzy wraz z sukcesj biskupi otrzymali niezawodny charyzmat prawdy64. 95 Jasne wic jest, e wita Tradycja, Pismo wite i Urzd Nauczycielski Kocioa, wedle najmdrzejszego postanowienia Bo ego, tak cile ze sob si cz i zespalaj, e jedno bez pozostaych nie mo e istnie, a wszystkie te czynniki razem, ka dy na swj sposb, pod natchnieniem jednego Ducha witego przyczyniaj si skutecznie do zbawienia dusz65. W skrcie 96 To, co Chrystus powierzy Apostoom, przekazali oni przez swoje przepowiadanie i pisma, pod natchnieniem Ducha witego, wszystkim pokoleniom, a do chwalebnego powrotu Chrystusa. 97 wita Tradycja i Pismo wite stanowi jeden wity depozyt sowa Bo ego66, w ktrym jak w zwierciadle Koci pielgrzymujcy kontempluje Boga, rdo wszystkich swoich bogactw. 98 Koci w swojej nauce, w swoim yciu i kulcie uwiecznia i przekazuje wszystkim pokoleniom to wszystko, czym on jest, i to wszystko, w co wierzy67. 99 Dziki nadprzyrodzonemu zmysowi wiary cay Lud Bo y nieustannie przyjmuje dar Objawienia Bo ego, wnika w nie coraz gbiej i coraz peniej nim yje. 100 Zadanie autentycznej interpretacji sowa Bo ego zostao powierzone samemu Urzdowi Nauczycielskiemu Kocioa, papie owi i biskupom pozostajcym w komunii z nim. Artyku trzeci PISMO WITE I. Chrystus jedyne Sowo Pisma witego
101 Bg, zstpujc w swej dobroci, by objawi si ludziom, przemawia do nich ludzkimi sowami: Sowa Bo e, wyra one jzykami ludzkimi, upodobniy si do mowy ludzkiej, jak niegdy Sowo Ojca Przedwiecznego, przyjwszy sabe ciao ludzkie, upodobnio si do ludzi68. 102 Przez wszystkie sowa Pisma witego Bg wypowiada tylko jedno Sowo, swoje jedyne Sowo, w ktrym wypowiada si cay69: Pamitajcie, e to samo Sowo Bo e rozciga si na wszystkie ksigi, e to samo Sowo rozbrzmiewa na ustach wszystkich witych pisarzy. To Sowo, ktre byo na pocztku u Boga, nie potrzebuje sylab, poniewa nie jest zale ne od czasu70. 103 Z tego powodu Koci zawsze czci Pismo wite, podobnie jak czci Ciao Pana. Nie przestaje ukazywa wiernym Chleba ycia branego ze stou Sowa Bo ego i Ciaa Chrystusa71. 104 W Pimie witym Koci nieustannie znajduje swj pokarm i swoj moc72, poniewa przyjmuje w nim nie tylko sowo ludzkie, ale to, czym jest ono rzeczywicie: Sowo Bo e73. W ksigach witych Ojciec, ktry jest w niebie, spotyka si miociwie ze swymi dziemi i prowadzi z nimi rozmow74. II. Natchnienie i prawda Pisma witego 105 Bg jest Autorem Pisma witego. Prawdy przez Boga objawione, ktre s zawarte i wyraone w Pimie witym, spisane zostay pod natchnieniem Ducha witego. wita Matka Koci uwa a, na podstawie wiary apostolskiej, ksigi tak Starego, jak Nowego Testamentu w caoci, ze wszystkimi ich czciami za wite i kanoniczne, dlatego e, spisane pod natchnieniem Ducha witego, Boga maj za Autora i jako takie zostay Kocioowi przekazane75. 106 Bg natchn ludzkich autorw ksig witych. Do sporzdzenia ksig witych Bg wybra ludzi, ktrymi posu y si jako u ywajcymi swoich zdolnoci i si, by dziki Jego dziaaniu w nich i przez nich oni sami jako prawdziwi autorzy przekazali na pimie to wszystko, i tylko to, czego On chcia76. 107 Ksigi natchnione nauczaj prawdy. Poniewa wszystko, co twierdz autorzy natchnieni, czyli hagiografowie, powinno by uwa ane za stwierdzone przez Ducha witego, nale y zatem uznawa, e ksigi biblijne w sposb pewny, wiernie i bez bdu ucz prawdy, jaka z woli Bo ej miaa by przez Pismo wite utrwalona dla naszego zbawienia77. 108 Wiara chrzecijaska nie jest jednak religi Ksigi. Chrzecijastwo jest religi Sowa Boego, Sowa nie , "nie sowa spisanego, lecz i milczcego, ale Sowa Wcielonego i ywego78. Aby sowa Pisma witego nie pozostaway martw liter, trzeba, by Chrystus, wieczne Sowo Boga ywego, przez Ducha witego owieci nasze umysy, abymy rozumieli Pisma (k 24, 45). III. Duch wity Interpretator Pisma witego 109 W Pimie witym Bg mwi do czowieka w sposb ludzki. Aby dobrze interpretowa Pismo wite, trzeba wic zwraca uwag na to, co autorzy ludzcy rzeczywicie zamierzali powiedzie i co Bg chcia nam ukaza przez ich sowa79. 110 W celu zrozumienia intencji autorw witych trzeba uwzgldni okolicznoci ich czasu i kultury, rodzaje literackie u ywane w danej epoce, a tak e przyjte sposoby mylenia, mwienia i opowiadania. Inaczej bowiem ujmuje si i wyra a prawd w r nego rodzaju tekstach historycznych, prorockich, poetyckich czy w innych rodzajach literackich80. 111 Poniewa Pismo wite jest natchnione, istnieje druga zasada poprawnej interpretacji, nie mniej wa na ni poprzednia, bez ktrej Pismo wite byoby martw liter: Pismo wite powinno by czytane i interpretowane w tym samym Duchu, w jakim zostao napisane81. Sobr Watykaski II wskazuje na trzy kryteria interpretacji Pisma witego, odpowiadajce Duchowi, ktry je natchn82: 112 1. Zwraca uwag przede wszystkim na tre i jedno caego Pisma witego. Jakkolwiek byyby zr nicowane ksigi, z ktrych skada si Pismo wite, to jest ono jednak jedno ze wzgldu
na jedno Bo ego zamysu, ktrego Jezus Chrystus jest orodkiem i sercem, otwartym po wypenieniu Jego Paschy83: Serce84 Chrystusa oznacza Pismo wite, ktre pozwala pozna serce Chrystusa. Przed mk serce Chrystusa byo zamknite, poniewa Pismo wite byo niejasne. Pismo wite zostao otwarte po mce, by ci, ktrzy je teraz rozumiej, wiedzieli i rozeznawali, w jaki sposb powinny by interpretowane proroctwa85. 113 2. Czyta Pismo wite w ywej Tradycji caego Kocioa. Wedug powiedzenia Ojcw Kocioa, Sacra Scriptura principalius est in corde Ecclesiae et quam in materialibus instrumentis scripta Pismo wite jest bardziej wypisane na sercu Kocioa ni na pergaminie. Istotnie, Koci nosi w swojej Tradycji yw pami sowa Bo ego, a Duch wity przekazuje mu duchow interpretacj Pisma witego (secundum spiritualem sensum quem Spiritus donat Ecclesiae wedug sensu duchowego, ktry Duch daje Kocioowi86). 114 3. Uwzgldnia analogi wiary87. Przez analogi wiary rozumiemy spjno prawd wiary midzy sob i w caoci planu Objawienia. R ne sensy Pisma witego 115 Wedug staro ytnej tradycji mo na wyr ni dwa rodzaje sensu Pisma witego: dosowny i duchowy; sens duchowy dzieli si jeszcze na sens alegoryczny, moralny i anagogiczny. cisa zgodno midzy tymi czterema rodzajami sensu zapewnia cae jego bogactwo w ywej lekturze Pisma witego w Kociele: 116 Sens dosowny. Jest to sens oznaczany przez sowa Pisma witego i odkrywany przez egzegez, ktra opiera si na zasadach poprawnej interpretacji. Omnes sensus (sc. sacrae Scripturae) fundentur super litteralem Wszystkie rodzaje sensu Pisma witego powinny si opiera na sensie dosownym88. 117 Sens duchowy. Ze wzgldu na jedno zamysu Bo ego nie tylko tekst Pisma witego, lecz tak e rzeczywistoci i wydarzenia, o ktrych mwi, mog by znakami. 1. Sens alegoryczny. Mo emy osign gbsze zrozumienie wydarze, poznajc ich znaczenie w Chrystusie. Na przykad przejcie przez Morze Czerwone jest znakiem zwycistwa Chrystusa, a przez to tak e znakiem chrztu89. 2. Sens moralny. Wydarzenia opowiadane w Pimie witym powinny prowadzi nas do prawego postpowania. Zostay zapisane ku pouczeniu nas (1 Kor 10, 11)90. 3. Sens anagogiczny. Mo emy widzie pewne rzeczywistoci i wydarzenia w ich znaczeniu wiecznym; prowadz nas (gr. anagoge) do naszej Ojczyzny. W ten sposb Koci na ziemi jest znakiem Jeruzalem niebieskiego91. 118 redniowieczny dwuwiersz streszcza znaczenie czterech sensw: Littera gesta docet, quid credas allegoria, Moralis quid agas, guo tendas anagogia. Sens dosowny przekazuje wydarzenia czyny, alegoria prowadzi do wiary, Sens moralny mwi, co nale y czyni, anagogia dokd d y. 119 Zadaniem egzegetw jest pracowa wedug tych zasad nad gbszym zrozumieniem i wyjanieniem sensu Pisma witego, aby dziki badaniu przygotowawczemu sd Kocioa nabywa dojrzaoci. Albowiem wszystko to, co dotyczy sposobu interpretowania Pisma witego, podlega ostatecznie sdowi Kocioa, ktry ma od Boga polecenie i posannictwo strze enia i wyjaniania sowa Bo ego92. Ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas Nie wierzybym Ewangelii, gdyby nie skania mnie do tego autorytet Kocioa katolickiego93. IV. Kanon Pisma witego 120 Tradycja apostolska pozwolia Kocioowi rozpozna, jakie pisma powinny by zaliczone do ksig witych94. Pena ich lista zostaa nazwana kanonem Pisma witego. Skada si on z 46
ksig Starego Testamentu (45, jeli Ksig Jeremiasza i Lamentacje liczy si razem) i 27 ksig Nowego Testamentu95: Stary Testament: Ksiga Rodzaju, Wyjcia, Kapaska, Liczb, Powtrzonego Prawa, Jozuego, Sdziw, Rut, dwie Ksigi Samuela, dwie Ksigi Krlewskie, dwie Ksigi Kronik, Ksiga Ezdrasza, Nehemiasza, Tobiasza, Judyty, Estery, dwie Ksigi Machabejskie, Ksiga Hioba, Psalmw, Przysw, Koheleta (Eklezjastesa), Pie nad pieniami, Ksiga Mdroci, Mdro Syracha (Eklezjastyk), Ksiga Izajasza, Jeremiasza, Lamentacje, Ksiga Barucha, Ezechiela, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza; Nowy Testament: Ewangelie wedug: w. Mateusza, w. Marka, w. ukasza, w. Jana, Dzieje Apostolskie, Listy w. Pawa: do Rzymian, dwa Listy do Koryntian, do Galatw, Efezjan, Filipian, Kolosan, dwa Listy do Tesaloniczan, dwa Listy do Tymoteusza, Tytusa, Filemona, List do Hebrajczykw, List w. Jakuba, dwa Listy w. Piotra, trzy Listy w. Jana, List w. Judy, Apokalipsa. Stary Testament 121 Stary Testament jest nieodczn czci Pisma witego. Jego ksigi s natchnione przez Boga i zachowuj trwa warto96, poniewa Stare Przymierze nigdy nie zostao odwoane. 122 Istotnie, ekonomia Starego Testamentu bya przede wszystkim ukierunkowana na przygotowanie przyjcia Chrystusa, Odkupiciela wiata. Chocia ksigi Starego Testamentu zawieraj tak e sprawy niedoskonae i przemijajce, wiadcz o Boskiej pedagogii zbawczej mioci Boga. Znajduj si w nich wzniose nauki o Bogu oraz zbawienna mdro co do ycia czowieka i przedziwny skarbiec modlitwy, w ktrym wreszcie utajona jest tajemnica naszego zbawienia97. 123 Chrzecijanie czcz Stary Testament jako prawdziwe sowo Bo e. Koci zawsze z moc przeciwstawia si idei odrzucenia Starego Testamentu pod pretekstem, e Nowy Testament doprowadzi do jego przedawnienia (marcjonizm). Nowy Testament 124 Sowo Bo e, ktre jest moc Bo ku zbawieniu ka dego wierzcego, w pismach Nowego Testamentu znamienitym sposobem jest uobecnione i okazuje swoj si98. Pisma te przekazuj nam ostateczn prawd Objawienia Bo ego. Ich centralnym przedmiotem jest Jezus Chrystus, wcielony Syn Bo y, Jego czyny, Jego nauczanie, Jego mka i Jego zmartwychwstanie, a tak e pocztki Jego Kocioa pod dziaaniem Ducha witego99. 125 Ewangelie s sercem caego Pisma witego, s bowiem gwnym wiadectwem ycia i nauki Sowa Wcielonego, naszego Zbawicielal00. 126 W formowaniu Ewangelii mo na wyr ni trzy etapy: 1. ycie i nauczanie Jezusa. Koci stanowczo utrzymuje, e cztery Ewangelie, ktrych historyczno bez wahania stwierdza, podaj wiernie to, co Jezus, Syn Bo y, yjc wrd ludzi, dla wiecznego ich zbawienia rzeczywicie uczyni i czego uczy a do dnia, w ktrym zosta wzity do nieba. 2. Tradycja ustna. (Nastpnie) Apostoowie po wniebowstpieniu Pana to, co On powiedzia i czyni, przekazali suchaczom w peniejszym zrozumieniu, ktrym cieszyli si, pouczeni chwalebnymi wydarzeniami ycia Jezusa oraz wiatem Ducha Prawdy owieceni. 3. Spisanie Ewangelii. wici autorzy napisali cztery Ewangelie, wybierajc niektre z wielu wiadomoci przekazanych ustnie lub pisemnie; ujmujc pewne rzeczy syntetycznie lub objaniajc, przy uwzgldnieniu sytuacji Kociow; zachowujc wreszcie form przepowiadania, ale zawsze tak, aby nam przekaza szczer prawd o Jezusie101. 127 Ewangelia w poczwrnej formie zajmuje w Kociele wyjtkowe miejsce; wiadczy o tym cze, jak otacza j liturgia, i nieporwnany wpyw, jaki zawsze wywieraa na witych: Nie ma takiej nauki, ktra byaby lepsza, cenniejsza i wspanialsza ni tekst Ewangelii. Rozwa ajcie i zachowujcie to, czego nasz Pan i Nauczyciel, Jezus Chrystus, naucza przez swoje sowa i co wypenia przez swoje czyny102. W czasie moich modlitw zatrzymuj si przede wszystkim przy Ewangelii; w niej znajduj wszystko, co konieczne dla mojej biednej duszy. Odkrywam w niej cigle nowe wiata, ukryty mistyczny sens103.
Jedno Starego i Nowego Testamentu 128 Koci ju w czasach apostolskich104, a potem nieustannie w swojej Tradycji, wyjania jedno planu Bo ego w dwch Testamentach za porednictwem typologii. Rozpoznaje ona w dzieach Bo ych Starego Testamentu figury tego, czego Bg dokona w peni czasw w Osobie swego wcielonego Syna. 129 Chrzecijanie czytaj wic Stary Testament w wietle Chrystusa, ktry umar i zmartwychwsta. Ta lektura typologiczna ukazuje niewyczerpan tre Starego Testamentu. Nie pozwala ona zapomnie, e Stary Testament zachowuje wasn warto Objawienia, potwierdzonego na nowo przez samego naszego Pana105. Zreszt tak e Nowy Testament wymaga, by by czytany w wietle Starego. Czynia to nieustannie pierwotna katecheza chrzecijaska106. Wedug staro ytnego powiedzenia, Nowy Testament jest ukryty w Starym, natomiast Stary znajduje wyjanienie w Nowym Novum in Vetere latet et in Novo Vetus patet107. 130 Typologia oznacza dynamizm zmierzajcy do wypenienia planu Bo ego, gdy Bg bdzie wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28). Tak wic na przykad powoanie patriarchw i Wyjcie z Egiptu nie trac wasnej wartoci w planie Bo ym, poniewa s rwnoczenie jego porednimi etapami. V. Pismo wite w yciu Kocioa 131 Tak wielka tkwi w sowie Bo ym moc i potga, e jest ono dla Kocioa podpor i si ywotn, a dla synw Kocioa utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz rdem czystym i staym ycia duchowego108. Wierni Chrystusowi powinni mie szeroki dostp do Pisma witego109. 132 Niech przeto studium Pisma witego bdzie jakby dusz teologii witej. Tym e sowem Pisma witego ywi si rwnie korzystnie i wicie si przez nie rozwija posuga sowa, czyli kaznodziejstwo, katecheza i wszelkie nauczanie chrzecijaskie, w ktrym homilia liturgiczna winna mie szczeglne miejsce110. 133 Koci usilnie i szczeglnie upomina wszystkich wiernych... aby przez czste czytanie Pisma witego nabywali najwy sz warto poznania Chrystusa Jezusa (Flp 3, 8). Nieznajomo Pisma witego jest nieznajomoci Chrystusa (w. Hieronim)111. W skrcie 134 Omnis Scriptura divina unus liber est, et ille unus liber Christus est, quia omnis Scriptura divina de Christo loquitur, et omnis Scriptura divina in Christo impletur Cae Pismo wite jest jedn ksig, a t jedn ksig jest Chrystus ...,, poniewa cae Pismo wite mwi o Chrystusie i cae Pismo wite wypenia si w Chrystusie112. 135 Pismo wite zawiera sowo Bo e, a poniewa wem Bo ym113. jest natchnione, jest prawdziwie so-
136 Bg jest Autorem Pisma witego, poniewa natchn jego ludzkich autorw; On dziaa w nich i przez nich. W ten sposb zapewnia nas, e ich pisma bezbdnie nauczaj prawdy zbawczej114. 137 Interpretacja Pism natchnionych powinna przede wszystkim zwraca uwag na to, co Bg przez witych autorw pragnie objawi dla naszego zbawienia. To, co pochodzi od Ducha, nie mo e by w peni zrozumiane inaczej, jak tylko przez dziaanie tego samego Ducha115. 138 Koci przyjmuje i czci jako natchnione 46 ksig Starego Testamentu i 27 ksig Nowego Testamentu. 139 stus. Cztery Ewangelie zajmuj centralne miejsce, poniewa ich orodkiem jest Jezus Chry-
140 Jedno obu Testamentw wynika z jednoci zamysu Boga i Jego Objawienia. Stary Testament przygotowuje Nowy, a Nowy wypenia Stary. Stary i Nowy Testament wyjaniaj si wzajemnie; obydwa s prawdziwym sowem Bo ym. 141 Koci mia zawsze we czci Pisma Bo e, podobnie jak samo Ciao Paskie116. Pismo wite i Ciao Paskie karmi cale ycie chrzecijaskie i kieruj nim. Twoje sowo jest lamp dla moich stp i wiatem na mojej cie ce (Ps 119,105) 117.
Rozdzia trzeci CZOWIEK ODPOWIADA BOGU 142 Przez swoje Objawienie Bg niewidzialny w nadmiarze swej mioci zwraca si do ludzi jak do przyjaci i obcuje z nimi, by ich zaprosi do wsplnoty z sob i przyj ich do niej1. Adekwatn odpowiedzi na to zaproszenie jest wiara. 143 Przez wiar czowiek poddaje Bogu cakowicie swj rozum i swoj wol. Ca swoj istot czowiek wyra a przyzwolenie Bogu Objawicielowi2. Pismo wite nazywa odpowied czowieka objawiajcemu si Bogu posuszestwem wiary3.
Artyku pierwszy WIERZ I. Posuszestwo wiary 144 By posusznym (obaudire) w wierze oznacza podda si w sposb wolny usyszanemu sowu, poniewa jego prawda zostaa zagwarantowana przez Boga, ktry jest sam Prawd. Wzorem tego posuszestwa, proponowanym nam przez Pismo wite, jest Abraham. Dziewica Maryja jest jego najdoskonalszym urzeczywistnieniem. Abraham ojciec wszystkich wierzcych 145 List do Hebrajczykw, goszc wielk pochwa wiary przodkw, podkrela w sposb szczeglny wiar Abrahama: Przez wiar ten, ktrego nazwano Abrahamem, usucha (okaza posuszestwo) wezwania Bo ego, by wyruszy do ziemi, ktr mia obj w posiadanie. Wyszed, nie wiedzc, dokd idzie (Hbr 11, 8)4. Przez wiar y jak cudzoziemiec i pielgrzym w Ziemi Obiecanej5. Przez wiar Sara otrzymaa moc poczcia syna obietnicy. A w kocu przez wiar Abraham zo y w ofierze swego jedynego syna6. 146 Abraham urzeczywistnia w ten sposb definicj wiary zawart w Licie do Hebrajczykw: Wiara... jest pork tych dbr, ktrych si spodziewamy, dowodem tych rzeczywistoci, ktrych nie widzimy (Hbr 11, 1). Uwierzy Abraham Bogu i zostao mu to poczytane za sprawiedliwo (Rz 4, 3)7. Dziki tej mocnej wierze (Rz 4, 20) Abraham sta si ojcem wszystkich tych, ktrzy... wierz (Rz 4, 11. 18)8. 147 Stary Testament jest bogaty w wiadectwa takiej wiary. List do Hebrajczykw gosi pochwa przykadu wiary przodkw, ktrzy dziki niej... otrzymali wiadectwo (Hbr 11, 2). Jednak Bg... nam lepszy los zgotowa, da nam ask wiary w Jego Syna Jezusa, ktry nam w wierze przewodzi i j wydoskonala (Hbr 11, 40; 12, 2). Maryja Bogosawiona, ktra uwierzya 148 Dziewica Maryja urzeczywistnia w sposb najdoskonalszy posuszestwo wiary. W wierze przyjmuje Ona zapowied i obietnic przyniesion przez anioa Gabriela, wierzc, e dla Boga... nie ma nic niemo liwego (k 1, 37)9, i dajc swoje przyzwolenie: Oto ja su ebnica Paska, niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1, 38). El bieta pozdrawia J: Bogosawiona jeste, ktra
uwierzya, e speni si sowa powiedziane Ci od Pana (k 1, 45). Z powodu tej wiary wszystkie pokolenia bd J nazyway bogosawion10. 149 Przez cae Jej ycie, a do ostatniej prby11, gdy Jezus, Jej Syn, umiera na krzy u, nie zachwiaa si wiara Maryi. Maryja nie przestaa wierzy w wypenienie si sowa Bo ego. Dlatego Koci czci w Maryi najczystsze wypenienie wiary. II. Wiem, komu uwierzyem (2 Tm 1, 12) Wierzy w jednego Boga 150 Wiara jest najpierw osobowym przylgniciem czowieka do Boga; rwnoczenie i w sposb nierozdzielny jest ona dobrowolnym uznaniem caej prawdy, ktr Bg objawi. Jako osobowe przylgnicie czowieka do Boga i uznanie prawdy, ktr On objawi, wiara chrzecijaska r ni si od wiary w osob ludzk. Jest wic suszne i dobre powierzy si cakowicie Bogu i wierzy w sposb absolutny w to, co On mwi. Byoby rzecz daremn i faszyw pokada tak wiar w stworzeniu12.. Wierzy w Jezusa Chrystusa, Syna Bo ego 151 Dla chrzecijanina wiara w Boga jest nieodczna od wiary w Tego, ktrego On posa, Jego umiowanego Syna, w ktrym cakowicie sobie upodoba13; Bg poleci nam, aby Go sucha14. Sam Pan mwi do swoich uczniw: Wierzycie w Boga? I we Mnie wierzcie! (J 14, 1). Mo emy wierzy w Jezusa Chrystusa, poniewa On jest samym Bogiem, Sowem, ktre stao si ciaem: Boga nikt nigdy nie widzia, Ten Jednorodzony Bg, ktry jest w onie Ojca, o Nim pouczy (J 1,18). Poniewa On widzia Ojca (J 6, 46), On sam Go zna i mo e Go objawi15. Wierzy w Ducha witego 152 Nie mo na wierzy w Jezusa Chrystusa, nie majc udziau w Jego Duchu. To wanie Duch wity objawia ludziom, kim jest Jezus. Rzeczywicie, nikt nie mo e powiedzie bez pomocy Ducha witego: Panem jest Jezus (1 Kor 12, 3). Duch przenika wszystko, nawet gbokoci Boga samego... i tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Bo y (1 Kor 2, 10-11). Jedynie sam Bg zna w peni Boga. Wierzymy w Ducha witego, poniewa jest Bogiem. Koci nie przestaje wyznawa swojej wiary w jednego Boga, Ojca, Syna i Ducha witego. III. Charakterystyczne przymioty wiary Wiara jest ask 153 Gdy w. Piotr wyznaje, e Jezus jest Chrystusem, Synem Boga ywego, Jezus mwi do niego, e nie objawiy mu tego ciao i krew, lecz Ojciec... ktry jest w niebie (Mt 16, 17)16. Wiara jest darem Bo ym, cnot nadprzyrodzon wlan przez Niego. By mc okaza tak wiar, trzeba mie ask Bo uprzedzajc i wspomagajc oraz pomoce wewntrzne Ducha witego, ktry by porusza serca i do Boga zwraca, otwiera oczy rozumu i udziela wszystkim sodyczy w uznawaniu i dawaniu wiary prawdzie17. Wiara jest aktem ludzkim 154 Wiara jest mo liwa tylko dziki asce Bo ej i wewntrznej pomocy Ducha witego. Niemniej jednak jest prawd, e wiara jest aktem autentycznie ludzkim. Okazanie zaufania Bogu i przylgnicie do prawd objawionych przez Niego nie jest przeciwne ani wolnoci, ani rozumowi ludzkiemu. Ju w relacjach midzyludzkich nie jest przeciwna naszej godnoci wiara w to, co inne osoby mwi nam o sobie i swoich zamierzeniach, oraz zaufanie ich obietnicom (na przykad, gdy m czyzna i kobieta zawieraj ma estwo), aby wej w ten sposb we wzajemn komuni. Jeszcze mniej sprzeczne z nasz godnoci jest wic okazanie przez wiar penego poddania naszego rozumu i naszej woli objawiajcemu si Bogu18 i wejcie w ten sposb w wewntrzn komuni z Nim. 155 W wierze rozum i wola czowieka wspdziaaj z ask Bo : Credere est actus intellectus assentientis veritati divinae ex imperio voluntatis a Deo motae per gratiam Wiara jest aktem rozumu, przekonanego o prawdzie Bo ej z nakazu woli, poruszonej ask przez Boga19.
Wiara i rozum 156 Racj wiary nie jest fakt, e prawdy objawione okazuj si prawdziwe i zrozumiae w wietle naszego rozumu naturalnego. Wierzymy z powodu autorytetu samego objawiajcego si Boga, ktry nie mo e ani sam si myli, ani nas myli. Aby jednak posuszestwo naszej wiary byo zgodne z rozumem, Bg zechcia, by z wewntrznymi pomocami Ducha witego byy poczone tak e argumenty zewntrzne Jego Objawienia20. Tak wic cuda Chrystusa i witych21, proroctwa, rozwj i wito Kocioa, jego podno i trwao s pewnymi znakami Objawienia, dostosowanymi do umysowoci wszystkich, s racjami wiarygodnoci, ktre pokazuj, e przyzwolenie wiary adn miar nie jest lepym d eniem ducha22. 157 Wiara jest pewna, pewniejsza ni wszelkie ludzkie poznanie, poniewa opiera si na samym sowie Boga, ktry nie mo e kama. Oczywicie, prawdy objawione mog wydawa si niejasne dla rozumu i dowiadczenia ludzkiego, ale pewno, jak daje wiato Bo e, jest wiksza ni wiato rozumu naturalnego23. Dziesi tysicy trudnoci nie powoduje jednej wtpliwoci24. 158 Wiara szuka rozumienia25: jest charakterystyczne dla wiary, e wierzcy pragnie lepszego poznania Tego, w ktrym zo y swoj wiar, i lepszego zrozumienia tego, co On objawi; gbsze poznanie bdzie domaga si z kolei wikszej wiary, coraz bardziej przeniknitej mioci. aska wiary otwiera oczy serca (Ef 1, 18) na ywe rozumienie treci Objawienia, czyli caoci zamysu Bo ego i tajemnic wiary, ich zwizku midzy sob i z Chrystusem, ktry stanowi centrum Tajemnicy objawionej. Aby coraz gbsze byo zrozumienie Objawienia, ten e Duch wity darami swymi wiar stale udoskonala26. W ten sposb, wedug powiedzenia w. Augustyna, wierz, aby rozumie, i rozumiem, aby gbiej wierzy27. 159 Wiara i nauka. Chocia wiara przewy sza rozum, to jednak nigdy nie mo e mie miejsca rzeczywista niezgodno midzy wiar i rozumem. Poniewa ten sam Bg, ktry objawia tajemnice i udziela wiary, zo y w ludzkim duchu wiato rozumu, nie mo e przeczy sobie samemu ani prawda nigdy nie mo e sprzeciwia si prawdzie28. Dlatego badanie metodyczne we wszelkich dyscyplinach naukowych, je eli tylko prowadzi si je w sposb prawdziwie naukowy i z poszanowaniem norm moralnych, naprawd nigdy nie bdzie si sprzeciwia wierze, sprawy bowiem wieckie i sprawy wiary wywodz swj pocztek od tego samego Boga. Owszem, kto pokornie i wytrwale usiuje zbada tajniki rzeczy, prowadzony jest niejako, cho niewiadomie, rk Boga, ktry wszystko utrzymujc, sprawia, e rzeczy s tym, czym s29. Wolno wiary 160 Aby wiara miaa charakter ludzki, czowiek powinien dobrowolnie odpowiedzie Bogu wiar; nikogo wic wbrew jego woli nie wolno do przyjcia wiary przymusza30. Bg wzywa ludzi, aby Mu su yli w Duchu i prawdzie; wezwanie takie wi e ich w sumieniu, ale nie zmusza... W najwy szym stopniu przejawio si to w Jezusie Chrystusie31. Jezus wprawdzie wzywa do wiary i nawrcenia, ale nikogo do tego nie zmusza. Da wiadectwo prawdzie, ale zaprzeczajcym nie chcia jej narzuca si. Jego Krlestwo... wzrasta mioci, przez ktr Chrystus wywy szony na krzy u ludzi do siebie pocign32 Konieczno wiary 161 Wiara w Jezusa Chrystusa i w Tego, ktry Go posa dla naszego zbawienia, jest konieczna do zbawienia33. Poniewa bez wiary... nie mo na podoba si Bogu (Hbr 11, 6) i doj do udziau w Jego synostwie, nikt nie mo e by bez niej usprawiedliwiony ani nie otrzyma ycia wiecznego, jeli nie wytrwa w niej do koca (Mt 10, 22; 24, 13)34. Wytrwanie w wierze 162 Wiara jest darem danym czowiekowi przez Boga. Ten nieoceniony dar mo emy utraci. w. Pawe ostrzega przed tym Tymoteusza: Wystp w dobrej walce, majc wiar i dobre sumienie. Niektrzy odrzuciwszy je, ulegali rozbiciu w wierze (1 Tm 1,18-19). Aby y, wzrasta i wytrwa w wierze a do koca, musimy karmi j sowem Bo ym oraz prosi Pana, aby przymna a nam wiary35; powinna ona dziaa przez mio (Ga 5, 6)36, by podtrzymywana przez nadziej37i zakorzeniona w wierze Kocioa.
Wiara pocztek ycia wiecznego 163 Wiara pozwala nam ju w sposb uprzedzajcy doznawa radoci i wiata wizji uszczliwiajcej, bdcej celem naszej ziemskiej wdrwki. Zobaczymy wtedy Boga twarz w twarz (1 Kor 13, 12), takim, jakim jest (1 J 3, 2). Wiara jest wic ju pocztkiem ycia wiecznego: W chwili gdy kontemplujemy dobra zapowiadane przez wiar, jakby odbite w zwierciadle, to jakbymy ju posiadali te cudowne rzeczywistoci, ktrymi, jak zapewnia nas nasza wiara, kiedy bdziemy si radowali38. 164 Teraz jednak wedug wiary, a nie dziki widzeniu postpujemy (2 Kor 5, 7) i poznajemy Boga jakby w zwierciadle, niejasno... po czci (1 Kor 13,12). Wiara, ktra jest pena wiata dziki Temu, w ktrego wierzymy, czsto jest prze ywana w ciemnoci. Mo e by wystawiona na prb. wiat, w ktrym yjemy, bardzo czsto wydaje si daleki od tego, o czym zapewnia nas wiara. Dowiadczenia za, cierpienia, niesprawiedliwoci i mierci wydaj si zaprzecza Dobrej Nowinie; mog one zachwia wiar i sta si dla niej pokus. 165 Powinnimy wtedy zwrci si do wiadkw wiary: Abrahama, ktry wbrew nadziei uwierzy nadziei (Rz 4, 18); Maryi Dziewicy, ktra w pielgrzymce wiary39 dowiadczya nawet nocy wiary40, uczestniczc w cierpieniu Syna i nocy Jego grobu; i tylu innych wiadkw wiary: Majc dokoa siebie takie mnstwo wiadkw, odo ywszy wszelki ci ar, a przede wszystkim grzech, ktry nas atwo zwodzi, winnimy wytrwale biec w wyznaczonych nam zawodach. Patrzmy na Jezusa, ktry nam w wierze przewodzi i j wydoskonala (Hbr 12,1-2). Artyku drugi WIERZYMY 166 Wiara jest aktem osobowym, woln odpowiedzi czowieka na inicjatyw Boga, ktry si objawia. Wiara nie jest jednak aktem wyizolowanym. Nikt nie mo e wierzy sam, tak jak nikt nie mo e y sam. Nikt nie da wiary samemu sobie, tak jak nikt nie da sam sobie ycia. Wierzcy otrzyma wiar od innych, dlatego powinien j przekazywa innym. Nasza mio do Jezusa i ludzi skania nas do mwienia innym o naszej wierze. Ka dy wierzcy jest jakby ogniwem w wielkim acuchu wierzcych. Nie mog wierzy, jeli nie bdzie mnie prowadzia wiara innych, a przez moj wiar przyczyniam si do prowadzenia wiary innych. 167 Wierz41 to wiara Kocioa wyznawana osobicie przez ka dego wierzcego, przede wszystkim w chwili chrztu. Wierzymy42 to wiara Kocioa wyznawana przez biskupw zgromadzonych na soborze lub, bardziej oglnie, przez zgromadzenie liturgiczne wierzcych. Wierz mwi tak e Koci, nasza Matka, ktry przez swoj wiar odpowiada Bogu i ktry uczy nas mwi: Wierz, Wierzymy. I. Wejrzyj, Panie, na wiar Twojego Kocioa 168 Koci jest zatem tym, ktry wierzy pierwszy, i w ten sposb prowadzi, karmi i podtrzymuje nasz wiar. To Koci wyznaje wszdzie Pana (Te per orbem terrarum sancta confitetur Ecclesia Ciebie po wszystkiej ziemi wyznaje Koci wity, piewamy w Te Deum), a z nim i w nim tak e my dochodzimy do wyznania: Wierz, Wierzymy. To wanie dziki Kocioowi przez chrzest otrzymujemy wiar i nowe ycie w Chrystusie. W Obrzdzie chrztu dorosych szafarz chrztu pyta katechumena: O co prosisz Koci Bo y? Odpowied: O wiar! Co ci daje wiara? ycie wieczne! 169 Zbawienie pochodzi od samego Boga; poniewa jednak ycie wiary otrzymujemy za porednictwem Kocioa, on jest nasz Matk: Wierzymy w Koci jako Matk naszych nowych narodzin, a nie w Koci jako sprawc naszego zbawienia43. Poniewa Koci jest nasz Matk, jest tak e nauczycielem naszej wiary. II. Jzyk wiary
170 Wierzymy nie w formuy, ale w rzeczywistoci, ktre one wyra aj i ktrych wiara pozwala nam dotkn. Akt (wiary) wierzcego nie odnosi si do tego, co si wypowiada, ale do rzeczywistoci (wypowiadanej)44. Zbli amy si jednak do tych rzeczywistoci za pomoc formu wiary. One pozwalaj nam wyra a i przekazywa wiar, celebrowa j we wsplnocie, przyswaja j sobie i coraz bardziej ni y. 171 Koci, ktry jest filarem i podpor prawdy (1 Tm 3, 15), zachowuje wiernie wiar raz tylko przekazan witym (Jud 3). To Koci zachowuje pami o sowach Chrystusa, to on przekazuje z pokolenia na pokolenie wyznanie wiary Apostow. Jak matka uczy dzieci mwi, a przez to rozumie i komunikowa si, tak Koci, nasza Matka, uczy nas jzyka wiary, by wprowadza nas w rozumienie i ycie wiary. III. Jedna wiara 172 Od wiekw, w bardzo wielu jzykach, kulturach, ludach i narodach, Koci nie przestaje wyznawa swojej jedynej wiary otrzymanej od jednego Pana, przekazywanej przez jeden chrzest, opartej na przekonaniu, e wszyscy ludzie maj tylko jednego Boga i Ojca45. w. Ireneusz z Lyonu, wiadek tej wiary, tak pisze: 173 Rzeczywicie, Koci, chocia rozproszony po caym wiecie, a po krace ziemi, otrzymawszy od Apostow i ich uczniw wiar... zachowuje troskliwie to przepowiadanie i t wiar, jakby mieszka w jednym domu; wierzy w ni w taki sam sposb, jakby mia jedn dusz i jedno serce; przepowiada wiar, uczy jej i przekazuje gosem jednomylnym, jakby mia jedne usta46. 174 Chocia na wiecie s r ne jzyki, tre Tradycji jest jedna i ta sama. Ani Kocioy zao one w Germanii nie maj innej wiary czy innej Tradycji, ani Kocioy, ktre s u Iberw, Celtw, na Wschodzie, w Egipcie, Libii czy na rodku wiata...47 Ordzie Kocioa jest wic wiarygodne i pewne, poniewa w nim ukazuje si jedna droga zbawienia, wiodca przez cay wiat48. 175 T wiar, ktr otrzymalimy od Kocioa, zachowujemy troskliwie, poniewa nieustannie, pod dziaaniem Ducha Bo ego, odmadza si ona jak cenny depozyt zamknity we wspaniaym naczyniu i odmadza naczynie, ktre j zawiera49. W skrcie 176 Wiara jest osobowym przylgniciem caego czowieka do Boga, ktry si objawia. Obejmuje ona przylgnicie rozumu i woli do tego, co Bg objawi o sobie przez swoje czyny i sowa. 177 Wiara ma wiec podwjne odniesienie: do osoby i do prawdy; akt wiary odnosi si do prawdy przez zaufanie osobie, ktra o niej wiadczy. 178 tego. Powinnimy wierzy nie w kogo innego, jak tylko w Boga: Ojca, Syna i Ducha wi-
179 Wiara jest nadprzyrodzonym darem Bo ym. Aby wierzy, czowiek potrzebuje wewntrznych pomocy Ducha witego. 180 Wiara jest aktem ludzkim, wiadomym i wolnym, ktry odpowiada godnoci osoby ludzkiej. 181 Wiara jest aktem eklezjalnym. Wiara Kocioa poprzedza, rodzi, prowadzi i karmi nasz wiar. Koci jest Matk wszystkich wierzcych. Nie mo e mie Boga za Ojca, kto nie ma Kocioa za Matk50. 182 Wierzymy we wszystko, co jest zawarte w sowie Bo ym, spisanym lub przekazanym, i co Koci podaje do wierzenia jako objawione przez Boga51. 183 Wiara jest konieczna do zbawienia. Potwierdza to sam Pan: Kto uwierzy i przyjmie chrzest, bdzie zbawiony; a kto nie uwierzy, bdzie potpiony (Mk 16,16).
184 Wiara jest przedsmakiem poznania, ktre uczyni nas szczliwymi w przyszym ciu52.
y-
WYZNANIE WIARY
Symbol Apostolski
Symbol Nicejsko Konstantynopolitaski Wierz w jednego Boga, Ojca wszechmogcego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bo ego Jednorodzonego, ktry z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami. Bg z Boga, wiato ze wiatoci, Bg prawdziwy z Boga prawdziwego Zrodzony, a nie stworzony, wspistotny Ojcu, a przez Niego wszystko si stao. On to dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstpi z nieba. I za spraw Ducha witego przyj ciao z Maryi Dziewicy i sta si czowiekiem. Ukrzy owany rwnie za nas pod Poncjuszem Piatem zosta umczony i pogrzebany. I zmartwychwsta trzeciego dnia, jak oznajmia Pismo. I wstpi do nieba; siedzi po prawicy Ojca. I powtrnie przyjdzie w chwale sdzi ywych i umarych, a krlestwu Jego nie bdzie koca. Wierz w Ducha witego, Pana i O ywiciela, ktry od Ojca i Syna pochodzi. Ktry z Ojcem i Synem wsplnie odbiera uwielbienie i chwa; ktry mwi przez Prorokw. Wierz w jeden, wity, powszechny i apostolski Koci. Wyznaj jeden chrzest na odpuszczenie grzechw. I oczekuj wskrzeszenia umarych. I ycia wiecznego w przyszym wiecie. Amen.
Wierz w Boga, Ojca wszechmogcego, Stworzyciela nieba i ziemi
I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego,
ktry si pocz z Ducha witego, narodzi si z Maryi Panny. Umczon pod Ponckim Piatem, ukrzy owan, umar i pogrzebion. Zstpi do piekie. Trzeciego dnia zmartwychwsta, Wstpi na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca wszechmogcego. Stamtd przyjdzie sdzi ywych i umarych. Wierz w Ducha witego,
wity Koci powszechny, witych obcowanie, grzechw odpuszczenie, ciaa zmartwychwstanie, ywot wieczny. Amen.
Dzia drugi WYZNANIE WIARY CHRZECIJASKIEJ SYMBOLE WIARY 185 Kto mwi: Wierz, mwi: Przyjmuj to, w co my wierzymy. Komunia w wierze potrzebuje wsplnego jzyka wiary, normatywnego dla wszystkich i jednoczcego w tym samym wyznaniu wiary. 186 Od pocztku Koci apostolski wyra a i przekazywa swoj wiar w krtkich i normatywnych dla wszystkich formuach1. Ale ju do wczenie Koci chcia tak e zebra to, co istotne dla jego wiary, w organicznych i uporzdkowanych streszczeniach, przeznaczonych przede wszystkim dla kandydatw do chrztu: Ta synteza wiary nie zostaa uo ona wedug ludzkich opinii, ale z caego Pisma witego wybrano to, co najwa niejsze, aby poda w caoci jedn nauk wiary. Jak ziarno gorczycy zawiera w malekim nasionku wiele gazi, tak samo streszczenie wiary zamyka w kilku sowach cae poznanie prawdziwej pobo noci zawartej w Starym i Nowym Testamencie2. 187 Takie syntezy wiary nazywamy wyznaniami wiary, poniewa streszczaj wiar wyznawan przez chrzecijanina. Nazywamy je rwnie Credo, poniewa zazwyczaj zaczynaj si od sw: Wierz. Nazywa si je tak e symbolami wiary. 188 Greckie sowo symbolon oznaczao poow przeamanego przedmiotu (na przykad pieczci), ktr przedstawiano jako znak rozpoznawczy. Przeamane czci skadano ze sob, by sprawdzi to samo tego, kto przynis drug poow. Symbol wiary jest wic znakiem rozpoznawczym oraz znakiem jednoci midzy wierzcymi. Symbolon oznacza tak e zbir, kolekcj lub streszczenie. Symbol wiary jest zbiorem podstawowych prawd wiary, dlatego su y jako pierwszy i podstawowy punkt odniesienia dla katechezy. 189 Pierwsze wyznanie wiary skada si przy chrzcie. Symbol wiary jest najpierw symbolem chrzcielnym. Poniewa chrzest jest udzielany w imi Ojca i Syna, i Ducha witego (Mt 28, 19), prawdy wiary wyznawane podczas chrztu s uo one wedug ich odniesienia do trzech Osb Trjcy witej. 190 Symbol jest wic podzielony na trzy czci: Pierwsza jest powicona pierwszej Osobie Boskiej i przedziwnemu dzieu stworzenia; nastpna drugiej Osobie Boskiej i tajemnicy Odkupienia ludzi; ostatnia natomiast trzeciej Osobie Boskiej, bdcej rdem i zasad naszego uwicenia3. Te trzy czci s trzema rozdziaami naszej pieczci (chrzcielnej)4. 191 Ka da z tych trzech czci jest odrbna, chocia wszystkie s powizane ze sob. Zgodnie z porwnaniem czsto u ywanym przez Ojcw Kocioa, nazywamy je artykuami. Faktycznie, jak w naszych czonkach s r ne stawy, ktre je wyodrbniaj i dziel, tak rwnie susznie i poprawnie w Credo nazwano artykuami te prawdy, w ktre szczeglnie i w sposb odrbny mamy wierzy5. Wedug staro ytnej tradycji, o ktrej wiadczy ju w. Ambro y, wymienia si zazwyczaj dwanacie artykuw Wyznania wiary, symbolizujcych poprzez liczb Apostow cao wiary apostolskiej6. 192 W cigu wiekw w odpowiedzi na potrzeby r nych epok sformuowano wiele wyzna lub symboli wiary. S to symbole r nych Kociow apostolskich i staro ytnych7, symbol Quicumque8, nazywany symbolem w. Atanazego, wyznania wiary niektrych synodw i soborw (Toledaskiego9, Lateraskiego10, Lyoskiego11, Trydenckiego12) lub niektrych papie y, jak Fides Damasi13 czy Wyznanie wiary Ludu Bo ego Pawa VI (1968). 193 aden z symboli powstaych w kolejnych etapach ycia Kocioa nie mo e by traktowany jako przestarzay i zbdny. Pomagaj nam one zrozumie i pogbi dzisiaj wiar wyznawan od pocztku przez r ne kompendia prawd wiary, jakie opracowano. Wrd wszystkich symboli wiary dwa zajmuj szczeglne miejsce w yciu Kocioa:
194 Symbol Apostolski zosta nazwany w ten sposb, poniewa susznie jest uwa any za wierne streszczenie wiary Apostow. Jest to staro ytny symbol chrzcielny Kocioa rzymskiego. Jego wielki autorytet wynika z faktu, e jest on symbolem, ktrego strze e Koci rzymski, Koci, gdzie mia siedzib Piotr, pierwszy z Apostow, i dokd przynis wyra enie wsplnej wiary14. 195 Symbol Nicejsko-Konstantynopolitaski czerpie wielki autorytet std, e jest owocem dwch pierwszych soborw powszechnych (325 i 381r.). Tak e dzisiaj jest wsplny wszystkim wielkim Kocioom Wschodu i Zachodu. 196 Nasz wykad wiary zostanie oparty na Symbolu Apostolskim, ktry w pewnym sensie stanowi najstarszy katechizm rzymski. Wykad bdzie jednak uzupeniony przez liczne odniesienia do Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskiego, czsto bardziej bezporedniego i szczegowego. 197 Jak w dniu naszego chrztu, gdy cae nasze ycie zostao powierzone nakazom tej nauki (Rz 6, 17), przyjmijmy Symbol naszej wiary, ktra daje ycie. Odmawia z wiar Credo, to znaczy wchodzi w komuni z Bogiem Ojcem, Synem i Duchem witym, a tak e z caym Kocioem, ktry przekazuje nam wiar i w ktrym wierzymy. Symbol ten jest pieczci duchow, jest rozwa aniem naszego serca i zawsze obecn obron; z ca pewnoci jest skarbem naszej duszy15. Rozdzia pierwszy WIERZ W BOGA OJCA 198 Nasze wyznanie wiary zaczyna si od Boga, poniewa Bg jest pierwszy i ostatni (Iz 44, 6); jest Pocztkiem i Kocem wszystkiego. Credo zaczyna si od Boga Ojca, poniewa Ojciec jest pierwsz Osob Bosk Trjcy witej; nasz Symbol zaczyna si od wyznania stworzenia nieba i ziemi, poniewa stworzenie jest pocztkiem i podstaw wszystkich dzie Bo ych. Artyku pierwszy WIERZ W BOGA OJCA WSZECHMOGCEGO, STWORZYCIELA NIEBA I ZIEMI Paragraf pierwszy WIERZ W BOGA 199 Wierz w Boga: to pierwsze stwierdzenie wyznania wiary jest tak e najbardziej podstawowe. Cay Symbol wiary mwi o Bogu, a jeli mwi rwnie o czowieku i o wiecie, to czyni to w odniesieniu do Boga. Wszystkie artykuy Credo zale od pierwszego, tak jak wszystkie przykazania s rozwiniciem pierwszego. Pozostae artykuy pozwalaj lepiej pozna Boga, tak jak On stopniowo objawia si ludziom. Wierni skadaj przede wszystkim wyznanie wiary w Boga1. I. Wierz w jednego Boga 200 Tymi sowami zaczyna si Symbol Nicejsko-Konstantynopolitaski. Wyznanie jedynoci Boga, ktre zakorzenia si w Objawieniu Bo ym Starego Przymierza, jest nieodczne od wyznania istnienia Boga i jest, podobnie jak ono, podstawowe. Bg jest Jedyny; jest tylko jeden Bg. Wiara chrzecijaska wyznaje, e jest jeden Bg co do natury, substancji i istoty2. 201 Bg objawi si Izraelowi, swemu narodowi wybranemu, jako Jedyny: Suchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem Panem jedynym. Bdziesz miowa Pana, Boga twojego, z caego swego serca, z caej duszy swojej, ze wszystkich swych si (Pwt 6, 4-5). Przez prorokw Bg wzywa Izrael i wszystkie narody, by zwrciy si do Niego, Jedynego: Nawrcie si do Mnie, by si zbawi, wszystkie krace wiata, bo Ja jestem Bogiem, i nikt inny!... Tak, przede Mn zegnie si wszelkie kolano, wszelki jzyk na Mnie przysiga bdzie, mwic: Jedynie u Pana jest sprawiedliwo i moc ### (Iz 45, 22-24)3. 202 Sam Jezus potwierdza, e Bg jest jedynym Panem i e nale y Go miowa caym swoim sercem, ca swoj dusz, caym swoim umysem i ca swoj moc4. Rwnoczenie Jezus daje do
zrozumienia, e On sam jest Panem5. Wyznanie, e Jezus jest Panem, jest waciwoci wiary chrzecijaskiej. Nie sprzeciwia si ono wierze w Boga Jedynego. Wiara w Ducha witego, ktry jest Panem i O ywicielem, nie wprowadza adnego podziau w jedynym Bogu: Ca moc wierzymy i bez zastrze enia wyznajemy, e jeden tylko jest prawdziwy Bg, wieczny, nieskoczony, niezmienny, niepojty, wszechmocny i niewymowny, Ojciec i Syn, i Duch wity: trzy Osoby, ale jedna istota, jedna substancja, czyli natura, cakowicie prosta6. II. Bg objawia swoje imi 203 Bg objawi si Izraelowi, swemu ludowi, pozwalajc mu pozna swoje imi. Imi wyra a istot, to samo osoby i sens jej ycia. Bg ma imi; nie jest jak anonimow si. Ujawni swoje imi oznacza pozwoli, by inni mogli nas pozna, w jaki sposb ujawni siebie, stajc si dostpnym, mo liwym do gbszego poznania i do bycia wzywanym po imieniu. 204 Bg objawia si swemu ludowi stopniowo i pod r nymi imionami, ale objawienie imienia Bo ego dane Moj eszowi w teofanii poncego krzewu, na pocztku Wyjcia z Egiptu i Przymierza na Synaju, okazao si objawieniem podstawowym dla Starego i Nowego Przymierza. Bg ywy 205 Bg przywouje Moj esza z krzewu, ktry pon, ale si nie spala. Bg mwi do Moj esza: JESTEM Bogiem ojca twego, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka i Bogiem Jakuba (Wj 3, 6). Bg jest Bogiem ojcw; Tym, ktry wzywa i prowadzi patriarchw w ich wdrwkach. Jest Bogiem wiernym i wspczujcym, ktry pamita o nich i o swoich obietnicach; przychodzi, by wyzwoli ich potomkw z niewoli. Jest Bogiem, ktry ponad czasem i przestrzeni mo e i chce to urzeczywistni oraz posu y si swoj wszechmoc w spenieniu tego zamysu. Ja Jestem, Ktry Jestem Moj esz... rzek Bogu: Oto pjd do Izraelitw i powiem im: Bg ojcw naszych posa mnie do was. Lecz gdy oni mnie zapytaj, jakie jest Jego imi, to c im mam powiedzie? Odpowiedzia Bg Mojeszowi: JESTEM, KTRY JESTEM. I doda: Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posa mnie do was... To jest imi moje na wieki i to jest moje zawoanie na najdalsze pokolenia (Wj 3, 13-15). 206 Objawiajc swoje tajemnicze imi JAHWE (JHWH), Ja Jestem Tym, Ktry Jest, Ja Jestem Tym, Ktry Jestem lub Ja Jestem, Ktry Jestem, Bg mwi, kim jest i jakim imieniem nale y Go wzywa. To imi Bo e jest tajemnicze, tak jak Bg jest tajemnic. Jest ono imieniem objawionym, a zarazem w pewnej mierze uchyleniem si od ujawnienia imienia, i wanie przez to wyra a ono najlepiej, kim jest Bg, ktry nieskoczenie przekracza to wszystko, co mo emy zrozumie lub powiedzie o Nim; jest On Bogiem ukrytym (Iz 45, 15). Jego imi jest niewymowne7, a zarazem jest On Bogiem, ktry staje si bliski ludziom. 207 Objawiajc swoje imi, Bg objawia rwnoczenie swoj wierno, ktra nie ma ani pocztku, ani koca, obejmuje zarwno przeszo (Jestem Bogiem ojca twego, Wj 3, 6), jak i przyszo (Ja bd z tob, Wj 3,12). Bg, ktry objawia swoje imi jako Ja Jestem, objawia si jako Bg, ktry jest zawsze przy swoim ludzie, aby go zbawi. 208 Wobec przycigajcej i tajemniczej obecnoci Boga czowiek odkrywa swoj mao. Wobec poncego krzewu Moj esz zdejmuje sanday i zasania twarz8 w obliczu witoci Bo ej. Wobec chway trzykro witego Boga Izajasz woa: Biada mi! Jestem zgubiony! Wszak jestem m em o nieczystych wargach (Iz 6, 5). Wobec Boskich znakw, ktre wypenia Jezus, Piotr mwi: Odejd ode mnie, Panie, bo jestem czowiek grzeszny (k 5, 8). Poniewa jednak Bg jest wity, mo e przebaczy czowiekowi, ktry uznaje przed Nim, e jest grzesznikiem: Nie chc, aby wybuchn pomie mego gniewu... albowiem Bogiem jestem, nie czowiekiem; porodku ciebie jestem Ja wity (Oz 11, 9). Podobnie powie Jan Aposto: Uspokoimy przed Nim nasze serce. A jeli nasze serce oskar a nas, to przecie Bg jest wikszy od naszego serca i zna wszystko (1 J 3, 19-20). 209 Przez szacunek dla witoci Boga nard izraelski nie wypowiada imienia Boga. W czasie czytania Pisma witego imi objawione jest zastpowane Boskim tytuem Pan (Adonai, po grecku Kyrios). Ten tytu bdzie wyra a tak e Bosko Jezusa: Jezus jest Panem.
Bg miosierny i litociwy 210 Po grzechu Izraela, ktry odwrci si od Boga, by czci zotego cielca9 Bg wysuchuje wstawiennictwa Moj esza i zgadza si i pord niewiernego ludu, okazujc w ten sposb swoj mio10. Gdy Moj esz prosi, by mg zobaczy Jego chwa, Bg odpowiada: Ja uka ci mj majestat i ogosz przed tob imi Pana (JHWH) (Wj 33, 18-19). Pan przechodzi przed Moj eszem i mwi: Jahwe, Jahwe (JHWH, JHWH), Bg miosierny i litociwy, cierpliwy, bogaty w ask i wierno (Wj 34, 5-6). Moj esz wyznaje wwczas, e Pan jest Bogiem, ktry przebacza11. 211 Imi Bo e Ja Jestem lub On Jest wyra a wierno Boga, ktry mimo niewiernoci ludzkiego grzechu i kary, na jak czowiek zasuguje, zachowuje sw ask w tysiczne pokolenie (Wj 34, 7). Bg objawia, e jest bogaty w miosierdzie (Ef 2, 4), a do dania swojego jedynego Syna. Jezus, oddajc swoje ycie, by wyzwoli nas z grzechu, objawi, e On sam nosi imi Bo e: Gdy wywy szycie Syna Czowieczego, wtedy poznacie, e JA JESTEM (J 8, 28). Tylko Bg JEST 212 W cigu wiekw wiara Izraela moga rozwin i pogbi bogactwa zawarte w objawieniu imienia Bo ego. Bg jest jedyny; poza Nim nie ma innych bogw12. On przekracza wiat i histori. To On uczyni niebo i ziemi: Przemin one, Ty za pozostaniesz. I cae one jak szata si zestarzej... Ty za jeste zawsze ten sam i lata Twoje nie maj koca (Ps 102, 27-28). W Nim nie ma przemiany ani cienia zmiennoci (Jk 1, 17). On jest Tym, Ktry Jest, bez pocztku i bez koca, i w ten sposb pozostaje zawsze wierny sobie i swoim obietnicom. 213 Objawienie niewypowiedzianego imienia Ja Jestem Tym, Ktry Jestem zawiera wic prawd, e tylko Bg JEST. W tym sensie rozumiano imi Bo e w tumaczeniu Septuaginty, a nastpnie w Tradycji Kocioa: Bg jest peni Bytu i wszelkiej doskonaoci, bez pocztku i bez koca. Podczas gdy wszystkie stworzenia otrzymay od Niego to wszystko, czym s i co posiadaj, On sam jest swoim bytem i z siebie samego jest tym wszystkim, czym jest. III. Bg, Ten, Ktry Jest, jest Prawd i Mioci 214 Bg, Ten, Ktry Jest, objawi si Izraelowi jako Ten, ktry jest bogaty w ask i wierno (Wj 34, 6). Te dwa pojcia wyra aj w sposb zwarty bogactwo imienia Bo ego. We wszystkich swych dzieach Bg pokazuje swoj yczliwo, dobro, ask, mio, ale tak e swoj wiarygodno, stao, wierno, prawd. Bd dzikowa Twemu imieniu za ask Twoj i wierno (Ps 138, 2)13. Bg jest Prawd, poniewa jest wiatoci, a nie ma w Nim adnej ciemnoci (1 J 1, 5); On jest mioci, jak uczy w. Jan Aposto (1 J 4, 8). Bg jest Prawd 215 Podstaw Twego sowa jest prawda, i wieczny jest ka dy Twj sprawiedliwy wyrok (Ps 119,160). O Panie mj, Bo e, Ty Bogiem, Twoje sowa s prawd (2 Sm 7, 28); dlatego zawsze speniaj si Bo e obietnice14. Bg jest sam Prawd, Jego sowa nie mog myli. Wanie dlatego we wszystkim z penym zaufaniem mo na powierzy si prawdzie i wiernoci Jego sowa. Pocztkiem grzechu i upadku czowieka byo kamstwo kusiciela, ktry doprowadzi do zwtpienia w sowo Boga, w Jego yczliwo i wierno. 216 Prawda Boga jest Jego mdroci, ktra kieruje caym porzdkiem stworzenia i rzdzenia wiatem15. Tylko Bg, ktry stworzy niebo i ziemi16, mo e sam da prawdziwe poznanie ka dej rzeczy stworzonej w jej relacji do Niego17. 217 Bg jest prawdziwy tak e wtedy, gdy si objawia: nauka, ktra pochodzi od Boga, jest nauk prawdy18. Pole On swojego Syna, aby da wiadectwo prawdzie (J 18, 37). Wiemy... e Syn Bo y przyszed i obdarzy nas zdolnoci rozumu, abymy poznawali Prawdziwego (1 J 5, 20)19. Bg jest Mioci 218 W cigu swej historii Izrael mg odkry, e Bg mia tylko jeden powd, aby mu si objawi i wybra go spord wszystkich ludw, by by Jego ludem; tym powodem bya Jego darmo dana mi-
o20. Dziki prorokom zrozumia te Izrael, e Bg z mioci nie przesta go zbawia21 oraz przebacza mu jego niewiernoci i grzechw22. 219 Mio Boga do Izraela jest porwnana do mioci ojca do syna23. Ta Bo a mio jest mocniejsza ni mio matki do dzieci24. Bg miuje swj lud bardziej ni oblubieniec swoj oblubienic25; mio ta bdzie zwyci a nawet najwiksze niewiernoci26, a do udzielenia najcenniejszego daru: Tak bowiem Bg umiowa wiat, e Syna swego Jednorodzonego da (J 3, 16). 220 Mio Bo a jest wieczysta (Iz 54, 8): Bo gry mog ustpi i pagrki si zachwia, ale mio moja nie odstpi od ciebie (Iz 54, 10). Ukochaem ci odwieczn mioci, dlatego te zachowaem dla ciebie askawo (Jr 31, 3). 221 wity Jan pjdzie jeszcze dalej, gdy zawiadczy: Bg jest mioci (1 J 4, 8. 16): mio jest sam istot Boga. Posyajc w peni czasw swojego jedynego Syna i Ducha mioci, Bg objawia swoj najbardziej wewntrzn tajemnic27: jest wieczn wymian mioci Ojcem, Synem i Duchem witym, a nas przeznaczy do udziau w tej wymianie. IV. Konsekwencje wiary w Jedynego Boga 222 Wiara w Boga, Jedynego, i miowanie Go ca swoj istot ma ogromne konsekwencje dla caego naszego ycia: 223 Poznawa wielko i majestat Boga: Wielki jest Bg, cho nieznany (Hi 36, 26). Dlatego na pierwszym miejscu trzeba su y Bogu28. 224 y w dzikczynieniu: jeli Bg jest Jedyny, to wszystko, czym jestemy i co posiadamy, pochodzi od Niego: C masz, czego by nie otrzyma? (1 Kor 4, 7). C oddam Panu za wszystko, co mi wywiadczy? (Ps 116,12). 225 Poznawa jedno i prawdziw godno wszystkich ludzi: wszyscy oni zostali uczynieni na obraz i podobiestwo Bo e (Rdz 1, 26). 226 Dobrze u ytkowa rzeczy stworzone: wiara w Jedynego Boga pozwala nam na u ywanie wszystkiego, co Nim nie jest, w takiej mierze, w jakiej zbli a nas do Niego, a tak e na odrywanie si od wszystkiego w takiej mierze, w jakiej nas od Niego oddala29: Mj Panie i Bo e, zabierz mi wszystko, co oddala mnie od Ciebie. Mj Panie i Bo e, daj mi to wszystko, co zbli a mnie do Ciebie. Mj Panie i Bo e, oderwij mnie ode mnie samego i oddaj mnie cakowicie Tobie30. 227 Okazywa Bogu zaufanie we wszystkich okolicznociach, a nawet w przeciwnociach. Wyra a to wspaniale modlitwa w. Teresy od Jezusa: Niech nic ci nie niepokoi, / niech nic ci nie przera a. Wszystko mija, / Bg si nie zmienia. Cierpliwo osiga wszystko. / Temu, kto ma Boga, Nie brakuje niczego. / Bg sam wystarcza31. W skrcie 228 Suchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem Panem jedynym... (Pwt 6, 4; Mk 12, 29). Trzeba koniecznie, aby Byt najwy szy by jedyny, to znaczy nie majcy sobie rwnego... Gdyby Bg nie by jedyny, nie byby Bogiem32. 229 Wiara w Boga prowadzi nas do zwrcenia si do Niego samego jako naszego pierwszego pocztku i ostatecznego celu oraz do nieprzedkadania niczego ponad Boga i do niezastpowania Go niczym. 230 Bg, objawiajc si, pozostaje niewyra aln Tajemnic: Gdyby Go zrozumia, nie byby Bogiem33.
231 Bg naszej wiary objawi si jako Ten, ktry Jest; pozwoli si pozna jako bogaty w ask i wierno ( Wj 34, 6). Sam Jego Byt jest Prawd i Mioci.
Paragraf drugi OJCIEC I. W imi Ojca i Syna, i Ducha witego 232 Chrzecijanie s chrzczeni w imi Ojca i Syna, i Ducha witego (Mt 28, 19). Najpierw odpowiadaj Wierz na trzykrotne pytanie, ktre wymaga od nich wyznania wiary w Ojca, Syna i Ducha witego. Fides omnium christianorum in Trinitate consistit Wiara wszystkich chrzecijan opiera si na Trjcy witej34. 233 Chrzecijanie s chrzczeni w imi a nie w imiona Ojca i Syna, i Ducha witego35, poniewa jest tylko jeden Bg, Ojciec wszechmogcy, i Jego jedyny Syn, i Duch wity: Trjca wita. 234 Tajemnica Trjcy witej stanowi centrum wiary i ycia chrzecijaskiego. Jest tajemnic Boga w sobie samym, a wic rdem wszystkich innych tajemnic wiary oraz wiatem, ktre je owieca. Tajemnica ta jest najbardziej podstawowym i istotnym nauczaniem w hierarchii prawd wiary36. Caa historia zbawienia nie jest niczym innym, jak histori drogi i rodkw, przez ktre prawdziwy i jedyny Bg, Ojciec, Syn i Duch wity, objawia si, pojednuje i jednoczy ze sob ludzi, ktrzy odwracaj si od grzechu37. 235 W niniejszym paragrafie zostanie krtko wyo one, w jaki sposb zostaa objawiona tajemnica Trjcy witej (II), jak Koci sformuowa nauk wiary o tej tajemnicy (III), i w kocu, jak przez Boskie posania Syna i Ducha witego Bg Ojciec spenia zamys yczliwoci stworzenia, odkupienia i uwicenia (IV). 236 Ojcowie Kocioa rozr niaj Teologi (Theologia) i Ekonomi (Oikonomia), okrelajc pierwszym pojciem tajemnic wewntrznego ycia Boga-Trjcy, a drugim wszystkie dziea Bo e, przez ktre On si objawia i udziela swego ycia. Przez Ekonomi objawia si nam Teologia; i na odwrt, Teologia wyjania ca Ekonomi. Dziea Boga objawiaj, kim On jest w sobie samym; i na odwrt tajemnica Jego wewntrznego Bytu owieca rozumienie wszystkich Jego dzie. Analogicznie jest rwnie midzy osobami ludzkimi. Osoba ukazuje si w swoim dziaaniu, a im lepiej znamy osob, tym lepiej rozumiemy jej dziaanie. 237 Trjca jest tajemnic wiary w sensie cisym, jedn z ukrytych tajemnic Boga, ktre nie mog by poznane, jeli nie s objawione przez Boga38 . Oczywicie, Bg zostawi lady swego trynitarnego bytu w swoim dziele stworzenia i w swoim Objawieniu w Starym Testamencie. Wewntrzno Jego Bytu jako Trjcy witej stanowi tajemnic niedostpn dla samego rozumu, a nawet dla wiary Izraela przed wcieleniem Syna Bo ego i posaniem Ducha witego. II. Objawienie Boga jako Trjcy Ojciec objawiony przez Syna 238 Wzywanie Boga jako Ojca jest znane w wielu religiach. Bstwo czsto jest uwa ane za ojca bogw i ludzi. W Izraelu Bg jest nazywany Ojcem, dlatego e jest Stwrc wiata39. Bg jest Ojcem jeszcze bardziej z racji Przymierza i daru Prawa danego Izraelowi, Jego synowi pierworodnemu (Wj 4, 22). Jest tak e nazywany Ojcem krla Izraela40. W sposb zupenie szczeglny jest Ojcem ubogich, sierot i wdw, ktrzy s objci Jego miujc opiek41. 239 Okrelajc Boga imieniem Ojciec, jzyk wiary wskazuje przede wszystkim na dwa aspekty: e Bg jest pierwszym pocztkiem wszystkiego i transcendentnym autorytetem oraz e rwnoczenie jest dobroci i miujc trosk obejmujc wszystkie swoje dzieci. Ta ojcowska tkliwo Boga mo e by wyra ona w obrazie macierzystwa42, ktry jeszcze bardziej uwydatnia immanencj Boga, czyli blisko midzy Bogiem i stworzeniem. Jzyk wiary czerpie wic z ludzkiego dowiadczenia rodzicw, ktrzy w pewien sposb s dla czowieka pierwszymi przedstawicielami Boga. Jednak dowiadczenie to mwi tak e, e rodzice ziemscy s omylni i e mog zdeformowa oblicze ojcostwa i
macierzystwa. Nale y wic przypomnie, e Bg przekracza ludzkie rozr nienie pci. Nie jest ani m czyzn, ani kobiet, jest Bogiem. Przekracza tak e ludzkie ojcostwo i macierzystwo43, chocia jest ich pocztkiem i miar44: nikt nie jest ojcem tak jak Bg. 240 Jezus objawi, e Bg jest Ojcem w niezwykym sensie; jest Nim nie tylko jako Stwrca; jest On wiecznie Ojcem w relacji do swojego jedynego Syna, ktry wzajemnie wiecznie jest Synem tylko w relacji do swego Ojca: Nikt nie zna Syna, tylko Ojciec, ani Ojca nikt nie zna, tylko Syn i ten, komu Syn zechce objawi (Mt 11, 27). 241 Dlatego wanie Apostoowie wyznaj Jezusa jako Sowo, ktre na pocztku byo u Boga i jest Bogiem45, jako obraz Boga niewidzialnego (Kol 1,15), jako odblask Jego chway i odbicie Jego istoty (Hbr 1, 3). 242 W lad za nimi, zgodnie z Tradycj apostolsk, Koci wyzna w 325 r. na pierwszym soborze powszechnym w Nicei, e Syn jest wspistotny Ojcu, czyli e jest z Nim jednym Bogiem. Drugi sobr powszechny zgromadzony w Konstantynopolu w 381 r. zachowa to wyra enie w swoim sformuowaniu Credo nicejskiego i wyzna, e wierzy w Syna Bo ego Jednorodzonego, ktry z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami, Bg z Boga, wiato ze wiatoci, Bg prawdziwy z Boga prawdziwego, zrodzony, a nie stworzony, wspistotny Ojcu46. Ojciec i Syn objawieni przez Ducha 243 Przed swoj Pasch Jezus zapowiada zesanie innego Parakleta (Rzecznika), Ducha witego. Duch, ktry dziaa poczwszy od stworzenia47, a niegdy mwi przez prorokw48, bdzie teraz z uczniami i bdzie w nich49, aby ich nauczy wszystkiego50 i prowadzi do caej prawdy (J 16, 13). W ten sposb Duch wity jest objawiony jako odrbna Osoba Boska w relacji do Jezusa i do Ojca. 244 Wieczny pocztek Ducha objawia si w Jego ziemskim posaniu. Duch wity zostaje posany do Apostow i do Kocioa, zarwno przez Ojca w imieniu Syna, jak i osobicie przez Syna po Jego powrocie do Ojca51. Posanie Osoby Ducha po uwielbieniu Jezusa52 objawia w peni tajemnic Trjcy witej. 245 Wiara apostolska dotyczca Ducha witego zostaa wyznana przez drugi sobr powszechny w Konstantynopolu w 381 r.: Wierzymy w Ducha witego, Pana i O ywiciela, ktry od Ojca pochodzi53. Koci uznaje w ten sposb Ojca za rdo i pocztek caej Boskoci54. Wieczny pocztek Ducha witego nie jest jednak bez zwizku z pocztkiem Syna: Duch wity, ktry jest Trzeci Osob Trjcy, jest Bogiem, jednym i rwnym Ojcu i Synowi, z tej samej substancji i z tej samej natury... Nie mwi si, e jest tylko Duchem Ojca, ale Duchem Ojca i Syna55. Credo NicejskoKonstantynopolitaskie Kocioa wyznaje: Z Ojcem i Synem wsplnie odbiera uwielbienie i chwa56. 246 Credo tradycji aciskiej wyznaje, e Duch wity pochodzi od Ojca i Syna (Filioque). Sobr Florencki w 1439 r. precyzuje: Duch wity... swoj istot i swj samoistny byt ma rwnoczenie od Ojca i od Syna i wiecznie pochodzi od Ojca, jak i od Syna jako od jednego Pocztku i jednego Tchnienia... A poniewa wszystko to, co jest Ojca, oprcz bycia Ojcem, Ojciec sam da swemu jedynemu Synowi, rodzc Go, dlatego Syn ma tak e odwiecznie od Ojca to, e Duch wity pochodzi od Niego w sposb wieczny jak od Ojca57. 247 Formua Filioque nie wystpuje w Symbolu wyznanym w 381 r. w Konstantynopolu. Idc jednak za staro ytn tradycj acisk i aleksandryjsk, w. Leon Wielki, papie , wyzna j dogmatycznie ju w 447 r.58, zanim jeszcze Rzym uzna i przyj w 451 r. na soborze w Chalcedonie Symbol z 381 r. U ycie tej formuy w Credo powoli przyjmowao si w liturgii aciskiej (midzy VIII a XI wiekiem). Wprowadzenie Filioque do Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitaskiego przez liturgi acisk stanowi jednak jeszcze dzisiaj punkt rozbie noci z Kocioami prawosawnymi. 248 Tradycja wschodnia wyra a przede wszystkim, e Ojciec w relacji do Ducha jest pierwszym pocztkiem. Wyznajc Ducha jako pochodzcego od Ojca (J 15, 26), stwierdza ona, e Duch pochodzi od Ojca przez Syna59. Tradycja zachodnia wyra a przede wszystkim wspistotn komuni midzy Ojcem i Synem, mwic, e Duch wity pochodzi od Ojca i Syna (Filioque). Mwi to w sposb dozwolony i racjonalny60, poniewa wieczny porzdek Osb Boskich w Ich wspistotnej komu-
nii zakada, e Ojciec jest pierwszym pocztkiem Ducha witego jako zasada bez zasady61, ale tak e e jako Ojciec jedynego Syna jest wraz z Nim jedyn zasad, od ktrej pochodzi Duch wity62. Ta uprawniona komplementarno, jeli nie jest zbyt schematyczna, nie narusza to samoci wiary w rzeczywisto samej wyznawanej tajemnicy. III. Trjca wita w nauce wiary Formowanie si dogmatu trynitarnego 249 Objawiona prawda Trjcy witej znajduje si od pocztku u rde ywej wiary Kocioa, przede wszystkim za porednictwem chrztu: Znajduje ona swj wyraz w chrzcielnej regule wiary, sformuowanej w przepowiadaniu, katechezie i modlitwie Kocioa. Takie sformuowania znajduj si ju w pismach apostolskich, jak wiadczy o tym pozdrowienie przyjte w liturgii eucharystycznej: aska Pana Jezusa Chrystusa, mio Boga i dar jednoci w Duchu witym niech bd z wami wszystkimi (2 Kor 13, 13)63. 250 W cigu pierwszych wiekw Koci stara si wyraniej sformuowa swoj wiar trynitarn, zarwno w celu pogbienia wasnego rozumienia wiary, jak rwnie w celu obrony jej przed bdami, ktre j znieksztacay. Byo to dzieem pierwszych soborw, wspomaganych przez refleksj teologiczn Ojcw Kocioa i podtrzymywanych zmysem wiary ludu chrzecijaskiego. 251 Dla sformuowania dogmatu Trjcy witej Koci musia rozwin wasn terminologi za pomoc poj filozoficznych: substancja, osoba lub hipostaza, relacja itd. Czynic to, nie podporzdkowa wiary mdroci ludzkiej, ale nada nowy, niezwyky sens tym pojciom, przeznaczonym odtd tak e do oznaczania niewypowiedzianej tajemnicy, ktra nieskoczenie przekracza to, co my po ludzku mo emy poj64. 252 Koci posuguje si pojciem substancja (oddawanym niekiedy tak e przez istota lub natura), by okreli Boski Byt w jego jednoci, pojciem osoba lub hipostaza, by okreli Ojca, Syna i Ducha witego w tym, czym rzeczywicie r ni si midzy sob, a pojciem relacja, by okreli fakt, e rozr nienie Osb Boskich opiera si na Ich wzajemnym odniesieniu do siebie. Dogmat Trjcy witej 253 Trjca jest jednoci. Nie wyznajemy trzech bogw, ale jednego Boga w trzech Osobach: Trjc wspistotn65. Osoby Boskie nie dziel midzy siebie jedynej Boskoci, ale ka da z nich jest caym Bogiem: Ojciec jest tym samym, co Syn, Syn tym samym, co Ojciec, Duch wity tym samym, co Ojciec i Syn, to znaczy jednym Bogiem co do natury66. Ka da z trzech Osb jest t rzeczywistoci, to znaczy substancj, istot lub natur Bo 67. 254 Osoby Boskie rzeczywicie r ni si midzy sob. Bg jest jedyny, ale nie jakby samotny (quasi solitarius)68. Ojciec, Syn, Duch wity nie s tylko imionami oznaczajcymi sposoby istnienia Boskiego Bytu, poniewa te Osoby rzeczywicie r ni si midzy sob: Ojciec nie jest tym samym, kim jest Syn, Syn tym samym, kim Ojciec, ani Duch wity tym samym, kim Ojciec czy Syn69. R ni si midzy sob relacjami pochodzenia: Ojciec jest Tym, ktry rodzi; Syn Tym, ktry jest rodzony; Duch wity Tym, ktry pochodzi70. Jedno Boska jest trynitarna. 255 Osoby Boskie pozostaj we wzajemnych relacjach. Rzeczywiste rozr nienie Osb Boskich poniewa nie dzieli jednoci Bo ej polega jedynie na relacjach, w jakich pozostaje jedna z nich w stosunku do innych: W relacyjnych imionach Osb Boskich Ojciec jest odniesiony do Syna, Syn do Ojca, Duch wity do Ojca i Syna; gdy mwimy o tych trzech Osobach, rozwa ajc relacje, wierzymy jednak w jedn natur, czyli substancj71. Rzeczywicie, wszystko jest (w Nich) jednym, gdzie nie zachodzi przeciwstawno relacji72. Z powodu tej jednoci Ojciec jest cay w Synu, cay w Duchu witym; Syn jest cay w Ojcu, cay w Duchu witym; Duch wity jest cay w Ojcu, cay w Synu73. 256 wity Grzegorz z Nazjanzu, nazywany rwnie Teologiem, przekazuje katechumenom w Konstantynopolu nastpujce streszczenie wiary trynitarnej: Przede wszystkim strze cie tego cennego depozytu, dla ktrego yj i walcz, z ktrym pragn umrze, ktry pozwala mi znosi wszelkie cierpienia i gardzi wszystkimi przyjemnocia-
mi. Mam na myli wyznanie wiary w Ojca i Syna, i Ducha witego. Dzisiaj powierzam je wam. Przez to wyznanie za chwil zanurz was w wodzie i was z niej podnios. Daj je wam po to, by towarzyszyo i patronowao wam przez cae ycie. Daj wam jedno Bstwo i Potg, Jednego istniejcego w Trzech i zawierajcego Trzech na r ny sposb. Bstwo bez r nicy substancji czy natury, stopnia wy szego, ktry podnosi, ani stopnia ni szego, ktry poni a... Nieskoczona wspnaturalno Trzech nieskoczonych. Cay Bg w ka dym z osobna... Bg Trjjedyny ujmowany jako cao... Nie zaczem jeszcze myle o Jednoci, a ju Trjca ogarnia mnie swoim blaskiem. Nie zaczem jeszcze myle o Trjcy, a ju obejmuje mnie Jedno...74 IV. Dziea Bo e i posania trynitarne 257 O lux, beata Trinitas et principalis Unitas! O wiatoci, Trjco wita, pierwotna Jednoci!75 Bg jest wiecznym szczciem, niemiertelnym yciem, wiatem nie znajcym zachodu. Bg jest Mioci: Ojciec, Syn i Duch wity. Bg chce w sposb wolny udziela chway swego szczliwego ycia. Taki jest Jego zamys yczliwoci76, ktry powzi przed stworzeniem wiata w swoim umiowanym Synu, przeznaczajc nas dla siebie jako przybranych synw przez Jezusa Chrystusa (Ef 1, 4-5), abymy stali si na wzr obrazu Jego Syna (Rz 8, 29), dziki duchowi przybrania za synw (Rz 8, 15). Zamys ten jest ask, ktra nam dana zostaa... przed wiecznymi czasami (2 Tm 1, 9), majc swoje rdo w mioci trynitarnej. Rozwija si on w dziele stworzenia, w caej historii zbawienia po upadku czowieka, w posaniu Syna i Ducha witego, a przedu eniem tego posania jest posanie Kocioa77. 258 Caa ekonomia Bo a jest wsplnym dzieem trzech Osb Bo ych. Podobnie bowiem, jak Trjca ma jedn i t sam natur, tak ma rwnie jedno i to samo dziaanie78. Ojciec, Syn i Duch wity nie s trzema zasadami stworze, ale jedn zasad79. Ka da jednak Osoba Bo a wypenia wsplne dzieo wedug swojej osobowej waciwoci. W ten sposb Koci, powoujc si na Nowy Testament80, wyznaje: Jeden jest Bg i Ojciec, od ktrego wszystko pochodzi; jeden Pan Jezus Chrystus, dla ktrego jest wszystko; jeden Duch wity, w ktrym jest wszystko81. Waciwoci Osb Boskich objawiaj si przede wszystkim w Boskich posaniach wcielenia Syna i daru Ducha witego. 259 Caa ekonomia Bo a, dzieo zarazem wsplne i osobowe, pozwala pozna waciwoci Osb Bo ych oraz Ich jedn natur. Tak e cae ycie chrzecijaskie jest komuni z ka d z Osb Bo ych, bez jakiegokolwiek ich rozdzielenia. Kto oddaje chwa Ojcu, czyni to przez Syna w Duchu witym; kto idzie za Chrystusem, czyni to, poniewa Ojciec go pociga82, a Duch porusza83. 260 Celem ostatecznym caej ekonomii Bo ej jest wejcie stworze do doskonaej jednoci Trjcy witej84. Ale ju teraz jestemy wezwani, by by mieszkaniem Najwitszej Trjcy: Jeli Mnie kto miuje, bdzie zachowywa moj nauk, a Ojciec mj umiuje go i przyjdziemy do niego, i bdziemy u niego przebywa (J 14, 23). O Bo e mj, Trjco Przenajwitsza, ktr uwielbiam, dopom mi zapomnie zupenie o sobie samej, abym moga zamieszka w Tobie nieporuszona i spokojna, jakby moja dusza bya ju w wiecznoci. Oby nic nie zmcio mego pokoju i nie wyprowadzio mnie z Ciebie, o mj Niezmienny, ale niech ka da minuta zanurza mnie coraz bardziej w gbokoci Twojej Tajemnicy. Napenij pokojem moj dusz. Uczy z niej swoje niebo, swoje umiowane mieszkanie i miejsce swego spoczynku. Obym tam nigdy nie zostawia Ciebie samego, lecz abym tam bya caa, caa yjca wiar, caa adorujca, caa poddana Twemu stwrczemu dziaaniu85. W skrcie 261 Tajemnica Trjcy witej stanowi centrum tajemnicy wiary i ycia chrzecijaskiego. Tylko sam Bg, objawiajc si, mo e nam pozwoli pozna si jako Ojciec, Syn i Duch wity. 262 Wcielenie Syna Bo ego objawia, e Bg jest wiecznym Ojcem i e Syn jest wspistotny Ojcu, czyli e On jest w Nim i z Nim tym samym jedynym Bogiem.
263 Posanie Ducha witego przez Ojca w imieniu Syna86 i przez Syna od Ojca (J 15, 26) objawia, e jest On z Ojcem i Synem tym samym jedynym Bogiem. (Duch wity) z Ojcem i Synem wsplnie odbiera uwielbienie i chwa. 264 Duch wity pochodzi od Ojca jako pierwszego rda, a przez wieczny dar Ojca dla Syna wsplnie od Ojca i Syna87. 265 Przez ask chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego (Mt 28,19) zostalimy wezwani do uczestnictwa w yciu Trjcy witej, tu na ziemi w mroku wiary, a po mierci w wiatoci wiecznej88. 266 Fides autem catholica haec est, ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate veneremur, neque confundentes personas, neque substantiam separantes: alia est enim persona Patris, alia Filii, alia Spiritus Sancti; sed Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaeterna maiestas Wiara katolicka polega na tym, abymy czcili jednego Boga w Trjcy, a Trjc w jednoci, nie mieszajc Osb ani nie rozdzielajc substancji: inna jest bowiem Osoba Ojca, inna Syna, inna Ducha witego; lecz jedno jest Bstwo, rwna chwaa, wspwieczny majestat Ojca i Syna, i Ducha witego89. 267 Osoby Boskie, nierozdzielne w tym, kim s, s tak e nierozdzielne w tym, co czyni. W jednym dziaaniu Bo ym ka da Osoba Boska ukazuje jednak to, co jest Jej wasne w Trjcy, przede wszystkim w Boskich posaniach wcielenia Synu i duru Duchu witego.
Paragraf trzeci WSZECHMOGCY 268 Spord wszystkich przymiotw Bo ych Symbol wiary wymienia tylko wszechmoc Bo ; wyznanie jej ma wielkie znaczenie dla naszego ycia. Wierzymy, e wszechmoc Bo a jest powszechna, poniewa Bg wszystko stworzy90, wszystkim rzdzi i wszystko mo e; jest miujca, poniewa Bg jest naszym Ojcem91; jest tajemnicza, poniewa tylko wiara mo e j uzna, gdy w saboci si doskonali (2 Kor 12, 9)92. Czyni On wszystko, co zechce (Ps 115, 3) 269 Pismo wite wielokrotnie wyznaje powszechn moc Boga. Nazywa Go pot nym Bogiem Jakuba (Rdz 49, 24; Iz 1, 24 i in.), Panem Zastpw, Panem dzielnym i pot nym w boju (Ps 24, 8-10). Bg jest wszechmogcy na niebie i na ziemi (Ps 135, 6), poniewa On sam je stworzy. Dla Niego nic nie jest niemo liwe93 i rozporzdza On swoim dzieem zgodnie ze swoj wol94. Bg jest Panem wszechwiata, ktrego porzdek sam ustali i ktry jest Mu cakowicie poddany i ulegy. Jest On Wadc historii; rzdzi sercami i wydarzeniami wedug swego upodobania95. Pot nie dziaa zawsze jest w Twej mocy i kt si oprze potdze Twojego ramienia? (Mdr 11, 21). Nad wszystkim masz lito, bo wszystko w Twej mocy (Mdr 11, 23) 270 Bg jest Ojcem wszechmogcym. Jego ojcostwo i Jego wszechmoc wyjaniaj si wzajemnie. Istotnie, On okazuje swoj ojcowsk wszechmoc, gdy troszczy si o nasze potrzeby96; przez przybrane synostwo, jakiego nam udziela (Bd wam Ojcem, a wy bdziecie moimi synami i crkami mwi Pan wszechmogcy, 2 Kor 6,18); a wreszcie przez swoje nieskoczone miosierdzie poniewa On najbardziej okazuje swoj wszechmoc, dobrowolnie odpuszczajc grzechy. 271 Bo a wszechmoc nie jest jednak samowolna: W Bogu moc i istota, wola i rozum, mdro i sprawiedliwo s tym samym, tak e nic nie mo e by w mocy Bo ej, co nie mogoby by w sprawiedliwej woli Bo ej czy w mdrym rozumie97. Tajemnica pozornej niemocy Boga 272 Wiara w Boga Ojca wszechmogcego mo e by wystawiona na prb przez dowiadczenie za i cierpienia. Niekiedy Bg mo e wydawa si nieobecny i niezdolny do przeciwstawienia si zu. Bg Ojciec objawi jednak swoj wszechmoc w sposb najbardziej tajemniczy w dobrowolnym uni eniu i
w zmartwychwstaniu swego Syna, przez ktre zwyci y zo. Chrystus ukrzy owany jest wic moc Bo i mdroci Bo . To bowiem, co jest gupstwem u Boga, przewy sza mdroci ludzi, a co jest sabe u Boga, przewy sza moc ludzi (1 Kor 1, 24-25). W zmartwychwstaniu i wywy szeniu Chrystusa Ojciec na podstawie dziaania (swojej) potgi i siy okaza przemo ny ogrom mocy wzgldem nas wierzcych (Ef 1,19). 273 Jedynie wiara mo e przylgn do tajemniczych drg wszechmocy Bo ej. Ta wiara chlubi si ze swych saboci, by przycign do niej moc Chrystusa98. Najdoskonalszym wzorem tej wiary jest Dziewica Maryja, ktra uwierzya, e dla Boga... nie ma nic niemo liwego (k 1, 37), i ktra moga uwielbia Pana: Wielkie rzeczy uczyni mi Wszechmocny. wite jest Jego imi (k 1, 49). 274 Nic nie mo e tak umocni naszej wiary i naszej nadziei, jak gbokie przekonanie wyryte w naszych duszach, e dla Boga nie ma nic niemo liwego. Jeli nasz rozum przyjmie myl o Bo ej wszechmocy, z atwoci i bez adnego wahania uzna to wszystko, co nastpnie przedstawi nam do wierzenia (Credo): to, co najwiksze, najbardziej niezrozumiae i najwzniolejsze, wykraczajce poza zwyczajne prawa natury99. W skrcie 275 Wyznajemy ze sprawiedliwym Hiobem: Wiem, e Ty wszystko mo esz, co zamylasz, potrafisz uczyni (Hi 42, 2). 276 Koci wierny wiadectwu Pisma witego czsto kieruje swoj modlitw do wszechmogcego i wiecznego Boga (Omnipotens sempiterne Deus...), mocno wierzc, e nie ma nic niemo liwego dla Boga (Rdz 18, 14; k 1, 37; Mt 19, 26). 277 Bg okazuje swoj wszechmoc, odwracajc nas od naszych grzechw i przez ask utwierdzajc nas na nowo w swojej przyjani Bo e, Ty przez przebaczenie i lito najpeniej okazujesz swoj wszechmoc...100 278 Gdybymy nie wierzyli, e mio Bo a jest wszechmocna, jak moglibymy uwierzy, e Ojciec mg nas stworzy, Syn odkupi, a Duch wity uwici? Paragraf czwarty STWRCA 279 Na pocztku Bg stworzy niebo i ziemi (Rdz 1,1). Tymi uroczystymi sowami zaczyna si Pismo wite. Symbol wiary podejmuje te sowa, wyznajc Boga Ojca wszechmogcego jako Stwrc nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. Powiemy wic najpierw o Stwrcy, nastpnie o Jego stworzeniu, a w kocu o upadku na skutek grzechu; by podnie nas z tego grzechu, przyszed Jezus Chrystus, Syn Bo y. 280 Stworzenie jest podstaw wszystkich zbawczych zamysw Bo ych, pocztkiem historii zbawienia,101 osigajcej punkt kulminacyjny w Chrystusie. I odwrotnie, misterium Chrystusa jest decydujcym wiatem owiecajcym tajemnic stworzenia; ono objawia cel, dla ktrego na pocztku Bg stworzy niebo i ziemi (Rdz 1,1). Od pocztku Bg mia na wzgldzie chwa nowego stworzenia w Chrystusie102. 281 Dlatego wanie czytania Wigilii Paschalnej, celebracja nowego stworzenia w Chrystusie, zaczynaj si od opisu stworzenia. W liturgii bizantyjskiej opis stworzenia stanowi zawsze pierwsze czytanie wigilii wielkich wit Pana. Wedug wiadectw pierwszych wiekw w taki sam sposb przygotowywano katechumenw do chrztu103. I. Katecheza o stworzeniu 282 Katecheza o stworzeniu ma pierwszorzdne znaczenie. Odnosi si do samych podstaw ycia ludzkiego i chrzecijaskiego, poniewa precyzuje odpowied wiary chrzecijaskiej na podstawowe pytania, jakie stawiali sobie ludzie wszystkich czasw: Skd pochodzimy?, Dokd idziemy?, Jaki jest nasz pocztek?, Jaki jest nasz cel?, Skd pochodzi i dokd zmierza wszystko, co istnieje?
Dwa pytania: pytanie o pocztek i pytanie o cel, s nierozdzielne. Obydwa decyduj o sensie i ukierunkowaniu naszego ycia i naszego dziaania. 283 Zagadnienie pocztkw wiata i czowieka jest przedmiotem licznych poszukiwa naukowych, ktre wspaniale wzbogaciy nasz wiedz o wieku i wymiarach wszechwiata, o powstawaniu form ywych, o pojawieniu si czowieka. Odkrycia te skaniaj nas do coraz gbszego podziwu dla wielkoci Stwrcy, do dzikczynienia za wszystkie Jego dziea oraz za rozum i mdro, jakich udziela On uczonym i badaczom. Mog oni powiedzie za Salomonem: On mi da bezbdn znajomo rzeczy: pozna budow wiata i siy ywiow... pouczya mnie bowiem Mdro sprawczyni wszystkiego (Mdr 7, 17-21). 284 Na wielkie zainteresowanie tymi poszukiwaniami szczeglnie silny wpyw wywieraj zagadnienia dotyczce innego porzdku, ktry przekracza zakres nauk przyrodniczych. Wa ne jest nie tyle poznanie, kiedy i w jaki sposb wyoni si kosmos, kiedy pojawi si w nim czowiek, co raczej odkrycie, jaki jest sens tego pocztku: czy rzdzi nim przypadek, lepe przeznaczenie, anonimowa konieczno czy te transcendentny, rozumny i dobry Byt, nazywany Bogiem. A je eli wiat wywodzi si z mdroci i dobroci Bo ej, to dlaczego istnieje zo? Skd pochodzi? Kto jest za nie odpowiedzialny? Czy mo na si od niego wyzwoli? 285 Od pocztku wiara chrzecijaska zostaa poddana konfrontacji z odpowiedziami na pytanie o pochodzenie wiata, r nicymi si od jej odpowiedzi. W staro ytnych religiach i kulturach znajduj si liczne mity dotyczce tego zagadnienia. Niektrzy filozofowie utrzymywali, e wszystko jest Bogiem, e wiat jest Bogiem lub e stawanie si wiata jest stawaniem si Boga (panteizm). Inni stwierdzali, e wiat jest konieczn emanacj Boga, wypywa z tego rda i powraca do niego. Inni jeszcze przyjmowali istnienie dwch wiecznych zasad, Dobra i Za, wiata i Ciemnoci, nieustannie walczcych ze sob (dualizm, manicheizm). Wedug niektrych z tych koncepcji wiat (a przynajmniej wiat materialny) jest zy, powsta w wyniku upadku, a zatem nale aoby go odrzuci lub oderwa si od niego (gnoza); inni przyjmuj, e wiat zosta uczyniony przez Boga, ale w taki sposb, jak zegar przez zegarmistrza, ktry uczyniwszy go, pozostawi go samemu sobie (deizm). S wreszcie tacy, ktrzy nie przyjmuj adnego transcendentnego pocztku wiata, ale widz w nim czyst gr materii, ktra istniaa wiecznie (materializm). Wszystkie te prby interpretacji wiadcz, jak trwae i powszechne s pytania dotyczce pocztkw wiata. Poszukiwania te s waciwe czowiekowi. 286 Z pewnoci rozum ludzki jest zdolny do znalezienia odpowiedzi na pytanie o pocztki wiata. Istnienie Boga Stwrcy mo na bowiem pozna w sposb pewny z Jego dzie, dziki wiatu rozumu ludzkiego104, chocia to poznanie czsto jest zaciemnione i znieksztacone przez bd. Dlatego wiara przychodzi, by umocni i owieci rozum w poprawnym poznaniu tej prawdy: Przez wiar poznajemy, e sowem Boga wiaty zostay tak stworzone, i to, co widzimy, powstao nie z rzeczy widzialnych (Hbr 11, 3). 287 Prawda o stworzeniu jest tak wa na dla caego ycia ludzkiego, e Bg w swojej askawoci zechcia objawi swojemu ludowi to wszystko, co nale y koniecznie wiedzie na ten temat. Niezale nie od naturalnego poznania Stwrcy przez czowieka105 Bg stopniowo objawia Izraelowi tajemnic stworzenia. Ten, ktry wybra patriarchw, ktry wyprowadzi Izraela z Egiptu, a wybierajc Izrael, stworzy go i uformowa106, objawia si jako Ten, do ktrego nale wszystkie ludy ziemi i caa ziemia, jako Ten, ktry sam stworzy niebo i ziemi (Ps 115,15;124, 8; 134, 3). 288 Objawienie prawdy o stworzeniu jest wic nieodczne od Objawienia i urzeczywistnienia Przymierza Boga, Jedynego, z Jego ludem. Prawda o stworzeniu zostaa objawiona jako pocztek tego Przymierza, jako pierwsze i powszechne wiadectwo mioci wszechmogcego Boga107. Prawda o stworzeniu wyra a si wic z coraz wiksz moc w ordziu prorokw108, w modlitwie psalmw109 i w liturgii, w refleksji mdrociowej110 narodu wybranego. 289 Wrd wszystkich wypowiedzi Pisma witego o stworzeniu trzy pierwsze rozdziay Ksigi Rodzaju zajmuj wyjtkowe miejsce. Z literackiego punktu widzenia teksty te mog mie r ne rda. Autorzy natchnieni umiecili je na pocztku Pisma witego, tak eby swoim uroczystym charakterem wyra ay prawdy o stworzeniu, jego pocztku i jego celu w Bogu, jego uporzdkowaniu i jego dobroci, o powoaniu czowieka, a w kocu prawdy o dramacie grzechu i nadziei zbawienia. Czytane w wietle Chrystusa, w jednoci Pisma witego i w ywej Tradycji Kocioa, wypowiedzi te pozostaj
pierwszorzdnym rdem katechezy o tajemnicach pocztku: stworzeniu, upadku i obietnicy zbawienia. II. Stworzenie dzieo Trjcy witej 290 Na pocztku Bg stworzy niebo i ziemi (Rdz 1,1). W tych pierwszych sowach Pisma witego s zawarte trzy stwierdzenia: wieczny Bg da pocztek temu wszystkiemu, co istnieje poza Nim; tylko On jest Stwrc (czasownik stwarza w jzyku hebrajskim bara ma zawsze jako podmiot Boga). Cao tego, co istnieje (wyra ona formu niebo i ziemia), zale y od Tego, kto daje jej istnienie. 291 Na pocztku byo Sowo... i Bogiem byo Sowo... Wszystko przez Nie si stao, a bez Niego nic si nie stao (J 1,1-3). Nowy Testament objawia, e Bg stworzy wszystko przez odwieczne Sowo, przez swojego umiowanego Syna. W Nim zostao wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi... Wszystko przez Niego i dla Niego zostao stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie (Kol 1, 16-17). Wiara Kocioa przyjmuje rwnie stwrcze dziaanie Ducha witego: On jest O ywicielem111, Duchem Stworzycielem (Veni, Creator Spiritus), rdem wszelkiego dobra112. 292 Stwrcze dziaanie Syna i Ducha witego zapowiadane w Starym Testamencie113, a objawione w Nowym Przymierzu, nierozdzielnie zespolone z dziaaniem Ojca, jest jasno potwierdzone przez regu wiary Kocioa: Istnieje tylko jeden Bg... On jest Ojcem, jest Bogiem, Stwrc, Sprawc, Porzdkujcym. On uczyni wszystko przez siebie samego, to znaczy przez swoje Sowo i przez swoj Mdro114, przez Syna i Ducha, ktrzy s jakby Jego rkami115. Stworzenie jest wsplnym dzieem Trjcy witej. III. wiat zosta stworzony dla chway Bo ej 293 Podstawowa prawda, ktrej Pismo wite i Tradycja nie przestaj naucza i wysawia, gosi, e wiat zosta stworzony dla chway Bo ej116. Bg stworzy wszystko wyjania w. Bonawentura nie po to, by powikszy chwa, ale by j ukaza i udzieli jej117. Jedynym powodem, dla ktrego Bg stwarza, jest Jego mio i dobro: Kluczem mioci otworzy swoj do, by dokona dziea stworzenia118. Sobr Watykaski I wyjania: Jedyny i prawdziwy Bg, w swojej dobroci i swoj wszechmocn potg, nie dla powikszenia lub osignicia wasnego szczcia, ale dla objawienia swojej doskonaoci przez dobra, jakich udziela stworzeniom, cakowicie woln decyzj, od pocztku czasu, stworzy z nicoci dwa rodzaje stworze: stworzenia duchowe i materialne119. 294 Chwa Boga jest to, by realizowao si ukazywanie i udzielanie Jego dobroci, ze wzgldu na ktre zosta stworzony wiat. Uczyni z nas przybranych synw przez Jezusa Chrystusa, wedug postanowienia swej woli, ku chwale majestatu swej aski (Ef 1, 5-6) taki by Bo y zamys yczliwoci. Albowiem chwa Boga jest czowiek yjcy, a yciem czowieka jest ogldanie Boga. Jeli zatem objawienie si Boga przez dzieo stworzenia dao ycie wszystkim istotom, jakie yj na ziemi, o ile bardziej objawienie si Ojca przez Sowo daje ycie tym, ktrzy widz Boga120. Celem ostatecznym stworzenia jest to, by Bg, bdcy Stwrc wszystkiego, sta si ostatecznie wszystkim we wszystkich### (1 Kor 15, 28), zapewniajc rwnoczenie i wasn chwa, i nasze szczcie121. IV. Tajemnica stworzenia Bg stwarza przez mdro i mio 295 Wierzymy, e Bg stworzy wiat wedug swojej mdroci122. wiat nie powsta w wyniku jakiej koniecznoci, lepego przeznaczenia czy przypadku. Wierzymy, e pochodzi z wolnej woli Boga, ktry chcia da stworzeniom uczestnictwo w swoim bycie, w swojej mdroci i dobroci: Bo Ty stworzy wszystko, a dziki Twej woli istniao i zostao stworzone (Ap 4, 11). Jak liczne s dziea Twoje, Panie! Ty wszystko mdrze uczynie (Ps 104, 24). Pan jest dobry dla wszystkich i Jego miosierdzie ogarnia wszystkie Jego dziea (Ps 145, 9). Bg stwarza z niczego
296 Wierzymy, e Bg, aby stwarza, nie potrzebuje niczego istniejcego wczeniej ani adnej pomocy123. Stworzenie nie jest tak e konieczn emanacj substancji Bo ej124. Bg stwarza w sposb wolny z niczego125; C nadzwyczajnego byoby w tym, gdyby Bg wyprowadzi wiat z istniejcej ju wczeniej materii? Ludzki twrca, gdy otrzyma materia, zrobi z niego wszystko, co zechce. Tymczasem moc Boga okazuje si wanie w tym, e wychodzi On od nicoci, by uczyni wszystko, co zechce126. 297 Wiara w stworzenie z niczego jest potwierdzana w Pimie witym jako prawda pena obietnicy i nadziei. Matka siedmiu synw tak zachca ich do mczestwa: Nie wiem, w jaki sposb znalelicie si w moim onie, nie ja wam daam tchnienie i ycie, a czonki ka dego z was nie ja uo yam. Stwrca wiata bowiem, ktry uksztatowa czowieka i wynalaz pocztek wszechrzeczy, w swojej litoci ponownie odda wam tchnienie i ycie, dlatego e wy gardzicie sob teraz dla Jego praw... Prosz ci, synu, spojrzyj na niebo i na ziemi, a majc na oku wszystko, co jest na nich, zwr uwag na to, e z niczego stworzy je Bg i e rd ludzki powsta w ten sam sposb (2 Mch 7, 22-23. 28). 298 Poniewa Bg mo e stwarza z niczego, mo e tak e, przez Ducha witego, da ycie duchowe grzesznikom, stwarzajc w nich serce czyste127, oraz przez zmartwychwstanie udziela ycia ciaom zmarych. On bowiem o ywia umarych i to, co nie istnieje, powouje do istnienia (Rz 4, 17). Poniewa przez swoje Sowo mg sprawi, by wiato zajaniao w ciemnociach128, mo e rwnie udzieli wiata wiary tym, ktrzy Go nie znaj129. Bg stwarza wiat uporzdkowany i dobry 299 Poniewa Bg stwarza w sposb mdry, stworzenie jest uporzdkowane: Ty wszystko urzdzi wedug miary i liczby, i wagi (Mdr 11, 20). wiat, stworzony w wiecznym Sowie i przez wieczne Sowo, bdce obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1, 15), jest przeznaczony i ofiarowany dla czowieka, bdcego obrazem Boga130, wezwanego do osobowej relacji z Bogiem. Nasz rozum, uczestniczc w wietle Rozumu Bo ego, mo e zrozumie to, co Bg mwi nam przez swoje stworzenie131; oczywicie, nie bez wielkiego wysiku, a tak e w duchu pokory i czci wobec Stwrcy oraz Jego dziea132. Stworzenie wywodzce si z Bo ej dobroci uczestniczy w tej dobroci (A Bg widzia, e wszystko, co uczyni, byo dobre... bardzo dobre: Rdz 1, 4.10.12. 18. 21. 31). Stworzenie jest wic chciane przez Boga jako dar skierowany do czowieka, jako dziedzictwo, ktre jest przeznaczone dla niego i powierzone mu. Koci musia wielokrotnie broni prawdy o dobroci stworzenia, w tym tak e wiata materialnego133. Bg jest transcendentny wobec stworzenia i jest w nim obecny 300 Bg jest nieskoczenie wikszy od wszystkich swoich dzie134: Ty swj majestat wynis nad niebiosa (Ps 8, 2); a wielko Jego niezgbiona (Ps 145, 3). Poniewa jednak jest Stwrc niezale nym i wolnym, pierwsz przyczyn wszystkiego, co istnieje, jest tak e obecny w najgbszym wntrzu swoich stworze: W Nim yjemy, poruszamy si i jestemy (Dz 17, 28). Wedug sw w. Augustyna jest On superior summo meo et interior intimo meo wy szy od mojej wysokoci i gbszy od mojej gbi135. Bg podtrzymuje i prowadzi stworzenie 301 Po stworzeniu Bg nie pozostawia stworzenia samemu sobie. Nie tylko daje mu byt i istnienie, ale w ka dej chwili podtrzymuje je w istnieniu, pozwala mu dziaa i prowadzi je do jego celu. Uznanie tej penej zale noci od Stwrcy jest rdem mdroci i wolnoci, radoci i ufnoci: Miujesz bowiem wszystkie stworzenia, niczym si nie brzydzisz, co uczynie, bo gdyby mia co w nienawici, byby tego nie uczyni. Jak eby co trwa mogo, gdyby Ty tego nie chcia? Jak by si zachowao, czego by nie wezwa? Oszczdzasz wszystko, bo to wszystko Twoje, Panie, mioniku ycia! (Mdr 11, 24-26). V. Bg urzeczywistnia swj zamys: Opatrzno Bo a
302 Stworzenie ma waciw sobie dobro i doskonao, ale nie wyszo cakowicie wykoczone z rk Stwrcy. Jest ono stworzone w drodze (in statu viae) do ostatecznej doskonaoci, ktr ma dopiero osign i do ktrej Bg je przeznaczy. Bo Opatrznoci nazywamy zrzdzenia, przez ktre Bg prowadzi swoje stworzenie do tej doskonaoci: Wszystko za, co Bg stworzy, zachowuje swoj Opatrznoci i wszystkim rzdzi, sigajc pot nie od kraca do kraca i wadajc wszystkim z dobroci (Mdr 8,1), bo wszystko odkryte i odsonite jest przed Jego oczami (Hbr 4,13), nawet to, co ma sta si w przyszoci z wolnego dziaania stworze136. 303 wiadectwa Pisma witego na ten temat s jednomylne: troska Opatrznoci Bo ej jest konkretna i bezporednia; obejmuje sob wszystko, od rzeczy najmniejszych a do wielkich wydarze wiata i historii. Ksigi wite z moc potwierdzaj absolutn suwerenno Boga w biegu wydarze: Nasz Bg jest w niebie; czyni wszystko, co zechce (Ps 115, 3), a o Chrystusie zostao powiedziane: Ten, co otwiera, a nikt nie zamknie, i Ten, co zamyka, a nikt nie otwiera (Ap 3, 7). Wiele zamierze jest w sercu czowieka, lecz wola Pana si zici (Prz 19, 21). 304 Widzimy wic, e Duch wity, gwny Autor Pisma witego, przypisuje czsto Bogu dziaania, nie wspominajc przyczyn wtrnych. Nie jest to uproszczony sposb mwienia, ale dogbne odwoywanie si do pierwszestwa Boga i Jego absolutnego panowania nad histori i wiatem137 oraz wychowywanie do pokadania w Nim ufnoci. Modlitwa Psalmw jest wielk szko tego zaufania138. 305 Jezus domaga si dziecicego zawierzenia Opatrznoci Ojca niebieskiego, ktry troszczy si o najmniejsze potrzeby swoich dzieci: Nie troszczcie si wic zbytnio i nie mwcie: co bdziemy je? co bdziemy pi?... Ojciec wasz niebieski wie, e tego wszystkiego potrzebujecie. Starajcie si naprzd o Krlestwo Boga i o Jego sprawiedliwo, a to wszystko bdzie wam dodane (Mt 6, 3133)139. Opatrzno a przyczyny wtrne 306 Bg jest niezale nym Wadc swego zamysu. W jego realizacji posuguje si jednak wspudziaem stworze. Nie jest to znakiem saboci, lecz wielkoci i dobroci Boga wszechmogcego. Bg daje wic swoim stworzeniom nie tylko istnienie, lecz tak e godno samodzielnego dziaania, bycia przyczynami i zasadami wzajemnie dla siebie oraz wspdziaania w ten sposb w wypenianiu Jego zamysu. 307 Bg daje ludziom mo liwo dobrowolnego uczestniczenia w swojej Opatrznoci, powierzajc im odpowiedzialno za czynienie sobie ziemi poddan i za panowanie nad ni140. Bg pozwala wic ludziom by rozumnymi i wolnymi przyczynami w celu dopeniania dziea stworzenia, w doskonaej harmonii dla dobra wasnego i dobra innych. Ludzie, czsto niewiadomi wsppracownicy woli Bo ej, mog wej w sposb dobrowolny w Bo y zamys przez swoje dziaania, przez swoje modlitwy, a tak e przez swoje cierpienia141. Staj si wic w peni pomocnikami Boga (1 Kor 3, 9; 1 Tes 3, 2) i Jego Krlestwa142. 308 Jest to prawda nieodczna od wiary w Boga Stwrc; Bg dziaa we wszelkim dziaaniu swoich stworze. On jest pierwsz przyczyn, ktra dziaa w przyczynach wtrnych i przez nie: Albowiem to Bg jest w was sprawc i chcenia, i dziaania zgodnie z Jego wol (Flp 2, 13)143. Ta prawda nie pomniejsza godnoci stworzenia, ale j podnosi. Stworzenie, wyprowadzone z nicoci moc, mdroci i dobroci Bo , nie mo e niczego osign, jeli jest oddzielone od swego pocztku, poniewa stworzenie bez Stwrcy zanika144; tym bardziej nie mo e osign swego ostatecznego celu bez pomocy aski145. Opatrzno a zgorszenie z powodu za 309 Jeli Bg, Ojciec wszechmogcy, Stwrca uporzdkowanego i dobrego wiata, troszczy si o wszystkie swoje stworzenia, to dlaczego istnieje zo? Tego pytania, rwnie naglcego jak nieuniknionego, rwnie bolesnego jak tajemniczego, nie wyczerpie adna atwa odpowied. Odpowiedzi na to pytanie udziela dopiero cao wiary chrzecijaskiej: dobro stworzenia, dramat grzechu, cierpliwa mio Boga, wychodzca cigle naprzeciw czowieka przez Jego przymierza, odkupiecze Wcielenie Jego Syna, dar Ducha witego, zgromadzenie Kocioa, moc sakramentw oraz wezwanie do szcz-
liwego ycia, do ktrego wszystkie wolne stworzenia s zaproszone, zanim przyjm jeszcze to wezwanie; lecz mog tak e co jest straszn tajemnic z gry je odrzuci. Nie ma takiego elementu w ordziu chrzecijaskim, ktry nie byby czciow odpowiedzi na pytanie o zo. 310 Dlaczego jednak Bg nie stworzy wiata tak doskonaego, by adne zo nie mogo w nim istnie? W swojej nieskoczonej mocy Bg zawsze mgby stworzy co lepszego146. W swojej nieskoczonej mdroci i dobroci Bg chcia jednak w sposb wolny stworzy wiat w drodze do jego ostatecznej doskonaoci. To stawanie si dopuszcza w zamyle Bo ym pojawianie si pewnych bytw, a zanikanie innych; dopuszcza obok tego, co najdoskonalsze, tak e to, co mniej doskonae; obok budowania natury, rwnie zniszczenia. Obok dobra fizycznego istnieje zatem tak e zo fizyczne tak dugo, jak dugo stworzenie nie osignie swojej doskonaoci147. 311 Anioowie i ludzie stworzenia rozumne i wolne musz zd a do swego ostatecznego przeznaczenia przez wolny wybr, a przede wszystkim przez mio. Mog wic bdzi. Istotnie, popenili oni grzech. W ten wanie sposb zo moralne weszo w wiat; jest ono nieporwnanie wiksze od za fizycznego. Bg w aden sposb, ani bezporednio, ani porednio, nie jest przyczyn za moralnego148. Dopuszcza je jednak, szanujc wolno swego stworzenia, i w sposb tajemniczy potrafi wyprowadzi z niego dobro: Bg wszechmogcy... poniewa jest dobry w najwy szym stopniu, nie pozwoliby nigdy na istnienie jakiegokolwiek za w swoich dzieach, jeli nie byby na tyle pot ny i dobry, by wyprowadzi dobro nawet z samego za149. 312 Mo na wic niekiedy odkry, e Bg w swojej wszechmocnej Opatrznoci mo e wyprowadzi dobro ze skutkw za, nawet moralnego, spowodowanego przez Jego stworzenia: Nie wycie mnie tu posali mwi Jzef do swoich braci lecz Bg... Wy niegdy knulicie zo przeciwko mnie, Bg jednak zamierzy to jako dobro, eby sprawi... e prze y nard wielki (Rdz 45, 8; 50, 20)150. Z najwikszego za moralnego, jakie kiedykolwiek mogo by popenione, z odrzucenia i zabicia Syna Bo ego, spowodowanego przez grzechy wszystkich ludzi, Bg, w nadmiarze swojej aski151, wyprowadzi najwiksze dobro: uwielbienie Chrystusa i nasze Odkupienie. Zo nie staje si jednak mimo to dobrem. 313 Bg z tymi, ktrzy Go miuj, wspdziaa we wszystkim dla ich dobra (Rz 8, 28). wiadectwo witych nieustannie potwierdza t prawd: wita Katarzyna ze Sieny mwi wic do tych, ktrzy gorsz si i buntuj przeciw temu, co im si zdarza: Wszystko pochodzi z mioci, wszystko jest skierowane ku zbawieniu czowieka, Bg czyni wszystko tylko w tym celu152. wity Tomasz More przed swoim mczestwem pociesza crk: Nic nie mo e si zdarzy, jeli nie chciaby tego Bg. A wszystko, czego On chce, chocia mogoby wydawa si nam najgorsze, jest dla nas najlepsze153, Juliana z Norwich: Poznaj wic przez ask Bo , e powinnam mocno trzyma si wiary i z nie mniejszym przekonaniem wierzy, e wszystko bdzie dobre... I zobaczysz, e wszystko bdzie dobre (Thou shalt see thyself that all MANNER of thing shall be well)154. 314 Wierzymy mocno, e Bg jest Wadc wiata i historii. Drogi Jego Opatrznoci s dla nas czsto nie znane. Dopiero u kresu, gdy skoczy si nasze poznanie czciowe, gdy zobaczymy Boga twarz w twarz (1 Kor 13, 12), w peni poznamy drogi, ktrymi Bg prowadzi swoje stworzenie, nawet przez dramaty za i grzechu, do odpoczynku ostatecznego Szabatu155, ze wzgldu na ktry stworzy niebo i ziemi. W skrcie 315 Bg, stwarzajc wiat i czowieka, da pierwsze i powszechne wiadectwo swojej wszechmocnej mioci i swojej mdroci, pierwsz zapowied swego zamysu yczliwoci, ktrego zwieczeniem jest nowe stworzenie w Chrystusie.
316 Chocia dzieo stworzenia jest w sposb szczeglny przypisywane Ojcu, jest rwnie prawd wiary, e Ojciec, Syn i Duch wity s jedyn i niepodzieln zasad stworzenia. 317 Bg sam stworzy wszechwiat w sposb wolny, bezporednio, bez adnej pomocy.
318 adne stworzenie nie ma nieskoczonej mocy, jaka jest konieczna do stwarzania w cisym znaczeniu tego sowa, czyli do wytwarzania i udzielania bytu temu, co go wczeniej nie miao (powoanie do istnienia ex nihilo z niczego)156. 319 Bg stworzy wiat, by ukaza swoj chwa i udzieli jej. Chwa, dla ktrej Bg stworzy stworzenia, jest to, by uczestniczyy w Jego prawdzie, Jego dobroci i Jego piknie. 320 Bg, ktry stworzy wszechwiat, podtrzymuje go w istnieniu przez swoje Sowo, Syna, ktry podtrzymuje wszystko sowem swej potgi (Hbr 1, 3), i przez Ducha Stwrc, ktry daje ycie. 321 Opatrzno Bo a oznacza zrzdzenia, przez ktre Bg z mioci i mdroci prowadzi wszystkie stworzenia do ich ostatecznego celu. 322 Chrystus zachca nas do dziecicego zawierzenia Opatrznoci naszego Ojca niebieskiego157, a w. Piotr Aposto przypomina: Wszystkie troski wasze przerzucie na Niego, gdy Jemu zale y na was (1 P 5, 7)158. 323 Opatrzno Bo a dziaa rwnie przez dziaanie stworze. Bg pozwala ludziom wsppracowa w sposb wolny z Jego zamysami. 324 Dopuszczenie przez Boga za fizycznego i za moralnego jest tajemnic. Bg j wyjania przez swojego Syna, Jezusa Chrystusa, ktry umar i zmartwychwsta, by zwyci y zo. Wiara daje nam pewno, e Bg nie dopuciby za, gdyby nie wyprowadza z niego dobra drogami, ktre poznamy w peni dopiero w yciu wiecznym.
Paragraf pity NIEBO I ZIEMIA 325 Symbol Apostolski stwierdza, e Bg jest Stwrc nieba i ziemi, a Symbol NicejskoKonstantynopolitaski uzupenia: Wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. 326 Wyra enie niebo i ziemia w Pimie witym oznacza to wszystko, co istnieje cae stworzenie. Wskazuje rwnie na wi, jaka wewntrz stworzenia rwnoczenie jednoczy i rozdziela niebo i ziemi: Ziemia jest wiatem ludzi159, niebo lub niebiosa mog oznacza firmament160, ale tak e wasne miejsce Boga: Ojca naszego, ktry jest w niebie (Mt 5,16)161 a wic tak e niebo, ktrym jest chwaa eschatologiczna. Sowo niebo wskazuje w kocu miejsce stworze duchowych aniow ktre otaczaj Boga. 327 Wyznanie wiary Soboru Lateraskiego IV stwierdza, e Bg rwnoczenie od pocztku czasu stworzy z nicoci jeden i drugi rodzaj stworze, stworzenia duchowe i materialne, to znaczy aniow i wiat ziemski, a na kocu czowieka, ktry zo ony z duszy i ciaa czy w sobie wiat duchowy i materialny162. I. Anioowie Istnienie aniow prawda wiary 328 Istnienie istot duchowych, niecielesnych, ktre Pismo wite nazywa zazwyczaj anioami, jest prawd wiary. wiadectwo Pisma witego jest tak oczywiste, jak jednomylno Tradycji. Kim s anioowie?
329 wity Augustyn mwi na ich temat: Anio oznacza funkcj, nie natur. Pytasz, jak nazywa si ta natura? Duch. pytasz o funkcj? Anio. Przez to, czym jest, jest duchem, a przez to, co wypenia, jest anioem163. W caym swoim bycie anioowie s sugami i wysannikami Boga. Poniewa zawsze kontempluj oblicze Ojca... ktry jest w niebie (Mt 18, 10), s wykonawcami Jego rozkazw, by sucha gosu Jego sowa (Ps 103, 20). 330 Jako stworzenia czysto duchowe anioowie posiadaj rozum i wol: s stworzeniami osobowymi164 i niemiertelnymi165. przewy szaj doskonaoci wszystkie stworzenia widzialne. wiadczy o tym blask ich chway166. Chrystus ze wszystkimi swoimi anioami 331 Chrystus stanowi centrum wiata anielskiego. Anioowie nale do Niego: Gdy Syn Czowieczy przyjdzie w swej chwale i wszyscy anioowie z Nim... (Mt 25, 31). Nale do Niego, poniewa zostali stworzeni przez Niego i dla Niego: Bo w Nim zostao wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi, byty widzialne i niewidzialne, czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchnoci, czy Wadze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostao stworzone (Kol 1, 16). W jeszcze wikszym stopniu nale do Niego, poniewa uczyni ich posacami swojego zamysu zbawienia: Czy nie s oni wszyscy duchami przeznaczonymi do usug, posyanymi na pomoc tym, ktrzy maj posi zbawienie? (Hbr 1, 14). 332 Anioowie s obecni od chwili stworzenia167 i w cigu caej historii zbawienia, zwiastujc z daleka i z bliska to zbawienie oraz su c wypenieniu zamysu Bo ego. Oto niektre przykady: zamykaj raj ziemski168, chroni Lota169, ratuj Hagar i jej dziecko170, powstrzymuj rk Abrahama171, porednicz w przekazywaniu Prawa172, prowadz lud Bo y173, zwiastuj narodziny174 i powoania175, towarzysz prorokom176. Wreszcie anio Gabriel zwiastuje narodzenie Poprzednika oraz narodzenie samego Jezusa177.
333 ycie Sowa Wcielonego, od Wcielenia do Wniebowstpienia, jest otoczone adoracj i su b aniow. Gdy Bg wprowadza Pierworodnego na wiat, mwi: Niech Mu oddaj pokon wszyscy anioowie Bo y (Hbr 1, 6). Ich piew uwielbienia przy narodzeniu Chrystusa nie przesta rozbrzmiewa w uwielbieniu Kocioa: Chwaa Bogu... (k 2,14). Anioowie strzeg Jezusa w dziecistwie178, su Mu na pustyni179, umacniaj Go w agonii180 i mogliby ocali Go z rki nieprzyjaci181, jak kiedy Izraela182. Anioowie tak e ewangelizuj, goszc Dobr Nowin Wcielenia183 i Zmartwychwstania184 Chrystusa. Bd obecni w czasie powrotu Chrystusa, ktry zapowiadaj185, su c Mu podczas sdu186. Anioowie w yciu Kocioa 334 W taki sam sposb cae ycie Kocioa korzysta z tajemniczej i pot nej pomocy aniow187.
335 W liturgii Koci czy si z anioami, by uwielbia trzykro witego Boga188; przywouje ich obecno w liturgii pogrzebowej (w Supplices Te rogamus... - "Pokornie Ci prosimy..." z Kanonu rzymskiego, w pieni In paradisum deducant te angeli... - "Niech anioowie zawiod ci do raju...", w liturgii pogrzebowej lub w Hymnie cherubinw w liturgii bizantyjskiej) oraz czci szczeglnie pami niektrych aniow (w. Michaa, w. Gabriela, w. Rafaa, Aniow Str w). 336 ycie ludzkie od dziecistwa pocztku189 a do zgonu mierci190 jest otoczone opiek191 i wstawiennictwem192 aniow. Ka dy wierny ma u swego boku anioa jako opiekuna i str a, by prowadzi go do ycia193. Ju na ziemi ycie chrzecijaskie uczestniczy przez wiar w bogosawionej wsplnocie aniow i ludzi, zjednoczonych w Bogu. II. wiat widzialny 337 Bg sam stworzy wiat widzialny w caym jego bogactwie, jego r norodnoci i porzdku. Pismo wite przedstawia symbolicznie dzieo Stwrcy jako cig szeciu dni Boskiej pracy, ktra koczy si odpoczynkiem sidmego dnia (Rdz 1, 1-2, 4). Na temat stworzenia Pismo wite naucza prawd objawionych przez Boga dla naszego zbawienia194; pozwalaj one poznawa najgbsz natur caego stworzenia, jego warto i przeznaczenie do chway Bo ej195.
338 Nie istnieje nic, co nie zawdziczaoby swego istnienia Bogu Stwrcy. wiat zacz si wtedy, gdy zosta wydobyty z nicoci sowem Boga; wszystkie istniejce byty, caa natura, caa historia ludzka zakorzeniaj si w tym pierwotnym wydarzeniu; ono jest pocztkiem, ktry tworzy wiat i zapocztkowuje czas196. 339 Ka de stworzenie posiada swoj wasn dobro i doskonao. O ka dym z dzie szeciu dni jest powiedziane: A widzia Bg, e byo dobre. Wszystkie rzeczy bowiem z samego faktu, e s stworzone, maj wasn trwao, prawdziwo, dobro i rwnoczenie wasne prawa i porzdek197. R ne stworzenia, chciane w ich wasnym bycie, odzwierciedlaj, ka de na swj sposb, jaki promie nieskoczonej mdroci i dobroci Boga. Z tego powodu czowiek powinien szanowa dobro ka dego stworzenia, by unika nieuporzdkowanego wykorzystania rzeczy, ktre lekcewa y Stwrc oraz powoduje zgubne konsekwencje dla ludzi i ich rodowiska. 340 Wspzale no stworze jest chciana przez Boga. Soce i ksi yc, cedr i may kwiatek, orze i wrbel: niezmierna rozmaito i r norodno stworze oznacza, e adne z nich nie wystarcza sobie samemu. Istniej one tylko we wzajemnej zale noci od siebie, by uzupenia si, su c jedne drugim. 341 Pikno wszechwiata: Porzdek i harmonia wiata stworzonego wynikaj z r norodnoci bytw oraz zwizkw, jakie istniej midzy nimi. Czowiek odkrywa je stopniowo jako prawa natury. Budz one podziw uczonych. Pikno stworzenia jest odbiciem nieskoczonego pikna Stwrcy. Powinno ono budzi szacunek i zachca do poddania Bogu rozumu i woli czowieka. 342 Hierarchia stworze jest wyra ona przez porzdek szeciu dni, ktry przechodzi od tego, co mniej doskonae, do tego, co bardziej doskonae. Bg kocha wszystkie swoje stworzenia198, troszczy si o wszystkie, nawet o wrble. Niemniej Jezus mwi: Jestecie wa niejsi ni wiele wrbli (k 12, 7), a tak e: O ile wa niajszy jest czowiek ni owca! (Mt 12,12). 343 Czowiek jest szczytem dziea stworzenia. Opis natchniony wyra a t prawd, wyranie oddzielajc stworzenie czowieka od stworzenia innych stworze199. 344 Istnieje solidarno midzy wszystkimi stworzeniami, wynikajca z faktu, maj tego samego Stwrc i wszystkie s skierowane ku Jego chwale: Pochwalony bd, Panie, Z wszystkimi Twoimi stworzeniami, A przede wszystkim z naszym bratem socem, Ktre dzie daje, a Ty przez nie wiecisz, Ono jest pikne i promieniste, A przez swj blask Jest Twoim wyobra eniem, o Najwy szy... Panie, bd pochwalony Przez nasz siostr wod, Ktra jest wielce po yteczna I pokorna, i cenna, i czysta... Panie, bd pochwalony Przez nasz siostr matk ziemi, Ktra nas ywi i chowa, I rodzi r ne owoce, barwne kwiaty i zioa... Czycie chwa i bogosawiestwo Panu I skadajcie Mu dziki, I su cie Mu Z wielk pokor200. 345 Szabat koniec dziea szeciu dni. Tekst wity mwi, e Bg ukoczy w dniu szstym swe dzieo, nad ktrym pracowa, w ten sposb zostay ukoczone niebo i ziemia, i e Bg odpocz dnia sidmego, pobogosawi w sidmy dzie i uczyni go witym (Rdz 2, 1-3). Sowa te s bogate w zbawcz nauk: e wszystkie one
346 Bg nada stworzeniu podstaw i prawa, ktre pozostaj trwae201, na ktrych wierzcy bdzie mg oprze si z ufnoci i ktre bd dla niego znakiem i rkojmi niezachwianej wiernoci Przymierza Bo ego202. Czowiek ze swej strony powinien pozosta wierny tej podstawie i szanowa prawa, ktre Stwrca wpisa w swoje dzieo. 347 Stworzenie zostao powoane do istnienia ze wzgldu na Szabat, a wic kult i adoracj Boga. Kult jest wpisany w porzdek stworzenia203. Operi Dei nihil praeponatur Nic nie mo e by stawiane ponad su b Bo mwi Regua w. Benedykta, wskazujc w ten sposb na poprawny porzdek ludzkich zaj. 348 Szabat znajduje si w centrum prawa Izraela. Zachowywanie przykaza jest odpowiedzi na mdro i wol Boga wyra on w dziele stworzenia. 349 smy dzie. Dla nas jednak zajania nowy dzie: dzie Zmartwychwstania Chrystusa. Sidmy dzie koczy pierwsze stworzenie. smy dzie zaczyna nowe stworzenie. W ten sposb dzieo stworzenia dochodzi do punktu kulminacyjnego w jeszcze wikszym dziele Odkupienia. Pierwsze stworzenie odnajduje swj sens i swj szczyt w nowym stworzeniu w Chrystusie, ktrego blask przekracza pierwsze stworzenie204. W skrcie 350 Anioowie s stworzeniami duchowymi, ktre nieustannie wielbi Boga i su Jego zbawczym zamysom wobec innych stworze: Ad omnia bona nostra cooperantur angeli Anioowie wspdziaaj we wszystkim, co dla nas dobre205. 351 Anioowie otaczaj Chrystusa, swego Pana. Su Mu w szczeglny sposb w wypenianiu Jego zbawczej misji wobec ludzi. 352 Koci czci aniow, ktrzy pomagaj mu w jego ziemskiej pielgrzymce i opiekuj si wszystkimi ludmi. 353 Bg chcia, aby stworzenia byy zr nicowane, dobre, wspzale ne i uporzdkowane. Przeznaczy wszystkie stworzenia materialne dla dobra rodzaju ludzkiego. Czowiek, a przez niego cale stworzenie, jest przeznaczony dla chway Bo ej. 354 Poszanowanie praw wpisanych w stworzenie i zwizkw wynikajcych z natury rzeczy jest zasad mdroci i podstaw moralnoci. Paragraf szsty CZOWIEK 355 Stworzy Bg czowieka na swj obraz, na obraz Bo y go stworzy (Rdz 1, 27). Czowiek zajmuje wyjtkowe miejsce w stworzeniu: zosta on stworzony na obraz Bo y (I); w swojej wasnej naturze jednoczy wiat duchowy i wiat materialny (II); jest stworzony jako m czyzna i kobieta (III); Bg obdarzy go swoj przyjani (IV). I. Na obraz Bo y 356 Pord wszystkich stworze widzialnych jedynie czowiek jest zdolny do poznania i miowania swego Stwrcy206; jest on jedynym na ziemi stworzeniem, ktrego Bg chcia dla niego samego207. Tylko czowiek jest wezwany do uczestniczenia w yciu Bo ym przez poznanie i mio. Zosta stworzony w tym celu i to stanowi podstawow racj jego godnoci: Czemu to, prosz, obdarzye czowieka tak wielk godnoci? Niewtpliwie, stao si tak jedynie dla niepojtej mioci, dziki ktrej dostrzege Twe stworzenie w sobie samym i w nim si rozmiowae... Bo z mioci stworzye go i dae mu 295 istnienie, by radowa si Twoim najwy szym i wiecznym dobrem208. 357 Czowiek, poniewa zosta stworzony na obraz Bo y, posiada godno osoby: nie jest tylko czym, ale kim. Jest zdolny poznawa siebie, panowa nad sob, w sposb dobrowolny dawa sie-
bie oraz tworzy wsplnot z innymi osobami; przez ask jest powoany do przymierza ze swoim Stwrc, do dania Mu odpowiedzi wiary i mioci, jakiej nikt inny nie mo e za niego da. 358 Bg wszystko stworzy dla czowieka209, ale on zosta stworzony, aby su y Bogu i kocha Go oraz by ofiarowa Mu cae stworzenie: Jaka to istota otoczona tak wielkim powa aniem otrzyma istnienie? Jest ni czowiek, wielka i wspaniaa posta yjca, cenniejsza w oczach Bo ych ni cae stworzenie. Jest ni czowiek; dla niego istnieje niebo i ziemia, morze i cae stworzenie. Do jego zbawienia Bg przywizuje tak wag, e dla niego nie oszczdzi nawet swego jedynego Syna. Bg nie przesta bowiem czyni wszystkiego, by doprowadzi czowieka do siebie i posadzi go po swojej prawicy210. 359 Tajemnica czowieka wyjania si naprawd dopiero w tajemnicy Sowa Wcielonego211: wity Pawe poucza nas, e dwch ludzi dao pocztek rodzajowi ludzkiemu: Adam i Chrystus... Sta si mwi pierwszy czowiek, Adam, dusz yjc, a ostatni Adam duchem o ywiajcym. Pierwszy zosta stworzony przez ostatniego; od Niego te otrzyma dusz dajc ycie... Drugi Adam umieci swj obraz w pierwszym, gdy go stwarza. Dlatego przyj jego ciao i imi, aby nie zgino to, co uczyni na swe podobiestwo. Jest zatem pierwszy Adam i ostatni Adam. Tamten pierwszy ma pocztek, Ten ostatni nie ma koca, a jest w rzeczywistoci pierwszy, jak to sam stwierdza: Ja jestem Pierwszy i Ostatni212. 360 Dziki wsplnemu pocztkowi rodzaj ludzki stanowi jedno. Bg bowiem z jednego czowieka wywid cay rodzaj ludzki (Dz 17, 26)213. Wspaniaa wizja, ktra pozwala nam kontemplowa rodzaj ludzki w jednoci jego pocztku w Bogu... w jednoci jego natury, u wszystkich zo onej tak samo z materialnego ciaa i duchowej duszy; w jednoci jego bezporedniego celu i jego misji w wiecie; w jednoci miejsca jego zamieszkania ziemi oraz dbr, z ktrych wszyscy ludzie na podstawie prawa naturalnego mog korzysta, by podtrzymywa i rozwija swoje ycie; w jednoci celu nadprzyrodzonego, ktrym jest sam Bg, do ktrego wszyscy maj d y; w jednoci rodkw potrzebnych do osignicia tego celu... w jednoci odkupienia, ktrego dla wszystkich dokona Chrystus214. 361 Prawo ludzkiej solidarnoci i mioci215, nie wykluczajc bogatej r norodnoci osb, kultur i ludw, zapewnia nas, e wszyscy ludzie s rzeczywicie brami. II. Corpore et anima unus jeden ciaem i dusz 362 Osoba ludzka, stworzona na obraz Bo y, jest rwnoczenie istot cielesn i duchow. Opis biblijny wyra a t rzeczywisto jzykiem symbolicznym, gdy stwierdza, e Bg ulepi czowieka z prochu ziemi i tchn w jego nozdrza tchnienie ycia, wskutek czego sta si czowiek istot yw (Rdz 2, 7). Cay czowiek jest wic chciany przez Boga. 363 Pojcie dusza czsto oznacza w Pimie witym ycie ludzkie216 lub ca osob ludzk217. Oznacza tak e to wszystko, co w czowieku jest najbardziej wewntrzne218 i najwartociowsze219; to, co sprawia, e czowiek jest w sposb najbardziej szczeglny obrazem Boga: dusza oznacza zasad duchow w czowieku. 364 Ciao czowieka uczestniczy w godnoci obrazu Bo ego; jest ono ciaem ludzkim wanie dlatego, e jest o ywiane przez dusz duchow, i caa osoba ludzka jest przeznaczona, by sta si w Ciele Chrystusa wityni Ducha220: Czowiek, stanowicy jedno ciaa i duszy, skupia w sobie dziki swej cielesnej naturze elementy wiata materialnego, tak e przez niego dosigaj one swego szczytu i wznosz gos w dobrowolnym chwaleniu Stwrcy. Nie wolno wic czowiekowi gardzi yciem ciaa, lecz przeciwnie, powinien on uwa a ciao swoje, jako przez Boga stworzone i majce by wskrzeszone w dniu ostatecznym, za dobre i godne szacunku221.
365 Jedno ciaa i duszy jest tak gboka, e mo na uwa a dusz za form ciaa222; oznacza to, e dziki duszy duchowej ciao utworzone z materii jest ciaem ywym i ludzkim; duch i materia w czowieku nie s dwiema poczonymi naturami, ale ich zjednoczenie tworzy jedn natur. 366 Koci naucza, e ka da dusza duchowa jest bezporednio stworzona przez Boga223 nie jest ona produktem rodzicw i jest niemiertelna224 nie ginie wic po jej oddzieleniu si od ciaa w chwili mierci i poczy si na nowo z ciaem w chwili ostatecznego zmartwychwstania. 367 Niekiedy odr nia si dusz od ducha. W ten sposb w. Pawe modli si, aby nienaruszony duch wasz, dusza i ciao... zachoway si na przyjcie Pana (1 Tes 5, 23). Koci naucza, e rozr nienie to nie wprowadza jakiego dualizmu w duszy225. Duch oznacza, e czowiek, poczwszy od chwili swego stworzenia, jest skierowany ku swojemu celowi nadprzyrodzonemu226, a jego dusza jest uzdolniona do tego, by bya w darmowy sposb podniesiona do komunii z Bogiem227. 368 Tradycja duchowa Kocioa mwi tak e o sercu, w biblijnym sensie gbi jestestwa (Jr 31, 33), gdzie osoba opowiada si za Bogiem lub przeciw Niemu228. III. M czyzn i niewiast stworzy ich Rwno i odmienno chciane przez Boga 369 M czyzna i kobieta s stworzeni, to znaczy chciani przez Boga, z jednej strony w doskonaej rwnoci jako osoby ludzkie, a z drugiej strony, w ich byciu m czyzn i kobiet. Bycie m czyzn, bycie kobiet jest rzeczywistoci dobr i chcian przez Boga: m czyzna i kobieta maj nieutracaln godno, ktra pochodzi wprost od Boga, ich Stwrcy229. M czyzna i kobieta maj tak sam godno, zostali stworzeni na obraz Boga. W swoim byciu m czyzn i byciu kobiet odzwierciedlaj oni mdro i dobro Stwrcy. 370 Bg w adnym wypadku nie jest obrazem czowieka. Nie jest ani m czyzn, ani kobiet. Bg jest czystym duchem, w ktrym nie ma miejsca na r nic pci. Doskonao m czyzny i kobiety odzwierciedla co z nieskoczonej doskonaoci Boga: doskonaoci matki230 oraz doskonaoci ojca i ma onka231. Jedno dla drugiego jedno we dwoje 371 M czyzna i kobieta, stworzeni razem, s chciani przez Boga jako jedno dla drugiego. Sowo Bo e pozwala nam zrozumie t prawd w r nych fragmentach tekstu witego. Nie jest dobrze, eby m czyzna by sam; uczyni mu zatem odpowiedni dla niego pomoc (Rdz 2, 18). adne ze zwierzt nie mo e by tym partnerem m czyzny232. Kobieta, ktr Bg ksztatuje z ebra wyjtego z ciaa m czyzny i ktr przyprowadza do m czyzny, wywouje u niego okrzyk podziwu, mioci i jednoci: Ta dopiero jest koci z moich koci i ciaem z mego ciaa! (Rdz 2, 23). M czyzna odkrywa kobiet jako inne ja tego samego czowieczestwa. 372 M czyzna i kobieta s stworzeni jedno dla drugiego: Bg nie stworzy ich jako czci i niekompletnych. Bg stworzy ich do wsplnoty osb, w ktrej jedno mo e by pomoc dla drugiego, poniewa s rwnoczenie rwni jako osoby (ko z moich koci...) i uzupeniaj si jako m czyzna i kobieta. Bg czy ich w ma estwie w taki sposb, e stajc si jednym ciaem (Rdz 2, 24), mog przekazywa ycie ludzkie: Bdcie podni i rozmna ajcie si, abycie zaludnili ziemi (Rdz 1, 28). Przekazujc swojemu potomstwu ycie ludzkie, m czyzna i kobieta jako ma onkowie i rodzice wspdziaaj w wyjtkowy sposb z dzieem Stwrcy233. 373 W zamyle Bo ym m czyzna i kobieta s powoani do czynienia sobie ziemi poddan (Rdz 1, 28) jako zarzdcy Bo y. To wadanie nie mo e by samowolnym i niszczcym panowaniem. M czyzna i kobieta, stworzeni na obraz Stwrcy, ktry miuje wszystkie stworzenia (Mdr 11, 24), s powoani, by uczestniczy w Opatrznoci Bo ej w stosunku do innych stworze. Z tego wynika ich odpowiedzialno za wiat powierzony im przez Boga. IV. Czowiek w raju
374 Pierwszy czowiek nie tylko zosta stworzony jako dobry, lecz tak e ukonstytuowany w przyjani ze swoim Stwrc oraz w harmonii z sob samym i otaczajcym go stworzeniem. Stan ten przewy szy jedynie chwaa nowego stworzenia w Chrystusie. 375 Koci, interpretujc w autentyczny sposb symbolizm jzyka biblijnego w wietle Nowego Testamentu i Tradycji, naucza, e nasi pierwsi rodzice Adam i Ewa zostali ukonstytuowani w stanie witoci i sprawiedliwoci pierwotnej234. T ask witoci pierwotnej byo uczestnictwo w yciu Bo ym235. 376 Promieniowanie tej aski umacniao wszystkie wymiary ycia czowieka. Dopki czowiek pozostawa w za yoci z Bogiem, nie mia ani umiera236, ani cierpie237. Wewntrzna harmonia osoby ludzkiej, harmonia midzy m czyzn i kobiet238, a wreszcie harmonia midzy pierwsz par i caym stworzeniem konstytuowaa stan nazywany pierwotn sprawiedliwoci. 377 Wadanie wiatem, ktre Bg od pocztku powierzy czowiekowi urzeczywistniao si przede wszystkim w samym czowieku jako panowanie nad sob. Czowiek by nieskazitelny i uporzdkowany w swoim bycie, poniewa by wolny od potrjnej po dliwoci239, ktra poddaje go przyjemnociom zmysowym, po daniu dbr ziemskich i afirmacji siebie wbrew nakazom rozumu. 378 Znakiem za yoci czowieka z Bogiem jest to, e Bg umieszcza go w ogrodzie240. Czowiek yje w nim, aby uprawia go i doglda (Rdz 2,15); praca nie jest ci arem241, ale wspprac m czyzny i kobiety z Bogiem w doskonaleniu stworzenia widzialnego. 379 Harmonia pierwotnej sprawiedliwoci, przewidziana dla czowieka w zamyle Bo ym, zostanie utracona przez grzech naszych pierwszych rodzicw. W skrcie 380 Bo e, Ty stworzye czowieka na swoje podobiestwo i powierzye mu cay wiat, aby su c Tobie samemu jako Stwrcy, rzdzi wszelkim stworzeniem242. 381 Czowiek jest przeznaczony do odtwarzania obrazu Syna Bo ego, ktry sta si czowiekiem obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1, 15) aby Chrystus by pierworodnym midzy wielu brami i siostrami243. 382 Czowiek jest jeden ciaem i dusz244. Nauka wiary przyjmuje, niemiertelna jest stworzona bezporednio przez Boga. e dusza duchowa i
383 Bg nie stworzy czowieka samotnym, gdy od pocztku stworzy m czyzn i niewiast (Rdz 1, 27), a zespolenie ich stanowi pierwsz form wsplnoty osb245. 384 Objawienie pozwala nam pozna stan pierwotnej witoci i sprawiedliwoci m czyzny i kobiety przed grzechem: z ich przyjani z Bogiem wypywao szczcie ich ycia w raju. Paragraf sidmy UPADEK 385 Bg jest nieskoczenie dobry i wszystkie Jego dziea s dobre. Nikogo jednak nie omija dowiadczenie cierpienia i za obecnego w naturze, ktre jawi si jako zwizane z ograniczeniami waciwymi dla stworze, a przede wszystkim zagadnienie za moralnego. Skd pochodzi zo? Zmagaem si z zagadnieniem pochodzenia za. I nie znajdowaem rozwizania mwi w. Augustyn246; jego bolesne poszukiwanie zakoczy si dopiero wraz z nawrceniem do Boga ywego. Tajemnica bezbo noci (2 Tes 2, 7) wyjania si bowiem tylko w tajemnicy pobo noci (1 Tm 3, 16). Objawienie mioci Bo ej w Chrystusie pokazao rwnoczenie zasig za i nadzwyczajn obfito aski247. Musimy wic rozwa a zagadnienie pocztku za, kierujc spojrzenie naszej wiary na Tego, ktry sam jest jego Zwycizc248. I. Gdzie wzmg si grzech, tam jeszcze obficiej rozlaa si aska Rzeczywisto grzechu
386 Grzech jest obecny w historii czowieka; na pr no kto chciaby go nie zauwa a lub nadawa inne nazwy tej mrocznej rzeczywistoci. Usiujc zrozumie grzech, trzeba najpierw uzna gbok wi czowieka z Bogiem, poniewa poza t relacj zo grzechu nie ujawnia si w swojej prawdziwej istocie jako odrzucenie Boga i przeciwstawienie si Mu, ci c w dalszym cigu na yciu czowieka i na historii. 387 Rzeczywisto grzechu, a zwaszcza grzechu pierworodnego, wyjania si dopiero w wietle Objawienia Bo ego. Bez tego poznania Boga, jakie ono nam daje, nie mo na jasno uzna grzechu; pojawia si pokusa, by wyjania go jedynie jako wad w rozwoju, sabo psychiczn, bd, konieczn konsekwencj nieodpowiedniej struktury spoecznej itd. Tylko poznanie zamysu Bo ego wobec czowieka pozwala zrozumie, e grzech jest nadu yciem wolnoci, ktrej Bg udzieli osobom stworzonym, by mogy Go miowa oraz miowa si wzajemnie Grzech pierworodny istotna prawda wiary 388 Wraz z rozwojem Objawienia wyjania si tak e rzeczywisto grzechu. Chocia lud Bo y Starego Testamentu pozna w pewien sposb bolesn sytuacj czowieka w wietle historii upadku opowiedzianej w Ksidze Rodzaju, nie mg jednak zrozumie ostatecznego znaczenia tej historii, poniewa ukazuje si ona w peni tylko w wietle mierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa249. Trzeba pozna Chrystusa jako rdo aski, by uzna Adama za rdo grzechu. Duch-Paraklet, posany przez Zmartwychwstaego, przyszed przekona wiat o grzechu (J 16, 8), objawiajc Tego, ktry jest jego Odkupicielem. 389 Nauka o grzechu pierworodnym jest w pewnym sensie odwrotn stron Dobrej Nowiny, e Jezus jest Zbawicielem wszystkich ludzi, e wszyscy potrzebuj zbawienia i e zbawienie jest ofiarowane wszystkim dziki Chrystusowi. Koci, ktry ma zmys Chrystusa250, wie dobrze, e nie mo na naruszy objawienia grzechu pierworodnego, nie naruszajc misterium Chrystusa. Aby czyta opis upadku 390 Opis upadku (Rdz 3) u ywa jzyka obrazowego, ale stwierdza wydarzenie pierwotne, fakt, ktry mia miejsce na pocztku historii czowieka251. Objawienie daje nam pewno wiary, e caa historia ludzka jest naznaczona pierworodn win, w sposb wolny zacignit przez naszych pierwszych rodzicw252. II. Upadek aniow 391 Do wyboru nieposuszestwa skoni naszych pierwszych rodzicw uwodzicielski gos przeciwstawiajcy si Bogu253. Ten gos przez zazdro sprowadza na nich mier254. Pismo wite i Tradycja Kocioa widz w tej istocie upadego anioa, nazywanego Szatanem lub diabem255. Koci naucza, e by on najpierw dobrym anioem stworzonym przez Boga: Diabolus enim et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsi per se facti sunt mali Diabe bowiem i inne ze duchy zostay stworzone przez Boga jako dobre z natury, ale same uczyniy si zymi256. 392 Pismo wite mwi o grzechu tych aniow257. Ich upadek polega na wolnym wyborze dokonanym przez te duchy stworzone, ktre radykalnie i nieodwoalnie odrzuciy Boga i Jego Krlestwo. Odbicie tego buntu znajdujemy w sowach kusiciela skierowanych do naszych pierwszych rodzicw: tak jak Bg bdziecie (Rdz 3, 5). Diabe trwa w grzechu od pocztku (1 J 3, 8) i jest ojcem kamstwa (J 8, 44). 393 Nieodwoalny charakter wyboru dokonanego przez aniow, a nie brak nieskoczonego miosierdzia Bo ego sprawia, e ich grzech nie mo e by przebaczony. Nie ma dla nich skruchy po upadku, jak nie ma skruchy dla ludzi po mierci258. 394 Pismo wite potwierdza zgubny wpyw tego, o ktrym Jezus mwi, e od pocztku by on zabjc (J 8, 44), a nawet usiowa odwrci Jezusa od misji powierzonej Mu przez Ojca259. Syn Bo y objawi si po to, aby zniszczy dziea diaba (1 J 3, 8). Wrd jego dzie najci sze w konsekwencjach byo kamliwe uwiedzenie, ktre doprowadzio czowieka do nieposuszestwa Bogu.
395 Moc Szatana nie jest jednak nieskoczona. Jest on tylko stworzeniem; jest mocny, poniewa jest czystym duchem, ale jednak stworzeniem: nie mo e przeszkodzi w budowaniu Krlestwa Boego. Chocia Szatan dziaa w wiecie przez nienawi do Boga i Jego Krlestwa w Jezusie Chrystusie, a jego dziaanie powoduje wielkie szkody natury duchowej, a porednio nawet natury fizycznej dla ka dego czowieka i dla spoeczestwa, dziaanie to jest dopuszczone przez Opatrzno Bo , ktra z moc i zarazem agodnoci kieruje histori czowieka i wiata. Dopuszczenie przez Boga dziaania Szatana jest wielk tajemnic, ale wiemy, e Bg z tymi, ktrzy Go miuj, wspdziaa we wszystkim dla ich dobra (Rz 8, 28). III. Grzech pierworodny Prba wolnoci 396 Bg stworzy czowieka na swj obraz i ukonstytuowa go w swojej przyjani. Czowiek, stworzenie duchowe, mo e prze ywa t przyja tylko jako dobrowolne poddanie si Bogu. Wyra a to wanie zakaz dany czowiekowi, by nie jad z drzewa poznania dobra i za, bo gdy z niego spo yje, niechybnie umrze (Rdz 2, 17). Drzewo poznania dobra i za (Rdz 2, 17) przywouje symbolicznie nieprzekraczaln granic, ktr czowiek jako stworzenie powinien w sposb wolny uzna i z ufnoci szanowa. Zale y on od Stwrcy; podlega prawom stworzenia i normom moralnym, ktre reguluj korzystanie z wolnoci. Pierwszy grzech czowieka 397 Czowiek kuszony przez diaba pozwoli, by zamaro w jego sercu zaufanie do Stwrcy260, i nadu ywajc swojej wolnoci, okaza nieposuszestwo przykazaniu Bo emu. Na tym polega pierwszy grzech czowieka261. W nastpstwie tego faktu ka dy grzech bdzie nieposuszestwem wobec Boga i brakiem zaufania do Jego dobroci. 398 Popeniajc ten grzech, czowiek przedo y siebie nad Boga, a przez to wzgardzi Bogiem; wybra siebie samego przeciw Bogu, przeciw wymaganiom swego stanu jako stworzenia, a zarazem przeciw swemu dobru. Stworzony w stanie witoci, czowiek by przeznaczony do penego przebstwienia przez Boga w chwale. Zwiedziony przez diaba, chcia by jak Bg262, ale bez Boga i ponad Bogiem, a nie wedug Boga263. 399 Pismo wite pokazuje dramatyczne konsekwencje tego pierwszego nieposuszestwa. Adam i Ewa trac natychmiast ask pierwotnej witoci264. Boj si Boga265, utworzyli sobie faszywy Jego obraz, widzc w Nim Boga zazdrosnego o swoje przywileje266. 400 Ustalona dziki pierwotnej sprawiedliwoci harmonia, w ktrej yli, zostaa zniszczona; zostao zerwane panowanie duchowych wadz duszy nad ciaem267; jedno m czyzny i kobiety zostaa poddana napiciom268; ich relacje bd naznaczone po daniem i chci panowania269. Zostaa zerwana harmonia ze stworzeniem; stworzenie widzialne stao si wrogie i obce czowiekowi270. Z powodu czowieka stworzenie zostao poddane marnoci (Rz 8, 20). Na koniec zrealizuje si wyranie zapowiedziana konsekwencja nieposuszestwa271: czowiek wrci do ziemi, z ktrej zosta wzity272. mier wesza w histori ludzkoci273. 401 Po tym pierwszym grzechu prawdziwa inwazja grzechu zalewa wiat: bratobjstwo popenione przez Kaina na Ablu274; powszechne zepsucie bdce nastpstwem grzechu275; w historii Izraela grzech czsto jawi si przede wszystkim jako niewierno Bogu przymierza i jako przekroczenie Prawa Moj eszowego. Rwnie po Odkupieniu przez Chrystusa grzech ujawnia si wrd chrzecijan na wiele sposobw276. Pismo wite i Tradycja Kocioa nie przestaj przypomina tej obecnoci i powszechnoci grzechu w historii czowieka: To, co wiemy dziki Bo emu Objawieniu, zgodne jest z dowiadczeniem. Czowiek bowiem, wgldajc w swoje serce, dostrzega, e jest skonny tak e do zego i pogr ony w wielorakim zu, ktre nie mo e pochodzi od dobrego Stwrcy. Wzbraniajc si czsto uznawa Boga za swj pocztek, burzy nale yty stosunek do swego celu ostatecznego, a tak e cae swoje uporzdkowane nastawienie czy to w stosunku do siebie samego, czy do innych ludzi i wszystkich rzeczy stworzonych277. Konsekwencje grzechu Adama dla ludzkoci
402 Wszyscy ludzie s uwikani w grzech Adama. Stwierdza to w. Pawe: Przez nieposuszestwo jednego czowieka wszyscy stali si grzesznikami (Rz 5, 19); Przez jednego czowieka grzech wszed na wiat, a przez grzech mier i w ten sposb mier przesza na wszystkich ludzi, poniewa wszyscy zgrzeszyli... (Rz 5,12). Aposto przeciwstawia powszechnoci grzechu i mierci powszechno zbawienia w Chrystusie: Jak przestpstwo jednego sprowadzio na wszystkich ludzi wyrok potpiajcy, tak czyn sprawiedliwy Jednego (Chrystusa) sprowadza na wszystkich ludzi usprawiedliwienie dajce ycie (Rz 5,18). 403 Za w. Pawem Koci zawsze naucza, e ogromna niedola, ktra przytacza ludzi, oraz ich skonno do za i podleganie mierci nie s zrozumiae bez ich zwizku z grzechem Adama i faktem, e on przekaza nam grzech, z ktrego skutkami rodzimy si wszyscy i ktry jest mierci duszy278. Ze wzgldu na t pewno wiary Koci udziela chrztu na odpuszczenie grzechw nawet maym dzieciom, ktre nie popeniy grzechu osobistego279. 404 W jaki sposb grzech Adama sta si grzechem wszystkich jego potomkw? Cay rodzaj ludzki jest w Adamie sicut unum corpus unius hominis jak jedno ciao jednego czowieka280. Przez t jedno rodzaju ludzkiego wszyscy ludzie s uwikani w grzech Adama, jak wszyscy s objci sprawiedliwoci Chrystusa. Przekazywanie grzechu pierworodnego jest jednak tajemnic, ktrej nie mo emy w peni zrozumie. Wiemy z Objawienia, e Adam otrzyma wito i sprawiedliwo pierwotn nie dla siebie samego, ale dla caej natury ludzkiej; ulegajc kusicielowi, Adam i Ewa popenili grzech osobisty, ale ten grzech dotyka natury ludzkiej, ktr bd przekazywa w stanie upadku281. Grzech bdzie przekazywany caej ludzkoci przez zrodzenie, to znaczy przez przekazywanie natury ludzkiej pozbawionej pierwotnej witoci i sprawiedliwoci. Dlatego grzech pierworodny jest nazywany grzechem w sposb analogiczny; jest grzechem zacignitym, a nie popenionym, jest stanem, a nie aktem. 405 Chocia grzech pierworodny jest grzechem wasnym ka dego282, to jednak w adnym potomku nie ma on charakteru winy osobistej. Jest pozbawieniem pierwotnej witoci i sprawiedliwoci, ale natura ludzka nie jest cakowicie zepsuta: jest zraniona w swoich siach naturalnych, poddana niewiedzy, cierpieniu i wadzy mierci oraz skonna do grzechu (ta skonno do za jest nazywana po dliwoci). Chrzest, dajc ycie aski Chrystusa, gadzi grzech pierworodny i na nowo kieruje czowieka do Boga, ale konsekwencje tego grzechu dla osabionej i skonnej do za natury pozostaj w czowieku i wzywaj go do walki duchowej. 406 Nauka Kocioa o przekazywaniu grzechu pierworodnego zostaa sprecyzowana przede wszystkim w V wieku, w szczeglnoci pod wpywem refleksji w. Augustyna przeciw pelagianizmowi, oraz w XVI wieku w opozycji do Reformacji protestanckiej. Pelagiusz utrzymywa, e czowiek, opierajc si na naturalnej sile swojej wolnej woli, bez koniecznej pomocy aski Bo ej, mo e prowadzi ycie moralnie dobre. Wpyw grzechu Adama sprowadza on jedynie do zego przykadu. Natomiast pierwsi reformatorzy protestanccy nauczali, e czowiek jest radykalnie zepsuty, a jego wolno unicestwiona przez grzech pierworodny. Uto samili oni grzech odziedziczony przez ka dego czowieka ze skonnoci do za (concupiscentia po dliwo), skonnoci, ktra miaa by nie do przezwyci enia. Koci wypowiedzia si na temat sensu danych objawionych, dotyczcych grzechu pierworodnego, przede wszystkim na drugim Synodzie w Orange w 529 r.283 i na Soborze Trydenckim w 1546 r.284 Ci ka walka... 407 Nauka o grzechu pierworodnym zwizana z nauk o Odkupieniu przez Chrystusa daje jasne spojrzenie na sytuacj czowieka i jego dziaanie w wiecie. Przez grzech pierwszych rodzicw diabe uzyska pewnego rodzaju panowanie nad czowiekiem, chocia czowiek pozostaje wolny. Grzech pierworodny pociga za sob niewol pod panowaniem tego, ktry ma wadz mierci, to jest diaba285. Nieuwzgldnianie tego, e czowiek ma natur zranion, skonn do za, jest powodem wielkich bdw w dziedzinie wychowania, polityki, dziaalnoci spoecznej286 i obyczajw. 408 Konsekwencje grzechu pierworodnego i wszystkich grzechw osobistych ludzi powoduj w wiecie, ujmowanym jako cao, stan grzesznoci, ktry mo e by okrelony wyra eniem w. Jana: grzech wiata (J 1, 29). Wyra enie to okrela tak e negatywny wpyw, jaki wywieraj na osoby sytuacje wsplnotowe i struktury spoeczne, ktre s owocem grzechw ludzi287.
409 Ta dramatyczna sytuacja wiata, ktry cay... le y w mocy Zego (1 J 5, 19)288, sprawia, e ycie czowieka jest walk: W cigu bowiem caej historii ludzkiej toczy si ci ka walka przeciw mocom ciemnoci; walka ta zaczta ongi u pocztku wiata trwa bdzie do ostatniego dnia, wedug sowa Pana. Wpltany w ni czowiek wci musi si trudzi, aby trwa w dobrym, i nie bdzie mu dane bez wielkiej pracy oraz pomocy aski Bo ej osign jednoci w samym sobie289. IV. Nie pozostawie go pod wadz mierci 410 Po swoim upadku czowiek nie zosta opuszczony przez Boga. Przeciwnie, Bg wzywa go290 i zapowiada mu tajemnicze zwycistwo nad zem oraz podniesienie go z upadku291. Fragment Ksigi Rodzaju, ktry mwi na ten temat, zosta nazwany Protoewangeli, bdc pierwsz zapowiedzi Mesjasza Odkupiciela, walki midzy w em i Niewiast oraz ostatecznego zwycistwa jej potomka. 411 Tradycja chrzecijaska widzi w tym fragmencie zapowied nowego Adama292, ktry stawszy si posusznym a do mierci, i to mierci krzy owej (Flp 2, 8), naprawia przeobficie nieposuszestwo Adama293. Wielu Ojcw i Doktorw Kocioa widzi ponadto w Niewiecie zapowiedzianej przez Protoewangeli Matk Chrystusa, Maryj, jako now Ew. Ona bya T, ktra pierwsza i w jedyny sposb skorzystaa ze zwycistwa odniesionego przez Chrystusa nad grzechem: Ona zostaa zachowana od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego294, a w czasie caego swojego ycia ziemskiego, dziki specjalnej asce Bo ej, nie popenia adnego grzechu295. 412 Dlaczego jednak Bg nie powstrzyma pierwszego czowieka od grzechu? w. Leon Wielki odpowiada: Niewypowiedziana aska Chrystusa daa nam wiksze dobra ni te, ktrych nas pozbawia zawi demona296. w. Tomasz z Akwinu mwi: Nic nie sprzeciwia si temu, eby natura ludzka po grzechu zostaa przeznaczona do jeszcze wy szego celu. Bg bowiem dopuszcza zo, aby wyprowadzi z niego jeszcze wiksze dobro. Std sowa w. Pawa: Gdzie wzmg si grzech, tam jeszcze obficiej rozlaa si aska (Rz 5, 20). A hymn wielkanocny Exsultet gosi: O szczliwa wina, skoro j zgadzi tak wielki Odkupiciel297. W skrcie 413 mierci Bg nie uczyni i nie cieszy si ze zguby yjcych... mier wesza na wiat przez zawi diaba (Mdr 1,13; 2, 24). 414 Szatan, czyli diabe, i inne demony s upadymi anioami, ktrzy w sposb wolny odrzucili su b Bogu i Jego zamysowi. Ich wybr przeciw Bogu jest ostateczny. Usiuj oni przyczy czowieka do swego buntu przeciw Bogu. 415 Jednak e czowiek, stworzony przez Boga w stanie sprawiedliwoci, za poduszczeniem Zego ju na pocztku historii nadu y swej wolnoci, przeciwstawiajc si Bogu i pragnc osign cel swj poza Nim298. 416 Przez swj grzech Adam jako pierwszy czowiek utrci pierwotn wito i sprawiedliwo, ktre otrzyma od Boga nie tylko dla siebie, lecz dla wszystkich ludzi. 417 Adam i Ewa przekazali swojemu potomstwu natur ludzk zranion przez ich pierwszy grzech, a wiec pozbawion pierwotnej witoci i sprawiedliwoci. To pozbawienie jest nazywane grzechem pierworodnym. 418 Na skutek grzechu pierworodnego natura ludzka zostaa osabiona w swoich wadzach, poddana niewiedzy, cierpieniu i panowaniu mierci; jest ona skonna do grzechu (t skonno nazywa si po dliwoci). 419 Uznajemy wic za Soborem Trydenckim, e grzech pierworodny wraz z natur ludzk jest przekazywany przez zrodzenie, a nie przez naladowanie, i e jest on wasnym grzechem ka dego299.
420 Zwycistwo nad grzechem odniesione na nowo przez Chrystusa dao nam wiksze dobra ni te, ktrych pozbawi nas grzech: Gdzie... wzmg si grzech, tam jeszcze obficiej rozlaa si aska (Rz 5, 20). 421 wiat, ktry jak wierz chrzecijanie z mioci Stwrcy powoany do bytu i zachowywany, popad wprawdzie w niewol grzechu, lecz zosta wyzwolony przez Chrystusa ukrzy owanego i zmartwychwstaego, po zamaniu potgi Zego300. Rozdzia drugi WIERZ W JEZUSA CHRYSTUSA, SYNA BO EGO JEDNORODZONEGO Dobra Nowina: Bg zesa swego Syna 422 Gdy jednak nadesza penia czasu, zesa Bg Syna swego, zrodzonego z niewiasty, zrodzonego pod Prawem, aby wykupi tych, ktrzy podlegali Prawu, abymy mogli otrzyma przybrane synostwo (Ga 4, 4-5). Oto Ewangelia o Jezusie Chrystusie, Synu Bo ym (Mk 1, 1): Bg nawiedzi swj lud1. Wypeni obietnice dane Abrahamowi i jego potomstwu2; uczyni wicej, ni mo na byo oczekiwa: zesa swego Syna umiowanego (Mk 1, 11). 423 Wierzymy i wyznajemy, e Jezus z Nazaretu, urodzony jako yd z crki Izraela w Betlejem, w czasach krla Heroda Wielkiego i cezara Augusta I, z zawodu ciela, ktry umar ukrzy owany w Jerozolimie za czasw namiestnika Poncjusza Piata, w czasie rzdw cezara Tyberiusza, jest odwiecznym Synem Bo ym, ktry sta si czowiekiem. Wierzymy, e od Boga wyszed (J 13, 3), z nieba zstpi (J 3,13; 6, 33), przyszed w ciele (1 J 4, 2), poniewa Sowo stao si ciaem i zamieszkao wrd nas. I ogldalimy Jego chwa, chwa, jak Jednorodzony otrzymuje od Ojca, peen aski i prawdy... Z Jego penoci wszyscymy otrzymali ask po asce (J 1, 14. 16). 424 Poruszeni przez ask Ducha witego i pocignici przez Ojca, wierzymy i wyznajemy o Jezusie: Ty jeste Mesjasz, Syn Boga ywego (Mt 16,16). Na skale tej wiary, wyznanej przez w. Piotra, Chrystus zao y swj Koci3. Ogosi... niezgbione bogactwo Chrystusa (Ef 3, 8) 425 Przekazywanie wiary chrzecijaskiej jest przede wszystkim goszeniem Jezusa Chrystusa, by prowadzi do wiary w Niego. Od pocztku pierwsi uczniowie zapaali pragnieniem goszenia Chrystusa: Nie mo emy nie mwi tego, comy widzieli i syszeli (Dz 4, 20). Zapraszaj oni ludzi wszystkich czasw, by weszli do radoci ich komunii z Chrystusem: To wam oznajmiamy, co byo od pocztku, comy usyszeli o Sowie ycia, co ujrzelimy wasnymi oczami, na co patrzylimy i czego dotykay nasze rce bo ycie objawio si. Mymy je widzieli, o nim wiadczymy i gosimy wam ycie wieczne, ktre byo w Ojcu, a nam zostao objawione oznajmiamy wam, comy ujrzeli i usyszeli, abycie i wy mieli wspuczestnictwo z nami. A mie z nami wspuczestnictwo znaczy: mie je z Ojcem i z Jego Synem, Jezusem Chrystusem. Piszemy to w tym celu, aby nasza rado bya pena (1 J 1, 1-4). Chrystus: Centrum katechezy 426 W samym centrum katechezy znajduje si przede wszystkim Osoba: Jezus Chrystus z Nazaretu, Jednorodzony Syn Ojca... ktry cierpia i umar za nas i ktry teraz, poniewa zmartwychwsta, yje z nami na zawsze... Katechizowa... to odkrywa w Osobie Chrystusa cay odwieczny zamys Bo y, ktry w Nim si wypeni. To d y do zrozumienia znaczenia czynw i sw Chrystusa oraz znakw dokonanych przez Niego4. Celem katechezy jest doprowadzenie do komunii z Jezusem Chrystusem... Bo tylko On sam mo e prowadzi do mioci Ojca w Duchu witym i uczestnictwa w yciu Trjcy witej5. 427 W katechezie przez nauczanie przekazywany jest Chrystus, Sowo Wcielone i Syn Bo y, wszystko za inne o tyle, o ile do Niego si odnosi; naucza sam Chrystus, a ka dy inny nauczajcy jedynie w tej mierze, w jakiej jest Jego zwiastunem lub tumaczem i w jakiej Chrystus mwi przez
jego usta... Trzeba wic, aby do ka dego katechety mo na byo zastosowa te niezgbione sowa Jezusa: Moja nauka nie jest moja, lecz Tego, ktry Mnie posa (J 7, 16)6. 428 Kto zosta powoany do nauczania Chrystusa, powinien zatem stara si przede wszystkim o t najwy sz warto poznania Chrystusa; trzeba zgodzi si wszystko straci, bylebym pozyska Chrystusa i znalaz si w Nim... przez poznanie Jego: zarwno mocy Jego zmartwychwstania, jak i udziau w Jego cierpieniach w nadziei, e upodabniajc si do Jego mierci, dojd jako do penego powstania z martwych (Flp 3, 8-10). 429 Z tego przeniknitego mioci poznania Chrystusa rodzi si pragnienie goszenia Go, ewangelizowania i prowadzenia innych do tak wiary w Jezusa Chrystusa. Rwnoczenie jednak daje si odczu potrzeba coraz lepszego poznania tej wiary. W tym celu, idc za Symbolem Apostolskim, zostan najpierw przedstawione gwne tytuy Jezusa: Chrystus, Syn Bo y, Pan (artyku drugi). Symbol Apostolski wyznaje nastpnie gwne misteria ycia Jezusa: misterium Jego Wcielenia (artyku trzeci), Jego Paschy (artyku czwarty i pity) i Jego uwielbienia (artyku szsty i sidmy). Artyku drugi I W JEZUSA CHRYSTUSA, SYNA JEGO JEDYNEGO, PANA NASZEGO I. Jezus 430 Jezus w jzyku hebrajskim oznacza: Bg zbawia. W chwili Zwiastowania anio Gabriel nadaje Mu jako wasne imi Jezus, ktre wyra a zarwno Jego to samo, jak i posanie7. Poniewa jedynie Bg mo e odpuszcza grzechy (Mk 2, 7), to On w Jezusie, swoim odwiecznym Synu, ktry sta si czowiekiem, zbawi... lud od jego grzechw (Mt 1, 21). W ten sposb w Jezusie Bg wypenia ca histori zbawienia dla dobra ludzi. 431 W historii zbawienia Bg nie zadowoli si wyzwoleniem Izraela z domu niewoli (Pwt 5, 6), wyprowadzajc go z Egiptu. Zbawia go jeszcze od jego grzechu. Poniewa grzech jest zawsze obraz wyrzdzon Bogu8, jedynie On mo e go zgadzi9. Dlatego Izrael, uwiadamiajc sobie coraz bardziej powszechno grzechu, nie bdzie mg ju szuka zbawienia inaczej, jak tylko wzywajc imienia Boga Odkupiciela10. 432 Imi Jezus oznacza, e samo imi Boga jest obecne w osobie Jego Syna11, ktry sta si czowiekiem dla powszechnego i ostatecznego odkupienia grzechw. Jest to imi Bo e, jedyne, ktre przynosi zbawienie12; mog go wzywa wszyscy, poniewa Syn Bo y zjednoczy si ze wszystkimi ludmi przez Wcielenie13 w taki sposb, e nie dano ludziom pod niebem adnego innego imienia, w ktrym moglibymy by zbawieni (Dz 4, 12)14. 433 Arcykapan raz w roku wzywa imienia Boga Zbawiciela dla wynagrodzenia za grzechy Izraela, po pokropieniu przebagalni w Miejscu Najwitszym krwi ofiary15. Przebagalnia bya miejscem obecnoci Boga16. Gdy w. Pawe mwi o Jezusie, e Jego to ustanowi Bg narzdziem przebagania przez wiar moc Jego krwi (Rz 3, 25), oznacza to, e w Jego czowieczestwie Bg jedna ze sob wiat (2 Kor 5, 19). 434 Zmartwychwstanie Jezusa otacza chwa imi Boga Zbawiciela17, poniewa odtd wanie imi Jezus ukazuje w peni najwy sz moc imienia, ktre jest ponad wszelkie imi (Flp 2, 9). Ze duchy boj si Jego imienia18 i w Jego imi uczniowie dokonuj cudw19, poniewa Ojciec udzieli im wszystkiego, o co Go poprosz w imi Jezusa20. 435 Imi Jezus znajduje si w centrum modlitwy chrzecijaskiej. Wszystkie modlitwy liturgiczne kocz si formu: Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa. Punktem kulminacyjnym modlitwy Zdrowa Maryjo s sowa: i bogosawiony owoc ywota Twojego, Jezus. Wschodnia modlitwa serca nazywana modlitw Jezusow, mwi: Panie, Jezu Chryste, Synu Boga ywego, zmiuj si nade mn, grzesznikiem. Wielu chrzecijan umiera, jak w. Joanna dArc, z imieniem Jezus na ustach. II. Chrystus
436 Chrystus jest greckim tumaczeniem hebrajskiego pojcia Mesjasz, ktre znaczy namaszczony. Pojcie to stao si imieniem wasnym Jezusa, poniewa On doskonale wypeni Boskie posanie, ktre pojcie to oznacza. Istotnie, w Izraelu namaszczano w imi Bo e tych, ktrzy zostali konsekrowani przez Boga do misji zleconej przez Niego. Byli to krlowie21, kapani22, a w rzadkich przypadkach prorocy23. Takim namaszczonym mia by przede wszystkim Mesjasz, ktrego Bg mia posa, by zapocztkowa ostatecznie Jego Krlestwo24. Mesjasz mia by namaszczony Duchem Paskim25 rwnoczenie jako krl i kapan26, ale tak e jako prorok27. Jezus wypeni mesjask nadziej Izraela w potrjnej funkcji kapana, proroka i krla. 437 Anio ogosi pasterzom narodzenie Jezusa jako narodziny obiecanego Izraelowi Mesjasza: Dzi w miecie Dawida narodzi si wam Zbawiciel, ktrym jest Mesjasz, Pan (k 2, 11). Od pocztku jest On Tym, ktrego Ojciec powici i posa na wiat (J 10, 36), ktry pocz si jako wity (k 1, 35) w dziewiczym onie Maryi. Jzef zosta powoany przez Boga, by wzi do siebie Maryj, swoj Ma onk, albowiem z Ducha witego jest to, co si w Niej poczo (Mt 1, 20), oraz eby Jezus, zwany Chrystusem, narodzi si z Ma onki Jzefa w mesjaskim potomstwie Dawida (Mt 1,16)28. 438 Konsekracja mesjaska Jezusa ukazuje Jego Boskie posanie. Na to zreszt wskazuje samo Jego imi, poniewa w imieniu Chrystusa kryje si Ten, ktry namaci, Ten, ktry zosta namaszczony, i samo namaszczenie, ktrym zosta namaszczony. Tym, ktry namaci, jest Ojciec; Tym, ktry zosta namaszczony, jest Syn; a zosta namaszczony w Duchu, ktry jest Namaszczeniem29. Wieczna konsekracja mesjaska Syna objawia si w czasie Jego ziemskiego ycia podczas chrztu udzielonego Mu przez Jana, gdy Bg namaci (Go) Duchem witym i moc (Dz 10, 38), aby On si objawi Izraelowi (J 1, 31) jako Mesjasz. Jego dziea i Jego sowa pozwol pozna Go jako witego Bo ego (Mk 1, 24; J 6, 69; Dz 3, 14). 439 Wielu ydw, a nawet niektrzy poganie podzielajcy ich nadziej, rozpoznali w Jezusie podstawowe cechy mesjaskiego syna Dawida obiecanego przez Boga Izraelowi30. Jezus przyj tytu Mesjasza, do ktrego mia prawo31, ale nie bez pewnej rezerwy, poniewa ten tytu by rozumiany przez pewn grup Jemu wspczesnych w sposb zbyt ludzki32, przede wszystkim polityczny33. 440 Jezus przyj wyznanie wiary Piotra, ktry uzna w Nim Mesjasza, zapowiadajc blisk mk Syna Czowieczego34. Odsoni autentyczn tre swojego mesjaskiego krlowania, zarwno w transcendentnej to samoci Syna Czowieczego, ktry z nieba zstpi (J 3, 13)35, jak te w swoim posaniu odkupieczym jako cierpicy Suga: Syn Czowieczy... nie przyszed, aby Mu su ono, lecz aby su y i da swoje ycie na okup za wielu (Mt 20, 28)36. Dlatego prawdziwe znaczenie Jego krlowania ukazao si dopiero z wysokoci krzy a37. Po Jego zmartwychwstaniu natomiast Jego krlowanie mesjaskie bdzie ju mogo by ogoszone przez Piotra wobec ludu Bo ego: Niech cay dom Izraela wie z niewzruszon pewnoci, e tego Jezusa, ktrego wycie ukrzy owali, uczyni Bg i Panem, i Mesjaszem (Dz 2, 36). III. Jedyny Syn Bo y 441 W Starym Testamencie tytu syna Bo ego jest nadawany anioom38, ludowi wybranemu39, dzieciom Izraela40 oraz jego krlom41. Oznacza on wwczas przybrane synostwo, ktre wprowadza midzy Bogiem i stworzeniem zwizki szczeglnej bliskoci. Gdy obiecany Krl-Mesjasz jest nazywany synem Bo ym42, to zgodnie z dosownym sensem tych tekstw, nie oznacza to w sposb konieczny, e byby On kim wicej ni czowiekiem. Ci, ktrzy okrelili Jezusa jako Mesjasza Izraela43, by mo e nie zamierzali przez to powiedzie niczego wicej44. 442 Inaczej jest jednak w przypadku Piotra, gdy wyznaje Jezusa jako Chrystusa, Syna Boga ywego (Mt 16, 16), poniewa Jezus odpowiada mu uroczycie: Nie objawiy ci tego ciao i krew, lecz Ojciec mj, ktry jest w niebie (Mt 16,17). Tak samo powie Pawe o swoim nawrceniu na drodze do Damaszku: Gdy jednak spodobao si Temu, ktry wybra mnie jeszcze w onie matki mojej i powoa ask swoj, aby objawi Syna swego we mnie, bym Ewangeli o Nim gosi poganom... (Ga 1, 15-16). Zaraz zacz gosi w synagogach, e Jezus jest Synem Bo ym (Dz 9, 20). Od pocztku45 bdzie to centrum wiary apostolskiej46, ktr wyzna najpierw Piotr jako fundament Kocioa47. 443 Jeli Piotr mg rozpozna transcendentny charakter Bo ego synostwa Jezusa - Mesjasza, to dlatego e On pozwoli mu wyranie to zrozumie. Na pytanie oskar ycieli przed Sanhedrynem:
Wic Ty jeste Synem Bo ym?, Jezus odpowiedzia: Tak. Jestem Nim (k 22, 70)48. Ju wczeniej Jezus okreli si jako Syn, ktry zna Ojca49, ktry r ni si od sug, posyanych poprzednio przez Boga do Jego ludu50, i ktry przewy sza samych aniow51. Odr ni swoje synostwo od synostwa swoich uczniw, nie mwic nigdy Ojcze nasz52, z wyjtkiem sytuacji, gdy im poleci: Wy zatem tak si mdlcie: Ojcze nasz (Mt 6, 8-9); podkreli tak e takie rozr nienie: Ojciec mj i Ojciec wasz (J 20, 17). 444 Ewangelie przytaczaj w dwch uroczystych chwilach podczas Chrztu i Przemienienia Chrystusa gos Ojca, ktry okrela Go jako swego Syna umiowanego53. Sam Jezus okrela si jako Jednorodzony Syn Boga (J 3,16) i przez ten tytu potwierdza swoj wieczn preegzystencj54. Domaga si On wiary w imi Jednorodzonego Syna Bo ego (J 3, 18). To wyznanie chrzecijaskie pojawia si ju w zawoaniu setnika wobec ukrzy owanego Jezusa: Prawdziwie, ten czowiek by Synem Bo ym (Mk 15, 39). Tylko w Misterium Paschalnym wierzcy mo e nada tytuowi Syn Boy pene znaczenie 445 Po zmartwychwstaniu Chrystusa Jego Boskie synostwo ukazuje si w mocy Jego uwielbionego czowieczestwa; Jezus zosta ustanowiony wedug Ducha witoci przez powstanie z martwych penym mocy Synem Bo ym (Rz 1, 4)55. Apostoowie bd mogli wyzna: Ogldalimy Jego chwa, chwa, jak Jednorodzony otrzymuje od Ojca, peen aski i prawdy (J 1,14). IV. Pan 446 W greckim tumaczeniu ksig Starego Testamentu niewypowiedziane imi, pod ktrym Bg objawi si Moj eszowi56: JHWH, zostao oddane przez Kyrios (Pan). Pan staje si od tej chwili powszechnym imieniem okrelajcym Bosko Boga Izraela. Nowy Testament posuguje si tytuem Pan w sensie cisym tak w odniesieniu do Ojca, jak rwnie , co jest nowoci, w odniesieniu do Jezusa, uznanego w ten sposb za samego Boga57. 447 Sam Jezus przypisuje sobie w sposb ukryty ten tytu, gdy dyskutuje z faryzeuszami o sensie Psalmu 11058, a tak e w sposb bezporedni, gdy zwraca si do Apostow59. W czasie caego ycia publicznego Jezusa znaki Jego panowania nad natur, nad chorobami, nad demonami, nad mierci i grzechem, ukazyway Jego Bosk najwy sz wadz. 448 Bardzo czsto w Ewangeliach ludzie zwracaj si do Jezusa, nazywajc Go Panem. Tytu ten wiadczy o szacunku i zaufaniu tych, ktrzy zbli aj si do Jezusa oraz oczekuj od Niego pomocy i uzdrowienia60. Wypowiadany za natchnieniem Ducha witego, ten tytu wyra a uznanie Boskiego misterium Jezusa61. W spotkaniu z Jezusem zmartwychwstaym staje si adoracj: Pan mj i Bg mj! (J 20, 28). Przybiera wtedy znami mioci i przywizania, ktre pozostanie charakterystyczne dla tradycji chrzecijaskiej: To jest Pan! (J 21, 7). 449 Przypisujc Jezusowi Boski tytu Pana, pierwsze wyznania wiary Kocioa od pocztku stwierdzaj62, e moc, cze i chwaa nale ne Bogu Ojcu przysuguj tak e Jezusowi63, poniewa istnieje On w postaci Bo ej (Flp 2, 6), a Ojciec potwierdzi to panowanie Jezusa, wskrzeszajc Go z martwych i wywy szajc Go w swojej chwale64. 450 Od pocztku historii chrzecijaskiej stwierdzenie panowania Jezusa nad wiatem i nad histori65 oznacza tak e uznanie, e czowiek nie mo e w sposb absolutny podda swojej wolnoci osobistej adnej wadzy ziemskiej, ale wycznie Bogu Ojcu i Panu Jezusowi Chrystusowi: Cezar nie jest Panem66. Koci... wierzy, e klucz, orodek i cel caej ludzkiej historii znajduje si w jego Panu i Nauczycielu67. 451 Modlitwa chrzecijaska jest przeniknita tytuem Pan, czy to bdzie zaproszenie do modlitwy: Pan z wami, czy jej zakoczenie przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, czy wreszcie pene ufnoci i nadziei woanie: Maran atha (Pan przychodzi!) lub Marana tha (Przyjd, Panie!) (1 Kor 16, 22); Amen. Przyjd, Panie Jezu! (Ap 22, 20). W skrcie 452 Imi Jezus oznacza Bg zbawia. Dzieci narodzone z Dziewicy Maryi jest nazwane imieniem Jezus, On bowiem zbawi swj lud od jego grzechw (Mt 1, 21): Nie dano ludziom pod niebem adnego innego imienia, w ktrym moglibymy by zbawieni (Dz 4,12).
453 Imi Chrystus oznacza Namaszczony, Mesjasz. Jezus jest Chrystusem, poniewa Bg namaci (Go) Duchem witym i moc (Dz 10, 38). On by Tym, ktry ma przyj (k 7,19), przedmiotem nadziei Izraela (Dz 28, 20). 454 Imi Syn Bo y oznacza jedyn i wieczn relacj Jezusa Chrystusa do Boga, Jego Ojca: On jest jedynym Synem Ojca68 i samym Bogiem69. Wiara, e Jezus Chrystus jest Synem Bo ym, jest konieczna, by by chrzecijaninem70. 455 Imi Pan oznacza Boskie panowanie. Wyznawa lub wzywa Jezusa jako Pana, oznacza wierzy w Jego Bosko. Nikt... nie mo e powiedzie bez pomocy Ducha witego: Panem jest Jezus (1 Kor 12, 3). Artyku trzeci JEZUS CHRYSTUS POCZ SI Z DUCHA WITEGO, NARODZI SI Z MARYI PANNY Paragraf pierwszy SYN BO Y STA SI CZOWIEKIEM I. Dlaczego Sowo stao si ciaem? 456 Odpowiadajc na to pytanie, wyznajemy w Credo Nicejsko-Konstantynopolitaskim: Dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstpi z nieba. I za spraw Ducha witego przyj ciao z Maryi Dziewicy. 457 Sowo stao si ciaem, aby nas zbawi i pojedna z Bogiem. Bg sam nas umiowa i posa Syna swojego jako ofiar przebagaln za nasze grzechy (1 J 4, 10). Ojciec zesa Syna jako Zbawiciela wiata (1 J 4, 14). On si objawi po to, aby zgadzi grzechy (1 J 3, 5). Nasza chora natura wymagaa uzdrowienia; upada potrzebowaa podniesienia, martwa wskrzeszenia. Utracilimy posiadanie dobra, trzeba byo je nam przywrci. Bylimy zamknici w ciemnociach, trzeba byo przynie nam wiato. Bdc w niewoli, oczekiwalimy Zbawiciela; jako winiowie potrzebowalimy pomocy, jako niewolnicy wyzwoliciela. Czy te powody byy bez znaczenia? Czy nie zasugiway one na wzruszenie Boga, na to, by zni y si a do poziomu naszej ludzkiej natury i nawiedzi j, skoro ludzko znajdowaa si w tak opakanym i nieszczliwym stanie?71 458 Sowo stao si ciaem, abymy poznali w ten sposb mio Bo : W tym objawia si mio Boga ku nam, e zesa Syna swego Jednorodzonego na wiat, abymy ycie mieli dziki Niemu (1 J 4, 9). Tak bowiem Bg umiowa wiat, e Syna swego Jednorodzonego da, aby ka dy, kto w Niego wierzy, nie zgin, ale mia ycie wieczne (J 3, 16). 459 Sowo stao si ciaem, by by dla nas wzorem witoci: Wecie moje jarzmo na siebie i uczcie si ode Mnie... (Mt 11, 29). Ja jestem drog i prawd, i yciem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie (J 14, 6). Na Grze Przemienienia Ojciec daje polecenie: Jego suchajcie (Mk 9, 7)72. Jest On rzeczywicie wzorem bogosawiestw i norm nowego Prawa: To jest moje przykazanie, abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 15, 12). Mio ta zakada rzeczywist ofiar z siebie w pjciu za Nim73. 460 Sowo stao si ciaem, by uczyni nas uczestnikami Boskiej natury (2 P 1, 4). Taka jest racja, dla ktrej Sowo stao si czowiekiem, Syn Bo y Synem Czowieczym: aby czowiek, jednoczc si ze Sowem i przyjmujc w ten sposb synostwo Bo e, sta si synem Bo ym74. Istotnie, Syn Bo y sta si czowiekiem, aby uczyni nas Bogiem75. Unigenitus Dei Filius, suae divinitatis volens nos esse participes, naturam nostram assumpsit, ut homines deos faceret factus homo Jednorodzony Syn Bo y, chcc uczyni nas uczestnikami swego Bstwa, przyj nasz natur, aby stawszy si czowiekiem, uczyni ludzi bogami76. II. Wcielenie
461 Opierajc si na sowach w. Jana (Sowo stao si ciaem, J 1, 14), Koci nazywa Wcieleniem fakt, e Syn Bo y przyj natur ludzk, by dokona w niej naszego zbawienia. Koci opiewa misterium Wcielenia w hymnie przytoczonym przez w. Pawa: To d enie niech was o ywia; ono te byo w Chrystusie Jezusie. On, istniejc w postaci Boej, nie skorzysta ze sposobnoci, aby na rwni by z Bogiem, lecz ogooci samego siebie, przyjwszy posta sugi, stawszy si podobnym do ludzi. A w zewntrznym przejawie uznany za czowieka, uni y samego siebie, stawszy si posusznym a do mierci i to mierci krzyowej (Flp 2, 5-8)77. 462 O tej samej tajemnicy mwi List do Hebrajczykw: Przeto przychodzc na wiat, mwi (Chrystus): Ofiary ani daru nie chciae, ale Mi utworzy ciao; caopalenia i ofiary za grzech nie podobay si Tobie. Wtedy rzekem: Oto id... abym spenia wol Twoj, Bo e (Hbr 10, 5-7, cytujc Ps 40, 7-9 LXX). 463 Wiara w prawdziwe Wcielenie Syna Bo ego jest znakiem wyr niajcym wiar chrzecijask: Po tym poznajecie Ducha Bo ego: ka dy duch, ktry uznaje, e Jezus Chrystus przyszed w ciele, jest z Boga (1 J 4, 2). Takie jest od samego pocztku radosne przekonanie Kocioa, gdy sawi wielk tajemnic pobo noci Chrystusa, ktry objawi si w ciele (1 Tm 3,16). III. Prawdziwy Bg i prawdziwy czowiek 464 Jedyne i cakowicie wyjtkowe wydarzenie Wcielenia Syna Bo ego nie oznacza, e Jezus Chrystus jest czciowo Bogiem i czciowo czowiekiem, ani e jest ono wynikiem niejasnego pomieszania tego, co Boskie, i tego, co ludzkie. Syn Bo y sta si prawdziwie czowiekiem, pozostajc prawdziwie Bogiem. Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym czowiekiem. Koci musia broni tej prawdy wiary i wyjania j w pierwszych wiekach, odpowiadajc na herezje, ktre j faszoway. 465 Pierwsze herezje negoway nie tyle Bstwo Chrystusa, ile raczej Jego prawdziwe czowieczestwo (doketyzm gnostycki). Od czasw apostolskich wiara chrzecijaska kada nacisk na prawdziwe Wcielenie Syna Bo ego, ktry przyszed w ciele78. W trzecim wieku Koci na synodzie w Antiochii musia orzec przeciw Pawowi z Samosaty, e Jezus Chrystus jest Synem Bo ym przez natur, a nie przez przybranie (adopcj). Pierwszy sobr powszechny w Nicei w 325 r. wyznaje w swoim Credo, e Syn Bo y jest zrodzony, a nie stworzony, wspistotny Ojcu (homousios), i potpia Ariusza, ktry przyjmowa, e Syn Bo y pochodzi z nicoci79 i z innej substancji ni Ojciec80. 466 Herezja nestoriaska widziaa w Chrystusie osob ludzk poczon z Osob Bosk Syna Boego. Przeciwstawiajc si tej herezji, w. Cyryl Aleksandryjski i trzeci sobr powszechny w Efezie w 431 r. wyznali, e Sowo, jednoczc si przez uni hipostatyczn z ciaem o ywianym dusz rozumn, stao si czowiekiem81. Czowieczestwo Chrystusa nie ma innego podmiotu ni Boska Osoba Syna Bo ego, ktry przyj je i uczyni swoim od chwili swego poczcia. Na tej podstawie Sobr Efeski ogosi w 431 r., e Maryja staa si prawdziwie Matk Bo przez ludzkie poczcie Syna Bo ego w swoim onie: (Nazywa si J Matk Bo ) nie dlatego, e Sowo Bo e wzio od Niej swoj Bosk natur, ale dlatego e narodzio si z Niej wite ciao obdarzone dusz rozumn, z ktrym Sowo zjednoczone hipostatycznie narodzio si, jak si mwi, wedug ciaa82. 467 Monofizyci twierdzili, e natura ludzka jako taka przestaa istnie w Chrystusie, gdy zostaa przyjta przez Bosk Osob Syna Bo ego. Przeciwstawiajc si tej herezji, czwarty sobr powszechny w Chalcedonie w 451 r. wyzna: Idc za witymi Ojcami, uczymy jednogonie wyznawa, e jest jeden i ten sam Syn, nasz Pan Jezus Chrystus, doskonay w Bstwie i doskonay w czowieczestwie, prawdziwy Bg i prawdziwy czowiek, zo ony z duszy rozumnej i z ciaa, wspistotny Ojcu co do Bstwa, wspistotny nam co do czowieczestwa, we wszystkim... z wyjtkiem grzechu (Hbr 4, 15). Przed wiekami zrodzony z Ojca jako Bg, w ostatnich czasach narodzi si dla nas i dla naszego zbawienia jako czowiek z Maryi Dziewicy, Bo ej Rodzicielki. Jeden i ten sam Chrystus Pan, Syn Jednorodzony, ma by uznany w dwch naturach bez pomieszania, bez zamiany, bez podziau i bez rozczenia. Nigdy nie zostaa usunita r nica
natur przez ich zjednoczenie, lecz waciwoci ka dej z nich s zachowane i zjednoczone w jednej osobie i w jednej hipostazie83. 468 Po Soborze Chalcedoskim niektrzy uwa ali ludzk natur Chrystusa za jaki rodzaj podmiotu osobowego. Pity sobr powszechny w Konstantynopolu w 553 r. wyzna przeciw nim o Chrystusie: Jest tylko jedna hipostaza (czyli osoba), ktr jest nasz Pan Jezus Chrystus, Jeden z Trjcy witej84. Wszystko w czowieczestwie Chrystusa powinno wic by przypisywane Jego Osobie Boskiej jako waciwemu podmiotowi85, nie tylko cuda, lecz tak a cierpienia86, a nawet mier: Nasz Pan Jezus Chrystus, ktry w swoim ciele zosta ukrzy owany, jest prawdziwym Bogiem, Panem chway i Jednym z Trjcy witej87. 469 Koci wyznaje w ten sposb, e Jezus jest niepodzielnie prawdziwym Bogiem i prawdziwym czowiekiem. Jest On prawdziwie Synem Bo ym, ktry sta si czowiekiem, naszym bratem, nie przestajc przez to by Bogiem, naszym Panem: Niezmienny w swoim Bstwie, przyj to, co ludzkie piewa liturgia rzymska88. Liturgia w. Jana Chryzostoma gosi i piewa: O Synu Jedyny i Sowo Boga, bdc niemiertelny, raczye dla naszego zbawienia przyj ciao ze witej Bo ej Rodzicielki i zawsze Dziewicy Maryi. Bez adnej odmiany stae si czowiekiem i zostae ukrzy owany. O Chryste Bo e, ktry przez swoj mier zniweczye mier, ktry jeste Jednym z Trjcy witej, uwielbiony z Ojcem i Duchem witym, zbaw nas!89 IV. W jaki sposb Syn Bo y jest czowiekiem? 470 Poniewa w tajemniczym zjednoczeniu Wcielenia przybrana natura nie ulega zniszczeniu90, Koci doszed w cigu wiekw do wyznania penej rzeczywistoci ludzkiej duszy Chrystusa, z jej dziaaniami rozumu i woli, oraz Jego ludzkiego ciaa. Rwnoczenie jednak za ka dym razem musia przypomina, e ludzka natura Chrystusa nale y na wasno do Boskiej Osoby Syna Bo ego, przez ktr zostaa przyjta. Wszystko to, kim On jest, i to, co czyni w niej, nale y do Jednego z Trjcy. Syn Bo y udziela wic swojemu czowieczestwu swojego osobowego sposobu istnienia w Trjcy. Zarwno w swojej duszy, jak w swoim ciele Chrystus wyra a wic po ludzku Boskie ycie Trjcy91: Syn Bo y... ludzkimi rkoma pracowa, ludzkim myla umysem, ludzk dziaa wol, ludzkim sercem kocha, urodzony z Maryi Dziewicy, sta si prawdziwie jednym z nas, we wszystkim do nas podobnym oprcz grzechu92. Dusza ludzka i ludzkie poznanie Chrystusa 471 Apolinary z Laodycei przyjmowa, e w Chrystusie Sowo zastpio dusz lub ducha. Przeciw temu bdowi Koci wyzna, e wieczny Syn przyj tak e rozumn dusz ludzk93. 472 Dusza ludzka, ktr przyj Syn Bo y, jest wyposa ona w prawdziwe ludzkie poznanie. Jako takie nie mogo by ono nieograniczone; realizowao si w warunkach historycznych Jego istnienia w czasie i przestrzeni. Dlatego Syn Bo y, stajc si czowiekiem, mg wzrasta w mdroci, w latach i w asce (k 2, 52), a tak e zdobywa wiadomoci o tym, czego, bdc czowiekiem, trzeba uczy si w sposb dowiadczalny94. Odpowiadao to rzeczywistoci Jego dobrowolnego uni enia w postaci sugi (Flp 2, 7). 473 Rwnoczenie jednak to prawdziwe ludzkie poznanie Syna Bo ego wyra ao Boskie ycie Jego Osoby95. Ludzka natura Syna Bo ego, nie sama przez si, ale przez swoje zjednoczenie ze Sowem, poznawaa i ukazywaa w sobie wszystko, co przysuguje Bogu96. Przede wszystkim odnosi si to do wewntrznego i bezporedniego poznania Ojca przez Syna Bo ego, ktry sta si czowiekiem97. Syn ujawnia tak e w swoim ludzkim poznaniu Bosk zdolno przenikania myli ukrytych w ludzkich sercach98. 474 Na mocy zjednoczenia z Bosk mdroci w Osobie Sowa Wcielonego ludzkie poznanie Chrystusa w peni uczestniczyo w znajomoci wiecznych zamysw, ktre przyszed objawi99. Jezus wprawdzie stwierdza, e nie zna tych zamysw100, ale w innym miejscu wyjania, e nie otrzyma polecenia, by to objawi101.
Ludzka woa Chrystusa 475 W podobny sposb Koci wyzna na szstym soborze powszechnym102, e Chrystus posiada dwie wole i dwa dziaania naturalne, Boskie i ludzkie, nie przeciwstawne, ale wspdziaajce. Sowo, ktre stao si ciaem, chciao wic po ludzku w posuszestwie swemu Ojcu tego wszystkiego, co w sposb Boski razem z Ojcem i Duchem witym zdecydowao dla naszego zbawienia103. Ludzka wola Chrystusa idzie za Jego wol Bo , nie sprzeciwiajc si jej ani nie opierajc, ale raczej podporzdkowujc si tej Boskiej i wszechmocnej woli104. Prawdziwe ciao Chrystusa 476 Poniewa Sowo stao si ciaem, przyjmujc prawdziwe czowieczestwo, przyjo tak e jego ograniczenia105. Na tej podstawie ludzkie oblicze Jezusa mo e by przedstawiane106. Na sidmym soborze powszechnym Koci uzna za dozwolone ukazywanie go na witych obrazach107. 477 Rwnoczenie Koci zawsze twierdzi, e w ciele Jezusa Bg, bdc niewidzialny, ukaza si naszym oczom108. Indywidualne cechy ciaa Chrystusa rzeczywicie wyra aj Bosk Osob Syna Bo ego. Uczyni On swoimi rysy swojego ludzkiego ciaa do tego stopnia, e namalowane na witym obrazie mog by otaczane kultem, poniewa wierzcy, ktry czci Jego obraz, czci osob, ktr obraz przedstawia109. Serce Sowa Wcielonego 478 Jezus w czasie swego ziemskiego ycia, swojej agonii i swojej mki pozna i umiowa nas wszystkich i ka dego z osobna oraz wyda si za ka dego z nas: Syn Bo y... umiowa mnie i samego siebie wyda za mnie (Ga 2, 20). Umiowa nas wszystkich ludzkim sercem. Z tego powodu Najwitsze Serce Jezusa, przebite za nasze grzechy i dla naszego zbawienia110, jest uwa ane za znak i wyjtkowy symbol tej mioci, ktr Boski Odkupiciel miuje nieustannie Wiecznego Ojca i wszystkich ludzi bez wyjtku111. W skrcie 479 W czasie ustalonym przez Boga wcieli si Jedyny Syn Ojca, wieczne Sowo, to znaczy Sowo i substancjalny Obraz Ojca; nie tracc natury Boskiej, przyj natur ludzk. 480 Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym czowiekiem w jednoci swojej Osoby Boskiej; z tej racji jest On jedynym Porednikiem midzy Bogiem i ludmi. 481 Chrystus ma dwie natury, Bosk i ludzk, nie pomieszane, ale zjednoczone w jednej Osobie Syna Bo ego. 482 Chrystus, bdc prawdziwym Bogiem i prawdziwym czowiekiem, ma ludzki rozum i wol, doskonale zgodne oraz podporzdkowane Jego Boskiemu rozumowi i woli, ktre posiada wsplnie z Ojcem i Duchem witym. 483 Wcielenie stanowi wiec tajemnic przedziwnego zjednoczenia natury Boskiej i natury ludzkiej w jedynej Osobie Sowa. Paragraf drugi POCZ SI Z DUCHA WITEGO, NARODZI SI Z MARYI PANNY I. Pocz si z Ducha witego... 484 Zwiastowanie Maryi zapocztkowuje peni czasu (Ga 4, 4), to znaczy wypenienie czasu obietnic i przygotowa. Maryja jest powoana do poczcia Tego, w ktrym zamieszka caa Penia: Bstwo, na sposb ciaa (Kol 2, 9). Boska odpowied na Jej pytanie: Jak e si to stanie, skoro nie znam m a? (k 1, 34), mwi o mocy Ducha witego: Duch wity zstpi na Ciebie (k 1, 35).
485 Posanie Ducha witego jest zawsze poczone z posaniem Syna i skierowane do niego112. Duch wity, ktry jest Panem i O ywicielem, zostaje posany, aby uwici ono Maryi Dziewicy i w sposb Boski uczyni je podnym; sprawia On, e Maryja pocza wiecznego Syna Ojca w czowieczestwie, ktre wzi od Niej. 486 Jedyny Syn Ojca, poczty jako czowiek w onie Maryi Dziewicy, jest Chrystusem, to znaczy namaszczonym przez Ducha witego113 od pocztku swego ziemskiego ycia, chocia bdzie objawia si stopniowo: pasterzom114, mdrcom115, Janowi Chrzcicielowi116, uczniom117. Cae ycie Jezusa Chrystusa bdzie wic ukazywa, e Bg namaci (Go) Duchem witym i moc (Dz 10, 38). II. ...narodzi si z Maryi Dziewicy 487 Wiara katolicka w odniesieniu do Maryi opiera si na wierze w Chrystusa, a to, czego naucza ona o Maryi, wyjania z kolei wiar w Chrystusa. Przeznaczenie Maryi 488 Zesa Bg Syna swego (Ga 4, 4), lecz by utworzy Mu ciao118, chcia wolnej wsppracy stworzenia. W tym celu Bg odwiecznie wybra na Matk swego Syna crk Izraela, mod ydwk z Nazaretu w Galilei, Dziewic polubion m owi, imieniem Jzef, z rodu Dawida; a Dziewicy byo na imi Maryja (k 1, 26-27). Byo za wol Ojca miosierdzia, aby Wcielenie poprzedzia zgoda Tej, ktra przeznaczona zostaa na matk, by w ten sposb, podobnie jak niewiasta przyczynia si do mierci, tak rwnie niewiasta przyczynia si do ycia119. 489 Posanie Maryi zostao przygotowane w Starym Przymierzu przez posanie wielu witych kobiet. Mimo swojego nieposuszestwa Ewa ju na pocztku otrzymuje obietnic potomstwa, ktre odniesie zwycistwo nad Zym120, oraz obietnic, e bdzie matk wszystkich yjcych121. Na mocy tej obietnicy Sara pocza syna mimo swego podeszego wieku122. Wbrew wszelkim ludzkim oczekiwaniom Bg wybiera to, co byo uwa ane za niemocne i sabe123, by pokaza wierno swojej obietnicy: Ann, matk Samuela124, Debor, Rut, Judyt i Ester oraz wiele innych kobiet. Maryja zajmuje pierwsze miejsce wrd pokornych i ubogich Pana, ktrzy z ufnoci oczekuj od Niego zbawienia i dostpuj go. Wraz z Ni wreszcie, wznios Cr Syjonu, po dugim oczekiwaniu spenienia obietnicy, przychodzi penia czasu i nastaje nowa ekonomia zbawienia125. Niepokalane Poczcie 490 Aby by Matk Zbawiciela, zostaa obdarzona przez Boga godnymi tak wielkiego zadania darami126. W chwili Zwiastowania anio Gabriel pozdrawia J jako pen aski (k 1, 28). Istotnie, by mc da dobrowolne przyzwolenie wiary na zapowied swego powoania, byo konieczne, aby Maryja bya cakowicie przeniknita przez ask Bo . 491 W cigu wiekw Koci uwiadomi sobie, e Maryja, napeniona ask przez Boga (k 1, 28), zostaa odkupiona od chwili swego poczcia. Wanie to wyra a dogmat Niepokalanego Poczcia, ogoszony w 1854 r. przez papie a Piusa IX: Najwitsza Maryja Dziewica od pierwszej chwili swego poczcia, przez ask i szczeglny przywilej Boga wszechmogcego, na mocy przewidzianych zasug Jezusa Chrystusa, Zbawiciela rodzaju ludzkiego, zostaa zachowana nienaruszona od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego127. 492 Maryja zostaa ubogacona od pierwszej chwili poczcia blaskami szczeglnej zaiste witoci128; wito ta pochodzi w caoci od Chrystusa; jest Ona odkupiona w sposb wzniolejszy ze wzgldu na zasugi swego Syna129. Bardziej ni wszystkie inne osoby stworzone Ojciec napeni J wszelkim bogosawiestwem... na wy ynach niebieskich - w Chrystusie (Ef 1, 3). Wybra J z mioci przed zao eniem wiata, aby bya wita i nieskalana przed Jego obliczem130. 493 Ojcowie Tradycji wschodniej nazywaj Maryj Ca wit (Panaghia), czcz J jako woln od wszelkiej zmazy grzechowej, jakby utworzon przez Ducha witego i uksztatowan jako nowe
stworzenie131. Dziki asce Bo ej Maryja przez cae ycie pozostaa wolna od wszelkiego grzechu osobistego. Niech mi si stanie wedug sowa twego... 494 Na zapowied, e porodzi Syna Najwy szego, nie znajc m a, moc Ducha witego132, Maryja odpowiedziaa posuszestwem wiary (Rz 1, 5), pewna, e dla Boga... nie ma nic niemo liwego: Oto ja su ebnica Paska niech mi si stanie wedug twego sowa (k 1, 37-38). W ten sposb, zgadzajc si na sowo Bo e, Maryja staa si Matk Jezusa i przyjmujc caym sercem Bo wol zbawienia, w czym nie przeszkodzi Jej aden grzech, oddaa si cakowicie osobie i dzieu swego Syna, by dziki asce Bo ej, pod zwierzchnictwem Syna i w zjednoczeniu z Nim, su y tajemnicy Odkupienia133. Jak powiada w. Ireneusz, bdc posuszn, staa si przyczyn zbawienia zarwno dla siebie, jak i dla caego rodzaju ludzkiego. Tote niemao Ojcw staro ytnych w swoim nauczaniu chtnie wraz z nim stwierdza: Wze spltany przez nieposuszestwo Ewy rozwizany zosta przez posuszestwo Maryi; co zwizaa przez niewierno dziewica Ewa, to dziewica Maryja rozwizaa przez 726 wiar; przeprowadziwszy za to porwnanie z Ew, nazywaj Maryj matk yjcych i niejednokrotnie stwierdzaj: mier przez Ew, ycie przez Maryj134. Boskie macierzystwo Maryi 495 Maryja, nazywana w Ewangeliach Matk Jezusa (J 2,1;19, 25)135, ju przed narodzeniem swego Syna jest ogoszona przez El biet, pod natchnieniem Ducha witego, Matk mojego Pana (k 1, 43). Istotnie, Ten, ktrego pocza jako czowieka z Ducha witego i ktry prawdziwie sta si Jej Synem wedug ciaa, nie jest nikim innym jak wiecznym Synem Ojca, drug Osob Trjcy witej. Koci wyznaje, e Maryja jest rzeczywicie Matk Bo (Theotokos)136. Dziewictwo Maryi 496 Ju w pierwszych Symbolach wiary137 Koci wyznawa, e Jezus zosta poczty jedynie przez moc Ducha witego w onie Dziewicy Maryi, stwierdzajc tak e aspekt cielesny tego wydarzenia: Jezus zosta poczty z Ducha witego, bez nasienia mskiego138. Ojcowie Kocioa widz w dziewiczym poczciu znak, e to rzeczywicie Syn Bo y przyszed w czowieczestwie podobnym do naszego. W ten sposb mwi w. Ignacy Antiocheski (pocztek II wieku): Jestecie mocno przekonani, e nasz Pan jest rzeczywicie z rodu Dawida wedug ciaa139. Synem Bo ym wedug woli i mocy Bo ej140; prawdziwie narodzonym z Dziewicy... On by prawdziwie w swoim ciele przybity do krzy a pod Poncjuszem Piatem... prawdziwie cierpia, tak e prawdziwie zmartwychwsta141. 497 Opowiadania ewangeliczne142 uznaj dziewicze poczcie za dzieo Bo e, przekraczajce wszelkie rozumienie i wszelkie ludzkie mo liwoci143: Z Ducha witego jest to, co si w Niej poczo mwi anio do Jzefa o Maryi, jego Ma once (Mt 1, 20). Koci widzi w tym wypenienie Bo ej obietnicy danej przez proroka Izajasza: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna (Iz 7, 14; zgodnie z greckim tumaczeniem Mt 1, 23). 498 Zaniepokojenie wywoywa niekiedy fakt milczenia Ewangelii w. Marka i Listw Nowego Testamentu o dziewiczym poczciu przez Maryj. Mo na byo tak e stawia sobie pytanie, czy nie chodzi tu o jakie legendy lub konstrukcje teologiczne bez podstaw historycznych. Trzeba na to odpowiedzie, e wiara w dziewicze poczcie Jezusa spotkaa si z yw opozycj, drwinami i niezrozumieniem ze strony niewierzcych, ydw i pogan144. Nie bya ona motywowana mitologi pogask czy jak adaptacj wczesnych idei. Sens tego wydarzenia jest dostpny tylko dla wiary, ktra widzi go w powizaniu tajemnic midzy sob145, w caoci misteriw Chrystusa, od Wcielenia a do Paschy. Ju w. Ignacy Antiocheski wiadczy o tym powizaniu: Ksi tego wiata nie zna dziewictwa Maryi i Jej rozwizania, jak rwnie mierci Pana; te trzy niezwyke tajemnice wypeniy si w milczeniu Boga146. Maryja zawsze Dziewica
499 Pogbienie wiary w dziewicze macierzystwo Maryi doprowadzio Koci do wyznania Jej rzeczywistego i trwaego dziewictwa147, tak e w zrodzeniu Syna Bo ego, ktry sta si czowiekiem148. Istotnie, narodzenie Chrystusa nie naruszyo Jej dziewiczej czystoci, lecz j uwicio149. Liturgia Kocioa czci Maryj jako Aeiparthenos, zawsze Dziewic150. 500 Niekiedy jest wysuwany w tym miejscu zarzut, e Pismo wite mwi o braciach i siostrach Jezusa151. Koci zawsze przyjmowa, e te fragmenty nie odnosz si do innych dzieci Maryi Dziewicy. W rzeczywistoci Jakub i Jzef, Jego bracia (Mt 13, 55), s synami innej Marii, nale cej do kobiet usugujcych Chrystusowi152, okrelanej w znaczcy sposb jako druga Maria (Mt 28,1). Chodzi tu o bliskich krewnych Jezusa wedug wyra enia znanego w Starym Testamencie153. 501 Jezus jest jedynym Synem Maryi. Macierzystwo duchowe Maryi154 rozciga si jednak na wszystkich ludzi, ktrych Jezus przyszed zbawi: Maryja zrodzia Syna, ktrego Bg ustanowi pierworodnym midzy wielu brami (Rz 8, 29), to znaczy midzy wiernymi, w ktrych zrodzeniu i wychowywaniu wspdziaa sw mioci macierzysk155. Dziewicze macierzystwo Maryi w zamyle Bo ym 502 Refleksja wiary mo e odkry, w powizaniu z caoci Objawienia, tajemnicze racje, dla ktrych Bg w swoim zamyle zbawczym chcia, by Jego Syn narodzi si z Dziewicy. Racje te dotycz zarwno Osoby i odkupieczego posania Chrystusa, jak rwnie przyjcia tego posania przez Maryj dla wszystkich ludzi. 503 Dziewictwo Maryi ukazuje absolutn inicjatyw Boga we Wcieleniu. Bg jest jedynym Ojcem Jezusa156 Nigdy nie by oddalony od Ojca z powodu natury ludzkiej, ktr przyj... jest naturalnym Synem swego Ojca przez swoje Bstwo, naturalnym Synem swojej Matki przez swoje czowieczestwo, ale waciwym Synem Bo ym w obydwu naturach157. 504 Jezus pocz si z Ducha witego w onie Dziewicy Maryi, poniewa jest Nowym Adamem158, ktry daje pocztek nowemu stworzeniu: Pierwszy czowiek z ziemi ziemski, drugi Czowiek z nieba (1 Kor 15, 47). Czowieczestwo Chrystusa od chwili poczcia jest napenione Duchem witym, poniewa Bg z niezmierzonej obfitoci udziela Mu Ducha (J 3, 34). Z penoci Tego, ktry jest Gow odkupionej ludzkoci159, wszyscymy otrzymali ask po asce (J 1, 16). 505 Jezus, Nowy Adam, przez swe dziewicze poczcie zapocztkowuje nowe narodziny dzieci przybranych w Duchu witym przez wiar. Jak e si to stanie? (k 1, 34)160. Udzia w yciu Boym nie pochodzi z krwi ani z dzy ciaa, ani z woli m a, ale z Boga (J 1, 13). Przyjcie tego ycia jest dziewicze, poniewa jest ono cakowicie udzielane czowiekowi przez Ducha. Oblubieczy sens powoania ludzkiego w relacji do Boga161 wypenia si doskonale w dziewiczym macierzystwie Maryi. 506 Maryja jest dziewic, poniewa Jej dziewictwo jest znakiem Jej wiary nie ska onej adnym wtpieniem i Jej niepodzielnego oddania si woli Bo ej162. Wanie ta wiara pozwala Jej sta si Matk Zbawiciela: Beatior est Maria percipiendo fidem Christi quam concipiendo carnem Christi Maryja jest bardziej bogosawiona przez to, e przyja Jezusa wiar, ni przez to, e pocza Go cielenie163. 507 Maryja jest rwnoczenie dziewic i matk, poniewa jest figur i najdoskonalsz realizacj Kocioa164. Koci... dziki przyjmowanemu z wiar sowu Bo emu sam tak e staje si matk: przez przepowiadanie bowiem i chrzest rodzi do nowego i niemiertelnego ycia synw z Ducha witego pocztych i z Boga zrodzonych. Koci jest tak e dziewic, ktra nieskazitelnie i w czystoci dochowuje wiary danej Oblubiecowi165. W skrcie 508 Z potomstwa Ewy Bg wybra Maryj Dziewic, aby bya Matk Jego Synu. Jako pena aski jest Ona wspaniaym owocem Odkupienia166; od pierwszej chwili swego poczcia zostaa cakowicie zachowana od zmazy grzechu pierworodnego oraz przez cale ycie pozostaa wolna od wszelkiego grzechu osobistego.
509 Maryja jest prawdziwie Matk Bo , poniewa ktry stal si czowiekiem i ktry sam jest Bogiem.
jest Matk wiecznego Syna Bo ego,
510 Maryja bya Dziewic przy poczciu swego Syna, Dziewic jako brzemienna, Dziewic jako karmica wasn piersi, Dziewic zawsze167: ca swoj istot jest Ona su ebnic Pask (k 1, 38). 511 Dziewica Maryja woln wiar i posuszestwem czynnie wsppracowaa w dziele zbawienia ludzkiego168. Wypowiedziaa swoje tak loco totius humanae naturae w imieniu caej ludzkiej natury169. Przez swoje posuszestwo staa si now Ew, Matk yjcych. Paragraf trzeci MISTERIA YCIA CHRYSTUSA
512 Jeli chodzi o ycie Chrystusa, Symbol wiary mwi tylko o misteriach Wcielenia (poczcie i narodzenie) i Paschy (mka, ukrzy owanie, mier, pogrzeb, zstpienie do piekie, zmartwychwstanie, wniebowstpienie). Nie mwi wprost o misteriach ukrytego i publicznego ycia Jezusa, ale artykuy wiary dotyczce Wcielenia i Paschy wyjaniaj cae ziemskie ycie Chrystusa. Wszystko, co Jezus czyni i czego naucza od pocztku a do dnia, w ktrym... zosta wzity do nieba (Dz 1, 1-2), trzeba widzie w wietle misteriw Bo ego Narodzenia i Paschy. 513 Zale nie od okolicznoci katecheza powinna ukazywa cae bogactwo misteriw Jezusa. W tym miejscu wystarczy wskaza pewne elementy wsplne wszystkim misteriom ycia Chrystusa (I), by zarysowa potem gwne tajemnice ycia ukrytego (II) i ycia publicznego (III) Jezusa. I. Cae ycie Chrystusa jest misterium 514 Ewangelie nie przekazuj wielu informacji, ktre zaspokajayby ludzk ciekawo dotyczc Jezusa. Prawie nic nie zostao powiedziane o Jego yciu w Nazarecie, a nawet nie ma relacji o du ej czci Jego ycia publicznego170. To, co znajduje si w Ewangeliach, zostao napisane, abycie wierzyli, e Jezus jest Mesjaszem, Synem Bo ym, i abycie wierzc mieli ycie w imi Jego (J 20, 31). 515 Ewangelie zostay napisane przez ludzi nale cych do pierwszych wierzcych17l, ktrzy chcieli podzieli si wiar z innymi. Poznawszy przez wiar, kim jest Jezus, mogli oni zobaczy i ukaza innym lady Jego misterium w caym Jego ziemskim yciu. Wszystko w yciu Jezusa, od pieluszek przy Jego narodzeniu172 a po ocet podany podczas mki173 i ptna pozostae w grobie po Jego zmartwychwstaniu174, jest znakiem Jego misterium. Przez czyny, cuda i sowa zostao objawione, e w Nim... mieszka caa Penia: Bstwo na sposb ciaa (Kol 2, 9). Czowieczestwo Jezusa ukazuje si w ten sposb jako sakrament, to znaczy znak i narzdzie Jego Bstwa i zbawienia, ktre przynosi. To, co byo widzialne w Jego ziemskim yciu, prowadzi do niewidzialnego misterium Jego synostwa Bo ego i Jego odkupieczego posania. Wsplne cechy misteriw Jezusa 516 Cae ycie Jezusa jest Objawieniem Ojca: Jego sowa i czyny, milczenie i cierpienia, sposb bycia i mwienia. Jezus mo e powiedzie: Kto Mnie zobaczy, zobaczy tak e i Ojca (J 14, 9), a Ojciec oznajmia: To jest Syn mj, Wybrany, Jego suchajcie! (k 9, 35). Poniewa nasz Pan sta si czowiekiem, by wypeni wol Ojca175, dlatego nawet najmniejsze szczegy Jego misteriw ukazuj mio Boga ku nam (1 J 4, 9). 517 Cae ycie Chrystusa jest misterium Odkupienia. Odkupienie przychodzi do nas przede wszystkim przez krew Krzy a176, ale to misterium jest obecne w dziele caego ycia Chrystusa; jest ju w Jego Wcieleniu, przez ktre, stawszy si ubogim, ubogaci nas swoim ubstwem177; w Jego yciu ukrytym, w ktrym przez swoje poddanie178 naprawia nasze nieposuszestwo; w Jego sowie, przez ktre oczyszcza suchaczy179; w Jego uzdrowieniach i egzorcyzmach, przez ktre On wzi na siebie nasze saboci i nosi nasze choroby (Mt 8, 17)180; w Jego Zmartwychwstaniu, przez ktre nas usprawiedliwia181.
518 Cae ycie Chrystusa jest misterium rekapitulacji w Nim jako Gowie. Wszystko, co Jezus uczyni, powiedzia i wycierpia, miao na celu na nowo skierowa czowieka do jego pierwotnego powoania: Kiedy Syn Bo y przyj ciao i sta si czowiekiem, dokona w sobie nowego zjednoczenia dugiej historii ludzkiej i da nam zbawienie. To wic, co utracilimy w Adamie, czyli bycie na obraz i podobiestwo Bo e, odzyskujemy w Jezusie Chrystusie182. Dlatego wanie Chrystus przeszed przez wszystkie okresy ycia, przywracajc przez to wszystkim ludziom komuni z Bogiem183. Nasza komunia z misteriami Jezusa 519 Cae bogactwo Chrystusa jest przeznaczone dla ka dego czowieka, ono jest dobrem ka dego czowieka184. Chrystus nie y dla siebie, ale dla nas, od chwili Wcielenia dla nas ludzi i dla naszego zbawienia a do swojej mierci za nasze grzechy (1 Kor 15, 3) i Zmartwychwstania dla naszego usprawiedliwienia (Rz 4, 25). Tak e teraz jeszcze jest On naszym Rzecznikiem wobec Ojca (1 J 2, 1), bo zawsze yje, aby si wstawia za nami (Hbr 7, 25). Ze wszystkim, co prze y i wycierpia za nas raz na zawsze, jest cigle obecny przed obliczem Boga, aby teraz wstawia si za nami (Hbr 9, 24). 520 Jezus w caym swoim yciu ukazuje si jako nasz wzr185: jest czowiekiem doskona186, ktry zaprasza nas, abymy si stali Jego uczniami i szli za Nim. Przez swoje uni enie da ym nam wzr do naladowania187, przez swoj modlitw pociga do modlitwy188, przez swoje ubstwo wzywa do dobrowolnego przyjcia ogoocenia i przeladowa189. 521 Wszystko, co Chrystus prze y, czyni po to, abymy mogli prze ywa to w Nim i aby On prze ywa to w nas. Przez Wcielenie swoje Syn Bo y zjednoczy si jako z ka dym czowiekiem190. Jestemy powoani do tego, by stawa si coraz bardziej jedno z Nim. Jako czonkom swego Ciaa daje On nam udzia w tym, co prze y w ludzkim ciele dla nas i jako nasz wzr: Powinnimy przedu a i dopenia w sobie zbawcze dzieo Chrystusa; powinnimy prosi Go czsto, aby doprowadzi je do ostatecznego wypenienia w nas i w caym Kociele... Tymczasem Syn Bo y pragnie przekaza nam, jakby rozwija i przedu a swe misteria w nas i w caym swoim Kociele przy pomocy ask, ktrych chce nam udzieli, oraz skutkw, ktrych dziki tym misteriom pragnie w nas dokona. W takim znaczeniu Chrystus pragnie dopeni w nas swoje misteria191. II. Misteria dziecictwa i ukrytego ycia Jezusa Przygotowania 522 Przyjcie Syna Bo ego na ziemi jest tak wielkim wydarzeniem, e Bg zechcia przygotowywa je w cigu wiekw. Wszystkie obrzdy i ofiary, figury i symbole Pierwszego Przymierza192 Bg ukierunkowa ku Chrystusowi; zapowiada Go przez usta prorokw, ktrych posya kolejno do Izraela. Budzi tak e w sercu pogan niejasne oczekiwanie tego przyjcia. 523 wity Jan Chrzciciel jest bezporednim poprzednikiem Pana193, posanym, by przygotowa Mu drogi194. Prorok Najwy szego (k 1, 76) przerasta wszystkich prorokw195, jest ostatnim z nich196, zapocztkowuje Ewangeli197, pozdrawia Chrystusa ju w onie matki198 i znajduje rado jako przyjaciel oblubieca (J 3, 29), nazywajc Go Barankiem Bo ym, ktry gadzi grzech wiata (J 1, 29). Poprzedzajc Jezusa w duchu i mocy Eliasza (k 1, 17), wiadczy o Nim swoim przepowiadaniem, swoim chrztem nawrcenia, a w kocu swoim mczestwem199. 524 Celebrujc co roku liturgi Adwentu, Koci aktualizuje to oczekiwanie Mesjasza; uczestniczc w dugim przygotowaniu pierwszego przyjcia Zbawiciela, wierni odnawiaj gorce pragnienie Jego drugiego Przyjcia200. Przez celebracj narodzin i mczestwa Poprzednika Koci jednoczy si z jego pragnieniem: Potrzeba, by On wzrasta, a ja ebym si umniejsza (J 3, 30). Misterium Bo ego Narodzenia
525 Jezus narodzi si w ndznej stajni, w ubogiej rodzinie201; proci pasterze s pierwszymi wiadkami tego wydarzenia. Wanie w tym ubstwie objawia si chwaa nieba202. Koci nie przestaje opiewa chway tej nocy: Dzisiaj Dziewica wydaje na wiat Wiecznego, A ziemia u ycza groty Niedostpnemu. Wysawiaj Go anioowie i pasterze, Zbli aj si mdrcy, idc za gwiazd, Poniewa narodzie si dla nas, Mae Dziecitko, wieczny Bo e!203 526 Sta si dzieckiem wobec Boga to warunek wejcia do Krlestwa204. W tym celu trzeba si uni y205, sta si maym; co wicej, trzeba si powtrnie narodzi (J 3, 7), narodzi si z Boga (J 1,13), by si sta dzieckiem Bo ym (J 1, 12). Misterium Bo ego Narodzenia wypenia si w nas, gdy Chrystus ksztatuje si w nas (Ga 4, 19). Bo e Narodzenie jest misterium tej przedziwnej wymiany: O przedziwna wymiano! Stwrca ludzkoci przyj dusz i ciao, narodzi si z Dziewicy, a stajc si czowiekiem bez udziau ziemskiego ojca, obdarzy nas swoim Bstwem206. Misteria dziecictwa Jezusa 527 Obrzezanie Jezusa w smym dniu po narodzeniu207 jest znakiem wczenia Go do potomstwa Abrahama i ludu Przymierza; jest znakiem Jego poddania si Prawu208 i uprawnienia Go do udziau w kulcie Izraela, w ktrym bdzie uczestniczy przez cae ycie. Jest ono figur obrzezania Chrystusowego, jakim jest chrzest (Kol 2,11-12). 528 Objawienie (Epifania) jest ukazaniem si Jezusa jako Mesjasza Izraela, Syna Bo ego i Zbawiciela wiata. Wraz z chrztem Jezusa w Jordanie i godami w Kanie209 celebruje si w tym dniu pokon oddany Jezusowi przez mdrcw przybyych ze Wschodu (Mt 2, 1). W tych mdrcach, reprezentantach wyznawcw ssiednich religii pogaskich, Ewangelia widzi pierwociny narodw, ktre przyjmuj Dobr Nowin zbawienia przez Wcielenie. Przybycie mdrcw do Jerozolimy, by odda [Krlowi ydowskiemu] pokon (Mt 2, 2), pokazuje, e szukaj oni w Izraelu, w mesjaskim wietle gwiazdy Dawida210, Tego, ktry bdzie krlem narodw211. Ich przybycie oznacza, e poganie tylko wtedy mog odkry Jezusa i wielbi Go jako Syna Bo ego i Zbawiciela wiata, gdy zwrc si do ydw212 i przyjm od nich obietnic mesjask, ktra jest zawarta w Starym Testamencie213. Objawienie (Epifania) ukazuje, e wielu pogan wchodzi do rodziny patriarchw214 i uzyskuje godno izraelsk (israeliticam dignitas)215. 529 Ofiarowanie Jezusa w wityni216 pokazuje Go jako Pierworodnego, nale cego do Pana217. Wraz z Symeonem i Ann cay oczekujcy Izrael wychodzi na spotkanie swego Zbawcy (tradycja bizantyjska tak nazywa to wydarzenie). Jezus zostaje uznany za tak bardzo oczekiwanego Mesjasza, wiato narodw i chwa Izraela, a tak e za znak sprzeciwu. Miecz boleci przepowiedziany Maryi zapowiada inn ofiar, doskona i jedyn ofiar Krzy a, ktra przyniesie zbawienie, jakie Bg przygotowa wobec wszystkich narodw. 530 Ucieczka do Egiptu i rze niewinitek218 ukazuj, e ciemnoci przeciwstawiaj si wiatu: Sowo przyszo do swojej wasnoci, a swoi Go nie przyjli (J 1, 11). Cae ycie Chrystusa bdzie przebiegao pod znakiem przeladowania. Ci, ktrzy nale do Niego, bd uczestniczy z Nim w tym przeladowaniu219. Jego powrt z Egiptu220 przypomina wydarzenie Wyjcia221 i przedstawia Jezusa jako ostatecznego wyzwoliciela. Misteria ukrytego ycia Jezusa 531 Przez wiksz cz swego ycia Jezus dzieli sytuacj ogromnej wikszoci ludzi: byo to codzienne ycie bez widocznej wielkoci, ycie z pracy rk, ydowskie ycie religijne poddane Prawu Bo emu222, ycie we wsplnocie. O caym tym okresie zostao nam objawione, e Jezus by poddany swoim rodzicom oraz e czyni postpy w mdroci, w latach i w asce u Boga i u ludzi (k 2, 51-52).
532 Przez poddanie swojej Matce i swemu prawnemu ojcu Jezus doskonale wypenia czwarte przykazanie. Poddanie to jest ziemskim obrazem Jego synowskiego posuszestwa Ojcu niebieskiemu. Codzienne poddanie Jezusa Jzefowi i Maryi zapowiadao i uprzedzao Jego poddanie z Wielkiego Czwartku: Nie moja wola... (k 22, 42). Posuszestwo Chrystusa w codziennoci ycia ukrytego zapocztkowao ju dzieo naprawy tego, co zniszczyo nieposuszestwo Adama223. 533 ycie ukryte w Nazarecie pozwala ka demu czowiekowi jednoczy si z Chrystusem na najbardziej zwyczajnych drogach ycia: Nazaret jest szko, w ktrej zaczyna si pojmowa ycie Jezusa: jest to szkoa Ewangelii... Najpierw lekcja milczenia. Niech si odrodzi w nas szacunek dla milczenia, tej piknej i niezastpionej postawy ducha... Lekcja ycia rodzinnego. Niech Nazaret nauczy nas, czym jest rodzina, jej wsplnota mioci, jej surowe i proste pikno, jej wity i nierozerwalny charakter... Przykad pracy. O Nazaret, domu Syna cieli, tu wanie chcielibymy zrozumie i umocni surowe, a przynoszce zbawienie prawo ludzkiej pracy... Jak ebymy chcieli pozdrowi std wszystkich pracujcych caego wiata i ukaza im wielki wzr ich Boskiego Brata224. 534 Odnalezienie Jezusa w wityni225 jest jedynym wydarzeniem, ktre przerywa milczenie Ewangelii o ukrytych latach Jezusa. Jezus pozwala tu dostrzec tajemnic swego cakowitego powicenia si posaniu wypywajcemu z Jego Bo ego synostwa: Czy nie wiedzielicie, e powinienem by w tym, co nale y do mego Ojca? (k 2, 49). Maryja i Jzef nie rozumieli tych sw, ale przyjli je w wierze, a Maryja chowaa wiernie wszystkie te wspomnienia w swym sercu (k 2, 51) przez wszystkie lata, gdy Jezus pozostawa ukryty w milczeniu zwyczajnego ycia. III. Misteria publicznego ycia Jezusa Chrzest Jezusa 535 Na pocztku226 publicznego ycia Jezus przyjmuje chrzest od Jana w Jordanie237. Jan gosi chrzest nawrcenia dla odpuszczenia grzechw (k 3, 3). Tum grzesznikw celnicy i onierze228, faryzeusze i saduceusze229 oraz nierzdnice230 przychodzi, aby by ochrzczonym przez niego. Wtedy przyszed Jezus. Jan Chrzciciel waha si, Jezus nalega: przyjmuje chrzest. Wwczas Duch wity w postaci gobicy zstpuje na Jezusa, a gos z nieba ogasza: Ten jest mj Syn umiowany (Mt 3, 13-17). Jest to objawienie si, Epifania Jezusa jako Mesjasza Izraela i Syna Bo ego. 536 Chrzest Jezusa jest z Jego strony przyjciem i zapocztkowaniem Jego posania Cierpicego Sugi. Jezus pozwala zaliczy si do grzesznikw231. Jest ju Barankiem Bo ym, ktry gadzi grzech wiata (J 1, 29); uprzedza ju chrzest swojej krwawej mierci232; przychodzi ju wypeni wszystko, co sprawiedliwe (Mt 3, 15), to znaczy poddaje si cakowicie woli swego Ojca. Jezus z mioci przyjmuje ten chrzest mierci na odpuszczenie grzechw233. Na to przyjcie odpowiada gos Ojca, ktry upodoba sobie w Synu234. Duch ktrego Jezus posiada w peni od chwili swego poczcia, przychodzi spocz na Nim (J 1, 32-33)235. Jezus bdzie Jego rdem dla caej ludzkoci. Przy Jego chrzcie otworzyy... si niebiosa (Mt 3, 16), ktre zamkn grzech Adama; wody zostaj uwicone przez zstpienie Jezusa i Ducha jest to zapowied nowego stworzenia. 537 Przez chrzest chrzecijanin zostaje sakramentalnie upodobniony do Chrystusa, ktry w swoim chrzcie uprzedza swoj mier i swoje zmartwychwstanie; powinien on wej w t tajemnic pokornego uni enia si i skruchy, zstpi do wody z Jezusem, aby wyj z niej razem z Nim, odrodzi si z wody i Ducha, aby w Synu sta si umiowanym synem Ojca i wkroczy w nowe ycie (Rz 6, 4): Mamy pogrzeba si z Chrystusem przez chrzest, by z Nim zmartwychwsta; zstpmy z Nim, abymy z Nim zostali wyniesieni; wzniemy si z Nim w gr, abymy z Nim dostpili chway236. Wszystko, co dokonao si w Chrystusie, pozwala nam pozna, e po Jego kpieli w wodzie Duch wity z nieba unosi si nad nami, a przybrani przez gos Ojca, stajemy si synami Boymi237. Kuszenie Jezusa
538 Ewangelie mwi o okresie samotnoci Jezusa na pustyni zaraz po przyjciu przez Niego chrztu od Jana: Duch wyprowadzi Go na pustyni. Jezus pozostaje tam przez czterdzieci dni, poszczc; yje wrd dzikich zwierzt, a anioowie Mu usuguj238. Na kocu tego czasu trzykrotnie kusi Go Szatan, usiujc wystawi na prb Jego synowsk postaw wobec Boga. Jezus odpiera te ataki, ktre jakby streszczaj w sobie pokusy Adama w raju i Izraela na pustyni, a diabe oddala si od Niego do czasu (k 4, 13). 539 Ewangelici wskazuj na zbawcze znaczenie tego tajemniczego wydarzenia. Jezus jest nowym Adamem, ktry pozostaje wierny tam, gdzie pierwszy Adam uleg pokusie. Jezus doskonale wypenia powoanie Izraela, w przeciwiestwie do tych, ktrzy prowokowali niegdy Boga przez czterdzieci lat na pustyni239. Chrystus objawia si jako Suga Bo y cakowicie posuszny woli Bo ej. W tym Jezus jest zwycizc diaba; zwiza mocarza, aby odebra mu jego zdobycz240. Zwycistwo Jezusa nad kusicielem na pustyni uprzedza zwycistwo mki, w ktrej Jezus okaza najwy sze posuszestwo swojej synowskiej mioci do Ojca. 540 Kuszenie Jezusa ukazuje, w jaki sposb Syn Bo y ma by Mesjaszem w przeciwiestwie do tego, co proponuje Mu Szatan i co ludzie pragn Mu przypisa241. Dlatego wanie Chrystus zwyciy kusiciela dla nas: Nie takiego bowiem mamy arcykapana, ktry by nie mg wspczu naszym sabociom, lecz dowiadczonego we wszystkim na nasze podobiestwo, z wyjtkiem grzechu (Hbr 4,15). Koci co roku przez czterdzieci dni Wielkiego Postu jednoczy si z tajemnic Jezusa na pustyni. Bliskie jest Krlestwo Bo e 541 Gdy Jan zosta uwiziony, Jezus przyszed do Galilei i gosi Ewangeli Bo . Mwi: Czas si wypeni i bliskie jest Krlestwo Bo e. Nawracajcie si i wierzcie w Ewangeli (Mk 1, 14-15). eby wypeni wol Ojca, Chrystus zapocztkowa Krlestwo niebieskie na ziemi242. Teraz wol Ojca jest wyniesienie ludzi do uczestnictwa w yciu Bo ym243. Czyni to, gromadzc ludzi wok swojego Syna, Jezusa Chrystusa. Zgromadzeniem tym jest Koci, ktry na ziemi stanowi zal ek oraz zacztek tego Krlestwa244. 542 Chrystus znajduje si w centrum tego zgromadzenia ludzi w rodzinie Bo ej. Zwouje ich wok siebie przez swoje sowa i znaki, ktre ukazuj Krlestwo Bo e, oraz przez posanie swoich uczniw. Urzeczywistni przyjcie swego Krlestwa przede wszystkim przez wielkie Misterium swojej Paschy: mier na krzy u i Zmartwychwstanie. A Ja, gdy zostan nad ziemi wywy szony, przycign wszystkich do siebie (J 12, 32). Wszyscy ludzie powoani s do tego zjednoczenia z Chrystusem245. Zapowied Krlestwa Bo ego 543 Wszyscy ludzie s powoani do Krlestwa. Krlestwo mesjaskie, goszone najpierw dzieciom Izraela246, jest przeznaczone dla wszystkich narodw247. Aby wej do niego, trzeba przyj sowo Jezusa: Sowo (Pana) porwnane jest do ziarna, ktre wsiewa si w rol; ci, co suchaj go z wiar i zaliczaj si do maej trzdki Chrystusowej, otrzymali ju samo Krlestwo; wasn moc kiekuje nastpnie ziarno i wzrasta a do czasu niwa248. 544 Krlestwo Bo e nale y do ubogich i do maluczkich, to znaczy do tych, ktrzy przyjli je pokornym sercem. Jezus zosta posany, by ubogim nis dobr nowin (k 4,18)249. Ogasza ich bogosawionymi, poniewa do nich nale y Krlestwo niebieskie (Mt 5, 3). Wanie maluczkim Ojciec zechcia objawi to, co pozostaje zakryte przed mdrymi i roztropnymi250. Od bka a do krzy a Jezus dzieli ycie ubogich; zna gd251, pragnienie252 i ogoocenie253. Co wicej, uto samia si z wszelkiego rodzaju ubogimi, a aktywn mio do nich czyni warunkiem wejcia do swojego Krlestwa254. 545 Jezus zaprasza grzesznikw do stou Krlestwa: Nie przyszedem, aby powoa sprawiedliwych, ale grzesznikw (Mk 2, 17)255. Zaprasza ich do nawrcenia, bez ktrego nie mo na wej do Krlestwa, ale ukazuje im sowem i czynem bezgraniczne miosierdzie Ojca wobec nich256 i ogrom-
n rado z jednego grzesznika, ktry si nawraca (k 15, 7). Najwikszym dowodem tej mioci bdzie ofiara Jego wasnego ycia na odpuszczenie grzechw (Mt 26, 28). 546 Jezus wzywa do wejcia do Krlestwa, posugujc si przypowieciami, ktre stanowi charakterystyczn cech Jego nauczania257. Przez nie zaprasza na uczt Krlestwa258, ale wymaga tak e radykalnego wyboru: aby zyska Krlestwo, trzeba odda wszystko259; nie wystarcz sowa, potrzebne s czyny260. przypowieci s dla czowieka jakby zwierciadami: Czy przyjmuje on sowo jak ziemia skalista czy jak ziemia yzna?261 Co czyni z otrzymanymi talentami?262 Jezus i obecno Krlestwa na tym wiecie w tajemniczy sposb stanowi centrum przypowieci. Trzeba wej do Krlestwa, to znaczy sta si uczniem Chrystusa, aby pozna tajemnice Krlestwa niebieskiego (Mt 13, 11). Dla tych, ktrzy s poza (Mk 4, 11), wszystko pozostaje niejasne263. Znaki Krlestwa Bo ego 547 Sowom Jezusa towarzysz liczne czyny, cuda i znaki (Dz 2, 22), ktre ukazuj, e Krlestwo jest w Nim obecne. Potwierdzaj one, e Jezus jest zapowiedzianym Mesjaszem264. 548 Znaki wypeniane przez Jezusa wiadcz o tym, e zosta posany przez Ojca265. Zachcaj do wiary w Niego266. Tym, ktrzy zwracaj si do Jezusa z wiar, udziela On tego, o co prosz267. Cuda umacniaj wic wiar w Tego, ktry peni dziea swego Ojca; wiadcz one, e Jezus jest Synem Bo ym268, Mog jednak tak e dawa okazj do zwtpienia (Mt 11, 6). Nie maj zaspokaja ciekawoci i magicznych pragnie. Mimo tak oczywistych cudw Jezus jest przez niektrych odrzucany269; oskar a si Go nawet o to, e dziaa moc zego ducha270. 549 Wyzwalajc niektrych ludzi od ziemskich cierpie: godu271, niesprawiedliwoci272, choroby i mierci273, Jezus wypeni znaki mesjaskie. Nie przyszed On jednak po to, by usun wszelkie cierpienia na ziemi274, ale by wyzwoli ludzi od najwikszej niewoli niewoli grzechu275, ktra przeszkadza ich powoaniu do synostwa Bo ego i powoduje wszystkie inne ludzkie zniewolenia. 550 Przyjcie Krlestwa Bo ego jest pora k krlestwa Szatana276: Jeli Ja moc Ducha Bo ego wyrzucam ze duchy, to istotnie przyszo do was Krlestwo Bo e (Mt 12, 28). Egzorcyzmy Jezusa wyzwalaj ludzi spod wadzy zych duchw277. Uprzedzaj one wielkie zwycistwo Jezusa nad wadc tego wiata (J 12, 31). Krlestwo Bo e bdzie ostatecznie utwierdzone przez krzy Chrystusa: Regnavit a ligno Deus Bg zakrlowa z krzy a278. Klucze Krlestwa 551 Ju na pocztku ycia publicznego Jezus wybiera dwunastu m czyzn, aby byli razem z Nim i uczestniczyli w Jego posaniu279. Daje im udzia w swojej wadzy i wysa ich, aby gosili Krlestwo Bo e i uzdrawiali chorych (k 9, 2). Zostaj oni na zawsze zczeni z Krlestwem Chrystusa, poniewa przez nich kieruje On Kocioem: Przekazuj wam Krlestwo, jak Mnie przekaza je mj Ojciec: abycie w Krlestwie moim jedli i pili przy moim stole oraz ebycie zasiadali na tronach, sdzc dwanacie pokole Izraela (k 22, 29-30). 552 W kolegium Dwunastu pierwsze miejsce zajmuje Szymon Piotr280. Jezus powierzy mu wyjtkow misj. Dziki objawieniu otrzymanemu od Ojca Piotr wyzna: Ty jeste Mesjasz, Syn Boga ywego. Nasz Pan powiedzia wtedy do niego: Ty jeste Piotr [czyli Skaa), i na tej Skale zbuduj Koci mj, a bramy piekielne go nie przemog (Mt 16, 18). Chrystus, ywy kamie (1 P 2, 4), zapewnia swemu Kocioowi zbudowanemu na Piotrze zwycistwo nad mocami mierci. Piotr z racji wyznanej wiary pozostanie niezachwian ska Kocioa. Bdzie strzeg tej wiary przed wszelk saboci oraz umacnia w niej swoich braci281. 553 Jezus powierzy Piotrowi specjaln wadz: Tobie dam klucze Krlestwa niebieskiego; cokolwiek zwi esz na ziemi, bdzie zwizane w niebie (Mt 16, 38t 19). Klucze oznaczaj wadz zarzdzania domem Bo ym, ktrym jest Koci. Jezus, Dobry Pasterz (J 10,11), potwierdzi to zadanie po swoim Zmartwychwstaniu: Pa baranki moje! (J 21,15-17). Wizanie i rozwizywanie oznacza wadz odpuszczania grzechw, ogaszania orzecze doktrynalnych i podejmowania decyzji dyscyplinarnych w Kociele. Jezus powierzy t wadz Kocioowi przez posug Apostow282, a w sposb szczeglny Piotrowi. Samemu za Piotrowi powierzy wyranie klucze Krlestwa.
Antycypacja Krlestwa: Przemienienie 554 Poczwszy od dnia, w ktrym Piotr wyzna, e Jezus jest Chrystusem, Synem Boga ywego, Nauczyciel zacz... wskazywa swoim uczniom na to, e musi i do Jerozolimy i wiele cierpie... e bdzie zabity i trzeciego dnia zmartwychwstanie (Mt 16, 21). Piotr protestuje przeciw tej zapowiedzi283, a inni uczniowie jej nie rozumiej284. W tym kontekcie sytuuje si tajemnicze wydarzenie Przemienienia Jezusa285 na wysokiej grze, wobec trzech wiadkw wybranych przez Niego: Piotra, Jakuba i Jana. Oblicze i szaty Jezusa janiej olniewajcym wiatem; ukazuj si Moj esz i Eliasz, ktrzy mwi o Jego odejciu, ktrego mia dokona w Jerozolimie (k 9, 31). Okrywa ich obok, a gos z nieba mwi: To jest Syn mj, Wybrany, Jego suchajcie (k 9, 35). 555 Jezus przez chwil ukazuje swoj Bosk chwa, potwierdzajc w ten sposb wyznanie Piotra. Wskazuje tak e, e aby wej do swej chway (k 24, 26), musi przej przez krzy w Jerozolimie. Moj esz i Eliasz widzieli chwa Boga na Grze; Prawo i prorocy zapowiedzieli cierpienia Mesjasza286. Mka Jezusa jest wanie wol Ojca: Syn dziaa jako Suga Bo y287. Obok wskazuje na obecno Ducha witego: Ukazaa si caa Trjca: Ojciec w gosie, Syn jako czowiek, Duch w wietlistym oboku288: Przemienie si na grze, a Twoi uczniowie, na ile byli do tego zdolni, kontemplowali Twoj chwa, Chryste Bo e, by gdy zobacz Ci na krzy u, zrozumieli, e Twoja mka bya dobrowolna, i aby gosili wiatu, e Ty prawdziwie jeste promieniowaniem Ojca289. 556 Na pocztku ycia publicznego znajduje si chrzest, a na pocztku Paschy Przemienienie. Przez chrzest Jezusa ukazaa si tajemnica naszego pierwszego odrodzenia: nasz chrzest. Przemienienie jest sakramentem powtrnego odrodzenia: zapowiada nasze zmartwychwstanie290. Ju teraz uczestniczymy w Zmartwychwstaniu Pana przez Ducha witego, ktry dziaa w sakramencie Ciaa Chrystusa. Przemienienie daje nam przedsmak chwalebnego przyjcia Chrystusa, ktry przeksztaci nasze ciao poni one na podobne do swego chwalebnego ciaa (Flp 3, 21). Przypomina nam rwnie , e przez wiele uciskw trzeba nam wej do Krlestwa Bo ego (Dz 14, 22). Piotr jeszcze tego nie rozumia, skoro pragn y z Chrystusem na grze29l. Dostpisz tego, Piotrze, dopiero po mierci. Ale teraz Chrystus mwi: Zejd z gry, by trudzi si na ziemi, by su y na ziemi, by by pogardzany i ukrzy owany na ziemi. ycie zstpuje, aby da si zabi; Chleb zstpuje, aby doznawa godu, Droga zstpuje, aby mczy si w drodze, rdo zstpuje, aby odczuwa pragnienie, a ty nie chcesz si trudzi?292 Droga Jezusa do Jerozolimy 557 Gdy dopenia si czas Jego wzicia z tego wiata, (Jezus) postanowi uda si do Jerozolimy (k 9, 51)293. Przez to postanowienie Jezus zaznaczy, e szed do Jerozolimy gotowy na mier. Trzykrotnie zapowiada swoj mk i swoje zmartwychwstanie294. Zmierzajc do Jerozolimy, mwi: rzecz niemo liwa, eby prorok zgin poza Jerozolim (k 13, 33). 558 Jezus przypomina mczestwo prorokw, ktrzy ponieli mier w Jerozolimie295. Niemniej jednak nieustannie wzywa Jerozolim, by zgromadzia si wok Niego: Ile razy chciaem zgromadzi twoje dzieci, jak ptak swe pisklta zbiera pod skrzyda, a nie chcielicie (Mt 23, 37b). Gdy widzi przed sob Jerozolim, pacze nad tym miastem i raz jeszcze wyra a pragnienie swego serca: O gdyby i ty poznao w ten dzie to, co su y pokojowi! Ale teraz zostao to zakryte przed twoimi oczami (k 19, 41-42). Mesjaski wjazd Jezusa do Jerozolimy 559 W jaki sposb Jerozolima przyjmie swego Mesjasza? Jezus, ktry zawsze uchyla si wobec usiowa ludu, aby uczyni Go krlem296, wybiera czas i przygotowuje szczegy swojego mesjaskiego wjazdu do miasta Jego praojca Dawida (k 1, 32)297. Zostaje obwoany Synem Dawida, Tym, ktry przynosi zbawienie (Hosanna oznacza zbaw wic!, daj zbawienie!). Oto Krl chway (Ps 24, 7-1O) wchodzi do swojego Miasta, jedzie na osioku (Za 9, 9). Nie zdobywa Cry Syjonu, ktra jest figur Jego Kocioa, podstpem czy przemoc, lecz pokor, ktra wiadczy o prawdzie (J 18, 37). Dlatego poddanymi Jego Krlestwa w tym dniu s dzieci298 i ubodzy Boga, ktrzy pozdrawiaj Go, jak obwiecili Go anioowie pasterzom299. Koci podejmuje ich woanie: Bogo-
sawiony, ktry przybywa w imi Paskie (Ps 118, 26) w Sanctus liturgii eucharystycznej, rozpoczynajc wspomnienie Paschy Pana. 560 Wjazd Jezusa do Jerozolimy ukazuje przyjcie Krlestwa, ktre Krl-Mesjasz idzie wypeni przez Pasch swojej mierci i swojego Zmartwychwstania. Uroczyst celebracj tego wydarzenia w Niedziel Palmow Koci rozpoczyna Wielki Tydzie. W skrcie 561 ycie Chrystusa byo nieustannym nauczaniem: Jego milczenie, cuda, czyny, modlitwa, mio do ludzi, szczeglna troska o poni onych i biednych, cakowite przyjcie ofiary krzy owej dla odkupienia ludzi, samo wreszcie Zmartwychwstanie s urzeczywistnieniem Jego sw i wypenieniem Objawienia300. 562 Uczniowie Chrystusa powinni upodabnia si do Niego, a On uksztatuje si w nich301. Dlatego te dopuszczeni jestemy do misteriw Jego ycia, z Nim wspuksztatowani, wesp z Nim umarli i wesp z martwych wskrzeszeni, a wesp z Nim panowa bdziemy302. 563 Pasterz lub mdrzec mo e tu na ziemi zbli y si do Boga, klkajc przed betlejemskim i adorujc Go ukrytego w saboci dziecka. obkiem
564 Jezus przez swoje poddanie si Maryi i Jzefowi, a tak e przez swoj pokorn prac w cigu dugich lat w Nazarecie, daje nam przykad witoci w codziennym yciu rodziny i w pracy. 565 Od pocztku swojego ycia publicznego, to jest od przyjcia chrztu, Jezus jest Sug cakowicie powiconym dzieu Odkupienia, ktre wypeni si przez chrzest Jego mki. 566 Kuszenie na pustyni ukazuje Jezusa, pokornego Mesjasza, ktry odnosi zwycistwo nad Szatanem przez cakowite przylgnicie do zamysu zbawienia zamierzonego przez Ojca. 567 Krlestwo Bo e zostao zapocztkowane na ziemi przez Chrystusa. Krlestwo to zajaniao ludziom w sowie, czynach i w obecnoci Chrystusa303: Koci jest zal kiem i pocztkiem tego Krlestwa. Jego klucze zostay powierzone Piotrowi. 568 Przemienienie Chrystusa ma na celu umocnienie wiary Apostow ze wzgldu na przysz mk wyjcie na wysok gr jest przygotowaniem do wejcia na Kalwari. Chrystus, Gowa Kocioa, ukazuje to, co zawiera Jego Ciao i czym promieniuje w sakramentach: nadziej chway (Kol 1, 27)304. 569 Jezus dobrowolnie uda si do Jerozolimy, wiedzc, e umrze tam bolesn mierci z powodu sprzeciwu grzesznikw305. 570 Wjazd Jezusa do Jerozolimy ukazuje przyjcie Krlestwa, ktre Krl-Mesjasz, przyjty w swoim miecie przez dzieci i pokornych sercem, idzie wypeni przez Pasch swojej mierci i swojego Zmartwychwstania. Artyku czwarty JEZUS CHRYSTUS UMCZON POD PONCKIM PIATEM, UKRZY OWAN, UMAR I POGRZEBION 571 Misterium Paschalne Krzy a i Zmartwychwstania Chrystusa znajduje si w centrum Dobrej Nowiny, ktr Apostoowie, a za nimi Koci, powinni gosi wiatu. Zbawczy zamys Boga wypeni si raz jeden (Hbr 9, 26) przez odkupiecz mier Jego Syna Jezusa Chrystusa. 572 Koci pozostaje wierny interpretacji wszystkich Pism danej przez samego Jezusa zarwno przed Jego Pasch, jak i po niej. Czy Mesjasz nie mia tego cierpie, aby wej do swej chway? (k 24, 26-27. 45). Cierpienia Jezusa przybray konkretn form historyczn, gdy zosta On odrzu-
cony przez starszych, arcykapanw i uczonych w Pimie (Mk 8, 31), ktrzy wydali Go poganom na wyszydzenie, ubiczowanie i ukrzy owanie (Mt 20, 19). 573 Wiara mo e wic stara si zgbi okolicznoci mierci Jezusa, przekazane wiernie przez Ewangelie306 i powiadczone przez inne rda historyczne, by lepiej zrozumie sens Odkupienia. Paragraf pierwszy JEZUS I IZRAEL 574 Od pocztku publicznej misji Jezusa niektrzy faryzeusze i zwolennicy Heroda z kapanami i uczonymi w Pimie postanowili skaza Go na mier307. Z powodu r nych dziaa (wypdzanie zych duchw308, odpuszczanie grzechw309, uzdrawianie w dzie szabatu310, oryginalne interpretowanie przepisw o czystoci prawnej311, kontakty z celnikami i publicznymi grzesznikami312) niektrzy nieprzychylnie nastawieni ludzie podejrzewali, e Jezus by optany313. Oskar a si Go o blunierstwo314, faszywy profetyzm315 i przestpstwa religijne, ktre Prawo karao mierci przez ukamienowanie316. 575 Wiele czynw i sw Jezusa byo wic znakiem sprzeciwu (k 2, 34) bardziej dla autorytetw religijnych w Jerozolimie, tych, ktrych Ewangelia w. Jana nazywa ydami317, ni dla wsplnoty ludu Bo ego318. Oczywicie stosunki Jezusa z faryzeuszami nie ograniczay si tylko do sporw. To wanie faryzeusze uprzedzaj Go o gro cym Mu niebezpieczestwie319. Jezus pochwala niektrych z nich, jak na przykad uczonego w Pimie, wymienionego w Ewangelii w. Marka (12, 34); wiele razy jada u faryzeuszw320. potwierdza nauk goszon przez t elit religijn ludu Boego na temat zmartwychwstania umarych321, pewnych form pobo noci (jamu na, post i modlitwa322), zwyczaju zwracania si do Boga jako do Ojca, centralnego charakteru przykazania mioci Boga i bliniego323. 576 W oczach wielu w Izraelu Jezus sprawia wra enie przeciwnika podstawowych instytucji narodu wybranego: posuszestwa wobec Prawa w integralnoci jego przepisw pisanych i, wedug faryzeuszw, w interpretacji tradycji ustnej; centralnego charakteru wityni Jerozolimskiej traktowanej jako miejsce wite, w ktrym w sposb szczeglny mieszka Bg; wiary w jedynego Boga, w ktrego chwale nie mo e mie udziau aden czowiek. I. Jezus i Prawo 577 Na pocztku Kazania na Grze Jezus uroczycie wypowiedzia swoje stanowisko, w ktrym w wietle aski Nowego Przymierza przedstawi Prawo dane przez Boga na Synaju podczas pierwszego Przymierza: Nie sdcie, e przyszedem znie Prawo albo Prorokw. Nie przyszedem znie, ale wypeni. Zaprawd bowiem powiadam wam: Dopki niebo i ziemia nie przemin, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni si w Prawie, a si wszystko speni. Ktokolwiek wic znisby jedno z tych przykaza, choby najmniejszych, i uczyby tak ludzi, ten bdzie najmniejszy w Krlestwie niebieskim. A kto je wypenia i uczy wypenia, ten bdzie wielki w Krlestwie niebieskim (Mt 5, 17-19). 578 Jezus, Mesjasz Izraela, a wic najwikszy w Krlestwie niebieskim, powinien by wypeni Prawo, przyjmujc je w jego integralnoci, a do najmniejszych przepisw, zgodnie z wasnymi sowami. On sam tylko mg uczyni to w sposb doskonay324. ydzi, jak to sami wyznaj, nigdy nie mogli wypeni Prawa w jego integralnoci, nie naruszajc najmniejszych przepisw325. Z tego wzgldu corocznie w czasie wita Przebagania dzieci Izraela prosz Boga o przebaczenie z powodu przekraczania przez nich Prawa. Istotnie, Prawo stanowi pewn cao i, jak przypomina w. Jakub: Choby kto przestrzega caego Prawa, a przestpiby jedno tylko przykazanie, ponosi win za wszystkie (Jk 2,10)326. 579 Zasada integralnoci zachowywania Prawa, nie tylko co do litery, lecz tak e co do ducha, bya droga faryzeuszom. Ukazujc j Izraelowi, doprowadzili oni wielu ydw w czasach Jezusa do najwy szej gorliwoci religijnej327. Gdyby owa gorliwo nie zamienia si w obudn kazuistyk328,
mogaby przygotowa lud na t zdumiewajc interwencj Bo , ktr bdzie doskonae wypenienie Prawa przez jedynie Sprawiedliwego w miejsce wszystkich grzesznikw329. 580 Doskonae wypenienie Prawa mogo by jedynie dzieem Boskiego Prawodawcy, narodzonego pod Prawem w osobie Syna330. W Jezusie Prawo ukazuje si ju nie jako wypisane na kamiennych tablicach, ale jako wyryte w gbi jestestwa... w sercu (Jr 31, 33) Sugi, ktry, poniewa niezachwianie przynosi Prawo (Iz 42, 3), staje si Przymierzem dla ludzi (Iz 42, 6). Jezus do tego stopnia wypenia Prawo, e bierze na siebie przeklestwo Prawa (Ga 3, 13) ci ce nad tymi, ktrzy nie wypeniaj wytrwale wszystkiego, co nakazuje wykona Ksiga Prawa (Ga 3, 10), poniewa ponis mier dla odkupienia przestpstw, popenionych za pierwszego przymierza (Hbr 9,15). 581 Jezus uchodzi w oczach ydw i ich duchowych przywdcw za nauczyciela (rabbi)331. Jego argumentacja czsto miecia si w ramach rabinistycznej interpretacji Prawa332. Rwnoczenie jednak nie mg On nie wywoa sprzeciwu uczonych w Prawie, poniewa nie zadowala si proponowaniem swojej interpretacji jako jednej z wielu: Uczy ich bowiem jak ten, ktry ma wadz, a nie jak ich uczeni w Pimie (Mt 7, 28-29). Na Grze Bogosawiestw333 przez Jezusa daje si sysze na nowo to samo sowo Bo e, ktre zabrzmiao na Synaju, aby przekaza Moj eszowi Prawo pisane. Sowo to nie obala Prawa, ale je wypenia, dajc mu w sposb Boski ostateczn interpretacj: Syszelicie rwnie , e powiedziano przodkom... A Ja wam powiadam (Mt 5, 33-34). Tym samym Boskim autorytetem Jezus odrzuca pewn tradycj ludzk (Mk 7, 8) faryzeuszw, ktrzy uchylaj sowo Bo e (Mk 7, 13). 582 Idc jeszcze dalej, Jezus wypenia Prawo dotyczce czystoci pokarmw, tak wa ne w yciu codziennym ydw, ukazujc przez Bosk interpretacj jego znaczenie pedagogiczne334. Nic z tego, co z zewntrz wchodzi w czowieka, nie mo e uczyni go nieczystym... Tak uzna wszystkie potrawy za czyste... Co wychodzi z czowieka, to czyni go nieczystym. Z wntrza bowiem, z serca ludzkiego pochodz ze myli (Mk 7, 18-21). Podajc z Boskim autorytetem ostateczn interpretacj Prawa, Jezus spotka si z oporem niektrych uczonych, nie zgadzajcych si z Jego interpretacj potwierdzon nawet przez Boskie znaki, ktre jej towarzyszyy335. Szczeglnie odnosio si to do zagadnienia szabatu. Jezus przypomina, czsto posugujc si argumentami rabinistycznymi336, e ani su ba Bogu337, ani su ba bliniemu338, jak byy dokonywane przez Niego uzdrowienia, nie zakca odpoczynku szabatowego. II. Jezus i witynia 583 Podobnie jak wczeniejsi prorocy Jezus okazywa bardzo gboki szacunek dla wityni Jerozolimskiej. Zosta w niej ofiarowany przez Jzefa i Maryj w czterdziestym dniu po narodzeniu339. W wieku dwunastu lat decyduje si na pozostanie w wityni w celu przypomnienia swoim rodzicom, e powinien by w sprawach Ojca340. W czasie swego ycia ukrytego udawa si do niej co roku przynajmniej na wito Paschy341; Sam Jego misj publiczn wyznacza rytm pielgrzymek do Jerozolimy na wielkie wita ydowskie342. 584 Jezus wszed do wityni jako do uprzywilejowanego miejsca spotkania z Bogiem. witynia jest dla Niego mieszkaniem Jego Ojca, domem modlitwy; oburza si, e jej dziedziniec zewntrzny sta si miejscem handlu343. Jeli wyrzuca ze wityni kupcw, to czyni to przez zazdrosn mio do Ojca: Z domu mego Ojca nie rbcie targowiska! Uczniowie Jego przypomnieli sobie, e napisano: Gorliwo o dom Twj pochonie Mnie [Ps 69, 10] (J 2, 16-17). Po Zmartwychwstaniu Jezusa Apostoowie zachowali religijny szacunek dla wityni344. 585 Przed swoj mk Jezus zapowiedzia jednak zburzenie tej wspaniaej budowli, z ktrej nie pozostanie nawet kamie na kamieniu345. Zapowiedzia w ten sposb znak czasw ostatecznych, ktre zostan zapocztkowane wraz z Jego Pasch346. Proroctwo to mogo by jednak przedstawione w sposb znieksztacony przez faszywych wiadkw w czasie Jego przesuchania u najwy szego kapana347 i powrcio do Niego jako zniewaga, gdy zosta przybity do krzy a348. 586 Jezus nie tylko nie by wrogo nastawiony do wityni349, w ktrej wygosi to, co istotne w Jego nauczaniu350, lecz tak e zapaci podatek witynny, doczajc si do Piotra351, ktrego ustanowi fundamentem swego przyszego Kocioa352. Co wicej, uto sami si ze wityni, przedstawiajc siebie jako ostateczne mieszkanie Boga wrd ludzi353. Dlatego wanie Jego wydanie si na mier354 zapowiada zburzenie wityni, ktre uka e wejcie historii zbawienia w now
epok: Nadchodzi godzina, kiedy ani na tej grze, ani w Jerozolimie nie bdziecie czcili Ojca (J 4, 21 )355. III. Jezus i wiara Izraela w Boga Jedynego i Zbawiciela 587 O ile Prawo i witynia Jerozolimska mogy by dla wadz religijnych Izraela okazj do sprzeciwu356 wobec Jezusa, to prawdziwym kamieniem obrazy bya dla nich rola Jezusa w odpuszczaniu grzechw, bdcym w sensie cisym dzieem Bo ym357. 588 Jezus gorszy faryzeuszw spo ywaniem posikw z celnikami i grzesznikami358, ktrych traktowa z tak sam yczliwoci359. Przeciw tym, ktrzy ufali sobie, e s sprawiedliwi, a innymi gardzili (k 18, 9)360, Jezus stwierdzi: Nie przyszedem wezwa do nawrcenia sprawiedliwych, lecz grzesznikw (k 5, 32). Posun si jeszcze dalej, mwic do faryzeuszw, e poniewa grzech jest powszechny361 ci, ktrzy sdz, e nie potrzebuj zbawienia, s zalepieni sami w sobie362. 589 Jezus gorszy przede wszystkim przez to, e uto sami swoje miosierne postpowanie wobec grzesznikw z postaw samego Boga wobec nich363. Da nawet do zrozumienia, e zasiadajc do stou z grzesznikami364, dopuszcza ich do uczty mesjaskiej365. Najbardziej jednak Jezus poruszy wadze religijne Izraela, gdy odpuszcza grzechy. Rzeczywicie, stwierdzaj one z niepokojem: Kt mo e odpuszcza grzechy, prcz jednego Boga? (Mk 2, 7). Odpuszczajc grzechy, Jezus albo bluni, poniewa jako czowiek czyni si rwnym Bogu366, albo mwi prawd, a Jego Osoba uobecniaa i objawiaa imi Bo e367. 590 Jedynie Boska to samo Osoby Jezusa mo e usprawiedliwi tak e Jego absolutne wymaganie: Kto nie jest ze Mn, jest przeciwko Mnie (Mt 12, 30), a tak e Jego sowa, e w Nim jest co wicej ni Jonasz... co wicej ni Salomon (Mt 12, 41-42), co wikszego ni witynia (Mt 12, 6); gdy przypomina w odniesieniu do siebie, e Dawid nazwa Mesjasza swoim Panem368, i gdy stwierdza: Zanim Abraham sta si, Ja Jestem (J 8, 58), a nawet: Ja i Ojciec jedno jestemy (J 10, 30). 591 Jezus domaga si od wadz religijnych w Jerozolimie wiary w Niego ze wzgldu na dziea Ojca, jakie wypenia369. Taki akt wiary musia jednak przej przez tajemnicz mier sobie, by si powtrnie narodzi (J 3, 7) dziki asce Bo ej370. Takie wymaganie nawrcenia wobec zdumiewajcego wypenienia si obietnic371 pozwala zrozumie tragiczn pogard Sanhedrynu, ktry uznawa, e Jezus zasugiwa na mier jako blunierca372. Jego czonkowie dziaali w ten sposb zarwno przez niewiedz373, jak i przez zatwardziao (Mk 3, 5; Rz 11, 25) niewiary (Rz 11, 20). W skrcie 592 Jezus nie znis Prawa danego na Synaju, ale je wypeni374 tak doskonale375, e objawi jego ostateczny sens376 i wynagrodzi popenione przeciw niemu wykroczenia377. 593 Jezus czci wityni, przybywajc do niej jako pielgrzym na wita ydowskie, oraz umiowa zazdrosn mioci to mieszkanie Boga wrd ludzi. witynia jest figur Jego misterium. Jeli Jezus ogasza jej zburzenie, to ukazuje w ten sposb swoje wasne wydanie na mier i wejcie historii zbawienia w now epok, w ktrej Jego Ciao bdzie ostateczn wityni. 594 Jezus dokonywa czynw, jak na przykad odpuszczenie grzechw, ktre potwierdzay, e jest Bogiem Zbawicielem378. Niektrzy ydzi, nie uznajc Boga, ktry stal si czowiekiem379, widzieli w Nim czowieka uwa ajcego siebie za Boga (J 10, 33) i osdzili Go jako blunierc. Paragraf drugi JEZUS UMAR UKRZY OWANY I. Proces Jezusa Podziay wrd wadz ydowskich wobec Jezusa
595 Wrd wadz religijnych w Jerozolimie nie tylko znalaz si faryzeusz Nikodem380 czy powaany Jzef z Arymatei, ktrzy w tajemnicy byli uczniami Jezusa381, ale pojawiy si dugotrwae spory na Jego temat382, tak e w przeddzie Jego mki w. Jan mg o spierajcych si powiedzie, e wielu w Niego uwierzyo, chocia w sposb bardzo niedoskonay (J 12, 42). Nie ma w tym nic dziwnego, jeli wemie si pod uwag, e nazajutrz po Pidziesitnicy bardzo wielu kapanw przyjmowao wiar (Dz 6, 7) i e byli niektrzy nawrceni ze stronnictwa faryzeuszw (Dz 15, 5). W zwizku z tym w. Jakub mo e powiedzie do w. Pawa: Widzisz, bracie, ile tysicy ydw uwierzyo, a wszyscy trzymaj si gorliwie Prawa (Dz 21, 20). 596 Wadze religijne w Jerozolimie nie byy jednomylne co do postawy, jak nale y zaj wobec Jezusa383. Faryzeusze zagrozili wyczeniem z Synagogi tym, ktrzy szli za Nim384. Tym, ktrzy bali si, e wszyscy uwierz w Niego, a przyjd Rzymianie, i zniszcz [ich] miejsce wite i... nard, najwy szy kapan, Kajfasz, prorokujc, powiedzia: Lepiej jest dla was, gdy jeden czowiek umrze za lud, ni miaby zgin cay nard (J 11, 50). Sanhedryn zadeklarowa, e Jezus winien jest mierci (Mt 26, 66) jako blunierca. Nie majc prawa skazania Go na mier385, wyda Jezusa Rzymianom pod zarzutem wzniecania buntu politycznego386, co postawi Go na rwni z Barabaszem oskar onym o jakie rozruchy (k 23, 19). Istniej wic tak e zagro enia polityczne, ktre arcykapani przedstawiaj Piatowi jako motyw skazania Jezusa na mier387. ydzi nie ponosz zbiorowej odpowiedzialnoci za mier Jezusa 597 Biorc pod uwag historyczn zo ono procesu Jezusa widoczn w opowiadaniach ewangelicznych oraz nie wiedzc, jaki jest, znany tylko Bogu, grzech osobisty uczestnikw procesu (Judasza, Sanhedrynu, Piata), nie mo na przypisa odpowiedzialnoci za mier Jezusa wszystkim ydom w Jerozolimie mimo okrzykw manipulowanego tumu388 i zbiorowych oskar e zawartych w wezwaniach do nawrcenia po Pidziesitnicy389. Sam Jezus przebaczajc z krzy a390, a za Nim Piotr, przyzna prawo do niewiadomoci (Dz 3, 17) ydom z Jerozolimy, a nawet ich przywdcom. Tym bardziej nie mo na rozciga odpowiedzialnoci na innych ydw w czasie i przestrzeni, opierajc si na krzyku ludu: Krew Jego na nas i na dzieci nasze (Mt 27, 25), ktry oznacza formu zatwierdzajc wyrok391: Na Soborze Watykaskim II Koci owiadczy: To, co popeniono podczas mki (Chrystusa), nie mo e by przypisane ani wszystkim bez r nicy ydom wwczas yjcym, ani ydom dzisiejszym... Nie nale y przedstawia ydw jako odrzuconych ani jako przekltych przez Boga, rzekomo na podstawie Pisma witego 392. Wszyscy grzesznicy byli sprawcami mki Chrystusa 598 Koci w nauczaniu swojej wiary i w wiadectwie swoich witych nigdy nie zapomnia, e to wanie grzesznicy byli sprawcami i jakby narzdziami wszystkich mk, ktre wycierpia Boski Odkupiciel393. Uwzgldniajc fakt, e nasze grzechy dotykaj samego Chrystusa394, Koci nie waha si przypisa chrzecijanom najwikszej odpowiedzialnoci za mk Jezusa, ktr zbyt czsto obci ali jedynie ydw: Musimy uzna za winnych tej strasznej nieprawoci tych, ktrzy nadal popadaj w grzechy. To nasze przestpstwa sprowadziy na Pana naszego Jezusa Chrystusa mk krzy a; z pewnoci wic ci, ktrzy pogr aj si w nieadzie moralnym i zu, krzy uj... w sobie Syna Boego i wystawiaj Go na pomiewisko (Hbr 6, 6). Trzeba uzna, e nasza wina jest w tym przypadku wiksza ni ydw. Oni bowiem, wedug wiadectwa Apostoa, nie ukrzy owaliby Pana chway (1 Kor 2, 8), gdyby Go poznali. My przeciwnie, wyznajemy, e Go znamy. Gdy wic zapieramy si Go przez nasze uczynki, podnosimy na Niego w jaki sposb nasze zbrodnicze rce395. To nie ze duchy ukrzy oway Go, lecz to ty wraz z nimi Go ukrzy owae i krzy ujesz nadal przez upodobanie w wadach i grzechach396. II. Odkupiecza mier Chrystusa w Bo ym zamyle zbawienia Jezus wydany z woli, postanowienia i przewidzenia Boga
599 Bolesna mier Chrystusa nie bya owocem przypadku w zbiegu nieszczliwych okolicznoci. Nale y ona do tajemnicy zamysu Bo ego, jak wyjania ydom w Jerozolimie w. Piotr w swojej pierwszej mowie w dniu Pidziesitnicy: Jezus zosta wydany z woli, postanowienia i przewidzenia Bo ego (Dz 2, 23). Ten biblijny jzyk nie oznacza, e ci, ktrzy wydali Jezusa (Dz 3, 13), byli jedynie biernymi wykonawcami scenariusza przewidzianego wczeniej przez Boga. 600 Dla Boga wszystkie chwile czasu s teraniejsze w ich aktualnoci. Ustali On wic swj odwieczny zamys przeznaczenia, wczajc w niego woln odpowied ka dego czowieka na Jego ask: Zeszli si bowiem rzeczywicie w tym miecie przeciw witemu Sudze Twemu, Jezusowi, ktrego namacie, Herod i Poncjusz Piat z poganami i pokoleniami Izraela397, aby uczyni to co rka Twoja i myl zamierzyy (Dz 4, 27-28). Bg dopuci ich czyny wypywajce z zalepienia398, by wypeni swj zbawczy zamys399. Umar zgodnie z Pismem za nasze grzechy 601 Ten Bo y zamys zbawienia przez wydanie na mier Sugi, Sprawiedliwego (Iz 53, 11)400, zosta wczeniej zapowiedziany w Pimie witym jako tajemnica powszechnego odkupienia, to znaczy wykupu, ktry wyzwala ludzi z niewoli grzechu401. w. Pawe przekazuje w wyznaniu wiary, o ktrym mwi, e je przej (1 Kor 15, 3) i Chrystus umar zgodnie z Pismem za nasze grzechy402. Odkupiecza mier Jezusa wypenia w szczeglnoci proroctwo o cierpicym Sudze403. Sam Jezus przedstawi sens swego ycia i mierci w wietle cierpicego Sugi404. po swoim Zmartwychwstaniu Jezus w taki wanie sposb wyo y Pisma uczniom z Emaus405, a nastpnie samym Apostoom406. Bg dla nas uczyni Go grzechem 602 wity Piotr mo e wic sformuowa wiar apostolsk w Bo y zamys zbawienia w taki sposb: Wiecie bowiem, e z waszego, odziedziczonego po przodkach, zego postpowania zostalicie wykupieni nie czym przemijajcym, srebrem lub zotem, ale drogocenn krwi Chrystusa jako baranka niepokalanego i bez zmazy. On by wprawdzie przewidziany przed stworzeniem wiata, dopiero jednak w ostatnich czasach si objawi ze wzgldu na was (1 P 1, 18-20). Kar za grzechy ludzi, popenione po grzechu pierworodnym, bya mier407. Bg posyajc wasnego Syna w postaci sugi408, w postaci czowieka upadego i poddanego mierci z powodu grzechu409, dla nas grzechem uczyni Tego, ktry nie zna grzechu, abymy si stali w Nim sprawiedliwoci Bo (2 Kor 5, 21). 603 Jezus nie dozna takiego odrzucenia, jak gdyby On sam zgrzeszy410. W mioci odkupieczej, ktra zawsze czya Go z Ojcem411, przyj nas w naszym oddzieleniu od Boga, tak e mg w naszym imieniu powiedzie na krzy u: Bo e mj, Bo e mj, czemu Mnie opuci? (Mk 15, 34; Ps 22, 1). Bg, czynic Go w ten sposb solidarnym z nami jako grzesznikami, wasnego Syna nie oszczdzi, ale Go za nas wszystkich wyda (Rz 8, 32), abymy zostali pojednani z Bogiem przez mier Jego Syna (Rz 5, 10). Bo a inicjatywa powszechnej mioci odkupieczej 604 Wydajc swego Syna za nasze grzechy, Bg ukazuje, e Jego zamys wobec nas jest zamysem yczliwej mioci, ktra poprzedza wszelk zasug z naszej strony: W tym przejawia si mio, e nie my umiowalimy Boga, ale e On sam nas umiowa i posa Syna swojego jako ofiar przebagaln za nasze grzechy (1 J 4,10)412. Bg za okazuje nam swoj mio wanie przez to, e Chrystus umar za nas, gdymy byli jeszcze grzesznikami (Rz 5, 8). 605 Jezus w zakoczeniu przypowieci o zbkanej owcy przypomnia, e ta mio nie zna wyjtkw: Tak te nie jest wol Ojca waszego, ktry jest w niebie, eby zgino jedno z tych maych (Mt 18, 14). Jezus potwierdza, e przyszed da swoje ycie jako okup za wielu (Mt 20, 28); to ostatnie pojcie nie jest ograniczajce: przeciwstawia ca ludzko jedynej Osobie Odkupiciela, ktry wydaje siebie, aby j zbawi413. Koci w lad za Apostoami414 naucza, e Chrystus umar za wszystkich ludzi bez wyjtku: Nie ma, nie byo i nie bdzie adnego czowieka, za ktrego nie cierpiaby Chrystus415. III. Chrystus ofiarowa siebie samego swemu Ojcu za nasze grzechy Cae ycie Chrystusa jest ofiarowane Ojcu
606 Syn Bo y z nieba zstpi nie po to, aby peni swoj wol, ale wol Tego, ktry Go posa (J 6, 38); Przeto przychodzc na wiat, mwi:...Oto id... abym spenia wol Twoj, Bo e... Na mocy tej woli uwiceni jestemy przez ofiar ciaa Jezusa Chrystusa raz na zawsze (Hbr 10, 5-10). Od chwili swego Wcielenia Syn Bo y podejmuje Bo y zamys zbawienia w swoim odkupieczym posaniu: Moim pokarmem jest wypeni wol Tego, ktry Mnie posa, i wykona Jego dzieo (J 4, 34). Ofiara Jezusa za grzechy caego wiata (1 J 2, 2) jest wyra eniem Jego komunii mioci z Ojcem: Dlatego miuje Mnie Ojciec, bo Ja ycie moje oddaj (J 10,17). Niech wiat si dowie, e Ja miuj Ojca i e tak czyni, jak Mi Ojciec nakaza (J 14, 31). 607 Pragnienie wypenienia zamysu mioci odkupieczej Jego Ojca o ywia cae ycie Jezusa416, poniewa Jego odkupiecza mka jest motywem Jego Wcielenia: Ojcze, wybaw Mnie od tej godziny. Nie, wanie dlatego przyszedem na t godzin (J 12, 27). Czy nie mam pi kielicha, ktry Mi poda Ojciec? (J 18,11). I jeszcze na krzy u, zanim wszystko wykonao si (J 19, 30), Jezus mwi: Pragn (J 19, 28). Baranek Bo y, ktry gadzi grzech wiata 608 Gdy Jan Chrzciciel zgodzi si udzieli Jezusowi chrztu razem z grzesznikami417, zobaczy i wskaza w Jezusie Baranka Bo ego, ktry gadzi grzech wiata (J 1, 29)418. Ukazuje on w ten sposb, e Jezus jest rwnoczenie cierpicym Sug, ktry w milczeniu pozwala prowadzi si na zabicie (Iz 53, 7)419 i niesie grzechy wielu420, oraz barankiem paschalnym, symbolem odkupienia Izraela w czasie pierwszej Paschy (Wj 12, 3-14)421. Cae ycie Chrystusa wyra a Jego posanie: su y i da swoje ycie na okup za wielu (Mk 10, 45). Jezus dobrowolnie podejmuje odkupiecz mio Ojca 609 Podejmujc w swoim ludzkim sercu mio Ojca do ludzi, Jezus do koca ich umiowa (J 13, 1), poniewa nie ma wikszej mioci od tej, gdy kto ycie swoje oddaje za przyjaci swoich (J 15, 13). W ten sposb w cierpieniu i mierci czowieczestwo Jezusa stao si wolnym i doskonaym narzdziem Jego Boskiej mioci, ktra pragnie zbawienia ludzi422. Istotnie, przyj On w sposb dobrowolny mk i mier z mioci do Ojca i do ludzi, ktrych Ojciec chce zbawi: Nikt Mi ( ycia) nie zabiera, lecz Ja od siebie je oddaj (J 10,18). Syn Bo y wydaje si wic na mier aktem najwy szej wolnoci423. W czasie Ostatniej Wieczerzy Jezus uprzedzi dobrowolne ofiarowanie swego ycia 610 Jezus najpeniej wyrazi dobrowolne ofiarowanie siebie samego w czasie Wieczerzy spo ywanej z dwunastoma Apostoami424, tej nocy, kiedy zosta wydany (1 Kor 11, 23). W przeddzie swojej mki, gdy jeszcze by wolny, Jezus uczyni z Ostatniej Wieczerzy spo ywanej z Apostoami pamitk swojej dobrowolnej ofiary, jak mia zo y Ojcu425 dla zbawienia ludzi: To jest Ciao moje, ktre za was bdzie wydane (k 22,19). To jest moja Krew Przymierza, ktra za wielu bdzie wylana na odpuszczenie grzechw (Mt 26, 28). 611 Eucharystia, ktr Jezus ustanawia w tej chwili, bdzie pamitk (1 Kor 11, 25) Jego ofiary. Wcza On Apostow do swojej ofiary i poleca, by j przedu ali426. przez to Jezus ustanawia swoich Apostow kapanami Nowego Przymierza: Za nich Ja powicam w ofierze samego siebie, aby i oni byli uwiceni w prawdzie (J 17, 19)427. Agonia w Getsemani 612 Kielich Nowego Przymierza, ktry Jezus uprzedzi ju w czasie Ostatniej Wieczerzy, ofiarujc siebie samego428, przyjmuje On nastpnie z rk Ojca podczas agonii w Getsemani429. Jezus staje si posusznym a do mierci (Flp 2, 8; Hbr 5, 7-8); modli si: Ojcze mj, jeli to mo liwe, niech Mnie ominie ten kielich... (Mt 26, 39). Wyra a On w ten sposb przera enie, jakie mier wywouje w Jego ludzkiej naturze. Istotnie, Jego ludzka natura, podobnie jak nasza, jest przeznaczona do ycia wiecznego; co wicej, w przeciwiestwie do naszej natury jest ona cakowicie wyjta spod grzechu430, ktry jest przyczyn mierci431. przede wszystkim jednak jest ona przyjta przez Bosk Osob Dawcy ycia (Dz 3,15), yjcego (Ap 1,18)432. Jezus, zgadzajc si w swojej ludzkiej woli, by wypenia si wola Ojca433, przyjmuje swoj mier jako mier odkupiecz, aby w swoim ciele ponie nasze grzechy na drzewo (1 P 2, 24).
mier Chrystusa jest jedyn i ostateczn ofiar 613 mier Chrystusa jest rwnoczenie ofiar paschaln, ktra wypenia ostateczne odkupienie ludzi434 przez Baranka, ktry gadzi grzech wiata (J 1, 29)435, i ofiar Nowego Przymierza436, przywracajc czowiekowi komuni z Bogiem437 oraz dokonujc pojednania z Nim przez Krew Przymierza, ktra za wielu bdzie wylana na odpuszczenie grzechw (Mt 26, 28)438. 614 Ofiara Chrystusa jest jedyna; dopenia i przekracza wszystkie ofiary439. Przede wszystkim jest ona darem samego Boga Ojca, poniewa Ojciec wydaje swego Syna, aby pojedna nas ze sob440. Jest ona rwnoczenie ofiar Syna Bo ego, ktry sta si czowiekiem; dobrowolnie i z mioci441 ofiaruje On swoje ycie442 Ojcu przez Ducha witego443, aby naprawi nasze nieposuszestwo. Jezus zastpuje swoim posuszestwem nasze nieposuszestwo 615 Jak przez nieposuszestwo jednego czowieka wszyscy stali si grzesznikami, tak przez posuszestwo Jednego wszyscy stan si sprawiedliwymi (Rz 5, 19). Przez swoje posuszestwo a do mierci Jezus sta si cierpicym Sug, ktry w sposb zastpczy siebie na mier ofiarowa, ponis grzechy wielu, aby usprawiedliwi wielu i dwiga ich nieprawoci (Iz 53, 10-12). Wynagrodzi On za nasze winy i zadouczyni Ojcu za nasze grzechy444. Jezus spenia swoj ofiar na krzy u 616 Umiowawszy swoich... do koca ich umiowa (J 13, 1): ta mio nadaje ofierze Chrystusa warto odkupiecz i wynagradzajc, ekspiacyjn i zadoczynic. On nas wszystkich pozna i ukocha w ofiarowaniu swego ycia445. Mio Chrystusa przynagla nas, pomnych na to, e skoro Jeden umar za wszystkich, to wszyscy pomarli (2 Kor 5,14). aden czowiek, nawet najwitszy, nie by w stanie wzi na siebie grzechw wszystkich ludzi i ofiarowa si za wszystkich. Istnienie w Chrystusie Boskiej Osoby Syna, ktra przekracza i rwnoczenie obejmuje wszystkie osoby ludzkie oraz ustanawia Go Gow caej ludzkoci, umo liwia Jego ofiar odkupiecz za wszystkich. 617 Sua sanctissima passione in ligno crucis nobis justificationem meruit, Swoj najwitsz mk na drzewie krzy a wysu y nam usprawiedliwienie, naucza Sobr Trydencki446, podkrelajc jedyny charakter ofiary Chrystusa jako sprawcy zbawienia wiecznego (Hbr 5, 9). Koci czci Krzy , piewajc: O crux, ave, spes unica O Krzy u, bd pozdrowiony, jedyna nasza nadziejo!447 Nasze uczestnictwo w ofierze Chrystusa 618 Krzy jest jedyn ofiar Chrystusa, jednego porednika midzy Bogiem a ludmi (1 Tm 2, 5). Poniewa jednak On w swojej wcielonej Boskiej Osobie zjednoczy si jako z ka dym czowiekiem448, ofiarowuje wszystkim ludziom w sposb, ktry zna tylko Bg, mo liwo dojcia do uczestniczenia w Misterium Paschalnym449. Jezus powouje swoich uczniw do wzicia swojego krzy a i naladowania Go450, poniewa cierpia za wszystkich i zostawi nam wzr, abymy szli za Nim Jego ladami (1 P 2, 21). Chce On wczy do swojej ofiary odkupieczej tych, ktrzy pierwsi z niej korzystaj451. Spenia si to w najwy szym stopniu w osobie Jego Matki, zczonej cilej ni wszyscy inni z tajemnic Jego odkupieczego cierpienia452. Poza Krzy em nie ma innej drabiny, po ktrej mo na by dosta si do nieba453. W skrcie 619 Chrystus umar zgodnie z Pismem za nasze grzechy (1 Kor 15, 3.
620 Nasze zbawienie wypywa z inicjatywy mioci Boga do nas, poniewa On sam nas umiowa i posa Syna swojego jako ofiar przebagaln za nasze grzechy (1 J 4, 10). W Chrystusie Bg jedna ze sob wiat (2 Kor 5,19). 621 Jezus ofiarowa si w sposb dobrowolny dla naszego zbawienia. Ukazuje On i urzeczywistnia ten dar w sposb uprzedzajcy podczas Ostatniej Wieczerzy: To jest Ciao moje, ktre za was bdzie wydane (k 22,19).
622 Odkupienie Chrystusa polega na tym, e przyszed On... da swoje ycie na okup za wielu (Mt 20, 28), to znaczy umiowa swoich do koca (J 13, 1), aby zostali wykupieni z odziedziczonego po przodkach zego postpowania (1 P 1,18). 623 Przez swoje pene mioci posuszestwo Ojcu a do mierci (Flp 2, 8) Jezus wypenia ekspiacyjne posanie454 cierpicego Sugi, ktry usprawiedliwi wielu, ich nieprawoci... sam dwiga bdzie (Iz 53,11)455. Paragraf trzeci JEZUS CHRYSTUS ZOSTA POGRZEBANY 624 Z aski Bo ej za wszystkich zazna mierci (Hbr 2, 9). W swoim zbawczym zamyle Bg postanowi, aby Jego Syn nie tylko umar... za nasze grzechy (1 Kor 15, 3), lecz tak e by zazna mierci, czyli pozna stan mierci, stan rozdzielenia Jego duszy i Jego ciaa midzy chwil, w ktrej odda ducha na krzy u, i chwil, w ktrej zmartwychwsta. Ten stan Chrystusa zmarego jest misterium grobu i zstpienia do otchani. Jest to misterium Wielkiej Soboty, gdy Chrystus zo ony do grobu456 ukazuje wielki odpoczynek szabatowy Boga457 po wypenieniu558 zbawienia ludzi, ktre napenia pokojem cay wiat459. Chrystus w swoim ciele w grobie 625 Przebywanie Chrystusa w grobie konstytuuje rzeczywist wi midzy stanem cierpitliwoci przed Pasch i Jego aktualnym stanem chwalebnym jako Zmartwychwstaego. Wanie sama osoba yjcego mo e powiedzie: Byem umary, a oto jestem yjcy na wieki wiekw (Ap 1,18): Bg (Syn) nie przeszkodzi, by mier rozdzielia Jego dusz i ciao, zgodnie z koniecznym porzdkiem natury, na nowo jednak je poczy przez Zmartwychwstanie, by sta si w swojej osobie punktem spotkania mierci i ycia, zatrzymujc w sobie proces rozkadu natury powodowany przez mier i stajc si zasad poczenia rozdzielonych czci460. 626 Poniewa Dawca ycia, ktrego skazano na mier (Dz 3,15), jest Tym samym, co yjcy, ktry zmartwychwsta (k 24, 5-6), trzeba, aby Boska Osoba Syna Bo ego nadal pozostawaa zjednoczona z Jego dusz i ciaem, ktre zostay rozdzielone przez mier: Z faktu, e przy mierci Chrystusa dusza zostaa oddzielona od ciaa, nie wynika, eby jedyna Osoba zostaa podzielona na dwie, poniewa ciao i dusza Chrystusa istniay z tego samego tytuu od pocztku w Osobie Sowa. Chocia zostay rozdzielone przez mier, to i ciao, i dusza pozostay zczone z t sam i jedyn Osob Sowa461. Nie dasz witemu Twemu ulec ska eniu 627 mier Chrystusa bya prawdziw mierci o tyle, o ile poo ya kres Jego ludzkiemu, ziemskiemu yciu. Ze wzgldu jednak na jedno, jak Jego ciao zachowao z Osob Syna osoba Syna zachowaa ze swym ciaem, nie stao si ono martwymi zwokami, jak inne ciaa ludzkie, poniewa "niemo liwe byo, aby (mier) panowaa nad Nim" (Dz 2, 24), i dlatego moc Bo a zachowaa ciao Chrystusa przed zniszczeniem462. O Chrystusie mo na powiedzie rwnoczenie: Zgadzono Go z krainy yjcych (Iz 53, 8) i moje ciao spoczywa bdzie w nadziei, e nie zostawisz duszy mojej w Otchani ani nie dasz witemu Twemu ulec ska eniu (Dz 2, 26-27)463. Zmartwychwstanie Jezusa trzeciego dnia (1 Kor 15, 4; k 24, 46)464 byo na to dowodem, poniewa uwa ano, e rozkad ciaa ujawnia si poczwszy od czwartego dnia465. Pogrzebani z Chrystusem 628 Chrzest, ktrego pierwotnym i penym znakiem jest zanurzenie, oznacza rzeczywicie zstpienie do grobu chrzecijanina, ktry z Chrystusem umiera dla grzechu ze wzgldu na nowe ycie: Przez chrzest zanurzajcy nas w mier zostalimy razem z Nim pogrzebani po to, abymy i my wkroczyli w nowe ycie jak Chrystus powsta z martwych dziki chwale Ojca (Rz 6, 4)466. W skrcie
629 Jezus dowiadczy mierci dla dobra ka dego czowieka467. Syn Bo y, ktry stal si czowiekiem, rzeczywicie umar i zosta pogrzebany. 630 Gdy Chrystus przebywa w grobie, Jego Boska Osoba nieustannie pozostawaa zjednoczona zarwno z Jego dusz, jak i z Jego ciem, chocia byy oddzielone od siebie przez mier. Dlatego ciao zmarego Chrystusa nie ulgo ska eniu (Dz 2, 27). Artyku pity JEZUS CHRYSTUS ZSTPI DO PIEKIE, TRZECIEGO DNIA ZMARTWYCHWSTA 631 Jezus Chrystus zstpi do ni szych czci ziemi. Ten, ktry zstpi, jest i Tym, ktry wstpi (Ef 4, 9-10). Symbol Apostolski wyznaje w tym samym artykule wiary zstpienie Chrystusa do piekie i Jego zmartwychwstanie trzeciego dnia, poniewa On sprawi, e w misterium Jego Paschy z gbi mierci wytrysno ycie: Jezus Chrystus, Twj Syn zmartwychwstay, ktry owieca ludzko swoim wiatem i z Tob yje i krluje na wieki wiekw. Amen468. Paragraf pierwszy CHRYSTUS ZSTPI DO PIEKIE 632 Liczne wypowiedzi Nowego Testamentu, wedug ktrych Jezus zosta wskrzeszony z martwych (Dz 3, 15; Rz 8, 11; 1 Kor 15, 20), zakadaj, e przed zmartwychwstaniem przebywa On w krainie zmarych469. Takie jest pierwsze znaczenie, jakie przepowiadanie apostolskie nadao zstpieniu Jezusa do piekie; Jezus dowiadczy mierci jak wszyscy ludzie i Jego dusza doczya do nich w krainie umarych. Jezus zstpi tam jednak jako Zbawiciel, ogaszajc dobr nowin uwizionym duchom470. 633 Krain zmarych, do ktrej zstpi Chrystus po mierci, Pismo wite nazywa piekem, Szeolem lub Hadesem471, poniewa ci, ktrzy tam si znajduj, s pozbawieni ogldania Boga472. Taki jest los wszystkich zmarych, zarwno zych, jak i sprawiedliwych, oczekujcych na Odkupiciela473, co nie oznacza, e ich los miaby by identyczny, jak pokazuje Jezus w przypowieci o ubogim azarzu, ktry zosta przyjty na ono Abrahama474. Jezus Chrystus, zstpujc do piekie, wyzwoli dusze sprawiedliwych, ktre oczekiway swego Wyzwoliciela na onie Abrahama475. Jezus nie zstpi do piekie, by wyzwoli potpionych476, ani eby zniszczy pieko potpionych477, ale by wyzwoli sprawiedliwych, ktrzy Go poprzedzili478. 634 Nawet umarym goszono Ewangeli... (1 P 4, 6). Zstpienie do piekie jest cakowitym wypenieniem ewangelicznego goszenia zbawienia. Jest ostateczn faz mesjaskiego posania Jezusa, faz skondensowan w czasie, ale ogromnie szerok w swym rzeczywistym znaczeniu rozcignicia odkupieczego dziea na wszystkich ludzi wszystkich czasw i wszystkich miejsc, aby wszyscy ci, ktrzy s zbawieni, stali si uczestnikami Odkupienia. 635 Chrystus zstpi wic do otchani mierci479, aby umarli usyszeli gos Syna Bo ego, i ci, ktrzy usysz, yli (J 5, 25). Jezus, Dawca ycia (Dz 3, 15), przez mier pokona tego, ktry dzier y wadz nad mierci, to jest diaba, i wyzwoli tych wszystkich, ktrzy cae ycie przez boja mierci podlegli byli niewoli (Hbr 2,14-15). Od tej chwili Chrystus Zmartwychwstay ma klucze mierci i Otchani (Ap 1, 18), a na imi Jezusa zgina si ka de kolano istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych (Flp 2,10): Wielka cisza spowia ziemi; wielka na niej cisza i pustka. Cisza wielka, bo Krl zasn, ziemia si przelka i zamilka, bo Bg zasn w ludzkim ciele, a wzbudzi tych, ktrzy spali od wiekw... Idzie, by odnale pierwszego czowieka, jak zgubion owieczk. Pragnie nawiedzi tych, ktrzy siedz zupenie pogr eni w cieniu mierci; by wyzwoli z blw niewolnika Adama, a wraz z nim niewolnic Ew, idzie On, ktry jest ich Bogiem i Synem Ewy... Oto Ja, twj Bg, ktry dla ciebie staem si twoim synem... Zbud si, ktry pisz! Nie po to bowiem ci stworzyem, by pozostawa sptany w Otchani. Powsta z martwych, albowiem jestem yciem umarych480.
W skrcie 636 W artykule Jezus zstpi do piekie Symbol wiary gosi, e Jezus rzeczywicie umar i przez swoj mier dla nas zwyci y mier i diaba, ktry dzier y wadz nad mierci (Hbr 2,14). 637 Zmary Chrystus, w swojej duszy zjednoczonej z Jego Bosk Osob, zstpi do krainy zmarych. Otworzy On bramy nieba sprawiedliwym, ktrzy Go poprzedzili. Paragraf drugi TRZECIEGO DNIA ZMARTWYCHWSTA 638 Gosimy wam Dobr Nowin o obietnicy danej ojcom: e Bg speni j wobec nas jako ich dzieci, wskrzesiwszy Jezusa (Dz 13, 32-33). Zmartwychwstanie Chrystusa jest kulminacyjn prawd naszej wiary w Chrystusa. Pierwsza wsplnota chrzecijaska wierzya w ni i prze ywaa j jako prawd centraln, przekazan przez Tradycj, jako prawd fundamentaln, potwierdzon przez pisma Nowego Testamentu, przepowiadan jako cz istotna Misterium Paschalnego tak samo jak Krzy : Chrystus zmartwychwsta, Przez mier swoj zwyci y mier, Da ycie zmarym481. I. Wydarzenie historyczne i transcendentne 639 Misterium Zmartwychwstania Chrystusa jest wydarzeniem rzeczywistym, ktre posiadao potwierdzone historycznie znaki, jak wiadczy o tym Nowy Testament. Ju okoo 56 r. w. Pawe mo e napisa do Koryntian: Przekazaem wam na pocztku to, co przejem: e Chrystus umar zgodnie z Pismem za nasze grzechy, e zosta pogrzebany, e zmartwychwsta trzeciego dnia, zgodnie z Pismem; i e ukaza si Kefasowi, a potem Dwunastu (1 Kor 15, 3-4). Aposto mwi tu o ywej tradycji Zmartwychwstania, ktr przej po swoim nawrceniu pod Damaszkiem482. Pusty grb 640 Dlaczego szukacie yjcego wrd umarych? Nie ma Go tutaj; zmartwychwsta (k 24, 56). Pierwszym elementem w ramach wydarze paschalnych jest pusty grb. Nie jest to sam w sobie bezporedni dowd. Nieobecno ciaa Chrystusa w grobie mo na by wytumaczy inaczej483. Mimo to pusty grb stanowi dla wszystkich istotny znak. Jego odkrycie przez uczniw byo pierwszym krokiem w kierunku rozpoznania samego faktu zmartwychwstania Chrystusa. Najpierw miao to miejsce w przypadku pobo nych kobiet484, a potem Piotra485. Ucze, ktrego Jezus kocha (J 20, 2), stwierdza, e wchodzc do pustego grobu i widzc le ce ptna (J 20, 6), ujrza i uwierzy (J 20, 8). Zakada to, e widzc pusty grb486, pozna, i nieobecno ciaa Jezusa nie moga by dzieem ludzkim i e Jezus nie powrci po prostu do ycia ziemskiego, jak stao si w przypadku azarza487. Ukazywanie si Zmartwychwstaego 641 Maria Magdalena i pobo ne kobiety, ktre przyszy, by dokona namaszczenia ciaa Jezusa488, pogrzebanego pospiesznie w Wielki Pitek wieczorem z powodu zbli ajcego si szabatu489, pierwsze spotkay Zmartwychwstaego490. Tak wic byy one pierwszymi zwiastunami Zmartwychwstania Chrystusa dla samych Apostow. Nastpnie Jezus ukazuje si wanie tym ostatnim, najpierw Piotrowi, a potem Dwunastu491. Piotr, powoany do umacniania wiary swoich braci492, widzi wic Zmartwychwstaego pierwszy i na podstawie jego wiadectwa wsplnota stwierdza: Pan rzeczywicie zmartwychwsta i ukaza si Szymonowi! (k 24, 34. 36). 642 Wszystko, co wydarzyo si w czasie tych dni paschalnych, anga uje ka dego z Apostow szczeglnie Piotra w budowanie nowej ery, ktra rozpocza si w poranek wielkanocny. Jako wiadkowie Zmartwychwstaego bd oni fundamentami Jego Kocioa. Wiara pierwszej wsplnoty wierzcych opiera si na wiadectwie konkretnych ludzi, znanych chrzecijanom i w wikszoci yjcych jeszcze pord nich. Tymi wiadkami Zmartwychwstania Chrystusa493 s przede wszystkim
Piotr i Dwunastu, ale nie tylko oni: Pawe mwi bardzo jasno, e Jezus ukaza si piciuset osobom rwnoczenie, a ponadto Jakubowi i wszystkim Apostoom494. 643 Wobec tych wiadectw nie mo na interpretowa Zmartwychwstania Chrystusa poza porzdkiem fizycznym i nie uznawa go za fakt historyczny. Z faktw wynika, e wiara uczniw zostaa poddana radykalnej prbie przez mk ich Nauczyciela i Jego zapowiedzian wczeniej mier na krzy u495. Wstrzs wywoany przez mk by tak wielki, e uczniowie (a przynajmniej niektrzy z nich) nie uwierzyli od razu w wiadomo o Zmartwychwstaniu. Ewangelie s dalekie od pokazania nam wsplnoty opanowanej jak mistyczn egzaltacj; przeciwnie, pokazuj uczniw zasmuconych (zatrzymali si smutni: k 24, 17) i przera onych496. Dlatego nie uwierzyli oni pobo nym kobietom wracajcym od grobu i sowa te wyday im si czcz gadanin (k 24, 11)497. Gdy Jezus ukazuje si Jedenastu w wieczr Paschy, wyrzuca im brak wiary i upr, e nie wierzyli tym, ktrzy widzieli Go zmartwychwstaego (Mk 16, 14). 644 Uczniowie wtpi nawet wtedy, gdy staj w obliczu samego Jezusa Zmartwychwstaego498, tak bardzo wydaje si im to niemo liwe; sdz, e widz ducha499. Z radoci jeszcze nie wierzyli i peni byli zdumienia (k 24, 41). Tomasz dowiadczy takiej prby wtpliwoci500; a mimo ostatniego ukazania si Jezusa w Galilei, o czym wspomina Mateusz, niektrzy jednak wtpili (Mt 28, 17). Jest wic bezpodstawna hipoteza, wedug ktrej Zmartwychwstanie byoby wytworem wiary (czy atwowiernoci) Apostow. Przeciwnie, ich wiara w Zmartwychwstanie zrodzia si pod dziaaniem aski Bo ej z bezporedniego dowiadczenia rzeczywistoci Jezusa Zmartwychwstaego. Stan czowieczestwa Chrystusa Zmartwychwstaego 645 Jezus Zmartwychwstay nawizuje z uczniami bezporedni kontakt przez dotyk50l i wsplny 502. Zaprasza ich w ten sposb do uznania, e nie jest duchem503, ale przede wszystkim do posiek stwierdzenia, e zmartwychwstae ciao, w ktrym si im ukazuje, jest tym samym ciaem, ktre zostao umczone i ukrzy owane, poniewa nosi On jeszcze lady swojej mki504. To autentyczne i rzeczywiste ciao posiada jednak rwnoczenie nowe waciwoci ciaa uwielbionego: nie sytuuje si ono ju w czasie i przestrzeni, ale mo e uobecni si na swj sposb, gdzie i kiedy chce505, poniewa Jego czowieczestwo nie mo e ju by zwizane z ziemi i nale y wycznie do Boskiego panowania Ojca506. Z tego powodu Jezus Zmartwychwstay jest cakowicie wolny w wyborze form ukazywania si: w postaci ogrodnika507 lub w innej postaci (Mk 16,12) ni ta, jak znali uczniowie, by w ten sposb wzbudzi ich wiar508. 646 Zmartwychwstanie Chrystusa nie byo powrotem do ycia ziemskiego, jak to miao miejsce w przypadku wskrzesze, ktrych dokona Jezus przed Pasch: crki Jaira, modzieca z Naim, azarza. Te fakty byy wydarzeniami cudownymi, ale osoby cudownie wskrzeszone moc Jezusa powrciy do zwyczajnego ycia ziemskiego. W pewnej chwili znw umr. Zmartwychwstanie Chrystusa jest istotowo r ne. W swoim zmartwychwstaym ciele Jezus przechodzi ze stanu mierci do innego ycia poza czasem i przestrzeni. Ciao Jezusa zostaje w Zmartwychwstaniu napenione moc Ducha witego; uczestniczy On w Boskim yciu w stanie chway, tak e w. Pawe mo e powiedzie o Chrystusie, e jest czowiekiem niebieskim509. Zmartwychwstanie jako wydarzenie transcendentne 647 O, zaiste bogosawiona noc, jedyna, ktra bya godna pozna czas i godzin zmartwychwstania Chrystusa piewa Koci w wielkanocnym Exsultet. Rzeczywicie, nikt nie by naocznym wiadkiem samego wydarzenia Zmartwychwstania i nie opisuje go aden Ewangelista. Nikt nie mg powiedzie , jak dokonao si ono z fizycznego punktu widzenia. Tym bardziej bya nieuchwytna dla zmysw jego najbardziej wewntrzna istota, przejcie ze mierci do ycia. Zmartwychwstanie jako wydarzenie historyczne, ktre mo na stwierdzi na podstawie znaku pustego grobu i rzeczywistoci spotka Apostow z Chrystusem Zmartwychwstaym, pozostaje jednak, przez to, e przekracza histori, w sercu tajemnicy wiary. Dlatego Chrystus Zmartwychwstay nie ukazuje si wiatu510, ale swoim uczniom, tym, ktrzy z Nim razem poszli z Galilei do Jerozolimy, a teraz daj wiadectwo o Nim przed ludem (Dz 13, 31). II. Zmartwychwstanie dzieo Trjcy witej 648 Zmartwychwstanie Chrystusa jako transcendentne wkroczenie Boga w stworzenie i w histori jest przedmiotem wiary. Dziaaj w nim rwnoczenie trzy Osoby Boskie i ukazuj swoj wasn
oryginalno. Zmartwychwstanie dokonao si moc Ojca, ktry wskrzesi511 Chrystusa, swego Syna, i przez to w doskonay sposb wprowadzi Jego czowieczestwo wraz z Jego ciaem do Trjcy. Jezus zostaje ostatecznie objawiony jako ustanowiony wedug Ducha witoci przez powstanie z martwych penym mocy Synem Bo ym (Rz 1, 3-4). w. Pawe podkrela ukazanie si mocy Bo ej512 przez dzieo Ducha, ktry o ywi martwe czowieczestwo Jezusa i powoa go do chwalebnego stanu Pana. 649 Jeli chodzi o Syna, to dokonuje On swego wasnego zmartwychwstania swoj Bosk moc. Jezus zapowiada, e Syn Czowieczy bdzie musia wiele cierpie i umrze, a nastpnie zmartwychwstanie (w czynnym znaczeniu tego sowa)513. A w innym miejscu stwierdza wprost: ycie moje oddaj, aby je... znw odzyska... Mam moc je odda i mam moc je znw odzyska (J 10, 17-18). Wierzymy, e Jezus istotnie umar i zmartwychwsta (1 Tes 4, 14). 650 Ojcowie Kocioa kontempluj Zmartwychwstanie, wychodzc od Boskiej Osoby Chrystusa, ktra pozostaa zjednoczona z Jego dusz i Jego ciaem, rozdzielonymi od siebie przez mier: Przez jedno Boskiej natury, ktra pozostaje obecna w ka dej z dwch czci czowieka, jednocz si one na nowo. W ten sposb mier dokonuje si przez rozdzielenie elementu ludzkiego, a zmartwychwstanie przez poczenie dwch rozdzielonych czci514. III. Sens i znaczenie zbawcze Zmartwychwstania 651 Jeli Chrystus nie zmartwychwsta, daremne jest nasze nauczanie, pr na jest tak e wasza wiara (1 Kor 15, 14). Zmartwychwstanie stanowi przede wszystkim potwierdzenie tego wszystkiego, co sam Chrystus czyni i czego naucza. Wszystkie prawdy, nawet najbardziej niedostpne dla umysu ludzkiego, znajduj swoje uzasadnienie, gdy Chrystus da ich ostateczne, obiecane przez siebie potwierdzenie swoim Boskim autorytetem. 652 Zmartwychwstanie Chrystusa jest wypenieniem obietnic Starego Testamentu515 i obietnic samego Jezusa w czasie Jego ycia ziemskiego516. Wyra enie zgodnie z Pismem517 wskazuje, e Zmartwychwstanie Chrystusa wypenia te zapowiedzi. 653 Zmartwychwstanie potwierdza prawd o Boskoci Jezusa: Gdy wywy szycie Syna Czowieczego, wtedy poznacie, e JA JESTEM (J 8, 28). Zmartwychwstanie Ukrzy owanego pokazao, e On prawdziwie by JA JESTEM, Synem Bo ym i samym Bogiem. w. Pawe mg owiadczy ydom: Gosimy wam Dobr Nowin o obietnicy danej ojcom: e Bg speni j wobec nas... wskrzesiwszy Jezusa. Tak te jest napisane w psalmie drugim: Ty jeste moim Synem, Jam Ciebie dzi zrodzi (Dz 13, 32-33)518. Zmartwychwstanie Chrystusa jest cile zwizane z misterium Wcielenia Syna Bo ego. Jest jego wypenieniem wedug wiecznego zamysu Ojca. 654 Misterium Paschalne ma dwa aspekty: przez swoj mier Chrystus wyzwala nas od grzechu; przez swoje Zmartwychwstanie otwiera nam dostp do nowego ycia. Jest ono przede wszystkim usprawiedliwieniem, ktre przywraca nam ask Bo 519, abymy i my wkroczyli w nowe ycie jak Chrystus powsta z martwych (Rz 6, 4). Polega ono na zwycistwie nad mierci grzechu i na nowym uczestnictwie w asce520. Dokonuje ono przybrania za synw, poniewa ludzie staj si brami Chrystusa, jak sam Jezus nazywa uczniw po Zmartwychwstaniu: Idcie i oznajmijcie moim braciom (Mt 28, 10; J 20, 17). Staj si oni brami nie przez natur, ale przez dar aski, poniewa to przybrane synostwo udziela rzeczywistego uczestnictwa w yciu jedynego Syna, ktry objawi si w peni w swoim Zmartwychwstaniu. 655 Wreszcie Zmartwychwstanie Chrystusa i sam Chrystus Zmartwychwstay jest zasad i rdem naszego przyszego zmartwychwstania: Chrystus zmartwychwsta jako pierwszy spord tych, co pomarli... I jak w Adamie wszyscy umieraj, tak te w Chrystusie wszyscy bd o ywieni (1 Kor 15, 20-22). W oczekiwaniu na to wypenienie, Chrystus Zmartwychwstay yje w sercach wiernych. W Nim chrzecijanie kosztuj mocy przyszego wieku (Hbr 6, 5), a ich ycie zostao wprowadzone przez Chrystusa do wntrza ycia Bo ego52l, aby ju nie yli dla siebie, lecz dla Tego, ktry za nich umar i zmartwychwsta (2 Kor 5, 15). W skrcie
656 Przedmiotem wiary w Zmartwychwstanie jest wydarzenie historyczne powiadczone przez uczniw, ktrzy rzeczywicie spotkali Zmartwychwstaego, a rwnoczenie wydarzenie tajemniczo transcendentne jako wejcie czowieczestwa Chrystusa do chway Bo ej. 657 Pusty grb i le ce ptna oznaczaj, e ciao Chrystusa dziki mocy Bo ej unikno wizw mierci i zniszczenia; przygotowuj one uczniw na spotkanie Zmartwychwstaego. 658 Chrystus, Pierworodny spord umarych (Kol 1, 18), jest zasad naszego zmartwychwstania: ju teraz przez usprawiedliwienie naszej duszy522, a pniej przez o ywienie naszego ciaa523. Artyku szsty JEZUS WSTPI DO NIEBA, SIEDZI PO PRAWICY BOGA, OJCA WSZECHMOGCEGO 659 Po rozmowie z nimi Pan Jezus zosta wzity do nieba (Mk 16, 19). Ciao Chrystusa zostao uwielbione od chwili Jego zmartwychwstania, jak dowodz tego nowe i nadprzyrodzone waciwoci, ktre posiada ju na stae524. Jednak przez czterdzieci dni, gdy Jezus jad i pi ze swoimi uczniami525oraz poucza ich o Krlestwie526, Jego chwaa pozostawaa jeszcze zakryta pod postaci zwyczajnego czowieczestwa527. Ostatnie ukazanie si Jezusa koczy si nieodwracalnym wejciem Jego czowieczestwa do chway Bo ej, symbolizowanej przez obok528 i niebo529, gdzie zasiada odtd po prawicy Boga530, W sposb zupenie wyjtkowy i jedyny uka e si jeszcze Pawowi jako poronionemu podowi (1 Kor 15, 8) w swoim ostatnim ukazaniu si, w ktrym531ustanowi go apostoem. 660 Ukryty charakter chway Zmartwychwstaego przejawia si w tym czasie w Jego tajemniczych sowach skierowanych do Marii Magdaleny: Jeszcze... nie wstpiem do Ojca. Natomiast udaj si do moich braci i powiedz im: Wstpuj do Ojca mego i Ojca waszego oraz do Boga mego i Boga waszego (J 20,17). Wskazuje to na r nic midzy ukazywaniem si chway Chrystusa Zmartwychwstaego i chway Chrystusa wywy szonego po prawicy Ojca. Historyczne, a zarazem transcendentne wydarzenie Wniebowstpienia okrela przejcie z jednej chway do drugiej. 661 Ten ostatni etap pozostaje cile zwizany z pierwszym, to znaczy ze zstpieniem z nieba zrealizowanym we Wcieleniu. Tylko Chrystus, Ten, ktry wyszed od Ojca, mo e wrci do Ojca532. Nikt nie wstpi do nieba oprcz Tego, ktry z nieba zstpi Syna Czowieczego (J 3, 13)533. Czowieczestwo pozostawione swoim wasnym siom nie ma dostpu do domu Ojca (J 14, 2), do ycia i do szczcia Bo ego. Jedynie Chrystus mg otworzy czowiekowi taki dostp: Jako nasza Gowa wyprzedzi nas do niebieskiej Ojczyzny, aby umocni nasz nadziej, e jako czonki Mistycznego Ciaa rwnie tam wejdziemy534. 662 A Ja, gdy zostan nad ziemi wywy szony, przycign wszystkich do siebie (J 12, 32). Wywy szenie na krzy u oznacza i zapowiada wywy szenie Wniebowstpienia. Jest jego pocztkiem. Jezus Chrystus, jedyny Kapan nowego i wiecznego Przymierza, wszed nie do wityni zbudowanej rkami ludzkimi... ale do samego nieba, aby teraz wstawia si za nami przed obliczem Boga (Hbr 9, 24). W niebie Chrystus nieustannie urzeczywistnia swoje kapastwo, bo zawsze yje, aby si wstawia za tymi, ktrzy przez Niego zbli aj si do Boga (Hbr 7, 25). Jako Arcykapan dbr przyszych (Hbr 9, 11) Chrystus stanowi centrum i jest gwnym celebransem liturgii, przez ktr czci Ojca w niebie535. 663 Chrystus zasiada ju po prawicy Ojca. Przez prawic Ojca rozumiemy chwa i cze Bstwa, gdzie Ten, ktry istnia jako Syn Bo y przed wszystkimi wiekami, jako Bg i wspistotny Ojcu, zasiad cielenie po Wcieleniu i uwielbieniu Jego ciaa536. 664 Zasiadanie po prawicy Ojca oznacza zapocztkowanie Krlestwa Mesjasza, wypenienie wizji proroka Daniela dotyczcej Syna Czowieczego: Powierzono Mu panowanie, chwa i wadz krlewsk, a su yy Mu wszystkie narody, ludy i jzyki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, ktre nie przeminie, a Jego Krlestwo nie ulegnie zagadzie (Dn 7, 14). Od tej chwili Apostoowie stali si wiadkami Krlestwa, ktremu nie bdzie koca 537. W skrcie
665 Wniebowstpienie Chrystusa okrela ostateczne wejcie czowieczestwa Jezusa do niebieskiego panowania Boga, skd kiedy powrci538, ktre jednak obecnie zakrywa Go przed wzrokiem ludzi539 666 Jezus Chrystus, Gowa Kocioa, poprzedza nas w chwalebnym Krlestwie Ojca, abymy jako czonki Jego Ciaa yli w nadziei, e pewnego dnia bdziemy z Nim na wieki. 667 Jezus Chrystus, po wejciu raz na zawsze do sanktuarium niebieskiego, wstawia si nieustannie za nami jako Porednik, ktry zapewnia nam nieustannie wylanie Ducha witego.
Artyku sidmy STAMTD PRZYJDZIE SDZI YWYCH I UMARYCH I. Powrci w chwale Chrystus krluje ju przez Koci 668 Po to bowiem Chrystus umar i powrci do ycia, by zapanowa tak nad umarymi, jak nad ywymi (Rz 14, 9). Wniebowstpienie Chrystusa oznacza Jego uczestnictwo, razem z czowieczestwem, w mocy i wadzy samego Boga. Jezus Chrystus jest Panem i dlatego posiada wszelk wadz w niebie i na ziemi. Jest On ponad wszelk Zwierzchnoci i Wadz, i Moc, i Panowaniem, poniewa Ojciec wszystko podda pod Jego stopy (Ef 1, 20-22). Chrystus jest Panem wszechwiata540 i historii. W Nim historia czowieka, a nawet cae stworzenie osiga swoj rekapitulacj541, Swoje transcendentne wypenienie. 669 Chrystus jako Pan jest tak e Gow Kocioa, ktry jest Jego Ciaem542. Wyniesiony do nieba i uwielbiony, po wypenieniu w ten sposb do koca swojego posania, pozostaje On na ziemi w swoim Kociele. Odkupienie jest rdem wadzy, ktr Chrystus w mocy Ducha witego posiada nad Kocioem543. Koci, czyli Krlestwo Chrystusowe, ju teraz obecne w tajemnicy, stanowi zal ek oraz zacztek tego Krlestwa na ziemi544. 670 Od Wniebowstpienia zamys Bo y wchodzi w swoje spenienie. Jestemy ju w ostatniej godzinie (1 J 2, 18)545. Ju przyszed zatem do nas kres wiekw, ju ustanowione zostao nieodwoalnie odnowienie wiata i w pewien rzeczywisty sposb ju w doczesnoci jest ono antycypowane: albowiem Koci ju na ziemi naznaczony jest prawdziw, cho niedoskona jeszcze witoci546. Krlestwo Chrystusa ukazuje ju swoj obecno przez cudowne znaki547, ktre towarzysz goszeniu go przez Koci548. ...w oczekiwaniu a wszystko zostanie Mu poddane 671 Krlestwo Chrystusa, obecne ju w Jego Kociele, nie jest jeszcze cakowicie wypenione z wielk moc i chwa (k 21, 27)549 przez przyjcie Krla na ziemi. W Krlestwo to uderzaj jeszcze ze moce55, nawet jeli zostay one zwyci one u podstaw przez Pasch Chrystusa; do chwili, gdy wszystko zostanie Mu poddane551. Dopki jednak nie powstan nowe niebiosa i nowa ziemia, w ktrych sprawiedliwo mieszka, Koci pielgrzymujcy, w swoich sakramentach i instytucjach, ktre nale do obecnego wieku, posiada posta tego przemijajcego wiata i yje pord stworze, ktre wzdychaj dotd w blach porodu i oczekuj objawienia synw Bo ych552. Dlatego chrzecijanie modl si, szczeglnie podczas Eucharystii553, by przyspieszy powrt Chrystusa554, mwic do Niego: Przyjd, Panie!555 672 Chrystus powiedzia przed swoim Wniebowstpieniem, e nie nadesza jeszcze godzina chwalebnego ustanowienia Krlestwa mesjaskiego oczekiwanego przez Izraela556, ktre wedug prorokw557 miao przynie wszystkim ludziom ostateczny porzdek sprawiedliwoci, mioci i pokoju. Czas obecny jest wedug Chrystusa czasem Ducha i wiadectwa558, ale jest to tak e czas naznaczony jeszcze utrapieniami (1 Kor 7, 26) oraz dowiadczaniem za559 ktre nie oszczdza Kocioa560 i zapocztkowuje walk ostatnich dni56l. Jest to czas oczekiwania i czuwania562
Chwalebne przyjcie Chrystusa nadzieja Izraela 673 Od Wniebowstpienia przyjcie Chrystusa w chwale jest bliskie563, nawet jeli nie do nas nale y zna czasy i chwile, ktre Ojciec ustali swoj wadz (Dz 1, 7)564. Przyjcie eschatologiczne mo e wypeni si w ka dej chwili565 nawet jeli to przyjcie i ostateczna prba, ktra je poprzedzi, s jeszcze zatrzymane566 674 Przyjcie Mesjasza w chwale jest zatrzymane w ka dej chwili historii567 do momentu uznania Go przez caego Izraela (Rz 11, 26; Mt 23, 39), ktrego cz zostaa dotknita zatwardziaoci (Rz 11, 25) w niewierze (Rz 11, 20) w Jezusa. w. Piotr mwi do ydw w Jerozolimie po Pidziesitnicy: Pokutujcie wic i nawrcie si, aby grzechy wasze zostay zgadzone, aby nadeszy od Pana dni ochody, aby te posa wam zapowiedzianego Mesjasza, Jezusa, ktrego niebo musi zatrzyma a do czasu odnowienia wszystkich rzeczy, co od wiekw przepowiedzia Bg przez usta swoich witych prorokw (Dz 3, 19-21). w. Pawe kontynuuje za nim: Je eli ich odrzucenie przynioso wiatu pojednanie, to czym e bdzie ich przyjcie, je eli nie powstaniem ze mierci do ycia? (Rz 11, 15). Wejcie caoci Izraela (Rz 11, 12) do zbawienia mesjaskiego, w lad za wejciem peni pogan (Rz 1 l, 25)568, pozwoli Ludowi Bo emu zrealizowa miar wielkoci wedug Peni Chrystusa (Ef 4, 13), gdy Bg bdzie wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28). Ostatnia prba Kocioa 675 Przed przyjciem Chrystusa Koci ma przej przez kocow prb, ktra zachwieje wiar wielu wierzcych569. Przeladowanie, ktre towarzyszy jego pielgrzymce przez ziemi570, odsoni tajemnic bezbo noci pod postaci oszukaczej religii, dajcej ludziom pozorne rozwizanie ich problemw za cen odstpstwa od prawdy. Najwikszym oszustwem religijnym jest oszustwo Antychrysta, czyli oszustwo pseudomesjanizmu, w ktrym czowiek uwielbia samego siebie zamiast Boga i Jego Mesjasza, ktry przyszed w ciele571. 676 To oszustwo Antychrysta ukazuje si w wiecie za ka dym razem, gdy d y si do wypenienia w historii nadziei mesjaskiej, ktra mo e zrealizowa si wycznie poza histori przez sd eschatologiczny. Koci odrzuci to zafaszowanie Krlestwa, nawet w formie zagodzonej, ktre pojawio si pod nazw millenaryzmu572, przede wszystkim za w formie politycznej wieckiego mesjanizmu, wewntrznie perwersyjnego573. 677 Koci wejdzie do Krlestwa jedynie przez t ostateczn Pasch, w ktrej pod y za swoim Panem w Jego mierci i Jego Zmartwychwstaniu574. Krlestwo wypeni si wic nie przez historyczny triumf Kocioa575 zgodnie ze stopniowym rozwojem, lecz przez zwycistwo Boga nad kocowym rozptaniem si za576, ktre sprawi, e z nieba zstpi Jego Oblubienica577. Triumf Boga nad buntem za przyjmie form Sdu Ostatecznego578 po ostatnim wstrzsie kosmicznym tego wiata, ktry przemija51. II. Aby sdzi ywych i umarych 678 W lad za prorokami580 i Janem Chrzcicielem58l Jezus zapowiedzia w swoim przepowiadaniu sd, ktry nastpi w dniu ostatecznym. Zostanie wtedy ujawnione postpowanie ka dego czowieka582 i wyjd na jaw tajemnice serc583. Nastpi wtedy potpienie zawinionej niewiary, ktra lekcewa ya ask ofiarowan przez Boga584. Postawa wobec bliniego objawi przyjcie lub odrzucenie aski i mioci Bo ej585. Jezus powie w dniu ostatecznym: Wszystko, co uczynilicie jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mniecie uczynili (Mt 25, 40). 679 Chrystus jest Panem ycia wiecznego. Do Niego jako do Odkupiciela wiata nale y pene prawo ostatecznego osdzenia czynw i serc ludzi. Naby On to prawo przez swj Krzy . W taki sposb Ojciec cay sd przekaza Synowi (J 5, 22)586. Syn jednak nie przyszed, by sdzi, ale by zbawi587 i da ycie, ktre jest w Nim588. Przez odrzucenie aski w tym yciu ka dy osdza ju samego siebie589, otrzymuje wedug swoich uczynkw590 i mo e nawet potpi si na wieczno, odrzucajc Ducha mioci591. W skrcie
680 Chrystus Pan krluje ju przez Koci, ale jeszcze nie wszystkie rzeczy tego wiata s Mu poddane. Triumf Krlestwa Chrystusa nie nastpi bez ostatniego ataku mocy za. 681 W dniu sdu na kocu wiata Chrystus przyjdzie w chwale, aby doprowadzi do ostatecznego triumfu dobra nad zem, ktre w historii, jak pszenica i kkol, rosy razem. 682 Przychodzc na kocu czasw sdzi ywych i umarych, chwalebny Chrystus objawi ukryte zamiary serc i odda ka demu czowiekowi w zale noci od jego uczynkw oraz jego przyjcia lub odrzucenia laski.
Rozdzia trzeci WIERZ W DUCHA WITEGO 683 Nikt... nie mo e powiedzie bez pomocy Ducha witego: Panem jest Jezus (1 Kor 12, 3). Bg wysa do serc naszych Ducha Syna swego, ktry woa: Abba, Ojcze! (Ga 4, 6). Poznanie wiary jest mo liwe tylko w Duchu witym. Aby pozostawa w jednoci z Chrystusem, trzeba najpierw zosta poruszonym przez Ducha witego. To On wychodzi naprzeciw nas i wzbudza w nas wiar. Moc naszego chrztu, pierwszego sakramentu wiary, ycie, ktre ma swoje rdo w Ojcu i zostaje nam ofiarowane w Synu, jest nam udzielane wewntrznie i osobowo przez Ducha witego w Kociele: Chrzest udziela nam aski nowego narodzenia w Bogu Ojcu, za porednictwem Jego Syna w Duchu witym. Ci bowiem, ktrzy nosz Ducha Bo ego, s prowadzeni do Sowa, to znaczy do Syna; Syn przedstawia ich jednak Ojcu, a Ojciec udziela im niezniszczalnoci. Bez Ducha nie mo na wic widzie Ojca, a bez Syna nikt nie mo e zbli y si do Ojca, poniewa Syn jest poznaniem Ojca, a poznanie Syna Bo ego dokonuje si przez Ducha witego1. 684 Duch wity przez swoj ask pierwszy wzbudza nasz wiar i udziela nowego ycia, ktre polega na tym, abymy znali jedynego prawdziwego Boga oraz Tego, ktrego posa, Jezusa Chrystusa (J 17, 3). Jest On jednak ostatni w objawieniu Osb Trjcy witej. w. Grzegorz z Nazjanzu, Teolog, wyjania ten rozwj pedagogi Boskiego zstpowania: Stary Testament gosi wyranie Ojca, Syna za bardzo niejasno. Nowy objawi Syna i pozwoli dostrzec Bstwo Ducha. Teraz Duch mieszka pord nas i udziela nam janiejszego widzenia samego siebie. Nie byo bowiem rzecz roztropn gosi otwarcie Syna, gdy nie uznawano jeszcze Bstwa Ojca, i dodawa Ducha witego jako nowy ci ar, jeli mo na u y nieco miaego wyra enia, kiedy jeszcze Bstwo Syna nie byo uznane... Jedynie na drodze postpu i przechodzenia od chway do chway wiato Trjcy witej zajanieje w peniejszym blasku2. 685 Wierzy w Ducha witego oznacza wyznawa, e Duch wity jest jedn z Osb Trjcy witej, wspistotny Ojcu i Synowi i z Ojcem i Synem wsplnie odbiera uwielbienie i chwa3. Dlatego zagadnienie Boskiej tajemnicy Ducha witego znalazo si ju w teologii trynitarnej. Tutaj bdzie chodzio o miejsce Ducha witego w ekonomii Bo ej. 686 Duch wity dziaa z Ojcem i Synem od pocztku a do wypenienia zamysu naszego zbawienia. Dopiero jednak w czasach ostatecznych, zapocztkowanych odkupieczym Wcieleniem Syna, zostaje On objawiony i udzielony, uznany i przyjty jako Osoba. Wtedy Boski zamys, zrealizowany w Chrystusie, Pierworodnym i Gowie nowego stworzenia, bdzie mg urzeczywistni si w ludzkoci przez wylanie Ducha witego jako Koci, komunia witych, odpuszczenie grzechw, zmartwychwstanie ciaa, ycie wieczne. Artyku smy WIERZ W DUCHA WITEGO 687 Tego, co Boskie, nie zna nikt, tylko Duch Bo y (1 Kor 2, 11). Teraz Jego Duch jest Tym, ktry objawia Boga, pozwala nam pozna Chrystusa, Sowo Boga, Jego ywe Sowo, ale nie wypo-
wiada samego siebie. Ten, ktry mwi przez prorokw, pozwala nam usysze Sowo Ojca. Jego samego jednak nie syszymy. Poznajemy Go, gdy objawia nam Sowo i czyni nas zdolnymi do przyjcia Go w wierze. Duch Prawdy, ktry odsania nam Chrystusa, nie mwi od siebie (J 16, 13). Takie prawdziwie Boskie wyniszczenie wyjania, dlaczego Go wiat przyj nie mo e, poniewa Go nie widzi ani nie zna (J 14,17), podczas gdy znaj Go wierzcy w Chrystusa, poniewa w nich przebywa. 688 Koci, wsplnota yjca w wierze Apostow, ktry t wiar przekazuje, jest miejscem naszego poznania Ducha witego: w Pismach, ktre On natchn; w Tradycji, ktrej zawsze aktualnymi wiadkami s Ojcowie Kocioa; w Nauczycielskim Urzdzie Kocioa, ktremu On asystuje; w liturgii sakramentalnej, w ktrej przez jej sowa i symbole Duch wity prowadzi nas do komunii z Chrystusem; w modlitwie, w ktrej wstawia si za nami; w charyzmatach i urzdach, ktre buduj Koci; w znakach ycia apostolskiego i misyjnego; w wiadectwie witych, w ktrym ukazuje swoj wito i kontynuuje dzieo zbawienia. I. Wsplne posanie Syna i Ducha witego 689 Ten, ktrego Ojciec posa do naszych serc, Duch Jego Syna4, jest rzeczywicie Bogiem. Wspistotny Ojcu i Synowi, zarwno w wewntrznym yciu Trjcy, jak i w Jej darze mioci dla wiata, jest od Nich nierozdzielny. Adorujc jednak Trjc wit, o ywiajc, wspistotn i niepodzieln, wiara Kocioa wyznaje tak e odrbno Osb. Gdy Ojciec posya swoje Sowo, posya zawsze swoje Tchnienie: jest to wsplne posanie, w ktrym Syn i Duch wity s odrbni, ale nierozdzielni. Oczywicie, Chrystus jest Tym, ktry ukazuje si, On, Obraz widzialny Boga niewidzialnego, ale objawia Go Duch wity. 690 Jezus jest Chrystusem, namaszczonym, poniewa Duch wity jest Jego namaszczeniem i wszystko, co dokonuje si od chwili Wcielenia, wypywa z tej peni5. Gdy Chrystus zostaje uwielbiony6, mo e tym, ktrzy w Niego wierz, posa od Ojca Ducha witego: przekazuje im swoj chwa7, czyli Ducha witego, ktry Go otacza chwa8. Wsplne posanie bdzie odtd realizowane wobec przybranych synw Ojca w Ciele Jego Syna: posanie Ducha przybrania za synw bdzie ich jednoczy z Chrystusem i o ywia ich w Nim: Pojcie namaszczenia wskazuje... e nie istnieje aden dystans midzy Synem i Duchem. Jak bowiem midzy powierzchni ciaa a namaszczeniem olejem ani rozum, ani odczuwanie nie znaj adnego porednika, tak samo istnieje bezporedni kontakt Syna z Duchem; ka dy, kto przez wiar pragnie nawiza kontakt z Synem, musi najpierw zosta namaszczony olejem. Nie ma bowiem w nim takiej czci, ktra byaby pozbawiona Ducha witego. Dlatego wyznanie, e Syn jest Panem, dokonuje si w Duchu witym u tych, ktrzy przyjmuj Jego panowanie, bo Duch ze wszystkich stron wychodzi naprzeciw tych, ktrzy zbli aj si do Niego przez wiar9. II. Imi, okrelenia i symbole Ducha witego Imi wasne Ducha witego 691 Duch wity jest imieniem wasnym Tego, ktrego wielbimy i ktremu oddajemy chwa wraz z Ojcem i Synem. Koci otrzyma Go od Pana i wyznaje Go w czasie chrztu swoich nowych dzieci10. Pojcie Duch jest tumaczeniem hebrajskiego sowa Ruah, ktre przede wszystkim oznacza tchnienie, powietrze, wiatr. Jezus posuguje si obrazem wiatru, aby zasugerowa Nikodemowi transcendentn nowo Tego, ktry jest w sposb osobowy Tchnieniem Boga, Duchem Bo ym11. Z drugiej strony, Duch i wity to przymioty Bo e wsplne Trzem Osobom Boskim. czc jednak te dwa pojcia, Pismo wite, liturgia i jzyk teologiczny okrelaj niewymown Osob Ducha witego, unikajc mo liwej dwuznacznoci z innym sposobem posugiwania si pojciami duch i wity.
Okrelenia Ducha witego 692 Gdy Jezus zapowiada i obiecuje Ducha witego, nazywa Go Parakletem, co dosownie oznacza: Ten, ktry jest wzywany przy czym ad-vocatus (J 14, 16. 26; 15, 26; 16, 7). Paraklet tumaczy si zazwyczaj jako Pocieszyciel; Jezus jest pierwszym Pocieszycielem12. Sam Pan nazywa Ducha witego Duchem Prawdy (J 16,13). 693 Poza imieniem wasnym, ktre jest najczciej u ywane w Dziejach Apostolskich i Listach, u w. Pawa znajduj si okrelenia: Duch obietnicy (Ga 3, 14; Ef 1, 13), Duch przybrania za synw (Rz 8, 15; Ga 4, 6), Duch Chrystusa (Rz 8, 11), Duch Pana (2 Kor 3, 17), Duch Bo y (Rz 8, 9. 14; 15, 19; 1 Kor 6, 11; 7, 40); u w. Piotra znajduje si okrelenie: Duch chway (1 P 4,14). Symbole Ducha witego 694 Woda. Symbolika wody oznacza dziaanie Ducha witego w sakramencie chrztu, poniewa po wezwaniu Ducha witego staje si ona skutecznym znakiem sakramentalnym nowego narodzenia; jak nasze pierwsze naturalne narodzenie dokonao si w wodzie, tak woda chrzcielna rzeczywicie oznacza nasze narodzenie do ycia Bo ego, ktre jest nam udzielane w Duchu witym. Ochrzczeni w jednym Duchu zostalimy rwnie , napojeni jednym Duchem (1 Kor 12, 13): Duch jest wic tak e w sposb osobowy Wod yw, ktra wypywa z boku Chrystusa ukrzy owanego13 jak ze swego rda i ktra tryska w nas na ycie wieczne14. 695 Namaszczenie. Symbolika namaszczenia olejem tak e oznacza Ducha witego, a nawet staje si Jego synonimem15. We wtajemniczeniu chrzecijaskim jest ono znakiem sakramentalnym bierzmowania, susznie nazywanego w Kocioach wschodnich chryzmacj. Chcc jednak uj w peni ca wymow tej symboliki, trzeba odwoa si do pierwszego namaszczenia dokonanego przez Ducha witego, ktrym byo namaszczenie Jezusa. Chrystus (w jzyku hebrajskim Mesjasz) oznacza namaszczony Duchem Bo ym. Namaszczeni Pana byli ju w Starym Przymierzu16 w sposb szczeglny krl Dawid17. Jezus jest Namaszczonym Boga w sposb zupenie wyjtkowy, poniewa czowieczestwo, ktre przyjmuje Syn, jest cakowicie namaszczone Duchem witym. Jezus jest ustanowiony Chrystusem przez Ducha witego18. Dziewica Maryja pocza Chrystusa z Ducha witego, ktry przez anioa ogasza Go jako Chrystusa podczas Jego narodzenia19 i ktry poleca Symeonowi i do wityni, by zobaczy Mesjasza Paskiego20; On napenia Chrystusa21 i Jego moc wychodzi z Chrystusa, gdy uzdrawia i leczy choroby22. On wreszcie wskrzesza Jezusa z martwych23. Jezus, ustanowiony w peni ,Chrystusem w Jego czowieczestwie zwyci ajcym mier24, wylewa obficie Ducha witego, aby wici, zjednoczeni z czowieczestwem Syna Bo ego, przyoblekli si w czowieka doskonaego, ktry realizuje Peni Chrystusa (Ef 4, 13): caego Chrystusa, wedug wyra enia w. Augustyna. 696 Ogie. Podczas gdy woda oznaczaa narodzenie i podno ycia udzielanego w Duchu witym, ogie symbolizuje przeksztacajc energi dzie Ducha witego. Prorok Eliasz, ktry powsta jak ogie, a sowo jego pono jak pochodnia (Syr 48,1), swoj modlitw sprowadza ogie z nieba na ofiar na grze Karmel25; jest on figur ognia Ducha witego, ktry przeksztaca wszystko, czego dotknie. Jan Chrzciciel, ktry pjdzie przed Panem w duchu i mocy Eliasza (k 1,17), zapowiada Chrystusa jako Tego, ktry chrzci... bdzie Duchem witym i ogniem (k 3, 16), tym Duchem, o ktrym Jezus powie: Przyszedem rzuci ogie na ziemi, i jak e bardzo pragn, eby on ju zapon (k 12, 49). W postaci jzykw jakby z ognia Duch wity spoczywa na uczniach w poranek Pidziesitnicy i napenia ich sob (Dz 2, 3-4). Tradycja duchowa zachowa t symbolik ognia jako jedn z najlepiej wyra ajcych dziaanie Ducha witego26: Ducha nie gacie (1 Tes 5, 19). 697 Obok i wiato. Te dwa symbole s nierozczne w objawieniach Ducha witego. Poczwszy od teofanii Starego Testamentu, obok raz ciemny, a raz wietlisty objawia Boga ywego i zbawiajcego, osaniajc transcendencj Jego chway. Pojawia si, gdy Moj esz wstpuje na gr Synaj27, nad Namiotem Spotkania28, podczas wdrwki przez pustyni29 i powicenia wityni Salomona30. Figury te nastpnie zostaj wypenione przez Chrystusa w Duchu witym. Duch wity zstpuje na Maryj Dziewic i osania J swoim cieniem, by pocza i urodzia Jezusa (k I, 35). To On zjawia si na Grze Przemienienia: zjawi si obok i osoni ich Jezusa, Moj esza, Eliasza, Piotra, Jakuba i Jana, a z oboku odezwa si gos: To jest Syn mj, Wybrany, Jego suchajcie! (k 9, 34-35). W kocu ten sam obok zabra Jezusa sprzed oczu uczniw w dniu Wniebowstpienia (Dz 1, 9) i objawi Syna Czowieczego w chwale w dniu Jego Przyjcia31.
698 Piecz jest symbolem bliskim symbolowi namaszczenia. Pieczci sw naznaczy Bg (J 6 27) Chrystusa i w Nim Ojciec naznacza sw pieczci tak e nas (2 Kor 1, 22; Ef 1,13; 4, 30). Poniewa obraz pieczci (sphragis) wskazuje na niezatarte znami namaszczenia Ducha witego w sakramentach chrztu, bierzmowania i kapastwa, zosta on wykorzystany w niektrych tradycjach teologicznych dla wyra enia niezatartego charakteru wyciskanego przez te sakramenty, ktre nie mog by powtrzone. 699 Rka. Wkadajc rce, Jezus leczy chorych32 i bogosawi dzieci33. Apostoowie bd czyni to samo w Jego imi34, a ponadto wanie przez wo enie rk Apostow jest udzielany Duch wity35. List do Hebrajczykw wymienia wkadanie rk wrd fundamentalnych elementw swego nauczania36. Ten znak wszechmogcego wylania Ducha witego zachowa Koci w epiklezach sakramentalnych. 700 Palec. Jezus palcem Bo ym wyrzuca ze duchy (k 11, 20). Jeli Prawo Bo e zostao napisane na kamiennych tablicach palcem Bo ym (Wj 31, 18), to list Chrystusa powierzony Apostoom jest napisany Duchem Boga ywego nie na kamiennych tablicach, lecz na ywych tablicach serc (2 Kor 3, 3). Hymn Veni Creator Spiritus wzywa Ducha witego jako digitus paternae dexterae palec prawicy Ojca. 701 Gobica. Na kocu potopu (ktrego symbolika odnosi si do chrztu) wypuszczona przez Noego gobica powraca, niosc w dziobie wie gazk z drzewa oliwnego na znak, e ziemia znowu nadaje si do zamieszkania37. Gdy Chrystus wychodzi z wody po swoim chrzcie, zstpuje na Niego Duch wity w postaci gobicy i spoczywa na Nim38. Duch wity zstpuje do oczyszczonego serca ochrzczonych i w nim przebywa. W niektrych kocioach wite Postacie eucharystyczne s przechowywane w metalowym naczyniu w formie gobicy (columbarium), zawieszonym nad otarzem. Symbol gobicy na oznaczenie Ducha witego jest tradycyjny w ikonografii chrzecijaskiej. III. Duch i Sowo Bo e w okresie obietnic 702 Od pocztku a do peni czasu (Ga 4, 4) wspne posanie Sowa i Ducha Ojca pozostaje ukryte, ale wci dziaa si realizuje. Duch Bo y przygotowuje czas Mesjasza i chocia ani Duch, ani Sowo nie s jeszcze w peni objawieni, s ju obiecani, aby ich oczekiwano i przyjto, gdy si objawi. Dlatego gdy Koci czyta Stary Testament39, zgbia w nim40 to, co Duch wity, ktry mwi przez prorokw, chce nam powiedzie o Chrystusie. Przez prorokw pojcie "prorocy" wiara Kocioa rozumie tych wszystkich, ktrych Duch wity natchn przy redagowaniu do ywego goszenia i redagowania ksig witych, zarwno Starego, jak Nowego Testamentu. Tradycja ydowska rozr nia Prawo (pi pierwszych ksig, czyli Picioksig), Prorokw (ksigi nazywane w tradycji chrzecijaskiej historycznymi i prorockimi) oraz Pisma (przede wszystkim ksigi mdrociowe, a szczeglnie Psalmy)41. W stworzeniu 703 Sowo Boga i Jego Tchnienie znajduj si u pocztku bytu i ycia caego stworzenia42 Jest rzecz waciw, aby Duch wity rzdzi stworzeniem, uwica je i o ywia, poniewa jest Bogiem wspistotnym Ojcu i Synowi... Do Niego nale y panowanie nad yciem, poniewa bdc Bogiem, zachowuje stworzenie w Ojcu przez Syna43 704 W przypadku czowieka Bg uksztatowa go wasnymi rkami (to znaczy przez Syna i Ducha witego)... i wycisn na uksztatowanym ciele wasn form w taki sposb, by nawet to, co widzialne, miao Boski ksztat44. Duch obietnicy 705 Czowiek, zdeformowany przez grzech i mier, pozostaje obrazem Bo ym, obrazem Syna, ale jest pozbawiony chway Bo ej (Rz 3, 23), pozbawiony podobiestwa. Obietnica dana Abrahamowi zapocztkowuje ekonomi zbawienia, na kocu ktrej sam Syn przyjmie obraz45 i odnowi go w jego podobiestwie do Ojca, przywracajc Mu chwa, czyli Ducha O ywiciela.
706 Wbrew wszelkiej ludzkiej nadziei Bg obiecuje Abrahamowi potomstwo jako owoc wiary i mocy Ducha witego46. W nim bd bogosawione wszystkie narody ziemi47. Potomstwem tym bdzie Chrystus48, w ktrym wylanie Ducha witego sprawi, e rozproszone dzieci Bo e zostan zgromadzone w jedno49. Zobowizujc si przysig50, Bg przyrzeka ju w darze swojego umiowanego Syna51 i Ducha obietnicy... w oczekiwaniu na Odkupienie, ktre nas uczyni wasnoci Boga (Ef 1, 13-14)52. W teofaniach i Prawie 707 Teofanie (objawienia Boga) rozjaniaj drog obietnicy, od patriarchw do Moj esza i od Jozuego a do wizji, ktre zapocztkowuj misj wielkich prorokw. Tradycja chrzecijaska zawsze uwa aa, e w tych teofaniach pozwalao si widzie i sysze Sowo Bo e, rwnoczenie objawione i zacienione w oboku Ducha witego. 708 Ta pedagogia Bo a ukazuje si szczeglnie w darze Prawa53. Litera Prawa zostaa dana Prawo zostao dane jako wychowawca, aby prowadzi Lud do Chrystusa (Ga 3, 24). Jednak niemoc Prawa, aby zbawi czowieka pozbawionego podobiestwa Bo ego, i rosnca znajomo grzechu54, jak ono daje, budz pragnienie Ducha witego. wiadcz o tym bagalne westchnienia Psalmw. W okresie Krlestwa i na Wygnaniu 709 Prawo, jako znak obietnicy i przymierza, miao rzdzi sercami i instytucjami ludu narodzonego z wiary Abrahama. Jeli pilnie sucha bdziecie gosu mego i strzec mojego przymierza, bdziecie Mi krlestwem kapanw i ludem witym (Wj 19, 5-6)55. Po panowaniu Dawida Izrael ulega pokusie, by sta si krlestwem jak inne narody. Tymczasem Krlestwo, ktre jest przedmiotem obietnicy danej Dawidowi56, bdzie dzieem Ducha witego; bdzie ono nale ao do ubogich wedug Ducha. 710 Zapomnienie o Prawie i niewierno przymierzu prowadz do mierci. Przychodzi Wygnanie pozorne przekrelenie obietnic, a w rzeczywistoci tajemnicza wierno Boga Zbawiciela i pocztek obiecanego odnowienia, ale wedug Ducha. Byo rzecz konieczn, aby lud Bo y przeszed to oczyszczenie57. Wygnanie przynosi ju w zamyle Bo ym cie Krzy a, a Reszta ubogich, ktra powraca z Wygnania, jest jedn z najbardziej wyranych figur Kocioa. Oczekiwanie Mesjasza i Jego Ducha 711 Oto Ja dokonuj rzeczy nowej (Iz 43, 19). Zarysowuj si dwie linie profetyczne; jedna kieruje do oczekiwania Mesjasza, druga do goszenia nowego Ducha, a zbiegaj si one w niewielkiej Reszcie, w ludzie ubogich58, ktry w nadziei oczekuje pociechy Izraela i wyzwolenia Jerozolimy59. Widzielimy wy ej, jak Jezus wypeni proroctwa, ktre odnosiy si do Jego osoby. Tutaj ograniczymy si jedynie do tych proroctw, w ktrych jest wyranie ukazana relacja midzy Mesjaszem i Jego Duchem. 712 Posta oczekiwanego Mesjasza zaczyna pojawia si w Ksidze Emmanuela60 (Tak powiedzia Izajasz, poniewa ujrza chwa Chrystusa: J 12, 41), szczeglnie w Iz 11,1-2: Wyronie r d ka z pnia Jessego, wypuci si odrol z jego korzeni. I spocznie na niej Duch Paski, duch mdroci i rozumu, duch rady i mstwa, duch wiedzy i bojani Paskiej. 713 Posta Mesjasza zostanie objawiona przede wszystkim w Pieniach Sugi61. Pieni te zapowiadaj znaczenie mki Jezusa i wskazuj sposb, w jaki wyleje On Ducha witego, aby o ywi wielu: nie od zewntrz, ale przyjmujc posta sugi (Flp 2, 7). Wziwszy na siebie nasz mier, mo e nam udziela swego Ducha ycia.
714 Dlatego Chrystus rozpoczyna goszenie Dobrej Nowiny, odnoszc do siebie nastpujcy fragment proroctwa Izajasza (k 4,18-19)62: Duch Paski spoczywa na Mnie, poniewa Mnie namaci i posa Mnie, abym ubogim nis dobr nowin, bym opatrywa rany serc zamanych, winiom gosi wolno, a niewidomym przejrzenie; abym ucinionych odsya wolnymi, abym obwoywa rok aski od Pana. 715 Teksty prorockie dotyczce wprost zesania Ducha witego s wyroczniami, przez ktre Bg mwi do serca swego ludu jzykiem obietnicy, z akcentami mioci i wiernoci63; ich wypenienie ogosi Piotr w poranek Pidziesitnicy64. Wedug tych obietnic, w czasach ostatecznych Duch Pana odnowi serca ludzi, wypisujc w nich nowe prawo; On zgromadzi i pojedna rozproszone i podzielone narody; przeksztaci pierwsze stworzenie i Bg zamieszka w nim razem z ludmi w pokoju. 716 Lud ubogich65, pokorni i cisi, ktrzy peni ufnoci powierzaj si tajemniczym zamysom Bo ym i oczekuj nie ludzkiej, ale mesjaskiej sprawiedliwoci, jest wielkim dzieem ukrytego posania Ducha witego, przygotowujcego w czasie obietnic przyjcie Chrystusa. Gbia ich serca, oczyszczonego i owieconego przez Ducha witego, wyra a si w Psalmach. W tych ubogich Duch przygotowuje Panu lud doskonay66. IV. Duch Chrystusa w peni czasu Jan Poprzednik, Prorok i Chrzciciel 717 Pojawi si czowiek posany przez Boga Jan mu byo na imi (J 1, 6). Jan ju w onie matki napeniony bdzie Duchem witym (k 1, 15. 41) przez samego Chrystusa, ktrego Dziewica Maryja pocza z Ducha witego. Nawiedzenie El biety przez Maryj stao si przyjciem Boga, ktry nawiedzi lud swj (k 1, 68). 718 Jan jest Eliaszem, ktry ma przyj (Mt 17, 10-13): mieszka w nim ogie Ducha witego i nakazuje mu i (jako poprzednikowi) przed Panem, ktry przychodzi. W Janie Poprzedniku Duch wity dopenia przygotowania Panu ludu doskonaego (k 1,17). 719 Jan jest wicej ni prorokiem (k 7, 26). Duch wity wypenia w nim swoje mwienie przez prorokw. Jan jest ostatni w szeregu prorokw zapocztkowanym przez Eliasza67. Zapowiada blisko pociechy Izraela, jest gosem Pocieszyciela, ktry przychodzi (J 1, 23)68. Dziki Duchowi Prawdy przychodzi on na wiadectwo, aby zawiadczy o wiatoci (J 1, 7)69. Na oczach Jana Duch wity wypenia to, co byo przedmiotem poszukiwania i badania prorokw, i to, co pragn (zobaczy) anioowie (1 P 1, 10-12): Ten, nad ktrym ujrzysz Ducha zstpujcego i spoczywajcego nad Nim, jest Tym, ktry chrzci Duchem witym. Ja to ujrzaem i daj wiadectwo, e On jest Synem Bo ym... Oto Baranek Bo y (J 1, 33-36). 720 Wreszcie przez Jana Chrzciciela Duch wity zapocztkowuje to, co speni z Chrystusem i w Chrystusie: przywrci czowiekowi podobiestwo Bo e. Chrzest Jana by chrztem pokuty; chrzest z wody i Ducha bdzie nowym narodzeniem70. Raduj si, pena aski 721 Maryja, Najwitsza Matka Boga, zawsze Dziewica, jest arcydzieem posania Syna i Ducha witego w peni czasu. Po raz pierwszy w zamyle zbawienia, dziki przygotowaniu przez Ducha witego, Ojciec znajduje Mieszkanie, w ktrym Jego Syn i Jego Duch mog mieszka wrd ludzi. W tym wanie sensie Tradycja Kocioa czsto odczytywaa w relacji do Maryi najpikniejsze teksty mwice o Mdroci71: Maryja jest opiewana i przedstawiana w liturgii jako Stolica Mdroci. W Maryi zostaj zapocztkowane wielkie sprawy Bo e, ktre Duch bdzie wypenia w Chrystusie i w Kociele:
722 Duch wity przygotowa Maryj przez swoj ask. Byo czym odpowiednim, aby Matka Tego, w ktrym mieszka caa Penia: Bstwo na sposb ciaa (Kol 2, 9), bya pena aski. Tylko dziki asce zostaa Ona poczta bez grzechu pierworodnego jako najpokorniejsza ze stworze, najbardziej zdolna do przyjcia niewymownego Daru Wszechmogcego. Susznie wic anio Gabriel pozdrawia J jako Cr Syjonu: Raduj si72. Dzikczynienie, ktre Maryja kieruje do Ojca w Duchu witym w Magnficat73, gdy nosi w sobie Syna Wiecznego, jest dzikczynieniem caego Ludu Bo ego, a wic i Kocioa. 723 W Maryi Duch wity wypenia zamys yczliwoci Ojca. W Duchu witym i przez Za spraw Ducha witego Maryja pocza i zrodzia Syna Bo ego. Jej dziewictwo staje si wyjtkow podnoci przez moc Ducha witego i przez wiar74. 724 W Maryi Duch wity objawia Syna Ojca, ktry staje si Synem Dziewicy. Ona jest krzewem gorejcym ostatecznej teofanii; napeniona Duchem witym, pokazuje Sowo w uni eniu Jego ciaa i pozwala Go pozna ubogim75 i pierwocinom narodw76. 725 Przez Maryj wreszcie Duch wity zaczyna prowadzi do komunii z Chrystusem ludzi, w ktrych Bg upodoba sobie77. Pokorni s zawsze uprzywilejowani w przyjmowaniu Go: pasterze, mdrcy, Symeon i Anna, nowo ecy z Kany i pierwsi uczniowie. 726 Na kocu tego posania Ducha, Maryja staje si Niewiast, now Ew, Matk yjcych, Matk caego Chrystusa78. Jako taka jest Ona obecna z Dwunastoma trwajcymi jednomylnie na modlitwie (Dz 1,14) na pocztku czasw ostatecznych, ktre zapocztkowuje Duch wity w poranek Pidziesitnicy wraz z ukazaniem si Kocioa. Chrystus Jezus 727 Cae posanie Syna i Ducha witego w peni czasu jest zawarte w fakcie, e Syn od chwili Wcielenia jest namaszczony Duchem Ojca: Jezus jest Chrystusem, Mesjaszem. W tym wietle nale y czyta rozdzia drugi Symbolu wiary. Cae dzieo Chrystusa jest wsplnym posaniem Syna i Ducha witego. W tym miejscu zostanie omwione tylko to, co dotyczy obietnicy Ducha witego danej przez Jezusa i Jego daru udzielonego przez uwielbionego Pana. 728 Jezus nie objawia w peni Ducha witego, dopki sam nie zostanie uwielbiony przez swoj mier i swoje Zmartwychwstanie. Powoli jednak wskazuje na Niego, nauczajc tumy, gdy objawia, e Jego Ciao bdzie pokarmem na ycie wiata79. Wskazuje Go Nikodemowi80, Samarytance81 i uczestnikom wita Namiotw82. Swoim uczniom mwi otwarcie o Duchu witym w zwizku z modlitw83 i wiadectwem, ktre powinni dawa84. 729 Dopiero wtedy, gdy nadesza godzina, w ktrej Jezus mia by uwielbiony, obiecuje On przyjcie Ducha witego, poniewa Jego mier i Zmartwychwstanie bd wypenieniem obietnicy danej ojcom85. Duch Prawdy, inny Paraklet, zostanie dany przez Ojca na prob Jezusa; zostanie posany przez Ojca w imi Jezusa; Jezus pole Go od Ojca, poniewa On wyszed od Ojca. Duch wity przyjdzie, poznamy Go, bdzie z nami na zawsze, zamieszka z nami, nauczy nas wszystkiego i przypomni nam wszystko, co powiedzia nam Chrystus, i zawiadczy o Nim. On doprowadzi nas do caej prawdy i uwielbi Chrystusa; przekona wiat o grzechu, o sprawiedliwoci i o sdzie. 730 Przychodzi w kocu godzina Jezusa86. Jezus oddaje ducha w rce Ojca87 w tej chwili, w ktrej przez swoj mier staje si zwycizc mierci. Gdy wic powstaje z martwych dziki chwale Ojca (Rz 6, 4), zaraz daje Ducha witego, tchnc na uczniw88. Od tej godziny posanie Chrystusa i Ducha staje si posaniem Kocioa: Jak Ojciec Mnie posa, tak i Ja was posyam (J 20, 21)89. V. Duch i Koci w czasach ostatecznych Pidziesitnica 731 W dzie Pidziesitnicy (po upywie siedmiu tygodni paschalnych) Pascha Chrystusa wypenia si przez wylanie Ducha witego, ktry zostaje objawiony, dany i udzielony jako Osoba Boska: Chrystus, Pan, ze swojej Peni wylewa obficie Ducha90.
732 W tym dniu zostaje w peni objawiona Trjca wita. Od tego dnia zapowiedziane przez Chrystusa Krlestwo zostaje otwarte dla tych, ktrzy w Niego wierz; w pokorze ciaa i w wierze uczestnicz oni ju w komunii Trjcy witej. Przez swoje przyjcie, ktre cigle trwa, Duch wity pozwala wiatu wej w czasy ostateczne, w czas Kocioa, Krlestwo ju odziedziczone, ale jeszcze nie spenione: Widzielimy prawdziwe wiato, otrzymalimy Ducha niebieskiego, znalelimy prawdziw wiar: wielbimy niepodzieln Trjc, poniewa nas zbawia91. Duch wity Dar Bo y 733 Bg jest mioci (1 J 4, 8. 16) i mio jest pierwszym darem, zawierajcym wszystkie inne. Ta mio rozlana jest w sercach naszych przez Ducha witego, ktry zosta nam dany (Rz 5, 5). 734 Poniewa umarlimy lub przynajmniej zostalimy zranieni z powodu grzechu, dlateco pierwszym skutkiem daru mioci jest odpuszczenie naszych grzechw. Jedno w Duchu witym (2 Kor 13, 13) przywraca ochrzczonym w Kociele utracone przez grzech podobiestwo Bo e. 735 Duch wity udziela wwczas zadatku, czyli pierwocin naszego dziedzictwa92; jest nim samo ycie Trjcy witej, zdolno miowania, jak On nas umiowa93. Ta mio (opisana w 1 Kor 13) jest zasad nowego ycia w Chrystusie, ktre stao si mo liwe, poniewa otrzymalimy Jego moc (Dz 1, 8), moc Ducha witego. 736 Dziki tej mocy Ducha dzieci Bo e mog przynosi owoc. Ten, ktry zaszczepi nas na prawdziwym Krzewie winnym, sprawi, e bdziemy przynosi owoc Ducha, ktrym jest: mio, rado, pokj, cierpliwo, uprzejmo, dobro, wierno, agodno, opanowanie (Ga 5, 22-23). Duch jest naszym yciem; im bardziej wyrzekamy si siebie94, tym bardziej stosujemy si do Ducha (Ga 5, 25): Jeli jestemy w komunii z Duchem witym, to On daje nam powrt do raju, otwiera nam bramy nieba i czyni nas przybranymi dziemi Bo ymi. Dziki Niemu mo emy z ufnoci nazywa Boga naszym Ojcem. On daje nam uczestnictwo w asce Chrystusa i sprawia, e stajemy si synami wiatoci. On rwnie jest zadatkiem przyszej chway95. Duch wity i Koci 737 Posanie Chrystusa i Ducha witego wypenia si w Kociele, Ciele Chrystusa i wityni Ducha witego. To wsplne posanie wcza ju idcych za Chrystusem do Jego komunii z Ojcem w Duchu witym: Duch przygotowuje ludzi, uprzedza ich swoj ask, aby pocign ich do Chrystusa. On ukazuje im zmartwychwstaego Pana, przypomina im Jego sowa i otwiera ich umysy na zrozumienie Jego mierci i Jego Zmartwychwstania. Uobecnia im misterium Chrystusa, szczeglnie w Eucharystii, aby pojedna ich z Bogiem i doprowadzi do komunii z Nim, aby przynosili obfity owoc (J 15, 5. 8. 16). 738 W ten sposb posanie Kocioa nie dodaje niczego do posania Chrystusa i Ducha witego, ale jest jego sakramentem. Ca swoj istot i we wszystkich swoich czonkach Koci jest posany, aby gosi i wiadczy, aktualizowa i upowszechnia misterium komunii Trjcy witej (bdzie to treci nastpnego artykuu): Wszyscy, ktrzy otrzymalimy jednego i tego samego Ducha, to znaczy Ducha witego, jestemy zespoleni midzy sob i z Bogiem. Chocia brani pojedynczo jestemy liczni, a Chrystus sprawia, e Duch Ojca i Jego Duch zamieszkuje w ka dym z nas, to jednak ten jedyny i niepodzielny Duch prowadzi do jednoci tych, ktrzy r ni si midzy sob... i sprawia e wszyscy okazuj si jedno w Nim. Jak moc witego czowieczestwa Chrystusa sprawia, e wszyscy, w ktrych jest ona obecna, tworz jedno ciao, myl, e w ten sam sposb Duch Bo y, ktry mieszka we wszystkich, jeden i niepodzielny, prowadzi wszystkich do duchowej jednoci96.
739 Poniewa Duch wity jest namaszczeniem Chrystusa, Chrystus Gowa Ciaa rozlewa Go na swoje czonki, aby je karmi, uzdrawia, ustala ich wzajemne funkcje, o ywia, posya, by daway wiadectwo, wcza je do swojej ofiary skadanej Ojcu i do swojego wstawiennictwa za cay wiat. Przez sakramenty Kocioa Chrystus udziela czonkom swego Ciaa Ducha witego i Uwiciciela (to bdzie przedmiotem czci drugiej Katechizmu). 740 Wielkie dziea Bo e, ofiarowane wierzcym w sakramentach Kocioa, przynosz swoje owoce w nowym yciu, w Chrystusie, wedug Ducha (to bdzie przedmiotem czci trzeciej Katechizmu). 741 Duch przychodzi z pomoc naszej saboci. Gdy bowiem nie umiemy si modli tak, jak trzeba, sam Duch przyczynia si za nami w baganiach, ktrych nie mo na wyrazi sowami (Rz 8, 26). Duch wity, Sprawca dzie Bo ych, jest Nauczycielem modlitwy (to bdzie przedmiotem czci czwartej Katechizmu). W skrcie 742 Na dowd tego, e jestecie synami, Bg wysa do serc naszych Ducha Syna swego, ktry woa: Abba, Ojcze! (Ga 4, 6). 743 Od pocztku a do wypenienia czasu Bg, posyajc swego Syna, posya zawsze swego Ducha: Ich posanie jest wsplne i nierozdzielne. 744 W peni czasu Duch wity wypenia w Maryi wszystkie przygotowania na przyjcie Chrystusa do Ludu Bo ego. Przez dziaanie w Niej Ducha witego Ojciec daje wiatu Emmanuela, Boga z nami (Mt I, 23). 745 Syn Bo y w czasie swego Wcielenia jest konsekrowany na Chrystusa (Mesjasza) przez namaszczenie Duchem witym97. 746 Przez swoj mier i swoje Zmartwychwstanie Jezus zostaje ustanowiony w chwale Panem i Chrystusem (Dz 2, 36). Ze swojej Peni wylewa On Ducha witego na Apostow i Koci. 747 Duch wity, ktrego Chrystus Gowa Ciaa wylewa na swoje czonki, buduje, o ywia i uwica Koci, bdcy sakramentem komunii Trjcy witej i ludzi.
Artyku dziewity WIERZ W WITY KOCI POWSZECHNY 748 Chrystus jest wiatem narodw; obecny wity Sobr, zgromadzony w Duchu witym, gorco pragnie owieci wszystkich ludzi Jego jasnoci promieniujc na obliczu Kocioa, goszc Ewangeli wszelkiemu stworzeniu. Tymi sowami rozpoczyna si Konstytucja dogmatyczna o Kociele Soboru Watykaskiego II. Sobr wskazuje w ten sposb, e artyku wiary o Kociele cakowicie zale y od artykuw dotyczcych Jezusa Chrystusa. Koci nie ma innego wiata ni wiato Chrystusa. Wedug obrazu drogiego Ojcom Kocioa jest on podobny do ksi yca, ktrego cae wiato jest odbiciem wiata soca. 749 Artyku o Kociele zale y tak e cakowicie od artykuu o Duchu witym, ktry go poprzedza. W pierwszym wic Duch wity ukazuje si jako absolutne rdo wszelkiej witoci; w drugim Boski Duch ukazuje si jako bijce rdo witoci Kocioa98. Wedug okrelenia Ojcw Kocioa, Koci jest miejscem, gdzie zakwita Duch99 750 Wiara, e Koci jest wity i powszechny (katolicki) oraz e jest jeden i apostolski (jak dodaje Symbol Nicejsko-Konstantynopolitaski), jest nieodczna od wiary w Boga Ojca, Syna i Ducha witego. W Symbolu Apostolskim wyznajemy wiar w wity Koci (Credo... Ecclesiam), ale skadnia aciska u ywa tu innej formy ni w artykule odnoszcym si do wiary w Boga (Credo in Deum), by nie miesza Boga i Jego dzie, lecz by wyranie przypisa dobroci Bo ej wszystkie dary, jakich udzieli swojemu Kocioowi100.
Paragraf pierwszy KOCI W ZAMYLE BO YM I. Nazwy i obrazy Kocioa 751 Sowo Koci (ekklesia, z greckiego ek-kalein woa poza) oznacza zwoanie. Okrela ono zgromadzenie ludu101, na og o charakterze religijnym. Jest to pojcie czsto u ywane w Starym Testamencie w jzyku greckim w odniesieniu do zgromadzenia ludu wybranego przed Bogiem, przede wszystkim zgromadzenia pod gr Synaj, gdzie Izrael otrzyma Prawo i zosta ustanowiony przez Boga Jego witym ludem102. pierwsza wsplnota tych, ktrzy uwierzyli w Chrystusa, okrelajc si jako Koci, uznaje si za spadkobierczyni tamtego zgromadzenia. W niej Bg zwouje swj lud ze wszystkich kracw ziemi. Pojcie Kyriak, od ktrego pochodz Church, Kirche, znaczy: ta, ktra nale do Pana. 752 W jzyku chrzecijaskim pojcie Koci oznacza zgromadzenie liturgiczne103, a tak e wsplnot lokaln104 lub ca powszechn wsplnot wierzcych105. Te trzy znaczenia s zreszt nierozczne. Koci jest ludem, ktry Bg gromadzi na caym wiecie. Istnieje on we wsplnotach lokalnych i urzeczywistnia si jako zgromadzenie liturgiczne, przede wszystkim eucharystyczne. Koci yje Sowem i Ciaem Chrystusa, sam stajc si w ten sposb Jego Ciaem. Symbole Kocioa 753 W Pimie witym znajdujemy bardzo liczne obrazy i figury powizane midzy sob; za ich porednictwem Objawienie mwi o niezgbionej tajemnicy Kocioa. Obrazy wzite ze Starego Testamentu s r nymi wariantami pod stawowej idei, jak jest idea Ludu Bo ego. W Nowym Testamencie106 wszystkie te obrazy nabieraj nowego znaczenia przez fakt, e Chrystus staje si Gow tego Ludu107, ktry jest wic Jego Ciaem. Pierwsze miejsce zajmuj obrazy wzite z ycia pasterskiego, z rolnictwa, z budownictwa, tak e z ycia rodzinnego i zalubin108. 754 Koci jest owczarni, ktrej jedyn i konieczn bram jest Chrystus109 Jest trzod, ktrej sam Bg zapowiedzia, e bdzie jej pasterzem110, i ktrej owce, chocia rzdzone przez pasterzy ludzi, s jednak nieustannie prowadzone i karmione przez samego Chrystusa, Dobrego Pasterza i Ksicia pasterzy111, ktry odda swoje ycie za owce112. 755 Koci jest polem uprawnym lub rol Bo (1 Kor 3, 9). Na tej roli ronie stare drzewo oliwne, ktrego witym korzeniem byli patriarchowie i na ktrym to drzewie dokonao si i dokona pojednanie ydw i pogan113. Rola ta jest uprawiana przez niebieskiego Rolnika jako winnica wybrana114. prawdziwym Krzewem winnym jest Chrystus, udzielajcy ycia i wzrostu latorolom, ktrymi my jestemy; za porednictwem Kocioa trwamy w Nim, i bez Niego nic nie mo emy uczyni115. 756 Bardzo czsto Koci jest nazywany Bo budowl (1 Kor 3, 9). Pan porwna siebie samego do kamienia odrzuconego przez budujcych, ktry jednak sta si kamieniem wgielnym116. Na tym fundamencie Apostoowie zbudowali Koci117; od tego fundamentu wzi on trwao i spoisto. Ta budowla jest ozdabiana r nymi okreleniami: jest domem Boga, w ktrym mieszka Jego rodzina; jest mieszkaniem Boga w Duchu118; przybytkiem Boga z ludmi (Ap 21, 3), a przede wszystkim wit wityni, ktra ukazywana jako sanktuarium zbudowane z kamieni, jest czczona przez witych Ojcw, a w liturgii jest susznie upodobniona do Miasta witego, nowego Jeruzalem. W t wityni, niby ywe kamienie, jestemy wbudowani tu na ziemi119. Jan Ewangelista kontempluje to Miasto wite, przy odnowieniu wiata zstpujce z nieba od Boga, przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swego m a (Ap 21,1-2). 757 Koci, nazywany tak e grnym Jeruzalem i nasz matk (Ga 4, 26)120, jest przedstawiany jako niepokalana oblubienica niepokalanego Baranka121, ktr Chrystus umiowa... i wyda za ni samego siebie, aby j uwici (Ef 5, 25-26), ktr zczy ze sob wzem nierozerwalnym i nieustannie j ywi i pielgnuje (Ef 5, 29)122. II. Pocztek, zao enie i posanie Kocioa
758 Aby zgbi tajemnic Kocioa, trzeba rozwa y przede wszystkim jego pocztek w zamyle Trjcy witej oraz jego stopniow realizacj w historii. Zamys zrodzony w sercu Ojca 759 Odwieczny Ojciec, najzupeniej wolnym i tajemniczym zamysem swej mdroci i dobroci, stworzy cay wiat, postanowi podnie ludzi do uczestnictwa w yciu Bo ym, do ktrego powouje wszystkich ludzi w swoim Synu: Wierzcych w Chrystusa postanowi zwoa w Koci wity. Ta rodzina Bo a konstytuuje si i urzeczywistnia stopniowo w cigu kolejnych etapw historii ludzkiej, wedug postanowie Ojca: Koci wic zapowiedziany w figurach ju od pocztku wiata, cudownie przygotowany w historii narodu izraelskiego i w Starym Przymierzu, zao ony w czasach ostatecznych, zosta ukazany przez wylanie Ducha, a osignie swoje wypenienie w chwale na kocu wiekw123 Koci zapowiedziany w figurach ju od pocztku wiata 760 wiat zosta stworzony ze wzgldu na Koci mwili chrzecijanie pierwszych wiekw124. Bg stworzy wiat ze wzgldu na komuni w Jego Boskim yciu, ktra realizuje si przez zwoanie ludzi w Chrystusie; tym zwoaniem jest Koci. Koci jest celem wszystkich rzeczy125 i nawet bolesne wydarzenia, takie jak upadek aniow i grzech czowieka, zostay dopuszczone przez Boga tylko jako okazja i rodek do okazania caej mocy Jego ramienia, ogromu mioci, jakiej chcia udzieli wiatu. Jak wol Bo jest czyn, a tym czynem jest wiat, tak Jego intencj jest zbawienie czowieka, i ta intencja nazywa si Kocioem126 Koci przygotowywany w Starym Przymierzu 761 Zwoanie ludu Bo ego zaczyna si w chwili, w ktrej grzech niszczy jedno ludzi z Bogiem oraz komuni ludzi midzy sob. Zgromadzenie Kocioa jest w pewnym sensie reakcj Boga na chaos spowodowany przez grzech. To ponowne zjednoczenie dokonuje si tajemniczo w onie wszystkich narodw: W ka dym narodzie miy jest Mu ten, kto si Go boi i postpuje sprawiedliwie (Dz 10, 35)127. 762 Przygotowanie porednie do zgromadzenia Ludu Bo ego zapocztkowuje , powoanie Abrahama, ktremu Bg obiecuje, e stanie si ojcem wielkiego narodu128. Przygotowanie bezporednie nastpuje wraz z wybraniem Izraela jako ludu Bo ego129. przez wybranie Izrael ma by znakiem przyszego zjednoczenia wszystkich narodw130. Jednak ju prorocy oskar aj Izraela, e zerwa przymierze i e zachowa si jak nierzdnica131. Zapowiadaj oni nowe i wieczne Przymierze132. Chrystus ustanowi to Nowe Przymierze133. Koci ustanowiony przez Jezusa Chrystusa 763 Urzeczywistnienie w peni czasw zbawczego planu Ojca jest zadaniem Syna; taki jest motyw Jego posania134. pan Jezus bowiem zapocztkowa Koci swj, goszc radosn nowin, a mianowicie nadejcie Krlestwa Bo ego obiecanego od wiekw w Pimie135. Aby wypeni wol Ojca, Chrystus zapocztkowa Krlestwo niebieskie na ziemi. Koci jest Krlestwem Chrystusa obecnym ju w tajemnicy136. 764 Krlestwo to zaczyna janie dla ludzi w sowie, czynach i obecnoci Chrystusa137. Przyj sowo Jezusa to przyj samo Krlestwo Bo e138. Zal kiem i pocztkiem Krlestwa jest maa trzdka (k 12, 32) tych, ktrych Jezus przyszed zwoa wok siebie i ktrych On sam jest pasterzem139. Stanowi oni prawdziw rodzin Jezusa140. Tych, ktrych zgromadzi wok siebie, nauczy nowego sposobu postpowania, a tak e swojej modlitwy141. 765 Pan Jezus nada swojej wsplnocie struktur, ktra bdzie trwaa a do cakowitego wypenienia Krlestwa. Przede wszystkim dokona tego przez wybr Dwunastu z Piotrem jako ich gow142. Reprezentujc dwanacie pokole Izraela143, s oni fundamentami nowego Jeruzalem144. Dwunastu145 oraz inni uczniowie146 uczestnicz w posaniu Chrystusa, w Jego wadzy, a tak e w Jego losie147. Przez wszystkie te dziaania Chrystus przygotowuje i buduje swj Koci.
766 Przede wszystkim jednak Koci narodzi si z cakowitego daru Chrystusa dla naszego zbawienia, uprzedzonego w ustanowieniu Eucharystii i zrealizowanego na krzy u. Znakiem tego pocztku i wzrastania [Kocioa] jest krew i woda wypywajce z otwartego boku Jezusa ukrzy owanego148. Albowiem z boku umierajcego na krzy u Chrystusa zrodzi si przedziwny sakrament caego Kocioa149. Jak Ewa zostaa utworzona z boku picego Adama, tak Koci narodzi si z przebitego serca Chrystusa, ktry umar na krzy u150 Koci ukazany przez Ducha witego 767 Kiedy za dopenio si dzieo, ktrego wykonanie Ojciec powierzy Synowi na ziemi, zesany zosta w dzie Zielonych wit Duch wity, aby Koci ustawicznie uwica i aby w ten sposb wierzcy mieli przez Chrystusa w jednym Duchu dostp do Ojca151. Wtedy Koci publicznie ujawni si wobec tumw i zaczo si rozszerzanie Ewangelii...152 z Koci, bdc zwoaniem wszystkich ludzi do zbawienia, ze swej natury jest misyjny, posany przez Chrystusa do wszystkich narodw, aby czyni je uczniami153. 768 Aby Koci mg wypenia swoje posanie, Duch wity uposa a go w rozmaite dary hierarchiczne oraz charyzmatyczne i przy ich pomocy nim kieruje...154 Koci wic, wyposa ony w dary swego Zao yciela i wiernie zachowujcy Jego przykazania mioci, pokory i wyrzeczenia, otrzymuje posanie goszenia Krlestwa Chrystusa i Boga i zapocztkowania go wrd wszystkich narodw oraz stanowi zal ek i pocztek tego Krlestwa na ziemi155. Koci wypeniony w chwale 769 Koci osignie swoje wypenienie tylko w chwale nieba156, w chwili chwalebnego powrotu Pana. Do tego dnia Koci kontynuuje swoj pielgrzymk wrd przeladowa wiata i pociesze Boga157. Tu na ziemi czuje si na wygnaniu, z daleka od Pana158, tskni do Krlestwa w peni dokonanego... i pragnie poczenia si z Krlem swoim w chwale159. Wypenienie Kocioa w chwale a za jego porednictwem wypenienie wiata dokona si jedynie przez przejcie ci kich prb. Tylko wtedy wszyscy sprawiedliwi, poczynajc od Adama, od Abla sprawiedliwego a po ostatniego wybranego, zostan zgromadzeni w Kociele powszechnym u Ojca160 III. Misterium Kocioa 770 Koci jest w historii, ale rwnoczenie j przekracza. Jedynie oczami wiary161 mo na w jego rzeczywistoci widzialnej dostrzec rwnie rzeczywisto duchow, bdc nonikiem ycia Boego. Koci rwnoczenie widzialny i duchowy 771 Chrystus, jedyny Porednik, ustanowi tu na ziemi swj Koci wity, wsplnot wiary, nadziei i mioci, jako organizm widzialny; nieustannie go podtrzymuje i przez niego rozlewa na wszystkich prawd i ask. Koci jest rwnoczenie: spoecznoci wyposa on w struktur hierarchiczn i Mistycznym Ciaem Chrystusa; zgromadzeniem widzialnym i wsplnot duchow; Kocioem ziemskim i Kocioem obdarowanym ju dobrami niebieskimi. Te wymiary tworz jedn rzeczywisto zo on, ktra zrasta si z pierwiastka Boskiego i ludzkiego162. Do istoty Kocioa nale y to, e jest on... ludzki i jednoczenie Boski, widzialny i wyposa ony w dobra niewidzialne, arliwy w dziaaniu i oddany kontemplacji, obecny w wiecie, a jednak pielgrzymujcy. Wszystkie te waciwoci posiada w taki mianowicie sposb, e to, co ludzkie, jest podporzdkowane Bo emu i skierowane do Bo ego, widzialne do niewidzialnego, ycie czynne do kontemplacji, a to, co doczesne do miasta przyszego, ktrego szukamy163. O pokoro! O wzniosoci! Namiocie Kedaru i sanktuarium Boga; mieszkanie ziemskie, krlewski zamku; domu z gliny i krlewska komnato; miertelne ciao i witynio wiata; w kocu, przedmiocie pogardy dla pysznych i oblubienico Chrystusa! Smaga jeste, ale pikna, cro jerozolimska; a chocia zmczenie i bole dugiego wygnania czyni ci wyblad, to jednak zdobi ci wdzik niebieski164.
Koci misterium zjednoczenia ludzi z Bogiem 772 Chrystus wypenia i objawia w Kociele swoj wasn tajemnic jako cel zamysu Bo ego: Wszystko na nowo zjednoczy w Chrystusie (Ef 1, 10). 518 w. Pawe nazywa wielk tajemnic (Ef 5, 32) oblubiecze zjednoczenie Chrystusa z Kocioem. Poniewa Koci jest zjednoczony z Chrystusem jako swoim Oblubiecem165, tak e on sam staje si tajemnic166. Kontemplujc w nim t tajemnic, w. Pawe pisze: Chrystus pord was nadzieja chway (Kol 1, 27). 773 Taka komunia ludzi z Bogiem w Kociele przez mio, ktra nigdy nie ustaje (1 Kor 13, 8), jest celem, do ktrego d y to wszystko, co jest w nim rodkiem sakramentalnym, zwizanym z tym wiatem, ktrego przeznaczeniem jest przeminicie167. Caa jego struktura jest cakowicie podporzdkowana witoci czonkw Chrystusa. wito mierzy si wedug wielkiej tajemnicy, w ktrej Oblubienica odpowiada darem mioci na dar Oblubieca168. Maryja wyprzedza nas wszystkich na drodze do witoci, ktra jest tajemnic Kocioa jako Oblubienicy bez skazy czy zmarszczki (Ef 5, 27). Z tego powodu wymiar maryjny Kocioa wyprzedza jego wymiar Piotrowy169. Koci powszechny sakrament zbawienia 774 Greckie sowo mysterion zostao przetumaczone na jzyk aciski za pomoc dwch poj: mysterium i sacramentum. W pniejszej interpretacji pojcie sacramentum wyra a precyzyjniej widzialny znak ukrytej rzeczywistoci zbawienia, wskazywanej przez pojcie mysterium tajemnica. W tym sensie sam Chrystus jest Tajemnic (Misterium) zbawienia: Non est enim aliud Dei mysterium, nisi Christus Nie ma innej Tajemnicy Boga ni Chrystus170. Zbawczym dzieem Jego witego i uwicajcego czowieczestwa jest sakrament zbawienia, ktry ujawnia si i dziaa w sakramentach Kocioa (s one nazywane przez Kocioy wschodnie tak e witymi misteriami). Siedem sakramentw to znaki i narzdzia, za porednictwem ktrych Duch wity rozlewa ask Chrystusa-Gowy, w Kociele, ktry jest Jego Ciaem. Koci posiada wic i rozdziela ask niewidzialn, ktr oznacza. Wanie w tym analogicznym sensie jest nazywany sakramentem. 775 Koci jest w Chrystusie jakby sakramentem, czyli znakiem i narzdziem wewntrznego zjednoczenia z Bogiem i jednoci caego rodzaju ludzkiego171. Bycie sakramentem wewntrznego zjednoczenia ludzi z Bogiem jest pierwszym celem Kocioa. Poniewa komunia midzy ludmi opiera si na zjednoczeniu z Bogiem, Koci jest tak e sakramentem jednoci rodzaju ludzkiego. Taka jedno jest ju w nim zapocztkowana, poniewa gromadzi on ludzi z ka dego narodu i wszystkich pokole, ludw i jzykw (Ap 7, 9); Koci jest rwnoczenie znakiem i narzdziem penej realizacji tej jednoci, ktra musi si jeszcze wypeni. 776 Jako sakrament Koci jest narzdziem Chrystusa. W Jego rkach jest narzdziem Odkupienia wszystkich172, powszechnym sakramentem zbawienia173, przez ktry Chrystus ukazuje i zarazem realizuje tajemnic mioci Boga do czowieka174. Koci jest widzialnym planem mioci Boga do czowieka175, planem, ktry pragnie, aby cay rodzaj ludzki utworzy jeden Lud Bo y, zrs si w jedno Ciao Chrystusa i scali si w budowie jednej wityni Ducha witego176. W skrcie 777 Sowo Koci oznacza zwoanie. Wskazuje ono na zgromadzenie tych, ktrych Sowo Bo e zwouje, by utworzyli Lud Bo y; karmieni Ciaem Chrystusa, sami staj si oni Ciaem Chrystusa. 778 Koci jest rwnoczenie drog i celem zamysu Bo ego: zapowiedziany w figurach w stworzeniu, przygotowany w Starym Przymierzu, zao ony przez sowa i czyny Jezusa Chrystusa, urzeczywistniony za porednictwem Jego odkupieczego Krzy a i Jego Zmartwychwstania, zosta ukazany jako misterium zbawienia przez wylanie Ducha witego. Osignie swoje wypenienie w chwale nieba jako zgromadzenie wszystkich odkupionych ziemi177. 779 Koci jest rwnoczenie widzialny i duchowy, jest spoecznoci hierarchiczn i Mistycznym Ciaem Chrystusa. Jest jeden, utworzony z elementu ludzkiego i elementu Boskiego. To czyni go tajemnic, ktr mo e przyj tylko wiara.
780 Koci jest na tym wiecie sakramentem zbawienia, znakiem i narzdziem jednoci Boga i ludzi.
Paragraf drugi KOCI LUD BO Y, CIAO CHRYSTUSA, WITYNIA DUCHA WITEGO I. Koci Lud Bo y 781 W ka dym czasie i w ka dym narodzie miy jest Bogu, ktokolwiek si Go lka i postpuje sprawiedliwie; podobao si jednak Bogu uwica i zbawia ludzi nie pojedynczo, z wykluczeniem wszelkiej wzajemnej midzy nimi wizi, lecz uczyni z nich lud, ktry by Go poznawa w prawdzie i zbo nie Mu su y. Przeto wybra sobie Bg na lud nard izraelski, z ktrym zawar przymierze i ktry stopniowo poucza... Wszystko to jednak wydarzyo si jako przygotowanie i jako typ owego przymierza nowego i doskonaego, ktre miao by zawarte w Chrystusie... Chrystus ustanowi to Nowe Przymierze, to znaczy Nowy Testament, w swojej krwi, powoujc spord ydw i pogan lud, ktry nie wedle ciaa, lecz dziki Duchowi zr si mia w jedno178 Cechy charakterystyczne Ludu Bo ego 782 Lud Bo y posiada cechy charakterystyczne, ktre zdecydowanie odr niaj go od ugrupowa religijnych, etnicznych, politycznych czy kulturowych w historii: Jest on Ludem Bo ym: Bg nie jest wasnoci adnego narodu. To On naby dla siebie lud tych, ktrzy kiedy nie byli ludem: wybrane plemi, krlewskie kapastwo, nard wity (1 P 2, 9); Czonkiem tego Ludu staje si czowiek nie przez narodzenie fizyczne, ale przez narodzenie z wysoka, z wody i z Ducha (J 3, 3-5), to znaczy przez wiar w Chrystusa i chrzest; Zwierzchnikiem (Gow) tego Ludu jest Jezus Chrystus (namaszczony, Mesjasz); poniewa to samo namaszczenie, czyli Duch wity, spywa z Gowy na Ciao, dlatego jest on Ludem mesjaskim; Udziaem tego Ludu jest godno i wolno synw Bo ych, w ktrych sercach Duch wity mieszka jak w wityni; Jego prawem jest nowe przykazanie mioci, tak jak umiowa nas sam Chrystus179. Jest to nowe prawo Ducha witego (Rz 8, 2; Ga 5, 25); Jest posany, aby by sol ziemi i wiatem wiata180. Stanowi dla caego rodzaju ludzkiego pot ny zal ek jednoci, nadziei i zbawienia. Jego celem jest Krlestwo Bo e, zapocztkowane na ziemi przez samego Boga, majce rozszerza si coraz dalej, a na kocu wiekw dopenione zostanie rwnie przez Boga181. Lud kapaski, prorocki i krlewski 783 Jezus Chrystus jest Tym, ktrego Ojciec namaci Duchem witym i ktrego ustanowi Kapanem, Prorokiem i Krlem. Cay Lud Bo y uczestniczy w tych trzech funkcjach Chrystusa i ponosi odpowiedzialno za posanie i su b, jakie z nich wynikaj182. 784 Wchodzc do Ludu Bo ego przez wiar i chrzest, otrzymuje si uczestnictwo w szczeglnym powoaniu tego ludu: w jego powoaniu kapaskim: Chrystus Pan, Kapan wzity spord ludzi, nowy lud uczyni krlestwem i kapanami Bogu i Ojcu swemu. Ochrzczeni bowiem powiceni s przez odrodzenie i namaszczenie Duchem witym, jako dom duchowy i wite kapastwo183. 785 wity Lud Bo y uczestniczy tak e w funkcji prorockiej Chrystusa. Dokonuje si to przede wszystkim przez nadprzyrodzony zmys wiary, ktry jest zmysem caego Ludu Bo ego, wieckich i hierarchii, gdy niezachwianie trwa przy wierze raz podanej witym184, gdy pogbia jej rozumienie i staje si wiadkiem Chrystusa pord tego wiata. 786 Wreszcie Lud Bo y uczestniczy w krlewskiej funkcji Chrystusa. Chrystus urzeczywistnia swoj krlewsko, przycigajc do siebie wszystkich ludzi przez swoj mier i swoje Zmartwychwstanie185. Chrystus, Krl i Pan wszechwiata, sta si sug wszystkich, nie przyszed, aby Mu su ono, lecz aby su y i da swoje ycie na okup za wielu (Mt 20, 28). Dla chrzecijanina su y Mu
znaczy panowa186, szczeglnie w ubogich i cierpicych, w ktrych Koci rozpoznaje obraz swego ubogiego i cierpicego Zao yciela187. Lud Bo y urzeczywistnia swoj godno krlewsk, yjc zgodnie z tym powoaniem do su by z Chrystusem. Wszystkim odrodzonym w Chrystusie znak krzy a nadaje krlewsk godno, namaszczenie za Duchem witym konsekruje ich na kapanw. Wszyscy zatem chrzecijanie napenieni Duchem i mdroci powinni by wiadomi, e oprcz szczeglnych zada Naszego Urzdu przysuguje im godno krlewska oraz udzia w funkcji kapaskiej. C jest bowiem bardziej krlewskiego ni to, e dusza potrafi kierowa swoim ciaem w poddaniu Bogu? C jest bardziej kapaskiego, jak powici Panu czyste sumienie i skada na otarzu serca nieskalane ofiary pobo noci?188 II. Koci Ciao Chrystusa Koci jest komuni z Jezusem 787 Od pocztku Jezus wczy swoich uczniw do swojego ycia189; objawi im tajemnic Krlestwa190; da im udzia w swoim posaniu, w swojej radoci191 i w swoich cierpieniach192. Jezus mwi o jeszcze gbszej komunii midzy Nim i tymi, ktrzy pjd za Nim: Wytrwajcie we Mnie, a Ja bd trwa w was...Ja jestem krzewem winnym, wy latorolami (J 15, 4-5). Zapowiada tak e tajemnicz i rzeczywist komuni midzy swoim i naszym ciaem: Kto spo ywa moje Ciao i Krew moj pije, trwa we Mnie, a Ja w nim (J 6, 56). 788 Kiedy uczniowie Jezusa zostali pozbawieni Jego widzialnej obecnoci, Jezus nie zostawi ich jednak sierotami193. Obieca pozosta z nimi a do koca czasw194 i posa im swego Ducha195. Komunia z Jezusem staa si przez to w jaki sposb jeszcze bardziej intensywna. Udzielajc bowiem Ducha swego, braci swoich, powoanych ze wszystkich narodw, ustanowi w sposb mistyczny jako ciao swoje196. 789 Porwnanie Kocioa do ciaa wyjania wewntrzn wi midzy Kocioem i Chrystusem. Koci nie jest tylko jakim zgromadzeniem wok Chrystusa, lecz jest on zjednoczony w Nim, w Jego Ciele. Nale y szczeglnie podkreli trzy aspekty Kocioa jako Ciaa Chrystusa: jedno wszystkich czonkw midzy sob dziki ich zjednoczeniu z Chrystusem; Chrystus jako Gowa Ciaa; Koci jako Oblubienica Chrystusa. Jedno Ciao 790 Wierzcy, ktrzy odpowiadaj na Sowo Bo e i staj si czonkami Ciaa Chrystusa, zostaj cile zjednoczeni z Chrystusem: W Ciele tym ycie Chrystusowe rozlewa si na wierzcych, ktrzy przez sakramenty jednocz si w sposb tajemny i rzeczywisty z umczonym i uwielbionym Chrystusem197. Jest to szczeglnie prawdziwe w odniesieniu do chrztu, przez ktry jednoczymy si ze mierci i Zmartwychwstaniem Chrystusa198, oraz do Eucharystii, przez ktr uczestniczc w sposb rzeczywisty w Ciele Paskim, wznosimy si do wsplnoty z Nim i nawzajem ze sob199. 791 Jedno ciaa nie eliminuje r norodnoci czonkw. W budowaniu Ciaa Chrystusa bierze udzia r norodno czonkw i funkcji. Jeden jest Duch, ktry na po ytek Kocioa rozdziela r ne swoje dary na miar swych bogactw i potrzeb posugiwania. Jedno Ciaa Mistycznego rodzi i pobudza wrd wiernych mio: Std, jeli jeden czonek cierpi, wesp z nim cierpi wszystkie czonki; a jeli jeden czonek czci doznaje, wszystkie czonki wesp z nim si raduj200. Jedno Ciaa Mistycznego przezwyci a w kocu wszystkie podziay: Bo wy wszyscy, ktrzy zostalicie ochrzczeni w Chrystusie, przyobleklicie si w Chrystusa. Nie ma ju yda ani poganina, nie ma ju niewolnika ani czowieka wolnego, nie ma ju m czyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jestecie kim jednym w Chrystusie Jezusie (Ga 3, 27-28). Chrystus jest Gow tego Ciaa 792 Chrystus jest Gow Ciaa Kocioa (Kol 1, 18). On jest Zasad stworzenia i odkupienia. Wywy szony w chwale Ojca, aby sam zyska pierwszestwo we wszystkim (Kol 1, 18), ma je przede wszystkim nad Kocioem, przez ktry rozciga swoje Krlestwo na wszystko: 793 Chrystus jednoczy nas ze swoj Pasch: Wszystkie czonki powinny stara si upodobni do Niego, a Chrystus (w nich) si uksztatuje (Ga 4, 19). Dlatego dopuszczeni jestemy do tajemnic
Jego ycia... zczeni jestemy z Jego cierpieniami jak ciao z Gow, wspcierpic z Nim, abymy te wesp z Nim byli uwielbieni201. 794 Chrystus przyczynia si do naszego wzrostu202: Abymy wzrastali ku Niemu, naszej Go203, Chrystus rozdziela w swoim Ciele, ktrym jest Koci, dary i posugi, przez ktre pomagawie my sobie wzajemnie na drodze zbawienia. 795 Chrystus i Koci tworz wic caego Chrystusa (Christus totus). Koci stanowi jedno z Chrystusem. wici maj bardzo yw wiadomo tej jednoci: Cieszmy si wic i skadajmy dzikczynienie nie tylko za to, e uczyni nas chrzecijanami, lecz samym Chrystusem. Czy rozumiecie, bracia, jakiej aski udzieli nam Bg, dajc nam Chrystusa jako Gow? Skoro bowiem On jest Gow, my jestemy czonkami; jestemy caym czowiekiem, On i my... Penia Chrystusa: Gowa i czonki. Jaka to Gowa i jakie to czonki? Chrystus i Koci204. Nasz Odkupiciel okaza si jedn i t sam osob co Koci, ktr przyj205. Gowa i czonki s jakby jedn i t sam osob mistyczn206.. Sowa w. Joanny d'Arc, skierowane do jej sdziw, streszczaj wiar witych Doktorw i wyra aj waciwe odczucie wierzcego: Uwa am, e Jezus Chrystus i Koci stanowi jedno, i nie nae y robi z tego trudnoci207. Koci jest Oblubienic Chrystusa 796 Jedno Chrystusa i Kocioa, Gowy i czonkw Ciaa, zawiera tak e r nic midzy Chrystusem i Kocioem w relacji osobowej. Ten aspekt jest czsto wyra any w obrazie oblubieca i oblubienicy. Obraz Chrystusa jako Oblubieca Kocioa zosta przygotowany przez prorokw i zapowiedziany przez Jana Chrzciciela208. Sam Pan wskaza na siebie jako na Oblubieca209. Aposto przedstawia Koci i ka dego wiernego, czonka jego Ciaa, jako Oblubienic polubion Chrystusowi Panu, by bya z Nim jednym Duchem210. Koci jest niepokalan Oblubienic niepokalanego Baranka211, ktr Chrystus umiowa, dla ktrej wyda si, aby j uwici (Ef 5, 26), z ktr zwiza si wiecznym przymierzem i nie przestaje troszczy si o ni jak o wasne Ciao212 Oto cay Chrystus, Gowa i Ciao, jeden utworzony z wielu... Czy mwi Gowa, czy mwi czonki zawsze mwi Chrystus. Mwi jako penicy rol Gowy (ex persona capitis) lub jako penicy rol ciaa (ex persona corporis), zgodnie z tym, co jest napisane: Bd dwoje jednym ciaem. Tajemnica to wielka, a ja mwi: w odniesieniu do Chrystusa i do Kocioa (Ef 5, 31-32). Sam Pan powiedzia w Ewangelii: A tak ju nie s dwoje, lecz jedno ciao (Mt 19, 6). Jak zobaczylicie, nie ma dwch r nych osb, ale stanowi jedno w wizi ma eskiej Jako Gowa nazywany jest Oblubiecem, jako Ciao jest nazywany Oblubienic213 III. Koci witynia Ducha witego 797 Quod est spiritus noster, id est anima nostra, ad membra nostra, hoc est Spiritus Sanctus ad membra Christi, ad Corpus Christi, quod est Ecclesia Czym jest nasz duch, to znaczy nasza dusza, dla czonkw ciaa, tym jest Duch wity dla czonkw Chrystusa, dla Ciaa Chrystusa, ktrym jest Koci214. Duch Chrystusa jest t niewidzialn przyczyn, ktrej nale y przypisa utrzymywanie cznoci wszystkich czci Ciaa midzy sob i z ich wznios Gow, poniewa jest On cay w Ciele, cay w Gowie, cay w poszczeglnych czonkach215. Duch wity czyni Koci wityni Boga ywego (2 Kor 6,16)216. Istotnie, samemu Kocioowi zosta powierzony dar Bo y... W nim zostao zo one zjednoczenie z Chrystusem, to znaczy Duch wity, zadatek niezniszczalnoci, utwierdzenie naszej wiary i drabina wstpowania do Boga... Bowiem tam, gdzie jest Koci, jest tak e Duch Boy; a tam, gdzie jest Duch Bo y, tam jest Koci i wszelka aska217. 798 Duch wity jest Zasad wszystkich ywotnych i rzeczywicie zbawczych dziaa w poszczeglnych czciach Ciaa218. Na r ne sposoby buduje On, cae Ciao w mioci219: przez sowo Boe, ktre jest wadne zbudowa (Dz 20, 32); przez chrzest, przez ktry formuje Ciao Chrystusa220; przez sakramenty, ktre daj wzrost i uzdrowienie czonkom Chrystusa; przez ask dan
Apostoom, ktra zajmuje pierwsze miejsce wrd Jego darw221; przez cnoty, ktre pozwalaj dziaa zgodnie z dobrem, a wreszcie przez wiele ask nadzwyczajnych (nazywanych charyzmatami), przez ktre czyni wiernych zdatnymi i gotowymi do podejmowania rozmaitych dzie lub funkcji majcych na celu odnow i dalsz po yteczn rozbudow Kocioa222. Charyzmaty 799 Charyzmaty, zarwno nadzwyczajne, jak rwnie proste i zwyczajne, s askami Ducha witego, bezporednio lub porednio su cymi Kocioowi; zostaj udzielone w celu budowania Kocioa, dla dobra ludzi oraz ze wzgldu na potrzeby wiata. 800 Charyzmaty powinny by przyjmowane z wdzicznoci przez tego, kto je otrzyma, ale tak e przez wszystkich czonkw Kocioa. S one rzeczywicie wspaniaym bogactwem aski dla ywotnoci apostolskiej i dla witoci caego Ciaa Chrystusa, pod warunkiem jednak, e chodzi o dary, ktre prawdziwie pochodz od Ducha witego i eby byy wykorzystywane w sposb w peni zgodny z autentycznymi poruszeniami tego Ducha, to znaczy w mioci, bdcej prawdziw miar charyzmatw223. 801 W tym sensie okazuje si zawsze konieczne rozeznawanie charyzmatw. aden charyzmat nie zwalnia z potrzeby odniesienia si do pasterzy Kocioa i od podporzdkowania si tym, ktrzy szczeglnie powoani s, by nie gasi Ducha, ale dowiadcza wszystkiego i zachowywa to, co dobre224, by wszystkie charyzmaty, w ich r norodnoci i komplementarnoci, wspdziaay dla wsplnego dobra (1 Kor 12, 7)225. W skrcie 802 Jezus Chrystus wyda samego siebie za nas, aby odkupi nas od wszelkiej nieprawoci i oczyci sobie lud wybrany na wasno (Tt 2,14). 803 Wy... jestecie wybranym plemieniem, krlewskim kapastwem, narodem witym, ludem Bogu na wasno przeznaczonym (1 P 2, 9). 804 Do Ludu Bo ego wchodzi si przez wiar i chrzest. Do nowego Ludu Bo ego powoani s wszyscy ludzie226, aby w Chrystusie tworzyli jedn rodzin i jeden Lud Bo y227. 805 Koci jest Ciaem Chrystusa. Przez Ducha witego i Jego dziaanie w sakramentach, przede wszystkim w Eucharystii, Chrystus, ktry umar i zmartwychwsta, tworzy wsplnot wierzcych jako swoje Ciao. 806 W jednoci tego Ciaa istnieje r norodno czonkw i funkcji. Wszystkie czonki s zczone jedne z drugimi, a szczeglnie z tymi ludmi, ktrzy cierpi, s ubodzy i przeladowani. 807 Koci jest Ciaem, ktrego Chrystus jest Gow: Koci yje dziki Niemu, w Nim i dla Niego; Chrystus yje z Kocioem i w Kociele. 808 Koci jest Oblubienic Chrystusa. Chrystus umiowa j i samego siebie wyda za ni. Obmy j swoj krwi. Uczyni z niej plodn Matk wszystkich dzieci Bo ych. 809 Koci jest wityni Ducha witego. Duch jest jakby dusz Ciaa Mistycznego, zasad jego ycia, jednoci w r norodnoci oraz bogactwa jego darw i charyzmatw. 810 Tak to cay Koci okazuje si jako lud zjednoczony jednoci Ojca i Syna, i Ducha witego228.
Paragraf trzeci KOCI JEST JEDEN, WITY, POWSZECHNY I APOSTOLSKI
811 Jest jedyny Koci Chrystusowy, ktry wyznajemy w Symbolu wiary jako jeden, wity, powszechny i apostolski229. Te cztery przymioty, nierozdzielnie ze sob poczone230, wskazuj na istotne rysy Kocioa i jego posania. Koci nie posiada ich sam z siebie, lecz Chrystus przez Ducha witego sprawia, e Jego Koci jest jeden, wity, powszechny i apostolski oraz powouje go do urzeczywistniania ka dego z tych przymiotw. 812 Tylko wiara mo e uzna, e Koci otrzymuje te przymioty z Boskiego rda. Ich przejawy historyczne s jednak znakami, ktre przemawiaj jasno tak e do rozumu ludzkiego. Koci przypomina Sobr Watykaski I z racji swojej wzniosej witoci, swojej powszechnej jednoci, swej niewzruszonej staoci, jest sam przez si wielkim i staym motywem wiarygodnoci oraz niezawodnym dowodem swego Boskiego posania231. I. Koci jest jeden wita tajemnica jednoci Kocioa232 813 Koci jest jeden ze wzgldu na swoje rdo: Najwikszym wzorem i zasad tej tajemnicy jest jedno jednego Boga Ojca i Syna w Duchu witym, w Troistoci Osb233. Koci jest jeden ze wzgldu na swego Zao yciela: Syn Wcielony, Ksi pokoju, pojedna wszystkich ludzi z Bogiem przez krzy swj, przywracajc wszystkim jedno w jednym Ludzie i w jednym Ciele234. Koci jest jeden ze wzgldu na swoj dusz: Duch wity, ktry mieszka w wierzcych i napenia cay Koci oraz nim kieruje, jest sprawc tej dziwnej wsplnoty wiernych i tak dogbnie wszystkich zespala w Chrystusie, e jest zasad jednoci Kocioa235. Jedno nale y wic do istoty Kocioa: Jaka zdumiewajca tajemnica! Jest jeden Ojciec wszechwiata, jest jeden Logos wszechwiata, a tak e jeden Duch wity, wszdzie ten sam; jest tak e jedna dziewica, ktra staa si matk, i chtnie nazywam j Kocioem236. 814 Od pocztku ten jeden Koci ukazuje si jednak w wielkiaj r norodnoci, ktra pochodzi zarwno z rozmaitoci darw Bo ych, jak i wieloci otrzymujcych je osb. W jednoci Ludu Bo ego gromadzi si r norodno narodw i kultur. Wrd czonkw Kocioa istnieje r norodno darw, zada, sytuacji i sposobw ycia: We wsplnocie kocielnej prawomocnie istniej partykularne Kocioy, korzystajce z wasnej tradycji237. Wielkie bogactwo tej r norodnoci nie sprzeciwia si jednoci Kocioa. To grzech i ci ar jego konsekwencji zagra a nieustannie darowi jednoci. Aposto wzywa wic do zachowania jednoci Ducha dziki wizi, jak jest pokj (Ef 4, 3). 815 Jakie s wizy jednoci Kocioa? Na to. . . wszystko przyobleczcie mio, ktra jest wizi doskonaoci (Kol 3,14). Jedno Kocioa pielgrzymujcego jest zapewniana tak e przez widzialne wizy komunii: wyznanie jednej wiary otrzymanej od Apostow; wsplne celebrowanie kultu Bo ego, przede wszystkim sakramentw; sukcesj apostolsk za porednictwem sakramentu wice, ktra to sukcesja strze e braterskiej zgody rodziny Bo ej238. 816 To jest ten jedyny Koci Chrystusowy... ktry Zbawiciel nasz po zmartwychwstaniu swoim powierzy do pasienia Piotrowi, zlecajc jemu i pozostaym Apostoom, aby go krzewili i nim kierowali... Koci ten, ustanowiony i zorganizowany na tym wiecie jako spoeczno, trwa w Kociele katolickim, rzdzonym przez nastpc Piotra oraz biskupw pozostajcych z nim we wsplnocie (communio) 239. Dekret o ekumenizmie Soboru Watykaskiego II wyjania: Peni bowiem zbawczych rodkw osign mo na jedynie w katolickim Kociele Chrystusowym, ktry stanowi powszechn pomoc do zbawienia. Wierzymy mianowicie, e jednemu Kolegium Apostolskiemu, ktremu przewodzi Piotr, powierzy Pan wszystkie dobra Nowego Przymierza celem utworzenia jednego Ciaa Chrystusowego na ziemi, z ktrym powinni zjednoczy si cakowicie wszyscy, ju w jaki sposb przynale cy do Ludu Bo ego240. Rany zadane jednoci
817 Istotnie, w tym jednym i jedynym Kociele Bo ym ju od samego pocztku powstay pewne rozamy, ktre Aposto surowo karci jako godne potpienia. W nastpnych za wiekach zrodziy si jeszcze wiksze spory, a niemae spoecznoci odczyy si od penej wsplnoty (communio) z Kocioem katolickim, czsto nie bez winy ludzi z jednej i drugiej strony241. Rozamy, ktre rani jedno Ciaa Chrystusa (wyr nia si herezj, apostazj i schizm242), nie dokonuj si bez grzechw ludzi: Gdzie jest grzech, tam zjawia si wielo, tam schizma, tam herezja, tam niezgoda. Gdzie natomiast jest cnota, tam jest jedno, tam wsplnota, ktra sprawia, e wszyscy wierzcy maj jedno ciao i jedn dusz243. 818 Tych, ktrzy rodz si dzisiaj we wsplnotach powstaych na skutek rozamw i przepajaj si wiar w Chrystusa, nie mo na obwinia o grzech odczenia. A Koci katolicki otacza ich braterskim szacunkiem i mioci... Usprawiedliwieni z wiary przez chrzest nale do Ciaa Chrystusa, dlatego te zdobi ich nale ne im imi chrzecijaskie, a synowie Kocioa katolickiego susznie ich uwaaj za braci w Panu244. 819 Ponadto, liczne pierwiastki uwicenia i prawdy245 istniej poza widzialnymi granicami Kocioa powszechnego: spisane sowo Bo e, ycie w asce, wiara, nadzieja, mio oraz inne wewntrzne dary Ducha witego oraz widzialne elementy246. Duch Chrystusa posuguje si tymi Kocioami i wsplnotami kocielnymi jako rodkami zbawienia, ktrych moc pochodzi z peni aski i prawdy, jak Chrystus powierzy Kocioowi powszechnemu. Wszystkie te dobra pochodz od Chrystusa i prowadz do Niego247 oraz nakaniaj do jednoci katolickiej248. 820 Chrystus od pocztku u yczy (jednoci) swemu Kocioowi; wierzymy, e ta jedno trwa nieutracalnie w Kociele katolickim i ufamy, e z dniem ka dym wzrasta a do skoczenia wiekw249. Chrystus zawsze udziela swemu Kocioowi daru jednoci, ale Koci musi zawsze modli si i pracowa, by strzec, umacnia i doskonali jedno, ktrej Chrystus pragnie dla niego. Dlatego sam Jezus modli si w godzinie swojej mki i nie przestaje modli si do Ojca o jedno swoich uczniw: ...aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, aby i oni stanowili w Nas jedno, aby wiat uwierzy, e Ty Mnie posa (J 17, 21). Pragnienie ponownego odnalezienia jednoci wszystkich chrzecijan jest darem Chrystusa i wezwaniem Ducha witego250. 821 Aby jak najlepiej odpowiedzie na te wymagania, konieczne jest spenienie nastpujcych warunkw: staa odnowa Kocioa w coraz wikszej wiernoci jego powoaniu. Taka odnowa jest moc ruchu zmierzajcego do jednoci251; nawrcenie serca, by wie ycie w duchu Ewangelii252, poniewa to niewierno czonkw wobec daru Chrystusa powoduje podziay; wsplna modlitwa, poniewa nawrcenie serca i wito ycia cznie z publicznymi i prywatnymi modlitwami o jedno chrzecijan nale y uzna za dusz caego ruchu ekumenicznego, a susznie mo na je zwa ekumenizmem duchowym253; wzajemne poznanie braterskie254; formacja ekumeniczna wiernych, a zwaszcza kapanw255 dialog midzy teologami i spotkania midzy chrzecijanami r nych Kociow i wsplnot256; wsppraca midzy chrzecijanami w r nych dziedzinach su by ludziom257. 822 przywrcenie jednoci powinien troszczy si cay Koci, zarwno wierni, jak i ich pasterze258 Trzeba jednak mie wiadomo, e ten wity plan pojednania wszystkich chrzecijan w jednoci jednego i jedynego Kocioa Chrystusowego przekracza ludzkie siy i zdolnoci. Dlatego wic pokadamy ca nasz nadziej w modlitwie Chrystusa za Koci, w mioci Ojca ku nam, w mocy Ducha witego259. II. Koci jest wity 823 Koci... uznawany jest przez wiar za niezachwianie wity. Albowiem Chrystus, Syn Bo y, ktry wraz z Ojcem i Duchem witym doznaje czci jako sam jeden wity, umiowa Koci jako oblubienic swoj, siebie samego za wydajc, aby go uwici; zczy go te ze sob jako ciao swoje i hojnie obdarzy darem Ducha witego na chwa Bo 260. Koci jest wic witym Ludem Bo ym261, a jego czonkowie s nazywani witymi262.
824 Koci zjednoczony z Chrystusem jest uwicany przez Niego; przez Niego i w Nim staje si on rwnie uwicajcy: Uwicenie czowieka w Chrystusie i uwielbienie Boga... jest celem wszystkich innych dzie Kocioa263. To wanie w Kociele zo ona zostaa penia rodkw zbawienia264. W nim dziki asce Bo ej osigamy wito265. 825 Koci ju na ziemi naznaczony jest prawdziw, cho niedoskona jeszcze witoci266. Czonkowie Kocioa powinni d y do doskonaej witoci: Wyposa eni w tyle i tak pot nych rodkw zbawienia, wszyscy wierni chrzecijanie jakiejkolwiek sytuacji yciowej oraz stanu powoani s przez Pana, ka dy na waciwej sobie drodze, do witoci doskonaej, jak i sam Ojciec doskonay jest267. 826 Mio jest dusz witoci, do ktrej wszyscy s powoani, kieruje wszystkimi rodkami uwicenia, formuje je i do celu prowadzi268. Zrozumiaam, e skoro Koci jest ciaem zo onym z r nych czonkw, to nie brak mu najbardziej niezbdnego, najszlachetniejszego ze wszystkich. Zrozumiaam, e Koci posiada Serce i e to Serce ponie Mioci. Zrozumiaam, e jedynie Mio pobudza czonki Kocioa do dziaania i gdyby przypadkiem zabrako Mioci, Apostoowie przestaliby gosi Ewangeli, Mczennicy nie chcieliby przelewa swojej krwi... Zrozumiaam, e Mio zamyka w sobie wszystkie powoania, e Mio jest wszystkim, obejmuje wszystkie czasy i wszystkie miejsca... jednym sowem, jest wieczna!269. 827 A podczas gdy Chrystus, wity, niewinny, niepokalany, nie zna grzechu, lecz przyszed dla przebagania jedynie za grzechy ludu, Koci obejmujcy w onie swoim grzesznikw, wity i zarazem cigle potrzebujcy oczyszczenia, podejmuje ustawicznie pokut i odnowienie270. Wszyscy czonkowie Kocioa, cznie z penicymi w nim urzdy, musz uznawa si za grzesznikw271. We wszystkich kkol grzechu jest jeszcze zmieszany z dobrym ziarnem ewangelicznym a do koca wiekw272. Koci gromadzi wic grzesznikw objtych ju zbawieniem Chrystusa, zawsze jednak znajdujcych si w drodze do uwicenia: Koci jest wic wity, chocia w swoim onie obejmuje grzesznikw, albowiem cieszy si nie innym yciem, jak yciem aski; jeli jego czonki karmi si ni, uwicaj si, jeli za odwracaj si od niej, obci aj si grzechami i winami, ktre stoj na przeszkodzie w rozszerzaniu si jego promiennej witoci. Dlatego Koci cierpi i czyni pokut za te grzechy, majc wadz uwalniania od nich swoich synw przez Krew Chrystusa i dar Ducha witego273. 828 Kanonizujc niektrych wiernych, to znaczy ogaszajc w sposb uroczysty, e ci wierni praktykowali heroicznie cnoty i yli w wiernoci asce Bo ej, Koci uznaje moc Ducha witoci, ktry jest w nim, oraz umacnia nadziej wiernych, dajc im witych jako wzory i ordownikw274. W cigu caej historii Kocioa w okolicznociach najtrudniejszych wite i wici byli zawsze rdem i pocztkiem odnowy275. Istotnie, wito Kocioa jest tajemniczym rdem i nieomyln miar jego apostolskiego zaanga owania oraz misyjnego zapau276. 829 Podczas gdy Koci w osobie Najwitszej Maryi Panny ju osiga doskonao, dziki ktrej istnieje nieskalany i bez zmazy, chrzecijanie cigle jeszcze staraj si usilnie o to, aby przezwyciajc grzech wzrasta w witoci; dlatego wznosz swoje oczy ku Maryi277. W Niej Koci jest ju cay wity. III. Koci jest powszechny Co to znaczy powszechny? 830 Sowo powszechny (katolicki) oznacza uniwersalny, czyli cay lub zupeny. Koci jest powszechny w podwjnym znaczeniu: Koci jest powszechny, poniewa jest w nim obecny Chrystus. Tam gdzie jest Jezus Chrystus, tam jest Koci powszechny278. Istnieje w nim penia Ciaa Chrystusa zjednoczona z Gow279, w wyniku czego Koci otrzymuje od Niego peni rodkw zbawienia280, ktrej On chcia mu udzieli: poprawne i pene wyznanie wiary, integralne ycie
sakramentalne, posuga wice w sukcesji apostolskiej. W tym podstawowym znaczeniu Koci by ju powszechny w dniu Pidziesitnicy281 i taki bdzie a do dnia Paruzji. 831 Koci jest powszechny, poniewa zosta posany przez Chrystusa do caego rodzaju ludzkiego282: Do nowego Ludu Bo ego powoani s wszyscy ludzie. Tote Lud ten, pozostajc cigle jednym i jedynym, winien si rozszerza na wiat cay i przez wszystkie wieki, aby speni si zamiar woli Boga, ktry natur ludzk stworzy na pocztku jedn i synw swoich, ktrzy byli rozproszeni, postanowi w kocu w jedno zgromadzi... To znami powszechnoci, ktre zdobi Lud Bo y, jest darem samego Pana; dziki temu darowi Koci katolicki skutecznie i ustawicznie d ydo zespolenia z powrotem caej ludzkoci wraz ze wszystkimi jej dobrami z Chrystusem-Gow w jednoci Ducha Jego283. Ka dy Koci partykularny jest powszechny 832 Koci Chrystusowy jest prawdziwie obecny we wszystkich prawowitych miejscowych zrzeszeniach wiernych, ktre trwajc przy swoich pasterzach same rwnie nazywane s Kocioami w Nowym Testamencie... W nich goszenie Ewangelii Chrystusowej zgromadza wiernych i w nich sprawowana jest tajemnica Wieczerzy Paskiej... W tych wsplnotach, cho nieraz s one szczupe i ubogie albo yj w rozproszeniu, obecny jest Chrystus, ktrego moc zgromadza si jeden, wity, katolicki i apostolski Koci284. 833 Przez Koci partykularny, ktrym jest na pierwszym miejscu diecezja (lub eparchia), rozumie si wsplnot wiernych chrzecijan w jednoci wiary i sakramentw z ich biskupem wywiconym w sukcesji apostolskiej285. Kocioy partykularne s uformowane na wzr Kocioa powszechnego; w nich istnieje i z nich skada si jeden i jedyny Koci katolicki286. 834 Kocioy partykularne s w peni powszechne przez jedno z jednym z nich z Kocioem rzymskim, ktry przewodniczy w mioci287. Dlatego z tym Kocioem, na mocy jego wyjtkowego pierwszestwa, musiay zawsze zgadza si w sposb konieczny wszystkie Kocioy, to znaczy wierni caego wiata288. Istotnie, od zstpienia do nas Sowa, ktre stao si ciaem, wszystkie Kocioy chrzecijaskie na caym wiecie uznay i uznaj wielki Koci, ktry jest tutaj (w Rzymie), za jedyn podstaw i fundament, poniewa zgodnie z obietnic samego Zbawiciela, bramy piekielne nigdy go nie przemog289. 835 Strze my si pogldu, e Koci powszechny jest sum lub, jeli wolno powiedzie, federacj Kociow partykularnych. Sam Koci, powszechny w swoim powoaniu i w swoim posaniu, skoro zapuszcza korzenie na terenach o r nych warunkach kulturowych, spoecznych i ustrojowych, przybiera w ka dej czci globu inny wymiar zewntrzny i odmienne rysy290. Bogata r norodno dyscyplin kocielnych, obrzdw liturgicznych oraz dziedzictwa teologicznego i duchowego, waciwa Kocioom lokalnym, d c do jednoci, jeszcze wspaniaej ujawnia powszechno niepodzielnego Kocioa291. Kto nale y do Kocioa powszechnego? 836 Do tej katolickiej jednoci Ludu Bo ego... powoani s wszyscy ludzie... nale lub s jej przyporzdkowani zarwno wierni katolicy, jak inni wierzcy w Chrystusa, jak wreszcie wszyscy w ogle ludzie, z aski Bo ej powoani do zbawienia292. 837 Do spoecznoci Kocioa wcieleni s w peni ci, co majc Ducha Chrystusowego w caoci przyjmuj przepisy Kocioa i wszystkie ustanowione w nim rodki zbawienia i w jego widzialnym organizmie pozostaj w cznoci z Chrystusem rzdzcym Kocioem przez papie a i biskupw, w cznoci mianowicie polegajcej na wizach wyznania wiary, sakramentw i zwierzchnictwa kocielnego oraz wsplnoty. Nie dostpuje jednak zbawienia, choby by wcielony do Kocioa, ten, kto nie trwajc w mioci, pozostaje wprawdzie w onie Kocioa ciaem, ale nie sercem293. 838 Co si za tyczy tych ludzi, ktrzy bdc ochrzczeni nosz zaszczytne imi chrzecijan, ale nie wyznaj caej wiary lub nie zachowuj jednoci wsplnoty pod zwierzchnictwem nastpcy Piotra, to Koci wie, e jest z nimi zwizany z licznych powodw294. Ci przecie , co wierz w Chrystusa i otrzymali wa nie chrzest, pozostaj w jakiej, cho niedoskonaej wsplnocie ze spoecznoci Ko-
cioa katolickiego295. Z Kocioami prawosawnymi ta wsplnota jest tak gboka, e niewiele jej brakuje, by osigna peni dopuszczajc wsplne celebrowanie Eucharystii Pana296. Koci i niechrzecijanie 839 Tak e ci, ktrzy jeszcze nie przyjli Ewangelii, w rozmaity sposb przyporzdkowani s do Ludu Bo ego297: Stosunek Kocioa do narodu ydowskiego. Koci, Lud Bo y Nowego Przymierza, zgbiajc swoj tajemnic, odkrywa swoj wi z narodem ydowskim298, do ktrego przodkw Pan Bg przemawia299. W odr nieniu od innych religii niechrzecijaskich wiara ydowska jest ju odpowiedzi na Objawienie Bo e w Starym Przymierzu. To do narodu ydowskiego nale przybrane synostwo i chwaa, przymierza i nadanie Prawa, penienie su by Bo ej i obietnice. Do nich nale praojcowie, z nich rwnie jest Chrystus wedug ciaa (Rz 9, 4-5), poniewa dary aski i wezwania Bo e s nieodwoalne (Rz 11, 29). 840 Ponadto, gdy rozwa a si przyszo, lud Bo y Starego Przymierza i nowy Lud Bo y d do analogicznych celw: oczekuj przyjcia (lub powrotu) Mesjasza. Oczekiwanie jednak z jednej strony dotyczy powrotu Mesjasza, ktry umar i zmartwychwsta, zosta uznany za Pana i Syna Bo ego, a z drugiej przyjcia Mesjasza, ktrego rysy pozostaj ukryte, na kocu czasw; oczekiwanie to jest zczone z dramatem niewiedzy lub nieuznawania Chrystusa Jezusa. 841 Relacje Kocioa z muzumanami. Zamys zbawienia obejmuje rwnie tych, ktrzy uznaj Stworzyciela, wrd nich za w pierwszym rzdzie muzumanw; oni bowiem wyznajc, i zachowuj wiar Abrahama, czcz wraz z nami Boga jedynego i miosiernego, ktry sdzi bdzie ludzi w dzie ostateczny300 842 Wi Kocioa z religiami niechrzecijaskimi jest przede wszystkim wizi pochodzenia i wsplnego celu rodzaju ludzkiego: Istotnie, wszystkie narody stanowi jedn spoeczno; jeden maj pocztek, poniewa Bg sprawi, e cay rodzaj ludzki zamieszkuje cay obszar ziemi; jeden tak e maj cel ostateczny, Boga, ktrego Opatrzno oraz wiadectwo dobroci i zbawienne zamysy rozcigaj si na wszystkich, dopki wybrani nie zostan zjednoczeni w Miecie witym301. 843 Koci uznaje, e inne religie poszukuj po omacku i wrd cielesnych wyobra e Boga nieznanego, ale bliskiego, poniewa to On daje wszystkim ycie, tchnienie i wszystkie rzeczy oraz pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni. W ten sposb to wszystko, co znajduje si dobrego i prawdziwego w religiach, Koci uwa a za przygotowanie do Ewangelii i jako dane im przez Tego, ktry ka dego czowieka owieca, aby ostatecznie posiad ycie302. 844 Jednak w swoich postawach religijnych ludzie ukazuj tak e ograniczenia i bdy, ktre deformuj w nich obraz Bo y: Nieraz jednak ludzie zwiedzeni przez Zego, znikczemnieli w mylach swoich i prawd Bo zamienili na kamstwo, su c raczej stworzeniu ni Stworzycielowi, albo te , yjc i umierajc na tym wiecie bez Boga, nara eni s na rozpacz ostateczn303, 845 Aby na nowo zgromadzi wszystkie swoje dzieci rozproszone i bdzce z powodu grzechu, Ojciec zechcia zwoa ca ludzko w Kociele swego Syna. Koci jest miejscem, w ktrym ludzko powinna na nowo odnale swoj jedno i swoje zbawienie. Jest on wiatem pojednanym304, Koci jest okrtem, ktry egluje pomylnie na tym wiecie, biorc tchnienie Ducha witego w rozpity agiel krzy a Pana305. Wedug innego obrazu drogiego Ojcom Kocioa, figur Kocioa jest arka Noego, ktra jedyna ocala z potopu306. Poza Kocioem nie ma zbawienia 846 Jak nale y rozumie to stwierdzenie czsto powtarzane przez Ojcw Kocioa? Sformuowane w sposb pozytywny oznacza, e cae zbawienie pochodzi jedynie od Chrystusa-Gowy przez Koci, ktry jest Jego Ciaem:
Sobr wity... opierajc si na Pimie witym i Tradycji, uczy, e ten pielgrzymujcy Koci konieczny jest do zbawienia. Chrystus bowiem jest jedynym Porednikiem i drog zbawienia, On, co staje si dla nas obecny w Ciele swoim, ktrym jest Koci; On to wanie podkrelajc wyranie konieczno wiary i chrztu, potwierdzi rwnoczenie konieczno Kocioa, do ktrego ludzie dostaj si przez chrzest jak przez bram. Nie mogliby wic zosta zbawieni ludzie, ktrzy wiedzc, e Koci zao ony zosta przez Boga za porednictwem Chrystusa jako konieczny, mimo to nie chcieliby bd przystpi do niego, bd te w nim wytrwa307. 847 Stwierdzenie to nie dotyczy tych, ktrzy bez wasnej winy nie znaj Chrystusa i Kocioa: Ci bowiem, ktrzy bez wasnej winy nie znajc Ewangelii Chrystusowej i Kocioa Chrystusowego, szczerym sercem jednak szukaj Boga i wol Jego przez nakaz sumienia poznan staraj si pod wpywem aski peni czynem, mog osign wieczne zbawienie308. 848 Chocia wic wiadomymi tylko sobie drogami mo e Bg doprowadzi udzi, nie znajcych Ewangelii bez wasnej winy, do wiary, bez ktrej niepodobna podoba si Bogu (Hbr 11, 6), to jednak na Kociele spoczywa konieczno i rwnoczenie wite prawo goszenia Ewangelii309 wszystkim ludziom. Misje wymaganie powszechnoci Kocioa 849 Nakaz misyjny. Koci posany przez Boga do narodw, aby by powszechnym sakramentem zbawienia, usiuje gosi Ewangeli wszystkim ludziom z najgbszej potrzeby wasnej katolickoci oraz z nakazu swego Zao yciela310: Idcie wic i nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Uczcie je zachowywa wszystko, co wam przykazaem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, a do skoczenia wiata (Mt 28, 18-20). 850 Pocztek i cel misji. Nakaz misyjny Pana ma swoje ostateczne rdo w wiecznej mioci Trjcy witej: Koci pielgrzymujcy jest misyjny ze swej natury, poniewa swj pocztek bierze wedle zamysu Ojca z posania Syna i z posania Ducha witego311. Ostatecznym celem misji nie jest nic innego, jak uczynienie ludzi uczestnikami komunii, jaka istnieje midzy Ojcem i Synem w Ich Duchu mioci312. 851 Motyw misji. Od najdawniejszych czasw Koci czerpie zobowizanie i zapa misyjny z mioci Boga do wszystkich ludzi: Albowiem mio Chrystusa przynagla nas... (2 Kor 5,14)313. Istotnie, Bg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (1 Tm 2, 4). Bg pragnie , zbawienia wszystkich przez poznanie prawdy. Zbawienie znajduje si w prawdzie. Ci, ktrzy s posuszni natchnieniom Ducha Prawdy, znajduj si ju na drodze zbawienia; Koci jednak, ktremu ta prawda zostaa powierzona, musi wychodzi naprzeciw ich pragnieniu, aby im j zanie. Wanie dlatego e Koci wierzy w powszechny zamys zbawienia, musi on by misyjny. 852 Drogi misji. Duch wity jest rzeczywicie nadrzdnym podmiotem caej misji kocielnej314. To On prowadzi Koci na drogach misji. Koci trwa nadal i rozwija w cigu dziejw posannictwo samego Chrystusa, ktry zosta posany, aby nie ubogim Dobr Nowin. . . winien kroczy t sam drog, pod dziaaniem Ducha Chrystusowego, jak kroczy Chrystus, mianowicie drog ubstwa, posuszestwa, su by i ofiary z siebie a do mierci, z ktrej przez zmartwychwstanie swoje powsta Chrystus zwycizc315. W ten sposb 2473 krew mczennikw jest zasiewem chrzecijan316. 853 W swojej pielgrzymce Koci dowiadcza jednak rozbie noci midzy nauk, ktr gosi, a ludzk saboci tych, ktrym powierzona jest Ewangelia317. Jedynie idc drog ustawicznej pokuty i odnowy318 oraz kroczc wsk drog Krzy a319, Lud Bo y mo e rozszerza Krlestwo Chrystusa320. Istotnie, jak Chrystus dokona dziea Odkupienia w ubstwie i wrd przeladowa, tak i Koci powoany jest do wejcia na t sam drog, by udziela ludziom owocw zbawienia321. 854 Koci wypeniajc swoje posanie, kroczy razem z ca ludzkoci i dowiadcza tego samego losu ziemskiego co wiat, istniejc w nim jako zaczyn i niejako dusza spoecznoci ludzkiej, ktra ma si w Chrystusie odnowi i przemieni w rodzin Bo 322, Zadanie misyjne wymaga zatem cierpliwoci. Zaczyna si od goszenia Ewangelii ludom i grupom, ktre jeszcze nie wierz w Chrystusa323; jest kontynuowane przez zakadanie wsplnot chrzecijaskich, aby staway si znakami
obecnoci Bo ej w wiecie324, oraz przez zakadanie Kociow lokalnych325; rozwija proces inkulturacji, aby wciela Ewangeli w kultury narodw326. nie omin go tak e niepowodzenia. Jeli chodzi o poszczeglnych ludzi, grupy ludzkie i narody, Koci podchodzi do nich i przenika ich tylko stopniowo, wprowadzajc ich w ten sposb w katolick peni327 855 Posanie Kocioa wymaga wysiku na rzecz jednoci chrzecijan328. Istotnie, rozbicie midzy chrzecijanami jest jednak dla Kocioa zapor na drodze do urzeczywistnienia waciwej mu peni katolickoci w tych dzieciach, ktre przez chrzest wprawdzie do niego przynale , ale odczyy si od penej wsplnoty z nim. Owszem, nawet samemu Kocioowi utrudnia to w konkretnym yciu uwypuklenie peni katolickoci pod ka dym wzgldem329. 856 Dziaalno misyjna wymaga penego szacunku dialogu z tymi, ktrzy jeszcze nie 839 przyjmuj Ewangelii330. Wierzcy mog wycign dla siebie korzy z tego dialogu, uczc si lepiej poznawa cokolwiek... z prawdy i aski znajdowao si ju u narodw, dziki jakby ukrytej obecnoci Boga331. Jeli gosz oni Dobr Nowin tym, ktrzy 843 jej nie znaj, to chc przez to umocni, uzupeni i pogbi prawd i dobro, jakich Bg udzieli ludziom i narodom, a tak e oczyci ich z bdu i za na chwa Bo , na zawstydzenie szatana i dla szczcia czowieka332. IV. Koci jest apostolski 857 Koci jest apostolski, poniewa jest zbudowany na Apostoach. Jest on apostolski w potrjnym znaczeniu: by i pozostaje oparty na fundamencie Apostow (Ef 2, 20; Ap 21, 14), wiadkw wybranych i posanych przez samego Chrystusa333; zachowuje i przekazuje, z pomoc Ducha witego, ktry w nim mieszka, nauczanie334, dobry depozyt i zdrowe zasady usyszane od Apostow335. w dalszym cigu a do powrotu Chrystusa jest nauczany, uwicany i prowadzony przez Apostow dziki tym, ktrzy s ich nastpcami w misji pasterskiej, to znaczy Kolegium Biskupw; s w tym wspomagani przez kapanw w jednoci z nastpc Piotra, Najwy szym Pasterzem Kocioa336. Ty bowiem, wiekuisty Pasterzu, nie opuszczasz swojej owczarni, lecz przez witych Apostow otaczasz j nieustann opiek, aby kierowali ni ci zwierzchnicy, ktrym jako namiestnikom swojego Syna zlecie wadz pastersk337. Posanie Apostow 858 Jezus jest Posanym Ojca. Na pocztku swojego posania przywoa do siebie tych, ktrych sam chcia... i ustanowi Dwunastu, aby Mu towarzyszyli, by mg wysya ich na goszenie nauki (Mk 3,13-14). Od tej chwili bd oni posani (takie jest znaczenie greckiego sowa apostoloi). Jezus kontynuuje w nich swoje wasne posanie: Jak Ojciec Mnie posa, tak i Ja was posyam (J 20, 21)338. Ich posanie jest wic kontynuacj Jego posania: Kto was przyjmuje, Mnie przyjmuje mwi Jezus do Dwunastu (Mt 10, 40)339. 859 Jezus wcza Apostow do swego posania otrzymanego od Ojca: jak Syn nie mgby niczego czyni sam z siebie (J 5, 19. 30), ale otrzymuje wszystko od Ojca, ktry Go posa, tak ci, ktrych Jezus posya, nie mog nic uczyni bez Niego340, od ktrego otrzymali nakaz misyjny i moc do jego wypenienia. Apostoowie Chrystusa wiedz wic, e s uznani przez Boga za sugi Nowego Przymierza (2 Kor 3, 6) i sugi Boga (2 Kor 6, 4), e w imieniu Chrystusa speniaj posannictwo (2 Kor 5, 20) i s sugami Chrystusa i szafarzami tajemnic Bo ych (1 Kor 4, 1). 860 W misji Apostow jest pewien element nieprzekazywalny: s oni wybranymi wiadkami Zmartwychwstania i fundamentami Kocioa. Jest jednak tak e pewien element stay ich misji. Chrystus obieca im, e pozostanie z nimi a do skoczenia wiata341. Boskie posannictwo, powierzone przez Chrystusa Apostoom, trwa bdzie do koca wiekw, poniewa Ewangelia, ktr maj przekazywa, jest dla Kocioa po wszystkie czasy rdem caego jego ycia. Dlatego... Apostoowie... zatroszczyli si o to, by ustanowi swych nastpcw342. Biskupi nastpcy Apostow
861 Aby powierzona im misja bya kontynuowana po ich mierci, bezporednim swoim wsppracownikom przekazali, jak w testamencie, zadanie prowadzenia dalej i umacniania rozpocztego przez siebie dziea, zalecajc im czuwanie nad ca trzod, w ktrej Duch wity ich umieci, aby byli pasterzami Kocioa Bo ego. Ustanowili wic takich m w, a nastpnie zarzdzili, aby gdy tamci umr, posugiwanie ich przejli inni dowiadczeni m owie343. 862 Jak wic trwa misja (munus) powierzona przez Pana indywidualnie Piotrowi, pierwszemu z Apostow, i ma by przekazywana jego nastpcom, tak trwa apostolska misja pasterzowania w Kociele, aby bya nieprzerwanie sprawowana przez wity stan biskupw. Dlatego Koci naucza, e biskupi z ustanowienia Bo ego stali si nastpcami Apostow jako pasterze Kocioa; kto wic ich sucha, sucha Chrystusa, a kto nimi gardzi, gardzi Chrystusem i Tym, ktry posa Chrystusa344. Apostolstwo 863 Cay Koci jest apostolski, poniewa pozostaje, przez nastpcw w. 900 Piotra i Apostow, w komunii wiary i ycia ze swoim pocztkiem. Cay Koci jest apostolski, poniewa jest posany na cay wiat. Wszyscy czonkowie Kocioa, cho na r ne sposoby, uczestnicz w tym posaniu. Powoanie chrzecijaskie jest rwnie ze swojej natury powoaniem do apostolstwa. Apostolstwem nazywa si wszelk dziaalno Ciaa Mistycznego, ktra zmierza do rozszerzenia Krlestwa Chrystusa po caej ziemi345. 864 Chrystus posany przez Ojca jest rdem i pocztkiem caego apostolstwa w Kociele, jest wic oczywiste, e skuteczno apostolstwa zarwno tych, ktrzy zostali wywiceni, jak i wieckich, zale y od ich ywego zjednoczenia z Chrystusem346. Stosownie do powoa, wymaga czasw i darw Ducha witego apostolstwo przyjmuje bardzo zr nicowane formy. Zawsze jednak mio, czerpana przede wszystkim z Eucharystii, jest jakby dusz caego apostolstwa347. 865 Koci jest jeden, wity, powszechny i apostolski w swojej gbokiej i ostatecznej to samoci, poniewa ju w nim istnieje i wypeni si na kocu czasw Krlestwo niebieskie, Krlestwo Bo e348, ktre przyszo w Osobie Chrystusa i wzrasta w sposb tajemniczy w sercach tych, ktrzy s w Niego wszczepieni, a do jego eschatologicznego ukazania si w caej peni. Wwczas wszyscy ludzie odkupieni przez Niego, uczynieni w Nim witymi i nieskalanymi przed Jego obliczem w mioci349, zostan zgromadzeni jako jedyny Lud Bo y, Ma onka Baranka (Ap 21, 9), Miasto wite... zstpujce z nieba od Boga, majce chwa Boga (Ap 21, 10-11); a mur Miasta ma dwanacie warstw fundamentu, a na nich dwanacie imion dwunastu Apostow Baranka (Ap 21, 14). W skrcie 866 Koci jest jeden: ma jednego Pana, wyznaje jedn wiar, rodzi si z jednego chrztu, tworzy jedno Ciao, jest o ywiany przez jednego Ducha ze wzgldu na jedn nadziej350, u ktrej kresu zostan przezwyci one wszystkie podziay. 867 Koci jest wity: jego twrc jest najwitszy Bg; Chrystus, Jego Oblubieniec, wyda si na ofiar, aby go uwici; o ywia go Duch witoci. Chocia obejmuje grzesznikw, jest nieskalany, cho zo ony z grzesznikw. wito Kocioa janieje w witych, a w Maryi ju cay jest wity. 868 Koci jest powszechny: gosi cao wiary; nosi w sobie peni rodkw zbawienia i rozdziela je; jest posany do wszystkich narodw; zwraca si do wszystkich ludzi; obejmuje wszystkie czasy. Koci ze swej natury jest misyjny351. 869 Koci jest apostolski: jest zbudowany na trwaych fundamentach dwunastu Apostow Baranka (Ap 21, 14); jest niezniszczalny352; jest nieomylnie zachowywany w prawdzie. Chrystus rzdzi Kocioem przez Piotra i innych Apostow, obecnych w ich nastpcach, papie u i Kolegium Biskupw. 870 Jedyny Koci Chrystusowy, ktry wyznajemy w Symbolu wiary jako jeden, wity, powszechny i apostolski... trwa w Kociele powszechnym, rzdzonym przez nastpc Piotra oraz biskupw pozostajcych z nim we wsplnocie, cho i poza jego organizmem znajduj si liczne pierwiastki uwicenia i prawdy353.
Paragraf czwarty WIERNI: HIERARCHIA, WIECCY, YCIE KONSEKROWANE 871 Wiernymi s ci, ktrzy przez chrzest wszczepieni w Chrystusa, zostali ukonstytuowani Ludem Bo ym i stawszy si z tej racji na swj sposb uczestnikami kapaskiej, prorockiej i krlewskiej misji Chrystusa, zgodnie z wasn pozycj ka dego, s powoani do wypeniania posania, jakie Bg powierzy Kocioowi w wiecie354. 872 Z racji odrodzenia w Chrystusie wszyscy wierni s rwni co do godnoci i dziaania, na skutek czego ka dy, zgodnie z wasn pozycj i zadaniem, wsppracuje w budowaniu Ciaa Chrystusa355. 873 Nawet r nice, ktre Pan chcia wprowadzi midzy czonkami swojego Ciaa, su jego jednoci i jego posaniu. Istotnie, istnieje w Kociele r norodno posugiwania, ale jedno posannictwa. Apostoom i ich nastpcom powierzy Chrystus urzd nauczania, uwicania i rzdzenia w Jego imieniu i Jego moc. Jednak i ludzie wieccy, stawszy si uczestnikami funkcji kapaskiej, prorockiej i krlewskiej Chrystusa, maj swj udzia w posannictwie caego Ludu Bo ego w Kociele i w wiecie356. S tak e wierni, ktrzy nale do jednej i do drugiej kategorii (hierarchia i wieccy), ktrzy przez profesj rad ewangelicznych... powicaj si Bogu i pomagaj w zbawczej misji Kocioa357. I. Hierarchiczna struktura Kocioa Dlaczego posuga kocielna (urzd)? 874 Sam Chrystus jest rdem posugi w Kociele. On j ustanowi, wyposa y we wadz oraz wyznaczy posanie, ukierunkowanie i cel: Chrystus Pan dla pasterzowania Ludowi Bo emu i ustawicznego ludu tego pomna ania ustanowi w Kociele swym rozmaite posugi wite, ktre maj na celu dobro caego Ciaa. Wyposa eni bowiem we wadz wit szafarze su braciom swoim, aby wszyscy, ktrzy s z Ludu Bo ego... osignli zbawienie358. 875 Jak e mieli uwierzy w Tego, ktrego nie syszeli? Jak e mieli usysze, gdy im nikt nie gosi? Jak e mogliby im gosi, jeliby nie zostali posani? (Rz 10, 14-15). Nikt, adna pojedyncza osoba ani adna wsplnota, nie mo e sam sobie gosi Ewangelii. Wiara rodzi si z tego, co si syszy (Rz 10,17). Nikt nie mo e sam siebie upowa ni do goszenia Ewangelii. Posany przez Pana mwi i dziaa nie przez swj wasny autorytet, ale na mocy autorytetu Chrystusa; nie jako czonek wsplnoty, ale mwicy do niej w imieniu Chrystusa. Nikt nie mo e sam sobie udzieli aski, ale musi by ona dana i ofiarowana. Zakada to szafarzy (ministri) aski, upowa nionych i uzdolnionych przez Chrystusa. Od Niego biskupi i prezbiterzy otrzymuj oni misj i wit wadz dziaania in persona Christi Capitis. Wadz, dziki ktrej posani przez Chrystusa czyni i daj na mocy daru Bo ego to, czego nie mog czyni i dawa sami z siebie, tradycja Kocioa nazywa sakramentem. Ta wadza jest przekazywana w Kociele za porednictwem osobnego sakramentu. 876 Z natur sakramentaln posugi kocielnej jest wewntrznie zwizany jej charakter su ebny. Istotnie, cakowicie zale c od Chrystusa, ktry posya i wyposa a we wadz, penicy posug s rzeczywicie sugami Chrystusa (Rz 1,1), na obraz Chrystusa, ktry dobrowolnie przyj posta sugi (Flp 2, 7). Poniewa sowo i aska, ktrych s szafarzami (ministri), nie nale do nich, ale s sowem i ask Chrystusa, ktry powierzy im je dla innych, staj si oni dobrowolnie sugami wszystkich359. 877 Do natury sakramentalnej posugi kocielnej nale y tak e jej charakter kolegialny. Istotnie, od pocztku swojej misji Pan Jezus ustanawia Dwunastu, ktrzy byli zacztkiem Nowego Izraela i pocztkiem witej hierarchii360. Razem wybrani, zostali tak e razem posani, a ich braterska jedno bdzie su y komunii braterskiej wszystkich wiernych; bdzie ona jakby odbiciem i wiadectwem komunii Osb Bo ych361. Dlatego ka dy biskup peni swoj posug w ramach Kolegium Biskupiego, w komunii z Biskupem Rzymu nastpc w. Piotra i gow kolegium; prezbiterzy za peni swoj posug w ramach prezbiterium diecezji pod kierunkiem swojego biskupa.
878 Do natury sakramentalnej posugi kocielnej nale y wreszcie jej charakter osobowy. Chocia penicy posug Chrystusa dziaaj we wsplnocie, to zawsze dziaaj tak e w sposb osobowy. Ka dy zostaje powoany jako osoba: Ty pjd za Mn! (J 21, 22)362, by by we wsplnym posaniu osobowym wiadkiem, ponoszc osobist odpowiedzialno przed Tym, ktry posya, dziaajc w Jego osobie i dla osb: Ja ciebie chrzcz w imi Ojca..., Ja odpuszczam tobie grzechy... 879 Posuga sakramentalna w Kociele jest wic rwnoczenie su b kolegialn i osobow, penion w imi Chrystusa. Ma ona charakter personalny oraz form kolegialn. Potwierdza si to w wizach midzy Kolegium Biskupim i jego gow, nastpc w. Piotra, oraz w relacji midzy odpowiedzialnoci pastersk biskupa za jego Koci partykularny i wspln trosk Kolegium Biskupiego o Koci powszechny. Kolegium Biskupw i jego gowa Papie 880 Chrystus, ustanawiajc Dwunastu, nada im form kolegium, czyli staego zespou, na czele ktrego postawi wybranego spord nich Piotra363. Jak z ustanowienia Paskiego wity Piotr i reszta Apostow stanowi jedno Kolegium Apostolskie, w podobny sposb Biskup Rzymski, nastpca Piotra, i biskupi, nastpcy Apostow, pozostaj we wzajemnej cznoci364. 881 Jedynie Szymona uczyni Pan Opok swojego Kocioa, nadajc mu imi Piotr. Powierzy mu klucze Kocioa365; ustanowi go pasterzem caej trzody366. Dar zwizywania i rozwizywania, dany Piotrowi, zosta udzielony tak e Kolegium Apostow pozostajcemu w cznoci z gow swoj367. Ta pasterska misja Piotra i innych Apostow stanowi jeden z fundamentw Kocioa. Jest ona kontynuowana przez biskupw pod prymatem Piotra. 882 Papie , Biskup Rzymu i nastpca w. Piotra, jest trwaym i widzialnym rdem i fundamentem jednoci zarwno biskupw, jak rzeszy wiernych368. Biskup Rzymski z racji swego urzdu, mianowicie urzdu Zastpcy Chrystusa i Pasterza caego Kocioa, ma pen, najwy sz i powszechn wadz nad Kocioem i wadz t zawsze ma prawo wykonywa w sposb nieskrpowany369. 883 Kolegium, albo ciao biskupie, posiada wadz autorytatywn jedynie wtedy, gdy si je bierze cznie z Biskupem Rzymu, nastpc Piotra, jako jego gow. Kolegium to jako takie jest rwnie podmiotem najwy szej i penej wadzy nad caym Kocioem, chocia nie mo e wypenia tej wadzy inaczej, jak tylko za zgod Biskupa Rzymu370. 884 Kolegium Biskupw wypenia w sposb uroczysty wadz w caym Kociele na soborze powszechnym371. Nigdy nie istnieje sobr powszechny, ktry by nie by jako taki zatwierdzony lub przynajmniej uznany przez nastpc Piotra372. 885 Kolegium Biskupw, jako zo one z wielu jednostek, wyra a rozmaito i powszechno Ludu Bo ego, jako za zgromadzone pod jedn gow wyra a jedno trzody Chrystusowej373. 886 Poszczeglni biskupi s widzialnym rdem i fundamentem jednoci w swoich Kocioach partykularnych374. Jako tacy sprawuj swoje rzdy 1pasterskie, ka dy nad powierzon sobie czstk Ludu Bo ego375, wspomagani przez prezbiterw i diakonw. Ka dy biskup jednak, jako czonek Kolegium Biskupiego, podziela trosk o wszystkie Kocioy376, przede wszystkim dobrze zarzdzajc wasnym Kocioem jako czstk Kocioa powszechnego, przyczyniajc si w ten sposb do dobra caego Ciaa Mistycznego, ktre jest tak e Ciaem Kociow377. Troska ta bdzie obejmowa szczeglnie ubogich378 przeladowanych za wiar, a tak e misjonarzy, ktrzy pracuj na caej ziemi. 887 Kocioy partykularne ssiadujce ze sob oraz posiadajce jednorodn kultur tworz prowincje kocielne lub wiksze jednostki nazywane patriarchatami lub regionami379. Biskupi tych caoci mog gromadzi si na synodach lub soborach prowincjalnych. W podobny sposb Konferencje Biskupw mog dzisiaj wnie r norodny i owocny wkad do konkretnego urzeczywistnienia si pragnienia kolegialnoci380. Misja nauczania
888 Biskupi razem z prezbiterami, swymi wsppracownikami, maj przede wszystkim obowizek goszenia Ewangelii Bo ej381, zgodnie z poleceniem Pana382. S oni zwiastunami wiary prowadzcymi nowych uczniw do Chrystusa i autentycznymi, czyli upowa nionymi przez Chrystusa, nauczycielami383. 889 Dla zachowania Kocioa w czystoci wiary przekazanej przez Apostow, sam Chrystus, ktry jest prawd, zechcia udzieli swojemu Kocioowi uczestnictwa w swojej nieomylnoci. Przez nadprzyrodzony zmys wiary Lud Bo y trwa niezachwianie w wierze pod przewodnictwem ywego Urzdu Nauczycielskiego Kocioa384. 890 Misja Urzdu Nauczycielskiego jest zwizana z ostatecznym charakterem przymierza zawartego przez Boga w Chrystusie z Jego Ludem; Urzd Nauczycielski musi chroni go przed wypaczeniami i sabociami oraz zapewni mu obiektywn mo liwo wyznawania bez bdu autentycznej wiary. Misja pasterska Urzdu Nauczycielskiego jest ukierunkowana na czuwanie, by Lud Bo y 1785 trwa w prawdzie, ktra wyzwala. Do wypeniania tej su by Chrystus udzieli pasterzom charyzmatu nieomylnoci w dziedzinie wiary i moralnoci. Realizacja tego charyzmatu mo e przybiera liczne formy. 891 Nieomylnoci t z tytuu swego urzdu cieszy si Biskup Rzymu, gowa Kolegium Biskupw, gdy jako najwy szy pasterz i nauczyciel wszystkich wiernych Chrystusowych, ktry braci swych umacnia w wierze, ogasza definitywnym aktem nauk dotyczc wiary i obyczajw... Nieomylno obiecana Kocioowi przysuguje tak e Kolegium Biskupw, gdy wraz z nastpc Piotra sprawuje ono najwy szy Urzd Nauczycielski385, przede wszystkim na soborze powszechnym. Gdy Koci przez swj najwy szy Urzd Nauczycielski przedkada co do wierzenia jako objawione przez Boga386 i jako nauczanie Chrystusa, do takich definicji nale y przylgn posuszestwem wiary387. Taka nieomylno rozciga si na cay depozyt Objawienia Bo ego388. 892 Boska asystencja jest tak e udzielona nastpcom Apostow, nauczajcym w komunii z nastpc Piotra, a w sposb szczeglny Biskupowi Rzymu, pasterzowi caego Kocioa, gdy nie formuujc definicji nieomylnej i nie wypowiadajc si w sposb definitywny wykonuje swoje nauczanie zwyczajne, podaje pouczenia, ktre prowadz do lepszego zrozumienia Objawienia w dziedzinie wiary i moralnoci. Nauczaniu zwyczajnemu wierni powinni okaza religijn ulego ich ducha389, ktra r ni si od ulegoci wiary, a jednak jest jej przedu eniem. Misja uwicania 893 Biskup jest rwnie szafarzem aski najwy szego kapastwa390, w szczeglnoci w Eucharystii, ktr ofiaruje sam lub troszczy si o jej ofiarowanie za porednictwem prezbiterw, swoich wsppracownikw. Eucharystia bowiem stanowi centrum ycia Kocioa partykularnego. Biskup i prezbiterzy uwicaj Koci przez swoj modlitw i prac, przez posug sowa i sakramentw. Uwicaj go swoim przykadem nie jak ci, ktrzy ciemi gminy, ale jako ywe przykady dla stada (1 P 5, 3). W ten sposb mog razem z powierzon sobie trzod osign ycie wieczne391. Misja rzdzenia 894 Biskupi kieruj powierzonymi sobie poszczeglnymi Kocioami jako zastpcy i legaci Chrystusa radami, zachtami i przykadami, ale tak e moc swego autorytetu i wadzy witej392, ktr powinni jednak sprawowa w sposb budujcy, w duchu su by, ktry jest duchem ich Mistrza393 895 Ta wadza, ktr w imieniu Chrystusa osobicie sprawuj, jest wasna, zwyczajna i bezporednia, cho jej wykonywanie kierowane jest w ostatecznej instancji przez najwy sz wadz Kocioa394. Nie mo na jednak uwa a biskupw za zastpcw papie a, ktrego zwyczajna i bezporednia wadza nad caym Kocioem nie przekrela wadzy biskupw, ale j potwierdza i jej broni. Wadza ta powinna by wykonywana w jednoci z caym Kocioem pod przewodnictwem papie a. 896 Dobry Pasterz powinien by wzorem i form misji pasterskiej biskupa. Biskup, wiadomy swoich saboci, potrafi wspczu z tymi, ktrzy trwaj w niewiadomoci i bdzie. Niech si nie wzbrania wysuchiwa swoich poddanych, ktrych jak dzieci wasne bierze w opiek... Wierni za winni pozostawa w cznoci z biskupem, jak Koci z Chrystusem, a Jezus Chrystus z Ojcem395.
Wszyscy idcie za biskupem jak Jezus Chrystus za Ojcem, a za waszymi kapanami jak za Apostoami; szanujcie diakonw jak przykazania Bo e. Niech nikt w sprawach dotyczcych Kocioa nie robi niczego bez biskupa396. II. Wierni wieccy 897 Pod nazw wieckich rozumie si... wszystkich wiernych chrzecijan nie bdcych czonkami stanu kapaskiego i stanu zakonnego prawnie ustanowionego w Kociele, mianowicie wiernych chrzecijan, ktrzy jako wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Bo y i uczynieni na swj sposb uczestnikami kapaskiego, prorockiego i krlewskiego urzdu Chrystusowego, ze swej strony sprawuj waciwe caemu ludowi chrzecijaskiemu posannictwo w Kociele i w wiecie397 Powoanie wieckich 898 Zadaniem ludzi wieckich, z tytuu waciwego im powoania, jest szuka Krlestwa Bo ego, zajmujc si sprawami wieckimi i kierujc nimi po myli Bo ej... Szczeglnym wic ich zadaniem jest tak rozwietla wszystkie sprawy doczesne... i tak nimi kierowa, aby si ustawicznie dokonyway i rozwijay po myli Chrystusa i aby su yy chwale Stworzyciela i Odkupiciela398. 899 Inicjatywa chrzecijan wieckich jest szczeglnie konieczna, gdy chodzi o odkrywanie i poszukiwanie sposobw, by rzeczywistoci spoeczne, polityczne i ekonomiczne przenikn wymaganiami nauki i ycia chrzecijaskiego. Taka inicjatywa jest zwyczajnym elementem ycia Kocioa: Wierni wieccy zajmuj miejsce w pierwszych szeregach Kocioa. Dla nich Koci stanowi yciow zasad spoecznoci ludzkiej. Dlatego to oni i przede wszystkim oni powinni uwiadamia sobie coraz wyraniej nie tylko to, e nale do Kocioa, ale e sami s Kocioem, to znaczy wsplnot wiernych yjcych na ziemi pod jednym przewodnictwem papie a oraz biskupw pozostajcych z nim w cznoci. Oni s Kocioem399. 900 Poniewa wieccy, jak wszyscy wierni, wezwani s przez Boga do apostolstwa na mocy chrztu i bierzmowania, dlatego maj obowizek i prawo, indywidualnie lub zjednoczeni w stowarzyszeniach, starania si, by ordzie zbawienia zostao poznane i przyjte przez wszystkich ludzi na caej ziemi. Obowizek ten jest tym bardziej naglcy tam, gdzie jedynie przez nich inni ludzie mog usysze Ewangeli i pozna Chrystusa. Ich dziaalno we wsplnotach eklezjalnych jest tak konieczna, e bez niej w wikszoci przypadkw apostolstwo pasterzy nie mo e by w peni skuteczne400.0 Uczestnictwo wieckich w misji kapaskiej Chrystusa 901 wieccy, jako powiceni Chrystusowi i namaszczeni Duchem witym, w przedziwny sposb s powoani i przygotowani do tego, aby rodziy si w nich zawsze coraz obfitsze owoce Ducha. Wszystkie bowiem ich uczynki, modlitwy i apostolskie przedsiwzicia, ycie ma eskie i rodzinne, codzienna praca, wypoczynek ducha i ciaa, jeli odbywaj si w Duchu, a nawet utrapienia ycia, jeli cierpliwie s znoszone, staj si duchowymi ofiarami, miymi Bogu przez Jezusa Chrystusa; ofiary te skadane s zbo nie Ojcu w eucharystycznym obrzdzie wraz z ofiar Ciaa Paskiego. W ten sposb i ludzie wieccy, jako zbo nie dziaajcy wszdzie czciciele Boga, sam wiat Jemu powicaj401. 902 W sposb szczeglny w misji uwicania uczestnicz rodzice, prowadzc w duchu chrzecijaskim ycie ma eskie i podejmujc chrzecijaskie wychowanie dzieci402. 903 wieccy, ktrzy posiadaj wymagane przymioty, mog by przyjci na stae do poshugi lektora i akolity403. Tam gdzie to doradza konieczno Kocioa, z braku szafarzy tak e wieccy, chocia by nie byli lektorami lub akolitami, mog wykonywa pewne obowizki w ich zastpstwie, mianowicie: posug sowa, przewodniczenie modlitwom liturgicznym, udzielanie chrztu, a tak e rozdzielanie Komunii witej, zgodnie z przepisami prawa404. Uczestnictwo wieckich w misji prorockiej Chrystusa
904 Chrystus... peni swe prorocze zadanie... nie tylko przez hierarchi... ale tak e przez wieckich, ktrych po to ustanowi wiadkami oraz wyposa y w zmys wiary i ask sowa405: Pouczanie kogo, by doprowadzi go do wiary, jest zadaniem ka dego kaznodziei, a nawet ka dego wierzcego406. 905 wieccy wypeniaj swoj misj prorock rwnie przez ewangelizacj, to znaczy goszenie Chrystusa... zarwno wiadectwem ycia, jak i sowem. W przypadku wieckich ta ewangelizacja... nabiera swoistego charakteru i szczeglnej skutecznoci przez to, e dokonuje si w zwykych warunkach waciwych wiatu407. Tego rodzaju apostolstwo nie polega jednak na samym tylko wiadectwie ycia. Prawdziwy aposto szuka okazji goszenia Chrystusa rwnie sowem, bd to niewierzcym. . . bd wierzcym408. 906 Wierni wieccy, ktrzy s do tego zdolni i przygotowani, mog wnosi swj wkad w formacj katechetyczn409, w nauczanie witej nauki410 i w wykorzystanie rodkw spoecznego przekazu411. 907 Stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i zdolnoci, jakie posiadaj, przysuguje im prawo, a niekiedy nawet obowizek wyjawiania swego zdania witym pasterzom w sprawach dotyczcych dobra Kocioa oraz zachowujc nienaruszalno wiary i obyczajw, szacunek wobec pasterzy, biorc pod uwag wsplny po ytek i godno osoby podawania go do wiadomoci innym wiernym412. Uczestnictwo wieckich w misji krlewskiej Chrystusa 908 Chrystus, przez swoje posuszestwo a do mierci413, udzieli swoim wiernym daru krlewskiej wolnoci, by przez zaparcie si siebie oraz przez ycie wite pokonywali w sobie samych panowanie grzechu414. Ten, kto utrzymuje w karnoci swoje ciao i kieruje swoj dusz, nie pozwalajc, by bya ona niepokojona namitnociami, jest panem siebie; susznie mo e by nazwany krlem, poniewa umie panowa nad samym sob; jest wolny i niezale ny oraz nie poddaje si w niewol grzechu415. 909 Ponadto wieccy winni wsplnymi siami tak uzdrawia istniejce na wiecie urzdzenia i warunki, jeli one gdzie skaniaj do grzechu, by to wszystko stosowao si do norm sprawiedliwoci i raczej sprzyjao praktykowaniu cnt, ni mu przeszkadzao. Tak postpujc, przepoj kultur i dziea ludzkie wartoci moraln416. 910 wieccy mog czu si powoani do wspdziaania ze swymi pasterzami w su bie dla wsplnoty kocielnej, dla jej wzrostu i ywotnoci, wybierajc rozmaite posugi, wedug aski i charyzmatw, jakich im Pan udzieli417. 911 W Kociele wierni wieccy mog wspdziaa w wykonywaniu wadzy, zgodnie z przepisami prawa418. Dotyczy to ich obecnoci na synodach partykularnych419 synodach diecezjalnych420, w radach duszpasterskich421; sprawowania in solidum misji duszpasterskiej w parafii422; wsppracy w radach ekonomicznych423; udziau w trybunaach kocielnych424 itd. 912 Wierni powinni pilnie wyr nia prawa i obowizki, jakie spoczywaj na nich jako na czonkach Kocioa, od tych, ktre przysuguj im jako czonkom spoecznoci ludzkiej. I maj stara si harmonijnie godzi jedne z drugimi, pamitajc o tym, e w ka dej sprawie doczesnej kierowa si winni sumieniem chrzecijaskim, bo adna dziaalno ludzka, nawet w sprawach doczesnych, nie mo e by wyjta spod wadzy Boga425. 913 W ten sposb ka dy wiecki na mocy samych darw, jakie otrzyma, staje si wiadkiem i zarazem ywym narzdziem posannictwa samego Kocioa wedug miary daru Chrystusowego (Ef 4, 7)426. III. ycie konsekrowane
914 Stan, ktry opiera si na profesji rad ewangelicznych, nie dotyczy hierarchicznej struktury Kocioa, nale y jednak nienaruszalnie do jego ycia i witoci427. Rady ewangeliczne, ycie konsekrowane 915 Rady ewangeliczne, w ich wieloci, s proponowane wszystkim uczniom Chrystusa. Doskonao mioci, do ktrej s powoani wszyscy wierni, nakada na tych, ktrzy w sposb wolny przyjmuj wezwanie do ycia konsekrowanego, obowizek praktykowania czystoci w bez ennoci dla Krlestwa, obowizek ubstwa i posuszestwa. Profesja rad ewangelicznych, w trwaym stanie ycia uznanym przez Koci, jest znakiem charakterystycznym ycia powiconego Bogu428. 916 Stan zakonny ycia konsekrowanego ukazuje si zatem jako jeden ze sposobw prze ywania bardziej wewntrznej konsekracji, ktra opiera si na chrzcie i polega na cakowitym oddaniu si Bogu429. W yciu konsekrowanym wierni, za natchnieniem Ducha witego, decyduj si w sposb doskonalszy i za Chrystusem, powici si umiowanemu nade wszystko Bogu oraz, d c do doskonaej mioci w su bie Krlestwa, gosi w Kociele chwa wiata, ktry ma przyj, oraz by jego znakiem430. Wielkie drzewo o licznych gaziach 917 Wyrosy niby na drzewie, ktre si cudownie i bujnie rozkrzewio na Paskiej z danego przez Boga zal ka, rozmaite formy ycia samotnego lub wsplnego, rozmaite rodziny zakonne, ktre pomna aj to, co su y zarwno po ytkowi ich czonkw, jak i dobru caego Ciaa Chrystusa431. 918 Ju od pocztku byli w Kociele zarwno m czyni, jak i niewiasty, ktrzy chcieli przez praktyk rad ewangelicznych z wiksz swobod i za Chrystusem i wierniej Go naladowa, prowadzc na swj sposb ycie Bogu powicone. Wielu spord nich, z natchnienia Ducha witego, prowadzio ycie pustelnicze lub tworzyo rodziny zakonne, ktre Koci chtnie obj sw powag i zatwierdzi432. 919 Biskupi powinni zawsze stara si rozpoznawa nowe dary ycia konsekrowanego powierzane przez Ducha witego Jego Kocioowi; zatwierdzanie nowych form ycia konsekrowanego jest zarezerwowane Stolicy Apostolskiej433. ycie pustelnicze 920 Pustelnicy nie zawsze skadaj publicznie profesj trzech rad ewangelicznych, ale przez surowe odsunicie si od wiata, milczenie, samotno, gorliw modlitw i pokut powicaj swoje ycie na chwa Boga i zbawienie wiata434. 921 Ukazuj oni ka demu wewntrzny aspekt tajemnicy Kocioa, ktrym jest osobowa blisko z Chrystusem. Ukryte przed wiatem ycie pustelnika jest milczcym przepowiadaniem Chrystusa, ktremu odda swoje ycie, poniewa jest On dla niego wszystkim. Na tym polega to szczeglne powoanie, by na pustyni, wanie w walce wewntrznej, znale chwa Ukrzy owanego. Dziewice konsekrowane 922 Poczwszy od czasw apostolskich dziewice i wdowy chrzecijaskie, powoane przez Pana, by powici si Mu w sposb niepodzielny435 w wikszej wolnoci serca, ciaa i ducha, podejmoway za aprobat Kocioa decyzj ycia w stanie dziewictwa lub dozgonnej czystoci dla Krlestwa niebieskiego (Mt 19, 12). 923 Wyra ajc wity zamiar wierniejszego pjcia za Chrystusem, dziewice zostaj powicone Bogu przez biskupa diecezjalnego wedug zaaprobowanego obrzdu liturgicznego oraz mistycznie polubione Chrystusowi, Synowi Bo emu, i wczone w su b Kocioa436. Przez ten uroczysty obrzd (Consecratio virginum) dziewica staje si osob konsekrowan, transcendentnym znakiem mioci Kocioa do Chrystusa, eschatologicznym obrazem tej niebieskiej Oblubienicy i przyszego ycia437.
924 Obok wspomnianych form ycia konsekrowanego438 stan dziewic obejmuje kobiety yjce w wiecie (lub mniszki), ktre powicaj si modlitwie, pokucie, su bie braciom i pracy apostolskiej, stosownie do ich stanu i odpowiednich charyzmatw ofiarowanych ka dej z nich439. Dziewice konsekrowane mog si zrzesza, by wierniej wypenia swoje postanowienie440. ycie zakonne 925 ycie zakonne, powstae w pierwszych wiekach chrzecijastwa na Wschodzie441 i praktykowane w instytutach kanonicznie erygowanych przez Koci442, r ni si od innych form ycia konsekrowanego przez swj aspekt kultowy, publiczn profesj rad ewangelicznych, ycie braterskie prowadzone we wsplnocie, wiadectwo dawane zjednoczeniu z Chrystusem i Kocioem443. 926 ycie zakonne wypywa z tajemnicy Kocioa. Jest ono darem, ktry Koci otrzymuje od swojego Pana i ktry ofiaruje jako trway stan ycia osobie powoanej przez Boga w profesji rad ewangelicznych. W ten sposb Koci mo e ukazywa rwnoczenie Chrystusa i rozpoznawa si jako Oblubienica Zbawiciela. ycie zakonne w swoich r nych formach zmierza do tego, by byo znakiem mioci Bo ej wyra onej jzykiem naszych czasw. 927 Wszyscy zakonnicy, podlegajcy lub nie podlegajcy wadzy ordynariusza444, nale do wsppracownikw biskupa diecezjalnego w jego misji pasterskiej445. Zakadanie i misyjne rozszerzanie si Kocioa domagaj si obecnoci ycia zakonnego w jego r nych formach od samych pocztkw ewangelizacji446. Historia odnotowuje wielkie zasugi rodzin zakonnych w krzewieniu wiary i formowaniu nowych Kociow od staro ytnych instytucji monastycznych przez zakony redniowieczne a po wspczesne zgromadzenia447. Instytuty wieckie 928 Instytut wiecki jest instytutem ycia konsekrowanego, w ktrym wierni yjcy w wiecie d do doskonaej mioci i staraj si przyczyni do uwicenia wiata, zwaszcza od wewntrz448. 929 Przez ycie cakowicie i doskonale powicone (temu) uwiceniu449 czonkowie instytutw uczestnicz w misji ewangelizacyjnej Kocioa w wiecie i jakby od strony wiata, gdzie ich obecno jest zaczynem do wzmocnienia i wzrostu Ciaa Chrystusa450. Ich wiadectwo ycia chrzecijaskiego zmierza do ukadania spraw doczesnych po Bo emu i przepajania wiata moc Ewangelii. Przez wite wizy przyjmuj oni rady ewangeliczne i strzeg midzy sob wsplnoty i braterstwa zgodnie z wasnym wieckim sposobem ycia451. Stowarzyszenia ycia apostolskiego 930 Obok r nych form ycia konsekrowanego istniej stowarzyszenia ycia apostolskiego, ktrych czonkowie bez lubw zakonnych realizuj wasny cel apostolski stowarzyszenia i prowadz ycie braterskie we wsplnocie, zgodnie z wasnym sposobem ycia, d do doskonaej mioci przez zachowanie konstytucji. Wrd nich s stowarzyszenia, ktrych czonkowie podejmuj rady ewangeliczne wedug ich konstytucji452. Konsekracja i posanie: zwiastowa Krla, ktry przychodzi 931 Czowiek oddany umiowanemu nade wszystko Bogu, ofiarowany Mu ju przez chrzest, powica si w ten sposb gbiej su bie Bo ej i oddaje si dla dobra Kocioa. Przez stan konsekracji Bogu Koci objawia Chrystusa i pokazuje, w jak przedziwny sposb dziaa w nim Duch wity. Zadaniem skadajcych profesj rad ewangelicznych jest przede wszystkim ycie swoj konsekracj. Poniewa jednak na mocy samej konsekracji powicaj si na su b Kocioowi, powinni w sposb waciwy ich instytutowi mie szczeglny udzia w dziaalnoci misyjnej453. 932 W Kociele, ktry jest jakby sakramentem, to znaczy znakiem i narzdziem ycia Bo ego, ycie konsekrowane jawi si jako szczeglny znak tajemnicy Odkupienia. Wierniej i za Chrystusem i naladowa Go, wyraniej ukazywa Jego wyniszczenie, oznacza by gbiej obecnym w sercu Chrystusa dla sobie wspczesnych. Ci bowiem, ktrzy id t w sz drog, pobudzaj swoim przykadem braci oraz daj wspaniae i zaszczytne wiadectwo temu, i wiat nie mo e si przemieni i ofiarowa si Bogu bez ducha bogosawiestw454.
933 Zarwno gdy to wiadectwo jest publiczne, na przykad w stanie zakonnym, jak rwnie prywatne czy nawet ukryte, przyjcie Chrystusa pozostaje dla wszystkich konsekrowanych pocztkiem i wiatem ich ycia: Poniewa Lud Bo y nie ma tutaj trwaego miasta... to stan zakonny... ukazuje tak e wszystkim wierzcym dobra niebieskie ju na tym wiecie obecne, jak i daje wiadectwo nowemu i wiekuistemu yciu zyskanemu dziki odkupieniu przez Chrystusa oraz zapowiada przysze zmartwychwstanie i chwa Krlestwa niebieskiego455. W skrcie 934 Z ustanowienia Bo ego s w Kociele wrd wiernych wici szafarze, ktrych w prawie nazywa si tak e duchownymi; pozostaych nazywa si wieckimi. S tak e wierni, nale cy do jednej i do drugiej kategorii, ktrzy przez profesj rad ewangelicznych powicili si szczeglnie Bogu i w taki sposb su posaniu Kocioa456. 935 Chrystus posya swoich Apostow i ich nastpcw, aby gosili wiar i rozszerzali Jego Krlestwo. Daje im udzia w swoim posaniu. Otrzymuj oni od Niego wadz dziaania w Jego Osobie. 936 Pan uczyni Piotra widzialnym fundamentem swojego Kocioa i powierzy mu jego klucze. Biskup Kocioa w Rzymie, nastpca w. Piotra, jest gow Kolegium Biskupw, zastpc Chrystusa i pasterzem caego Kocioa tu na ziemi457. 937 Papie cieszy si z ustanowienia Bo ego najwy sz, pen, bezporedni i powszechn wadz duszpastersk458. 938 Biskupi, ustanowieni przez Ducha witego, s nastpcami Apostow; ka dy z nich jest widzialnym rdem i fundamentem jednoci w swoim Kociele partykularnym459. 939 Biskupi przy pomocy prezbiterw, swoich wsppracownikw, i diakonw peni misj autentycznego nauczania wiary, sprawowania kultu Bo ego, przede wszystkim Eucharystii, i rzdzenia Kocioem jako prawdziwi pasterze. Do ich funkcji nale y tak e troska o wszystkie Kocioy, razem z papie em i pod jego zwierzchnictwem. 940 Poniewa waciwoci stanu ludzi wieckich jest ycie wrd wiata i spraw doczesnych, dlatego wzywa ich Bg, by o ywieni duchem chrzecijaskim, sprawowali niczym zaczyn swoje apostolstwo w wiecie460. 941 wieccy uczestnicz w kapastwie Chrystusa; coraz bardziej z Nim zjednoczeni, pomna aj ask chrztu i bierzmowania we wszystkich wymiarach ycia osobistego, rodzinnego, spoecznego i kocielnego. Urzeczywistniaj w ten sposb powoanie do witoci, do ktrej s wezwani wszyscy ochrzczeni. 942 Dziki swej misji prorockiej wieccy s te powoani i do tego, aby we wszystkim pord wsplnoty ludzkiej byli wiadkami Chrystusa461. 943 Dziki swej misji krlewskiej wieccy maj moc zwyci ania w sobie i w wiecie panowania grzechu przez wyrzeczenie si siebie oraz przez wito ycia462. 944 ycie konsekrowane Bogu charakteryzuje si publiczn profesj rad ewangelicznych: ubstwa, czystoci i posuszestwa w trwaym stanie ycia uznanym przez Koci. 945 Czowiek oddany umiowanemu nade wszystko Bogu, ofiarowany Mu ju przez chrzest, w stanie ycia konsekrowanego bardziej wewntrznie powica si su bie Bo ej i oddaje si dla dobra caego Kocioa.
Paragraf pity
KOMUNIA WITYCH 946 Po wyznaniu wiary w wity Koci powszechny, Symbol Apostolski dodaje witych obcowanie (komunia witych). Artyku ten jest w pewnym sensie dalszym cigiem poprzedniego: Czym e jest Koci, jak nie zgromadzeniem wszystkich witych?463 Koci jest wanie komuni witych. 947 Skoro wszyscy wierzcy tworz jedno ciao, dobro jednego jest przekazywane innym... Nale y wic wierzy, e istnieje w Kociele wsplnota dbr. Najwa niejszym czonkiem jest jednak Chrystus, poniewa On jest Gow... Dlatego dobro Chrystusa jest przekazywane wszystkim czonkom, a dokonuje si to przez sakramenty Kocioa464. Jedno Ducha witego, ktry o ywia Koci i nim kieruje, sprawia, e wszystko to, co Koci posiada, jest wsplne tym, ktrzy do niego nale 465. 948 Pojcie komunia witych ma wic dwa znaczenia, cile ze sob powizane: komunia w rzeczach witych (sancta) i komunia midzy osobami witymi (sancti). Sancta sanctis! To, co wite, dla tych, ktrzy s wici tak aklamacj wypowiada celebrans w wikszoci liturgii wschodnich w czasie podniesienia witych Darw przed udzieleniem Komunii. Wierni (sancti) s karmieni Ciaem i Krwi Chrystusa (sancta), by wzrasta w komunii Ducha witego (Koinonia) i przekazywa j wiatu. I. Komunia dbr duchowych 949 Uczniowie w pierwotnej wsplnocie w Jerozolimie trwali w nauce Apostow i we wsplnocie, w amaniu chleba i w modlitwach (Dz 2, 42): Komunia wiary. Wiara wiernych jest wiar Kocioa otrzyman od Apostow; jest skarbem ycia, ktry si pomna a, gdy jest rozdzielany. 950 Komunia sakramentw. Owoc wszystkich sakramentw nale y do wszystkich wiernych, ktrzy przez porednictwo tych samych sakramentw, bdcych rwnie tajemniczymi arteriami, zostaj zjednoczeni z Chrystusem i wszczepieni w Niego. Przede wszystkim chrzest jest jakby bram, przez ktr wchodzi si do Kocioa, i wizi jednoci. Komunia witych jest komuni sakramentw... Pojcie komunii mo e by stosowane do ka dego z nich, poniewa ka dy z nich jednoczy nas z Bogiem... Pojcie to jest waciwe Eucharystii bardziej ni innym sakramentom, poniewa przede wszystkim ona urzeczywistnia t komuni466. 951 Komunia charyzmatw. We wsplnocie Kocioa Duch wity rozdziela midzy wiernych wszystkich stanw... szczeglne aski w celu budowania Kocioa467. Wszystkim objawia si Duch dla wsplnego dobra468. 952 Wszystko mieli wsplne (Dz 4, 32). Wszystko, co posiada prawdziwy chrzecijanin, powinien traktowa jako dobro, ktre ma wsplne z innymi, oraz zawsze powinien by gotowy i chtny przyj z pomoc najbardziej potrzebujcym469. Chrzecijanin jest zarzdc dbr Pana470. 953 Komunia mioci. W sanctorum communio nikt... z nas nie yje dla siebie i nikt nie umiera dla siebie (Rz 14, 7). Gdy cierpi jeden czonek, wspcierpi wszystkie inne czonki; podobnie gdy jednemu czonkowi okazywane jest poszanowanie, wspwesel si wszystkie czonki. Wy przeto jestecie Ciaem Chrystusa i poszczeglnymi czonkami (1 Kor 12, 26-27). Mio... nie szuka swego (1 Kor 13, 5)471. Najmniejszy nasz czyn speniony w mioci przynosi korzy wszystkim, w solidarnoci z wszystkimi ludmi, ywymi czy zmarymi, ktra opiera si na komunii witych. Ka dy grzech szkodzi tej komunii. II. Komunia Kocioa w niebie i na ziemi 954 Trzy stany w Kociele. Dopki Pan nie przyjdzie w majestacie swoim, a wraz z Nim wszyscy anioowie, dopki po zniszczeniu mierci wszystko nie zostanie Mu poddane, jedni spord Jego uczniw pielgrzymuj na ziemi, inni, dokonawszy ywota, poddaj si oczyszczeniu, jeszcze inni zaywaj chway, widzc wyranie samego Boga troistego i jedynego, jako jest472.
Wszyscy jednak, w r nym stopniu i w rozmaity sposb, zczeni jestemy wzajemnie w tej samej mioci Boga i bliniego i ten sam hymn chway piewamy Bogu naszemu. Wszyscy bowiem, ktrzy nale do Chrystusa, majc Jego Ducha, zrastaj si w jeden Koci i zespalaj si wzajemnie ze sob w Chrystusie473. 955 czno pielgrzymw z brami, ktrzy zasnli w pokoju Chrystusowym, bynajmniej nie ustaje; przeciwnie, wedug nieustannej wiary Kocioa umacnia si jeszcze dziki wzajemnemu udzielaniu sobie dbr duchowych474. 956 Wstawiennictwo witych. Poniewa mieszkacy nieba, bdc gbiej zjednoczeni z Chrystusem, jeszcze mocniej utwierdzaj cay Koci w witoci... nieustannie wstawiaj si za nas u Ojca, ofiarujc Mu zasugi, ktre przez jedynego Porednika midzy Bogiem i ludmi, Jezusa Chrystusa, zdobyli na ziemi... Ich przeto troska braterska wspomaga wydatnie sabo nasz475. Nie paczcie, bdziecie mieli ze mnie wikszy po ytek i bd wam skuteczniej pomaga ni za ycia476. Przejd do mojego nieba, by czyni dobrze na ziemi477 957 Komunia ze witymi. Nie tylko jednak ze wzgldu na sam ich przykad czcimy pami mieszkacw nieba, ale bardziej jeszcze dlatego, eby umacniaa si jedno caego Kocioa w Duchu przez praktykowanie braterskiej mioci. Bo jak wzajemna czno chrzecijaska midzy pielgrzymami prowadzi nas bli ej Chrystusa, tak obcowanie ze witymi czy nas z Chrystusem, z ktrego, niby ze rda i Gowy, wypywa wszelka aska i ycie Ludu Bo ego478. Skadamy hod (Chrystusowi) w naszej adoracji, gdy jest Synem Bo ym, mczennikw za kochamy jako uczniw i naladowcw Pana, a to jest rzecz suszn, gdy w niezrwnanym stopniu oddali si oni na su b swojemu Krlowi i Mistrzowi. Obymy rwnie i my mogli sta si ich towarzyszami i wspuczniami479. 958 Komunia ze zmarymi. Uznajc w peni t wsplnot caego Mistycznego Ciaa Jezusa Chrystusa, Koci pielgrzymw od zarania religii chrzecijaskiej czci z wielkim pietyzmem pami zmarych, a poniewa wita i zbawienna jest myl modli si za umarych, aby byli od grzechw uwolnieni (2 Mch 12, 45), tak e mody za nich ofiarowywa480. Nasza modlitwa za zmarych nie tylko mo e im pomc, lecz tak e sprawia, e staje si skuteczne ich wstawiennictwo za nami. 959 W jednej rodzinie Bo ej. Wszyscy, ktrzy jestemy synami Bo ymi i stanowimy jedn rodzin w Chrystusie, gdy czymy si ze sob we wzajemnej mioci i w jednej chwale Trjcy Przenajwitszej, odpowiadamy najgbszemu powoaniu Kocioa481. W skrcie 960 Koci jest komuni witych: wyra enie to oznacza najpierw rzeczy wite (sancta), a przede wszystkim Eucharysti, przez ktr jest reprezentowana i realizowana jedno wiernych, ktrzy stanowi jedno ciao w Chrystusie482. 961 Wyra enie to oznacza tak e komuni osb witych (sancti) w Chrystusie, ktry umar za wszystkich, tak e ka dy czyn lub cierpienie w Chrystusie i dla Chrystusa przynosi owoce dla wszystkich. 962 Wierzymy we wsplnot wszystkich wiernych chrzecijan, a mianowicie tych, ktrzy pielgrzymuj na ziemi, zmarych, ktrzy jeszcze oczyszczaj si, oraz tych, ktrzy ciesz si ju szczciem nieba, i e wszyscy cz si w jeden Koci; wierzymy rwnie , e w tej wsplnocie mamy zwrcon ku sobie mio miosiernego Boga i Jego witych, ktrzy zawsze s gotowi na suchanie naszych prb483.
Paragraf szsty MARYJA MATKA CHRYSTUSA, MATKA KOCIOA
963 Po omwieniu roli Maryi Dziewicy w misterium Chrystusa i Ducha witego nale y teraz rozwa y Jej miejsce w misterium Kocioa. Istotnie, Maryja Dziewica... jest uznawana i czczona jako prawdziwa Matka Boga i Odkupiciela... co wicej, jest rwnie Matk czonkw (Chrystusa)... poniewa swoj mioci wspdziaaa w tym, by w Kociele rodzili si wierni, ktrzy s czonkami owej Gowy484. ...Maryja, Matka Chrystusa, Matka Kocioa485. I. Macierzystwo Maryi wobec Kocioa Caa zjednoczona ze swoim Synem... 964 Rola Maryi wobec Kocioa jest nieodczna od Jej zjednoczenia z Chrystusem i wprost z niego wynika. Ta za czno Matki z Synem w dziele zbawczym uwidacznia si od chwili dziewiczego poczcia Chrystusa a do Jego mierci486. W sposb szczeglny ukazuje si w godzinie Jego mki: Bogosawiona Dziewica sza naprzd w pielgrzymce wiary i utrzymaa wiernie swoje zjednoczenie z Synem a do krzy a, przy ktrym nie bez postanowienia Bo ego stana, najgbiej ze swoim Jednorodzonym wspcierpiaa i z ofiar Jego zczya si matczynym duchem, z mioci godzc si, aby doznaa ofiarniczego 618 wyniszczenia ertwa z Niej zrodzona; a wreszcie przez tego Jezusa Chrystusa umierajcego na krzy u oddana zostaa uczniowi jako matka tymi sowami: Niewiasto, oto syn Twj (J 19, 26-27)487. 965 Po Wniebowstpieniu swego Syna modlitwami swymi wspieraa pocztki Kocioa488. Razem z Apostoami i kilkoma kobietami widzimy tak e Maryj bagajc w modlitwach o dar Ducha, ktry podczas Zwiastowania ju J by zacieni489. ...tak e w swoim Wniebowziciu... 966 Na koniec Niepokalana Dziewica, zachowana woln od wszelkiej skazy winy pierworodnej, dopeniwszy biegu ycia ziemskiego z ciaem i dusz wzita zostaa do chway niebieskiej i wywy szona przez Pana jako Krlowa wszystkiego, aby bardziej upodobnia si do Syna swego, Pana panujcych oraz Zwycizcy grzechu i mierci490. Wniebowzicie Maryi jest szczeglnym uczestniczeniem w Zmartwychwstaniu Jej Syna i uprzedzeniem zmartwychwstania innych chrzecijan: W narodzeniu Syna zachowaa dziewictwo, w zaniciu nie opucia wiata, o Matko Bo a: poczya si ze rdem ycia, Ty, ktra pocza Boga ywego, a przez swoje modlitwy uwalniasz nas od mierci491. ...jest nasz Matk w porzdku aski 967 Przez cakowite przylgnicie do woli Ojca, do odkupieczego dziea swego Syna, do ka dego natchnienia Ducha witego, Maryja Dziewica jest dla Kocioa wzorem wiary i mioci. Przez to wanie jest Ona najznakomitszym i cakiem szczeglnym czonkiem Kocioa492; Maryja jest figur Kocioa (typus Ecclesiae)493. 968 Rola Maryi w stosunku do Kocioa i caej ludzkoci ma jeszcze inny wymiar. W szczeglny zaiste sposb wsppracowaa z dzieem Zbawiciela przez wiar, nadziej i mio arliw dla odnowienia nadprzyrodzonego ycia dusz ludzkich. Dlatego to staa si nam Matk w porzdku aski494. 969 To macierzystwo Maryi w ekonomii aski trwa nieustannie, poczynajc od aktu zgody, ktr przy Zwiastowaniu wiernie wyrazia i ktr zachowaa bez wahania pod krzy em, a do wiekuistego dopenienia si zbawienia wszystkich wybranych. Albowiem wzita do nieba, nie zaprzestaa tego zbawczego zadania, lecz poprzez wielorakie swoje wstawiennictwo ustawicznie zjednuje nam dary zbawienia wiecznego... Dlatego to do Bogosawionej Dziewicy stosuje si w Kociele tytuy: Ordowniczki, Wspomo ycielki, Pomocnicy, Poredniczki495. 970 Macierzyska za rola Maryi w stosunku do ludzi adn miar nie przymiewa i nie umniejsza tego jedynego porednictwa Chrystusowego, lecz ukazuje jego moc. Cay bowiem wpyw zbawienny Bogosawionej Dziewicy na ludzi... wywodzi si z nadmiaru zasug Chrystusowych, na Jego porednictwie si opiera, od tego porednictwa cakowicie jest zale ny i z niego czerpie ca moc swoj496. adne bowiem stworzenie nie mo e by nigdy stawiane na rwni ze Sowem Wcielonym i Odkupicielem; ale jak kapastwo Chrystusa w rozmaity sposb staje si udziaem zarwno wi-
tych szafarzy, jak i wiernego ludu i jak jedna dobro Bo a w rozmaity sposb rozlewa si realnie w stworzeniach, tak te jedyne porednictwo Odkupiciela nie wyklucza, ale wzbudza u stworze rozmaite wspdziaanie, pochodzce z uczestnictwa w jednym rdle497. II. Kult Najwitszej Dziewicy 971 Bogosawi mnie bd wszystkie pokolenia (k 1, 48). Pobo no Kocioa wzgldem witej Dziewicy jest wewntrznym elementem kultu chrzecijaskiego498. Najwitsza Dziewica susznie doznaje od Kocioa czci szczeglnej. Ju te od najdawniejszych czasw Bogosawiona Dziewica czczona jest pod zaszczytnym imieniem Bo ej Rodzicielki, pod ktrej obron uciekaj si w modlitwach wierni we wszystkich swoich przeciwnociach i potrzebach... Kult ten... cho zgoa wyjtkowy, r ni si przecie w sposb istotny od kultu uwielbienia, ktry oddawany jest Sowu Wcielonemu na rwni z Ojcem i Duchem witym, i jak najbardziej sprzyja temu kultowi499. Wyra a si on w witach liturgicznych powiconych Matce Bo ej500 oraz w modlitwie maryjnej, takiej jak r aniec, ktry jest streszczeniem caej Ewangelii501. III. Maryja eschatologiczna ikona Kocioa 972 Po omwieniu rzeczywistoci Kocioa, jego pocztku, posania i przeznaczenia, mo emy jedynie spojrze na Maryj, by kontemplowa w Niej to, 7czym jest Koci w swoim misterium, w swojej pielgrzymce wiary, i czym bdzie w ojczynie na kocu swojej drogi, gdzie go oczekuje w chwale Przenajwitszej i nierozdzielnej Trjcy, we wsplnocie wszystkich witych502, Ta, ktr Koci czci jako Matk swego Pana i jako swoj Matk: Tymczasem za Matka Jezusowa, jak w niebie doznaje ju chway co do ciaa i duszy, bdc obrazem i pocztkiem Kocioa majcego osign peni w przyszym wieku, tak tu na ziemi, pki nie nadejdzie dzie Paski, przywieca Ludowi Bo emu pielgrzymujcemu jako znak pewnej nadziei i pociechy503. W skrcie 973 Maryja, wypowiadajc Fiat (Niech mi si stanie) w chwili Zwiastowania i dajc swoje przyzwolenie na misterium Wcielenia, wspdziaaa ju w caym dziele, jakie mia wypeni Jej Syn. Jest Ona Matk wszdzie tam, gdzie On jest Zbawicielem i Gow Mistycznego Ciaa. 974 Po dopenieniu swego ziemskiego ycia Najwitsza Dziewica Maryja zostaa wzita z ciaem i dusz do chway nieba, gdzie uczestniczy ju w chwale Zmartwychwstania swojego Syna, uprzedzajc zmartwychwstanie wszystkich czonkw Jego Ciaa. 975 Wierzymy, e Najwitsza Bo a Rodzicielka, Nowa Ewa, Matka Kocioa, kontynuuje w niebie swoj macierzysk rol wobec czonkw Chrystusa504.
Artyku dziesity WIERZ W ODPUSZCZENIE GRZECHW 976 Symbol Apostolski czy wiar w odpuszczenie grzechw z wiar w Ducha witego, a tak e z wiar w Koci i w komuni witych. Chrystus Zmartwychwstay, dajc Apostoom Ducha witego, udzieli im swojej Boskiej wadzy odpuszczania grzechw: Wemijcie Ducha witego! Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane (J 20, 22-23). (Cz druga Katechizmu omwi bardziej bezporednio odpuszczenie grzechw przez chrzest, sakrament pokuty i inne sakramenty, przede wszystkim Eucharysti. W tym miejscu wystarczy krtko przypomnie niektre podstawowe prawdy.) I. Jeden chrzest na odpuszczenie grzechw 977 Nasz Pan poczy odpuszczenie grzechw z wiar i z sakramentem chrztu: Idcie na cay wiat i gocie Ewangeli wszelkiemu stworzeniu. Kto uwierzy i przyjmie chrzest, bdzie zbawiony
(Mk 16, 15-16). Chrzest jest pierwszym i podstawowym sakramentem odpuszczenia grzechw, poniewa jednoczy nas z Chrystusem, ktry umar za nasze grzechy i zmartwychwsta dla naszego usprawiedliwienia505, abymy i my wkroczyli w nowe ycie (Rz 6, 4). 978 Odpuszczenie grzechw w Kociele ma miejsce przede wszystkim, gdy po raz pierwszy wyznaje si wiar. Z wod chrzcieln zostaje bowiem udzielone pene przebaczenie i nie pozostaje ju adna wina: ani pierworodna, ani inna popeniona pniej; nie pozostaje te adna kara do odpokutowania, by zadouczyni za te grzechy... aska chrztu nie uwalnia jednak naszej natury od jej saboci; przeciwnie, nie ma takiego czowieka, ktry nie musiaby walczy z po dliwoci, gdy nie przestaje ona skania do zego506. 979 Kto w walce ze skonnoci do zego byby tak mocny i czujny, by unikn wszelkiej rany grzechu? Byo wic konieczne, aby Koci mia moc odpuszczania grzechw tak e w inny sposb ni przez sakrament chrztu. Z tej racji Chrystus da Kocioowi klucze Krlestwa niebieskiego, moc ktrych mgby przebaczy ka demu grzesznikowi aujcemu za grzechy popenione po chrzcie witym a do ostatniego dnia ycia507. 980 Ochrzczony mo e by pojednany z Bogiem i Kocioem przez sakrament pokuty: Ojcowie Kocioa susznie nazywali pokut mozolnym chrztem508. Sakrament pokuty jest konieczny do zbawienia dla tych, ktrzy upadli po chrzcie, jak chrzest jest konieczny dla tych, ktrzy nie zostali jeszcze odrodzeni509. II. Wadza kluczy 981 Chrystus po swoim zmartwychwstaniu posa Apostow, by w Jego imi gosili nawrcenie i odpuszczenie grzechw wszystkim narodom (k 24, 47). Apostoowie i ich nastpcy peni t posug jednania (2 Kor 5,18), nie tylko goszc ludziom przebaczenie Bo e wysu one nam przez Chrystusa i wzywajc ich do nawrcenia i wiary, lecz tak e udzielajc im odpuszczenia grzechw przez chrzest oraz jednajc ich z Bogiem i z Kocioem dziki wadzy kluczy otrzymanej od Chrystusa: Koci otrzyma klucze Krlestwa niebieskiego, by dokonywao si w nim odpuszczenie grzechw przez Krew Chrystusa i dziaanie Ducha witego. Dusza, ktra umara z powodu grzechu, zostaje o ywiona w Kociele, by y z Chrystusem, ktrego aska nas zbawia510. 982 Nie ma takiej winy, nawet najci szej, ktrej nie mgby odpuci Koci wity. Nie ma nikogo tak niegodziwego i winnego, kto nie powinien by pewny przebaczenia, jeli tylko jego al jest szczery511. Chrystus, ktry umar za wszystkich ludzi, pragnie, by w Jego Kociele bramy przebaczenia byy zawsze otwarte dla ka dego, kto odwraca si od grzechu512. 983 Katecheza bdzie stara si budzi i podtrzymywa u wiernych wiar w niezrwnan wielko daru, jakiego Chrystus Zmartwychwstay udzieli swemu Kocioowi. Tym darem jest misja i wadza prawdziwego odpuszczania grzechw przez posug Apostow i ich nastpcw: Pan chce, aby Jego uczniowie mieli niezrwnan wadz; chce, by Jego sudzy speniali w Jego imi to wszystko, co On czyni, gdy by na ziemi513. Kapani otrzymali wadz, jakiej Bg nie da ani anioom, ani archanioom... Bg potwierdza w grze to wszystko, co kapani czyni na ziemi514. Gdyby w Kociele nie byo odpuszczenia grzechw, nie byoby adnej ufnoci, adnej nadziei ycia przyszego i wiecznego wyzwolenia. Dzikujmy Bogu, ktry da Kocioowi taki dar515. W skrcie 984 Symbol wiary czy odpuszczenie grzechw z wyznaniem wiary w Ducha witego. Istotnie, Chrystus Zmartwychwstay powierzy Apostoom wadz odpuszczania grzechw, kiedy udzieli im Ducha witego.
985 Chrzest jest pierwszym i podstawowym sakramentem przebaczenia grzechw: jednoczy nas z Chrystusem, ktry umar i zmartwychwsta, oraz daje nam Ducha witego. 986 Z woli Chrystusa Koci posiada wadz odpuszczania grzechw ochrzczonym i wypenia j przez biskupw i prezbiterw w sposb zwyczajny w sakramencie pokuty. 987 W odpuszczaniu grzechw kapani i sakramenty s tylko narzdziami, ktrymi chce posugiwa si nasz Pan, Jezus Chrystus, jedyny sprawca i dawca naszego zbawienia, by zgadzi nasze nieprawoci i udzieli nam laski usprawiedliwienia516.
Artyku jedenasty WIERZ W CIAA ZMARTWYCHWSTANIE 988 Credo chrzecijaskie wyznanie naszej wiary w Boga Ojca, Syna i Ducha witego oraz w Jego stwrcze, zbawcze i uwicajce dziaanie osiga punkt kulminacyjny w goszeniu zmartwychwstania umarych na kocu czasw oraz ycia wiecznego. 989 Wierzymy mocno i mamy nadziej, e jak Chrystus praw`ziwie zmartwychwsta i yje na zawsze, tak rwnie sprawiedliwi po mierci bd y na zawsze z Chrystusem Zmartwychwstaym i e On wskrzesi ich w dniu ostatecznym517. Nasze zmartwychwstanie, podobnie jak zmartwychwstanie Chrystusa, bdzie dzieem Trjcy witej: Je eli mieszka w was Duch Tego, ktry Jezusa wskrzesi z martwych, to Ten, co wskrzesi Chrystusa Jezusa z martwych, przywrci do ycia wasze miertelne ciaa moc mieszkajcego w was swego Ducha (Rz 8, 11)518. 990 Pojcie ciao oznacza czowieka w jego kondycji poddanej saboci i miertelnoci519 Zmartwychwstanie ciaa oznacza, e po mierci bdzie ya nie tylko dusza niemiertelna, ale e na nowo otrzymaj ycie tak e nasze miertelne ciaa (Rz 8,11). 991 Wiara w zmartwychwstanie zmarych bya od pocztku istotnym elementem wiary chrzecijaskiej. Fiducia christianorum resurrectio mortuorum; illam credentes, sumus Zmartwychwstanie umarych jest ufnoci chrzecijan; ta wiara nas o ywia520: Dlaczego twierdz niektrzy spord was, e nie ma zmartwychwstania? Jeli nie ma zmartwychwstania, to i Chrystus nie zmartwychwsta. A jeli Chrystus nie zmartwychwsta, daremne jest nasze nauczanie, pr na jest tak e wasza wiara... Tymczasem jednak Chrystus zmartwychwsta jako pierwszy spord tych, co pomarli (1 Kor 15,12-14. 20). I. Zmartwychwstanie Chrystusa i nasze zmartwychwstanie Stopniowe objawianie zmartwychwstania 992 Bg stopniowo objawia swojemu ludowi prawd o zmartwychwstaniu umarych. Nadzieja na cielesne zmartwychwstanie zmarych pojawia si jako wewntrzna konsekwencja wiary w Boga, Stwrc caego czowieka, z dusz i ciaem. Stwrca nieba i ziemi jest tak e Tym, ktry zachowuje wiernie swoje przymierze z Abrahamem i jego potomstwem. W tej podwjnej perspektywie zacznie wyra a si wiara w zmartwychwstanie. Mczennicy machabejscy wyznaj w godzinie prby: Krl wiata... nas, ktrzy umieramy za Jego prawa, wskrzesi i o ywi do ycia wiecznego (2 Mch 7, 9). Lepiej jest nam, ktrzy giniemy z ludzkich rk, w Bogu pokada nadziej, e znw przez Niego bdziemy wskrzeszeni (2 Mch 7,14)521. 993 Faryzeusze522 i wielu wspczesnych Pana523 mieli nadziej na zmartwychwstanie. Jezus stale o nim naucza. Saduceuszom, ktrzy nie przyjmowali zmartwychwstania, odpowiada: Czy nie dlatego jestecie w bdzie, e nie rozumiecie Pisma ani mocy Bo ej? (Mk 12, 24). Wiara w zmartwychwstanie opiera si na wierze w Boga, ktry nie jest Bogiem umarych, lecz ywych (Mk 12, 27).
994 Co wicej, Jezus czy wiar w zmartwychwstanie ze swoj Osob: Ja jestem zmartwychwstaniem i yciem (J 11, 25). To Jezus jest Tym, ktry w ostatnim dniu wskrzesi tych, ktrzy bd wierzy w Niego524 i ktrzy bd spo ywa Jego Ciao i pi Jego Krew525. Ju teraz daje tego znak i zadatek, przywracajc do ycia niektrych zmarych526, Zapowiadajc w ten sposb wasne zmartwychwstanie, ktre jednak nastpi w innym porzdku. Jezus mwi o tym wyjtkowym wydarzeniu jako o znaku proroka Jonasza (Mt 12, 39) i znaku wityni527; zapowiada swoje zmartwychwstanie trzeciego dnia po wydaniu Go na mier528. 995 By wiadkiem Chrystusa to znaczy by wiadkiem Jego zmartwychwstania (Dz l, 22)529, z Nim je i pi po Jego zmartwychwstaniu (Dz 10, 41). Chrzecijaska nadzieja na zmartwychwstanie jest caa naznaczona do wiadczeniem spotka z Chrystusem Zmartwychwstaym. My zmartwychwstaniemy jak On, z Nim i przez Niego. 996 Od pocztku chrzecijaska wiara w zmartwychwstanie spotykaa si z niezrozumieniem i oporami530. W adnym punkcie wiara chrzecijaska nie spotyka wicej sprzeciwu ni w stosunku do zmartwychwstania ciaa531. Bardzo powszechnie jest przyjmowane przekonanie, e po mierci ycie osoby ludzkiej trwa w sposb duchowy. Ale jak wierzy, e to ciao, ktrego miertelno jest tak oczywista, mogoby zmartwychwsta do ycia wiecznego? Jak zmartwychwstan zmarli? 997 Co to znaczy zmartwychwsta? W mierci, bdcej rozdzieleniem duszy i ciaa, ciao czowieka ulega zniszczeniu, podczas gdy jego dusza idzie na spotkanie z Bogiem, chocia trwa w oczekiwaniu na ponowne zjednoczenie ze swoim uwielbionym ciaem. Bg w swojej wszechmocy przywrci ostatecznie naszym ciaom niezniszczalne ycie, jednoczc je z naszymi duszami moc Zmartwychwstania Jezusa. 998 Kto zmartwychwstanie? Wszyscy ludzie, ktrzy umarli: Ci, ktrzy penili dobre czyny, pjd na zmartwychwstanie ycia; ci, ktrzy penili ze czyny na zmartwychwstanie potpienia (J 5, 29)532. 999 W jaki sposb? Chrystus zmartwychwsta w swoim wasnym ciele: Popatrzcie na moje rce i nogi: to Ja jestem (k 24, 39); nie powrci On jednak do ycia ziemskiego. Tak samo w Nim wszyscy zmartwychwstan we wasnych ciaach, ktre maj teraz533, ale to ciao bdzie przeksztacone w chwalebne ciao (Flp 3, 21), w ciao duchowe (1 Kor 15, 44): Lecz powie kto: A jak zmartwychwstaj umarli? W jakim ukazuj si ciele? O, niemdry! Przecie to, co siejesz, nie o yje, je eli wczeniej nie obumrze. To, co zasiewasz, nie jest od razu ciaem, ktrym ma si sta potem, lecz zwykym ziarnem... Zasiewa si zniszczalne powstaje za niezniszczalne... Trzeba, a eby to, co zniszczalne, przyodziao si w niezniszczalno, a to, co miertelne, przyodziao si w niemiertelno (1 Kor 15, 35-37. 42. 53). 1000 To w jaki sposb przekracza nasz wyobrani i nasze rozumienie; jest dostpne tylko w wierze. Udzia w Eucharystii daje nam ju zadatek przemienienia naszego ciaa przez Chrystusa: Podobnie jak ziemski chleb dziki wezwaniu Boga nie jest ju zwykym chlebem ale Eucharysti, a skada si z dwch elementw, ziemskiego i niebieskiego, tak rwnie my, przyjmujc Eucharysti, wyzbywamy si zniszczalnoci, poniewa mamy nadziej zmartwychwstania534. 1001 Kiedy? W sposb definitywny w dniu ostatecznym (J 6, 39-40. 44. 54; 11, 24); na kocu wiata535. Istotnie, zmartwychwstanie zmarych jest wewntrznie zczone z powtrnym Przyjciem (Paruzj) Chrystusa: Sam bowiem Pan zstpi z nieba na haso i na gos archanioa, i na dwik trby Bo ej, a zmarli w Chrystusie powstan pierwsi (1 Tes 4, 16). Zmartwychwstali z Chrystusem
1002 Jeli jest prawd, e Chrystus wskrzesi nas w dniu ostatecznym, to jest tak e prawd, e w pewien sposb ju jestemy wskrzeszeni z Chrystusem. Istotnie, dziki Duchowi witemu ycie chrzecijaskie jest uczestniczeniem w mierci i Zmartwychwstaniu Chrystusa ju na ziemi: Razem z Nim pogrzebani w chrzcie... razem zostalicie wskrzeszeni przez wiar w moc Boga, ktry Go wskrzesi... Jelicie wic razem z Chrystusem powstali z martwych, szukajcie tego, co w grze, gdzie przebywa Chrystus zasiadajc po prawicy Boga (Kol 2, 12; 3, 1). 1003 Wierzcy, zjednoczeni przez chrzest z Chrystusem, uczestnicz ju w sposb rzeczywisty w niebieskim yciu Chrystusa Zmartwychwstaego536, ale to ycie pozostaje ukryte z Chrystusem w Bogu (Kol 3, 3). Razem te wskrzesi i razem posadzi na wy ynach niebieskich w Chrystusie Jezusie (Ef 2, 6). Karmieni Jego Ciaem w Eucharystii, nale ymy ju do Ciaa Chrystusa. Gdy zmartwychwstaniemy w dniu ostatecznym, razem z Nim uka emy si w chwale (Kol 3, 4). 1004 W oczekiwaniu na ten dzie ciao i dusza wierzcego uczestniczy ju w godnoci nale enia do Chrystusa. Wynika z tego konieczno szacunku dla wasnego ciaa, a tak e dla ciaa drugiego czowieka, szczeglnie gdy cierpi: Ciao... jest... dla Pana, a Pan dla ciaa. Bg za i Pana wskrzesi, i nas rwnie sw moc wskrzesi z martwych. Czy nie wiecie, e ciaa wasze s czonkami Chrystusa?... Nie nale ycie do samych siebie... Chwalcie wic Boga w waszym ciele (1 Kor 6,13-15. 19-20). II. Umiera w Chrystusie Jezusie 1005 Aby zmartwychwsta z Chrystusem, trzeba umrze z Chrystusem, trzeba opuci nasze ciao i stan w obliczu Pana (2 Kor 5, 8). W tym odejciu (Flp 1, 23), jakim jest mier, dusza jest oddzielona od ciaa. Poczy si z nim na nowo w dniu zmartwychwstania umarych537. mier 1006 Tajemnica losu ludzkiego ujawnia si najbardziej w obliczu mierci538. W pewnym sensie mier cielesna jest naturalna, ale dziki wierze wiemy, e jest ona zapat za grzech (Rz 6, 23)539. Dla tych, ktrzy umieraj w asce Chrystusa, jest ona uczestniczeniem w mierci Pana, by mc tak e uczestniczy w Jego Zmartwychwstaniu540. 1007 mier jest kresem ycia ziemskiego. Czas jest miar naszego ycia; w jego biegu zmieniamy si i starzejemy. Jak w przypadku wszystkich istot yjcych na ziemi, mier jawi si jako normalny koniec ycia. Ten aspekt mierci jest pewnym przynagleniem dla naszego ycia; pami o naszej miertelnoci su y tak e jako przypomnienie, e mamy tylko ograniczony czas, by zrealizowa nasze ycie: Pomnij... na Stwrc swego w dniach swej modoci... zanim wrci si proch do ziemi, tak jak ni by, a duch powrci do Boga, ktry go da (Koh 12, 1. 7). 1008 mier jest konsekwencj grzechu. Urzd Nauczycielski Kocioa, ktry autentycznie interpretuje wypowiedzi Pisma witego541 i Tradycji, naucza, e mier wesza na wiat z powodu grzechu czowieka542. Chocia czowiek posiada mierteln natur, z woli Bo ej mia nie umiera. mier bya wic przeciwna zamysom Boga Stwrcy, a wesza na wiat jako konsekwencja grzechu543. mier cielesna, od ktrej czowiek byby wolny, gdyby nie by zgrzeszy544, jest ostatnim wrogiem czowieka, ktry musi zosta zwyci ony 545. 1009 mier zostaa przemieniona przez Chrystusa. Tak e Jezus, Syn Bo y, przeszed przez cierpienie mierci, waciwej dla kondycji ludzkiej. Mimo swojej trwogi przed mierci546, przyj j aktem cakowitego i dobrowolnego poddania si woli Ojca. Posuszestwo Jezusa przemienio przeklestwo mierci w bogosawiestwo547. Sens mierci chrzecijaskiej 1010 Dziki Chrystusowi mier chrzecijaska ma sens pozytywny. Dla mnie bowiem y to Chrystus, a umrze to zysk (Flp l, 21). Nauka to zasugujca na wiar: Je elimy bowiem z Nim wspumarli, wesp z Nim i y bdziemy (2 Tm 2, 11). Istotna nowo mierci chrzecijaskiej polega na tym, e przez chrzest chrzecijanin ju w sposb sakramentalny umar z Chrystusem, by
y nowym yciem. Je eli umieramy w asce Chrystusa, przez mier fizyczn wypenia si to umieranie z Chrystusem i dopenia w ten sposb nasze wszczepienie w Niego w Jego akcie odkupieczym: Wol umrze w (eis) Chrystusie Jezusie, ni panowa nad ca ziemi. Szukam Tego, ktry za nas umar; pragn Tego, ktry dla nas zmartwychwsta. I oto bliskie jest moje narodzenie... Pozwlcie chon wiato nieskalane. Gdy je osign, bd penym czowiekiem548. 1011 W mierci Bg powouje czowieka do siebie. Dlatego chrzecijanin mo e prze ywa wobec mierci pragnienie podobne do pragnienia w. Pawa: Pragn odej, a by z Chrystusem (Flp 1, 23); mo e przemieni wasn mier w akt posuszestwa i mioci wobec Ojca, na wzr Chrystusa549. Moje upodobania zostay ukrzy owane i nie ma ju we mnie ziemskiego po dania. Jedynie ywa wola przemawia do mnie z gbi serca: Pjd do Ojca550. Chc widzie Boga, ale trzeba umrze, by Go zobaczy551. Ja nie umieram, ja wchodz w ycie552. 1012 Chrzecijaska wizja mierci553 jest wyra ona szczeglnie trafnie w liturgii Kocioa: Albowiem ycie Twoich wiernych, o Panie, zmienia si, ale si nie koczy, i gdy rozpadnie si dom doczesnej pielgrzymki, znajd przygotowane w niebie wieczne mieszkanie 554. 1013 mier jest kocem ziemskiej pielgrzymki czowieka, czasu aski i miosierdzia, jaki Bg ofiaruje czowiekowi, by realizowa swoje ziemskie ycie wedug zamysu Bo ego i by decydowa o swoim ostatecznym przeznaczeniu. Gdy zakoczy si jeden jedyny bieg naszego ziemskiego ywota555, nie wrcimy ju do kolejnego ycia ziemskiego. Postanowione ludziom raz umrze (Hbr 9, 27). Po mierci nie ma reinkarnacji. 1014 Koci zachca nas do przygotowania si na godzin naszej mierci (Od nagej i niespodziewanej mierci wybaw nas, Panie: staro ytna Litania do Wszystkich witych), do proszenia Matki Bo ej, by wstawiaa si za nami w godzin mierci naszej (modlitwa Zdrowa Maryjo), oraz do powierzenia si witemu Jzefowi, patronowi dobrej mierci: Tak powiniene zachowa si w ka dym czynie i w ka dej myli, jak gdyby dzi mia umrze. Jeli miaby czyste sumienie, nie baby si bardzo mierci. Lepiej jest unika grzechu, ni ucieka przed mierci. Jeli dzi nie jeste gotowy, czy bdziesz gotowy jutro?556. Pochwalony bd, Panie mj, przez siostr nasz, mier cielesn, ktrej aden czowiek ywy unikn nie mo e. Biada tym, ktrzy umieraj w grzechach miertelnych! Bogosawieni ci, ktrych mier zastanie w Twej najwitszej woli, poniewa mier druga nie uczyni im za557. W skrcie 1015 Caro salutis est cardo Cialo jest podstaw zbawienia558. Wierzymy w Boga, ktry jest Stwrc ciaa; wierzymy w Sowo, ktre stao si ciaem dla odkupienia ciaa; wierzymy w ciaa zmartwychwstanie, dopenienie stworzenia i odkupienie ciaa. 1016 Przez mier dusza zostaje oddzielona od ciau, ale w zmartwychwstaniu Bg udzieli naszemu przemienionemu ciau niezniszczalnego ycia, ponownie czc je z dusz. Jak Chrystus zmartwychwsta i yje na zawsze, tak wszyscy zmartwychwstaniemy w dniu ostatecznym. 1017 Wierzymy w prawdziwe zmartwychwstanie tego ciaa, ktre teraz posiadamy559. Skada si jednak do grobu ciao zniszczalne, zmartwychwstanie ciao niezniszczalne560, ciao duchowe (I Kor 15, 44).
1018 Na skutek grzechu pierworodnego czowiek musi podlega mierci cielesnej, od ktrej byby wolny, gdyby nie by zgrzeszy561. 1019 Jezus, Syn Bo y, dobrowolnie przeszed dla nas przez cierpienie mierci w cakowitym i dobrowolnym poddaniu si woli Boga, swojego Ojca. Przez swoj mier zwyci y On mier, otwierajc w ten sposb wszystkim ludziom mo liwo zbawienia.
Artyku dwunasty WIERZ W YCIE WIECZNE
1020 Chrzecijanin, ktry czy wasn mier ze mierci Jezusa, widzi mier jako przyjcie do Niego i jako wejcie do ycia wiecznego. Gdy Koci po raz ostatni wypowiedzia nad umierajcym chrzecijaninem sowa przebaczenia i rozgrzeszenia Chrystusa, gdy naznaczy go po raz ostatni umacniajcym namaszczeniem i w Wiatyku da mu Chrystusa jako pokarm na drog, mwi do niego ze spokojn pewnoci: Duszo chrzecijaska, zejd z tego wiata w imi Boga Ojca wszechmogcego, ktry ci stworzy; w imi Jezusa Chrystusa, Syna Boga ywego, ktry za ciebie cierpia; w imi Ducha witego, ktry na ciebie zstpi. Oby dzisiaj spocza w pokoju i zamieszkaa na witym Syjonie z Najwitsz Boga Rodzicielk, Maryj Dziewic, ze witym Jzefem i wszystkimi Anioami i witymi Bo ymi... Polecam Ci wszechmogcemu Bogu i oddaj twojemu Stwrcy, aby powrci do Tego, ktry Ci uksztatowa z muu ziemi. Gdy opucisz to ycie, niech na twoje spotkanie wyjdzie Najwitsza Maryja Panna, Anioowie i wszyscy wici... Oby widzia twarz w twarz swojego Odkupiciela...562. 1. Sd szczegowy 1021 mier koczy ycie czowieka jako czas otwarty na przyjcie lub odrzucenie aski Bo ej ukazanej w Chrystusie563. Nowy Testament mwi o sdzie przede wszystkim w perspektywie ostatecznego spotkania z Chrystusem w Jego drugim przyjciu, ale tak e wielokrotnie potwierdza, e zaraz po mierci ka dego nastpi zapata stosownie do jego czynw i wiary. Przypowie o ubogim azarzu564 i sowa Chrystusa wypowiedziane na krzy u do dobrego otra565, a tak e inne teksty Nowego Testamentu566 mwi o ostatecznym przeznaczeniu duszy567, ktre mo e by odmienne dla r nych ludzi. 1022 Ka dy czowiek w swojej niemiertelnej duszy otrzymuje zaraz po mierci wieczn zapat na sdzie szczegowym, ktry polega na odniesieniu jego ycia do Chrystusa i albo dokonuje si przez oczyszczenie568, albo otwiera bezporednio wejcie do szczcia nieba569, albo stanowi bezporednio potpienie na wieki570Pod wieczr naszego ycia bdziemy sdzeni z mioci571. II. Niebo 1023 Ci, ktrzy umieraj w asce i przyjani z Bogiem oraz s doskonale oczyszczeni, yj na zawsze z Chrystusem. S na zawsze podobni do Boga, poniewa widz Go takim, jakim jest (1 J 3, 2), twarz w twarz572: Powag apostolsk orzekamy, e wedug powszechnego rozporzdzenia Bo ego dusze wszystkich witych... i innych wiernych zmarych po przyjciu chrztu witego, jeli w chwili mierci nie miay nic do odpokutowania... albo jeliby wwczas miay w sobie co do oczyszczenia, lecz doznay oczyszczenia po mierci... jeszcze przed odzyskaniem swoich cia i przed Sdem Ostatecznym, od chwili Wniebowstpienia Zbawiciela, naszego Pana Jezusa Chrystusa, byy, s i bd w niebie, w Krlestwie i w raju niebieskim z Chrystusem, doczone do wsplnoty aniow i witych. Po mce i mierci Pana Jezusa Chrystusa oglday i ogldaj Istot Bo widzeniem intuicyjnym, a tak e twarz w twarz, bez porednictwa adnego stworzenia573. 1024 To doskonae ycie z Trjc wit, ta komunia ycia i mioci z Ni, z Dziewic Maryj, anioami i wszystkimi witymi, jest nazywane niebem. Niebo jest celem ostatecznym i spenieniem najgbszych d e czowieka, stanem najwy szego i ostatecznego szczcia.
1025 y w niebie oznacza by z Chrystusem574. Wybrani yj w Nim, ale zachowuj i co wicej odnajduj tam swoj prawdziw to samo, swoje wasne imi575: y, to by z Chrystusem; tam gdzie jest Chrystus, tam jest ycie i Krlestwo576. 1026 Jezus otworzy nam niebo przez swoj mier i swoje Zmartwychwstanie. ycie bogosawionych polega na posiadaniu w peni owocw odkupienia dokonanego przez Chrystusa, ktry wcza do swej niebieskiej chway tych, ktrzy uwierzyli w Niego i pozostali wierni Jego woli. Niebo jest szczliw wsplnot tych wszystkich, ktrzy s doskonale zjednoczeni z Chrystusem. 1027 Tajemnica szczliwej komunii z Bogiem i tymi wszystkimi, ktrzy s w Chrystusie, przekracza wszelkie mo liwoci naszego zrozumienia i wyobra enia. Pismo wite mwi o niej w obrazach: ycie, wiato, pokj, uczta weselna, wino krlestwa, dom Ojca, niebieskie Jeruzalem, raj: To, czego ani oko nie widziao, ani ucho nie syszao, ani serce czowieka nie zdoao poj, jak wielkie rzeczy przygotowa Bg tym, ktrzy Go miuj (1 Kor 2, 9). 1028 Z powodu swej transcendencji Bg nie mo e by widziany takim, jaki jest, dopki On sam nie uka e swojej tajemnicy dla bezporedniej kontemplacji ze strony czowieka i nie uzdolni go do niej. Kontemplacja Boga w chwale niebieskiej jest nazywana przez Koci wizj uszczliwiajc: To bdzie twoj chwa i szczciem: by dopuszczonym do widzenia Boga, mie zaszczyt uczestniczenia w radociach zbawienia i wiekuistej wiatoci w towarzystwie Chrystusa Pana, twego Boga... Cieszy si w Krlestwie niebieskim razem ze sprawiedliwymi i przyjacimi Boga radoci osignitej niemiertelnoci577. 1029 wici w chwale nieba nadal wypeniaj z radoci wol Bo w odniesieniu do innych ludzi i do caego stworzenia. Ju krluj z Chrystusem; z Nim bd krlowa na wieki wiekw (Ap 22, 5)578. III. Kocowe oczyszczenie, czyli czyciec 1030 Ci, ktrzy umieraj w asce i przyjani z Bogiem, ale nie s jeszcze cakowicie oczyszczeni, chocia s ju pewni swego wiecznego zbawienia, przechodz po mierci oczyszczenie, by uzyska wito konieczn do wejcia do radoci nieba. 1031 To kocowe oczyszczenie wybranych, ktre jest czym cakowicie innym ni kara potpionych, Koci nazywa czycem. Nauk wiary dotyczc czyca sformuowa Koci przede wszystkim na Soborze Florenckim579 i na Soborze Trydenckim580. Tradycja Kocioa, opierajc si na niektrych tekstach Pisma witego581, mwi o ogniu oczyszczajcym: Co do pewnych win lekkich trzeba wierzy, e jeszcze przed sdem istnieje ogie oczyszczajcy, wedug sw Tego, ktry jest prawd. Powiedzia On, e jeli kto wypowie blunierstwo przeciw Duchowi witemu, nie zostanie mu to odpuszczone ani w tym yciu, ani w przyszym (Mt 12, 32). Mo na z tego wnioskowa, e niektre winy mog by odpuszczone w tym yciu, a niektre z nich w yciu przyszym 582. 1032 Nauczanie to opiera si tak e na praktyce modlitwy za zmarych, ktrej mwi ju Pismo wite: Dlatego wanie (Juda Machabeusz) sprawi, e zo ono ofiar przebagaln za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu (2 Mch 12, 45). Koci od pocztku czci pami zmarych i ofiarowa im pomoce, a w szczeglnoci Ofiar eucharystyczn583, by po oczyszczeniu mogli doj do uszczliwiajcej wizji Boga. Koci zaleca tak e jamu n, odpusty i dziea pokutne za zmarych: Niemy im pomoc i pamitajmy o nich. Jeli synowie Hioba zostali oczyszczeni przez ofiar ich ojca, dlaczego mielibymy wtpi, e nasze ofiary za zmarych przynosz im jak pociech? Nie wahajmy si nie pomocy tym, ktrzy odeszli, i ofiarujmy za nich nasze modlitwy584. IV. Pieko
1033 Nie mo emy by zjednoczeni z Bogiem, jeli nie wybieramy w sposb dobrowolny Jego mioci. Nie mo emy jednak kocha Boga, jeli grzeszymy ci ko przeciw Niemu, przeciw naszemu bliniemu lub przeciw nam samym: Kto... nie miuje, trwa w mierci. Ka dy, kto nienawidzi swego brata, jest zabjc, a wiecie, e aden zabjca nie nosi w sobie ycia wiecznego (1 J 3, 14 c-15). Nasz Pan ostrzega nas, e zostaniemy od Niego oddzieleni, jeli nie wyjdziemy naprzeciw wa nym potrzebom ubogich i maluczkich, ktrzy s Jego brami585. Umrze w grzechu miertelnym, nie aujc za niego i nie przyjmujc miosiernej mioci Boga, oznacza pozosta z wolnego wyboru na zawsze oddzielonym od Niego. Ten stan ostatecznego samowykluczenia z jednoci z Bogiem i witymi okrela si sowem pieko. 1034 Jezus czsto mwi o gehennie ognia nieugaszonego586, przeznaczonej dla tych, ktrzy do koca swego ycia odrzucaj wiar i nawrcenie; mog oni zatraci w niej zarazem ciao i dusz587. Jezus zapowiada z surowoci, e pole aniow swoich: ci zbior z Jego Krlestwa wszystkie zgorszenia i tych, ktrzy dopuszczaj si nieprawoci, i wrzuc ich w piec rozpalony (Mt 13 41-42). On sam wypowie sowa potpienia: Idcie precz ode Mnie, przeklci, w ogie wieczny! (Mt 25, 41). 1035 Nauczanie Kocioa stwierdza istnienie pieka i jego wieczno. Dusze tych, ktrzy umieraj w stanie grzechu miertelnego, bezporednio po mierci id do pieka, gdzie cierpi mki, ogie wieczny588. Zasadnicza kara pieka polega na wiecznym oddzieleniu od Boga; wycznie w Bogu czowiek mo e mie ycie i szczcie, dla ktrych zosta stworzony i ktrych pragnie. 1036 Stwierdzenia Pisma witego i nauczanie Kocioa na temat pieka s wezwaniem do odpowiedzialnoci, z jak czowiek powinien wykorzystywa swoj wolno ze wzgldu na swoje wieczne przeznaczenie. Stanowi one rwnoczenie naglce wezwanie do nawrcenia: Wchodcie przez ciasn bram! Bo szeroka jest brama i przestronna ta droga, ktra prowadzi do zguby, a wielu jest takich, ktrzy przez ni wchodz. Jak e ciasna jest brama i wska droga, ktra prowadzi do ycia, a mao jest takich, ktrzy j znajduj! (Mt 7,13-14): Poniewa nie znamy dnia ani godziny, musimy w myl upomnienia Paskiego czuwa ustawicznie, abymy zakoczywszy jeden jedyny bieg naszego ziemskiego ywota, zasu yli wej razem z Panem na gody weselne i by zaliczeni do bogosawionych i aby nie kazano nam, jak sugom zym i leniwym, pj w ogie wieczny, w ciemnoci zewntrzne, gdzie bdzie pacz i zgrzytanie zbw589. 1037 Bg nie przeznacza nikogo do pieka590; dokonuje si to przez dobrowolne odwrcenie si od Boga (grzech miertelny) i trwanie w nim a do koca ycia. W liturgii eucharystycznej i w codziennych modlitwach swoich wiernych Koci baga o miosierdzie Boga, ktry nie chce niektrych zgubi, ale wszystkich doprowadzi do nawrcenia (2 P 3, 9): Bo e, przyjmij askawie t ofiar od nas, sug Twoich, i caego ludu Twego. Napenij nasze ycie swoim pokojem, zachowaj nas od wiecznego potpienia i docz do grona swoich wybranych591. V. Sd Ostateczny 1038 Zmartwychwstanie wszystkich zmarych, sprawiedliwych i niesprawiedliwych (Dz 24, 15), poprzedzi Sd Ostateczny. Bdzie to godzina, w ktrej wszyscy, ktrzy spoczywaj w grobach, usysz gos Jego: a ci, ktrzy penili dobre czyny, pjd na zmartwychwstanie ycia; ci, ktrzy penili ze czyny na zmartwychwstanie potpienia (J 5, 28-29). Wwczas Chrystus przyjdzie w swej chwale i wszyscy anioowie z Nim... Zgromadz si przed Nim wszystkie narody, a On oddzieli jednych ludzi od drugich, jak pasterz oddziela owce od kozw. Owce postawi po prawej, a kozy po swojej lewej stronie... I pjd ci na mk wieczn, sprawiedliwi za do ycia wiecznego (Mt 25, 31. 32. 46). 1039 W obliczu Chrystusa, ktry jest prawd, zostanie ostatecznie ujawniona prawda o relacji ka dego czowieka z Bogiem592. Sd Ostateczny ujawni to, co ka dy uczyni dobrego, i to, czego zaniecha w czasie swego ziemskiego ycia, cznie z wszystkimi tego konsekwencjami: Wszelkie zo, ktre uczynili niegodziwi, zostao zanotowane, a oni tego nie wiedz. W tym dniu, w ktrym Bg nasz przybdzie (Ps 50, 3)... powie do nich: Najmniejszych i potrzebujcych umieciem dla was na ziemi. Ja, jako Gowa powie zasiadem na niebiosach po prawicy Ojca, ale moje czonki trudziy si na ziemi, moje czonki cierpiay na ziemi niedostatek. Gdybycie dawali moim czonkom, doszoby to do Gowy. Wiedzcie, e gdy moich naj-
mniejszych i potrzebujcych umieciem dla was na ziemi, ustanowiem ich waszymi posacami, ktrzy wasze uczynki zanios do mojego skarbca. Nic nie zo ylicie w ich rce i dlatego u mnie nic nie posiadacie593. 1040 Sd Ostateczny nastpi podczas chwalebnego powrotu Chrystusa. Jedynie Ojciec zna dzie i godzin sdu. Tylko On decyduje o jego nadejciu. Przez swego Syna Jezusa Chrystusa wypowie On wwczas swoje ostateczne sowo o caej historii. Poznamy ostateczne znaczenie dziea stworzenia i ekonomii zbawienia oraz zrozumiemy przedziwne drogi, ktrymi Jego Opatrzno prowadzia wszystko do ostatecznego celu. Sd Ostateczny objawi, e sprawiedliwo Boga triumfuje nad wszystkimi niesprawiedliwociami popenionymi przez stworzenia i e Jego mio jest silniejsza od mierci594. 1041 Prawda o Sdzie Ostatecznym wzywa do nawrcenia, podczas gdy Bg daje jeszcze ludziom czas pomylny, dzie zbawienia (2 Kor 6, 2). Pobudza wit boja Bo . Anga uje na rzecz sprawiedliwoci Krlestwa Bo ego. Zapowiada bogosawion nadziej (Tt 2, 13) powrotu Pana, ktry przyjdzie, aby by uwielbionym w witych swoich i okaza si godnym podziwu dla wszystkich, ktrzy uwierzyli (2 Tes 1,10). VI. Nadzieja nowego nieba i nowej ziemi 1042 Na kocu wiata Krlestwo Bo e osignie swoj peni. Po sdzie powszechnym sprawiedliwi, uwielbieni w ciele i duszy, bd krlowa na zawsze z Chrystusem, a sam wszechwiat bdzie odnowiony: Wtedy Koci osignie peni... w chwale niebieskiej, gdy nadejdzie czas odnowienia wszystkiego i kiedy wraz z rodzajem ludzkim rwnie wiat cay, gboko zwizany z czowiekiem i przez niego zd ajcy do swego celu, w sposb doskonay odnowi si w Chrystusie595. 1043 Pismo wite nazywa to tajemnicze odnowienie, ktre przeksztaci ludzko i wiat, nowym niebem i now ziemi (2 P 3, 13)596. Bdzie to ostateczna realizacja zamysu Bo ego, aby wszystko na nowo zjednoczyw Chrystusie jako Gowie: to, co w niebiosach, i to, co na ziemi (Ef 1, 10). 1044 W tym nowym wiecie597, w niebieskim Jeruzalem, Bg bdzie mia swoje mieszkanie pord ludzi. I otrze z ich oczu wszelk z, a mierci ju odtd nie bdzie. Ani aoby, ni krzyku, ni trudu ju odtd nie bdzie, bo pierwsze rzeczy przeminy (Ap 21, 4)598. 1045 Dla czowieka to wypenienie bdzie ostatecznym urzeczywistnieniem jednoci rodzaju ludzkiego zamierzonej przez Boga od stworzenia, a ktrej Koci pielgrzymujcy by niejako sakramentem599. Ci, ktrzy bd zjednoczeni z Chrystusem, utworz wsplnot odkupionych, Miasto wite Boga (Ap 21, 2), Oblubienic Baranka (Ap 21, 9). Nie bdzie ona ju zraniona przez grzech, nieczysto600, mio wasn, ktre niszcz lub rani ziemsk wsplnot ludzi. Wizja uszczliwiajca, w ktrej Bg uka e si w sposb niezgbiony przed wybranymi, bdzie nie koczcym si rdem radoci, pokoju i wzajemnej komunii. 1046 W odniesieniu do kosmosu Objawienie potwierdza gbok wsplnot losu wiata materialnego i czowieka: Bo stworzenie z upragnieniem oczekuje objawienia si synw Bo ych... w nadziei, e rwnie i ono zostanie wyzwolone z niewoli zepsucia... Wiemy przecie , e cae stworzenie a dotd jczy i wzdycha w blach rodzenia. Lecz nie tylko ono, ale i my sami, ktrzy ju posiadamy pierwsze dary Ducha, i my rwnie ca istot swoj wzdychamy, oczekujc... odkupienia naszego ciaa (Rz 8, 19-23). 1047 Wszechwiat widzialny jest wic rwnie przeznaczony do przemienienia, by... przywrcony do pierwotnego stanu, su y ju bez adnej przeszkody sprawiedliwym, uczestniczc w ich chwale w Jezusie Chrystusie Zmartwychwstaym601. 1048 Nie znamy czasu, kiedy ma zakoczy si ziemia i ludzko, ani nie wiemy, w jaki sposb wszechwiat ma zosta zmieniony. Przemija wprawdzie posta tego wiata znieksztacona grzechem, ale pouczeni jestemy, e Bg gotuje nowe mieszkanie i now ziemi, gdzie mieszka sprawiedliwo, a szczliwo zaspokoi i przewy szy wszelkie pragnienia pokoju, jakie ywi serca ludzkie602.
1049 Oczekiwanie jednak nowej ziemi nie powinno osabia, lecz ma raczej pobudza zapobiegliwo, aby uprawia t ziemi, na ktrej wzrasta ciao nowej rodziny ludzkiej, mogce da pewne wyobra enie nowego wiata. Przeto, cho nale y starannie odr nia postp ziemski od wzrostu Krlestwa Chrystusowego, to przecie dla Krlestwa Bo ego nie jest obojtne, jak dalece postp ten mo e przyczyni si do lepszego urzdzenia spoecznoci ludzkiej663. 1050 Jeli krzewi bdziemy na ziemi w Duchu Pana i wedug Jego zlecenia... wszystkie dobra natury oraz owoce naszej zapobiegliwoci, to odnajdziemy je potem na nowo, ale oczyszczone ze wszystkiego brudu, rozwietlone i przemienione, gdy Chrystus odda Ojcu wieczne i powszechne Krlestwo604. Bg w yciu wiecznym bdzie wtedy wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28): Ojciec jest prawdziwym i rzeczywistym yciem. On udziela wszystkim, jakby ze rda, przez Syna w Duchu witym niebieskich darw. W swojej dobroci tak e nam, ludziom, da niezawodne obietnice ycia wiecznego605. W skrcie 1051 Ka dy czowiek w swojej duszy niemiertelnej otrzymuje na sdzie szczegowym, bezporednio po mierci, wieczn zapat od Chrystusa, Sdziego ywych i umarych. 1052 Wierzymy, e dusze tych wszystkich, ktrzy umieraj w asce Chrystusa... s Ludem Bo ym po mierci, ktra zostanie cakowicie zniszczona w dniu zmartwychwstania, kiedy te dusze zostan zczone ze swymi ciaami606. 1053 Wierzymy, e wiele dusz, ktre s zgromadzone w raju z Jezusem i Maryj, tworzy Koci niebieski, gdzie w wiecznym szczciu widz Boga takim, jakim jest, a tak e w r nym stopniu i na r ny sposb uczestnicz wraz z anioami w sprawowaniu Boskiej wadzy przez Chrystusa uwielbionego, gdzie wstawiaj si za nami oraz wspieraj nasz sabo swoj bratersk trosk607. 1054 Ci, ktrzy umieraj w asce i przyjani z Bogiem, ale nie s jeszcze cakowicie oczyszczeni, chocia s ju pewni swego zbawienia wiecznego, przechodz po mierci oczyszczenie, by uzyska wito konieczn do wejcia do radoci Boga. 1055 Wierzc w komuni witych, Koci poleca zmarych miosierdziu Bo emu i ofiaruje im pomoce, szczeglnie Ofiar eucharystyczn. 1056 Idc za przykadem Chrystusa, Koci uprzedza wiernych o smutnej i bolesnej rzeczywistoci mierci wiecznej608, nazywanej tak e piekem. 1057 Zasadnicza kara pieka polega na wiecznym oddzieleniu od Boga; wycznie w Bogu czowiek mo e osign ycie i szczcie, dla ktrych zosta stworzony i ktrych pragnie. 1058 Koci modli si, by nikt nie cign na siebie potpienia: Panie, nie dozwl mi nigdy odczy si od Ciebie. Je eli jest prawd, e nikt nie mo e zbawi sam siebie, to jest rwnie prawd, e Bg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni (1 Tm 2, 4), i e u Boga wszystko jest mo liwe (Mt 19, 26). 1059 wity Koci rzymski mocno wierzy i stanowczo utrzymuje, e w dniu Sdu wszyscy ludzie stan przed trybunaem Chrystusa w swoich ciaach i zdadz spraw ze swoich czynw609. 1060 Na kocu czasw Krlestwo Bo e osignie swoj peni. Wtedy sprawiedliwi, uwielbieni w ciele i duszy, bd krlowa z Chrystusem na zawsze, a sam wszechwiat materialny zostanie przemieniony. Bg bdzie w yciu wiecznym wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28).
AMEN
1061 Wyznanie wiary (Credo), tak samo jak ostatnia ksiga Pisma witego610, jest zakoczone hebrajskim sowem Amen. Spotyka si je czsto na kocu modlitw Nowego Testamentu. Tak e Koci koczy swoje modlitwy sowem Amen. 1062 W jzyku hebrajskim Amen pochodzi od tego samego rdzenia, co sowo wierzy. Wyra a ono trwao, niezawodno, wierno. Rozumiemy wic, dlaczego Amen mo na powiedzie o wiernoci Boga w stosunku do nas i o naszym zaufaniu do Niego. 1063 U proroka Izajasza znajdujemy wyra enie Bg prawdy (dosownie: Bg Amen), czyli Bg wierny swoim obietnicom: Kto w kraju zechce ci pobogosawi, wypowie swe bogosawiestwo przez Boga prawdy (Iz 65,16). Nasz Pan czsto u ywa sowa Amen611, niekiedy powtarza je dwukrotnie612 by podkreli wiarygodno swojego nauczania i swj autorytet oparty na prawdzie Bo ej. 1064 Kocowe Amen w Credo podejmuje wic i potwierdza jego pierwsze sowa: Wierz. Wierzy znaczy odpowiada Amen na sowa, obietnice, przykazania Bo e; znaczy powierzy si cakowicie Temu, ktry jest Amen nieskoczonej mioci i doskonaej wiernoci. Codzienne ycie chrzecijaskie bdzie wwczas odpowiedzi Amen na sowa: Wierz Wyznania wiary naszego chrztu: Niech twoje Wyznanie wiary bdzie dla ciebie jakby zwierciadem. Przegldaj si w nim, by zobaczy, czy wierzysz w to wszystko, co wypowiadasz. I ka dego dnia raduj si twoj wiar613. 1065 Sam Jezus Chrystus jest Amen (Ap 3,14). On jest ostatecznym Amen mioci Ojca wobec nas; On przyjmuje i dopenia nasze Amen powiedziane Ojcu: Albowiem ile tylko obietnic Bo ych, w Nim wszystkie s tak Dlatego te przez Niego wypowiada si nasze Amen Bogu na chwa (2 Kor 1, 20): Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, Tobie, Bo e Ojcze wszechmogcy, w jednoci Ducha witego, wszelka cze i chwaa przez wszystkie wieki wiekw. AMEN.
Cz druga
CELEBRACJA MISTERIUM CHRZECIJASKIEGO
Dlaczego liturgia? 1066 W Symbolu wiary Koci wyznaje misteriurn Trjcy witej i Jej zamys yczliwoci1 dotyczcy caego stworzenia: Ojciec wypenia tajemnic swojej woli, dajc swojego umiowanego Syna i Ducha witego dla zbawienia wiata oraz dla chway swojego Imienia. Takie jest misterium Chrystusa2 objawione i urzeczywistnione w historii wedug planu, podjtego z mdroci postanowienia, ktre w. Pawe nazywa tajemniczym planem3, a tradycja patrystyczna ekonomi Sowa Wcielonego lub ekonomi zbawienia. 1067 Tego za dziea odkupienia ludzi i doskonaego uwielbienia Boga, ktre zapowiaday wielkie sprawy Bo e spenione wrd ludu Starego Testamentu, dokona Chrystus Pan gwnie przez paschalne misterium swojej bogosawionej Mki, Zmartwychwstania i chwalebnego Wniebowstpienia. Przez to misterium umierajc, zniweczy nasz mier, i zmartwychwstajc, przywrci nam ycie. Albowiem z boku umierajcego na krzy u Chrystusa zrodzi si przedziwny sakrament caego Kocioa4. Dlatego wic w liturgii Koci celebruje przede wszystkim Misterium Paschalne, przez ktre Chrystus wypeni dzieo naszego zbawienia.
1068 Koci gosi i celebruje to misteriurn Chrystusa w swojej liturgii, aby wierni prze ywali je i wiadczyli o nim w wiecie: Istotnie, liturgia, przez ktr szczeglnie w Boskiej Ofierze eucharystycznej dokonuje si dzieo naszego Odkupienia, w najwy szym stopniu przyczynia si do tego, by wierni yciem swoim wyra ali oraz ujawniali innym rnisteriurn Chrystusa i rzeczywist natur prawdziwego Kocioa5.
Co znaczy pojcie liturgia? 1069 Pojcie liturgia oznaczao pierwotnie dzieo publiczne, su b penion przez lud lub na rzecz ludu. W tradycji chrzecijaskiej pojcie to oznacza, e Lud Bo y uczestniczy w dziele Boym6. Przez liturgi Chrystus, nasz Odkupiciel i Arcykapan, kontynuuje w swoim Kociele, z Kocioem i przez Koci dzieo naszego odkupienia. 1070 Pojcie liturgia w Nowym Testamencie jest u ywane nie tylko na oznaczenie celebracji kultu Bo ego7, lecz tak e goszenia Ewangelii8 i penienia czynw mioci9. We wszystkich tych przypadkach chodzi o su b Bogu i ludziom. W celebracji liturgicznej Koci jest sug na obraz swojego Pana, jedynego Liturga10, uczestniczc w Jego kapastwie (kult), ktre ma charakter prorocki (goszenie sowa) i krlewski (su ba mioci): Susznie przeto uwa a si liturgi za wykonywanie kapaskiego urzdu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyra a si i w sposb waciwy poszczeglnym znakom urzeczywistnia uwicenie czowieka, a Mistyczne Ciao Jezusa Chrystusa, to jest Gowa ze swymi czonkami, wykonuje cakowity kult publiczny. Dlatego ka dy obchd liturgiczny, jako dzieo Chrystusa-Kapana i Jego Ciaa, czyli Kocioa, jest czynnoci w najwy szym stopniu wit, a adna inna czynno Kocioa nie dorwnuje jej skutecznoci z tego samego tytuu i w tym samym stopniu11. Liturgia jako rdo ycia
1071 Liturgia jako dzieo Chrystusa jest rwnie czynnoci Jego Kocioa. Urzeczywistnia ona i ukazuje Koci jako widzialny znak komunii Boga i ludzi przez Chrystusa. Wcza wiernych w nowe ycie wsplnoty. Zakada wiadome, czynne i owocne uczestnictwo wszystkich12. 1072 Liturgia nie wyczerpuje caej dziaalnoci Kocioa13. Powinna j poprzedza ewangelizacja, wiara i nawrcenie, a wtedy mo e ona przynosi swoje owoce w yciu wiernych: nowe ycie wedug Ducha, zaanga owanie w posanie Kocioa i su b na rzecz jego jednoci. Modlitwa i liturgia 1073 Liturgia jest tak e uczestnictwem w modlitwie Chrystusa skierowanej do Ojca w Duchu witym. Caa modlitwa chrzecijaska znajduje w niej swoje rdo i swj kres. Przez liturgi czowiek wewntrzny zostaje zakorzeniony i umocniony14 w wielkiej mioci, jak Bg nas umiowa (Ef 2, 4) w swoim umiowanym Synu. Jest to przedziwne dzieo Bo e, ktre prze ywamy i ktremu nadajemy charakter wewntrzny przez ka d modlitw, przy ka dej sposobnoci... w Duchu (Ef 6, 18). Katecheza i liturgia 1074 Liturgia jest szczytem, do ktrego zmierza dziaalno Kocioa, i jednoczenie jest rdem, z ktrego wypywa caa jego moc15. Jest wic uprzywilejowanym miejscem dla katechezy Ludu Bo ego. Katecheza z natury swej jest zwizana z caym sprawowaniem liturgii i sakramentw, gdy wanie w sakramentach, a zwaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus najpeniej dziaa w celu przemiany czowieka16. 1075 Katecheza liturgiczna ma na celu wprowadzenie w misterium Chrystusa (jest mistagogi), przechodzc od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne, od znaku do tego, co on oznacza, od sakramentw do misteriw. Taka katecheza jest zadaniem katechizmw lokalnych i regionalnych. Niniejszy Katechizm, ktry ma su y caemu Kocioowi w r norodnoci jego obrzdw i kultur17, przedstawia to, co jest podstawowe i wsplne dla caego Kocioa, jeli chodzi o liturgi jako
misterium i jako celebracj (dzia pierwszy), a nastpnie siedem sakramentw i sakramentalia (dzia drugi).
Dzia pierwszy EKONOMIA SAKRAMENTALNA 1076 W dniu Pidziesitnicy przez wylanie Ducha witego Koci zosta ukazany wiatul . Dar Ducha zapocztkowuje nowy czas w udzielaniu Misterium: czas Kocioa, w ktrym Chrystus ukazuje, uobecnia i przekazuje swoje dzieo zbawienia przez liturgi swojego Kocioa, a przyjdzie (1 Kor 11, 26). W tym czasie Kocioa Chrystus yje oraz dziaa teraz w Kociele i z Kocioem w nowy sposb, waciwy dla tego nowego czasu. Dziaa przez sakramenty; wsplna Tradycja Wschodu i Zachodu nazywa to dziaanie ekonomi sakramentaln, ktra polega na udzielaniu (czy rozdzielaniu) owocw Misterium Paschalnego Chrystusa w celebracji liturgii sakramentalnej Kocioa. Dlatego najpierw przedstawimy zagadnienie tego udzielania sakramentalnego (rozdzia pierwszy). W ten sposb uka e si janiej natura i istotne aspekty celebracji liturgicznej (rozdzia drugi).
Rozdzia pierwszy MISTERIUM PASCHALNE W CZASIE KOCIOA
Artyku pierwszy LITURGIA DZIEO TRJCY WITEJ I. Ojciec jako rdo i Ce liturgii 1077 Niech bdzie bogosawiony Bg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa; On napeni nas wszelkim bogosawiestwem duchowym na wy ynach niebieskich w Chrystusie. W Nim bowiem wybra nas przed zao eniem wiata, abymy byli wici i nieskalani przed Jego obliczem. Z mioci przeznaczy nas dla siebie jako przybranych synw przez Jezusa Chrystusa, wedug postanowienia swej woli, ku chwale majestatu swej aski, ktr obdarzy nas w Umiowanym (Ef 1, 3-6). 1078 Bogosawienie jest czynnoci Bosk, ktra daje ycie i ktrej rdem jest Ojciec. Jego bogosawiestwo jest rwnoczenie sowem i darem (be-ne-dictio, eu-logia). W odniesieniu do czowieka pojcie to bdzie oznacza adoracj i oddanie si Stwrcy w dzikczynieniu. 1079 Od pocztku a do wypenienia si czasw cae dzieo Bo e jest bogosawiestwem. Od liturgicznego poematu o pierwszym stworzeniu a do pieni Jeruzalem niebieskiego autorzy natchnieni gosz zamys zbawienia jako wielkie bogosawiestwo Bo e. 1080 Na pocztku Bg bogosawi istoty ywe, a w sposb szczeglny m czyzn i kobiet. Przymierze z Noem i wszystkimi istotami ywymi odnawia to bogosawiestwo podnoci mimo grzechu czowieka, z powodu ktrego ziemia zostaa przeklta. Ale poczwszy od Abrahama Bo e bogosawiestwo przenika histori ludzi, ktra zmierzaa ku mierci, by skierowa j do ycia, do jego rda; przez wiar ojca wierzcych, ktry przyjmuje bogosawiestwo, zostaje zapocztkowana historia zbawienia. 1081 Bogosawiestwa Bo e ukazuj si w zdumiewajcych i zbawczych wydarzeniach, takich jak narodzenie Izaaka, wyprowadzenie z Egiptu (Pascha i Wyjcie), dar Ziemi Obiecanej, wybr Dawida, Obecno Boga w wityni, oczyszczajce wygnanie i powrt maej Reszty: Prawo, Prorocy i Psalmy, z ktrych utkana jest liturgia narodu wybranego, przypominaj o tych Bo ych bogosawiestwach, a zarazem odpowiadaj na nie uwielbieniem i dzikczynieniem. 1082 W liturgii Kocioa bogosawiestwo Bo e zostaje w peni objawione i udzielone: Ojciec jest uznawany i adorowany jako rdo i Cel wszelkich bogosawiestw stworzenia i zbawienia; w swoim
Sowie, ktre dla nas przyjo ciao, umaro i zmartwychwstao, napenia nas swoimi bogosawiestwami i przez nie rozlewa w naszych sercach Dar, ktry zawiera wszystkie dary: Ducha witego. 1083 Jest zatem zrozumiay podwjny wymiar liturgii chrzecijaskiej jako odpowiedzi wiary i mioci na bogosawiestwa duchowe, ktrymi obdarza nas Ojciec. Z jednej strony Koci, zjednoczony ze swoim Panem i w Duchu witym (k 10, 21), bogosawi Ojca za Jego dar niewypowiedziany (2 Kor 9,15) przez adoracj, uwielbienie i dzikczynienie. Z drugiej strony, a do spenienia si zamysu Bo ego Koci nie przestaje skada Ojcu ofiary z otrzymanych od Niego darw i prosi Go, by zesa Ducha witego na te dary, na niego samego, na wiernych i na cay wiat oraz by przez komuni w mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa Kapana i przez moc Ducha Bo e bogosawiestwa przynosiy owoce ycia ku chwale majestatu Jego aski (Ef 1, 6). Chrystus uwielbiony... 1084 Chrystus, siedzc po prawicy Ojca i rozlewajc Ducha witego na swoje Ciao, ktrym jest Koci, dziaa obecnie przez sakramenty ustanowione przez Niego w celu przekazywania aski. Sakramenty s widzialnymi znakami (sowa i czynnoci), zrozumiaymi dla czowieka. Urzeczywistniaj one skutecznie ask, ktr oznaczaj, za porednictwem dziaania Chrystusa i przez moc Ducha witego. 1085 Chrystus oznacza i urzeczywistnia w liturgii Kocioa przede wszyspkim swoje Misterium Paschalne. W czasie ziemskiego ycia Jezus zapowiada Misterium Paschalne w swoim nauczaniu i uprzedza je przez swoje czyny. Gdy nadchodzi Jego Godzina2, prze ywa jedyne wydarzenie w historii, ktre nie przemija: Jezus umiera, zostaje pogrzebany, zmartwychwstaje i zasiada po prawicy Ojca raz na zawsze (Rz 6, 10; Hbr 7, 27; 9, 12). Jest to wydarzenie rzeczywiste, ktre miao miejsce w naszej historii, ale jest ono wyjtkowe, poniewa wszystkie inne wydarzenia historyczne wystpuj tylko raz i przemijaj, znikaj w przeszoci. Misterium Paschalne Chrystusa przeciwnie nie mo e pozostawa jedynie w przeszoci, poniewa przez swoj mier zniweczy On mier, a ponadto to, kim Chrystus jest, to, co uczyni i co wycierpia dla wszystkich ludzi, uczestniczy w wiecznoci Bo ej, przekracza wszelkie czasy i jest w nich stale obecne. Wydarzenie Krzy a i Zmartwychwstania trwa i pociga wszystko ku yciu. ...od czasu Kocioa Apostow... 1086 Jak Ojciec posa Chrystusa, tak i On posa Apostow, ktrych napeni Duchem witym nie tylko po to, aby goszc Ewangeli wszystkiemu stworzeniu, zwiastowali, e Syn Bo y swoj mierci i zmartwychwstaniem wyrwa nas z mocy Szatana i uwolni od mierci oraz przenis do Krlestwa Ojca, lecz tak e po to, aby ogaszane dzieo zbawienia sprawowali przez Ofiar i sakramenty, stanowice orodek caego ycia liturgicznego3. 1087 W ten sposb Chrystus Zmartwychwstay, udzielajc Apostoom Ducha witego, powierza im swoj wadz uwicania4: staj si oni sakramentalnymi znakami Chrystusa. Moc tego samego Ducha witego powierzaj oni t wadz swoim nastpcom. Ta sukcesja apostolska tworzy struktur caego ycia liturgicznego Kocioa. Ma ona charakter sakramentalny, przekazywany przez sakrament wice. ...jest obecny w liturgii ziemskiej... Dla urzeczywistnienia tak wielkiego dziea udzielania czy przekazywania swojego dziea zbawienia Chrystus jest zawsze obecny w swoim Kociele, szczeglnie w czynnociach liturgicznych. Jest obecny w ofierze Mszy witej, czy to w osobie odprawiajcego, gdy Ten sam, ktry kiedy ofiarowa si na krzy u, obecnie ofiaruje si przez posug kapanw, czy te zwaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Obecny jest moc swoj w sakramentach, tak e gdy kto chrzci, sam Chrystus chrzci. Jest obecny w swoim sowie, albowiem gdy w Kociele czyta si Pismo wite, wwczas On sam mwi. Jest obecny wreszcie, gdy Koci modli si i piewa psalmy, gdy On sam obieca: Gdzie dwaj albo trzej s zgromadzeni w imi moje, tam i Ja jestem pord nich (Mt 18, 20)5. 1089 W tak wielkim dziele, przez ktre Bg otrzymuje doskona chwa, a ludzie uwicenie, Chrystus zawsze przycza do siebie Koci, swoj Oblubienic umiowan, ktra wzywa swego Pana i przez Niego oddaje cze Ojcu wiecznemu6.
...ktra uczestniczy w liturgii niebieskiej 1090 Liturgia ziemska daje nam niejako przedsmak uczestnictwa w liturgii niebiaskiej, odprawianej w miecie witym Jeruzalem, do ktrego pielgrzymujemy, gdzie Chrystus siedzi po prawicy Boej jako suga wityni i prawdziwego przybytku. W liturgii ziemskiej ze wszystkimi zastpami duchw niebieskich wypiewujemy Panu hymn chway; wspominajc ze czci witych, mamy nadziej uczestniczenia we wsplnocie z nimi; oczekujemy jako Zbawiciela Pana naszego, Jezusa Chrystusa, a si uka e jako Ten, ktry jest yciem naszym, a my z Nim razem pojawimy si w chwale7. III. Duch wity i Koci w liturgii 1091 W liturgii Duch wity jest wychowawc wiary Ludu Bo ego, sprawc cudownych dzie Boych, ktrymi s sakramenty Nowego Przymierza. Jest pragnieniem i dzieem Ducha w sercu Kocioa, abymy yli yciem Chrystusa Zmartwychwstaego. Gdy spotyka On w nas odpowied wiary, ktr wzbudzi, urzeczywistnia si prawdziwe wspdziaanie; przez nie liturgia staje si wsplnym dzieem Ducha witego i Kocioa. 1092 W tym sakramentalnym udzielaniu misterium Chrystusa Duch wity dziaa w taki sam sposb jak w innych czasach ekonomii zbawienia: przygotowuje Koci na spotkanie z Jego Panem, przypomina i ukazuje Chrystusa wierze zgromadzenia, uobecnia i aktualizuje misterium Chrystusa swoj przeksztacajc moc, a wreszcie jako Duch komunii jednoczy Koci z yciem i posaniem Chrystusa. Duch wity przygotowuje na przyjcie Chrystusa 1093 Duch wity wypenia w ekonomii sakramentalnej figury Starego Przymierza. Poniewa Koci Chrystusa zosta cudownie przygotowany w historii narodu izraelskiego i w Starym Przymierzu8, liturgia Kocioa zachowuje jako swoj integraln i niezastpion cz niektre elementy kultu Starego Przymierza: przede wszystkim czytanie Starego Testamentu; modlitw Psalmw; a zwaszcza pami o wydarzeniach zbawczych i znaczcych faktach, ktre znalazy swoje wypenienie w misterium Chrystusa (Obietnica i Przymierze, Wyjcie i Pascha, Krlestwo i witynia, Wygnanie i Powrt). 1094 Wanie na harmonii obu Testamentw9 opiera si katecheza paschalna Pana10, a nastpnie katecheza Apostow i Ojcw Kocioa. Odsania ona to, co pozostawao zakryte pod liter Starego Testamentu: misterium Chrystusa. Nazywa si j katechez typologiczn, poniewa objawia nowo Chrystusa na podstawie figur (typw), ktre zapowiaday Go w wydarzeniach, sowach i symbolach pierwszego Przymierza. Figury zostaj odsonite przez nowe odczytanie tekstw starotestamentalnych w Duchu Prawdy, wychodzc od Chrystusa11. W ten sposb potop i arka Noego s figurami zbawienia przez chrzest12, podobnie obok i przejcie przez Morze Czerwone, a woda wyprowadzona ze skay jest figur duchowych darw Chrystusa13; manna na pustyni stanowi zapowied Eucharystii, prawdziwego Chleba z nieba (J 6, 32). 1095 Dlatego Koci, zwaszcza w okresie Adwentu, Wielkiego Postu, a przede wszystkim w Noc Paschaln, odczytuje i prze ywa te wielkie wydarzenia historii zbawczej w dzisiaj swojej liturgii. Potrzeba przy tym, by katecheza pomagaa wiernym otworzy si na duchowe rozumienie ekonomii 1zbawienia, jak ukazuje j i pozwala nam ni y liturgia Kocioa. 1096 Liturgia ydowska i liturgia chrzecijaska. Gbsza znajomo wiary i ycia religijnego narodu ydowskiego, tak jak s jeszcze dzisiaj wyznawane i prze ywane, mo e pomc lepiej zrozumie pewne aspekty liturgii chrzecijaskiej. Dla ydw i dla chrzecijan Pismo wite jest istotn czci ich liturgii: przez goszenie sowa Bo ego, odpowied na to sowo, modlitw uwielbienia i modlitw wstawiennicz za ywych i umarych, uciekanie si do Bo ego miosierdzia. Liturgia sowa w sobie waciwej strukturze znajduje swoje rdo w modlitwie ydowskiej. Modlitwa Godzin oraz inne teksty i formularze liturgiczne maj w niej swoje odpowiedniki, podobnie jak nawet najbardziej czcigodne formuy naszych modlitw, midzy innymi Ojcze nasz. Tak e Modlitwy eucharystyczne inspiruj si wzorami zaczerpnitymi z tradycji ydowskiej. Zwizek midzy liturgi ydowsk i liturgi chrzecijask, a tak e r nice w ich treci s szczeglnie widoczne w wielkich witach roku liturgicznego, takich jak Pascha. Chrzecijanie i ydzi celebruj Pasch; Pascha historii u ydw jest zwrcona
ku przyszoci, natomiast u chrzecijan Pascha wypenia si w mierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, chocia oczekuj oni jeszcze na jej ostateczne spenienie. 1097 W liturgii Nowego Przymierza ka da czynno liturgiczna, szczeglnie celebracja Eucharystii i sakramentw, jest spotkaniem Chrystusa i Kocioa. Zgromadzenie liturgiczne czerpie swoj jedno z Ducha witego, ktry gromadzi dzieci Bo e w jednym Ciele Chrystusa. Ta jedno przewy sza zwizki ludzkie, rasowe, kulturowe i spoeczne. 1098 Zgromadzenie powinno przygotowa si na spotkanie ze swoim Panem by ludem dobrze usposobionym. To przygotowanie serc jest wsplnym dzieem Ducha witego i zgromadzenia, a szczeglnie penicych funkcje wynikajce ze wice (ministri). aska Ducha witego zmierza do wzbudzenia wiary, nawrcenia serca i przylgnicia do woli Ojca. Te dyspozycje s podstaw do przyjcia innych ask ofiarowanych w samej celebracji oraz owocw nowego ycia, jakie ma ono nastpnie wyda. Duch wity przypomina misterium Chrystusa 1099 Duch i Koci wspdziaaj, by ukaza Chrystusa i Jego dzieo zbawienia w liturgii. Przede wszystkim w Eucharystii i w sposb analogiczny w innych sakramentach liturgia jest Pamitk misterium zbawienia. Duch 91 wity jest yw pamici Kocioa14. 1100 Sowo Bo e. Duch wity przypomina najpierw zgromadzeniu liturgicznemu znaczenie wydarzenia zbawczego, o ywiajc goszone sowo Bo e, by zostao przyjte i prze yte: Pismo wite ma doniose znaczenie w odprawianiu liturgii. Z niego bowiem wyjte s czytania, ktre wyjania si w homilii, oraz psalmy przeznaczone do piewu. Z niego czerpi swe natchnienie i swego ducha proby, modlitwy i pieni liturgiczne. W nim te trzeba szuka znaczenia czynnoci i znakw15. 1101 Duch wity udziela czytajcym i suchajcym duchowego rozumienia sowa Bo ego, wedug dyspozycji ich serca. Przez sowa, czynnoci i znaki, ktre stanowi osnow celebracji, Duch wity ksztatuje ywy zwizek wiernych i szafarzy z Chrystusem Sowem i Obrazem Ojca, by mogli wczy w swoje ycie sens tego, co sysz, co kontempluj i wypeniaj w celebracji. 1102 Przez zbawcze bowiem sowo rodzi si wiara w sercach... dziki niej powstaje i wzrasta wsplnota wiernych16. Goszenie sowa Bo ego nie ogranicza si do nauczania; wymaga ono odpowiedzi wiary jako zgody i zaanga owania ze wzgldu na przymierze midzy Bogiem i Jego ludem. To Duch wity daje ask wiary, umacnia j i sprawia jej wzrost we wsplnocie. Zgromadzenie liturgiczne jest przede wszystkim jednoci w wierze. 1103 Anamneza. Celebracja liturgiczna odnosi si zawsze do zbawczych interwencji Boga w historii. Plan Objawienia urzeczywistnia si przez czyny i sowa wewntrznie z sob powizane... Sowa za obwieszczaj czyny i odsaniaj tajemnic w nich zawart17. W liturgii sowa Duch wity przypomina zgromadzeniu to wszystko, co uczyni dla nas Chrystus. Odpowiednio do natury czynnoci liturgicznych i obrzdowych tradycji Kociow celebracja wspomina wielkie dziea Bo e w bardziej lub mniej rozwinitej anamnezie. Duch wity, ktry w ten sposb o ywia pami Kocioa, wzbudza dzikczynienie i uwielbienie (Doksologia). Duch wity aktualizuje misterium Chrystusa 1104 Liturgia chrzecijaska nie tylko przypomina wydarzenia, ktre dokonay naszego zbawienia, ale aktualizuje je i uobecnia. Misterium Paschalne Chrystusa jest celebrowane, a nie powtarzane. Powtarzane s poszczeglne celebracje; w ka dej z nich nastpuje wylanie Ducha witego, ktry aktualizuje jedyne Misterium. 1105 Epikleza (wzywanie-na) jest modlitw wstawiennicz, w ktrej kapan prosi Ojca o posanie Ducha Uwiciciela, by skadane ofiary stay si 1Ciaem i Krwi Chrystusa i aby wierni, przyjmujc je, sami stawali si yw ofiar dla Boga. 1106 Anamneza i epikleza stanowi centrum ka dej celebracji sakramentalnej, a szczeglnie Eucharystii:
Pytasz, jak chleb staje si Ciaem Chrystusa, a wino Jego Krwi? Odpowiadam: Duch wity wkracza i wypenia to, co przerasta wszelkie sowo i wszelk myl... Zauwa , dzieje si to przez Ducha witego, podobnie jak przez Ducha witego Chrystus przyj ciao z Dziewicy Maryi18. 1107 Przeksztacajca moc Ducha witego w liturgii przyspiesza przyjcie Krlestwa i spenienie si misterium zbawienia. W oczekiwaniu i nadziei Duch wity pozwala nam rzeczywicie uprzedza doskona komuni Trjcy witej. Duch posany przez Ojca, ktry wysuchuje epiklezy Kocioa, o ywia tych, ktrzy Go przyjmuj, i stanowi dla nich ju teraz zadatek ich dziedzictwa19. Komunia w Duchu witym 1108 Celem posania Ducha witego w ka dej czynnoci liturgicznej jest doprowadzenie do komunii z Chrystusem, by formowa Jego Ciao. Duch wity jest jak sok winnego krzewu Ojca; przynosi on swj owoc w latorolach20. W liturgii urzeczywistnia si najbardziej wewntrzne wspdziaanie Ducha witego i Kocioa. Duch komunii zawsze pozostaje w Kociele i dlatego Koci jest wielkim sakramentem Boskiej komunii, ktra gromadzi rozproszone dzieci Bo e. Owocem dziaania Ducha w liturgii jest nierozcznie komunia z Trjc wit i komunia braterska21. 1109 Epikleza jest tak e modlitw o pen realizacj komunii zgromadzenia z misterium Chrystusa. aska Pana Jezusa Chrystusa, mio Boga i dar jednoci w Duchu witym (2 Kor 13, 13) powinny zawsze pozostawa z nami i przynosi tak e owoce poza celebracj eucharystyczn. Koci prosi wic Ojca o posanie Ducha witego, by uczyni On z ycia wiernych yw ofiar dla Boga przez duchow przemian na obraz Chrystusa, przez trosk o jedno Kocioa i uczestnictwo w Jego posaniu przez wiadectwo i su b mioci. W skrcie 1110 W liturgii Koci bogosawi i wielbi Boga Ojca jako rdo wszelkich bogosawiestw stworzenia i zbawienia, jakimi pobogosawi On nas w swoim Synu, by udzieli nam Ducha przybranego synostwa. 1111 Dzieo Chrystusa w liturgii ma charakter sakramentalny, poniewa Jego misterium zbawienia uobecnia si w niej moc Ducha witego; Jego Ciao, ktrym jest Koci, jest jakby sakramentem (znakiem i narzdziem), w ktrym Duch wity rozdziela misterium zbawienia. Przez swoje czynnoci liturgiczne Koci pielgrzymujcy uczestniczy ju w Iiturgii niebieskiej, otrzymujcjej przedsmak. 1112 Posanie Ducha witego w liturgii Kocioa ma na celu przygotowa zgromadzenie na spotkanie z Chrystusem; przypomina i ukazywa Chrystusa wierze zgromadzenia; uobecnia i spenia zbawcze dzieo Chrystusa swoj przeksztacajc moc oraz sprawia, by owocowa dar komunii w Kociele.
Artyku drugi MISTERIUM PASCHALNE W SAKRAMENTACH KOCIOA 1113 Cae ycie liturgiczne Kocioa koncentruje si wok Ofiary eucharystycznej i sakramentw22. W Kociele jest siedem sakramentw: chrzest, bierzmowanie (chryzmacja), Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament wice, ma estwo23. W niniejszym artykule zostanie omwione to co jest wsplne siedmiu sakramentom z doktrynalnego punktu widzenia. To, co jest wsplne sakramentom z punktu widzenia celebracji, zostanie przedstawione w rozdziale drugim, a to, co odnosi si do poszczeglnych sakramentw, bdzie przedmiotem dziau drugiego. I. Sakramenty Chrystusa 1114 Opierajc si na nauczaniu Pisma witego, na tradycjach apostolskich... i na zgodnym zdaniu Ojcw, wyznajemy, e wszystkie sakramenty Nowego Przymierza zostay ustanowione przez Jezusa Chrystusa24.
1115 Sowa i czyny Jezusa ju w czasie Jego ycia ukrytego i misji publicznej miay charakter zbawczy. Uprzedzay one moc Jego Misterium Paschalnego. Zapowiaday i przygotowyway to, czego mia On udzieli Kocioowi po wypenieniu si wszystkiego. Misteria ycia Chrystusa s podstaw tego, czego Chrystus udziela teraz przez szafarzy swojego Kocioa w sakramentach, poniewa to, co byo widzialne w naszym Zbawicielu, przeszo do Jego misteriw25. 1116 Sakramenty bdce mocami, ktre wychodz z zawsze ywego i o ywiajcego Ciaa Chrystusa26, oraz dziaaniami Ducha witego urzeczywistnianymi w Jego Ciele, ktrym jest Koci, s arcydzieami Bo ymi w nowym i wiecznym Przymierzu. II. Sakramenty Kocioa 1117 Koci za porednictwem Ducha, ktry prowadzi go do caej prawdy (J 16, 13), stopniowo rozpoznawa ten skarb otrzymany od Chrystusa i dokadnie okreli sposb udzielania go, podobnie jak to czyni w odniesieniu do kanonu Pisma witego i nauki wiary jako wierny szafarz misteriw Bo ych27. W ten sposb Koci uzna w cigu wiekw, e wrd jego obrzdw liturgicznych jest siedem, ktre s we waciwym sensie sakramentami ustanowionymi przez Chrystusa. 1118 Sakramenty s sakramentami Kocioa w podwjnym znaczeniu: s sakramentami przez Koci i dla Kocioa. S one sakramentami przez Koci, poniewa jest on sakramentem dziaania Chrystusa, ktry dokonuje w nim swego dziea dziki posaniu Ducha witego. S one tak e dla Kocioa, bdc sakramentami, ktre buduj Koci28, poniewa ukazuj i udzielaj ludziom, zwaszcza w Eucharystii, tajemnic komunii Boga Mioci, Jednego w Trzech Osobach. 1119 Koci, tworzc z Chrystusem-Gow jakby jedn osob mistyczn29, dziaa w sakramentach jako organicznie uksztatowana natura spoecznoci kapaskiej30. Przez chrzest i bierzmowanie lud kapaski staje si zdolny do celebracji liturgii; oprcz tego niektrzy wierni odznaczani s przez wicenia kapaskie, ustanawiani s w imi Chrystusa, aby karmili Koci sowem i ask Bo 31. 1120 Posuga wice, czyli kapastwo urzdowe32, su y kapastwu chrzcielnemu. Zapewnia ona, e w sakramentach dziaa Chrystus przez Ducha witego dla Kocioa. Zbawcze posanie powierzone przez Ojca Jego Synowi wcielonemu zostaje powierzone Apostoom, a przez nich ich nastpcom. Otrzymuj oni Ducha Jezusa, by dziaa w Jego imieniu i w Jego osobie (in persona Christi)33. W ten sposb szafarz wywicony stanowi wi sakramentaln, ktra czy czynno liturgiczn z tym, co powiedzieli i uczynili Apostoowie, a przez nich z tym, co powiedzia i uczyni Chrystus rdo i fundament sakramentw. 1121 Trzy sakramenty: chrzest, bierzmowanie i sakrament wice kapaskich, oprcz tego, e udzielaj aski, wyciskaj charakter sakramentalny (czyli piecz), przez ktry chrzecijanin uczestniczy w kapastwie Chrystusa i nale y do Kocioa, odpowiednio do swego stanu i penionych funkcji. To upodobnienie do Chrystusa i Kocioa, urzeczywistniane przez Ducha witego, jest nieusuwalne34; pozostaje ono w chrzecijaninie na zawsze jako pozytywna dyspozycja do przyjcia aski, jako obietnica i zapewnienie opieki Bo ej oraz powoanie do kultu Bo ego i su by Kocioowi. Sakramenty te nie mog wic nigdy by powtrzone.
III. Sakramenty wiary 1122 Chrystus posa swoich Apostow, by gosili w imi Jego... nawrcenie i odpuszczenie grzechw wszystkim narodom (k 24, 47). Nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego (Mt 28, 19). Polecenie udzielania chrztu, a wic posanie sakramentalne, jest zawarte w nakazie goszenia Ewangelii, poniewa sakrament jest przygotowywany przez sowo Bo e i wiar, bdc zgod na to sowo: Lud Bo y jednoczy si przez sowo Boga ywego... Goszenie sowa wymagane jest do samej posugi sakramentw, poniewa s to sakramenty wiary, ktra rodzi si ze sowa i nim si karmi35.
1123 Celem sakramentw jest uwicenie czowieka, budowanie mistycznego Ciaa Chrystusa, a wreszcie oddawanie czci Bogu. Jako znaki, maj one tak e poucza. Sakramenty wiar nie tylko zakadaj, lecz za pomoc sw i rzeczy daj jej wzrost, umacniaj j i wyra aj. Susznie wic nazywaj si sakramentami wiary36. 1124 Wiara Kocioa poprzedza wiar wierzcego, ktry jest wezwany do przylgnicia do niej. Gdy Koci celebruje sakramenty, wyznaje wiar otrzyman od Apostow. Wyra a to dawna zasada: lex orandi, lex credendi (lub: legem credendi lex statuat supplicandi, wedug Prospera z Akwitanii37, V wiek). Prawo modlitwy jest prawem wiary; Koci wierzy tak, jak si modli. Liturgia jest elementem konstytutywnym witej i ywej Tradycji38. 1125 Z tego powodu aden obrzd sakramentalny nie mo e by zmieniany ani poddawany manipulacji przez szafarza czy przez wsplnot. Nawet najwy szy autorytet w Kociele nie mo e dowolnie zmienia liturgii; mo e to czyni jedynie w posuszestwie wiary i w religijnym szacunku dla misterium liturgii. 1126 Ponadto, poniewa sakramenty wyra aj i rozwijaj jedno wiary w Kociele, lex orandi jest jednym z istotnych kryteriw dialogu, ktry d y do przywrcenia jednoci chrzecijan39. IV. Sakramenty zbawienia 1127 Sakramenty godnie celebrowane w wierze udzielaj aski, ktr oznaczaj40. S one skuteczne, poniewa dziaa w nich sam Chrystus: to On chrzci, to On dziaa w sakramentach, aby udziela aski, jak oznacza sakrament. Ojciec zawsze wysuchuje modlitwy Kocioa swego Syna, ktry to Koci w epiklezie ka dego sakramentu wyra a swoj wiar w moc Ducha witego. Jak ogie przemienia w siebie wszystko, czego dotknie, tak Duch wity przeksztaca w ycie Bo e to, co jest poddane Jego mocy. 1128 Taki jest sens stwierdzenia Kocioa4l, e sakramenty dziaaj ex opere operato (dosownie: przez sam fakt spenienia czynnoci), czyli moc zbawczego dziea Chrystusa, dokonanego raz na zawsze. Wynika std, e sakrament urzeczywistnia si nie przez sprawiedliwo czowieka, ktry go udziela lub przyjmuje, lecz przez moc Bo 42. W chwili, gdy sakrament jest celebrowany zgodnie z intencj Kocioa, moc Chrystusa i Jego Ducha dziaa w nim i przez niego, niezale nie od osobistej witoci szafarza. Skutki sakramentw zale jednak tak e od dyspozycji tego, kto je przyjmuje. 1129 Koci naucza, e dla wierzcych sakramenty Nowego Przymierza s konieczne do zbawienia43. aska sakramentalna jest ask Ducha witego, udzielon przez Chrystusa i waciw ka demu sakramentowi. Duch uzdrawia i przemienia tych, ktrzy przyjmuj sakrament, upodabniajc ich do Syna Bo ego. Owocem ycia sakramentalnego jest to, e Duch przybrania za synw przebstwia44 wiernych, w ywy sposb jednoczc ich z jedynym Synem, Zbawicielem. V. Sakramenty ycia wiecznego 1130 Koci celebruje misterium swego Pana, a przyjdzie, aby Bg by wszystkim we wszystkich (1 Kor 11, 26; 15, 28). Od czasw apostolskich liturgia kieruje si do swego celu przez wzywanie Ducha w Kociele: Marana tha! (1 Kor 16, 22). Liturgia uczestniczy w ten sposb w pragnieniu Jezusa: Gorco pragnem spo y t Pasch z wami... a si speni w Krlestwie Bo ym (k 22, 15-16). W sakramentach Chrystusa Koci otrzymuje ju zadatek swego dziedzictwa, uczestniczy ju w yciu wiecznym, oczekujc bogosawionej nadziei i objawienia si chway wielkiego Boga i Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa (Tt 2, 13). A Duch i Oblubienica mwi: Przyjd!... Przyjd, Panie Jezu! (Ap 22, 17. 20). wity Tomasz streszcza r ne aspekty znaku sakramentalnego w nastpujcy sposb: Sakrament jest znakiem, ktry przypomina to, co byo wczeniej, a mianowicie mk Chrystusa; ktry uwidacznia to, co dokonuje si w nas przez mk Chrystusa, a mianowicie ask; jest znakiem profetycznym, to znaczy zapowiadajcym przysz chwa45. W skrcie 1131 Sakramenty s skutecznymi znakami aski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kocioowi. Przez te znaki jest nam udzielane ycie Bo e. Obrzdy widzialne, w kt-
rych celebruje si sakramenty, oznaczaj i urzeczywistniaj aski waciwe ka demu sakramentowi. Przynosz one owoc w tych, ktrzy je przyjmuj z odpowiedni dyspozycj. 1132 Koci celebruje sakramenty jako wsplnota kapaska, ktrej struktur tworzy kapastwo chrzcielne i kapastwo urzdowe. 1133 Duch wity przygotowuje do sakramentw przez sowo Bo e i wiar, ktra przyjmuje sowo w sercach dobrze do tego usposobionych. Sakramenty umacniaj zatem i wyra aj wiar. 1134 Owoc ycia sakramentalnego ma rwnoczenie charakter osobowy i eklezjalny. Z jednej strony tym owocem dla ka dego wiernego jest ycie dla Boga w Chrystusie Jezusie, a z drugiej strony dla Kocioa jest nim wzrost w mioci oraz w jego posaniu dawania wiadectwa.
Rozdzia drugi CELEBRACJA SAKRAMENTALNA MISTERIUM PASCHALNEGO
1135 Katecheza liturgiczna zakada przede wszystkim zrozumienie ekonomii sakramentalnej (rozdzia pierwszy). W tym wietle ukazuje si nowo jej celebracji. W niniejszym rozdziale bdzie wic omwiona celebracja sakramentw Kocioa. Zostanie najpierw przedstawione to, co w r norodnoci tradycji liturgicznych jest wsplne w celebracji siedmiu sakramentw, a nastpnie to, co jest waciwe dla poszczeglnych sakramentw. Ta podstawowa katecheza o celebrowaniu sakramentw odpowie na gwne pytania, jakie stawiaj sobie wierni na ten temat: Kto celebruje liturgi? Jak celebrowa liturgi? Kiedy celebrowa liturgi? Gdzie celebrowa liturgi?
Artyku pierwszy CELEBRACJA LITURGII KOCIOA I. Kto celebruje liturgi? 1136 Liturgia jest czynnoci caego Chrystusa (Christus totus). Ci, ktrzy obecnie j celebruj poprzez znaki, ktrymi si posuguj uczestnicz ju w liturgii niebieskiej, gdzie celebracja w caej peni jest komuni i witem. Celebransi liturgii niebieskiej 1137 Apokalipsa w. Jana, ktr czytamy w liturgii Kocioa, objawia nam najpierw, e w niebie sta tron i na tronie kto zasiada (Ap 4, 2): Pan Bgl. Nastpnie ukazuje stojcego Baranka, jakby zabitego (Ap 5, 6)2: Chrystusa ukrzy owanego i zmartwychwstaego, jedynego Najwy szego Kapana prawdziwego sanktuarium3; Tego, ktry skada ofiar i jest ofiarowany, ktry daje i jest dawany4. Objawia wreszcie rzek wody ycia... wypywajc z tronu Boga i Baranka (Ap 22, 1), jeden z najpikniejszych symboli Ducha witego5. 1138 W su bie uwielbienia Boga i w wypenianiu Jego zamysu uczestnicz zjednoczeni w Chrystusie: Moce niebieskie6, cae stworzenie (czterech yjcych), sudzy starego i nowego Przymierza (dwudziestu czterech Starcw), nowy Lud Bo y (sto czterdzieci cztery tysice7), a zwaszcza mczennicy zabici dla Sowa Bo ego (Ap 6, 9), Najwitsza Matka Bo a (Niewiasta8; Oblubienica Baranka9), a wreszcie wielki tum, ktrego nie mg nikt policzy, z ka dego narodu i wszystkich pokole, ludw i jzykw (Ap 7, 9).
1139 Duch wity i Koci pozwala nam uczestniczy w tej wiecznej liturgii, kiedy w sakramentach celebrujemy misterium zbawienia. Celebransi liturgii sakramentalnej 1140 Liturgi celebruje caa wsplnota, Ciao Chrystusa zjednoczone ze swoj Gow. Czynnoci liturgiczne nie s czynnociami prywatnymi, lecz kultem Kocioa, bdcego sakramentem jednoci, a Koci to lud wity, zjednoczony i zorganizowany pod zwierzchnictwem biskupw. Dlatego czynnoci liturgiczne nale do caego Ciaa Kocioa, uwidaczniaj je i na nie oddziauj. Poszczeglnych natomiast jego czonkw dotycz w r ny sposb, zale nie od stopnia wice, urzdw i czynnego udziau10. Dlatego rwnie ilekro obrzdy, stosownie do ich wasnej natury, wymagaj odprawiania wsplnego z obecnoci i czynnym uczestnictwem wiernych, nale y podkrela, e o ile to mo liwe, ma ono pierwszestwo przed odprawianiem indywidualnym i niejako prywatnym11. 1141 Zgromadzenie, ktre celebruje, jest wsplnot ochrzczonych, ktrzy powicani s przez odrodzenie i namaszczenie Duchem witym jako dom duchowy i wite kapastwo, aby ... przez wszystkie waciwe chrzecijaninowi uczynki skada ofiary duchowe12. To kapastwo wsplne jest kapastwem Chrystusa, jedynego Kapana, w ktrym uczestnicz wszyscy czonkowie13: Matka Koci bardzo pragnie, by wszystkich wiernych prowadzi do penego, wiadomego i czynnego udziau w obrzdach liturgicznych, ktrego si domaga sama natura liturgii. Na mocy chrztu lud chrzecijaski, rodzaj wybrany, krlewskie kapastwo, nard wity, lud nabyty (1 P 2, 914) jest uprawniony i zobowizany do takiego udziau15. 1142 Ale nie wszystkie czonki speniaj t sam czynno (Rz 12, 4). Niektre czonki s powoane przez Boga, w Kociele i przez Koci, do specjalnej su by na rzecz wsplnoty. Sudzy ci s wybierani i konsekrowani przez sakrament wice, przez ktry Duch wity uzdalnia ich do dziaania w osobie Chrystusa-Gowy, aby su y wszystkim czonkom Kocioa16. Wywicony do posugi jest jakby ikon Chrystusa Kapana. Poniewa wanie w Eucharystii ukazuje si w peni sakrament Kocioa, dlatego te w przewodniczeniu Eucharystii ujawnia si najpierw posuga biskupa, a w jednoci z nim posuga prezbiterw i diakonw. 1143 Ze wzgldu na spenianie funkcji kapastwa wsplnego wiernych istniej tak e inne szczeglne posugi, nie udzielane przez sakrament wice. Ich znaczenie zostaje okrelone przez biskupw na podstawie tradycji liturgicznych i potrzeb duszpasterskich. Ministranci, lektorzy, komentatorzy i czonkowie chru rwnie speniaj prawdziw funkcj liturgiczn17. 1144 W celebracji sakramentw cae zgromadzenie jest wic liturgiem, ka dy wedug swojej funkcji, ale w jednoci Ducha, ktry dziaa we wszystkich. W odprawianiu liturgii ka dy speniajcy sw funkcj, czy to duchowny, czy wiecki, powinien czyni tylko to i wszystko to, co nale y do niego z natury rzeczy i na mocy przepisw liturgicznych18. II. Jak celebrowa liturgie? Znaki i symbole 1145 Celebracja sakramentalna skada si ze znakw i symboli. Wedug Boskiej pedagogii zbawienia ich znaczenie ma swoje korzenie w dziele stworzenia i w kulturze ludzkiej, ukonkretnia si w wydarzeniach Starego Przymierza, a w peni objawia w osobie i dziele Chrystusa. 1146 Znaki ze wiata czowieka. Znaki i symbole zajmuj wa ne miejsce w yciu ludzkim. Czowiek, jako istota zarwno cielesna jak duchowa, wyra a i rozumie rzeczywistoci duchowe za porednictwem znakw i symboli materialnych. Jako istota spoeczna czowiek potrzebuje znakw i symboli, by kontaktowa si z innymi za porednictwem jzyka, gestw i czynnoci. To samo odnosi si do jego relacji z Bogiem. 1147 Bg przemawia do czowieka za porednictwem widzialnego stworzenia. Kosmos materialny jawi si ludzkiemu poznaniu, aby czowiek odczytywa w nim lady swego Stwrcy19. wiato i ciemno, wiatr i ogie, woda i ziemia, drzewo i owoce mwi o Bogu, symbolizuj Jego wielko, a zarazem blisko.
1148 Ta rzeczywisto zmysowa jako stworzenie mo e sta si miejscem, w ktrym wyra a si dziaanie Boga uwicajcego ludzi i dziaanie ludzi oddajcych cze Bogu. Dotyczy to rwnie znakw i symboli ycia spoecznego ludzi: obmycie i namaszczenie, amanie chleba i picie z tego samego kielicha mog wyra a uwicajc obecno Boga i wdziczno czowieka dla swego Stwrcy. 1149 Wielkie religie ludzkoci wiadcz czsto w sposb bardzo wyrany o kosmicznym i symbolicznym znaczeniu obrzdw religijnych. Liturgia Kocioa przyjmuje, integruje i uwica elementy stworzenia i kultury ludzkiej, nadajc im godno znakw aski, nowego stworzenia w Jezusie Chrystusie. 1150 Znaki Przymierza. Nard wybrany otrzymuje od Boga znaki i charakterystyczne symbole, ktre zostaj wczone w jego ycie liturgiczne. Nie s to tylko celebracje cyklw kosmicznych i gesty spoeczne, ale znaki Przymierza, symbole wielkich dzie Boga dla swojego ludu. Wrd znakw liturgicznych Starego Przymierza mo na wymieni obrzezanie, namaszczenie i konsekrowanie krlw oraz kapanw, wkadanie rk, ofiary, a przede wszystkim Pasch. Koci widzi w tych znakach zapowied sakramentw Nowego Przymierza. 1151 Znaki przyjte przez Chrystusa. Pan Jezus w swoim przepowiadaniu czsto posuguje si znakami wiata stworzonego, by ukaza tajemnice Krlestwa Bo ego20. Uzdrawia lub potwierdza tre swojego przepowiadania przez znaki materialne lub symboliczne gesty21. Nadaje nowe znaczenie wydarzeniom i znakom Starego Przymierza, przede wszystkim Wyjciu z Egiptu i obchodom Paschy22, poniewa On sam jest sensem tych wszystkich znakw. 1152 Znaki sakramentalne. Od dnia Pidziesitnicy Duch wity przez znaki sakramentalne Kocioa dokonuje dziea uwicania. Sakramenty Kocioa nie wykluczaj caego bogactwa znakw i symboli zaczerpnitych z kosmosu i ycia spoecznego, ale oczyszczaj je i integruj. Ponadto wypeniaj one typy i figury Starego Przymierza, oznaczaj i urzeczywistniaj zbawienie dokonane przez Chrystusa; zapowiadaj oraz uprzedzaj chwa nieba. Sowa i czynnoci 1153 Celebracja sakramentalna jest spotkaniem dzieci Bo ych z Ojcem w Chrystusie i Duchu witym; spotkanie to wyra a si jako dialog przez czynnoci i sowa. Z pewnoci same czynnoci symboliczne maj ju jak wymow. Sowo Bo e oraz odpowied wiary powinny jednak towarzyszy im i o ywia je, by ziarno Krlestwa wydao owoc na dobrej ziemi. Czynnoci liturgiczne oznaczaj to, co wyra a sowo Bo e: bezinteresown inicjatyw Boga, a zarazem odpowied wiary Jego ludu. 1154 Liturgia sowa jest integraln czci celebracji sakramentalnej. W celu umacniania wiary wiernych powinny zosta dowartociowane znaki sowa Bo ego: ksiga sowa (lekcjonarz lub ewangeliarz), okazywanie jej czci (wniesienie w procesji, kadzido, wiato) i miejsce goszenia sowa (ambona), wyrane i zrozumiae czytanie; homilia szafarza, ktra przedu a jego goszenie; odpowiedzi zgromadzenia (aklamacje, psalmy medytacyjne, litanie, wyznanie wiary). 1155 Sowo i czynno liturgiczna s nierozczne jako znaki i nauczanie, a tak e jako urzeczywistnienie tego, co oznaczaj. Duch wity daje nie tylko zrozumienie sowa Bo ego, wzbudzajc wiar. Za porednictwem sakramentw urzeczywistnia tak e wielkie sprawy Bo e zapowiadane przez sowo; uobecnia i przekazuje dzieo Ojca wypenione przez Jego umiowanego Syna. piew i muzyka 1156 Tradycja muzyczna caego Kocioa stanowi skarbiec nieocenionej wartoci, wybijajcy si ponad inne sztuki, przede wszystkim przez to, e piew kocielny zwizany ze sowami jest nieodzown oraz integraln czci uroczystej liturgii23. Kompozycja i piew natchnionych psalmw, czsto z towarzyszeniem instrumentw muzycznych, byy cile zwizane ju z obrzdami liturgicznymi Starego Przymierza. Koci kontynuuje i rozwija t tradycj: Przemawiajcie do siebie wzajemnie w psalmach i hymnach, i pieniach penych ducha, piewajc i wysawiajc Pana w waszych sercach (Ef 5, 19)24. Kto piewa, ten si dwa razy modli25. 1157 piew i muzyka speniaj swoj funkcj znakw tym wymowniej, im cilej zwi si z czynnoci liturgiczn26, wedug trzech podstawowych kryteriw: pene wyrazu pikno modlitwy, jednomylne uczestniczenie zgromadzenia w przewidzianych momentach i uroczysty charakter cele-
bracji. Uczestnicz one w ten sposb w tym, co stanowi cel sw i czynnoci liturgicznych, a ktrym jest chwaa Bo a i uwicenie wiernych27. Ile razy pakaem, suchajc hymnw Twoich i kantykw, wstrznity bogim piewem Twego Kocioa. Gosy te wleway si do moich uszu, a gdy Twoja prawda ciekaa kroplami do serca, parowao z niego gorce uczucie pobo nego oddania. Z oczu pyny zy i dobrze mi byo z nimi28. 1158 Harmonia znakw (piew, muzyka, sowa i czynnoci) jest bardziej wymowna i owocna, jeli wyra a si w bogactwie kulturowym waciwym sprawujcemu liturgi Ludowi Bo emu29. Dlatego te nale y troskliwie pielgnowa religijny piew ludowy, tak aby gosy wiernych mogy rozbrzmiewa podczas nabo estw, a nawet w czasie czynnoci liturgicznych30, zgodnie z normami Kocioa. Przeznaczone do pieww kocielnych teksty powinny (jednak) si zgadza z nauk katolick. Naley je czerpa przede wszystkim z Pisma witego i rde liturgicznych31. wite obrazy 1159 wity obraz, ikona liturgiczna, przedstawia przede wszystkim Chrystusa. Nie mo e ona przedstawia niewidzialnego i niepojtego Boga; dopiero Wcielenie Syna Bo ego zapocztkowao ow ekonomi obrazw: Niegdy Bg, ktry nie ma ani ciaa, ani twarzy, nie mg absolutnie by przedstawiany na obrazie. Ale teraz, gdy ukaza si nam w ciele i y wrd ludzi, mog przedstawi na obrazie to, co zobaczyem z Boga... Z odsonitym obliczem kontemplujemy chwa Pana32. 1160 Ikonografia chrzecijaska za porednictwem obrazu wyra a ordzie ewangeliczne, ktre Pismo wite opisuje za porednictwem sw. Obraz i sowo wyjaniaj si wzajemnie. Mwic krtko, pragniemy strzec zazdronie wszystkich nienaruszonych tradycji Kocioa, tak pisanych jak ustnych. Jedn z nich jest przedstawianie wzoru za porednictwem obrazu, jeli zgadza si z liter ordzia ewangelicznego i su y potwierdzeniu prawdziwego, a nie nierzeczywistego Wcielenia Sowa Bo ego, oraz przynosi nam korzy, poniewa przedmioty przekazuj jeden drugiemu to, co wyobra aj, przez to, co bez dwuznacznoci oznaczaj33. 1161 Wszystkie znaki celebracji liturgicznej odnosz si do Chrystusa; dotyczy to tak e witych obrazw Matki Bo ej i witych. Oznaczaj one bowiem Chrystusa, ktry zosta w nich uwielbiony. Ukazuj mnstwo wiadkw (Hbr 12, 1), ktrzy nadal uczestnicz w zbawieniu wiata i z ktrymi jestemy zjednoczeni, zwaszcza podczas celebracji sakramentalnej. Przez ich wizerunki objawia si naszej wierze czowiek na obraz Boga, przemieniony wreszcie na Jego podobiestwo34, a nawet anioowie, wczeni tak e w dzieo Chrystusa. Idc jakby krlewskim traktem za Boskim nauczaniem witych Ojcw i za Tradycj Kocioa katolickiego wiemy przecie , e w nim przebywa Duch wity orzekamy z ca dokadnoci, w trosce o wiar, e przedmiotem kultu powinny by nie tylko wizerunki drogocennego i o ywiajcego krzy a, ale tak samo czcigodne i wite obrazy malowane, uo one w mozaik lub wykonane w inny sposb, ktre ze czci umieszcza si w kocioach, na sprzcie liturgicznym czy na szatach, na cianach czy na desce, w domach czy przy drogach, z wyobra eniami Pana naszego Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawiciela, a tak e witej Bogarodzicy, godnych czci aniow oraz wszystkich witych i sprawiedliwych35. 1162 Pikno i kolor obrazw pobudzaj moj modlitw. Jest to wito dla moich oczu, podobnie jak widok natury pobudza me serce do oddawania chway Bogu36. Kontemplacja witych obrazw, poczona z medytacj sowa Bo ego i piewem hymnw liturgicznych, nale y do harmonii znakw celebracji, aby celebrowane misterium wycisno si w pamici serca, a nastpnie znalazo swj wyraz w nowym yciu wiernych. III. Kiedy celebrowa liturgi? Czas liturgiczny
1163 wita Matka Koci uwa a za swj obowizek obchodzi w czcigodnym wspomnieniu zbawcze dzieo swego Boskiego Oblubieca przez cay rok w ustalonych dniach. Ka dego tygodnia Koci obchodzi pamitk Zmartwychwstania Paskiego w dniu, ktry nazwa Paskim, a raz w roku czci je tak e razem z Jego bogosawion Mk na Wielkanoc, w to swoje najwiksze wito. Z biegiem roku Koci odsania cae misterium Chrystusa... W ten sposb obchodzc misteria Odkupienia, Koci otwiera bogactwa zbawczych czynw i zasug swojego Pana, tak e one uobecniaj si niejako w ka dym czasie, aby wierni zetknli si z nimi i dostpili aski zbawienia37. 1164 Lud Bo y od czasw Prawa Moj eszowego zna stae wita, poczwszy od Paschy, by wspomina zdumiewajce czyny Boga Zbawiciela, dzikowa Mu za nie, przedu a pami o nich i uczy nowe pokolenia zgodnego z nimi postpowania. W czasie Kocioa, usytuowanym midzy wypenion ju raz na zawsze Pasch Chrystusa a jej spenieniem w Krlestwie Bo ym, liturgia sprawowana w ustalone dni jest gboko przeniknita nowoci misterium Chrystusa. 1165 Gdy Koci celebruje misterium Chrystusa, w jego modlitwie powraca sowo dzisiaj niby echo modlitwy, ktrej nauczy go jego Pan38, i echo wezwania Ducha witego39. Tym dzisiaj Boga ywego, do ktrego czowiek ma wej, jest Godzina Paschy Jezusa, ktra przenika i prowadzi ca histori. ycie rozcigno si na wszystkie istoty i wszyscy zostali napenieni jasnym wiatem. Wschd nad wschodami ogarn wszechwiat, a ten, ktry by przed jutrzenk i przed gwiazdami, niemiertelny i wielki, wspaniay Chrystus owieca wszystkie istoty janiej ni soce. Dlatego dla nas, ktrzy w Niego wierzymy, zaczyna si dzie wiata, dugi i wieczny, ktry nie ganie mistyczna Pascha40.
Dzie Paski 1166 Zgodnie z tradycj apostolsk, ktra wywodzi si od samego dnia Zmartwychwstania Chrystusa, Misterium Paschalne Koci obchodzi co osiem dni, w dniu, ktry susznie nazywany jest dniem Paskim albo niedziel41. Dzie Zmartwychwstania Chrystusa jest rwnoczenie pierwszym dniem tygodnia, pamitk pierwszego dnia stworzenia i smym dniem, w ktrym Chrystus po swoim odpoczynku wielkiego Szabatu zapocztkowuje dzie ktry Pan uczyni, dzie, ktry nie zna zachodu42. Centrum tego dnia stanowi wieczerza Paska, poniewa wanie na niej caa wsplnota wiernych spotyka zmartwychwstaego Pana, ktry zaprasza ich na swoj uczt43. Dzie Paski, dzie Zmartwychwstania, dzie chrzecijan, jest naszym dniem. Jest on nazywany dniem Paskim, poniewa wanie w tym dniu zwyciski Chrystus wstpi do Ojca. Jeeli poganie nazywaj go dniem soca, to chtnie si na to godzimy, poniewa dzi zajaniao wiato wiata, dzi ukazao si soce sprawiedliwoci, ktrego blask przynosi zbawienie44. 1167 Niedziela jest w penym znaczeniu tego sowa dniem zgromadzenia liturgicznego, w ktrym zbieraj si wierni dla suchania sowa Bo ego i uczestniczenia w Eucharystii, aby tak wspomina Mk, Zmartwychwstanie i chwa Pana Jezusa i skada dzikczynienie Bogu, ktry ich odrodzi przez zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa ku nadziei ywej45: Gdy kontemplujemy, o Chryste, cuda, jakie zostay dokonane w tym niedzielnym dniu Twego witego Zmartwychwstania, mwimy: Bogosawiony jest dzie niedzielny, poniewa by to dzie pocztku stworzenia... odnowienia rodzaju ludzkiego... W tym dniu rozradowao si niebo i ziemia, a cay wszechwiat zosta napeniony wiatem. Bogosawiony jest dzie niedzielny, poniewa w nim zostay otwarte bramy raju, by wszed do niego bez lku Adam i wszyscy wygnacy46. Rok liturgiczny 1168 Wychodzc od Triduum Paschalnego jakby od rda wiata, nowy czas Zmartwychwstania wypenia swoj jasnoci cay rok liturgiczny. Zbli ajc si stopniowo, krok za krokiem, do tego rda, rok zostaje przemieniony przez liturgi. Staje si on rzeczywicie rokiem aski Pana47. Ekonomia zbawienia dziaa w ramach czasu, ale od chwili jej wypenienia w Misterium Paschalnym Jezusa i w wylaniu Ducha witego jest uprzedzany koniec historii jako przedsmak Krlestwo Bo e wchodzi w nasz czas.
1169 Dlatego Wielkanoc nie jest po prostu jednym ze wit, ale jest witem wit, Uroczystoci uroczystoci, tak jak Eucharystia jest Sakramentem sakramentw (Wielkim Sakramentem). w. Atanazy nazywa Wielkanoc Wielk Niedziel48, podobnie jak nie tylko na Wschodzie poprzedzajcy j tydzie nazywany jest Wielkim Tygodniem. Tajemnica Zmartwychwstania, w ktrej Chrystus unicestwi mier, przenika swoj pot n moc nasz stary czas, a wszystko zostanie Mu poddane. 1170 Na Soborze Nicejskim (325) wszystkie Kocioy zgodziy si obchodzi Pasch chrzecijask w niedziel po peni ksi yca (14 Nnisan), po wiosennym zrwnaniu dnia z noc. Reforma kalendarza na Zachodzie (nazwanego w 1582 r. "gregoriaskim" od imienia papie a Grzegorza XIII) wprowadzia r nic kilku dni w stosunku do kalendarza wschodniego. Obecnie Z powodu odmiennych metod obliczania 14 nisan nie zawsze pokrywa si data Paschy w Kocioach zachodnich i wschodnich. Dlatego Kocioy zachodnie i wschodnie d do porozumienia, by na nowo doj do wsplnej daty celebrowania dnia Zmartwychwstania Pana. 1171 Rok liturgiczny jest rozwiniciem r nych aspektw jedynego Misterium Paschalnego. W sposb szczeglny odnosi si to do cyklu wit skupionych wok misterium Wcielenia (Zwiastowanie, Bo e Narodzenie, Objawienie Paskie), ktre wspominaj pocztek naszego zbawienia i komunikuj nam pierwociny Misterium Paschalnego. Cze witych w roku liturgicznym (Sanctorale) 1172 Obchodzc ten roczny cykl misteriw Chrystusa, Koci wity ze szczegln mioci oddaje cze Najwitszej Matce Bo ej, Maryi, ktra nierozerwalnym wzem zwizana jest ze zbawczym dzieem swojego Syna. W Niej Koci podziwia i wysawia wspaniay owoc Odkupienia i jakby w przeczystym obrazie z radoci oglda to, czym cay pragnie i spodziewa si by49. 1173 Gdy Koci w cigu roku liturgicznego wspomina mczennikw i innych witych, gosi Misterium Paschalne w tych, ktrzy wspcierpieli i zostali wspuwielbieni z Chrystusem, przedstawia wiernym ich przykady, pocigajce wszystkich przez Chrystusa do Ojca, a przez ich zasugi wyjednywa dobrodziejstwa Bo e50. Liturgia Godzin 1174 Misterium Chrystusa, Jego Wcielenie i Pascha, ktre celebrujemy w Eucharystii zwaszcza podczas niedzielnego zgromadzenia, przenika i przemienia czas ka dego dnia przez celebracj Liturgii Godzin, Officium divinum51. Ta celebracja jako wyraz wiernoci zaleceniom apostolskim, by nieustannie si modli (1 Tes 5, 17; Ef 6, 18), jest tak pomylana, aby wszystkie pory dnia i nocy uwica przez uwielbienie Boga52. Jest ona publiczn modlitw Kocioa53, w ktrej wierni (duchowni, zakonnicy, zakonnice i wieccy) sprawuj krlewskie kapastwo ochrzczonych. Liturgia Godzin celebrowana wedug formy zatwierdzonej przez Koci jest... prawdziwie gosem Oblubienicy przemawiajcej do Oblubieca. Co wicej, jest to modlitwa Chrystusa i Jego Ciaa zwrcona do Ojca54. 1175 Liturgia Godzin powinna sta si modlitw caego Ludu Bo ego. W niej sam Chrystus urzd kapaski wykonuje nadal przez swj Koci55 ka dy uczestniczy w niej wedug miejsca w Kociele i okolicznoci ycia: prezbiterzy jako penicy posug duszpastersk, poniewa s powoani do wiernego trwania na modlitwie i su enia Sowu56; zakonnicy i zakonnice przez charyzmat swego ycia konsekrowanego57; wszyscy wierni wedug swoich mo liwoci. Duszpasterze niech si staraj w niedziele i uroczyste wita odprawia w kocioach z udziaem wiernych gwne Godziny, zwaszcza Nieszpory. Zaleca si, aby i wieccy odmawiali brewiarz czy to z prezbiterami, czy na swoich zebraniach, czy nawet indywidualnie58. 1176 Celebracja Liturgii Godzin wymaga nie tylko zharmonizowania gosu z modlitw serca, lecz tak e troski o gbsze poznanie liturgii i Pisma witego, a zwaszcza psalmw59. 1177 Hymny i modlitwy wstawiennicze Liturgii Godzin wpisuj modlitw psalmw w czas Kocioa, wyra ajc symbolik pory dnia, okresu liturgicznego czy celebrowanego wita. Ponadto czytanie sowa Bo ego w ka dej Godzinie (z responsoriami czy troparionami, ktre po nim nastpuj), a w niektrych Godzinach czytania Ojcw Kocioa czy mistrzw ycia duchowego, objawiaj gbiej sens
celebrowanego misterium, pomagaj lepiej zrozumie psalmy i przygotowuj do modlitwy wewntrznej. W ten sposb lectio divina, podczas ktrej sowo Bo e jest czytane i rozwa ane, by stao si modlitw, jest zakorzeniona w celebracji liturgicznej. 1178 Liturgia Godzin, ktra jest jakby przedu eniem celebracji eucharystycznej, nie wyklucza, ale domaga si na zasadzie komplementarnoci r nych form pobo noci Ludu Bo ego, szczeglnie adoracji i kultu Najwitszego Sakramentu. IV. Gdzie celebrowa liturgi? 1179 Kult Nowego Przymierza w Duchu i prawdzie (J 4, 24) nie jest zwizany z jakim okrelonym miejscem na zasadzie wycznoci. Caa ziemia jest wita i powierzona ludziom. Gdy wierni gromadz si w jakim miejscu, s ywymi kamieniami, zebranymi w celu budowania duchowej wityni (1 P 2, 4-5). Ciao Chrystusa Zmartwychwstaego jest duchow wityni, z ktrej tryska rdo wody ywej. Wszczepieni w Chrystusa przez Ducha witego, jestemy wityni Boga ywego (2 Kor 6, 16). 1180 Jeli w jakim kraju nie jest naruszana wolno religijna60, chrzecijanie wznosz budowle przeznaczone do kultu Bo ego. Te widzialne kocioy nie s zwyczajnymi miejscami zgromadze, ale oznaczaj i ukazuj Koci yjcy w tym miejscu, mieszkanie Boga z ludmi pojednanymi i zjednoczonymi w Chrystusie. 1181 Dom modlitwy, gdzie sprawuje si i przechowuje Najwitsz Eucharysti oraz gdzie gromadz si wierni i gdzie czci si obecno Syna Bo ego, Zbawiciela naszego, zo onego za nas na otarzu ofiarnym jako pomoc i pociech wiernych, winien by schludny, sposobny do modlitwy i witych uroczystoci61. W tym domu Bo ym prawda i harmonia znakw, ktre go tworz, powinny ukazywa Chrystusa, ktry jest obecny i dziaa w tym miejscu62. 1182 Otarzem Nowego Przymierza jest Krzy Chrystusa63, z ktrego wypywaj sakramenty Misterium Paschalnego. Na otarzu, ktry stanowi centrum wityni, uobecnia si w znakach sakramentalnych ofiara Krzy a. Otarz jest tak e stoem Paskim, do ktrego jest zaproszony Lud Bo y64. W niektrych liturgiach wschodnich otarz jest tak e symbolem grobu (Chrystus naprawd umar i naprawd zmartwychwsta). 1183 Tabernakulum powinno by umieszczone w kociele... w najbardziej godnym miejscu, z najwiksz czci65. Godna forma, waciwe umieszczenie i zabezpieczenie tabernakulum66 powinny sprzyja adoracji Pana, rzeczywicie obecnego w Najwitszym Sakramencie otarza. wite krzy mo (myron), su ce do namaszczania, jest znakiem sakramentalnym pieczci daru Ducha witego; tradycyjnie jest przechowywane i czczone w jakim bezpiecznym miejscu witym. Mo na do niego doczy olej katechumenw i olej chorych. 1184 Katedra biskupa lub krzeso prezbitera powinny podkrela jego funkcj jako przewodniczcego zgromadzenia i kierujcego modlitw67. Ambona. Godno sowa Bo ego wymaga, by w kociele byo ono goszone z miejsca, na ktrym w czasie liturgii sowa spontanicznie skupia si uwaga wiernych68. 1185 Chrzest zapocztkowuje zgromadzenie Ludu Bo ego, dlatego witynia powinna posiada miejsce do celebracji chrztu (chrzcielnica) oraz sprzyja pamici o obietnicach chrzcielnych (woda wicona). Odnowa ycia chrzcielnego wymaga pokuty. witynia powinna zatem posiada miejsce suce wyra aniu skruchy i otrzymywaniu przebaczenia, dostosowane do przyjmowania penitentw. witynia powinna tak e stanowi przestrze zachcajc do skupienia i cichej modlitwy, ktra przedu a i uwewntrznia wielk Modlitw eucharystyczn. 1186 witynia ma wreszcie znaczenie eschatologiczne. Aby wej do domu Bo ego, trzeba przekroczy prg, symbol przejcia ze wiata zranionego grzechem do wiata nowego ycia, do ktrego s powoani wszyscy ludzie. witynia widzialna symbolizuje dom ojcowski, do ktrego zd a Lud Bo y i w ktrym Ojciec otrze z ich oczu wszelk z (Ap 21, 4). Dlatego te witynia jest szeroko otwartym i gocinnym domem wszystkich dzieci Bo ych.
W skrcie 1187 Liturgia jest dzieem caego Chrystusa, Gowy i Ciaa. Nasz Arcykapan celebruje j nieustannie w liturgii niebieskiej wraz ze wit Bo Rodzicielk, Apostoami, wszystkimi witymi i wieloma ludmi, ktrzy weszli ju do Krlestwa. 1188 W celebracji liturgicznej cae zgromadzenie jest liturgiem: ka dy wedug penionej funkcji. Kapastwo chrzcielne jest kapastwem caego Ciaa Chrystusa. Niektrzy wierni otrzymali jednak sakrament wice, by reprezentowa Chrystusa jako Gow Ciaa. 1189 Celebracja liturgiczna obejmuje znaki i symbole, ktre odnosz si do stworzenia (wiato, woda, ogie), do ycia ludzkiego (obmywanie, namaszczanie, amanie chleba) i do historii zbawienia (obrzdy Paschy). Te elementy kosmiczne, obrzdy ludzkie i czynnoci przypominajce dziaanie Bo e, wczone do wiata wiary i ogarnite moc Ducha witego, staj si nonikami zbawczego i uwicajcego dziaania Chrystusa. 1190 Liturgia sowa jest integraln czci celebracji. Znaczenie celebracji jest wyra ane przez sowo Bo e, ktre jest goszone, i przez zaanga owanie wiary, ktra jest odpowiedzi na to sowo. 1191 piew i muzyka s cile zczone z czynnoci liturgiczn. Kryteriami ich dobrego wykorzystania s: pene wyrazu pikno modlitwy, harmonijne uczestniczenie zgromadzenia i sakralny charakter celebracji. 1192 wite obrazy obecne w naszych kocioach i domach maj budzi i umacnia wiar w misterium Chrystusa. Przez ikon Chrystusa i Jego zbawczych dziel wielbimy Jego samego. W witych obrazach Matki Bo ej, aniow i witych czcimy przedstawione na nich osoby. 1193 Niedziela, dzie Paski, jest gwnym dniem celebracji Eucharystii, poniewa jest to dzie Zmartwychwstania. Niedziela jest w penym znaczeniu tego sowa dniem zgromadzenia liturgicznego, dniem rodziny chrzecijaskiej, dniem radoci i odpoczynku po pracy. Jest podstaw i rdzeniem caego roku liturgicznego69. 1194 Z biegiem roku Koci odsania cae Misterium Chrystusa, poczwszy od Wcielenia i Narodzenia a do Wniebowstpienia, do dnia Zesania Ducha witego oraz oczekiwania bogosawionej nadziei i przyjcia Paskiego70. 1195 W okrelone dni roku liturgicznego Koci na ziemi wspomina witych: przede wszystkim wit Bo Rodzicielk, nastpnie Apostow, mczennikw i innych witych. Ukazuje w ten sposb, e jest zjednoczony z liturgi niebiesk; wielbi Chrystusa za to, e dokona zbawienia w swoich uwielbionych czonkach. Ich przykad jest natchnieniem Kocioa w jego drodze do Ojca. 1196 Wierni, ktrzy celebruj liturgi Godzin, jednocz si z Chrystusem, naszym Najwy szym Kapanem, przez modlitw psalmw, rozwa anie sowa Bo ego, pieni i uwielbienia, by wczy si do Jego nieustannej i powszechnej modlitwy, ktra oddaje chwa Ojcu i wyprasza dar Ducha witego dla caego wiata. 1197 Chrystus jest prawdziw wityni Boga, miejscem, w ktrym przebywa Jego chwaa. Chrzecijanie przez lask Bo staj si rwnie wityniami Ducha witego, ywymi kamieniami, z ktrych jest budowany Koci. 1198 W warunkach ycia na ziemi Koci potrzebuje miejsc, w ktrych mogaby gromadzi si wsplnota wiernych. S nimi nasze widzialne witynie, wite miejsca, bdce obrazami Miasta witego, niebieskiego Jeruzalem, do ktrego pielgrzymujemy. 1199 W tych wityniach Koci sprawuje kult publiczny na chwa Trjcy witej, sucha sowa Bo ego i piewa pie uwielbienia, zanosi modlitwy i skada Ofiar Chrystusa, obecnego sakramentalnie pord zgromadzenia. Te witynie s rwnie miejscami skupienia i modlitwy osobistej.
Artyku drugi R NORODNO LITURGICZNA A JEDNO MISTERIUM
Tradycje liturgiczne a powszechno Kocioa 1200 Od pierwszej wsplnoty jerozolimskiej a do paruzji Kocioy Bo e wierne wierze apostolskiej we wszystkich miejscach celebruj to samo Misterium Paschalne. Celebrowane w liturgii misterium jest jedno, ale formy jego celebrowania s zr nicowane. 1201 Bogactwo misterium Chrystusa jest tak niezgbione, e adna tradycja liturgiczna nie mo e wyczerpa jego wymowy. Historia powstania i rozwoju r nych obrzdkw wiadczy o zdumiewajcej komplementarnoci. Gdy Kocioy prze yway swoje tradycje liturgiczne w komunii wiary i sakramentw, wzbogacay si wzajemnie i wzrastay w wiernoci wobec Tradycji i wsplnego posania caego Kocioa71. 1202 R ne tradycje liturgiczne narodziy si ze wzgldu na samo posanie Kocioa. Kocioy tego samego obszaru geograficznego i kulturowego zaczy celebrowa misterium Chrystusa, stosujc szczeglne formy wyrazu, typowe dla danej kultury: w tradycji depozytu wiary72, w symbolice liturgicznej, w organizowaniu wsplnoty braterskiej, w teologicznym rozumieniu misteriw i w r nych formach witoci. W taki sposb Chrystus, wiato i Zbawienie wszystkich narodw, w yciu liturgicznym Kocioa ukazuje si ludowi i kulturze, do ktrych ten Koci zosta posany i w ktrych si zakorzeni. Koci jest powszechny; mo e zintegrowa w swojej jednoci wszystkie prawdziwe bogactwa kultur, dokonujc ich oczyszczenia73. 1203 W Kociele s obecnie u ywane nastpujce tradycje liturgiczne, czyli obrzdki: obrzdek aciski (gwnie rzymski, lecz tak e obrzdki pewnych Kociow lokalnych, jak obrzdek ambrozjaski, czy te obrzdki pewnych zakonw), bizantyjski, aleksandryjski czy koptyjski, syryjski, ormiaski, maronicki i chalcedoski. Trzymajc si wiernie Tradycji, Sobr wity owiadcza, e wita Matka Koci uwa a za rwne w prawach i godnoci wszystkie prawnie uznane obrzdki i e chce je na przyszo zachowa i zapewni im wszelki rozwj74. Liturgia i kultury 1204 Celebracja liturgii powinna wic odpowiada charakterowi i kulturze r nych narodw75. Aby misterium Chrystusa byo wszystkim narodom obwieszczone dla skonienia ich do posuszestwa wierze (Rz 16, 26), powinno by goszone, celebrowane i prze ywane we wszystkich kulturach tak, by nie niszczyo tych kultur, lecz su yo ich odkupieniu i dopenieniu76. Wiele dzieci Bo ych wanie ze swoj kultur ludzk, przyjt i przemienion przez Chrystusa, i za jej porednictwem ma przystp do Ojca, by Go uwielbia w jednym Duchu. 1205 W liturgii, a zwaszcza w liturgii sakramentw, jest pewna cz niezmienna, poniewa pochodzi z ustanowienia Bo ego i Koci jest jej str em. Jest w niej rwnie cz podlegajca zmianom i Koci mo e, a nawet czasem powinien dostosowywa j do kultury narodw aktualnie ewangelizowanych77. 1206 R norodno liturgiczna mo e by rdem wzbogacenia, ale mo e rwnie wywoywa napicia i wzajemne niezrozumienie, a nawet schizmy. Jest jasne, e w tej dziedzinie r norodno nie powinna szkodzi jednoci. Mo e ona wypowiada si jedynie w ramach wiernoci wobec wsplnej wiary, wobec znakw sakramentalnych, ktre Koci otrzyma od Chrystusa, i wobec wsplnoty hierarchicznej. Adaptacja kulturowa wymaga nawrcenia serca, a jeli trzeba, tak e zerwania ze zwyczajami przodkw niezgodnymi z wiar katolick78. W skrcie
1207 Jest rzecz waciw, by celebracja liturgiczna d ya do wyra ania si w kulturze narodu, w ktrym znajduje si Koci, nie uzale niajc si jednak od niej. Z drugiej strony sama liturgia rodzi i formuje kultury. 1208 R ne tradycje liturgiczne lub obrzdki, prawnie uznane, ukazuj powszechno Kocioa, poniewa oznaczaj i przekazuj to samo misterium Chrystusa. 1209 Wierno Tradycji apostolskiej, to znaczy komunia wiary i sakramentw otrzymanych od Apostow, stanowi kryterium, ktre zapewnia jedno w wieloci form tradycji liturgicznych. Komunia ta jest oznaczana i zapewniana przez sukcesj apostolsk.
Dzia drugi SIEDEM SAKRAMENTW KOCIOA 1210 Sakramenty Nowego Prawa zostay ustanowione przez Chrystusa. Jest ich siedem: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament wice i ma estwo. Sakramenty te obejmuj wszystkie etapy i wszystkie wa ne momenty ycia chrzecijanina: sprawiaj narodzenie i rozwj chrzecijaskiego ycia wiary, uzdrowienie i dar posania. Wida w tym pewne podobiestwo, jakie istnieje midzy etapami ycia naturalnego a etapami ycia duchowego1. 1211 Idc za t analogi, Katechizm przedstawi najpierw trzy sakramenty wtajemniczenia chrzecijaskiego (rozdzia pierwszy), nastpnie sakramenty uzdrowienia (rozdzia drugi) i wreszcie sakramenty su ce komunii i posaniu wiernych (rozdzia trzeci). Nie jest to oczywicie jedyny mo liwy porzdek, ale pozwala on dostrzec, e sakramenty tworz pewn struktur, w ktrej ka dy z nich ma swoje ywotne miejsce. W tej strukturze Eucharystia zajmuje wyjtkowe miejsce jako sakrament sakramentw: Wszystkie inne sakramenty s skierowane do niej jak do swego celu2.
Rozdzia pierwszy SAKRAMENTY WTAJEMNICZENIA CHRZECIJASKIEGO
1212 Sakramenty wtajemniczenia chrzecijaskiego: chrzest, bierzmowanie i Eucharystia s fundamentami caego ycia chrzecijaskiego. Uczestnictwo w Boskiej naturze, ktre ludzie otrzymuj w darze przez ask Chrystusa, objawia pewn analogi do powstania, rozwoju i wzrostu ycia naturalnego. Wierni odrodzeni przez chrzest, zostaj umocnieni przez sakrament bierzmowania, a w Eucharystii otrzymuj pokarm ycia wiecznego. W ten sposb przez sakramenty wtajemniczenia chrzecijaskiego w coraz wikszym stopniu osigaj skarby ycia Bo ego i postpuj w doskonaej mioci3.
Artyku pierwszy SAKRAMENT CHRZTU 1213 Chrzest wity jest fundamentem caego ycia chrzecijaskiego, bram ycia w Duchu (vitae spiritualis ianua) i bram otwierajc dostp do innych sakramentw. Przez chrzest zostajemy wyzwoleni od grzechu i odrodzeni jako synowie Bo y, stajemy si czonkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Koci i stajemy si uczestnikami jego posania4: Chrzest jest sakramentem odrodzenia przez wod i w sowie5. I. Jak jest nazywany ten sakrament? 1214 Jest nazywany chrztem ze wzgldu na gwny obrzd, przez ktry jest wypeniany: chrzci (gr. baptizein) oznacza: zanurzy, pogr y; zanurzenie w wodzie jest symbolem pogrzebania katechumena w mierci Chrystusa, z ktrej powstaje przez zmartwychwstanie z Nim6 jako nowe stworzenie (2 Kor 5,17; Ga 6,15).
1215 Sakrament ten jest tak e nazywany obmyciem odradzajcym i od nawiajcym w Duchu witym (Tt 3, 5), poniewa oznacza i urzeczywistnia narodzenie z wody i z Ducha, bez ktrego nikt nie mo e wej do Krlestwa Bo ego (J 3, 5). 1216 Obmycie to nazywane jest owieceniem, poniewa ci, ktrzy otrzymuj pouczenie (katechetyczne), zostaj owieceni w duchu...7 Ochrzczony, otrzymawszy w chrzcie Sowo, wiato prawdziw, ktra owieca ka dego czowieka (J 1, 9), po owieceniu (Hbr 10, 32) staje si synem wiatoci (1 Tes 5, 5) i sam wiatoci (Ef 5, 8): Chrzest jest najpikniejszym i najwspanialszym darem Boga... Nazywamy go darem, ask, namaszczeniem, owieceniem, szat niezniszczalnoci, obmyciem odradzajcym, pieczci i wszystkim, co mo e by najcenniejsze. Darem poniewa jest udzielany tym, ktrzy nic nie przynosz; ask poniewa jest dawany nawet tym, ktrzy zawinili; chrztem poniewa grzech zostaje pogrzebany w wodzie; namaszczeniem poniewa jest wity i krlewski (a krlw si namaszcza); owieceniem poniewa jest janiejcym wiatem; szat poniewa zakrywa nasz wstyd; obmyciem poniewa oczyszcza; pieczci poniewa strze e nas i jest znakiem panowania Boga8. II. Chrzest w ekonomii zbawienia Zapowiedzi chrztu w Starym Przymierzu 1217 W liturgii Wigilii Paschalnej, podczas bogosawiestwa wody chrzcielnej, Koci uroczycie przypomina wielkie wydarzenia historii zbawienia, ktre byy ju zapowiedziami misterium chrztu: Bo e, Ty niewidzialn moc dokonujesz rzeczy niezwykych przez sakramentalne znaki. Ty w cigu dziejw zbawienia przygotowae wod przez Ciebie stworzon, aby wyra aa ask chrztu witego9. 1218 Od pocztku wiata woda, zwyczajne i przedziwne stworzenie, jest rdem ycia i podnoci. Pismo wite widzi j osonit przez Ducha witego10: Na pocztku wiata Twj Duch unosi si nad wodami, aby ju uwicania11. wtedy woda nabraa mocy
1219 Koci widzia w arce Noego obraz zbawienia przez chrzest. W niej bowiem niewielu, to jest osiem dusz, zostao uratowanych przez wod (1 P 3, 20). Ty nawet w wodach potopu dae nam obraz odrodzenia, bo ten sam ywio poo y kres wystpkom i da pocztek cnotom12. 1220 Woda rdlana symbolizuje ycie, a woda morska jest symbolem mierci, dlatego moga by zapowiedzi misterium Krzy a. Ze wzgldu na t symbolik chrzest oznacza udzia w mierci Chrystusa. 1221 Przede wszystkim przejcie przez Morze Czerwone, bdce prawdziwym wyzwoleniem Izraela z niewoli egipskiej, zapowiada wyzwolenie, jakiego dokonuje chrzest: Ty sprawie, e synowie Abrahama przeszli po suchym dnie Morza Czerwonego, aby nard wyzwolony z niewoli faraona sta si obrazem przyszej spoecznoci ochrzczonych13. 1222 Wreszcie zapowiedzi chrztu jest przejcie przez Jordan; po tym wydarzeniu lud Bo y otrzymuje dar Ziemi obiecanej potomstwu Abrahama, bdcy obrazem ycia wiecznego. Obietnica tego bogosawionego dziedzictwa wypenia si w Nowym Przymierzu. Chrzest Chrystusa 1223 Wszystkie zapowiedzi Starego Przymierza zostaj wypenione w Chrystusie Jezusie. Rozpoczyna On swoje ycie publiczne od przyjcia chrztu w Jordanie z rk Jana Chrzciciela14. Po swoim
zmartwychwstaniu Jezus daje Apostoom taki nakaz: Idcie wic i nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Uczcie je zachowywa wszystko, co wam przykazaem (Mt 28, 19-20)15. 1224 Chocia chrzest w. Jana by przeznaczony dla grzesznikw, nasz Pan podda si mu dobrowolnie, aby wypeni wszystko, co sprawiedliwe (Mt 3, 15). Ten gest Jezusa jest przejawem Jego ogoocenia (Flp 2, 7). Duch, ktry unosi si nad wodami pierwszego stworzenia, zstpuje wwczas na Chrystusa, zapowiadajc nowe stworzenie, a Ojciec ukazuje Jezusa jako swego umiowanego Syna (Mt 3,16-17). 1225 Przez swoj Pasch Chrystus otworzy wszystkim ludziom rda chrztu. Istotnie, Jezus mwi o swojej mce, ktr mia wycierpie w Jerozolimie, jako o chrzcie, ktrym mia by ochrzczony16. Krew i woda, ktre wypyny z przebitego boku ukrzy owanego Jezusa17, s zapowiedzi chrztu i Eucharystii, sakramentw nowego ycia18. Od tej chwili mo liwe jest narodzenie si z wody i z Ducha, by wej do Krlestwa Bo ego (J 3, 5). Zobacz, gdzie jeste ochrzczony, skd pochodzi chrzest, jeli nie z krzy a Chrystusa, ze mierci Chrystusa. Tu jest caa tajemnica: Chrystus cierpia za ciebie. W Nim jeste odkupiony, w Nim jeste zbawiony19. Chrzest w Kociele 1226 Koci celebrowa chrzest i udziela go od dnia Pidziesitnicy. Istotnie, w. Piotr mwi do tumu poruszonego jego przepowiadaniem: Nawrcie si i niech ka dy z was ochrzci si w imi Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechw waszych, a wemiecie w darze Ducha witego (Dz 2, 38). Apostoowie i ich wsppracownicy udzielaj chrztu ka demu, kto wierzy w Jezusa: ydom bojcym si Boga i poganom20. Chrzest zawsze wi e si z wiar: Uwierz w Pana Jezusa, a zbawisz siebie i swj dom owiadcza w. Pawe stra nikowi w Filippi. Opowiadanie mwi dalej: Natychmiast przyj chrzest wraz z caym swym domem (Dz 16, 31-33). 1227 Wedug w. Pawa Apostoa czowiek wierzcy ma przez chrzest udzia w mierci Chrystusa, zostaje z Nim pogrzebany i powstaje z martwych: My wszyscy, ktrzymy otrzymali chrzest zanurzajcy w Chrystusa Jezusa, zostalimy zanurzeni w Jego mier. Zatem przez chrzest zanurzajcy nas w mier, zostalimy razem z Nim pogrzebani po to, abymy i my wkroczyli w nowe ycie (Rz 6, 3-4)21. Ochrzczeni przyoblekli si w Chrystusa (Ga 3, 27). Dziki Duchowi witemu chrzest jest obmyciem, ktre oczyszcza, uwica i usprawiedliwia22. 1228 Chrzest jest wic obmyciem wod, poprzez ktre niezniszczalne nasienie sowa Bo ego przynosi yciodajny skutek23. w. Augustyn powie o chrzcie: Sowo czy si z elementem materialnym i to staje si sakramentem24.
III. Jak celebruje si sakrament chrztu? Wtajemniczenie chrzecijaskie 1229 Gdy kto chcia sta si chrzecijaninem, musia od czasw apostolskich przej pewn drog i wtajemniczenie zo one z wielu etapw. Mo na t drog przej szybciej lub wolniej. Zawsze powinna ona zawiera kilka istotnych elementw: goszenie sowa, przyjcie Ewangelii, ktre pociga za sob nawrcenie, wyznanie wiary, chrzest, wylanie Ducha witego, dostp do Komunii eucharystycznej. 1230 Wtajemniczenie to w cigu wiekw ulegao wielu zmianom, zale nie od okolicznoci. W pierwszych wiekach Kocioa wtajemniczenie chrzecijaskie byo bardzo rozbudowane i obejmowao dugi okres katechumenatu oraz szereg obrzdw przygotowawczych, ktre wyznaczay liturgicznie drog przygotowania katechumenalnego. Jego zwieczeniem bya celebracja sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego.
1231 Tam gdzie chrzest dzieci sta si w szerokim zakresie zwyczajn form celebracji tego sakramentu, wszystko to stao si jednym obrzdem, ktry zawiera w sposb bardzo skrcony przygotowujce etapy wtajemniczenia chrzecijaskiego. Chrzest dzieci ze swej natury wymaga katechumenatu pochrzcielnego. Nie chodzi tylko o pniejsze nauczanie, lecz tak e o konieczny rozwj aski chrztu w miar dorastania osoby. Temu celowi powinien su y katechizm. 1232 Sobr Watykaski II przywrci w Kociele aciskim r ne stopnie katechumenatu dorosych25. Jego obrzdy znajduj si w Ordo initiationis christianae adultorum (1972). Sobr pozwala zreszt, by oprcz tego, co zawiera tradycja chrzecijaska, w krajach misyjnych dopuszczano te elementy wtajemniczenia bdce w u yciu danego narodu, ktre dadz si dostosowa do obrzdw chrzecijaskich26. 1233 Obecnie we wszystkich obrzdkach aciskich i wschodnich wtajemniczenie chrzecijaskie dorosych rozpoczyna si od przyjcia ich do katechumenatu i osiga swj punkt kulminacyjny w jednej celebracji udzielania trzech sakramentw: chrztu, bierzmowania i Eucharystii27. W obrzdkach wschodnich wtajemniczenie chrzecijaskie dzieci zaczyna si od chrztu, po ktrym bezporednio nastpuje bierzmowanie i Eucharystia, gdy tymczasem w obrzdku rzymskim wtajemniczenie trwa przez lata katechezy i koczy si pniej bierzmowaniem i Eucharysti, ktra jest jej szczytowym punktem28. Mistagogia celebracji 1234 Znaczenie i aska sakramentu chrztu ukazuj si jasno w obrzdach jego celebracji. Uczestniczc w nich z uwag, ledzc czynnoci i sowa tej celebracji, wierni s wprowadzani w cae bogactwo tego, co ten sakrament oznacza i co urzeczywistnia w ka dym neoficie. 1235 Znak krzy a na pocztku celebracji wyciska piecz Chrystusa na tym, ktry ma do Niego nale e, i oznacza ask odkupienia, jak Chrystus naby dla nas przez swj Krzy . 1236 Goszenie sowa Bo ego owieca kandydatw i zgromadzenie prawd objawion i pobudza ich do udzielania odpowiedzi wiary, nieodcznej od chrztu. Chrzest jest bowiem w szczeglny sposb sakramentem wiary, poniewa jest sakramentalnym wejciem w ycie wiary. 1237 Poniewa chrzest oznacza wyzwolenie od grzechu i od kusiciela, czyli diaba, dlatego wypowiada si nad kandydatem egzorcyzm (lub kilka egzorcyzmw). Namaszcza si go olejem katechumenw lub celebrans kadzie na niego rk, a on w sposb wyrany wyrzeka si Szatana. Tak przygotowany kandydat do chrztu mo e wyzna wiar Kocioa, ktrej zostanie powierzony przez chrzest29. 1238 Woda chrzcielna zostaje powicona przez modlitw epikletyczn (albo podczas obrzdw chrztu, albo w czasie Wigilii Paschalnej). Koci prosi Boga, by przez swojego Syna i moc Ducha witego zstpi na t wod, aby ci, ktrzy zostan w niej ochrzczeni, narodzili si z wody i z Ducha (J 3, 5). 1239 Nastpuje wwczas istotny obrzd sakramentu chrzest w sensie cisym. Oznacza on i urzeczywistnia mier dla grzechu i wejcie w ycie Trjcy witej 1przez upodobnienie do Misterium Paschalnego Chrystusa. W sposb najbardziej znaczcy dokonuje si chrztu przez trzykrotne zanurzenie w wodzie chrzcielnej. Ju od staro ytnoci mo e on by tak e udzielany przez trzykrotne polanie wod gowy kandydata. 1240 W Kociele aciskim trzykrotnemu polaniu wod towarzysz sowa szafarza: N., ja ciebie chrzcz w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. W liturgiach wschodnich katechumen zwrcony jest w kierunku wschodnim, a kapan mwi: N., sugo Bo y, jeste chrzczony w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Przy wzywaniu ka dej z Osb Trjcy witej kapan zanurza kandydata w wodzie i podnosi go z niej. 1241 Namaszczenie krzy mem witym, wonnym olejem powiconym przez biskupa, oznacza dar Ducha witego dla neofity. Sta si on chrzecijaninem, to znaczy namaszczonym Duchem witym, wszczepionym w Chrystusa, ktry jest namaszczony jako kapan, prorok i krl30.
1242 W liturgii Kociow wschodnich po udzieleniu chrztu nastpuje namaszczenie, ktre jest sakramentem chryzmacji (bierzmowanie). W liturgii rzymskiej zapowiada ono drugie namaszczenie krzy mem witym, ktrego w przyszoci udzieli biskup. Bdzie to sakrament bierzmowania, ktry niejako umacnia i dopenia namaszczenie chrzcielne. 1243 Biaa szata ukazuje, e ochrzczony przyoblek si w Chrystusa (Ga 3, 27) i zmartwychwsta z Chrystusem. wieca zapalona od paschau oznacza, e Chrystus owieci neofit i e ochrzczeni s w Chrystusie wiatem wiata (Mt 5,14)31. Nowo ochrzczony jest teraz dzieckiem Bo ym w Jedynym Synu. Mo e odmawia modlitw dzieci Bo ych: Ojcze nasz. 1244 Pierwsza Komunia eucharystyczna. Neofita, ktry sta si dzieckiem Bo ym i przywdzia szat godow, zostaje przyjty na uczt godw Baranka Celebracja misterium chrzecijaskiego i otrzymuje pokarm nowego ycia Ciao i Krew Chrystusa. Kocioy wschodnie zachowuj yw wiadomo jednoci wtajemniczenia chrzecijaskiego, udzielajc Komunii witej wszystkim nowo ochrzczonym i bierzmowanym, nawet maym dzieciom, w nawizaniu do sw Chrystusa: Pozwlcie dzieciom przychodzi do Mnie, nie przeszkadzajcie im (Mk 10, 14). Koci aciski, ktry dopuszcza do Komunii witej dopiero po dojciu do u ywania rozumu, wyra a otwarcie chrztu na Eucharysti w ten sposb, e przybli a ochrzczone dziecko do otarza dla odmwienia tam modlitwy Ojcze nasz. 1245 Uroczyste bogosawiestwo koczy obrzd udzielania chrztu. Podczas chrztu niemowlt szczeglne miejsce zajmuje bogosawiestwo matki. IV. Kto mo e przyj chrzest? 1246 Zdolny do przyjcia chrztu jest ka dy czowiek jeszcze nie ochrzczony32. Chrzest dorosych 1247 Od pocztkw Kocioa chrzest dorosych jest praktykowany najczciej tam, gdzie dopiero od niedawna gosi si Ewangeli. Katechumenat (przygotowanie do chrztu) zajmuje wwczas wa ne miejsce. Jako wprowadzenie w wiar i ycie chrzecijaskie powinien uzdalnia do przyjcia Bo ego daru chrztu, bierzmowania i Eucharystii. 1248 Katechumenat, czyli formacja katechumenw, ma na celu umo liwienie im, w odpowiedzi na Bo inicjatyw i w cznoci ze wsplnot eklezjaln, osignicia dojrzaoci w nawrceniu i wierze. Polega on na ksztatowaniu caego ycia chrzecijaskiego... przez ktre uczniowie cz si z Chrystusem, swoim Nauczycielem. Nale y wic katechumenw odpowiednio wprowadza w tajemnic zbawienia i praktyk obyczajw ewangelicznych, a przez wite obrzdy, speniane w kolejnych odstpach czasu, wtajemnicza ich w ycie wiary, liturgii i mioci Ludu Bo ego33. 1249 Katechumeni s ju ... zczeni z Kocioem, s ju domownikami Chrystusa, a nierzadko prowadz ju ycie nacechowane wiar, nadziej i mioci34. Matka-Koci ju jak na swoich rozciga na nich sw mio i trosk35. Chrzest dzieci 1250 Dzieci, rodzc si z upad i ska on grzechem pierworodnym natur, rwnie potrzebuj nowego narodzenia w chrzcie36, aby zostay wyzwolone z mocy ciemnoci i przeniesione do Krlestwa wolnoci dzieci Bo ych37, do ktrego s powoani wszyscy ludzie. Czysta darmowo aski zbawienia jest szczeglnie widoczna przy chrzcie dzieci. Gdyby Koci i rodzice nie dopuszczali dziecka do chrztu zaraz po urodzeniu, pozbawialiby je bezcennej aski stania si dzieckiem Bo ym38. 1251 Rodzice chrzecijascy powinni uzna, e taka praktyka odpowiada tak e ich roli opiekunw ycia, powierzonej im przez Boga39. 1252 Praktyka chrztu dzieci od niepamitnych czasw nale y do tradycji Kocioa; wyrane jej wiadectwa pochodz z II wieku. Jest jednak bardzo mo liwe, e od pocztku przepowiadania apostolskiego, gdy cae domy przyjmoway chrzest40, chrzczono tak e dzieci41.
Wiara i chrzest 1253 Chrzest jest sakramentem wiary42. Wiara jednak potrzebuje wsplnoty wierzcych. Ka dy wierny mo e wierzy jedynie w wierze Kocioa. Wiara wymagana do chrztu nie jest wiar doskona i dojrza, ale zacztkiem, ktry ma si rozwija. Gdy katechumeni lub rodzice chrzestni sysz skierowane do siebie pytanie: O co prosicie Koci Bo y?, odpowiadaj: O wiar! 1254 U wszystkich ochrzczonych, dzieci i dorosych, po chrzcie wiara powinna wzrasta. Dlatego co roku podczas Wigilii Paschalnej Koci celebruje odnowienie przyrzecze chrztu. Przygotowanie do chrztu stawia czowieka jedynie na progu nowego ycia. Chrzest jest rdem nowego ycia w Chrystusie; z niego wypywa cae ycie chrzecijaskie. 1255 Aby moga rozwija si aska chrztu, potrzebna jest pomoc rodzicw. Na tym polega tak e rola rodzicw chrzestnych, ktrzy powinni by gboko wierzcy, a tak e zdolni i gotowi su y pomoc nowo ochrzczonemu, zarwno dziecku, jak dorosemu, na drodze ycia chrzecijaskiego43. Ich misja jest prawdziw funkcj eklezjaln (Officium)44. Caa wsplnota eklezjalna ponosi czciowo odpowiedzialno za rozwj i zachowywanie aski otrzymanej na chrzcie. V. Kto mo e chrzci? 1256 Zwyczajnym szafarzem chrztu jest biskup i prezbiter, a w Kociele aciskim tak e diakon45. W razie koniecznoci mo e ochrzci ka da osoba nawet nieochrzczona, majca wymagan intencj , u ywajc trynitarnej formuy chrzcielnej. Wymagana intencja polega na tym, aby chcie uczyni to, co czyni Koci, gdy chrzci, i zastosowa trynitarn formu chrzcieln. Koci widzi uzasadnienie tej mo liwoci w powszechnej woli zbawczej Boga46 oraz koniecznoci chrztu do zbawienia47. VI. Konieczno chrztu 1257 Sam Pan potwierdza, e chrzest jest konieczny do zbawienia48. Dlatego te poleci On swoim uczniom gosi Ewangeli i chrzci wszystkie narody49. Chrzest jest konieczny do zbawienia dla tych, ktrym bya goszona Ewangelia i ktrzy mieli mo liwo proszenia o ten sakrament50. Koci nie zna oprcz chrztu innego rodka, by zapewni wejcie do szczcia wiecznego. Stara si wic nie zaniedbywa otrzymanego od Pana nakazu, by odradza z wody i z Ducha witego wszystkich, ktrzy mog by ochrzczeni. Bg zwiza zbawienie z sakramentem chrztu, ale sam nie jest zwizany swoimi sakramentami. 1258 Koci zawsze zachowywa gbokie przekonanie, e ci, ktrzy ponosz mier za wiar, nie otrzymawszy chrztu, zostaj ochrzczeni przez swoj mier dla Chrystusa i z Chrystusem. Chrzest krwi, podobnie jak chrzest pragnienia, przynosi owoce chrztu, nie bdc sakramentem. 1259 Jeli chodzi o katechumenw, ktrzy umieraj przed chrztem, ich wyrane pragnienie przyjcia tego sakramentu, poczone z alem za grzechy i z mioci, zapewnia im zbawienie, ktrego nie mogli otrzyma przez sakrament. 1260 Poniewa za wszystkich umar Chrystus i... ostateczne powoanie czowieka jest rzeczywicie jedno, mianowicie Boskie, to musimy uzna, e Duch wity wszystkim ofiarowuje mo liwo dojcia w sposb Bogu wiadomy do uczestnictwa w tej Paschalnej Tajemnicy51. Ka dy czowiek, ktry nie znajc Ewangelii Chrystusa i Jego Kocioa, szuka prawdy i peni wol Bo , na tyle, na ile j zna, mo e by zbawiony. Mo na przypuszcza, e te osoby zapragnyby wyranie chrztu, gdyby wiedziay o jego koniecznoci. 1261 Jeli chodzi o dzieci zmare bez chrztu, Koci mo e tylko poleca je miosierdziu Bo emu, jak czyni to podczas przeznaczonego dla nich obrzdu pogrzebu. Istotnie, wielkie miosierdzie Boga, ktry pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni52, i mio Jezusa do dzieci, ktra kazaa Mu powiedzie: Pozwlcie dzieciom przychodzi do Mnie, nie przeszkadzajcie im (Mk 10,14), pozwalaj nam mie nadziej, e istnieje jaka droga zbawienia dla dzieci zmarych bez chrztu. Tym bardziej naglce jest wezwanie Kocioa, by nie przeszkadza maym dzieciom przyj do Chrystusa przez dar chrztu witego. VII. aska chrztu
1262 Widzialne elementy sakramentalnego obrzdu chrztu oznaczaj r ne jego skutki. Zanurzenie w wodzie mwi o symbolice mierci i oczyszczenia, a tak e o odrodzeniu i odnowieniu. Dwoma najwa niejszymi skutkami chrztu s oczyszczenie z grzechw i nowe narodzenie w Duchu witym53. Na odpuszczenie grzechw... 1263 Chrzest odpuszcza wszystkie grzechy, grzech pierworodny i wszystkie grzechy osobiste, a tak e wszelkie kary za grzech54. W tych, ktrzy zostali odrodzeni, nie pozostaje wic nic, co mogoby przeszkodzi im w wejciu do Krlestwa Bo ego, ani grzech Adama, ani grzech osobisty, ani skutki grzechu, wrd ktrych najci szym jest oddzielenie od Boga. 1264 W ochrzczonym pozostaj jednak pewne doczesne konsekwencje grzechu, takie jak cierpienie, choroba, mier czy nieodczne od ycia uomnoci, takie jak saboci charakteru, a tak e skonno do grzechu, ktr Tradycja nazywa po dliwoci lub metaforycznie zarzewiem grzechu (fomes peccati). Po dliwo jest nam pozostawiona dla walki, nie mo e ona szkodzi tym, ktrzy nie daj jej przyzwolenia i m nie opieraj si jej z pomoc aski Jezusa Chrystusa. Wanie dziki temu ka dy otrzyma nagrod, kto bdzie nale ycie walczy (2 Tm 2, 5)55. Nowe stworzenie 1265 Chrzest nie tylko oczyszcza ze wszystkich grzechw, lecz tak e czyni neofit nowym stworzeniem (2 Kor 5, 17), przybranym synem Bo ym56, ktry sta si uczestnikiem Boskiej natury (2 P 1, 4), czonkiem Chrystusa57, a z Nim wspdziedzicem (Rz 8, 17), wityni Ducha witego58. 1266 Najwitsza Trjca daje ochrzczonemu ask uwicajc, ask usprawiedliwienia, ktra: uzdalnia go do wiary w Boga, do pokadania w Nim nadziei i miowania Go przez cnoty teologalne; daje mu zdolno ycia i dziaania pod natchnieniem Ducha witego porednictwem Jego darw; pozwala mu wzrasta w dobru przez cnoty moralne. W ten sposb cay organizm ycia nadprzyrodzonego chrzecijanina zakorzenia si w chrzcie witym. Wczeni w Koci, Ciao Chrystusa 1267 Chrzest czyni nas czonkami Ciaa Chrystusa: Jestecie nawzajem dla siebie czonkami (Ef 4, 25). Chrzest wcza w Koci. Ze rde chrzcielnych rodzi si jedyny Lud Bo y Nowego Przymierza, ktry przekracza wszystkie naturalne lub ludzkie granice narodw, kultur, ras i pci: Wszyscymy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowi jedno Ciao (1 Kor 12,13). 1268 Ochrzczeni stali si ywymi kamieniami, budowani jako duchowa witynia, by stanowi wite kapastwo (1 P 2, 5). Przez chrzest uczestnicz oni w kapastwie Chrystusa, w Jego misji prorockiej i krlewskiej; s plemieniem, krlewskim kapastwem, narodem witym, ludem Bogu na wasno przeznaczonym, aby ogasza dziea potgi Tego, ktry (ich) wezwa z ciemnoci do przedziwnego swojego wiata (1 P 2, 9). Chrzest daje udzia w kapastwie wsplnym wiernych. 1269 Stajc si czonkiem Kocioa, ochrzczony nie nale y ju do samego siebie (1 Kor 6,19), ale do Tego, ktry za nas umar i zmartwychwsta59. Od tej chwili jest powoany, by podda si innym60 i su y im61 we wsplnocie Kocioa, by by posuszny i ulegy (Hbr 13,17) przeo onym w Kociele, by ich uznawa z szacunkiem i mioci62. Z chrztu wynikaj odpowiedzialno i obowizki. Ochrzczony posiada rwnoczenie prawa w Kociele; ma prawo do przyjmowania sakramentw, do karmienia si sowem Bo ym i korzystania z innych pomocy duchowych Kocioa63. 1270 Ochrzczeni, odrodzeni (przez chrzest) jako synowie Bo y, zobowizani s do wyznawania przed ludmi wiary, ktr otrzymali od Boga za porednictwem Kocioa64, i uczestniczenia w apostolskiej i misyjnej dziaalnoci Ludu Bo ego65. Sakramentalny wze jednoci chrzecijan 1271 Chrzest stanowi podstaw wsplnoty midzy wszystkimi chrzecijanami, rwnie z tymi, ktrzy nie s jeszcze w penej komunii z Kocioem katolickim. Ci przecie , co wierz w Chrystusa i
otrzymali wa nie chrzest, pozostaj w jakiej, cho niedoskonaej wsplnocie ze spoecznoci Kocioa katolickiego... usprawiedliwieni z wiary przez chrzest nale do Ciaa Chrystusa, dlatego te zdobi ich nale ne im imi chrzecijaskie, a synowie Kocioa katolickiego susznie ich uwa aj za braci w Panu66. Chrzest stanowi sakramentalny wze jednoci, trwajcy midzy wszystkimi przeze odrodzonymi67. Niezatarte duchowe znami 1272 Ochrzczony, wszczepiony w Chrystusa przez chrzest, upodabnia si do Niego68. Chrzest opiecztowuje chrzecijanina niezatartym duchowym znamieniem (charakterem) jego przynale noci do Chrystusa. Znamienia tego nie wymazuje aden grzech, chocia z powodu grzechu chrzest mo e nie przynosi owocw zbawienia69. Sakramentu chrztu udziela si jeden raz; nie mo e on by powtrzony. 1273 Wierni wszczepieni w Koci przez chrzest otrzymali charakter sakramentalny, ktry konsekruje ich do uczestniczenia w chrzecijaskim kulcie religijnym70. Piecz chrzcielna uzdalnia i wcza chrzecijan do su enia Bogu przez ywy udzia w witej liturgii Kocioa i wypeniania ich kapastwa na mocy chrztu przez wiadectwo witego ycia i skutecznej mioci71. 1274 Piecz Pana (Dominicus character)72 jest pieczci, ktr naznaczy nas Duch wity na dzie odkupienia (Ef 4, 30)73. Istotnie, chrzest jest 197 pieczci ycia wiecznego74. Wierny, ktry zachowa piecz do koca, to znaczy pozostanie wierny obietnicom chrztu, bdzie mg odej ze znakiem wiary75, w wierze otrzymanej na chrzcie, w oczekiwaniu na uszczliwiajce widzenie Boga, ktre jest wypenieniem wiary, i w nadziei zmartwychwstania. W skrcie 1275 Wtajemniczenie chrzecijaskie dokonuje si przez trzy sakramenty: chrzest, ktry jest pocztkiem nowego ycia; bierzmowanie, ktre jest jego umocnieniem, i Eucharysti, ktra karmi ucznia Ciaem i Krwi Chrystusa, by przeksztaci go w Niego. 1276 Idcie wic i nauczajcie wszystkie narody, udzielajc im chrztu w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Uczcie je zachowywa wszystko, co wam przykazaem (Mt 28,19-20). 1277 Chrzest jest narodzeniem do nowego ycia w Chrystusie. Zgodnie z wol Pana jest on konieczny do zbawienia, tak jak Koci, do ktrego chrzest wprowadza. 1278 Istotny obrzd chrztu polega na zanurzeniu kandydata w wodzie lub polaniu wod jego gowy z rwnoczesnym wezwaniem Trjcy witej, to znaczy Ojca, Syna i Ducha witego. 1279 Skutek chrztu lub aski chrzcielnej jest bardzo bogat rzeczywistoci. Obejmuje ona: odpuszczenie grzechu pierworodnego i wszystkich grzechw osobistych, narodzenie do nowego ycia, przez ktre czowiek staje si przybranym synem Ojca, czonkiem Chrystusa, wityni Ducha witego. Przez fakt przyjcia tego sakramentu ochrzczony jest wczony w Koci, Ciao Chrystusa, i staje si uczestnikiem kapastwa Chrystusa. 1280 Chrzest wyciska w duszy niezatarte duchowe znami, charakter, ktry konsekruje ochrzczonego do uczestniczenia w chrzecijaskim kulcie religijnym. Z racji charakteru chrzest nie mo e by powtrzony76. 1281 Ci, ktrzy ponosz mier z powodu wiary, katechumeni i wszyscy ludzie, ktrzy pod wpywem aski, nie znajc Kocioa, szczerze szukaj Boga i staraj si peni Jego wol, s mog by zbawieni, chocia nie przyjli chrztu77. 1282 Od najdawniejszych czasw chrzest jest udzielany dzieciom, poniewa jest ask i darem Bo ym, ktre nie zakadaj ludzkich zasug. Dzieci s chrzczone w wierze Kocioa. Wejcie w ycie chrzecijaskie daje dostp do prawdziwej wolnoci. 1283 Jeli chodzi o dzieci zmare bez chrztu, to liturgia Kocioa zachca nas do ufnoci w miosierdzie Bo e i do modlitwy o ich zbawienie.
1284 W razie koniecznoci ka da osoba mo e udzieli chrztu, pod warunkiem e ma intencj uczynienia tego, co czyni Koci, i poleje wod gow kandydata, mwic: Ja ciebie chrzcz w imi Ojca i Syna, i Ducha witego.
Artyku drugi SAKRAMENT BIERZMOWANIA
1285 Sakrament bierzmowania wraz z chrztem i Eucharysti nale y do sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego, ktrego jedno powinna by zachowywana. Nale y zatem wyjania wiernym, e przyjcie tego sakramentu jest konieczne jako dopenienie aski chrztu78. Istotnie, przez sakrament bierzmowania (ochrzczeni) jeszcze cilej wi si z Kocioem, otrzymuj szczegln moc Ducha witego i w ten sposb jeszcze mocniej zobowizani s, jako prawdziwi wiadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary sowem i uczynkiem oraz do bronienia jej79. I. Bierzmowanie w ekonomii zbawienia 1286 W Starym Testamencie prorocy zapowiadali, e Duch Pana spocznie na oczekiwanym Mesjaszu80 ze wzgldu na Jego zbawcze posanie81. Zstpienie Ducha witego na Jezusa, kiedy Jan udziela Mu chrztu, byo znakiem, e jest On tym, ktry mia przyj, e jest Mesjaszem, Synem Boym82. Jezus poczty za spraw Ducha witego urzeczywistnia cae swoje ycie i cae swoje posanie w penej jednoci z Duchem witym, ktrego Ojciec daje Mu z niezmierzonej obfitoci (J 3, 34). 1287 Ta penia Ducha nie miaa pozosta jedynie udziaem Mesjasza, ale miaa by udzielona caemu ludowi mesjaskiemu83. Chrystus wielokrotnie obiecywa wylanie Ducha84. Speni najpierw t swoj obietnic w dniu Paschy85, a nastpnie w sposb bardziej zdumiewajcy w dniu Pidziesitnicy86. Apostoowie napenieni Duchem witym zaczynaj gosi wielkie dziea Bo e (Dz 2, 11), a Piotr oznajmia, e to wylanie Ducha jest znakiem czasw mesjaskich87. Ci, ktrzy wwczas uwierzyli sowom Apostow i pozwolili si ochrzci, otrzymali z kolei dar Ducha witego88. 1288 Od tego czasu Apostoowie, wypeniajc wol Chrystusa, przez wkadanie rk udzielali neofitom daru Ducha witego, ktry uzupenia ask chrztu89. Dlatego w Licie do Hebrajczykw wrd pierwszych elementw formacji chrzecijaskiej wymienia si nauk o chrzcie i wkadaniu rk90. To wkadanie rk w tradycji katolickiej susznie uznaje si za pocztek sakramentu bierzmowania, ktry w pewien sposb przedu a w Kociele ask Pidziesitnicy91. 1289 Bardzo wczenie do gestu wkadania rk dodawano namaszczenie wonn oliw (krzy mem), aby lepiej wyrazi dar Ducha witego. To namaszczenie wyjania imi chrzecijanin, ktre znaczy namaszczony i bierze pocztek od imienia samego Chrystusa, ktrego Bg namaci Duchem witym (Dz 10, 38). Obrzd namaszczenia istnieje do naszych czasw zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Dlatego wanie ten sakrament nazywa si na Wschodzie chryzmacj, namaszczeniem krzy mem lub myronem, oznaczajcym krzy mo. Na Zachodzie nazwa bierzmowanie (confirmatio) sugeruje zarazem potwierdzenie chrztu, dopeniajce wtajemniczenie chrzecijaskie, a rwnoczenie umocnienie aski chrzcielnej, peni owocw Ducha witego. , e ten sakrament utwierdza chrzest i rwnoczenie umacnia ask chrzcieln. Dwie tradycje: Wschd i Zachd 1290 W pierwszych wiekach bierzmowanie stanowi zazwyczaj jeden obrzd z chrztem, tworzc razem z nim podwjny sakrament, wedug wyra enia w. Cypriana. Obok innych powodw wzrost liczby chrztw dzieci w r nych porach roku oraz powstawanie nowych parafii (wiejskich) w powikszajcych si diecezjach uniemo liwiy obecno biskupa przy wszystkich celebracjach chrzcielnych. Na Zachodzie, gdzie dopenienie chrztu chciano zarezerwowa dla biskupa, wprowadzono rozdzielenie w czasie obu sakramentw. Wschd natomiast zachowa ich jedno, tak e bierzmowania udziela prezbiter, ktry chrzci. Powinien on jednak dokonywa tego za pomoc powiconego przez biskupa myronu92.
1291 Zwyczaj Kocioa rzymskiego uatwi rozwj praktyki zachodniej. Istniao tam dwukrotne namaszczenie krzy mem witym po chrzcie: pierwszego dokonywa prezbiter, gdy neofita wychodzi z kpieli chrzcielnej; drugiego namaszczenia dokonywa biskup na czole ka dego z nowo ochrzczonych93. Pierwsze namaszczenie krzy mem witym, udzielane przez prezbitera, pozostao w obrzdzie chrzcielnym. Oznacza ono uczestnictwo ochrzczonego w prorockiej, kapaskiej i krlewskiej funkcji Chrystusa. Jeli chrzest jest udzielany dorosemu, po chrzcie udziela si tylko jednego namaszczenia, nale cego do istoty bierzmowania. 1292 Praktyka Kociow wschodnich podkrela bardziej jedno wtajemniczenia chrzecijaskiego. Praktyka Kocioa aciskiego wyraniej ukazuje natomiast wi nowego chrzecijanina z biskupem, ktry jest gwarantem i sug jednoci swego Kocioa oraz jego powszechnoci i apostolskoci. W ten sposb zostaje rwnie podkrelony zwizek z apostolskimi pocztkami Kocioa Chrystusowego. II. Znaki i obrzdy bierzmowania 1293 W obrzdzie sakramentu bierzmowania nale y uwzgldni znak namaszczenia oraz to, co namaszczenie oznacza i wyciska, czyli piecz duchow. Namaszczenie w symbolice biblijnej i staro ytnej posiada wielkie bogactwo znaczeniowe. Oliwa jest znakiem obfitoci94 oraz radoci95; oczyszcza (namaszczenie przed kpiel i po niej) i czyni elastycznym (namaszczanie atletw, zapanikw); jest znakiem uzdrowienia, poniewa agodzi kontuzje i rany96; udziela pikna, zdrowia i siy. 1294 Cae bogactwo znaczeniowe namaszczenia oliw mo na odnale w yciu sakramentalnym. Namaszczenie katechumenw olejem przed chrztem oznacza oczyszczenie i umocnienie. Namaszczenie chorych wyra a uzdrowienie i pociech; namaszczenie krzy mem witym po chrzcie, podczas bierzmowania i udzielania sakramentu wice jest znakiem konsekracji. Bierzmowanie sprawia, e chrzecijanie, to znaczy ci, ktrzy zostali namaszczeni, uczestnicz gbiej w posaniu Jezusa Chrystusa i w peni Ducha witego, ktr On posiada, aby cae ich ycie wydawao mi Bogu wonno Chrystusa97. 1295 Przez namaszczenie bierzmowany otrzymuje znami, piecz Ducha witego. Piecz jest symbolem osoby98, znakiem jej autorytetu99, znakiem posiadania przedmiotu100 niegdy w taki sposb naznaczano onierzy pieczci ich wodza, a tak e niewolnikw pieczci ich pana. Piecz potwierdza autentyczno aktu prawnego101 lub dokumentu102, ewentualnie zapewnia jego tajno103. 1296 Sam Chrystus mwi o sobie, e Ojciec naznaczy Go swoj pieczci104. Tak e chrzecijanin jest naznaczony pieczci: Tym za, ktry umacnia nas wesp z wami w Chrystusie i ktry nas namaci, jest Bg. On te wycisn na nas piecz i zostawi zadatek Ducha w sercach naszych (2 Kor 1, 21-22)105. Piecz Ducha witego jest znakiem cakowitej przynale noci do Chrystusa i trwaego oddania si na Jego su b, a tak e znakiem obietnicy opieki Bo ej podczas wielkiej prby eschatologicznej106. Celebrowanie bierzmowania 1297 Wa nym momentem, ktry poprzedza celebracj bierzmowania, a rwnoczenie w pewien sposb do niej nale y, jest powicenie krzy ma witego. Dokonuje go dla swej diecezji biskup w Wielki Czwartek podczas Mszy krzy ma witego. W Kocioach wschodnich powicenie to jest zarezerwowane patriarchom. Liturgia syryjska w Antiochii w ten sposb wyra a epiklez powicenia krzy ma witego (myronu): (Ojcze... zelij Twojego Ducha witego) na nas i na ten olej, ktry jest przed nami: powi go, aby by dla wszystkich, ktrzy zostan nim namaszczeni i naznaczeni, myronem witym, myronem kapaskim, myronem krlewskim, namaszczeniem wesela, szat wiata, paszczem zbawienia, darem duchowym, uwiceniem duszy i ciaa, szczciem nieprzemijajcym, niezatart pieczci, puklerzem wiary i tarcz ochronn przeciwko wszystkim zakusom Nieprzyjaciela. 1298 Jeli bierzmowanie nie jest celebrowane razem z chrztem, jak to ma miejsce w obrzdku rzymskim, liturgia sakramentu rozpoczyna si od odnowienia przyrzecze chrzcielnych oraz wyznania wiary przez bierzmowanych. W ten sposb wida wyranie, e bierzmowanie jest dalszym ci-
giem chrztu107. Gdy chrzci si czowieka dorosego, przyjmuje on bierzmowanie zaraz po chrzcie, a nastpnie uczestniczy w Eucharystii108. 1299 W obrzdku rzymskim biskup wyciga rce nad bierzmowanymi. Jest to gest, ktry od czasw apostolskich jest znakiem daru Ducha. Biskup modli si o Jego wylanie: Bo e wszechmogcy, Ojcze naszego Pana, Jezusa Chrystusa, ktry odrodzie te sugi swoje przez wod i Ducha witego i uwolnie ich od grzechu, zelij na nich Ducha witego Pocieszyciela, daj im ducha mdroci i rozumu, ducha rady i mstwa, ducha umiejtnoci i pobo noci, napenij ich duchem bojani Twojej. Przez Chrystusa, Pana naszego. 1300 Nastpuje istotny obrzd sakramentu. W obrzdzie aciskim sakramentu bierzmowania udziela si przez namaszczenie krzy mem na czole, ktrego dokonuje si wraz z nao eniem rki i przez sowa: <<Przyjmij znami Daru Duch witego>> (Accipe signaculum doni Spiritus Sancti "Przyjmij znami daru Ducha witego")109. W Kocioach wschodnich rytu bizantyjskiego, po modlitwie epikletycznej, odbywa si namaszczenie myronem na najwa niejszych czciach ciaa: czole, oczach, nosie, uszach, wargach, piersi, plecach, rkach i stopach. Ka demu namaszczeniu towarzyszy formua: Signaculum doni Spiritus Sancti - Piecz daru Ducha witego. 1301 Pocaunek pokoju, ktry koczy obrzd sakramentu, oznacza i ukazuje kocieln komuni z biskupem i wszystkimi wiernymi110. III. Skutki bierzmowania 1302 Jak wynika z samej celebracji, skutkiem sakramentu bierzmowania jest pene specjalne wylanie Ducha witego, jakie niegdy stao si udziaem Apostow w dniu Pidziesitnicy. 1303 Bierzmowanie przynosi zatem wzrost i pogbienie aski chrzcielnej: zakorzenia nas gbiej w Bo ym synostwie, tak e mo emy mwi Abba, Ojcze! (Rz 8,15); cilej jednoczy nas z Chrystusem; pomna a w nas dary Ducha witego; udoskonala nasz wi z Kocioem111. udziela nam, jako prawdziwym wiadkom Chrystusa, specjalnej mocy Ducha witego do szerzenia i obrony wiary sowem i czynem, do m nego wyznawania imienia Chrystusa oraz do tego, by nigdy nie wstydzi si Krzy a112. Przypomnij sobie, e otrzymae duchowy znak, ducha mdroci i rozumu, ducha rady i mstwa, ducha poznania i pobo noci, ducha witej bojani, i zachowuj to, co otrzymae. Naznaczy ci Bg Ojciec, umocni ci Chrystus Pan i da zadatek Ducha113. 1304 Sakramentu bierzmowania, podobnie jak chrztu, ktrego jest dopenieniem, udziela si tylko jeden raz. Wyciska on w duszy niezatarte duchowe znami, charakter114, ktry jest znakiem, e Jezus Chrystus naznaczy chrzecijanina pieczci swego Ducha, przyoblekajc go moc z wysoka, aby by Jego wiadkiem115. 1305 Charakter sakramentu udoskonala kapastwo wsplne wiernych, otrzymane w chrzcie, a bierzmowany otrzymuje moc publicznego wyznawania wiary w Chrystusa, jakby na zasadzie obowizku (quasi ex officio)116. IV. Kto mo e otrzyma sakrament bierzmowania? 1306 Ka dy ochrzczony jeszcze nie bierzmowany mo e i powinien otrzyma sakrament bierzmowania117. Skoro chrzest, bierzmowanie i Eucharystia stanowi jedno, wierni s obowizani przyj ten sakrament w odpowiednim czasie118; chocia sakrament chrztu jest wa ny i skuteczny bez bierzmowania i Eucharystii, to jednak wtajemniczenie chrzecijaskie pozostaje nie dopenione. 1307 Tradycja aciska Zwyczaj aciski podaje wiek rozeznania jako odpowiedni czas do przyjcia sakramentu bierzmowania. W niebezpieczestwie mierci nale y jednak bierzmowa dzieci, nawet jeli nie osigny jeszcze wieku rozeznania119.
1308 Jeli mwi si czasem o bierzmowaniu jako o sakramencie dojrzaoci chrzecijaskiej, to nie nale y jednak myli dojrzaego wieku wiary z dojrzaym wiekiem rozwoju naturalnego. Nie mo na tak e zapomina, e aska chrztu jest ask darmowego i niezasu onego wybrania. Nie potrzebuje ona potwierdzenia, by sta si skuteczn. Przypomina o tym w. Tomasz: Wiek fizyczny nie stanowi dla duszy przeszkody. Tak wic nawet w dziecistwie czowiek moe osign doskonao wieku duchowego, o ktrej mwi Ksiga Mdroci (4, 8): Staro jest czcigodna nie przez dugowieczno i liczb lat si jej nie mierzy. W ten sposb wiele dzieci dziki mocy Ducha witego, ktr otrzymay, walczyo odwa nie i a do przelania krwi dla Chrystusa120. 1309 Przygotowanie do bierzmowania powinno mie na celu doprowadzenie chrzecijanina do gbszego zjednoczenia z Chrystusem, do wikszej za yoci z Duchem witym, Jego dziaaniem, darami i natchnieniami, aby mg lepiej podj apostolsk odpowiedzialno ycia chrzecijaskiego. Katecheza przed bierzmowaniem powinna tak e stara si obudzi zmys przynale noci do Kocioa Jezusa Chrystusa, zarwno do Kocioa powszechnego, jak i wsplnoty parafialnej. Na tej ostatniej spoczywa szczeglna odpowiedzialno za przygotowanie kandydatw do bierzmowania121. 1310 Przyjmujc bierzmowanie, trzeba by w stanie aski. Nale y przystpi wczeniej do sakramentu pokuty, aby oczyci si na przyjcie daru Ducha witego. Bardziej intensywna modlitwa powinna przygotowa na przyjcie mocy i aski Ducha witego w duchu ulegoci i dyspozycyjnoci122. 1311 Przy bierzmowaniu, podobnie jak przy chrzcie, kandydaci powinni poszukiwa pomocy duchowej, wybierajc sobie wiadka bierzmowania. Zaleca si, eby by nim kto z rodzicw chrzestnych, by wyranie zaznaczy jedno obu sakramentw123. V. Szafarz bierzmowania 1312 Pierwotnym szafarzem (minister originarius) bierzmowania jest biskup124. Na Wschodzie jest nim zazwyczaj kapan, ktry chrzci, a nastpnie udziela bierzmowania podczas jednej i tej samej celebracji. Czyni to jednak przy u yciu krzy ma witego powiconego przez patriarch lub biskupa, co wyra a jedno apostolsk Kocioa, z ktrym wi zostaje umocniona przez sakrament bierzmowania. W Kociele aciskim stosuje si te same zasady przy chrzcie dorosych lub wwczas, gdy przyjmuje si do penej jednoci z Kocioem kogo ochrzczonego w innej wsplnocie chrzecijaskiej, kto nie przyj wa nie sakramentu bierzmowania125. 1313 W obrzdku aciskim zwyczajnym szafarzem bierzmowania jest biskup126. Chocia biskup mo e z wa nych powodw udzieli kapanowi pozwolenia - w razie koniecznoci - mo e da kapanowi pozwolenie na udzielenie tego sakramentu127, ze wzgldu na znaczenie bierzmowania powinien udziela go raczej sam, poniewa wanie z tego powodu celebracja bierzmowania zostaa oddzielona w czasie od chrztu. Biskupi s nastpcami Apostow; otrzymali peni sakramentu wice. Udzielanie przez nich sakramentu bierzmowania wyranie oznacza, e jednym z jego skutkw jest cilejsze zjednoczenie bierzmowanych z Kocioem, z jego apostolskimi pocztkami i jego posaniem wiadczenia o Chrystusie. 1314 Jeli jaki chrzecijanin znajduje si w niebezpieczestwie mierci, ka dy kapan powinien mo e udzieli mu bierzmowania128. Koci chce bowiem, by adne z jego dzieci, nawet najmniejsze, nie odchodzio z tego wiata nie ubogacone Duchem witym i darem peni Chrystusa. W skrcie 1315 Kiedy Apostoowie w Jerozolimie dowiedzieli si, e Samaria przyja sowo Bo e, wysali do niej Piotra i Jana, ktrzy przyszli i modlili si za nich, aby mogli otrzyma Ducha witego. Bo na adnego z nich jeszcze nie zstpi. Byli jedynie ochrzczeni w imi Pana Jezusa. Wtedy wic wkadali Apostoowie na nich rce, a oni otrzymywali Ducha witego (Dz 8,14-17). 1316 Bierzmowanie udoskonala ask chrztu; jest ono sakramentem, ktry daje Ducha witego, aby gbiej zakorzeni nas w synostwie Bo ym, cilej wszczepi w Chrystusa,
umocni nasz wi z Kocioem, wczy nas bardziej do jego posania i pomc w wiadczeniu o wierze chrzecijaskiej sowem, ktremu towarzysz czyny. 1317 Bierzmowanie podobnie jak chrzest wyciska w duszy chrzecijanina duchowe znami, czyli niezatarty charakter. Dlatego ten sakrament mo na przyj tylko raz w yciu. 1318 Na Wschodzie sakramentu bierzmowania udziela si bezporednio po chrzcie, a po nim nastpuje uczestnictwo w Eucharystii. Ta tradycja uwypukla jedno trzech sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego. W Kociele aciskim udziela si bierzmowania po osigniciu wieku u ywania rozumu. Jego udzielanie jest zazwyczaj zarezerwowane dla biskupa, aby wskaza w ten sposb, e bierzmowanie umacnia wi z Kocioem. 1319 Kandydat do bierzmowania, ktry osign wiek u ywania rozumu, powinien zo y wyznanie wiary, by w stanie aski i mie intencj przyjcia tego sakramentu. Powinien te by przygotowany do podjcia zadania ucznia i wiadka Chrystusa we wsplnocie Kocioa oraz w sprawach doczesnych. 1320 Istotnym obrzdem bierzmowania jest namaszczenie krzy mem witym czoa ochrzczonego (na Wschodzie tak e innych czci ciaa) wraz z wo eniem rki przez szafarza i sowami: "Przyjmij znami daru Ducha witego" ("Accipe signaculum doni Spiritus Sancti" "Przyjmij znami daru Ducha witego") w obrzdku rzymskim, a w obrzdku bizantyjskim: Piecz daru Ducha witego. 1321 Jeli bierzmowanie nie jest celebrowane razem z sakramentem chrztu, jego wi z chrztem zostaje wyra ona midzy innymi przez odnowienie przyrzecze chrzcielnych. Celebracja bierzmowania podczas Eucharystii sprzyja podkreleniu jednoci sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego.
Artyku trzeci SAKRAMENT EUCHARYSTII
1322 Najwitsza Eucharystia dopenia wtajemniczenie chrzecijaskie. Ci, ktrzy przez chrzest zostali wyniesieni do godnoci krlewskiego kapastwa, a przez bierzmowanie zostali gbiej upodobnieni do Chrystusa, za porednictwem Eucharystii uczestnicz razem z ca wsplnot w ofierze Pana. 1323 Zbawiciel nasz podczas Ostatniej Wieczerzy, tej nocy, kiedy zosta wydany, ustanowi eucharystyczn Ofiar Ciaa i Krwi swojej, aby w niej na cae wieki, a do swego przyjcia, utrwali Ofiar Krzy a i tak umiowanej Oblubienicy Kocioowi powierzy pamitk swej Mki i Zmartwychwstania: sakrament miosierdzia, znak jednoci, wze mioci, uczt paschaln, w ktrej po ywamy Chrystusa, w ktrej dusza napenia si ask i otrzymuje zadatek przyszej chway129. I. Eucharystia rdo i szczyt ycia Kocioa 1324 Eucharystia jest rdem i zarazem szczytem caego ycia chrzecijaskiego130Inne za sakramenty, tak jak wszystkie kocielne posugi i dziea apostolstwa, wi si ze wit Eucharysti i do niej zmierzaj. W Najwitszej bowiem Eucharystii zawiera si cae duchowe dobro Kocioa, a mianowicie sam Chrystus, nasza Pascha131. 1325 Eucharystia oznacza i urzeczywistnia komuni ycia z Bogiem i jedno Ludu Bo ego, przez ktre Koci jest sob. Jest ona szczytem dziaania, przez ktre Bg w Chrystusie uwica wiat, a rwnoczenie szczytem kultu, jaki ludzie w Duchu witym oddaj Chrystusowi, a przez Niego Ojcu132. 1326 W kocu, przez celebracj Eucharystii jednoczymy si ju teraz z liturgi niebiesk i uprzedzamy ycie wieczne, gdy Bg bdzie wszystkim we wszystkich133. 1327 Eucharystia jest wic streszczeniem i podsumowaniem caej naszej wiary. Nasz sposb mylenia zgadza si z Eucharysti, a Eucharystia ze swej strony potwierdza nasz sposb mylenia134.
II. Jak jest okrelana Eucharystia? 1328 Wielo nazw, jakimi jest okrelany ten sakrament, wyra a jego niewyczerpane bogactwo. Ka da z nich ukazuje pewien jego aspekt. Nazywa si go: Eucharysti, poniewa jest dzikczynieniem skadanym Bogu. Greckie wyrazy eucharistein (k 22,19; 1 Kor 11, 24) i eulogein (Mt 26, 26; Mk 14, 22) przypominaj ydowskie bogosawiestwa, ktre szczeglnie podczas posiku wychwalaj dziea Bo e: stworzenie, odkupienie i uwicenie. 1329 Wieczerz Pask135, poniewa chodzi o Ostatni Wieczerz, ktr Chrystus spo y ze swymi uczniami w przeddzie mki, i zapowied uczty godw Baranka136 w niebieskim Jeruzalem. amaniem Chleba, poniewa ten obrzd, charakterystyczny dla posiku ydowskiego, zosta wykorzystany przez Jezusa, gdy bogosawi i dawa uczniom chleb jako gospodarz stou137, zwaszcza podczas Ostatniej Wieczerzy138. Po tym gecie uczniowie rozpoznaj Jezusa po Zmartwychwstaniu139. Pierwsi chrzecijanie bd w ten sposb nazywa swoje zgromadzenia eucharystyczne140. Oznacza to, e wszyscy, ktrzy spo ywaj jeden amany Chleb Chrystusa, wchodz we wsplnot z Nim i tworz w Nim jedno ciao141. Zgromadzeniem eucharystycznym (synaxis), poniewa Eucharystia jest w zgromadzeniu wiernych, ktre jest widzialnym znakiem Kocioa142. 1330 Pamitk Mki i Zmartwychwstania Pana. Najwitsz Ofiar, poniewa uobecnia jedyn ofiar Chrystusa Zbawiciela i wcza w ni ofiar Kocioa. U ywa si tak e nazwy ofiara Mszy witej, ofiara pochwalna (Hbr 13, 15)143, ofiara duchowa144, ofiara czysta145 i wita, poniewa dopenia i przewy sza wszystkie ofiary Starego Przymierza. wit i Bosk liturgi, poniewa celebrowanie tego sakramentu zajmuje centralne miejsce w caej liturgii Kocioa i jest jej najgbszym wyrazem. W tym samym znaczeniu nazywa si rwnie ten sakrament celebrowaniem witych Misteriw. Mwi si tak e o Najwitszym Sakramencie, poniewa jest to sakrament sakramentw. Nazwa ta odnosi si szczeglnie do postaci eucharystycznych przechowywanych w tabernakulum. 1331 Komuni, poniewa przez ten sakrament jednoczymy si z Chrystusem, ktry czyni nas uczestnikami swojego Ciaa i swojej Krwi, abymy tworzyli z Nim jedno ciao146. Nazywa si jeszcze Eucharysti rzeczami witymi (ta hagia; sancta)147 i jest to pierwotne znaczenie komunii witych (witych obcowania), o ktrej mwi Symbol Apostolski. Nazywa si j rwnie chlebem aniow, chlebem z nieba, lekarstwem niemiertelnoci148, wiatykiem... 1332 Msz wit, poniewa liturgia, w ktrej dokonuje si misterium zbawienia, koczy si posaniem wiernych (missio), aby penili wol Bo w codziennym yciu. III. Eucharystia w ekonomii zbawienia Znaki chleba i wina 1333 W centrum celebracji Eucharystii jest chleb i wino, ktre przez sowa Chrystusa i wezwanie Ducha witego staj si Ciaem i Krwi Chrystusa. Koci wierny poleceniu Pana nie przestaje czyni, a do dnia Jego chwalebnego przyjcia, pamitki tego, co uczyni Chrystus w wigili swojej mki: Wzi chleb..., Wzi kielich napeniony winem... Znaki chleba i wina, stajc si w tajemniczy sposb Ciaem i Krwi Chrystusa, nie przestaj oznacza tak e dobroci stworzenia. Dlatego podczas przygotowania darw dzikujemy Stwrcy za chleb i wino149, owoc pracy rk ludzkich, najpierw jednak owoc ziemi i winnego krzewu, dary Stwrcy. W gecie Melchizedeka, krla i kapana, ktry wynis chleb i wino (Rdz 14, 18), Koci widzi zapowied wasnej ofiary150. 1334 W Starym Przymierzu na znak wdzicznoci wobec Stwrcy skadano w ofierze chleb i wino pord pierwocin owocw ziemi. W kontekcie Wyjcia z Egiptu otrzymuj one jednak jeszcze nowe znaczenie: niekwaszony chleb, ktry Izraelici spo ywaj co roku w wito Paschy, upamitnia popiech wyzwalajcego wyjcia z Egiptu. Wspomnienie manny na pustyni zawsze bdzie przypomina Izraelowi, e yje chlebem sowa Bo ego151. Wreszcie codzienny chleb jest owocem Ziemi Obiecanej, potwierdzeniem, e Bg jest wierny swoim obietnicom. Kielich bogosawiestwa (1 Kor 10, 16) na kocu ydowskiej uczty paschalnej dodaje do witecznej radoci wina wymiar eschatolo-
giczny, wymiar mesjaskiego oczekiwania na przywrcenie Jeruzalem. Jezus ustanowi Eucharysti, nadajc nowy i ostateczny sens bogosawiestwu chleba i kielicha. 1335 Cudowne rozmno enia chleba, w czasie ktrych Pan odmawia bogosawiestwo, amie i daje uczniom chleb, aby nakarmi nim tumy, s zapowiedzi obfitoci jedynego Chleba eucharystycznego152. Znak wody przemienionej w wino w Kanie153 zapowiada ju Godzin uwielbienia Jezusa. Ukazuje wypenienie uczty weselnej w Krlestwie Ojca, gdzie wierni bd pili nowe wino154, bdce Krwi Chrystusa. 1336 Pierwsza zapowied Eucharystii podzielia uczniw, podobnie jak zgorszya ich zapowied mki: Trudna jest ta mowa. Kt jej mo e sucha? (J 6, 60). Eucharystia i Krzy s kamieniem obrazy. Chodzi o to samo misterium, ktre nie przestaje by przyczyn podziau. Czy i wy chcecie odej? (J 6, 67). To pytanie Pana rozbrzmiewa przez wieki jako zaproszenie Jego mioci, by odkry, e tylko On ma sowa ycia wiecznego (J 6, 68) i e przyjcie w wierze daru Eucharystii jest przyjciem Jego samego. Ustanowienie Eucharystii 1337 Chrystus umiowawszy swoich, do koca ich umiowa. Wiedzc, e nadesza godzina przejcia z tego wiata do Ojca, podczas wieczerzy umy uczniom nogi i da im przykazanie mioci155. Zostawiajc im dowd tej mioci, nie chcc oddali si nigdy od swoich oraz czynic ich uczestnikami swojej Paschy, Jezus ustanowi Eucharysti jako pamitk swej Mki i Zmartwychwstania, ktr poleci Apostoom celebrowa a do swego powtrnego przyjcia. Ustanowi ich wwczas kapanami Nowego Przymierza156. 1338 Ewangelie synoptyczne i w. Pawe przekazali nam opis ustanowienia Eucharystii. w. Jan ze swej strony przytacza sowa Jezusa wypowiedziane w synagodze w Kafarnaum, przygotowujce do ustanowienia Eucharystii. Chrystus nazywa wwczas siebie chlebem ycia, ktry zstpi z nieba157. 1339 Jezus wybra czas Paschy, aby wypeni to, co zapowiedzia w Kafarnaum: da swoim uczniom swoje Ciao i swoj Krew. Nadszed dzie Przanikw, w ktrym nale ao ofiarowa Pasch. Jezus posa Piotra i Jana z poleceniem: Idcie i przygotujcie nam Pasch, bymy mogli j spo y... Oni poszli... i przygotowali Pasch. A gdy nadesza pora, zaj miejsce u stou i Apostoowie z Nim. Wtedy rzek do nich: Gorco pragnem spo y t Pasch z wami, zanim bd cierpia. Albowiem powiadam wam: Ju jej spo ywa nie bd, a si speni w Krlestwie Bo ym... Nastpnie wzi chleb, odmwiwszy dzikczynienie poama go i poda, mwic: To jest Ciao moje, ktre za was bdzie wydane: to czycie na moj pamitk! Tak samo i kielich po wieczerzy, mwic: Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, ktra za was bdzie wylana (k 22, 720)158. 1340 Celebrujc Ostatni Wieczerz z Apostoami podczas uczty paschalnej, Jezus wypeni w sposb ostateczny Pasch ydowsk. Istotnie, przejcie Jezusa do Ojca przez mier i zmartwychwstanie jest uprzedzane podczas Ostatniej Wieczerzy i celebrowane w Eucharystii, ktra wypenia Pasch ydowsk i uprzedza ostateczn Pasch Kocioa w chwale Krlestwa. To czycie na moj pamitk 1341 Polecenie Jezusa, by powtarza Jego gesty i sowa, a przyjdzie (1 Kor 11, 26), nie polega tylko na wspominaniu Jezusa i tego, co On uczyni. Odnosi si ono do liturgicznej celebracji, przez Apostow i ich nastpcw, pamitki Chrystusa, Jego ycia, mierci, zmartwychwstania i Jego wstawiania si za nami u Ojca. 1342 Od pocztku Koci by wierny poleceniu Pana. O Kociele jerozolimskim powiedziano : Trwali oni w nauce Apostow i we wsplnocie, w amaniu chleba i w modlitwach... Codziennie trwali jednomylnie w wityni, a amic chleb po domach, przyjmowali posiek z radoci i prostot serca (Dz 2, 42. 46).
1343 Chrzecijanie zbierali si na amanie chleba (Dz 20, 7) szczeglnie w pierwszym dniu tygodnia, to znaczy w niedziel, w dniu zmartwychwstania Chrystusa. Od tamtych czasw a do naszych dni celebruje si Eucharysti, tak e dzisiaj spotykamy j wszdzie w Kociele, w takiej samej podstawowej strukturze. Stanowi ona centrum ycia Kocioa. 1344 Pielgrzymujcy Lud Bo y, nieustannie celebrujc Eucharysti, goszc Misterium Paschalne Jezusa, a przyjdzie (1 Kor 11, 26), zmierza wsk drog krzy a159 do niebieskiej uczty, gdzie wszyscy wybrani zasid przy stole Krlestwa. IV. Liturgiczna celebracja Eucharystii Msza w cigu wiekw 1345 wity Justyn, mczennik z II wieku, przekazuje nam wiadectwo o tym, jak podstawow struktur posiadaa wwczas celebracja Eucharystii. Ta struktura zachowaa si do naszych czasw we wszystkich wielkich rodzinach liturgicznych. Tak pisze w. Justyn okoo 155 r., wyjaniajc pogaskiemu cesarzowi Antoninusowi Piusowi (138-161), co czyni chrzecijanie: W dniu zwanym dniem Soca odbywa si w oznaczonym miejscu zebranie wszystkich nas, zarwno z miast jak i ze wsi. Czyta si wtedy pisma apostolskie lub prorockie, jak dugo na to czas pozwala. Gdy lektor skoczy, przewodniczcy zabiera gos, upominajc i zachcajc do naladowania tych wzniosych nauk. Nastpnie wszyscy powstajemy z miejsc i modlimy si za nas samych... oraz za wszystkich, w jakimkolwiek znajduj si miejscu, by otrzymali ask penienia w yciu dobrych uczynkw i przestrzegania przykaza, a w kocu dostpili zbawienia wiecznego. Po zakoczeniu modlitw przekazujemy sobie nawzajem pocaunek pokoju. Z kolei bracia przynosz przewodniczcemu chleb i kielich napeniony wod zmieszan z winem. Przewodniczcy bierze je, wielbi Ojca wszechrzeczy przez imi Syna i Ducha witego oraz skada dugie dzikczynienie (po grecku: eucharistian) za dary, jakich nam Bg raczy udzieli. Modlitwy oraz dzikczynienie przewodniczcego koczy cay lud odpowiadajc: Amen. Gdy przewodniczcy zakoczy dzikczynienie i cay lud odpowiedzia, wtedy tak zwani u nas diakoni rozdzielaj obecnym Eucharysti, czyli Chleb, oraz Wino z wod, nad ktrymi odprawiano modlitwy dzikczynne, a nieobecnym zanosz j do domw160. 1346 Liturgia Eucharystii przebiega wedug podstawowej struktury, zachowanej przez wieki do naszych czasw. Rozwija si ona w dwch zasadniczych czciach, ktre stanowi organiczn jedno: zgromadzenie si uczestnikw, liturgia sowa z czytaniami, homili i modlitw powszechn; liturgia eucharystyczna, z przygotowaniem chleba i wina, konsekracj w czasie dzikczynienia i komuni. Liturgia sowa i liturgia eucharystyczna stanowi razem jeden akt kultu161. Zastawiony dla nas st eucharystyczny jest rwnoczenie stoem Sowa Bo ego i Ciaa Pana162. 1347 Czy nie w ten sposb przebiega paschalny posiek zmartwychwstaego Jezusa z uczniami? Podczas drogi wyjania im Pisma, a nastpnie zasiadajc z nimi do stou, wzi chleb, odmwi bogosawiestwo, poama go i dawa im 63. Przebieg celebracji 1348 Zgromadzenie si wszystkich uczestnikw. Chrzecijanie przychodz na to samo miejsce, by uczestniczy w zgromadzeniu eucharystycznym. Na czele zgromadzenia stoi Chrystus, gwny celebrans Eucharystii. Jest On Arcykapanem Nowego Przymierza. To On niewidzialnie przewodniczy caej celebracji eucharystycznej. Biskup lub prezbiter reprezentuje Chrystusa, dziaajc w osobie Chrystusa-Gowy (in persona Christi Capitis) przewodniczy zgromadzeniu, zabiera gos po czytaniach, przyjmuje dary ofiarne i odmawia Modlitw eucharystyczn. Wszyscy bior czynny udzia w celebracji, ka dy na swj sposb: lektorzy i ci, ktrzy przynosz dary ofiarne, rozdajcy Komuni wit i cay lud, ktrego Amen wyra a ich uczestnictwo. 1349 Liturgia sowa obejmuje pisma prorockie, to znaczy Stary Testament, i pisma apostolskie, to znaczy Listy i Ewangelie. Homilia zachca do przyjcia usyszanego sowa, ktre jest rzeczywicie
sowem Bo ym164, i stosowania go w praktyce. Po niej nastpuje modlitwa wstawiennicza za wszystkich ludzi jako odpowied na sowa Apostoa: Zalecam wic przede wszystkim, by proby, modlitwy, wsplne bagania, dzikczynienia odprawiane byy za wszystkich ludzi: za krlw i za wszystkich sprawujcych wadz (1 Tm 2, 1-2). 1350 (Przygotowanie darw (offertorium): do otarza przynosi si, niekiedy procesjonalnie, chleb i wino, ktre przez kapana zostan ofiarowane w imi Chrystusa w Ofierze eucharystycznej oraz stan si w niej Jego Ciaem i Krwi. Jest to ten sam gest, ktry wykona Chrystus w czasie Ostatniej Wieczerzy, biorc chleb i kielich. Sam Koci skada Stwrcy ofiar czyst, oddajc Mu z dzikczynieniem to, co pochodzi z Jego stworzenia165. Przyniesienie darw na otarz jest powtrzeniem gestu Melchizedeka i oddaniem darw Stwrcy w rce Chrystusa, ktry w swojej ofierze udoskonala wszystkie ludzkie d enia do skadania ofiar. 1351 Chrzecijanie od pocztku przynosz na Eucharysti, wraz z chlebem i winem, dary, ktre maj by rozdane potrzebujcym. Ten zwyczaj kolekty166, 1zawsze aktualny, czerpie z przykadu Chrystusa, ktry sta si ubogi, aby nas ubogaci 67: Kogo sta na to, a ma dobr wol, ofiarowuje datki, jakie chce i mo e, po czym ca zbirk skada si na rce przeo onego. Roztacza on opiek nad sierotami, wdowami, chorymi lub te cierpicymi niedostatek z innego powodu, a tak e nad winiami oraz przebywajcymi w gminie, jednym sowem spieszy z pomoc wszystkim potrzebujcym1 8. 1352 Anafora W Modlitwie eucharystycznej, bdcej modlitw dzikczynienia i konsekracji, dochodzimy do centrum i szczytu celebracji: W prefacji Koci skada dzikczynienie Ojcu przez Chrystusa, w Duchu witym, za wszystkie Jego dziea: stworzenie, odkupienie i uwicenie. Caa wsplnota wcza si wwczas w t nieustann pie chway, ktr Koci w niebie, anioowie i wszyscy wici piewaj trzykro witemu Bogu. 1353 W epiklezie Koci prosi Ojca, aby zesa Ducha witego (lub peni swojego bogosawiestwa169) na chleb i wino, aby Jego moc stay si Ciaem i Krwi Jezusa Chrystusa i aby ci, ktrzy uczestnicz w Eucharystii, byli jednym ciaem i jedn dusz. (Niektre tradycje liturgiczne umieszczaj epiklez po anamnezie.) W opisie ustanowienia Eucharystii moc sw i dziaania Chrystusa oraz moc Ducha witego sprawia, e pod postaciami chleba i wina uobecnia si sakramentalnie Ciao i Krew Chrystusa, Jego ofiara zo ona na krzy u raz na zawsze. 1354 W nastpujcej po tym anamnezie Koci wspomina mk, zmartwychwstanie i chwalebne wniebowstpienie Jezusa Chrystusa, przedstawia Ojcu ofiar Jego Syna, ktry nas z Nim pojedna. W modlitwie wstawienniczej Koci daje wyraz temu, e Eucharystia jest celebrowana w jednoci z caym Kocioem w niebie i na ziemi, z ywymi i zmarymi, a tak e w jednoci z pasterzami Kocioa, czyli papie em, biskupem diecezji, jej prezbiterium i diakonami oraz ze wszystkimi biskupami caego wiata wraz z ich Kocioami. 1355 W czasie Komunii witej, poprzedzonej Modlitw Pask i amaniem chleba, wierni otrzymuj chleb niebieski i kielich zbawienia, Ciao i Krew Chrystusa, ktry wyda siebie za ycie wiata (J 6, 51). Pokarm w nazywa si u nas Eucharysti (Dzikczynieniem). Mo e go spo ywa jedynie ten, kto wierzy w prawdziwo naszej nauki, a ponadto zosta obmyty z grzechw i narodzi si na nowo oraz yje wedug przykaza Chrystusa170. V. Sakramentalna ofiara: dzikczynienie, pamitka, obecno 1356 Chrzecijanie od pocztku celebruj Eucharysti, a jej forma w swej istocie nie zmienia si w cigu wiekw i w rozmaitych liturgiach. Wynika to z tego, e jest dla nas wi ce polecenie Pana, ktry w wigili swojej mki powiedzia: Czycie to na moj pamitk! (1 Kor 1 l, 24-25).
1357 Wypeniamy to polecenie, celebrujc pamitk Jego ofiary. Ofiarujemy w niej Ojcu to, co On sam nam da: dary Jego stworzenia, chleb i wino, ktre moc Ducha witego i sw Chrystusa staj si Jego Ciaem i Krwi. W ten sposb Chrystus uobecnia si rzeczywicie, chocia w sposb tajemniczy. 1358 Eucharysti powinnimy wic pojmowa: jako dzikczynienie i uwielbienie Ojca; jako pamitk ofiary Chrystusa i Jego Ciaa; jako obecno Chrystusa dziki mocy Jego sowa i Jego Ducha. Dzikczynienie i uwielbienie Ojca 1359 Eucharystia, sakrament naszego zbawienia dokonanego przez Chrystusa na krzy u, jest take ofiar uwielbienia i dzikczynienia za dzieo stworzenia. W Ofierze eucharystycznej cae stworzenie umiowane przez Boga zostaje przedstawione Ojcu przez mier i zmartwychwstanie Chrystusa. Koci mo e przez Chrystusa skada ofiar uwielbienia i dzikczynienia za wszystko, co Bg uczyni, a co jest dobre, pikne i sprawiedliwe w stworzeniu i w ludzkoci. 1360 Eucharystia jest ofiar dzikczynienia skadan Ojcu, uwielbieniem, przez ktre Koci wyraa Bogu swoj wdziczno za wszystkie Jego dobrodziejstwa, za wszystko, czego On dokona przez stworzenie, odkupienie i uwicenie. Dlatego Eucharystia oznacza przede wszystkim dzikczynienie. 1361 Eucharystia jest tak e ofiar uwielbienia, przez ktr Koci gosi chwa Boga w imieniu caego stworzenia. Ofiara uwielbienia jest mo liwa jedynie przez Chrystusa, ktry jednoczy wiernych ze sw osob oraz ze swoim uwielbieniem i wstawiennictwem. W ten sposb ofiara uwielbienia jest skadana Ojcu przez Chrystusa i z Chrystusem, by moga by w Nim przyjta. Pamitka ofiary Chrystusa i Jego Ciaa, Kocioa 1362 Eucharystia jest pamitk Paschy Chrystusa, aktualizacj i ofiarowaniem sakramentalnym Jego jedynej ofiary w liturgii Kocioa, ktry jest Jego Ciaem. We wszystkich Modlitwach eucharystycznych po sowach ustanowienia znajduje si modlitwa nazywana anamnez lub pamitk. 1363 W biblijnym znaczeniu pamitka nie jest tylko wspominaniem wydarze z przeszoci, lecz goszeniem cudw, jakich Bg dokona dla ludzi171. W liturgicznej celebracji tych wydarze staj si one w pewien sposb obecne i aktualne. Tak wanie rozumie Izrael swoje uwolnienie z Egiptu; za ka dym razem, gdy obchodzi si Pasch, wydarzenia Wyjcia s uobecniane w pamici wierzcych, by wedug nich ksztatowali swoje ycie. 1364 W Nowym Testamencie pamitka otrzymuje nowe znaczenie. Gdy Koci celebruje Eucharysti, wspomina Pasch Chrystusa, a ona zostaje uobecniona. Ofiara, ktr Chrystus zo y raz na zawsze na krzy u, pozostaje zawsze aktualna172: Ilekro na otarzu sprawowana jest ofiara krzyowa, w ktrej na Pasch nasz ofiarowany zosta Chrystus, dokonuje si dzieo naszego odkupienia173. 1365 Poniewa Eucharystia jest pamitk Paschy Chrystusa, jest ona tak e ofiar. Charakter ofiarny ukazuje si ju w sowach jej ustanowienia: To jest Ciao moje, ktre za was bdzie wydane i Ten kielich to Nowe Przymierze we Krwi mojej, ktra za was bdzie wylana (k 22, 19-20). W Eucharystii Chrystus daje to samo ciao, ktre wyda za nas na krzy u, t sam krew, ktr wyla za wielu... na odpuszczenie grzechw (Mt 26, 28). Eucharystia jest wic ofiar, poniewa udziela jej owocw: uobecnia (czyni obecn) ofiar krzy a, jest jej pamitk i
(Chrystus), nasz Bg i Pan, tylko raz ofiarowa siebie Bogu Ojcu, umierajc na otarzu krzy a, dla wypenienia wiecznego odkupienia ludzi. Poniewa jednak kapastwo nie miao skoczy si wraz z Jego mierci (Hbr 7, 24. 27), w czasie Ostatniej Wieczerzy, tej nocy, kiedy zosta wydany (1 Kor 11, 23), zechcia pozostawi Kocioowi, swojej ukochanej Oblubienicy, ofiar widzialn (wedug wymaga natury ludzkiej). Bdzie ona reprezentowaa ofiar krwaw, ktra miaa wypeni si jeden raz na krzy u, i utrwalaa jej pamitk po wszystkie wieki (1 Kor
11, 23), a zbawcza moc bdzie udzielaa odpuszczenia grzechw, ktre codziennie popeniamy174. 1367 Ofiara Chrystusa i ofiara Eucharystii s jedyn ofiar. Jedna i ta sama jest bowiem Hostia, ten sam ofiarujcy obecnie przez posug kapanw ktry wwczas ofiarowa siebie na krzy u, a tylko sposb ofiarowania jest inny ...". "W A skoro w tej Boskiej ofierze, dokonujcej si we Mszy witej, jest obecny i w sposb bezkrwawy ofiarowany ten sam Chrystus, ktry na otarzu krzy a ofiarowa samego siebie w sposb krwawy, ofiara ta jest naprawd przebagalna175. 1368 Eucharystia jest rwnie ofiar Kocioa. Koci, ktry jest Ciaem Chrystusa, uczestniczy w ofierze swojej Gowy. Razem z Chrystusem ofiaruje si cay i czy si z Jego wstawiennictwem u Ojca za wszystkich ludzi.W Eucharystii ofiara Chrystusa staje si tak e ofiar czonkw Jego Ciaa. ycie wiernych, skadane przez nich uwielbienie, ich cierpienia, modlitwy i praca cz si z yciem, uwielbieniem, cierpieniami, modlitwami i prac Chrystusa i z Jego ostatecznym ofiarowaniem si oraz nabieraj w ten sposb nowej wartoci. Ofiara Chrystusa obecna obecnego na otarzu daje wszystkim pokoleniom chrzecijan mo liwo zjednoczenia si z Jego ofiar. Na malowidach zachowanych w katakumbach Koci czsto jest przedstawiany jako kobieta na modlitwie, z szeroko otwartymi ramionami, w postawie orantki. Podobnie jak Chrystus, ktry wycign ramiona na krzy u, Koci ofiarowuje si i wstawia za wszystkich ludzi przez Niego, z Nim i w Nim. 1369 Cay Koci jest zjednoczony z ofiar i wstawiennictwem Chrystusa. Papie , penicy w Kociele posug Piotra, jest zjednoczony z ka d celebracj Eucharystii i wymieniany w niej jako znak i suga jednoci Kocioa powszechnego. Biskup miejsca jest zawsze odpowiedzialny za Eucharysti, nawet wwczas, gdy przewodniczy jej kapan. W czasie jej sprawowania wymienia si jego imi, by zaznaczy, e to on jest gow Kocioa partykularnego, pord prezbiterium i w asycie diakonw. W ten sposb wsplnota wstawia si za wszystkich szafarzy, ktrzy dla niej i z ni skadaj Ofiar eucharystyczn. Uwa ajcie za wa n tylko tak Eucharysti, ktra jest sprawowana pod przewodnictwem biskupa lub tego, komu on zleci176. Przez posug prezbiterw dokonuje si duchowa ofiara wiernych w zjednoczeniu z ofiar Chrystusa, jedynego Porednika. T za ofiar skada si bezkrwawo i sakramentalnie w Eucharystii przez ich rce w imieniu caego Kocioa a do czasu przyjcia samego Pana177. 1370 Nie tylko wierni yjcy na ziemi jednocz si z ofiar Chrystusa, lecz tak e ci, ktrzy ju s w chwale nieba. Koci skada Ofiar eucharystyczn w cznoci z Najwitsz Dziewic Maryj, ktr wspomina wraz ze wszystkimi witymi. W Eucharystii Koci znajduje si wraz z Maryj jakby u stp krzy a, zjednoczony z ofiar i wstawiennictwem Chrystusa. 1371 Ofiara eucharystyczna jest tak e skadana za wiernych zmarych w Chrystusie, ktrzy jeszcze nie zostali cakowicie oczyszczeni178, by mogli wej, do wiatoci i pokoju Chrystusa. To niewa ne, gdzie zo ycie moje ciao. Nie martwcie si o to! Tylko o jedno was prosz, ebycie gdziekolwiek bdziecie wspominali mnie przed otarzem Paskim179. Modlimy si nastpnie (w anaforze) za witych ojcw i biskupw, ktrzy ju zasnli, i oglnie za wszystkich, ktrzy odeszli przed nami. Wierzymy, e wielk korzy odnios dusze, za ktre modlimy si, podczas gdy na otarzu jest obecna wita i wzniosa ofiara... Przedstawiajc Bogu nasze bagania za tych, ktrzy ju zasnli, nawet jeli byli grzesznikami... przedstawiamy Chrystusa ofiarowanego za nasze grzechy; dziki Niemu Bg, przyjaciel ludzi, okazuje si askawy dla nich i dla nas180. 1372 wity Augustyn niezwykle trafnie wyrazi t nauk, ktra pobudza nas do coraz peniejszego uczestnictwa w ofierze naszego Odkupiciela, jak celebrujemy w Eucharystii: Cae to odkupione pastwo, czyli zgromadzenie i spoeczno ludzi witych, jako powszechna ofiara skadane jest Bogu przez Wielkiego Kapana, ktry tak e sam w swojej mce ofiarowa si za nas, abymy stali si ciaem tak wielkiej Gowy, i przyj posta sugi... Oto co
jest ofiar chrzecijan: Wszyscy razem tworzymy jedno ciao w Chrystusie (Rz 12, 5). Koci nie przestaje powtarza tej ofiary w dobrze znanym wiernym sakramencie otarza, przy czym wie, e w tym, co ofiaruje, rwnie sam skada si w ofierze181. Obecno Chrystusa moc Jego sowa i Ducha witego 1373 Chrystus Jezus, ktry ponis za nas mier, co wicej zmartwychwsta, siedzi po prawicy Boga i przyczynia si za nami (Rz 8, 34), jest obecny na wiele sposobw w swoim Kociele182: w swoim sowie, w modlitwie Kocioa, tam gdzie s dwaj albo trzej zebrani w imi moje (Mt 18, 20), w ubogich, chorych, winiach183, w sakramentach, ktrych jest sprawc, w ofierze Mszy witej i w osobie szafarza, ale zwaszcza (jest obecny) pod postaciami eucharystycznymi184. 1374 Sposb obecnoci Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi jest wyjtkowy. Stawia to Eucharysti ponad wszystkimi sakramentami i czyni z niej jakby doskonao ycia duchowego i cel, do ktrego zmierzaj wszystkie sakramenty185. W Najwitszym Sakramencie Eucharystii s zawarte prawdziwie, rzeczywicie i substancjalnie Ciao i Krew wraz z dusz i Bstwem Pana naszego Jezusa Chrystusa, a wic cay Chrystus186. Ta obecno nazywa si rzeczywist nie z racji wycznoci, jakby inne nie byy rzeczywiste, ale przede wszystkim dlatego, e jest substancjalna i przez ni uobecnia si cay Chrystus, Bg i czowiek187. 1375 Przez przemian chleba i wina w Ciao i Krew Chrystusa staje si On obecny w tym sakramencie. Ojcowie Kocioa zdecydowanie potwierdzali wiar Kocioa w skuteczno sowa Chrystusa i dziaania Ducha witego dla dokonania tej przemiany. w. Jan Chryzostom wyjania: To nie czowiek sprawia, e dary staj si Ciaem i Krwi Chrystusa, ale sam Chrystus, ktry zosta za nas ukrzy owany. Kapan reprezentujcy Chrystusa wypowiada te sowa, ale ich skuteczno i aska pochodz od Boga. To jest Ciao moje, mwi kapan. Sowa przemieniaj dary zo one w ofierze188. wity Ambro y mwi o tej przemianie: Nie ma tu tego, co uksztatowaa natura, lecz co uwicio bogosawiestwo, a bogosawiestwo to wiksz posiada moc ani eli natura, poniewa zmienia sam nawet natur. Czy wic sowa Chrystusa, ktry mg z niczego stworzy co, co nie istniao, nie s w stanie zmieni istniejcych rzeczy na to, czym uprzednio one nie byy? Nie jest bowiem czym mniejszym stwarza natur rzeczy, ani eli j zmienia189. 1376 Sobr Trydencki streszcza wiar katolick, nauczajc: Poniewa Chrystus, nasz Odkupiciel, powiedzia, e to; co podawa pod postaci chleba, jest prawdziwie Jego ciaem, przeto zawsze byo w Kociele Bo ym to przekonanie, ktre wity Sobr wyra a dzisiaj na nowo, e przez konsekracj chleba i wina dokonuje si przemiana caej substancji chleba w substancj Ciaa Chrystusa, Pana naszego, i caej substancji wina w substancj Jego Krwi. wity Koci katolicki susznie i waciwie nazwa t przemian przeistoczeniem190. 1377 Eucharystyczna obecno Chrystusa zaczyna si w chwili konsekracji i trwa, dopki trwaj postacie eucharystyczne. Cay Chrystus jest obecny w ka dej z tych postaci i cay w ka dej ich czstce, a wic amanie chleba nie dzieli Chrystusa191. 1378 Kult Eucharystii. W liturgii Mszy witej wyra amy nasz wiar w rzeczywist obecno Chrystusa pod postaciami chleba i wina, midzy innymi klkajc lub skaniajc si gboko na znak adoracji Pana. Ten kult uwielbienia, nale ny sakramentowi Eucharystii, okazywa zawsze i okazuje Koci katolicki nie tylko w czasie obrzdw Mszy witej, ale i poza ni, przez jak najstaranniejsze przechowywanie konsekrowanych Hostii, wystawianie ich do publicznej adoracji wiernych i obnoszenie w procesjach192. 1379 wity zapas (tabernakulum) pierwotnie by przeznaczony do godnego przechowywania Eucharystii, by poza Msz wit mo na j byo zanosi chorym i nieobecnym. Pogbiajc wiar w rzeczywist obecno Chrystusa w Eucharystii, Koci uwiadomi sobie sens milczcej adoracji Pana obecnego pod postaciami eucharystycznymi. Dlatego tabernakulum powinno by umieszczone w kociele w miejscu szczeglnie godnym i tak wykonane, by podkrelao i ukazywao prawd o rzeczywistej obecnoci Chrystusa w Najwitszym Sakramencie.
1380 Istnieje gboki sens w tym, e Chrystus chcia pozosta obecny w swoim Kociele w ten wyjtkowy sposb. Skoro w widzialnej postaci mia On opuci swoich, to chcia da nam swoj obecno sakramentaln; skoro mia ofiarowa si na krzy u dla naszego zbawienia, to chcia, bymy mieli pamitk Jego mioci, ktr umiowa nas a do koca (J 13,1), a po dar ze swego ycia. Istotnie, bdc obecny w Eucharystii, pozostaje On w tajemniczy sposb pord nas jako Ten, ktry nas umiowa i wyda za nas samego siebie193. Pozostaje obecny pod znakami, ktre wyra aj i komunikuj t mio: Koci i wiat bardzo potrzebuj kultu eucharystycznego. Jezus czeka na nas w tym sakramencie mioci. Nie odmawiajmy Mu naszego czasu, aby pj, spotka Go w adoracji, w kontemplacji penej wiary, otwartej na wynagradzanie za ci kie winy i wystpki wiata. Niech nigdy nie ustanie nasza adoracja!194. 1381 Obecno prawdziwego Ciaa Chrystusowego i prawdziwej Krwi w tym sakramencie jak mwi w. Tomasz mo na poj nie zmysami, lecz jedynie przez wiar, ktra opiera si na autorytecie Bo ym. Std odnonie do sw w. ukasza (22, 19): To jest Ciao moje, ktre za was bdzie wydane, w. Cyryl mwi: Nie powtpiewaj, czy to prawda, lecz raczej przyjmij z wiar sowa Zbawiciela, poniewa On, ktry jest Prawd, nie kamie195: Zbli am si w pokorze i niskoci swej; Wielbi Twj majestat, skryty w Hostii tej. Tobie dzi w ofierze serce daj swe; O, utwierdzaj w wierze, Jezu, dzieci Twe. Myl si, o Bo e, w Tobie wzrok i smak; Kto si im poddaje, temu wiary brak; Ja jedynie wierzy Twej nauce chc, e w postaci Chleba utaie si. VI. Uczta Paschalna 1382 Msza wita jest rwnoczenie i nierozdzielnie pamitk ofiarn, w ktrej przedu a si ofiara Krzy a, i wit uczt Komunii w Ciele i Krwi Pana. Sprawowanie Ofiary eucharystycznej jest nastawione na wewntrzne zjednoczenie wiernych z Chrystusem przez Komuni. Przystpowa do Komunii witej oznacza przyjmowa samego Chrystusa, ktry ofiarowa si za nas. 1383 Otarz, wok ktrego Koci gromadzi si podczas sprawowania Eucharystii, reprezentuje dwa aspekty tego samego misterium, ktrymi s otarz ofiary i st Pana. Co wicej, otarz chrzecijaski jest symbolem samego Chrystusa, obecnego w zgromadzeniu swoich wiernych, rwnoczenie jako ofiara zo ona dla naszego pojednania i jako niebieski pokarm, ktry nam si udziela. Czym jest bowiem otarz Chrystusa, jeli nie wyobra eniem Jego Ciaa? mwi w. Ambro y196, a w innym miejscu: Otarz jest symbolem Ciaa [Chrystusa], na otarzu za spoczywa Ciao Chrystusa197. Liturgia wyra a t jedno ofiary i komunii w wielu modlitwach. Koci Rzymski modli si w Modlitwie eucharystycznej w taki sposb: Pokornie Ci bagamy, wszechmogcy Bo e, niech Twj wity Anio zaniesie t ofiar na otarz w niebie, przed oblicze Boskiego majestatu Twego, abymy przyjmujc z tego otarza Najwitsze Ciao i Krew Twojego Syna, otrzymali obfite bogosawiestwo i ask198. Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy: Komunia wita 1384 Pan kieruje do nas usilne zaproszenie, abymy przyjmowali Go w sakramencie Eucharystii: Zaprawd, zaprawd, powiadam wam: Je eli nie bdziecie spo ywali Ciaa Syna Czowieczego i nie bdziecie pili Krwi Jego, nie bdziecie mieli ycia w sobie (J 6, 53). 1385 Aby odpowiedzie na to zaproszenie, musimy przygotowa si do tej wielkiej i witej chwili. w. Pawe wzywa nas do rachunku sumienia: Kto spo ywa chleb lub pije kielich Paski niegodnie, winny bdzie Ciaa i Krwi Paskiej. Niech przeto czowiek baczy na siebie samego, spo ywajc ten chleb i pijc z tego kielicha. Kto bowiem spo ywa i pije, nie zwa ajc na Ciao Paskie, wyrok sobie
spo ywa i pije (1 Kor 11, 27-29). Jeli kto ma wiadomo grzechu ci kiego, przed przyjciem Komunii powinien przystpi do sakramentu pojednania. 1386 Wobec wielkoci tego sakramentu chrzecijanin mo e jedynie powtrzy z pokor i pomienn wiar sowa setnika199: Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea Panie, nie jestem godzien, aby przyszed do mnie, ale powiedz tylko sowo, a bdzie uzdrowiona dusza moja200. W liturgii w. Jana Chryzostoma wierni modl si w tym samym duchu: Synu Bo y, pozwl mi dzisiaj uczestniczy w Twojej uczcie mistycznej. Nie zdradz tajemnicy wobec Twych nieprzyjaci ani nie dam Ci pocaunku Judasza, ale woam do Ciebie sowami otra na krzy u: Wspomnij o mnie, Panie, w Twoim Krlestwie. 1387 Aby przygotowa si odpowiednio na przyjcie sakramentu Eucharystii, wierni zachowaj ustanowiony przez Koci post201. postawa zewntrzna (gesty, ubranie) powinna by wyrazem szacunku, powagi i radoci tej chwili, w ktrej Chrystus staje si naszym gociem. 1388 Zgodnie z tym, co oznacza Eucharystia, jest rzecz waciw, by wierni, jeli tylko s odpowiednio usposobieni, przyjmowali Komuni za ka dym razem przyjmowali Komuni, gdy uczestnicz we Mszy witej202. Zaleca si usilnie w doskonalszy sposb uczestniczenia we Mszy witej, ktry polega na tym, e po Komunii kapana wierni przyjmuj Ciao Paskie z tej samej ofiary203. 1389 Koci zobowizuje wiernych do uczestniczenia "w niedziele i wita... w Boskiej liturgii"204 i do przyjmowania Eucharystii przynajmniej raz w roku, jeli to jest mo liwe w Okresie Wielkanocnym205, po przygotowaniu si przez sakrament pojednania. Ale Koci gorco zaleca jednak wiernym przyjmowanie Najwitszej Eucharystii w niedziele i dni witeczne lub jeszcze czciej, nawet codziennie. 1390 Dziki sakramentalnej obecnoci Chrystusa w ka dej z obu postaci Komunia przyjmowana tylko pod postaci chleba pozwala otrzyma cay owoc aski Eucharystii. Ze wzgldw duszpasterskich ten sposb przyjmowania Komunii witej ustali si powszechnie w obrzdku aciskim. Ze wzgldu na wymow znaku Komunia wita nabiera peniejszego wyrazu, gdy jest przyjmowana pod obiema postaciami. W tej bowiem formie ukazuje si w doskonalszym wietle znak Uczty eucharystycznej206. Jest to forma zwyczajna przyjmowania Komunii w obrzdkach wschodnich. Owoce Komunii witej 1391 Komunia wita pogbia nasze zjednoczenie z Chrystusem. Pierwszym owocem przyjmowania Eucharystii w Komunii jest gbokie zjednoczenie z Chrystusem Jezusem, ktry powiedzia: Kto spo ywa moje Ciao i Krew moj pije, trwa we Mnie, a Ja w nim (J 6, 56). Uczta eucharystyczna jest podstaw ycia w Chrystusie: Jak Mnie posa yjcy Ojciec, a Ja yj przez Ojca, tak i ten, kto Mnie spo ywa, bdzie y przeze Mnie (J 6, 57). Gdy w wita Paskie wierni przyjmuj Ciao Syna, gosz sobie nawzajem Dobr Nowin, e zosta im dany zadatek ycia. Podobnie anio powiedzia do Marii Magdaleny: Chrystus zmartwychwsta! Teraz ycie i zmartwychwstanie przekazuje si tak e temu, kto przyjmuje Chrystusa207. 1392 Komunia wita w przedziwny sposb dokonuje w naszym yciu duchowym tego, czego pokarm materialny w yciu cielesnym. Przyjmowanie w Komunii Ciaa Chrystusa Zmartwychwstaego, o ywionego i o ywiajcego Duchem witym208, podtrzymuje, pogbia i odnawia ycie aski otrzymane na chrzcie. Wzrost ycia chrzecijaskiego potrzebuje pokarmu Komunii eucharystycznej, Chleba naszej pielgrzymki, a do chwili mierci, gdy zostanie nam udzielony jako Wiatyk. 1393 Komunia chroni nas przed grzechem. Ciao Chrystusa, ktre przyjmujemy w Komunii, jest za nas wydane; Krew, ktr pijemy, jest wylana za wielu na odpuszczenie grzechw. Dlatego Eucharystia nie mo e jednoczy nas z Chrystusem, nie oczyszczajc nas rwnoczenie z popenionych grzechw i nie zachowujc nas od grzechw w przyszoci: Ilekro bowiem spo ywacie ten chleb albo pijecie kielich, mier Pana gosicie (1 Kor 11, 26). Jeli gosimy mier, to jednoczenie odpuszczenie grzechw. Jeli za ka dym razem Krew
wylewa si na odpuszczenie grzechw, powinienem zawsze j przyjmowa, aby cigle odpuszczaa moje grzechy. Poniewa cigle grzesz, powinienem zawsze mie lekarstwo209. 1394 Jak pokarm cielesny su y do przywracania utraconych si, tak Eucharystia umacnia mio, ktra sabnie w yciu codziennym, a o ywiona mio gadzi grzechy powszednie210. Chrystus, dajc nam siebie, o ywia nasz mio i uzdalnia nas dc uwolnienia si od nieuporzdkowanych przywiza do stworze; sprawia tak e, e zakorzeniamy si w Nim: Skoro Chrystus umar za nas z mioci, to gdy wspominamy Jego mier, skadajc ofiar, prosimy Go, by udzieli nam mioci przez przyjcie Ducha witego. Prosimy pokornie, bymy rwnie moc tej mioci, przez ktr Chrystus zechcia za nas umrze, mogli za ask Ducha witego tak traktowa wiat, jakby by dla nas ukrzy owany, i bymy sami byli ukrzy owani dla wiata... Otrzymujc dar mioci, umierajmy dla grzechu i yjmy dla Boga211. 1395 Eucharystia przez mio, ktr w nas rozpala, zachowuje nas od przyszych grzechw miertelnych. Im bardziej uczestniczymy w yciu Chrystusa i pogbiamy przyja z Nim, tym trudniej jest nam zerwa wi z Nim przez grzech miertelny. Celem Eucharystii nie jest jednak odpuszczenie grzechw miertelnych. Jest ono waciwe dla sakramentu pojednania. Eucharystia jest natomiast sakramentem tych, ktrzy pozostaj w penej komunii z Kocioem. 1396 Jedno Ciaa Mistycznego: Eucharystia tworzy Koci. Ci, ktrzy przyjmuj Eucharysti, s cilej zjednoczeni z Chrystusem, a tym samym Chrystus czy ich ze wszystkimi wiernymi w jedno Ciao, czyli Koci. Komunia odnawia, umacnia i pogbia wszczepienie w Koci, dokonane ju w sakramencie chrztu. Przez chrzest zostalimy wezwani, by tworzy jedno Ciao212. Eucharystia urzeczywistnia to wezwanie: Kielich bogosawiestwa, ktry bogosawimy, czy nie jest udziaem we Krwi Chrystusa? Chleb, ktry amiemy, czy nie jest udziaem w Ciele Chrystusa? Poniewa jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno Ciao. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba (1 Kor 10, 16-17): Jeli jestecie Ciaem Chrystusa i Jego czonkami, to na otarzu Pana znajduje si wasz sakrament; przyjmujecie sakrament, ktrym jestecie wy sami. Odpowiadacie Amen (, Tak, to prawda!) na to, co przyjmujecie, i podpisujecie si pod tym, odpowiadajc w ten sposb. Syszysz sowa: Ciao Chrystusa i odpowiadasz: Amen. Bd wic czonkiem Chrystusa, aby prawdziwe byo twoje Amen213. 1397 Eucharystia zobowizuje do pomocy ubogim. By przyjmowa w prawdzie Ciao i Krew Chrystusa za nas wydane, musimy dostrzega Chrystusa w najubo szych, Jego braciach214: Skosztowae Krwi Pana, a nie zauwa asz nawet swego brata. Zniewa asz ten st, jeli nie uznajesz za godnego udziau w twoim po ywieniu tego brata, ktry by godny zasiada przy tym samym stole Pana. Bg uwolni ci od wszystkich grzechw i zaprosi do swego stou, a ty nawet wtedy nie stae si bardziej miosierny215. 1398 Eucharystia a jedno chrzecijan. Wobec wielkoci tego misterium w. Augustyn woa: O sakramencie pobo noci! O znaku jednoci! O wizi mioci!216 Im boleniej daj si odczu podziay Kocioa, ktre uniemo liwiaj wsplne uczestnictwo w uczcie Pana, tym bardziej naglce s modlitwy zanoszone do Niego, by nastay dni penej jednoci wszystkich wierzcych. 1399 Kocioy wschodnie, ktre nie s w penej komunii z Kocioem katolickim, celebruj Eucharysti z wielk mioci. Kocioy te mimo odczenia posiadaj prawdziwe sakramenty, szczeglnie za, na mocy sukcesji apostolskiej, kapastwo i Eucharysti, dziki ktrym s dotd z nami zjednoczone217. Pewna jedno in sacris, a wic w Eucharystii, jest w odpowiednich okolicznociach i za zgod kocielnej wadzy... nie tylko mo liwa, ale i wskazana218. 1400 Wsplnoty eklezjalne powstae w wyniku Reformacji, odczone od Kocioa katolickiego, nie przechoway... waciwej i cakowitej rzeczywistoci eucharystycznego Misterium, gwnie przez brak sakramentu kapastwa219. Z tego powodu dla Kocioa katolickiego interkomunia eucharystyczna z tymi wsplnotami nie jest mo liwa ze strony Kocioa katolickiego. Jednak te wsplnoty eklezjalne, sprawujc w witej Uczcie pamitk mierci i zmartwychwstania Paskiego, wyznaj, e oznacza ona ycie w cznoci z Chrystusem i oczekuj Jego chwalebnego przyjcia220.
1401 Jeli wedug oceny ordynariusza zachodzi jaka powa na konieczno, szafarze katoliccy mog udzieli sakramentw (Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych) innym chrzecijanom, nie bdcym w penej jednoci z Kocioem katolickim, gdy dobrowolnie sami o nie prosz. Trzeba jednak wwczas, by wyznali oni wiar katolick w stosunku do tych sakramentw i byli odpowiednio przygotowani do ich przyjcia221. VII. Eucharystia zadatek przyszej chway 1402 W staro ytnej modlitwie Koci sawi tajemnic Eucharystii: O sacrum convivium in quo Christus sumitur. Recolitur memoria passionis eius; mens impletur gratia et futurae gloriae nobis pignus datur O wita Uczto, na ktrej przyjmujemy Chrystusa, odnawiamy pami Jego Mki, dusz napeniamy ask i otrzymujemy zadatek przyszej chway. Jeli Eucharystia jest pamitk Paschy Pana, jeli przyjmujc Komuni z otarza, otrzymujemy obfite bogosawiestwo i ask222, to Eucharystia jest tak e zapocztkowaniem niebieskiej. 1403 Podczas Ostatniej Wieczerzy sam Pan zwrci uwag uczniw na spenienie si Paschy w Krlestwie Bo ym: Powiadam wam: Odtd nie bd ju pi z tego owocu winnego krzewu a do owego dnia, kiedy pi go bd z wami nowy, w Krlestwie Ojca mojego (Mt 26, 29)223. Za ka dym razem, gdy Koci celebruje Eucharysti, przypomina sobie t obietnic, a jego wzrok kieruje si do Tego, Ktry przychodzi (Ap l, 4). Woa on w modlitwie o to przyjcie Pana: Maranatha! (1 Kor 16, 22), Przyjd, Panie Jezu! (Ap 22, 671 20); Niech przyjdzie Twoja aska, a przeminie ten wiat!224. Koci wie, e ju teraz Pan przychodzi w Eucharystii, i przez ni jest obecny pord nas. Jednak ta Jego obecno jest zakryta. Dlatego sprawujemy Eucharysti, oczekujc obiecanej nagrody i przyjcia naszego ZbawicielaJezusa Chrystusa225 i proszc, bymy mogli wiecznie radowa si Twoj
1028 chwa, gdy otrzesz z naszych oczu wszelk z, bo widzc Ciebie, Bo e, jaki jeste, przez wszystkie wieki bdziemy do Ciebie podobni i chwali Ci bdziemy bez koca przez naszego Pana Jezusa Chrystusa226. 1405 Nie mamy pewniejszego zadatku i wyraniejszego znaku wielkiej nadziei na nowe niebo i now ziemi, w ktrej zamieszka sprawiedliwo227, ni Eucharystia. Istotnie, ile razy celebruje si to misterium, dokonuje si dzieo naszego odkupienia228 i amiemy jeden chleb, ktry jest pokarmem niemiertelnoci, lekarstwem pozwalajcym nam nie umiera, lecz y wiecznie w Jezusie Chrystusie229. W skrcie 1406 Jezus mwi: Ja jestem chlebem ywym, ktry zstpi z nieba. Jeli kto spo ywa ten chleb, bdzie y na wieki... Kto spo ywa moje Ciao i pije moj Krew, ma ycie wieczne... trwa we Mnie, a Ja w nim (J 6, 51. 54. 56). 1407 Eucharystia jest centrum i szczytem ycia Kocioa, poniewa Chrystus wcza Koci i wszystkie jego czonki do swojej ofiary uwielbienia i dzikczynienia, zo onej raz na zawsze Ojcu na krzy u. Przez t ofiar Chrystus rozlewa laski zbawienia na swoje Ciao, ktrym jest Koci. 1408 Celebracja Eucharystii obejmuje zawsze: goszenie sowa Bo ego, dzikczynienie skadane Bogu Ojcu za wszystkie Jego dobrodziejstwa, a zwaszcza za dar Jego Syna; konsekracj chleba i wina oraz uczestniczenie w uczcie liturgicznej przez przyjmowanie Ciaa i Krwi Pana. Elementy te konstytuuj jeden i ten sam akt kultu. 1409 Eucharystia jest pamitk Paschy Chrystusa, to znaczy dziea zbawienia wypenionego przez Jego ycie, mier i zmartwychwstanie. Dzieo to uobecnia si w czynnoci liturgicznej. 1410 Sam Chrystus, wieczny Arcykapan Nowego Przymierza, dziaajc przez posug kapanw, skada Ofiar eucharystyczn. Sam Chrystus, rzeczywicie obecny pod postaciami chleba i wina, jest rwnie darem ofiarnym skadanym w Eucharystii.
1411 Tylko kapani wa nie wywiceni mog przewodniczy Eucharystii i konsekrowa chleb i wino, aby stay si Ciaem i Krwi Pana. 1412 Istotnymi znakami sakramentu Eucharystii s pszenny chleb i wino gronowe, nad ktrymi wzywa si bogosawiestwa Ducha witego i kapan wypowiada sowa konsekracji, bdce sowami Jezusa z Ostatniej Wieczerzy: To jest Ciao moje za was wydane : To jest kielich Krwi mojej... 1413 Przez konsekracj dokonuje si przeistoczenie (transsubstantiatio) chleba i wina w Ciao i Krew Chrystusa. Pod konsekrowanymi postaciami chleba i wina jest obecny ywy i chwalebny Chrystus w sposb prawdziwy, rzeczywisty i substancjalny, z Ciaem, Krwi, Dusz i Bstwem230. 1414 Eucharystia jako ofiara jest tak e skadana na wynagrodzenie za grzechy zmarych, a tak e by otrzyma od Boga duchowe i doczesne dary. ywych i
1415 Kto chce przyjmowa Chrystusa w Komunii eucharystycznej, musi by w stanie laski. Jeli kto ma wiadomo, e popeni grzech miertelny, nie powinien przystpowa do Eucharystii bez otrzymania uprzednio rozgrzeszenia w sakramencie pokuty. 1416 Przyjcie Ciaa i Krwi Chrystusa w Komunii witej pogbia zjednoczenie komunikujcego z Panem, gadzi grzechy powszednie i zachowuje od grzechw ci kich. Poniewa zostaj umocnione wizy mioci midzy komunikujcym a Chrystusem, przyjmowanie tego sakramentu umacnia jedno Kocioa, Mistycznego Ciaa Chrystusa. 1417 Koci ywo poleca wiernym, by przyjmowali zawsze Komuni wit, gdy uczestnicz w sprawowaniu celebracji Eucharystii. Zobowizuje ich do tego przynajmniej raz w roku. 1418 Poniewa w sakramencie Otarza obecny jest sam Chrystus, nale y Go czci kultem adoracji. Nawiedzenie Najwitszego Sakramentu... jest dowodem wdzicznoci, pork mioci i obowizkiem nale nej czci wzgldem Chrystusa Pana231. 1419 Chrystus, przechodzc z tego wiata do Ojca, dal nam w Eucharystii zadatek swojej chway; udzia w Najwitszej Ofierze uto samia nas z Jego Sercem, podtrzymuje nasze siy w czasie ziemskiej pielgrzymki, budzi pragnienie ycia wiecznego i ju teraz jednoczy nas z Kocioem niebieskim, ze wit Dziewic Maryj i wszystkimi witymi.
Rozdzia drugi SAKRAMENTY UZDROWIENIA 1420 Przez sakramenty wtajemniczenia chrzecijaskiego czowiek otrzymuje nowe ycie w Chrystusie. Przechowujemy jednak to ycie w naczyniach glinianych (2 Kor 4, 7). Obecnie jest ono jeszcze ukryte z Chrystusem w Bogu (Kol 3, 3). Jestemy jeszcze w naszym przybytku doczesnego zamieszkania (2 Kor 5, 1), poddani cierpieniu, chorobie i mierci. To nowe ycie dziecka Bo ego mo e ulec osabieniu, a nawet mo na je utraci przez grzech. 1421 Nasz Pan Jezus Chrystus, lekarz naszych dusz i cia, ktry odpuci grzechy paralitykowi i przywrci mu zdrowie ciaa1, chcia, by Koci moc Ducha witego kontynuowa Jego dzieo uzdrawiania i zbawiania, ktre obejmuje tak e jego czonki. Jest to celem dwch sakramentw uzdrowienia: sakramentu pokuty i namaszczenia chorych.
Artyku czwarty SAKRAMENT POKUTY I POJEDNANIA 1422 Ci za, ktrzy przystpuj do sakramentu pokuty, otrzymuj od miosierdzia Bo ego przebaczenie zniewagi wyrzdzonej Bogu i rwnoczenie dostpuj pojednania z Kocioem, ktremu, grzeszc, zadali ran, a ktry przyczynia si do ich nawrcenia mioci, przykadem i modlitw2.
I. Jak jest nazywany ten sakrament? 1423 Nazywa si go sakramentem nawrcenia, poniewa urzeczywistnia w sposb sakramentalny wezwanie Jezusa do nawrcenia3, drog powrotu do Ojca4, od ktrego czowiek oddali si przez grzech. Nazywa si go sakramentem pokuty, poniewa ukazuje osobist i eklezjaln drog nawrcenia, skruchy i zadouczynienia ze strony grzesznego chrzecijanina. 1424 Nazywa si go sakramentem spowiedzi, poniewa oskar enie spowied z grzechw przed kapanem jest istotnym elementem tego sakramentu. Sakrament ten jest rwnie wyznaniem, uznaniem i uwielbieniem witoci Boga oraz Jego miosierdzia wobec grzesznego czowieka. Nazywa si go sakramentem przebaczenia, poniewa przez sakramentalne rozgrzeszenie wypowiedziane sowami kapana Bg udziela penitentowi przebaczenia i pokoju5. Nazywa si go sakramentem pojednania, poniewa udziela grzesznikowi mioci Boga przynoszcej pojednanie: Pojednajcie si z Bogiem (2 Kor 5, 20). Ten, kto yje miosiern mioci Boga, jest gotowy odpowiedzie na wezwanie Pana: Najpierw id i pojednaj si z bratem swoim (Mt 5, 24). II. Dlaczego sakrament pojednania po chrzcie? 1425 Zostalicie obmyci, uwiceni i usprawiedliwieni w imi Pana naszego Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga naszego (I Kor 6, 11). Trzeba uwiadomi sobie wielko daru Bo ego, jaki otrzymalimy w sakramentach wtajemniczenia chrzecijaskiego, by zrozumie, do jakiego stopnia grzech powinien zosta wyeliminowany z ycia tego, kto przyoblek si w Chrystusa (Ga 3, 27). w. Jan Aposto przypomina nam: Jeli mwimy, e nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy (1 J I, 8). Sam Pan nauczy nas modli si: Przebacz nam nasze grzechy (k 11, 4), czc razem wybaczanie sobie nawzajem win z przebaczeniem grzechw, jakiego udzieli nam Bg. 1426 Nawrcenie do Chrystusa, nowe narodzenie przez chrzest, dar Ducha witego, Ciao i Krew Chrystusa otrzymane jako pokarm sprawiy, e stalimy si wici i nieskalani przed Jego obliczem (Ef 1, 4), jak sam Koci oblubienica Chrystusa, jest wity i nieskalany (Ef 5, 27). Nowe ycie otrzymane w sakramentach wtajemniczenia chrzecijaskiego nie wyeliminowao jednak kruchoci i saboci natury ludzkiej ani jej skonnoci do grzechu, ktr tradycja nazywa po dliwoci. Pozostaje ona w ochrzczonych, by podjli z ni walk w yciu chrzecijaskim z pomoc aski Chrystusa6. T walk jest wysiek nawrcenia, majcy na uwadze wito i ycie wieczne, do ktrego Pan nieustannie nas powouje7. III. Nawrcenie ochrzczonych 1427 Jezus wzywa do nawrcenia. To wezwanie jest istotnym elementem goszenia Krlestwa: Czas si wypeni i bliskie jest Krlestwo Bo e. Nawracajcie si i wierzcie w Ewangeli! (Mk 1,15). W przepowiadaniu Kocioa to wezwanie jest skierowane najpierw do tych, ktrzy nie znaj jeszcze Chrystusa i Jego Ewangelii. W ten sposb chrzest jest gwnym miejscem pierwszego i podstawowego nawrcenia. Przez wiar w Dobr Nowin i przez chrzest8 czowiek wyrzeka si za i uzyskuje zbawienie, to znaczy odpuszczenie wszystkich grzechw i dar nowego ycia. 1428 Wezwanie Chrystusa do nawrcenia nadal jednak rozbrzmiewa w yciu chrzecijan. To drugie nawrcenie jest nieustannym zadaniem dla caego Kocioa, ktry obejmuje w onie swoim grzesznikw i ktry bdc wity i zarazem cigle potrzebujcy oczyszczenia, podejmuje ustawicznie pokut i odnowienie swoje9. Ten wysiek nawrcenia nie jest jedynie dzieem ludzkim. Jest on poruszeniem skruszonego serca (Ps 51, 19), pocignitego i dotknitego ask10, pobudzajc do odpowiedzi na miosiern mio Boga, ktry pierwszy nas umiowa11. 1429 wiadczy o tym nawrcenie w. Piotra po jego trzykrotnym zaparciu si Nauczyciela. Pene nieskoczonego miosierdzia spojrzenie Jezusa wywouje u niego zy skruchy (k 22, 61-62), a po zmartwychwstaniu Pana trzykrotnie wyznaje, e Go kocha12. Drugie nawrcenie ma tak e wymiar wsplnotowy. Jest to widoczne w wezwaniu Pana skierowanym do caego Kocioa: Nawr si! (Ap 2, 5. 16).
wity Ambro y mwi o dwch rodzajach nawrcenia w Kociele: Koci ma wod i zy: wod chrztu i zy pokuty13.
IV. Pokuta wewntrzna 1430 Podobnie jak u Prorokw, wezwanie Jezusa do nawrcenia i pokuty nie ma na celu najpierw czynw zewntrznych, wora pokutnego i popiou, postw i umartwie, lecz nawrcenie serca, pokut wewntrzn. Bez niej czyny pokutne pozostaj bezowocne i kamliwe. Przeciwnie, nawrcenie wewntrzne skania do uzewntrznienia tej postawy przez znaki widzialne, gesty i czyny pokutne14. 1431 Pokuta wewntrzna jest radykaln przemian caego ycia, powrotem, nawrceniem si do Boga caym sercem, zerwaniem z grzechem, odwrceniem si od za z odraz do popenionych przez nas zych czynw. Pokuta wewntrzna zawiera rwnoczenie pragnienie i postanowienie zmiany ycia oraz nadziej na miosierdzie Bo e i ufno w pomoc Jego aski. Temu nawrceniu serca towarzyszy zbawienny bl i smutek, ktry Ojcowie Kocioa nazywali smutkiem duszy (animi cruciatus) i skruch serca (compunctio cordis)15. 1432 Serce czowieka jest oci ae i zatwardziae. Trzeba, by Bg da czowiekowi serce nowe16. Nawrcenie jest najpierw dzieem aski Boga, ktry sprawia, e nasze serca wracaj do Niego: Nawr nas, Panie, do Ciebie wrcimy (Lm 5, 21). Bg daje nam si zaczynania od nowa. Odkrywajc wielko mioci Boga, nasze serce zostaje wstrznite groz i ci arem grzechu; zaczyna obawia si, by nie obrazi Boga grzechem i nie oddali si od Niego. Serce ludzkie nawraca si, patrzc na Tego, ktrego zraniy nasze grzechy17. Spjrzmy na Krew Chrystusa i przekonajmy si, jak jest drogocenna dla Jego Ojca; przelana dla naszego zbawienia, przyniosa caemu wiatu ask skruchy18. 1433 Od dnia Paschy Duch wity przekonuje wiat o grzechu (J 16, 8), to znaczy, e wiat nie uwierzy w Tego, ktrego posa Ojciec. Ten sam Duch, ktry ujawnia grzech, jest tak e Pocieszycielem19, udzielajcym ludzkiemu sercu aski skruchy i nawrcenia20. V. R ne formy pokuty w yciu chrzecijaskim 1434 Wewntrzna pokuta chrzecijanina mo e wyra a si w bardzo zr nicowanych formach. Pismo wite i Ojcowie Kocioa kad nacisk szczeglnie na trzy formy: post, modlitw i jamu n21. Wyra aj one nawrcenie w odniesieniu do samego siebie, do Boga i do innych ludzi. Obok radykalnego oczyszczenia, jakiego dokonuje chrzest lub mczestwo, wymienia si jako rodek otrzymania przebaczenia grzechw: wysiki podejmowane w celu pojednania si z blinim, zy pokuty, trosk o zbawienie bliniego22, wstawiennictwo witych i praktykowanie mioci, ktra zakrywa wiele grzechw (1 P 4, 8). 1435 Nawrcenie dokonuje si w yciu codziennym przez czyny pojednania, trosk o ubogich, praktykowanie i obron sprawiedliwoci i prawa23, wyznanie win braciom, upomnienie braterskie, rewizj ycia, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, przyjmowanie cierpie, znoszenie przeladowania dla sprawiedliwoci. Najpewniejsz drog pokuty jest wzicie ka dego dnia swojego krzy a i pjcie za Jezusem24. 1436 Eucharystia i pokuta. rdem i pokarmem codziennego nawrcenia i pokuty jest Eucharystia, poniewa w niej uobecnia si ofiara Chrystusa, ktra pojednaa nas z Bogiem. Karmi ona i umacnia tych, ktrzy yj yciem Chrystusa; jest rodkiem zaradczym uwalniajcym nas od grzechw powszednich i zachowujcym od grzechw miertelnych25. 1437 Czytanie Pisma witego, Liturgia Godzin, modlitwa Ojcze nasz, ka dy szczery akt kultu lub pobo noci o ywia w nas ducha nawrcenia i pokuty oraz przyczynia si do przebaczenia grzechw. 1438 Okresy i dni pokuty w cigu roku liturgicznego (Okres Wielkiego Postu, ka dy pitek jako wspomnienie mierci Pana) s w Kociele specjalnym czasem praktyki pokutnej26. Okresy te s szczeglnie odpowiednie dla wicze duchowych, liturgii pokutnej, pielgrzymek o charakterze pokutnym, dobrowolnych wyrzecze, jak post i jamu na, braterskiego dzielenia si z innymi (dziea charytatywne i misyjne).
1439 Droga nawrcenia i pokuty zostaa wspaniale ukazana przez Jezusa w przypowieci o synu marnotrawnym, w ktrej centralne miejsce zajmuje miosierny ojciec (k 15, 11-24). Zafascynowanie zudn wolnoci; opuszczenie domu ojcowskiego; ostateczna ndza, w ktrej znalaz si syn po roztrwonieniu majtku; gbokie upokorzenie, kiedy musia pa winie, co wicej, upokorzenie spowodowane tym, e pragn po ywi si strkami, ktrymi one si ywiy; refleksja nad utraconymi dobrami; skrucha i decyzja uznania si winnym wobec ojca; droga powrotu; wielkoduszne przyjcie przez ojca, jego rado. W ten sposb przebiega droga nawrcenia. Pikna suknia, piercie i uczta s symbolami nowego ycia, czystego i godnego, penego radoci, bdcego udziaem czowieka, ktry powraca do Boga i na ono rodziny, jak jest Koci. Jedynie serce Chrystusa, ktre zna gbi mioci Ojca, mogo nam w taki sposb, peen prostoty i pikna, ukaza bezmiar Jego miosierdzia. VI. Sakrament pokuty i pojednania 1440 Grzech jest przede wszystkim obraz Boga, zerwaniem jednoci z Nim. Narusza on rwnoczenie komuni z Kocioem. Dlatego te nawrcenie przynosi przebaczenie ze strony Boga, a tak e pojednanie z Kocioem, co wyra a i urzeczywistnia w sposb liturgiczny sakrament pokuty i pojednania27. Tylko Bg przebacza grzech 1441 Tylko Bg przebacza grzechy28. Poniewa Jezus jest Synem Bo ym, mwi o sobie: Syn Czowieczy ma na ziemi wadz odpuszczania grzechw (Mk 2, 10), i wykonuje t Bosk wadz: Odpuszczone s twoje grzechy (Mk 2, 5; k 7, 48). Ponadto, na mocy swego Boskiego autorytetu, Jezus daje t wadz ludziom29, by j wykonywali w Jego imieniu. 1442 Chrystus chcia, by cay Jego Koci w modlitwie, yciu i dziaaniu by znakiem i narzdziem przebaczenia i pojednania, ktre On naby dla nas za cen swojej Krwi. Wykonywanie wadzy odpuszczania grzechw powierzy jednak Chrystus wadzy apostolskiej, ktrej zostaa zlecona posuga jednania (2 Kor 5,18). Aposto jest posany w imi Chrystusa, przez niego sam Bg wzywa i prosi: Pojednajcie si z Bogiem! (2 Kor 5, 20). Pojednanie z Kocioem 1443 W czasie swojego ycia publicznego Jezus nie tylko przebacza grzechy, lecz tak e ukaza skutek tego przebaczenia: wcza ponownie grzesznikw, ktrym odpuci grzechy, do wsplnoty Ludu Bo ego, od ktrej oddalili si przez grzech, a nawet zostali z niej wykluczeni. Wyranym tego znakiem jest fakt, e Jezus zaprasza do swego stou grzesznikw, a nawet sam zasiada przy ich stole. Ten gest w zdumiewajcy sposb wyra a przebaczenie Bo e30, a rwnoczenie powrt na ono Ludu Bo ego31. 1444 Udzielajc Apostoom swojej mocy przebaczania grzechw, Pan daje im rwnie wadz jednania grzesznikw z Kocioem. Ten eklezjalny wymiar ich zadania zosta wyra ony szczeglnie w uroczystych sowach Chrystusa skierowanych do Szymona Piotra: Tobie dam klucze Krlestwa niebieskiego; cokolwiek zwi esz na ziemi, bdzie zwizane w niebie, a co rozwi esz na ziemi, bdzie rozwizane w niebie (Mt 16, 19). Dar zwizywania i rozwizywania dany Piotrowi udzielony zosta tak e Kolegium Apostow pozostajcemu w cznoci z Gow swoj (Mt 18,18; 28,16-20)32. 1445 Sowa zwiza i rozwiza oznaczaj, e ten, kto zostanie wyczony z waszej komunii, zostanie tak e wyczony z komunii z Bogiem; a ten, kto na nowo zostanie przyjty do waszej komunii, zostanie rwnie przyjty przez Boga do komunii z Nim. Pojednanie z Kocioem czy si nierozerwalnie z pojednaniem z Bogiem. Sakrament przebaczenia 1446 Chrystus ustanowi sakrament pokuty dla wszystkich grzesznikw w Kociele, a przede wszystkim dla tych, ktrzy po chrzcie popenili grzech ci ki i w ten sposb utracili ask chrztu oraz zadali ran komunii kocielnej. Sakrament pokuty daje im now mo liwo nawrcenia si i odzyskania aski usprawiedliwienia. Ojcowie Kocioa przedstawiaj ten sakrament jako drug desk (ratunku) po rozbiciu, jakim jest utrata aski33.
1447 W cigu wiekw w sposb zasadniczy zmienia si konkretna forma, w jakiej Koci wykonywa t wadz otrzyman od swego Pana. W pierwszych wiekach pojednanie chrzecijan, ktrzy popenili po chrzcie szczeglnie ci kie grzechy (na przykad bawochwalstwo, zabjstwo czy cudzostwo), byo zwizane z bardzo surow dyscyplin, wymagajc od penitentw odbycia publicznej pokuty za grzechy, czsto trwajcej przez dugie lata, zanim otrzymali dar pojednania. Do tego stanu pokutnikw (ktry obejmowa jedynie popeniajcych pewne ci kie grzechy) mo na byo zosta dopuszczonym bardzo rzadko, a w niektrych regionach tylko raz w yciu. W VII wieku, pod wpywem tradycji monastycznej Wschodu, misjonarze irlandzcy przynieli do Europy kontynentalnej prywatn praktyk pokuty, ktra nie wymagaa publicznego ani dugotrwaego penienia dzie pokutnych przed uzyskaniem pojednania z Kocioem. Od tego czasu sakrament urzeczywistnia si w sposb bardziej dyskretny midzy penitentem a kapanem. Nowa praktyka przewidywaa mo liwo powtarzania sakramentu pokuty i otwieraa w ten sposb drog do regularnego przystpowania do tego sakramentu. Umo liwiaa w tej samej celebracji sakramentalnej otrzymanie przebaczenia grzechw ci kich i powszednich. Jest to zasadnicza forma pokuty, ktr Koci praktykuje do dzisiaj. 1448 Mimo zmian, ktrym w cigu wiekw ulegay ukad i celebracja tego sakramentu, mo na dostrzec t sam podstawow struktur. Obejmuje ona dwa istotne elementy: z jednej strony akty czowieka, ktry nawraca si pod dziaaniem Ducha witego, a mianowicie al, wyznanie grzechw i zadouczynienie, a z drugiej strony dziaanie Bo e za porednictwem Kocioa. Koci, ktry przez biskupa i jego prezbiterw udziela w imi Jezusa Chrystusa przebaczenia grzechw i ustala sposb zadouczynienia, modli si tak e za grzesznika i pokutuje razem z nim. W ten sposb grzesznik jest uzdrowiony i ponownie przyjty do komunii kocielnej. 1449 Formua rozgrzeszenia u ywana w Kociele aciskim wyra a istotne elementy tego sakramentu: Ojciec miosierdzia jest rdem wszelkiego przebaczenia. Dokonuje On pojednania grzesznikw przez Pasch swojego Syna i dar Ducha witego, za porednictwem modlitwy i posugi Kocioa: Bg, Ojciec miosierdzia, ktry pojedna wiat ze sob przez mier i zmartwychwstanie swojego Syna i zesa Ducha witego na odpuszczenie grzechw, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posug Kocioa. I ja odpuszczam tobie grzechy w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. VII. Akty penitenta 1450 Pokuta zobowizuje grzesznika do dobrowolnego przyjcia wszystkich jej elementw: alu w sercu, wyznania ustami, gbokiej pokory, czyli owocnego zadouczynienia w postpowaniu34. al za grzechy 1451 Wrd aktw penitenta al za grzechy zajmuje pierwsze miejsce. Jest to bl duszy i znienawidzenie popenionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w przyszoci35. 1452 Gdy al wypywa z mioci do Boga miowanego nade wszystko, jest nazywany alem doskonaym lub alem z mioci (contritio). Taki al odpuszcza grzechy powszednie. Przynosi on tak e przebaczenie grzechw miertelnych, jeli zawiera mocne postanowienie przystpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko bdzie to mo liwe36. 1453 Tak e al nazywany niedoskonaym (attritio) jest darem Bo ym, poruszeniem Ducha witego. Rodzi si on z rozwa ania brzydoty grzechu lub lku przed wiecznym potpieniem i innymi karami, ktre gro grzesznikowi ( al ze strachu). Takie poruszenie sumienia mo e zapocztkowa wewntrzn ewolucj, ktra pod dziaaniem aski mo e zakoczy si rozgrzeszeniem sakramentalnym. al niedoskonay nie przynosi jednak przebaczenia grzechw ci kich, ale przygotowuje do niego w sakramencie pokuty37. 1454 Do przyjcia sakramentu pokuty nale y przygotowa si przez rachunek sumienia, przeprowadzony w wietle sowa Bo ego. Najbardziej nadaj si do tego teksty, ktrych nale y szuka w Dekalogu i w katechezie moralnej Ewangelii i Listw Apostolskich: w Kazaniu na Grze i pouczeniach apostolskich38.
Wyznanie grzechw 1455 Wyznanie grzechw (spowied), nawet tylko z ludzkiego punktu widzenia, wyzwala nas i uatwia nasze pojednanie z innymi. Przez spowied czowiek patrzy w prawdzie na popenione grzechy, bierze za nie odpowiedzialno, a przez to na nowo otwiera si na Boga i na komuni Kocioa, by umo liwi now przyszo. 1456 Wyznanie grzechw wobec kapana stanowi istotn cz sakramentu pokuty: Na spowiedzi penitenci powinni wyzna wszystkie grzechy miertelne, ktrych s wiadomi po dokadnym zbadaniu siebie, chocia byyby najbardziej skryte i popenione tylko przeciw dwu ostatnim przykazaniom Dekalogu39, poniewa niekiedy ci ej rani one dusz i s bardziej niebezpieczne ni popenione jawnie40: Gdy wierni Chrystusa staraj si wyzna wszystkie grzechy, ktre sobie przypominaj, niewtpliwie przedstawiaj je wszystkie Bo emu miosierdziu. Ci, ktrzy postpuj inaczej i wiadomie ukrywaj niektre grzechy, nie przedkadaj dobroci Bo ej tego, co mogaby ona odpuci za porednictwem kapana. Jeli bowiem chory wstydzi si odkry ran lekarzowi, sztuka lekarska tego nie uleczy, czego nie rozpozna41. 1457 Zgodnie z przykazaniem kocielnym: Ka dy wierny, po osigniciu wieku rozeznania, obowizany jest przynajmniej raz w roku wyzna wiernie wszystkie swoje grzechy ci kie42. Ten, kto ma wiadomo popenienia grzechu miertelnego, nie powinien przyjmowa Komunii witej, nawet jeli prze ywa wielk skruch, bez uzyskania wczeniej rozgrzeszenia sakramentalnego43, chyba e ma wa ny motyw przyjcia Komunii, a nie ma mo liwoci przystpienia do spowiedzi44. Dzieci powinny przystpi do sakramentu pokuty przed przyjciem po raz pierwszy Komunii witej45. 1458 Wyznawanie codziennych win (grzechw powszednich) nie jest cile konieczne, niemniej jest przez Koci gorco zalecane46. Istotnie, regularne spowiadanie si z grzechw powszednich pomaga nam ksztatowa sumienie, walczy ze zymi skonnociami, poddawa si leczcej mocy Chrystusa i postpowa w yciu Ducha. Czciej otrzymujc przez sakrament pokuty dar miosierdzia Ojca, jestemy przynaglani, by by jak On miosierni47: Ten, kto wyznaje swoje grzechy, ju dziaa razem z Bogiem. Bg osdza twoje grzechy; jeli ty tak e je osdzasz, jednoczysz si z Bogiem. Czowiek i grzesznik to w pewnym sensie dwie rzeczywistoci; gdy jest mowa o czowieku, uczyni go Bg; gdy mowa jest o grzeszniku, uczyni go czowiek. Zniszcz to, co ty uczynie, aby Bg zbawi to, co On uczyni... Gdy zaczynasz brzydzi si tym, co uczynie, wwczas zaczynaj si twoje dobre czyny, poniewa osdzasz swoje ze czyny. Pocztkiem dobrych czynw jest wyznanie czynw zych. Czynisz prawd i przychodzisz do wiata48. Zadouczynienie 1459 Wiele grzechw przynosi szkod bliniemu. Nale y uczyni wszystko, co mo liwe, aby j naprawi (na przykad odda rzeczy ukradzione, przywrci dobr saw temu, kto zosta oczerniony, wynagrodzi krzywdy). Wymaga tego zwyczajna sprawiedliwo. Ponadto grzech rani i osabia samego grzesznika, a tak e jego relacj z Bogiem i z drugim czowiekiem. Rozgrzeszenie usuwa grzech, ale nie usuwa wszelkiego nieporzdku, jaki wprowadzi grzech49. Grzesznik podwignity z grzechu musi jeszcze odzyska pene zdrowie duchowe. Powinien zatem zrobi co wicej, by naprawi swoje winy: powinien zadouczyni w odpowiedni sposb lub odpokutowa za swoje grzechy. To zadouczynienie jest nazywane tak e pokut. 1460 Pokuta, ktr nakada spowiednik, powinna uwzgldnia sytuacj osobist penitenta i mie na celu jego duchowe dobro. O ile to mo liwe, powinna odpowiada ci arowi i naturze popenionych grzechw. Mo e ni by modlitwa, jaka ofiara, dzieo miosierdzia, su ba bliniemu, dobrowolne wyrzeczenie, cierpienie, a zwaszcza cierpliwa akceptacja krzy a, ktry musimy dwiga. Tego rodzaju pokuty pomagaj nam upodobni si do Chrystusa, ktry raz na zawsze odpokutowa za nasze grzechy50; pozwalaj nam sta si wspdziedzicami Chrystusa Zmartwychwstaego, skoro wsplnie z Nim cierpimy (Rz 8,17)51:
Zadouczynienie, ktre spacamy za nasze grzechy, nie jest do tego stopnia nasze, by nie byo dokonane dziki Jezusowi Chrystusowi. Sami z siebie nic bowiem nie mo emy uczyni, ale wszystko mo emy w Tym, ktry nas umacnia (Flp 4, 13). W ten sposb czowiek niczego nie ma, z czego mgby si chlubi, 2011 lecz caa nasza chluba jest w Chrystusie... w ktrym czynimy zadouczynienie, wydajc owoce godne nawrcenia (k 3, 8), majce moc z Niego, przez Niego ofiarowane Ojcu i dziki Niemu przyjte przez Ojca52.
VIII. Szafarz sakramentu pokuty 1461 Skoro Chrystus powierzy swoim Apostoom posug jednania53, to biskupi, jako ich nastpcy, oraz prezbiterzy, wsppracownicy biskupw, nadal speniaj t posug. Bowiem na mocy sakramentu wice biskupi i prezbiterzy maj wadz odpuszczania wszystkich grzechw w imi Ojca i Syna, i Ducha witego. 1462 Przebaczenie grzechw jedna z Bogiem, ale tak e z Kocioem. Biskup, widzialna gowa Kocioa partykularnego, ju od czasw staro ytnych jest uwa any susznie za tego, ktry przede wszystkim ma wadz i posug pojednania; kieruje on karnoci pokutn54. Prezbiterzy, jego wsppracownicy, peni t posug, o ile otrzymali misj albo od swojego biskupa (czy przeo onego zakonnego), albo od papie a, zgodnie z prawem Kocioa55. 1463 Niektre grzechy, szczeglnie ci kie, objte s ekskomunik, najsurowsz kar kocieln, ktra nie pozwala na przyjmowanie sakramentw i wykonywanie pewnych aktw kocielnych. Wedug prawa kanonicznego rozgrzeszenia z tych grzechw mo e udzieli tylko papie , miejscowy biskup lub upowa nieni przez nich prezbiterzy56. W przypadku niebezpieczestwa mierci ka dy kapan, nawet pozbawiony prawa spowiadania, mo e rozgrzeszy z ka dego grzechu57 i z ka dej ekskomuniki. 1464 Kapani powinni zachca wiernych do przystpowania do sakramentu pokuty i zawsze by gotowi do jego udzielania, gdy chrzecijanie w sposb uzasadniony o to prosz58. 1465 Udzielajc sakramentu pokuty, kapan wypenia posug Dobrego Pasterza, ktry szuka zagubionej owcy; posug dobrego Samarytanina, ktry opatruje rany; Ojca, ktry czeka na syna marnotrawnego i przyjmuje go, gdy powraca; sprawiedliwego Sdziego, ktry nie ma wzgldu na osob i ktrego sd jest sprawiedliwy, a rwnoczenie miosierny. Krtko mwic, kapan jest znakiem i narzdziem miosiernej mioci Boga wzgldem grzesznika. 1466 Spowiednik nie jest panem, lecz sug Bo ego przebaczenia. Szafarz tego sakramentu powinien czy si z intencj i mioci Chrystusa59. Powinien mie gbok znajomo chrzecijaskiego postpowania, dowiadczenie w sprawach ludzkich, szacunek i delikatno wobec tego, ktry upad; powinien kocha prawd, by wierny Urzdowi Nauczycielskiemu Kocioa i cierpliwie prowadzi penitenta do uzdrowienia i penej dojrzaoci. Powinien modli si za niego i pokutowa, powierzajc go miosierdziu Pana. 1467 Biorc pod uwag delikatny charakter i wielko tej posugi oraz szacunek nale ny osobom, Koci owiadcza, e ka dy kapan, ktry spowiada, zobowizany jest pod bardzo surowymi karami do zachowania absolutnej tajemnicy odnonie do grzechw wyznanych przez penitentw60. Nie moe on rwnie wykorzystywa wiadomoci o yciu penitentw, jakie uzyska w czasie spowiedzi. Tajemnica ta, ktra nie dopuszcza adnych wyjtkw, nazywa si pieczci sakramentaln, poniewa to, co penitent wyzna kapanowi, zostaje zapiecztowane przez sakrament. IX. Skutki sakramentu pokuty 1468 Caa skuteczno pokuty polega na przywrceniu nam aski Bo ej i zjednoczeniu nas w przyjani z Bogiem61. Celem i skutkiem tego sakramentu jest wic pojednanie z Bogiem. U tych, ktrzy przyjmuj sakrament pokuty z sercem skruszonym i z religijnym nastawieniem, zwykle nastaj po nim pokj i pogoda sumienia wraz z wielk pociech duchow62. Istotnie, sakrament pojednania z Bogiem daje prawdziwe zmartwychwstanie duchowe, przywrcenie godnoci i dbr ycia dzieci Bo ych. Najcenniejszym z tych dbr jest przyja z Bogiem63.
1469 Sakrament pokuty jedna nas z Kocioem. Grzech narusza lub zrywa wsplnot bratersk. Sakrament pokuty naprawia j lub przywraca. W tym sensie nie tylko leczy on powracajcego do komunii kocielnej, lecz tak e o ywia ycie Kocioa, ktry cierpia z powodu grzechw jednego ze swych czonkw64. Grzesznik przywrcony do komunii witych lub utwierdzony w niej, zostaje umocniony przez wymian dbr duchowych midzy wszystkimi pielgrzymujcymi jeszcze ywymi czonkami Ciaa Chrystusa, a tak e tymi, ktrzy ju doszli do ojczyzny niebieskiej65. Nale y te doda, e owo pojednanie z Bogiem rodzi mo na powiedzie dalsze pojednania, ktre naprawiaj inne rozdarcia spowodowane przez grzech: penitent, ktry uzyska przebaczenie, jedna si z samym sob w gbi wasnego ja, odzyskujc wewntrzn prawd; jedna si z brami, w jaki sposb przeze skrzywdzonymi i zniewa onymi; jedna si z Kocioem, jedna si z caym stworzeniem66. 1470 W sakramencie pokuty grzesznik, poddajc si miosiernemu sdowi Boga, uprzedza w pewien sposb sd, ktremu zostanie poddany na kocu ycia ziemskiego. Ju teraz bowiem, w tym yciu, jest nam dana mo liwo wyboru midzy yciem a mierci, i tylko idc drog nawrcenia, mo emy wej do Krlestwa, z ktrego wyklucza grzech ci ki67. Nawracajc si do Chrystusa przez pokut i wiar, grzesznik przechodzi ze mierci do ycia i nie idzie na sd (J 5, 24). X. Odpusty 1471 Nauka o odpustach i jej praktyczne zastosowanie w Kociele cile cz si ze skutkami sakramentu pokuty. Co to jest odpust? Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy, zgadzone ju co do winy. Dostpuje go chrzecijanin odpowiednio usposobiony i pod pewnymi, okrelonymi warunkami, za porednictwem Kocioa, ktry jako szafarz owocw odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela zadouczynienie ze skarbca zasug Chrystusa i witych. Odpust jest czastkowy albo zupelny zaleznie od tego, czy od kary doczesnej naleznej za grzechy uwalnia w czesci czy w calosci68. Odpusty mog by udzielane ywym lub zmarym. Ka dy wierny mo e uzyska odpusty dla siebie lub ofiarowa je za zmarych. Kary za grzech 1472 Aby zrozumie t nauk i praktyk Kocioa, trzeba zobaczy, e grzech ma podwjny skutek. Grzech ci ki pozbawia nas komunii z Bogiem, a przez to zamyka nam dostp do ycia wiecznego, ktrego pozbawienie nazywa si kar wieczn za grzech. Ka dy grzech, nawet powszedni, powoduje ponadto nieuporzdkowane przywizanie do stworze, ktre wymaga oczyszczenia, albo na ziemi, albo po mierci, w stanie nazywanym czycem. Takie oczyszczenie uwalnia od tego, co nazywamy kar doczesn za grzech. Obydwie kary nie mog by traktowane jako rodzaj zemsty, ktr Bg stosuje od zewntrz, poniewa wypywaj one jakby z samej natury grzechu. Nawrcenie, ktre pochodzi z arliwej mioci, mo e doprowadzi do cakowitego oczyszczenia grzesznika, tak e nie pozostaje ju adna kara do odpokutowania69. 1473 Przebaczenie grzechu i przywrcenie komunii z Bogiem pocigaj za sob odpuszczenie wiecznej kary za grzech. Pozostaj jednak kary doczesne. Chrzecijanin powinien stara si, znoszc cierpliwie cierpienia i r nego rodzaju prby, a w kocu godzc si spokojnie na mier, przyjmowa jako ask doczesne kary za grzech. Powinien stara si przez dziea miosierdzia i mioci, a tak e przez modlitw i r ne praktyki pokutne uwolni si cakowicie od starego czowieka i przyoblec czowieka nowego70. W komunii witych 1474 Chrzecijanin, ktry stara si oczyci z grzechu i uwici si z pomoc aski Bo ej, nie jest pozostawiony sam sobie. ycie poszczeglnych dzieci Bo ych czy si przedziwn wizi w Chrystusie i przez Chrystusa z yciem wszystkich innych braci 795chrzecijan w nadprzyrodzonej jednoci Mistycznego Ciaa Chrystusa jakby w jednej mistycznej osobie71.
1475 W komunii witych midzy wiernymi, czy to uczestnikami niebieskiej ojczyzny, czy to pokutujcymi w czycu za swoje winy, czy to pielgrzymujcymi jeszcze na ziemi, istnieje wic trway wze mioci i bogata wymiana wszelkich dbr72. W tej przedziwnej wymianie wito jednego przynosi korzy innym o wiele bardziej ni grzech jednego mo e szkodzi innym. I tak odwoanie si do komunii witych pozwala skruszonemu grzesznikowi wczeniej i skuteczniej oczyci si od kar za grzech. 1476 Duchowe dobra pynce z komunii witych nazywamy tak e skarbcem Kocioa. Nie jest on zbiorem dbr, gromadzonych przez wieki na ksztat materialnych bogactw, lecz nieskoczon i niewyczerpan wartoci, jak maj u Boga zadouczynienia i zasugi Chrystusa Pana, ofiarowane po to, by caa ludzko zostaa uwolniona od grzechu i dosza do cznoci z Ojcem. Stanowi go sam Chrystus Odkupiciel, w ktrym s i dziaaj zadouczynienia i zasugi pynce z Jego odkupienia73. 1477 Poza tym do tego skarbca nale y rwnie rzeczywicie niewyczerpana, niewymierna i zawsze aktualna warto, jak maj przed Bogiem modlitwy i dobre uczynki Najwitszej Maryi Panny i wszystkich witych, ktrzy idc ladami Chrystusa, dziki jego asce, uwicili samych siebie i wypenili posanie otrzymane od Ojca. W ten sposb, pracujc nad wasnym zbawieniem, przyczynili si rwnie do zbawienia swoich braci w jednoci Mistycznego Ciaa74. Odpusty otrzymywane od Boga za porednictwem Kocioa 1478 Darowanie kary otrzymuje si za porednictwem Kocioa, ktry moc udzielonej mu przez Chrystusa wadzy zwizywania i rozwizywania dziaa na rzecz chrzecijanina i otwiera mu skarbiec zasug Chrystusa i witych, by otrzyma od Ojca miosierdzia darowanie kar doczesnych, jakie nale si za grzechy. W ten sposb Koci chce nie tylko przyj z pomoc chrzecijaninowi, lecz take pobudzi go do czynw pobo noci, pokuty i mioci75. 1479 Poniewa wierni zmarli, poddani oczyszczeniu, tak e s czonkami tej samej komunii witych, mo emy pomc im, midzy innymi, uzyskujc za nich odpusty, by zostali uwolnieni od kar doczesnych, na ktre zasu yli swoimi grzechami. XI. Sprawowanie sakramentu pokuty 1480 Pokuta, jak wszystkie sakramenty, jest czynnoci liturgiczn. Skadaj si na ni zazwyczaj nastpujce elementy: pozdrowienie i bogosawiestwo kapana, czytanie sowa Bo ego, by owieci sumienie i pobudzi do skruchy, wezwanie do alu, spowied, ktra jest uznaniem grzechw i wyznaniem ich wobec kapana, nao enie i przyjcie pokuty, rozgrzeszenie przez kapana, modlitwa dzikczynna, odesanie z bogosawiestwem kapana. 1481 Liturgia bizantyjska zna wiele formu rozgrzeszenia w formie modlitwy bagalnej, ktre doskonale wyra aj tajemnic przebaczenia: Bg, ktry przez proroka Natana przebaczy Dawidowi, gdy wyzna on swoje grzechy; ktry przebaczy Piotrowi, gdy ten gorzko zapaka; przebaczy grzesznicy, gdy zami obmya stopy Pana; ktry przebaczy faryzeuszowi celnikowi i synowi marnotrawnemu, niech ten sam Bg przeze mnie, grzesznika przebaczy tak e tobie w tym yciu i przyszym. Niech ci nie potpi, gdy staniesz przed Jego straszliwym trybunaem, Ten, ktry jest bogosawiony przez wszystkie wieki wiekw. Amen. 1482 Sakrament pokuty mo e by tak e udzielony w ramach celebracji wsplnotowej, podczas ktrej uczestnicy wsplnie przygotowuj si do spowiedzi i wsplnie dzikuj za otrzymane przebaczenie grzechw. Osobista spowied i indywidualne rozgrzeszenie s tu wczone do liturgii sowa Bo ego, z czytaniami i homili. Przeprowadza si wsplnie rachunek sumienia i wsplnie prosi o przebaczenie; odmawia si modlitw Ojcze nasz, a na zakoczenie modlitw dzikczynn. Celebracja wsplnotowa lepiej wyra a kocielny charakter pokuty. Niezale nie jednak od sposobu celebracji sakramentu pokuty jest on zawsze ze swej natury czynnoci liturgiczn, a wic eklezjaln i publiczn76. 1483 W przypadku szczeglnych okolicznoci mo na zastosowa wsplnotow celebracj pojednania z ogln spowiedzi i oglnym rozgrzeszeniem. Taka szczeglna konieczno mo e zaistnie, gdy zachodzi bliskie niebezpieczestwo mierci, a kapan lub kapani nie mieliby czasu wysucha spowiedzi ka dego penitenta. Mo e ona zaistnie rwnie wtedy, gdy jest du o penitentw, a mao spowiednikw, tak e nie mieliby oni mo liwoci nale ytego wyspowiadania wszystkich w odpowiednim
czasie i wielu penitentw bez wasnej winy zostaoby pozbawionych przez du szy czas aski sakramentalnej lub Komunii witej. W takim przypadku wierni dla wa noci rozgrzeszenia musz postanowi wyspowiada si indywidualnie ze swoich grzechw, gdy tylko bd mieli do tego okazj77. Ocena, czy rzeczywicie zachodz istniej warunki wymagane do oglnego rozgrzeszenia, nale y do biskupa diecezjalnego78. Du y napyw wiernych z okazji wielkich wit i pielgrzymek nie stanowi jednak takiej szczeglnej koniecznoci79. 1484 Indywidualna i integralna spowied oraz rozgrzeszenie stanowi jedyny zwyczajny sposb, przez ktry wierni dostpuj pojednania z Bogiem i Kocioem, chyba e zwalnia ich od tego niemo liwo fizyczna lub moralna80. Jest to uzasadnione, gdy Chrystus dziaa w ka dym sakramencie; zwraca si osobicie do ka dego grzesznika: Synu, odpuszczaj ci si twoje grzechy (Mk 2, 5); On jest lekarzem pochylajcym si nad ka dym chorym, ktry Go potrzebuje81, by zosta uzdrowionym; podnosi ka dego i na nowo wcza do komunii braterskiej. Dlatego spowied osobista jest najbardziej wymown form pojednania z Bogiem i Kocioem. W skrcie 1485 Wieczorem owego pierwszego dnia... przyszed Jezus, stan porodku i rzek (do Apostow): Wemijcie Ducha witego! Ktrym odpucicie grzechy, s im odpuszczone, a ktrym zatrzymacie, s im zatrzymane (J 20,19. 22-23). 1486 Przebaczenie grzechw popenionych po chrzcie jest udzielane przez osobny sakrament nazywany sakramentem nawrcenia, spowiedzi, pokuty lub pojednania. 1487 Ten, kto grzeszy, rani cze i mio Boga, a tak e wasn godno czowieka powoanego do synostwa Bo ego oraz narusza duchowe dobro Kocioa, ktrego ka dy chrzecijanin powinien by ywym kamieniem. 1488 W wietle wiary nie ma wikszego za ni grzech i nic innego nie powoduje gorszych skutkw dla samych grzesznikw, dla Kocioa i dla caego wiata. 1489 Powrt do komunii z Bogiem, ktra zostaa utracona przez grzech, rodzi si z aski Boga penego miosierdzia i troszczcego si o zbawienie ludzi. Trzeba prosi o ten cenny dar dla siebie i dla innych. 1490 Droga powrotu do Boga, nazywana nawrceniem i alem, zakada bl i odwrcenie si od popenionych grzechw oraz mocne postanowienie niegrzeszenia w przyszoci. Nawrcenie dotyczy wic przeszoci i przyszoci. rdem nawrcenia jest nadzieja na miosierdzie Bo e. 1491 Sakrament pokuty skada si z trzech aktw penitenta oraz z rozgrzeszenia kapana. Aktami penitenta s: al za grzechy, spowied lub ujawnienie grzechw przed kapanem oraz postanowienie wypenienia zadouczynienia i czynw pokutnych. 1492 al za grzechy (nazywany tak e skruch) powinien wypywa z motyww wynikajcych z wiary. Jeli jego rdem jest mio do Boga, nazywamy go doskonaym; jeli opiera si na innych motywach, nazywamy go niedoskonaym. 1493 Kto chce dostpi pojednania z Bogiem i z Kocioem, musi wyzna przed kapanem wszystkie grzechy ci kie, ktrych jeszcze nie wyznawa, a ktre przypomnia sobie po starannym zbadaniu swego sumienia. Wyznawanie grzechw powszednich niej jest samo w sobie konieczne, niemniej jest przez Koci ywo zalecane. 1494 Spowiednik zadaje penitentowi wypenienie pewnych czynw zadouczynienia lub pokuty, by wynagrodzi szkody spowodowane przez grzech i postpowa w sposb godny ucznia Chrystusa. 1495 Tylko kapani, ktrzy zostali upowa nieni przez wadz kocieln do spowiadania, mog przebacza grzechy w imieniu Chrystusa. 1496 Skutki duchowe sakramentu pokuty s nastpujce:
pojednanie z Bogiem, przez ktre penitent odzyskuje ask; pojednanie z Kocioem; darowanie kary wiecznej spowodowanej przez grzechy miertelne; darowanie, przynajmniej czciowe, kar doczesnych, bdcych skutkiem grzechu; pokj i pogoda sumienia oraz pociecha duchowa; wzrost si duchowych do walki, jak musi prowadzi chrzecijanin.
1497 Indywidualna i integralna spowied z grzechw ci kich oraz rozgrzeszenie stanowi jedyny zwyczajny sposb pojednania si z Bogiem i Kocioem. 1498 Przez odpusty wierni mog otrzyma dla siebie, a tak e dla dusz w czycu, darowanie kar doczesnych, bdcych skutkiem grzechw.
Artyku pity NAMASZCZENIE CHORYCH 1499 Przez wite chorych namaszczenie i modlitw kapanw cay Koci poleca chorych cierpicemu i uwielbionemu Panu, aby ich podwign i zbawi; a nadto zachca ich, aby czc si dobrowolnie z mk i mierci Chrystusa, przysparzali dobra Ludowi Bo emu82. I. Podstawy tego sakramentu w ekonomii zbawienia Choroba w yciu ludzkim 1500 Choroba i cierpienie zawsze nale ay do najpowa niejszych problemw, poddajcych prbie ycie ludzkie. Czowiek dowiadcza w chorobie swojej niemocy, ogranicze i skoczonoci. Ka da choroba mo e czy si z przewidywaniem mierci. 1501 Choroba mo e prowadzi do niepokoju, do zamknicia si w sobie, czasem nawet do rozpaczy i buntu przeciw Bogu, ale mo e tak e by drog do wikszej dojrzaoci, mo e pomc lepiej rozezna w swoim yciu to, co nieistotne, aby zwrci si ku temu, co istotne. Bardzo czsto choroba pobudza do szukania Boga i powrotu do Niego. Chory wobec Boga 1502 Czowiek Starego Testamentu prze ywa chorob w obliczu Boga. Wobec Boga wypowiada on swoj skarg na chorob83 i baga Pana ycia i mierci o uzdrowienie84. Choroba staje si drog nawrcenia85, a Bo e przebaczenie zapocztkowuje powrt do zdrowia86. Izrael dowiadcza tego, e choroba w tajemniczy sposb wi e si z grzechem i zem, natomiast wierno Bogu, wedug Prawa, przywraca ycie, bo Ja, Pan, chc by twym lekarzem (Wj 15, 26). Prorok przewiduje, e cierpienie mo e tak e mie warto odkupiecz w stosunku do grzechw innych ludzi87. W kocu Izajasz zapowiada, e nadejdzie dla Syjonu czas, gdy Bg przebaczy mu wszelki grzech i uleczy wszelk chorob88. Chrystus lekarz 1503 Wspczucie Chrystusa dla chorych i liczne uzdrowienia z r nego 5odzaju chorb89 s wymownym znakiem, e Bg askawie nawiedzi lud swj (k 7,16) i e Krlestwo Bo e jest bliskie. Jezus ma nie tylko moc uzdrawiania, lecz tak e moc przebaczania grzechw90. Przyszed, by uleczy caego czowieka, dusz i ciao; jest lekarzem, ktrego potrzebuj chorzy91. Jego wspczucie dla wszystkich cierpicych posuwa si tak daleko, e Jezus uto samia si z nimi: Byem chory, a odwiedzilicie Mnie (Mt 25, 36). Jego szczeglna mio do ludzi dotknitych saboci nie przestaje w cigu wiekw pobudza chrzecijan do specjalnej troski o tych, ktrzy cierpi na ciele i duszy. Znajduje si ona u podstaw podejmowania niestrudzonych wysikw, by ul y im w cierpieniu. 1504 Czsto Jezus da od chorych wiary92. By ich uzdrowi, posuguje si znakami, takimi jak dotknicie lin i nao enie rk93, nao enie bota i obmycie94. Chorzy staraj si Go dotkn95, poniewa moc wychodzia od Niego i uzdrawiaa wszystkich (k 6, 19). W ten sposb w sakramentach Chrystus nadal dotyka, aby nas uzdrowi.
1505 Wzruszony tylu cierpieniami, Chrystus nie tylko pozwala dotyka si chorym, lecz tak e bierze na siebie ich ndz: On wzi na siebie nasze saboci i nosi nasze choroby (Mt 8, 17)96. Nie uleczy wszystkich chorych. Jego uzdrowienia byy znakami przyjcia Krlestwa Bo ego, zapowiaday uzdrowienie bardziej radykalne: zwycistwo nad grzechem i mierci przez Jego Pasch. Na krzy u Chrystus wzi na siebie cay ci ar za97 i zgadzi grzech wiata (J 1, 29), ktrego skutkiem jest wanie choroba. Przez swoj mk i mier na krzy u Chrystus nada cierpieniu nowe znaczenie; teraz mo e ono upodabnia nas do Niego i jednoczy nas z Jego zbawcz mk. Uzdrawiajcie chorych... 1506 Chrystus wzywa swoich uczniw, by szli za Nim, niosc z kolei wasny krzy 98. Idc za Nim, uzyskuj oni nowe spojrzenie na chorob i chorych. Jezus wprowadza ich w swoje ubogie i powicone su bie ycie oraz daje im udzia we wasnym posaniu wspczucia i uzdrawiania: Oni... wyszli i wzywali do nawrcenia. Wyrzucali te wiele zych duchw oraz wielu chorych namaszczali olejem i uzdrawiali (Mk 6, 12-13). 1507 Zmartwychwstay Pan ponawia to posanie (W imi moje... na chorych rce ka bd, a ci odzyskaj zdrowie: Mk 16, 17-18). Potwierdza je przez znaki, jakich dokonuje Koci, wzywajc Jego imienia99. Znaki te wiadcz w specjalny sposb, e Jezus jest naprawd Bogiem, ktry zbawia100. 1508 Duch wity udziela niektrym specjalnego charyzmatu uzdrawiania101, by ukaza moc aski Zmartwychwstaego. Nawet najbardziej intensywne modlitwy nie przynosz jednak uzdrowienia wszystkich chorb. I tak w. Pawe musi usysze od Pana: Wystarczy ci mojej aski. Moc bowiem w saboci si doskonali (2 Kor 12, 9), i e cierpienia, jakie znosi, maj sens, poniewa ze swej strony w moim ciele dopeniam braki udrk Chrystusa dla dobra Jego Ciaa, ktrym jest Koci (Kol 1, 24). 1509 Uzdrawiajcie chorych! (Mt 10, 8). Koci otrzyma to zadanie od Pana i stara si je wypenia zarwno przez opiek, jak otacza chorych, jak i przez modlitw wstawiennicz, przez ktr czy si z nimi. Koci wierzy w o ywiajc obecno Chrystusa, lekarza dusz i cia. Obecno ta dziaa szczeglnie przez sakramenty, a w sposb zupenie specjalny przez Eucharysti Chleb, ktry daje ycie wieczne102. w. Pawe dostrzega jego zwizek ze zdrowiem ciaa103. 1510 Koci w czasach apostolskich zna jednak specjalny obrzd przeznaczony dla chorych. Mwi o tym w. Jakub: Choruje kto wrd was? Niech sprowadzi kapanw Kocioa, by si modlili nad nim i namacili go olejem w imi Pana. A modlitwa pena wiary bdzie dla chorego ratunkiem i Pan go podwignie, a jeliby popeni grzechy, bd mu odpuszczone (Jk 5, 14-15). Tradycja uznaa w tym obrzdzie jeden z siedmiu sakramentw Kocioa104. Sakrament chorych 1511 Koci wierzy i wyznaje, e wrd siedmiu sakramentw istnieje jeden specjalnie przeznaczony do umocnienia osb dotknitych chorob namaszczenie chorych: wite namaszczenie chorych zostao ustanowione przez Pana naszego Jezusa Chrystusa jako prawdziwy i waciwy sakrament Nowego Testamentu, o ktrym wspomina w. Marek105, lecz poleca go wiernym i ogasza Jakub Aposto i brat Pana106. 1512 W tradycji liturgicznej na Wschodzie i na Zachodzie mamy ju od czasw staro ytnych wiadectwa o namaszczaniu chorych powiconym olejem. W cigu wiekw namaszczenie chorych byo coraz czciej udzielane wycznie umierajcym. Z tego powodu otrzymao ono nazw ostatniego namaszczenia. Pomimo tej ewolucji Koci w liturgii nigdy nie przestawa prosi Pana, by chory odzyska zdrowie, jeli to su yoby jego zbawieniu107. 1513 Konstytucja apostolska Sacram unctionem infirmorum z 30 listopada 1972 roku zgodnie ze wskazaniami Soboru Watykaskiego II108 ustalia, e w obrzdku rzymskim bd odtd obowizyway nastpujce zasady:
Sakramentu namaszczenia chorych udziela si chorym, namaszczajc ich na czole i doniach olejem z oliwek lub stosownie do okolicznoci innym olejem rolinnym, nale ycie powiconym, wymawiajc tylko jeden raz nastpujce sowa: Przez to wite namaszczenie niech Pan w swoim nieskoczonym miosierdziu wspomo e ciebie ask Ducha witego. Pan, ktry odpuszcza ci grzechy, niech ci wybawi i askawie podwignie109. II. Kto otrzymuje ten sakrament i kto go udziela? W przypadku powa nej choroby... 1514 Namaszczenie chorych nie jest sakramentem przeznaczonym tylko dla tych, ktrzy znajduj si w ostatecznym niebezpieczestwie utraty ycia. Odpowiednia zatem pora na przyjcie tego sakramentu jest ju wwczas, gdy wiernym zaczyna grozi niebezpieczestwo mierci z powodu choroby lub staroci110. 1515 Jeli chory, ktry zosta namaszczony, odzyska zdrowie, w przypadku nowej ci kiej choroby mo e ponownie przyj ten sakrament. W cigu tej samej choroby namaszczenie chorych mo e by udzielone powtrnie, jeli choroba si pogbia. Jest rzecz stosown przyj sakrament namaszczenia chorych przed trudn operacj. Odnosi si to tak e do osb starszych, u ktrych pogbia si sabo. ...niech sprowadzi kapanw Kocioa 1516 Tylko kapani (biskupi i prezbiterzy) s szafarzami namaszczenia chorych111. Obowizkiem duszpasterzy jest pouczanie wiernych o dobrodziejstwach tego sakramentu. Wierni powinni zachca chorych do wezwania kapana i przyjcia tego sakramentu. Chorzy powinni przygotowa si do jego przyjcia przez dobre dyspozycje, z pomoc duszpasterza i caej wsplnoty kocielnej, ktra w szczeglny sposb powinna otacza chorych swoj modlitw i bratersk pomoc. III. Jak udziela si tego sakramentu? 1517 Tak jak wszystkie sakramenty namaszczenie chorych jest celebracj o liturgiczn i wsplnotow112 niezale nie od tego, czy jest udzielane w rodzinie w szpitalu czy w Kociele, jednemu choremu czy caej grupie chorych. Bardzo odpowiednia jest celebracja namaszczenia chorych podczas Eucharystii, pamitki Paschy Pana. Jeli okolicznoci tego wymagaj, jego celebracja mo e by poprzedzona sakramentem pokuty, a po jego przyjciu nastpuje Eucharystia. Jako sakrament Paschy Chrystusa Eucharystia powinna by zawsze ostatnim sakramentem ziemskiej pielgrzymki, wiatykiem na przejcie do ycia wiecznego. 1518 Sowo i sakrament tworz nierozerwaln cao. Celebracja zaczyna si liturgi sowa, poprzedzon aktem pokutnym. Sowa Chrystusa i wiadectwo Apostow budz wiar chorego i wsplnoty, by prosi Pana o moc Jego Ducha. 1519 Celebracja namaszczenia chorych obejmuje przede wszystkim nastpujce elementy: kapani Kocioa (Jk 5,14) wkadaj w milczeniu rce na gowy chorych i modl si nad chorymi w wierze Kocioa113; jest to epikleza waciwa dla tego sakramentu; nastpnie namaszczaj chorego witym olejem, powiconym, jeli to mo liwe, przez biskupa. Czynnoci liturgiczne wskazuj na aski, jakich ten sakrament udziela chorym. IV. Skutki sprawowania tego sakramentu 1520 Szczeglny dar Ducha witego. Pierwsz ask sakramentu namaszczenia chorych jest aska umocnienia, pokoju i odwagi, by przezwyci y trudnoci zwizane ze stanem ci kiej choroby lub niedostwem staroci. Ta aska jest darem Ducha witego, ktry odnawia ufno i wiar w Boga oraz umacnia przeciw pokusom zego ducha, przeciw pokusie zniechcenia i trwogi przed mierci114. Wsparcie Pana przez moc Jego Ducha ma prowadzi chorego do uzdrowienia duszy, a tak e do uzdrowienia ciaa, jeli taka jest wola Bo a115. ponadto, jeliby popeni grzechy, bd mu odpuszczone (Jk 5,15)116. 1521 Zjednoczenie z mk Chrystusa. Przez ask tego sakramentu chory otrzymuje si i dar gbszego zjednoczenia z mk Chrystusa. Jest on w pewien sposb konsekrowany, by przynosi
owoc przez upodobnienie do odkupieczej mierci Zbawiciela. Cierpienie nastpstwo grzechu pierworodnego otrzymuje nowe znaczenie: staje si uczestnictwem w zbawczym dziele Jezusa. 1522 aska eklezjalna. Chorzy, ktrzy przyjmuj ten sakrament, czc si dobrowolnie z mk i mierci Chrystusa, przysparzaj dobra Ludowi Bo emu117. Celebrujc ten sakrament, Koci w komunii witych wstawia si w intencji chorego. Ze swej strony chory przez ask tego sakramentu przyczynia si do uwicenia Kocioa i do dobra wszystkich ludzi, dla ktrych Koci cierpi i ofiaruje si przez Chrystusa Bogu Ojcu. 1523 Przygotowanie do ostatniego przejcia. Jeli sakrament namaszczenia chorych udzielany jest wszystkim, ktrzy cierpi z powodu ci kiej choroby i niedostwa, to tym bardziej jest on przeznaczony dla tych, ktrzy zbli aj si do kresu ycia118, tak e nazywano go rwnie sacramentum exeuntium119, sakramentem odchodzcych. Namaszczenie chorych dopenia rozpoczte przez chrzest dzieo naszego upodobnienia si do misterium mierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Jest ono ostatnie w szeregu witych namaszcze, ktre wyznaczaj etapy ycia chrzecijanina: namaszczenie przy chrzcie wycisno na nas piecz nowego ycia; namaszczenie przy bierzmowaniu umocnio nas do yciowej walki. To ostatnie namaszczenie otacza koniec naszego ziemskiego ycia jakby ochron, zabezpieczajc nas na ostatni walk przed wejciem do domu Ojca120. V. Wiatyk, ostatni sakrament chrzecijanina 1524 Tym, ktrzy kocz swoje ziemskie ycie, Koci poza namaszczeniem z chorych ofiaruje Eucharysti jako wiatyk. Przyjcie Komunii Ciaa i Krwi Chrystusa w chwili przejcia do Ojca ma szczeglne znaczenie i wag. Zgodnie ze sowami Pana Eucharystia jest zacztkiem ycia wiecznego i mocy zmartwychwstania: Kto spo ywa moje Ciao i pije moj Krew, ma ycie wieczne, a Ja go wskrzesz w dniu ostatecznym (J 6, 54). Jako sakrament Chrystusa, ktry umar i zmartwychwsta, jest ona sakramentem przejcia ze mierci do ycia, przejcia z tego wiata do Ojca121. 1525 Podobnie jak sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii konstytuuj jedno nazywan sakramentami wtajemniczenia chrzecijaskiego, tak mo na powiedzie, e pokuta, namaszczenie chorych i Eucharystia jako wiatyk, gdy ycie chrzecijaskie osiga swj kres, s sakramentami, ktre przygotowuj do Ojczyzny, lub sakramentami, ktre stanowi zakoczenie ziemskiej pielgrzymki. W skrcie 1526 Choruje kto wrd was? Niech sprowadzi kapanw Kocioa, by si modlili nad nim i namacili go olejem w imi Pana. A modlitwa pena wiary bdzie dla chorego ratunkiem i Pan go podwignie, a jeliby popeni grzechy, bd mu odpuszczone (Jk 5,14-15). 1527 Sakrament namaszczenia chorych udziela specjalnej aski chrzecijaninowi, ktry dowiadcza trudnoci zwizanych ze stanem ci kiej choroby lub staroci. 1528 Stosowny czas na przyjcie namaszczenia chorych zachodzi wtedy, gdy wierny staje wobec niebezpieczestwa mierci z powodu choroby lub staroci. 1529 Za ka dym razem, gdy chrzecijanin zostaje dotknity ci k chorob, mo e otrzyma wite namaszczenie; rwnie wtedy, gdy ju raz je przyj i nastpio nasilenie si choroby. 1530 Sakramentu namaszczenia chorych mog udziela tylko kapani (prezbiterzy lub biskupi). Przy jego sprawowaniu u ywaj oni oleju powiconego przez biskupa lub w razie potrzeby przez samego prezbitera, ktry celebruje ten sakrament. 1531 Istota celebracji tego sakramentu polega na namaszczeniu czoa i rk chorego (w obrzdku rzymskim) lub innych czci ciaa (w obrzdkach wschodnich); namaszczeniu towarzyszy modlitwa liturgiczna kapana celebransa, ktry prosi o specjaln ask tego sakramentu. 1532 Skutki specjalnej aski sakramentu namaszczenia chorych s nastpujce:
zjednoczenie chorego z mk Chrystusa dla jego wasnego dobra oraz dla dobra caego Kocioa; umocnienie, pokj i odwaga, by przyjmowa po chrzecijasku cierpienia choroby lub staroci; przebaczenie grzechw, jeli chory nie mg go otrzyma przez sakrament pokuty; powrt do zdrowia, jeli to su y dobru duchowemu; przygotowanie na przejcie do ycia wiecznego.
Rozdzia trzeci SAKRAMENTY W SU BIE KOMUNII 1533 Chrzest, bierzmowanie i Eucharystia s sakramentami wtajemniczenia chrzecijaskiego. Na nich opiera si wsplne powoanie wszystkich uczniw Chrystusa, powoanie do witoci i do misji ewangelizacji wiata. Udzielaj one ask koniecznych do ycia wedug Ducha podczas ziemskiej pielgrzymki prowadzcej do Ojczyzny. 1534 Dwa inne sakramenty: wicenia (kapastwo) i ma estwo s nastawione na zbawienie innych ludzi. Przez su b innym przyczyniaj si tak e do zbawienia osobistego. Udzielaj one szczeglnego posania w Kociele i su budowaniu Ludu Bo ego. 1535 Ci, ktrzy zostali ju konsekrowani przez chrzest i bierzmowanie1 do kapastwa wsplnego wszystkich wiernych, mog otrzyma w sakramentach wice i ma estwa szczegln konsekracj. Przyjmujcy sakrament wice zostaj konsekrowani, by w imi Chrystusa karmili Koci sowem i ask Bo 2. Z kolei osobny sakrament umacnia i jakby konsekruje ma onkw chrzecijaskich do obowizkw i godnoci ich stanu3.
Artyku szsty SAKRAMENT WICE 1536 Sakrament wice jest sakramentem, dziki ktremu posanie, powierzone przez Chrystusa Apostoom, nadal jest speniane w Kociele a do koca czasw. Jest to wic sakrament posugi apostolskiej. Obejmuje on trzy stopnie: episkopat, prezbiterat i diakonat. (O ustanowieniu i posaniu posugi apostolskiej przez Chrystusa zob. s. 218 nn. W tym miejscu bdzie mowa tylko o sakramentalnym przekazywaniu tej posugi.) I. Dlaczego ten sakrament nazywa si sakramentem wiece (Ordinatio)? 1537 aciski wyraz ordo oznacza w czasach rzymskich stany ustanowione w sensie cywilnym, zwaszcza stan rzdzcy. Ordinatio oznacza wczenie do ordo. W Kociele istniej pewne stany, ktre Tradycja na podstawie Pisma witego4 ju od staro ytnoci okrela terminem taxeis (po grecku), ordines (po acinie). I tak liturgia mwi o ordo episcoporum, ordo presbyterorum, ordo diaconorum. Inne grupy tak e otrzymuj nazw ordo: katechumeni, dziewice, ma onkowie, wdowy... 1538 Wczanie do jednego z tych stanw Kocioa dokonywao si na mocy obrzdu nazywanego ordinatio, ktry stanowi akt religijny i liturgiczny, bdcy konsekracj, bogosawiestwem lub sakramentem. Dzisiaj wyraz ordinatio jest zarezerwowany dla aktu sakramentalnego, ktry wcza do stanu biskupw, prezbiterw i diakonw. Jest to co wicej ni zwyke wybranie, wyznaczenie, delegacja lub ustanowienie przez wspnot. Ten akt sakramentalny udziela daru Ducha witego, pozwalajcego wykonywa wit wadz (sacra potestas)5, ktra mo e pochodzi jedynie od samego Chrystusa, przez Jego Koci. wicenia okrela si tak e jako consecratio, s bowiem pewnym wyczeniem i przyjciem przez samego Chrystusa w su b Kocioowi. Wo enie rk przez biskupa i modlitwa konsekracyjna stanowi widzialny znak tej konsekracji. II. Sakrament wice w ekonomii zbawienia Kapastwo Starego Testamentu
1539 Lud wybrany zosta ustanowiony przez Boga krlestwem kapanw i ludem witym (Wj 19, 6)6. Jednak w narodzie izraelskim Bg wybra jedno z dwunastu pokole, pokolenie Lewiego, przeznaczajc je do su by liturgicznej7. Sam Bg by czci jego dziedzictwa8. Specjalny obrzd zapocztkowa kapastwo Starego Przymierza9. Kapani zostali ustanowieni dla udzi... w sprawach odnoszcych si do Boga, aby skadali dary i ofiary za grzechy10. 1540 Kapastwo, ustanowione w celu goszenia sowa Bo ego11 i przywracania na nowo jednoci z Bogiem przez ofiary i modlitw, byo jednak nieskuteczne, poniewa nie mogo przynie zbawienia, potrzebowao nieustannego powtarzania ofiar i nie mogo dokona ostatecznego uwicenia121. Moga tego dokona jedynie ofiara Chrystusa. 1541 Liturgia Kocioa widzi jednak w kapastwie Aarona i posudze lewitw, a tak e w ustanowieniu siedemdziesiciu Starszych13, zapowiedzi posugi wice Nowego Przymierza. W obrzdku aciskim Koci modli si w prefacji konsekracyjnej wice biskupich: Bo e i Ojcze Jezusa Chrystusa, naszego Pana... w cigu dziejw Starego Przymierza zaczynae nadawa ksztat Twojemu Kocioowi; od pocztku przeznaczye lud wywodzcy si od Abrahama, aby sta si ludem witym; ustanowie jego zwierzchnikw i kapanw i zawsze troszczye si o su b w Twoim przybytku... 1542 Podczas wice prezbiterw Koci modli si: Ju w czasach Starego Przymierza rozwiny si posugi ustanowione dla sprawowania witych obrzdw, bo kiedy wybrae Moj esza i Aarona, aby uwicali lud i nim kierowali, ustanowie im do pomocy m w ni szych stopniem i godnoci. Ty na pustyni udzielie bogactwa ducha Moj esza siedemdziesiciu roztropnym m om, aby dziki ich pomocy mg on atwiej kierowa Twoim ludem. Podobnie na synw Aarona przelae obfit ask dan ich ojcu. .. 1543 W modlitwie konsekracyjnej podczas wice diakonw Koci wyznaje: Ty sprawiasz, e Ciao Chrystusa, czyli Twj Koci, ubogacony rozmaitymi askami niebieskimi zczony mimo odrbnoci swoich czonkw przedziwn wizi przez Ducha witego, wzrasta i rozszerza si na coraz wspanialsz Twoj wityni. Ty na pocztku wybrae synw Lewiego do penienia posugi w Przybytku Starego Prawa, a dzisiaj ustanawiasz trzy stopnie Twoich sug i powoujesz ich przez wite obrzdy, aby oddawali cze Twojemu imieniu. Jedyne kapastwo Chrystusa 1544 Wszystkie zapowiedzi kapastwa w Starym Przymierzu znajduj swoje wypenienie w Chrystusie Jezusie, jedynym Poredniku midzy Bogiem a ludmi (1 Tm 2, 5). Melchizedek, kapan Boga Najwy szego (Rdz 14, 18), jest uwa any przez Tradycj chrzecijask za zapowied kapastwa Chrystusa, jedynego arcykapana na wzr Melchizedeka (Hbr 5, 10; 6, 20), witego, niewinnego, nieskalanego (Hbr 7, 26), ktry jedn... ofiar udoskonali na wieki tych, ktrzy s uwicani (Hbr 10,14), to znaczy jedyn ofiar swego Krzy a. 1545 Odkupiecza ofiara Chrystusa jest jedyna, wypeniona raz na zawsze, a jednak uobecnia si w Ofierze eucharystycznej Kocioa. To samo dotyczy 1367 jedynego kapastwa Chrystusa; uobecnia si ono przez kapastwo su ebne, nie pomniejszajc jedynoci kapastwa Chrystusa: Dlatego sam Chrystus jest prawdziwym kapanem, a inni s tylko Jego sugami14. Dwa sposoby uczestniczenia w jedynym kapastwie Chrystusa 1546 Chrystus, Arcykapan i jedyny Porednik, uczyni Koci krlestwem kapanami dla Boga i Ojca swojego(Ap 1, 6)15. Caa wsplnota wierzcych jako taka jest kapaska. Wierni wykonuj swoje kapastwo, wynikajce ze 1268 chrztu, przez udzia w posaniu Chrystusa, Kapana, Proroka i Krla, ka dy zgodnie z wasnym powoaniem. Przez sakramenty chrztu i bierzmowania wierni powicani s... jako... wite kapastwo16.
1547 Kapastwo urzdowe, czyli hierarchiczne, biskupw i prezbiterw oraz kapastwo wsplne wszystkich wiernych, chocia jedno i drugie... we waciwy sobie sposb uczestniczy w jedynym kapastwie Chrystusowym17, r ni si jednak co do istoty, bdc sobie wzajemnie przyporzdkowane18. W jakim sensie? Podczas gdy kapastwo wsplne wiernych urzeczywistnia si przez rozwj aski chrztu, przez ycie wiar, nadziej i mioci, przez ycie wedug Ducha, to kapastwo urzdowe su y kapastwu wsplnemu. Przyczynia si ono do rozwoju aski chrztu wszystkich chrzecijan. Jest ono jednym ze rodkw, przez ktre Chrystus nieustannie buduje i prowadzi swj Koci. Dlatego przekazuje si je przez osobny sakrament, a mianowicie sakrament wice. W Osobie ChrystusaGowy... 1548 W su bie eklezjalnej wywiconego kapana jest obecny w swoim Kociele sam Chrystus jako Gowa swojego Ciaa, jako Pasterz swojej trzody, Arcykapan odkupieczej ofiary, Nauczyciel Prawdy. To wanie wyra a Koci, mwic, e kapan na mocy sakramentu wice dziaa w osobie Chrystusa-Gowy (in persona Christi Capitis)19: Jest wic jeden i ten sam Kapan, Chrystus Jezus, ktrego najwitsz Osob zastpuje kapan. Ten ostatni bowiem dziki konsekracji kapaskiej upodabnia si do Najwy szego Kapana i posiada wadz dziaania moc i w osobie samego Chrystusa (virtute ac persona ipsius Christi)20. Chrystus jest rdem wszelkiego kapastwa: kapan Starego Prawa by figur Chrystusa, a kapan Nowego Prawa dziaa moc i w imieniu samego Chrystusa21. 1549 Przez penicych posug wice, zwaszcza przez biskupw i prezbiterw, we wsplnocie wierzcych staje si widzialna obecno Chrystusa jako Gowy Kocioa22. Wedug trafnego wyra enia w. Ignacego Antiocheskiego, biskup jest figur Ojca (typos tou Patros), jakby ywym obrazem Boga Ojca23. 1550 Obecnoci Chrystusa w penicym posug wice nie nale y rozumie w taki sposb, jakby by on zabezpieczony przed wszelkimi ludzkimi sabociami, takimi jak ch panowania, bd, a nawet grzech. Moc Ducha witego nie gwarantuje w taki sam sposb wszystkich czynw penicych posug wice. Podczas gdy gwarancja ta jest dana w aktach sakramentalnych, tak e nawet grzeszno penicego posug wice nie mo e stanowi przeszkody dla owocu aski, to jednak istnieje wiele innych czynw, na ktrych pozostaj lady jego ludzkich cech, nie zawsze bdcych znakiem wiernoci Ewangelii, a przez to mogcych szkodzi apostolskiej podnoci Kocioa. 1551 Kapastwo ma charakter su ebny. Urzd... ktry Pan powierzy pasterzom ludu swego, jest prawdziw su b24. Kapastwo jest cakowicie skierowane ku Chrystusowi i ludziom. Zale y cakowicie od Chrystusa i Jego jedynego kapastwa; zostao ustanowione dla ludzi i dla wsplnoty Kocioa. Sakrament wice przekazuje wit wadz, ktra jest jedynie wadz Chrystusa. Wykonywanie tej wadzy powinno wic stosowa si do wzoru Chrystusa, ktry z mioci uczyni si ostatnim i sta si sug wszystkich25. Susznie wic nazwa Pan opiek nad owieczkami dowodem mioci wzgldem Niego26.
...w imieniu caego Kocioa 1552 Kapastwo urzdowe ma za zadanie nie tylko reprezentowa Chrystusa Gow Kocioa wobec zgromadzenia wiernych. Dziaa tak e w imieniu caego Kocioa, gdy zanosi do Boga modlitw Kocioa27, a zwaszcza gdy skada Ofiar eucharystyczn28. 1553 W imieniu caego Kocioa nie oznacza to, e kapani s delegatami wsplnoty. Modlitwa i ofiara Kocioa s nieodczne od modlitwy i ofiary Chrystusa, Jego Gowy. Jest to zawsze kult Chrystusa w Kociele i przez Koci. Cay Koci, Ciao Chrystusa, modli si i skada siebie w ofierze Bogu Ojcu: Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie, w jednoci Ducha witego. Cae Ciao, caput et membra (gowa i czonki), modli si i ofiaruje, dlatego te ci, ktrzy w tym Ciele s w sposb specjalny szafarzami, s nazywani nie tylko sugami Chrystusa, lecz tak e sugami Kocioa. Kapastwo urzdowe mo e reprezentowa Koci dlatego, e reprezentuje ono Chrystusa. III. Trzy stopnie sakramentu wice
1554 Urzd kocielny, przez Boga ustanowiony, sprawowany jest w r nych stopniach wice przez tych, ktrzy od staro ytnoci ju nosz nazw biskupw , prezbiterw i diakonw29. Nauka katolicka, wyra ona w liturgii, Urzd Nauczycielski i staa praktyka Kocioa uznaj, e istniej dwa stopnie uczestniczenia w kapastwie Chrystusa: episkopat i prezbiterat. Diakonat jest przeznaczony do pomocy im i su enia. Dlatego pojcie sacerdos kapan oznacza obecnie biskupw i prezbiterw, a nie diakonw. Nauka katolicka przyjmuje jednak, e zarwno dwa stopnie uczestniczenia w kapastwie (episkopat i prezbiterat), jak i stopie su by (diakonat), s udzielane za porednictwem aktu sakramentalnego nazywanego wiceniami, to znaczy przez sakrament wice: Niech wszyscy szanuj diakonw jak [samego] Jezusa Chrystusa, a tak e biskupa, ktry jest obrazem Ojca, i prezbiterw jako Rad Boga i zgromadzenie Apostow; bez nich nie mo na mwi o Kociele30. wicenia biskupie penia sakramentu wice 1555 Wrd tych rozmaitych posug, od najdawniejszych czasw sprawowanych w Kociele, pierwsze miejsce, jak wiadczy Tradycja, zajmuje posuga tych, ktrzy ustanowieni biskupami dziki sukcesji sigajcej pocztkw, rozporzdzaj latorolami wyrosymi z nasienia apostolskiego31. 1556 By wypeni swoje wzniose posanie, Apostoowie ubogaceni zostali przez Chrystusa specjalnym wylaniem Ducha witego zstpujcego na nich, 862 sami za przekazali dar duchowy pomocnikom swoim przez wo enie na nich rk; dar ten przekazany zosta a do nas w sakrze biskupiej32. 1557 Sobr Watykaski II uczy, e przez konsekracj biskupi udziela si peni sakramentu wice, ktra zarwno w tradycji liturgicznej Kocioa, jak i w wypowiedziach witych Ojcw nazywana jest najwy szym kapastwem bd peni witego posugiwania33. 1558 Sakra biskupia wraz z urzdow funkcj uwicania przynosi rwnie funkcj nauczania i rzdzenia... przez wo enie rk i przez sowa konsekracji udzielana jest aska Ducha witego i wyciskane wite znami, tak e biskupi w sposb szczeglny i dostrzegalny przejmuj rol samego Chrystusa, Mistrza, Pasterza i Kapana, i w Jego osobie (in Eius persona) dziaaj34. Biskupi zatem, przez danego im Ducha witego, stali si prawdziwymi i autentycznymi nauczycielami wiary, kapanami i pasterzami35. 1559 Czonkiem Kolegium Biskupiego zostaje si na mocy sakramentalnej konsekracji i hierarchicznej wsplnoty z gow Kolegium oraz jego czonkami36. Charakter i kolegialna natura stanu biskupiego wyra a si midzy innymi w staro ytnej praktyce Kocioa polegajcej na tym, e w konsekracji nowego biskupa uczestniczy wiksza liczba biskupw37. Dla prawowitych wice biskupich wymagana jest dzisiaj specjalna decyzja Biskupa Rzymu, poniewa stanowi on najwy sz widzialn wi komunii Kociow partykularnych w jednym Kociele i zapewnia ich wolno. 1560 Ka dy biskup jako wikariusz Chrystusa peni misj pastersk w powierzonym sobie Kociele partykularnym, ale rwnoczenie kolegialnie ze wszystkimi brami w biskupstwie uczestniczy w trosce o wszystkie Kocioy: Chocia ka dy biskup jest waciwym pasterzem tylko tej czstki trzody, ktra zostaa powierzona jego trosce, to jednak jako prawowity nastpca Apostow z ustanowienia Bo ego jest odpowiedzialny razem z innymi za apostolskie posanie Kocioa38. 1561 Wszystko to, co zostao powiedziane, wyjania, dlaczego Eucharystia sprawowana przez biskupa ma zupenie wyjtkowe znaczenie. Wyra a si w niej Koci zgromadzony wok otarza pod przewodnictwem tego, kto w sposb widzialny reprezentuje Chrystusa, Dobrego Pasterza i Gow Kocioa39. wicenia prezbiterw wsppracownikw biskupa 1562 Chrystus, ktrego Ojciec uwici i posa na wiat40, uczestnikami swego uwicenia i posannictwa uczyni, za porednictwem swoich Apostow, ich nastpcw, to znaczy biskupw; oni za w sposb prawomocny przekazali zadania swego urzdu w r nym stopniu r nym jednostkom w Kociele41. Obowizek posugi biskupiej zosta zlecony w stopniu podporzdkowanym prezbiterom,
aby ustanowieni w stanie kapaskim, byli wsppracownikami stanu biskupiego, w celu nale ytego wypeniania powierzonego przez Chrystusa apostolskiego posannictwa42. 1563 Urzd prezbiterw jest zwizany z biskupstwem, uczestniczy we wadzy, moc ktrej sam Chrystus Ciao swoje buduje, uwica i rzdzi. Dlatego te kapastwo prezbiterw zakada wprawdzie sakramenty chrzecijaskiego wtajemniczenia, zostaje jednak udzielone przez ten specjalny sakrament, moc ktrego prezbiterzy dziki namaszczeniu Ducha witego zostaj naznaczeni szczeglnym znamieniem i tak upodabniaj si do Chrystusa Kapana, aby mogli dziaa w zastpstwie Chrystusa-Gowy43. 1564 Prezbiterzy, cho nie posiadaj szczytu kapastwa i w wykonywaniu swojej wadzy zale ni s od biskupw, zwizani s jednak z nimi godnoci kapask i na mocy sakramentu kapastwa, na podobiestwo Chrystusa, najwy szego i wiecznego Kapana44, wywicani s, aby gosi Ewangeli, by pasterzami wiernych i celebrowa kult Bo y jako prawdziwi kapani Nowego 611 Testamentu45. 1565 Na mocy sakramentu wice prezbiterzy uczestnicz w powszechnym posaniu powierzonym Apostoom przez Chrystusa. Duchowy dar, jaki otrzymali przez wicenia, przygotowuje ich nie do jakiego ograniczonego i zacienionego posania, ale do najszerszej i powszechnej misji zbawienia a po krace ziemi46, z sercem gotowym do goszenia wszdzie Ewangelii47. 1566 Swj za wity urzd sprawuj przede wszystkim w kulcie czy uczcie eucharystycznej, w ktrej dziaajc w zastpstwie (in persona) Chrystusa i goszc Jego tajemnic, cz modlitwy wiernych z ofiar Tego, ktry jest ich Gow, i uobecniaj we Mszy witej, a do przyjcia Paskiego, jedyn wit ofiar Nowego Testamentu, mianowicie Chrystusa, ofiarujcego si raz jeden Ojcu na ofiar niepokalan48. Z tej jedynej ofiary czerpie swoj moc caa ich posuga kapaska49. 1567 Kapani, pilni wsppracownicy stanu biskupiego, jego pomoc i narzdzie, powoani do su enia Ludowi Bo emu, stanowi wraz ze swym biskupem jedno grono kapaskie (presbyterium), powicajce si r nym powinnociom. W poszczeglnych lokalnych zgromadzeniach wiernych czyni oni obecnym w pewnym sensie samego biskupa, z ktrym jednocz si ufnie i wielkodusznie, i jego obowizki oraz starania bior w czci na siebie i troskliwie na co dzie je wykonuj50. Prezbiterzy mog wykonywa swoj posug tylko w zale noci od biskupa i w komunii z nim. Przyrzeczenie posuszestwa, jakie skadaj biskupowi podczas wice, i pocaunek pokoju biskupa na kocu liturgii wice oznaczaj, e biskup uwa a ich za swoich wsppracownikw, synw, braci i przyjaci, a oni ze swej strony powinni okazywa mu mio i posuszestwo. 1568 Wszyscy prezbiterzy, ustanowieni przez wicenia w stanie kapaskim, zwizani s z sob najcilejszym braterstwem sakramentalnym; szczeglnie za w diecezji, ktrej su bie s oddani pod zwierzchnictwem wasnego biskupa, tworz jeden zesp prezbiterw51. Jedno prezbiterium wyra a si w liturgii poprzez zwyczaj, zgodnie z ktrym podczas obrzdu wice po biskupie na nowo wywiconego wkadaj rce tak e kapani. wicenia diakonw dla posugi 1569 Na ni szym szczeblu hierarchii stoj diakoni, na ktrych nakada si rce nie dla kapastwa, lecz dla posugi52. Przy wiceniach diakonatu tylko biskup wkada rce. Oznacza to, e diakon jest specjalnie zwizany z biskupem w zadaniach swojej diakonii53. 1570 Diakoni uczestnicz w specjalny sposb w posaniu i asce Chrystusa54. Sakrament wice naznacza ich pieczci (charakterem), ktrej nikt nie mo e usun. Upodabnia ich ona do Chrystusa, ktry sta si diakonem, to znaczy sug wszystkich55. Do diakonw nale y midzy innymi asystowanie biskupowi i prezbiterom przy celebracji Boskich misteriw, szczeglnie Eucharystii, jej udzielanie, asystowanie przy zawieraniu ma estwa i bogosawienie go, goszenie Ewangelii i przepowiadanie, prowadzenie pogrzebu i powicanie si r nym posugom mioci56. 1571 Od czasu Soboru Watykaskiego II Koci aciski przywrci diakonat jako waciwy i trway stopie hierarchiczny57, podczas gdy Kocioy wschodnie zachoway go nieprzerwanie. Diakonat stay, ktry mo e by udzielany onatym m czyznom, stanowi znaczne wzbogacenie posania Kocioa. Istotnie, jest czym waciwym i po ytecznym, by m czyni, ktrzy peni w Kociele prawdziwie posug diakona, czy to w yciu liturgicznym i duszpasterskim, czy to w pracy spoecznej i
charytatywnej, byli umacniani przez obrzd wo enia rk przekazany tradycj apostolsk i zczeni cilej z otarzem, aby przez sakramentaln ask diakonatu mogli skuteczniej wykonywa swoj su b58. IV. Celebracja sakramentu wice 1572 Celebracja wice biskupa, prezbiterw czy diakonw ze wzgldu na szczeglne znaczenie dla ycia Kocioa partykularnego powinna odbywa si z udziaem wielu wiernych. Zazwyczaj powinna odbywa si w niedziel, w katedrze, w sposb odpowiednio uroczysty. Trzy wicenia biskupa, prezbitera i diakona przebiegaj w podobny sposb. S one udzielane w ramach liturgii eucharystycznej. 1573 Istotny obrzd sakramentu wice dla wszystkich trzech stopni stanowi wo enie rk przez biskupa na gow wywicanego, a tak e specjalna modlitwa konsekracyjna, bdca prob do Boga o wylanie Ducha witego i udzielenie 1585 Jego darw dostosowanych do posugi, do ktrej kandydat jest wywicany59. 1574 Podobnie jak we wszystkich sakramentach, waciwej celebracji towarzysz obrzdy dodatkowe. R ni si one bardzo w r nych tradycjach liturgicznych, ale ich wspln cech jest wyra anie wielorakiego znaczenia aski sakramentalnej. W obrzdku aciskim obrzdy wstpne: przedstawienie i wybr kandydata, przemwienie biskupa, pytania stawiane kandydatowi, litania do Wszystkich witych maj potwierdzi, e wybr kandydata zosta dokonany zgodnie z praktyk Kocioa. Przygotowuj one do uroczystego aktu konsekracji, po ktrym wiele obrzdw ma wyrazi i dopeni w sposb symboliczny dokonywane misterium. W przypadku biskupa i prezbitera namaszczenie krzy mem witym jest znakiem specjalnego namaszczenia przez Ducha witego, ktry czyni owocn ich posug. W przypadku biskupa ma miejsce przekazanie ksigi Ewangelii, piercienia, mitry i pastorau na znak jego apostolskiego posania goszenia sowa Bo ego, jego wiernoci Kocioowi, oblubienicy Chrystusa, i jego wadzy pasterza trzody Pana. Przy wiceniach prezbitera przekazuje si paten i kielich, ofiar ludu witego, ktr prezbiter ma skada Bogu. Przy wiceniach diakonw przekazuje si im ksig Ewangelii na znak, e otrzymali posannictwo goszenia Ewangelii Chrystusa. V. Kto mo e udziela sakramentu wice? 1575 Sam Chrystus wybra Apostow i da im udzia w swoim posaniu i w swojej wadzy. Wyniesiony na prawic Ojca, nie opuszcza On swojej trzody, lecz strze e jej przez Apostow, otaczajc sta opiek, i kieruje przez pasterzy, ktrzy nadal prowadz Jego dzieo60. A zatem to Chrystus ustanawia jednych apostoami, innych pasterzami61. Dziaa On nadal przez biskupw62. 1576 Poniewa sakrament wice jest sakramentem posugi apostolskiej, przekazywanie tego daru duchowego63, nasienia apostolskiego64, nale y do biskupw jako nastpcw Apostow. Biskupi wa nie wywiceni, to znaczy wczeni w sukcesj apostolsk, udzielaj wa nie trzech stopni sakramentu wice65. VI. Kto mo e otrzyma sakrament wice? 1577 wicenia wa nie przyjmuje tylko m czyzna (vir) ochrzczony66. Pan Jezus wybra m czyzn (viri), by utworzy kolegium Dwunastu Apostow67, i tak samo czynili Apostoowie, gdy wybierali swoich wsppracownikw68, ktrzy mieli przej ich misj69. Kolegium Biskupw, z ktrym prezbiterzy s zjednoczeni w kapastwie, uobecnia i aktualizuje a do powrotu Chrystusa kolegium Dwunastu. Koci czuje si zwizany tym wyborem dokonanym przez samego Pana. Z tego powodu nie s mo liwe wicenia kobiet70. 1578 Nikt nie ma prawa do otrzymania sakramentu wice, poniewa nikt nie mo e przyzna sobie samemu tej posugi. Powouje do niej Bg71. Kto uwa a, e rozpoznaje w sobie znaki powoania Bo ego do posugi wice, powinien pokornie podda swoje pragnienie autorytetowi Kocioa, na ktrym spoczywa odpowiedzialno i prawo wybrania kogo do przyjcia sakramentu wice. Jak ka da aska, sakrament wice mo e by przyjty tylko jako niezasu ony dar. 1579 Wszyscy penicy posug wice w Kociele aciskim, z wyjtkiem staych diakonw, s zazwyczaj wybierani spord wierzcych nie onatych m czyzn, ktrzy chc zachowa celibat dla
Krlestwa niebieskiego (Mt 19, 1618 12). Powoani do tego, by powici si niepodzielnie Panu i Jego sprawom72, oddaj si cakowicie Bogu i ludziom. Celibat jest znakiem nowego ycia, do su by ktremu jest konsekrowany szafarz Kocioa. Przyjty radosnym sercem, zapowiada on bardzo jasno Krlestwo Bo e73. 1580 W Kocioach wschodnich od wiekw jest przyjta inna dyscyplina. Podczas gdy biskupi wybierani s wycznie spord celibatariuszy, m czyni onaci mog otrzymywa wicenia diakonatu i prezbiteratu. Od dawna ta praktyka jest uznana za prawowit; onaci prezbiterzy wypeniaj owocnie swoj posug w onie ich wsplnot74. Celibat prezbiterw jest zreszt w wielkiej czci w Kocioach wschodnich i wielu prezbiterw wybiera go dobrowolnie dla Krlestwa Bo ego. Zarwno w praktyce Kociow wschodnich, jak zachodnich nie mo e eni si ten, kto ju przyj sakrament wice. VII. Skutki sakramentu wice Niezatarty charakter 1581 Sakrament wice przyjmujcego go upodabnia do Chrystusa dziki specjalnej asce Ducha witego, czynic go narzdziem Chrystusa dla Jego Kocioa. wicenia uzdalniaj go, by mg dziaa jako przedstawiciel Chrystusa, Gowy Kocioa, w Jego potrjnej funkcji kapana, proroka i krla. 1582 Jak w przypadku chrztu i bierzmowania, to uczestnictwo w funkcji Chrystusa jest udzielane raz na zawsze. Sakrament wice wyciska rwnie 1niezatarty charakter duchowy i nie mo e by powtarzany ani udzielany tylko na pewien czas75. 1583 Kto zosta wywicony w sposb wa ny, mo e oczywicie ze susznych z wa nych powodw zosta zwolniony z obowizkw i funkcji zwizanych ze wiceniami lub otrzyma zakaz ich wykonywania76, nie mo e jednak sta si czowiekiem wieckim w cisym sensie77, poniewa charakter wycinity przez wicenia jest nieusuwalny. Powoanie i posanie otrzymane w dniu wice naznaczyy go na zawsze. 1584 Poniewa przez penicego posug wice dziaa i zbawia sam Chrystus, niegodno kapana nie jest przeszkod dla dziaania Chrystusa78. Mwi o tym z moc w. Augustyn: Kto za jest sug pysznym, nale y do diaba, jednak daru Chrystusa nie plami. Co przez niego spywa, jest czyste, co przez niego przechodzi, jest jasne, dostaje si na yzn gleb... Duchowa moc sakramentu jest jakby wiatoci. Ci, ktrzy maj by owieceni, przyjmuj j czyst, a jeli nawet przechodzi przez nieczystych, nie ulega splamieniu79. aska Ducha witego 1585 Przez ask Ducha witego, ktra jest waciwa dla sakramentu wice, wywicony zostaje upodobniony do Chrystusa Kapana, Nauczyciela i Pasterza, ktrego jest sug. 1586 Dla biskupa jest to przede wszystkim aska mocy (Duch, ktry czyni zwierzchnikw: Modlitwa przy konsekracji biskupa w obrzdku aciskim): aska prowadzenia i bronienia z moc i roztropnoci Kocioa, jak ojciec i pasterz, z mioci bezinteresown do wszystkich, ale szczeglnie do ubogich, chorych i potrzebujcych80. aska ta pobudza biskupa do goszenia wszystkim Ewangelii, do tego, by by wzorem dla swojej trzody, by wyprzedza j na drodze uwicenia, uto samiajc si w Eucharystii z Chrystusem, Kapanem i Ofiar, nie bojc si odda swego ycia za owce: Ojcze, ktry znasz serca, udziel tej aski Twemu sudze, ktrego wybrae do biskupstwa by pas Twoj wit trzod i wykonywa nienagannie wobec Ciebie najwy sze kapastwo, suc Tobie dniem i noc; niech wyprasza nieustannie Tw askawo i ofiaruje dary Twojego witego Kocioa; niech posiada na mocy najwy szego kapastwa wadz odpuszczania grzechw zgodnie z Twoim poleceniem, niech rozdziela posugi wedug Twego rozkazu i rozwizuje z wszelkich wizw na mocy wadzy, jak dae Apostoom, niech podoba si Tobie przez agodno i czysto serca, skadajc Ci mi wo, przez Twego Syna Jezusa Chrystusa...81.
1587 Duchowy dar, ktrego udzielaj wicenia prezbiteratu, wyra a nastpujca modlitwa odmawiana w obrzdku bizantyjskim. Biskup, wkadajc rce, mwi midzy innymi: Panie, napenij darem Ducha witego tego, ktrego raczye podnie do godnoci kapastwa, by by godny bez zarzutu sta przy Twoim otarzu, gosi Ewangeli Twojego Krlestwa, peni posug Twego sowa prawdy, skada Ci dary i ofiary duchowe, odnawia Twj lud przez kpiel odrodzenia, tak aby on sam wyszed na spotkanie naszego wielkiego Boga i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, Twojego jedynego Syna, w dniu Jego powtrnego przyjcia i by otrzyma z Twojej nieskoczonej dobroci nagrod za wierne wypenianie swojego zadania82. 1588 Diakoni, umocnieni... ask sakramentaln, w posudze liturgii, sowa i mioci, su Ludowi Bo emu w cznoci z biskupem i jego kapanami83. 1589 Wobec wielkoci aski i misji kapaskiej wici doktorzy odczuwali naglce wezwanie do nawrcenia, by caym swoim yciem odpowiedzie Temu, ktrego sugami ustanowi ich sakrament. I tak w. Grzegorz z Nazjanzu jako mody kapan woa: Trzeba zacz od oczyszczenia siebie, zanim bdzie si oczyszczao innych; trzeba posi nauk, by mc uczy; trzeba sta si wiatem, by owieca, samemu zbli y si do Boga, by innych do Niego przybli a, by uwiconym, by uwica, prowadzi za rk i radzi rozumnie84. Wiem, czyimi jestemy sugami, w jakim stanie si znajdujemy i kim jest Ten, do kogo zmierzamy. Znam wielko Boga i sabo czowieka, ale tak e jego moc85. [Kim wic jest kapan? Jest] obroc prawdy, wznosi si z anioami, wielbi z archanioami, skada na otarzu dary ofiarne, uczestniczy w kapastwie Chrystusa, odnawia stworzenie, przywraca w nim obraz Bo y, przysposabia je do wiata wy szego i, conajwa niejsze: jest przebstwiany i przebstwia86. wity Proboszcz z Ars mwi: Kapan prowadzi dalej dzieo odkupienia na ziemi... Gdyby dobrze zrozumiao si, kim jest kapan na ziemi, mo na by umrze, nie z przera enia, lecz z mioci...' Kapastwo to mio Serca Jezusowego87. W skrcie 1590 wity Pawe mwi do swojego ucznia Tymoteusza: Przypominam ci, aby rozpali na nowo charyzmat Bo y, ktry jest w tobie przez nao enie moich rk (2 Tm 1, 6). Jeli kto d y do biskupstwa, po da dobrego zadania (1 Tm 3, 1). Do Tytusa powiedzia: W tym celu zostawiem ci na Krecie, by zalege sprawy nale ycie zaatwi i ustanowi w ka dym miecie prezbiterw. Jak ci zarzdziem (Tt 1, 5). 1591 Cay Koci jest ludem kapaskim. Przez chrzest wszyscy wierni uczestnicz w kapastwie Chrystusa. Uczestnictwo to jest nazywane wsplnym kapastwem wiernych. U jego podstaw i dla su enia mu istnieje inne uczestnictwo w posaniu Chrystusa, przekazywane przez sakrament wice, ktrego misj jest penienie su by we wsplnocie, w imieniu i w osobie Chrystusa-Gowy. 1592 Kapastwo urzdowe r ni si istotowo od wsplnego kapastwa wiernych, poniewa udziela witej wadzy w su bie wiernym. Penicy urzd wice wykonuj swoj posug wobec Ludu Bo ego przez nauczanie (munus docenti), kult Bo y (munus liturgicum) i rzdy pasterskie (munus regendi). 1593 Od pocztku posuga wice bya udzielana i wykonywana wedug trzech stopni: jako posuga biskupw, prezbiterw i diakonw. Posugi udzielane przez wicenia s niezastpione w organicznej strukturze Kocioa. Bez biskupw, prezbiterw i diakonw nie mo na mwi o Kociele88. 1594 Biskup otrzymuje peni sakramentu wice, ktra wcza go do Kolegium Biskupw i czyni widzialn gow powierzonego mu Kocioa partykularnego. Biskupi jako nastpcy Apostow i czonkowie kolegium maj udzia w odpowiedzialnoci apostolskiej i w posaniu caego Kocioa pod zwierzchnictwem papie a, nastpcy w. Piotra.
1595 Prezbiterzy s zjednoczeni z biskupami w godnoci kapaskiej, a rwnoczenie zale od nich w wykonywaniu swoich funkcji duszpasterskich; s powoani, by by roztropnymi wsppracownikami biskupw. Tworz oni wok swojego biskupa prezbiterium, ktre wraz z nim jest odpowiedzialne za Koci partykularny. Otrzymuj od biskupa misj kierowania wsplnot parafialn lub okrelon funkcj kocieln. 1596 Diakoni s wywicani dla zada posugi w Kociele. Nie otrzymuj oni kapastwa posugi, ale wicenia daj im prawo do wa nych funkcji w posudze sowa, w kulcie Bo ym, w zadaniach duszpasterskich i charytatywnych, ktre maj peni pod pasterskim zwierzchnictwem swojego biskupa. 1597 Sakrament wice udzielany jest przez wo enie rk, ktremu towarzyszy uroczysta modlitwa konsekracyjna. Prosi si w niej Boga, by otrzymujcemu wicenia udzieli ask Ducha witego, potrzebnych dla jego posugi. wicenia wyciskaj niezatarty charakter sakramentalny. 1598 Koci udziela sakramentu wice tylko m czyznom (viris) ochrzczonym, ktrych zdolnoci do wykonywania posugi kapaskiej zostay starannie rozeznane. Odpowiedzialno i prawo dopuszczenia kogo do przyjcia sakramentu wice przysuguje wadzy kocielnej. 1599 W Kociele aciskim sakrament wice prezbiteratu jest udzielany w sposb zwyczajny tylko kandydatom, ktrzy s gotowi dobrowolnie przyj celibat i publicznie wyra aj wol zachowania go z mioci do Krlestwa Bo ego i su by ludziom. 1600 Udzielanie sakramentu wice wszystkich trzech stopni nale y do biskupw.
Artyku sidmy SAKRAMENT MA ESTWA 1601 Przymierze ma eskie, przez ktre m czyzna i kobieta tworz ze sob wsplnot caego ycia, skierowan ze swej natury na dobro ma onkw oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostao midzy ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godnoci sakramentu89. I. Ma estwo w zamyle Bo ym 1602 Pismo wite zaczyna si od opisu stworzenia m czyzny i kobiety na obraz i podobiestwo Bo e90, a koczy wizj Godw Baranka (Ap 19, 7. 9). Od pocztku do koca Pismo wite mwi o ma estwie i jego misterium, o jego ustanowieniu i znaczeniu, jakie nada mu Bg, o jego pocztku i celu, o r nych sposobach jego urzeczywistniania w cigu historii zbawienia, o jego trudnociach wynikajcych z grzechu i jego odnowieniu w Panu (1 Kor 7, 39), w Nowym Przymierzu Chrystusa i Kocioa91. Ma estwo w porzdku stworzenia 1603 Gboka wsplnota ycia i mioci ma eskiej, ustanowiona przez Stwrc i unormowana Jego prawami, zawizuje si przez przymierze ma eskie... Sam bowiem Bg jest twrc ma estwa92. Powoanie do ma estwa jest wpisane w sam natur m czyzny i kobiety, ktrzy wyszli z rki Stwrcy. Ma estwo nie jest instytucj czysto ludzk, chocia w cigu wiekw mogo ulega licznym zmianom w r nych kulturach, strukturach spoecznych i postawach duchowych. Ta r norodno nie powinna prowadzi do zapomnienia o jego wsplnych i trwaych cechach. Chocia godno tej instytucji nie wszdzie ukazuje si z tak sam jasnoci93, to jednak we wszystkich kulturach istnieje pewne zrozumienie dla znaczenia zwizku ma eskiego. Szczcie osoby i spoecznoci ludzkiej oraz chrzecijaskiej wi e si cile z pomyln sytuacj wsplnoty ma eskiej i rodzinnej94. 1604 Bg, ktry stworzy czowieka z mioci, powoa go tak e do mioci, ktra jest podstawowym i wrodzonym powoaniem ka dej istoty ludzkiej. Czowiek zosta bowiem stworzony na obraz i podobiestwo Boga95, ktry sam jest Mioci96. Poniewa Bg stworzy m czyzn i kobiet, ich wzajemna mio staje si obrazem absolutnej i niezniszczalnej mioci, jak Bg miuje czowieka. Jest
ona dobra, co wicej bardzo dobra, w oczach Stwrcy97. Mio ma eska, ktr Bg bogosawi, jest przeznaczona do tego, by bya podna i urzeczywistniaa si we wsplnym dziele zachowywania stworzenia: Bg im bogosawi, mwic do nich: Bdcie podni i rozmna ajcie si, abycie zaludnili ziemi i uczynili j sobie poddan (Rdz 1, 28). 1605 Pismo wite stwierdza, e m czyzna i kobieta zostali stworzeni wzajemnie dla siebie: Nie jest dobrze, eby m czyzna by sam. Bg daje mu niewiast, ciao z jego ciaa, to znaczy istot rwn mu istot i blisk, jako pomoc przychodzc od Pana98. Dlatego to m czyzna opuszcza ojca swego i matk swoj i czy si ze sw on tak cile, e staj si jednym ciaem (Rdz 2, 24). Jezus wskazuje, e oznacza to nienaruszaln jedno ich ycia, przypominajc, jaki by na pocztku zamys Stwrcy: A tak ju nie s dwoje, lecz jedno ciao (Mt 19, 6). Ma estwo pod panowaniem grzechu 1606 Ka dy czowiek dowiadcza za wok siebie i w sobie. Dowiadczenie to dotyczy rwnie relacji midzy m czyzn i kobiet. Od najdawniejszych czasw ich zwizek by zagro ony niezgod, duchem panowania, niewiernoci, zazdroci i konfliktami, ktre mog prowadzi a do nienawici i zerwania go. Ten nieporzdek mo e ujawnia si z mniejsz lub wiksz ostroci, mo e te by bardziej lub mniej przezwyci any, zale nie od kultury, epoki i konkretnych osb; wydaje si jednak, e ma on charakter powszechny. 1607 W wietle wiary nale y powiedzie, e ten nieporzdek, ktrego bolenie dowiadczamy, nie wynika z natury m czyzny i kobiety ani z natury ich relacji, ale z grzechu. Pierwszym skutkiem zerwania z Bogiem, czyli pierwszego grzechu, byo zerwanie pierwotnej komunii m czyzny i kobiety. Ich wzajemna relacja zostaa wypaczona przez ich wzajemne oskar enia99; ich pocig ku sobie, bdcy darem Stwrcy100, zamieni si w relacj panowania i po dliwoci101; wzniose powoanie m czyzny i kobiety, by byli podni, rozmna ali si i czynili sobie ziemi poddan102, zostao obcione blem rodzenia dzieci i trudem zdobywania po ywienia103. 1608 Mimo wszystko porzdek stworzenia przetrwa, chocia zosta powa nie naruszony. Aby leczy rany spowodowane przez grzech, m czyzna i kobieta potrzebuj pomocy aski, ktrej Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu nigdy im nie odmawia104. Bez tej pomocy m czyzna i kobieta nie mogliby urzeczywistni wzajemnej jednoci ich ycia, dla ktrej Bg stworzy ich na pocztku. Ma estwo pod pedagogi Prawa 1609 Bg w swoim miosierdziu nie opuci grzesznego czowieka. Kary bdce nastpstwem grzechu, ble rodzenia dzieci (Rdz 3,16), praca w pocie oblicza (Rdz 3,19) stanowi tak e lekarstwo, ktre ogranicza szkody spowodowane przez grzech. Po upadku ma estwo pomaga przezwyci y zamknicie si w sobie, egoizm, szukanie wasnych przyjemnoci, pomaga otworzy si na drugiego czowieka, na wzajemn pomoc i dar z siebie. 1610 Moralna wiadomo dotyczca jednoci i nierozerwalnoci ma estwa rozwina si pod wpywem pedagogii starego Prawa. Wprawdzie poligamia patriarchw i krlw nie jest jeszcze wyranie krytykowana, ale Prawo dane Moj eszowi zmierza do ochrony kobiety przed despotyzmem panowania m czyzny, nawet jeli, wedug sw Chrystusa, nosi ono tak e lady zatwardziaoci serca m czyzny, ze wzgldu na ktr Moj esz zezwala na oddalenie kobiety105. 1611 Prorocy, widzc Przymierze Boga z Izraelem w postaci obrazu wycznej i wiernej mioci ma eskiej106, przygotowywali wiadomo ludu wybranego do gbszego rozumienia jedynoci i nierozerwalnoci ma estwa107. Ksigi Rut i Tobiasza daj wzruszajce wiadectwo wzniosego sensu ma estwa, wiernoci i czuoci ma onkw. Tradycja zawsze widziaa w Pieni nad Pieniami jedyny w swoim rodzaju wyraz mioci ludzkiej, bdcej czystym odblaskiem mioci Boga, mioci pot nej jak mier, mioci, ktrej wody wielkie nie zdoaj ugasi (Pnp 8, 6-7). Ma estwo w Panu 1612 Oblubieczy zwizek Boga z Jego ludem Izraelem by przygotowaniem do nowego i wiecznego Przymierza, w ktrym Syn Bo y przez wcielenie i oddanie swego ycia zjednoczy si w pewien sposb z ca zbawion przez siebie ludzkoci108, przygotowujc j w ten sposb na Gody Baranka (Ap 19, 7. 9).
1613 Na pocztku swojej publicznej dziaalnoci Jezus dokonuje pierwszego znaku na prob swej Matki podczas uczty weselnej109. Koci nadaje wielkie znaczenie obecnoci Jezusa na godach w Kanie. Widzi w tym potwierdzenie, e ma estwo jest czym dobrym, oraz zapowied, e od tej pory bdzie ono skutecznym znakiem obecnoci Chrystusa. 1614 W swoim nauczaniu Jezus wypowiada si jednoznacznie o pierwotnym sensie zwizku m czyzny i kobiety, tak jak zosta on na pocztku zamierzony przez Stwrc. Zezwolenie na oddalenie ony dane przez Moj esza byo ustpstwem z powodu zatwardziaoci serca110. Zwizek ma eski m czyzny i kobiety jest nierozerwalny; czy ich sam Bg: Co wic Bg zczy, niech czowiek nie rozdziela (Mt 19, 6). 1615 To jednoznaczne podkrelenie nierozerwalnoci wizi ma eskiej mogo zaniepokoi i wydawa si wymaganiem nie do wykonania111. Jednak Jezus nie obarcza ma onkw ci arem niemo liwym do udwignicia i zbyt wielkim112, bardziej uci liwym ni Prawo Moj eszowe. Przychodzc, by przywrci pierwotny porzdek stworzenia, naruszony przez grzech, Jezus daje si i ask do prze ywania ma estwa w nowych wymiarach Krlestwa Bo ego. Idc za Chrystusem, wyrzekajc si siebie, biorc na siebie swj krzy 113, ma onkowie bd mogli poj114 pierwotny sens maestwa i prze ywa je z pomoc Chrystusa. aska ma estwa chrzecijaskiego jest owocem Krzya Chrystusa, bdcego rdem caego ycia chrzecijaskiego. 1616 Wskazuje na to Pawe Aposto, gdy mwi: M owie, miujcie ony, bo i Chrystus umiowa Koci i wyda za niego samego siebie, aby go uwici (Ef 5, 25-26), zaraz dodajc: Dlatego opuci czowiek ojca i matk, a poczy si z on swoj, i bd dwoje jednym ciaem. Tajemnica to wielka, a ja mwi: w odniesieniu do Chrystusa i do Kocioa (Ef 5, 31-32). 1617 Cae ycie chrzecijaskie nosi znami oblubieczej mioci Chrystusa do Kocioa. Ju chrzest jako wejcie do Ludu Bo ego wyra a tajemnic zalubin. Jest on, jeli tak mo na powiedzie, obmyciem weselnym115, ktre poprzedza uczt weseln Eucharysti. Ma estwo chrzecijaskie staje si z kolei skutecznym znakiem, sakramentem przymierza Chrystusa i Kocioa. Ma estwo midzy ochrzczonymi jest prawdziwym sakramentem Nowego Przymierza, poniewa oznacza ask i jej udziela116. Dziewictwo dla Krlestwa Bo ego 1618 Chrystus jest centrum caego ycia chrzecijaskiego. Wi z Nim zajmuje pierwsze miejsce przed wszystkimi innymi wizami rodzinnymi lub spoecznymi117. Od pocztku istnienia Kocioa byli m czyni i kobiety, ktrzy zrezygnowali z wielkiego dobra ma estwa, by i za Barankiem, dokdkolwiek si uda118, by troszczy si o sprawy Pana i stara si Jemu podoba119, by wyj naprzeciw przychodzcemu Oblubiecowi120. Sam Chrystus powoa niektrych, by szli za Nim, przyjmujc taki sposb ycia, ktrego On pozostaje wzorem: Bo s niezdatni do ma estwa, ktrzy z ona matki takimi si urodzili; i s niezdatni do maestwa, ktrych ludzie takimi uczynili; a s i tacy bez enni, ktrzy dla Krlestwa niebieskiego sami zostali bez enni. Kto mo e poj, niech pojmuje! (Mt 19, 12). 1619 Dziewictwo dla Krlestwa Bo ego jest rozwiniciem aski chrztu, wymownym znakiem pierwszestwa wizi z Chrystusem, arliwego oczekiwania na Jego powrt, znakiem, ktry przypomina tak e, e ma estwo jest rzeczywistoci obecnego wiata, ktry przemija121. 1620 Obie rzeczywistoci: sakrament ma estwa i dziewictwo dla Krlestwa Bo ego pochodz od samego Pana. To On nadaje im sens i udziela koniecznej aski, by y zgodnie z Jego wol122. Szacunek dla dziewictwa ze wzgldu na Krlestwo123 i chrzecijaskie rozumienie ma estwa s nierozdzielne i wzajemnie si uzupeniaj: Kto potpia ma estwo, pozbawia tak e dziewictwo jego chway; kto natomiast je chwali, czyni dziewictwo bardziej godnym podziwu i chwalebnym. To, co wydaje si dobrem tylko w porwnaniu ze zem, nie mo e by wielkim dobrem; ale to, co jest lepsze od tego, co wszyscy uwa aj za dobro, jest z pewnoci dobrem w stopniu najwy szym124. II. Celebracja sakramentu ma estwa
1621 W obrzdku aciskim ma estwo midzy dwojgiem wierzcych katolikw jest zazwyczaj zawierane podczas Mszy witej, ze wzgldu na zwizek wszystkich sakramentw z Misterium Paschalnym Chrystusa125. W Eucharystii urzeczywistnia si pamitka Nowego Przymierza, przez ktre Chrystus na zawsze zjednoczy si z Kocioem, swoj umiowan Oblubienic, za ktr wyda samego siebie126. Suszne jest zatem, by ma onkowie przypiecztowali swoj zgod na wzajemne oddanie si sobie przez dar wasnego ycia, jednoczc si z ofiar Chrystusa za Koci, uobecnion w Ofierze eucharystycznej, i przyjmujc Eucharysti, a eby skoro spo ywaj to samo Ciao i t sam Krew Chrystusa, tworzyli jedno ciao w Chrystusie127. 1622 Obrzd zalubin jako sakramentalny akt uwicenia... winien by sam w sobie wa ny, godny i owocny128. Przyszli ma onkowie powinni wic przygotowa si do celebracji swych zalubin przez przyjcie sakramentu pokuty. 1623 W Kociele aciskim uwa a si zazwyczaj, e sami ma onkowie jako szafarze aski Chrystusa udzielaj sobie nawzajem sakramentu ma estwa, wypowiadajc wobec Kocioa swoj zgod. W liturgiach wschodnich szafarzem sakramentu (nazywanego ukoronowaniem) jest prezbiter lub biskup, ktry po przyjciu wzajemnej zgody ma onkw koronuje m a i on na znak przymierza ma eskiego. 1624 R ne liturgie zawieraj wiele formu bogosawiestw i modlitw epikletycznych, w ktrych prosi si Boga o ask i bogosawiestwo dla nowo ecw, szczeglnie dla ony. W epiklezie tego sakramentu ma onkowie otrzymuj Ducha witego jako komuni mioci Chrystusa i Kocioa129. Jest On pieczci ich przymierza, zawsze ywym rdem ich mioci, moc, w ktrej bdzie odnawia si ich wierno. III. Zgoda ma eska 1625 Zawierajcymi przymierze ma eskie s m czyzna i kobieta, ochrzczeni, wolni do zawarcia ma estwa, ktrzy w sposb dobrowolny wyra aj swoj zgod. By wolnym oznacza: nie by poddanym przymusowi; nie mie przeszkody ze strony prawa naturalnego czy kocielnego. 1626 Koci uwa a wzajemne wyra enie zgody przez ma onkw za nieodzowny element, ktry stwarza ma estwo130. Jeli nie ma zgody, nie ma 2201 ma estwa. 1627 Zgoda jest aktem osobowym, przez ktry ma onkowie wzajemnie si sobie oddaj i przyjmuj131: Bior ciebie za on Bior ciebie za m a132. Zgoda, ktra wi e wzajemnie maonkw, znajduje swoje dopenienie w tym, e dwoje staj si jednym ciaem133. 1628 Zgoda powinna by aktem woli ka dej ze stron, wolnym od przymusu i ci kiej bojani zewntrznej134. adna ludzka wadza nie mo e zastpi tej zgody135. Jeli nie ma tej wolnoci, maestwo jest niewa ne. 1629 Z tej racji (i z innych powodw, ktre uniewa niaj ma estwo136) Koci, po zbadaniu sytuacji przez kompetentny trybuna kocielny, mo e orzec niewa no ma estwa, to znaczy stwierdzi, e ma estwo nigdy nie istniao. W takim przypadku obie strony s wolne i mog wstpi w zwizki ma eskie, liczc si z naturalnymi zobowizaniami wynikajcymi z poprzedniego zwizku137. 1630 Prezbiter (lub diakon), ktry asystuje przy obrzdzie zawarcia ma estwa, przyjmuje zgod ma onkw w imieniu Kocioa i udziela bogosawiestwa Kocioa. Obecno penicego posug w Kociele (oraz wiadkw) wyra a w widoczny sposb, e ma estwo jest rzeczywistoci kocieln. 1631 Z tego wzgldu Koci wymaga zazwyczaj od swoich wiernych kocielnej formy zawierania ma estwa138. Przemawia za tym wiele racji: ma estwo sakramentalne jest aktem liturgicznym; wypada zatem, by byo celebrowane podczas publicznej liturgii Kocioa; ma estwo wprowadza do okrelonego stanu kocielnego, daje prawa i nakada obowizki w Kociele, midzy ma onkami i wobec dzieci; skoro ma estwo jest stanem ycia w Kociele, trzeba, by bya pewno odnonie do jego zawarcia (std obowizek obecnoci wiadkw);
publiczny charakter wyra onej zgody chroni raz wypowiedziane ma eskie tak i pomaga w dochowaniu mu wiernoci. Spraw pierwszorzdnej wagi jest przygotowanie do ma estwa, aby ma eskie tak byo aktem wolnym i odpowiedzialnym oraz aby przymierze ma eskie miao solidne i trwae podstawy ludzkie i chrzecijaskie. Najwaciwszym sposobem przygotowania do tego jest przykad i wychowanie przekazane przez rodzicw i rodzin. Duszpasterze i wsplnoty chrzecijaskie jako rodzina Bo a odgrywaj ogromn rol w przekazywaniu ludzkich i chrzecijaskich wartoci ma estwa i rodziny139, i to tym bardziej, e w naszych czasach wielu modych dowiadcza rozbicia ognisk rodzinnych, ktre nie mog zapewni im wystarczajcego przygotowania do ma estwa: Modych winno si przede wszystkim na onie samej rodziny odpowiednio i w stosownym czasie poucza o godnoci, zadaniu i dziele mioci ma eskiej, aby nauczeni szacunku dla czystoci, mogli przej we waciwym wieku od uczciwego narzeczestwa do ma estwa140. Ma estwa mieszane i r nica religii 1633 W wielu krajach do czsto wystpuje sytuacja ma estw mieszanych (midzy katolikami i ochrzczonymi niekatolikami). Wymaga ona szczeglnej uwagi wspma onkw i duszpasterzy. Wikszej jeszcze ostro noci wymagaj przypadki ma estw, gdzie wystpuje r nica religii (midzy katolikami a osobami nieochrzczonymi). 1634 R nica wyznania nie stanowi nieprzekraczalnej przeszkody do zawarcia ma estwa, jeli ma onkowie potrafi dzieli si tym, co ka de z nich otrzymao od swojej wsplnoty, i jeli jedno bdzie uczy si od drugiego sposobu prze ywania swojej wiernoci wobec Chrystusa. Nie mo na jednak nie dostrzega trudnoci ma estw mieszanych. Wynikaj one z faktu, e podzia chrzecijan nie zosta jeszcze przezwyci ony. Ma onkowie mog odczuwa dramat rozbicia midzy chrzecijanami we wasnej rodzinie. R nica religii mo e spotgowa jeszcze te trudnoci. Rozbie noci dotyczce wiary, samej koncepcji ma estwa, a tak e odmiennych mentalnoci religijnych mog stanowi rdo napi w ma estwie, zwaszcza w odniesieniu do wychowania dzieci. Mo e wystpi wwczas niebezpieczestwo indyferentyzmu religijnego. 1635 Wedug prawa obowizujcego w Kociele aciskim ma estwo mieszane wymaga do swej dopuszczalnoci wyranego zezwolenia wadzy kocielnej141. W przypadku r nicy religii do wa noci ma estwa wymagana jest wyrana dyspensa od przeszkody'42. Zezwolenie lub dyspensa zakada, e obie strony znaj cele oraz istotne waciwoci ma estwa, a tak e zobowizania strony katolickiej dotyczce chrztu i wychowania dzieci w Kociele katolickim, i nie wykluczaj ich143. 1636 W wielu regionach dziki dialogowi ekumenicznemu r ne wsplnoty chrzecijaskie mogy zorganizowa wsplne duszpasterstwo ma estw mieszanych. Jego zadaniem jest pomoc tym maestwom w prze ywaniu ich szczeglnej sytuacji w wietle wiary. Ma ono tak e pomaga im w przezwyci aniu napi midzy zobowizaniami, jakie ma onkowie maj wobec siebie, a zobowizaniami wobec swoich wsplnot eklezjalnych. Powinno ono zachca do rozwijania tego, co jest wsplne w ich wierze, i do szacunku dla tego, co ich dzieli. 1637 W ma estwach, gdzie wystpuje r nica religii, strona katolicka ma szczeglne zadanie: Uwica si bowiem m niewierzcy dziki swej onie, podobnie jak wito osignie niewierzca ona przez brata (1 Kor 7,14). Wielk radoci dla wspma onka chrzecijaskiego i dla Kocioa jest, jeli to uwicenie doprowadzi w sposb wolny do nawrcenia drugiej strony na wiar chrzecijask144. Szczera mio ma eska, pokorna i cierpliwa praktyka cnt rodzinnych oraz wytrwaa modlitwa mog przygotowa niewierzcego wspma onka do przyjcia aski nawrcenia. IV. Skutki sakramentu ma estwa 1638 Z wa nego ma estwa powstaje midzy ma onkami wze z natury swej wieczysty i wyczny. W ma estwie chrzecijaskim ma onkowie zostaj ponadto przez specjalny sakrament wzmocnieni i jakby konsekrowani do obowizkw swego stanu i godnoci154.
Wze ma eski 1639 Zgoda, przez ktr ma onkowie oddaj si sobie i przyjmuj wzajemnie, zostaje przypiecztowana przez samego Boga146. Z ich przymierza powstaje z woli Bo ej instytucja trwaa tak e wobec spoeczestwa147. Przymierze ma onkw zostaje wczone w przymierze Boga z ludmi: Prawdziwa mio ma eska wcza si w mio Bo 148.
1640 Wze ma eski zosta wic ustanowiony przez samego Boga, tak e zawarte i dopenione ma estwo osb ochrzczonych nie mo e by nigdy rozwizane. Wze wynikajcy z wolnego, ludzkiego aktu ma onkw i z dopenienia ma estwa jest odtd rzeczywistoci nieodwoaln i daje pocztek przymierzu zagwarantowanemu wiernoci Boga. Koci nie ma takiej wadzy, by wypowiada si przeciw postanowieniu mdroci Bo ej149. aska sakramentu ma estwa 1641 Ma onkowie chrzecijascy... we waciwym sobie stanie i porzdku ycia maj wasny dar wrd Ludu Bo ego150. Waciwa aska sakramentu ma estwa jest przeznaczona dla udoskonalenia mioci ma onkw i dla umocnienia ich nierozerwalnej jednoci. Przez t ask podtrzymuj si wzajemnie... z pomoc wiernej mioci, a przyjmowanemu z mioci do Boga potomstwu wpajaj chrzecijaskie nauki i ewangeliczne cnoty151. 1642 rdem tej aski jest Chrystus. Jak bowiem niegdy Bg wyszed naprzeciw swojemu ludowi z przymierzem mioci i wiernoci, tak teraz Zbawca ludzi i Oblubieniec Kocioa wychodzi naprzeciw chrzecijaskim ma onkom przez sakrament ma estwa152. pozostaje z nimi, daje im moc pjcia za Nim i wzicia na siebie swojego krzy a, podnoszenia si po upadkach, przebaczania sobie wzajemnie, wzajemnego noszenia swoich ci arw153. Pomaga im, by byli sobie wzajemnie poddani w bojani Chrystusowej (Ef 5, 21) i miowali si mioci nadprzyrodzon, delikatn i podn. W radociach ich mioci i ycia rodzinnego daje im ju tutaj przedsmak uczty Godw Baranka: Jak e potrafi wysowi szczcie tego ma estwa, ktre wi e Koci, Ofiara eucharystyczna umacnia, a bogosawiestwo piecztuje, anioowie ogaszaj, a Ojciec potwierdza?... C za jarzmo dwojga wiernych zczonych w jednej nadziei, jednym dochowaniu wiernoci, w jednej su bie! Oboje s dziemi tego samego Ojca i oboje wsplnie su ; nie ma pomidzy nimi podziau ani co do ciaa, ani co do ducha. Owszem, s prawdziwie dwoje w jednym ciele, a gdzie jest jedno ciao, jeden te jest duch154. V. Dobra i wymagania mioci ma eskiej 1643 Mio ma eska zawiera jak cakowito, w ktr wchodz wszystkie elementy osoby impulsy ciaa i instynktu, sia uczu i przywizania, d enie ducha i woli. Mio zmierza do jednoci gboko osobowej, ktra nie tylko czy w jedno ciao, ale prowadzi do tego, by byo tylko jedno serce i jedna dusza. Wymaga ona nierozerwalnoci i wiernoci w cakowitym wzajemnym obdarowaniu i otwiera si ku podnoci. Jednym sowem chodzi o normalne cechy charakterystyczne dla ka dej naturalnej mioci ma eskiej, ale w nowym znaczeniu, gdy sakrament nie tylko je oczyszcza i wzmacnia, ale wynosi tak, e staj si wyrazem wartoci prawdziwie chrzecijaskich155. Jedno i nierozerwalno ma estwa 1644 Mio ma onkw ze swej natury wymaga jednoci i nierozerwalnoci ich osobowej wsplnoty, ktra obejmuje cae ich ycie: A tak ju nie s dwoje, lecz jedno ciao (Mt 19, 6)156. powoani s do cigego wzrostu w tej komunii przez codzienn wierno ma eskiej obietnicy oboplnego cakowitego daru157. Ta wsplnota ludzka jest potwierdzona, oczyszczona i dopeniona przez jedno w Jezusie Chrystusie, udzielon przez sakrament ma estwa. Pogbia si ona przez ycie wspln wiar i przez wsplne przyjmowanie Eucharystii. 1645 Przez rwn godno osobist kobiety i m czyzny, ktra musi by uwzgldniona przy wzajemnej i penej mioci ma onkw, ukazuje si tak e w penym wietle potwierdzona przez Pana jedno ma estwa158. Poligamia jest przeciwna rwnej godnoci i mioci ma eskiej, ktra jest jedyna i wyczna159.
Wierno mioci ma eskiej 1646 Mio ma eska ze swej natury wymaga od ma onkw nienaruszalnej wiernoci. Wypywa to z wzajemnego daru, jaki skadaj sobie ma onkowie. Mio chce by trwaa; nie mo e by tymczasowa. To gbokie zjednoczenie bdce wzajemnym oddaniem si sobie dwch osb, jak rwnie dobro dzieci, wymaga penej wiernoci ma onkw i nieprzerwanej jednoci ich wsp ycia160. 1647 Najgbszy motyw wynika z wiernoci Boga wobec swego przymierza i z wiernoci Chrystusa wobec swego Kocioa. Przez sakrament ma estwa ma onkowie s uzdolnieni do ycia t wiernoci i do wiadczenia o niej. Przez ten sakrament nierozerwalno ma estwa zyskuje nowy i gbszy sens. 1648 Zwizanie si na cae ycie z drugim czowiekiem mo e wydawa si trudne, a nawet niemo liwe. Tym wa niejsze jest goszenie Dobrej Nowiny, e Bg nas kocha mioci trwa i nieodwoaln, e ma onkowie maj udzia w tej mioci, e Bg ich prowadzi i podtrzymuje oraz e przez swoj wierno mog oni by wiadkami wiernej mioci Boga. Ma onkowie, ktrzy z pomoc aski Bo ej daj to wiadectwo, czsto w bardzo trudnych warunkach, zasuguj na wdziczno i wsparcie wsplnoty eklezjalnej161. 1649 Istniej jednak sytuacje, gdy wsplne ycie ma eskie z r nych powodw staje si praktycznie niemo liwe. W takich przypadkach Koci dopuszcza fizyczn separacj ma onkw i zaprzestanie wsplnego ycia. Ma onkowie w dalszym cigu s przed Bogiem m em i on oraz nie mog zawrze nowego zwizku. W tej trudnej sytuacji najlepszym rozwizaniem, jeli to mo liwe, byoby pojednanie. Wsplnota chrzecijaska powinna pomaga tym osobom prze ywa po chrzecijasku zaistnia sytuacj, z zachowaniem wiernoci wobec nierozerwalnego wza ich ma estwa162. 1650 W wielu krajach s obecnie liczni katolicy, ktrzy na podstawie prawa cywilnego decyduj si na rozwd i zawieraj cywilnie nowy zwizek. Koci, bdc wierny sowom Jezusa Chrystusa: Kto oddala on swoj, a bierze inn, popenia cudzostwo wzgldem niej. I jeli ona opuci swego m a, a wyjdzie za innego, popenia cudzostwo (Mk 10, 11-12), nie mo e uzna nowego zwizku za wa ny, jeli wa ne byo pierwsze ma estwo. Jeli rozwiedzeni zawarli cywilnie drugi zwizek ma eski, znajduj si w sytuacji, ktra obiektywnie wykracza przeciw prawu Bo emu. Dlatego nie mog oni przystpowa do Komunii eucharystycznej tak dugo, jak dugo trwa ta sytuacja. Z tego samego powodu nie mog oni peni pewnych funkcji kocielnych. Pojednanie przez sakrament pokuty mo e by udzielane tylko tym, ktrzy auj, e zamali znak Przymierza i wiernoci Chrystusowi, i zobowizuj si y w cakowitej wstrzemiliwoci. 1651 W stosunku do chrzecijan, ktrzy yj w zwizku cywilnym, a ktrzy czsto zachowuj wiar i pragn po chrzecijasku wychowa dzieci, kapani i caa wsplnota powinni okazywa du trosk, by nie czuli si oni jakby odczeni od Kocioa, w ktrego yciu mog i powinni uczestniczy jako osoby ochrzczone: Niech bd zachcani do suchania sowa Bo ego, do uczszczania na Msz wit, do wytrwania w modlitwie, do pomna ania dzie mioci oraz inicjatyw wsplnoty na rzecz sprawiedliwoci, do wychowywania dzieci w wierze chrzecijaskiej; do pielgnowania ducha i czynw pokutnych, a eby w ten sposb z dnia na dzie wypraszali sobie u Boga ask163. 2366-2367 Otwarto na podno 1652 Z samej za natury swojej instytucja ma eska oraz mio ma eska nastawione s na rodzenie i wychowywanie potomstwa, co stanowi jej jakoby szczytowe uwieczenie164: Dzieci te s najcenniejszym darem ma estwa i rodzicom przynosz najwicej dobra. Bg sam to powiedzia: Nie jest dobrze czowiekowi by samemu (Rdz 2,18) i uczyni czowieka od pocztku jako m czyzn i niewiast (Mt 19, 14), chcc da mu pewne specjalne uczestnictwo w swoim wasnym dziele stwrczym, pobogosawi m czynie i kobiecie, mwic: bdcie podni i rozmna ajcie si (Rdz 1, 28). Dlatego prawdziwy szacunek dla mioci maeskiej i cay sens ycia rodzinnego zmierzaj do tego, eby ma onkowie, nie zapoznajc pozostaych celw ma estwa, skonni byli m nie wspdziaa z mioci Stwrcy i Zbawiciela, ktry przez nich wci powiksza i wzbogaca swoj rodzin165.
1653 Podno mioci ma eskiej obejmuje tak e owoce ycia moralnego, duchowego i nadprzyrodzonego, jakie przez wychowanie rodzice przekazuj swoim dzieciom. Rodzice s gwnymi i pierwszymi wychowawcami swoich dzieci166. W tym sensie podstawowym zadaniem ma estwa i rodziny jest su ba yciu167. 1654 Ma onkowie, ktrym Bg nie da potomstwa, mog mimo to prowadzi gbokie ycie maeskie z ludzkiego i chrzecijaskiego punktu widzenia. Ich ma estwo mo e wyra a si owocnie przez mio, otwarto na innych i ofiar. VI. Koci domowy 1655 Chrystus chcia przyj na wiat i wzrasta w onie witej Rodziny Jzefa i Maryi. Koci jest rodzin Bo . Od pocztku istnienia jego zal kiem czsto byli ci, ktrzy z caym swoim domem stawali si ludmi wierzcymi168. Gdy nawracali si, pragnli, by tak e cay ich dom by zbawiony169. Rodziny te, przyjmujc wiar, byy oazami ycia chrzecijaskiego w niewierzcym wiecie. 1656 W dzisiejszym wiecie, ktry czsto jest nieprzychylny, a nawet wrogi wierze, rodziny chrzecijaskie maj ogromne znaczenie jako ogniska ywej i promieniujcej wiary. Dlatego te Sobr Watykaski II, nawizujc do tradycji, nazywa rodzin Kocioem domowym (Ecclesia domestica)170. W rodzinie rodzice przy pomocy sowa i przykadu winni by dla dzieci swoich pierwszymi zwiastunami wiary, pielgnujc waciwe ka demu z nich powoanie, ze szczegln za troskliwoci powoanie duchowne171. 1657 W szczeglny sposb tu wanie jest praktykowane kapastwo chrzcielne ojca rodziny, matki, dzieci i wszystkich czonkw wsplnoty rodzinnej przez przyjmowanie sakramentw, modlitw i dzikczynienie, wiadectwo ycia witobliwego, zaparcie si siebie i czynn mio172. Dom rodzinny jest wic pierwsz szko ycia chrzecijaskiego i szko bogatszego czowieczestwa173. W nim dziecko uczy si wytrwaoci i radoci pracy, mioci braterskiej, wielkodusznego przebaczania, nawet wielokrotnego, a zwaszcza oddawania czci Bogu przez modlitw i ofiar ze swego ycia. 1658 Nale y jeszcze wspomnie o pewnych osobach, ktre ze wzgldu na konkretne warunki, w jakich musz y chocia czsto wcale tego nie chciay s szczeglnie bliskie sercu Jezusa, a zatem zasuguj na specjaln mio i trosk Kocioa, a zwaszcza duszpasterzy. Dotyczy to du ej liczby osb yjcych samotnie. Wiele z nich pozostaje bez ludzkiej rodziny, czsto z powodu ubstwa. S wrd nich tacy, ktrzy prze ywaj swoj sytuacj w duchu Bogosawiestw, wzorowo su c Bogu i bliniemu. Trzeba przed nimi wszystkimi otworzy drzwi domw rodzinnych, Kociow domowych, i wielkiej rodziny, jak jest Koci. Nikt nie jest pozbawiony rodziny na tym wiecie: Koci jest domem i rodzin dla wszystkich, a szczeglnie dla utrudzonych i obci onych (Mt 11, 28)174. W skrcie 1659 wity Pawe mwi: M owie, miujcie ony, bo i Chrystus umiowa Koci. . . Tajemnica to wielka, a ja mwi w odniesieniu do Chrystusa i do Kocioa (Ef 5, 25. 32). 1660 Przymierze ma eskie, przez ktre m czyzna i kobieta stanowi midzy sob wewntrzn wsplnot ycia i mioci, powstao z woli Stwrcy, ktry wyposa y je we wasne prawa. Z natury jest ono nastawione na dobro wspma onkw, a tak e na zrodzenie i wychowanie potomstwa. Ma estwo ochrzczonych zostao podniesione przez Chrystusa Pana do godnoci sakramentu175. 1661 Sakrament ma estwa jest znakiem zwizku Chrystusa i Kocioa. Udziela on maonkom aski miowania si wzajemnie t mioci, jak Chrystus umiowa Koci. aska sakramentu udoskonala zatem ludzk mio ma onkw, umacnia ich nierozerwaln jedno i uwica ich na drodze do ycia wiecznego176. 1662 Ma estwo opiera si na zgodzie obu stron, to znaczy na woli wzajemnego i trwaego oddania si sobie w celu prze ywania przymierza wiernej i podnej mioci.
1663 Skoro ma estwo ustanawia ma onkw w pewnym publicznym stanie ycia w Kociele, powinno by zawierane publicznie, w ramach celebracji liturgicznej, wobec kapana (lub upowa nionego wiadka Kocioa) oraz wiadkw i zgromadzenia wiernych. 1664 Do istoty ma estwa nale y jedno, nierozerwalno i otwarto na podno. Poligamia jest przeciwna jednoci ma estwa; rozwd rozcza to, co Bg zczy. Odrzucenie podnoci pozbawia ycie ma eskie dziecka, ktre jest najcenniejszym darem ma estwa177. 1665 Dopki yje prawowity wspma onek, zawarcie powtrnego zwizku przez rozwiedzionych sprzeciwia si zmysowi i prawu Bo emu, jak tego naucza Chrystus. Osoby rozwiedzione zawierajce nowy zwizek nie s wyczone z Kocioa, ale nie mog przystpowa do Komunii witej. Powinny one prowadzi ycie chrzecijaskie, zwaszcza wychowujc swoje dzieci w wierze. 1666 Chrzecijaski dom rodzinny jest miejscem, gdzie dzieci otrzymuj pierwsze goszenie wiary. Dlatego dom rodzinny susznie jest nazywany Kocioem domowym, wsplnot aski i modlitwy, szko cnt ludzkich i mioci chrzecijaskiej.
Rozdzia czwarty INNE CELEBRACJE LITURGICZNE Artyku pierwszy SAKRAMENTALIA 1667 wita Matka Koci ustanowi sakramentalia. S to znaki wite, ktre z pewnym podobiestwem do sakramentw oznaczaj skutki, przede wszystkim duchowe, a osigaj je przez modlitw Kocioa. Przygotowuj one ludzi do przyjcia gwnego skutku sakramentw i uwicaj r ne okolicznoci ycia1. Cechy charakterystyczne sakramentaliw 1668 Sakramentalia zostay ustanowione przez Koci dla uwicenia pewnych posug w Kociele, pewnych stanw ycia, najrozmaitszych okolicznoci ycia chrzecijaskiego, a tak e u ytkowania rzeczy potrzebnych czowiekowi. Wedug decyzji duszpasterskich biskupw sakramentalia mog dotyczy potrzeb, kultury i historii ludu chrzecijaskiego okrelonego regionu i epoki. Zawieraj one zawsze modlitw, ktrej czsto towarzyszy jaki okrelony znak, jak wo enie rki, znak krzy a, pokropienie wod wicon (znak przypominajcy chrzest). 1669 Sakramentalia wynikaj z kapastwa chrzcielnego; ka dy ochrzczony jest powoany do tego, by by bogosawiestwem2 i by bogosawi3. Dlatego wieccy mog przewodniczy pewnym bogosawiestwom4. Im bardziej jakie bogosawiestwo dotyczy ycia eklezjalnego i sakramentalnego, tym bardziej jego udzielanie jest zastrze one dla wywiconych do posugi (biskupw, prezbiterw lub diakonw)5. 1670 Sakramentalia nie udzielaj aski Ducha witego na sposb sakramentw, lecz przez modlitw Kocioa uzdalniaj do przyjcia aski i dysponuj do wsppracy z ni. Prawie ka de wydarzenie ycia odpowiednio usposobionych wiernych zostaje uwicone przez ask wypywajc z Paschalnego Misterium Mki, mierci i Zmartwychwstania Chrystusa, z ktrego czerpi swoj moc wszystkie sakramenty i sakramentalia; w ten sposb niemal ka de godziwe u ycie rzeczy materialnych mo e zosta skierowane do uwicenia czowieka i uwielbienia Boga6. R norodne formy sakramentaliw 1671 Wrd sakramentaliw znajduj si najpierw bogosawiestwa (osb, posikw, przedmiotw, miejsc). Ka de bogosawiestwo jest uwielbieniem Boga i modlitw o Jego dary. W Chrystusie chrzecijanie s bogosawieni przez Boga Ojca wszelkim bogosawiestwem duchowym (Ef 1, 3).
Dlatego Koci udziela bogosawiestwa, wzywaj imienia Jezusa i czynic zazwyczaj wity znak krzy a Chrystusa. 1672 Niektre bogosawiestwa maj charakter trway; ich skutkiem jest powicenie pewnych osb Bogu oraz zastrze enie pewnych przedmiotw i miejsc do u ytku liturgicznego. Wrd bogosawiestw osb ktrych nie nale y myli ze wiceniami sakramentalnymi znajduje si bogosawiestwo opata lub ksieni klasztoru, konsekracja dziewic i wdw, obrzd profesji zakonnej i bogosawiestwo dla penienia pewnych posug w Kociele (lektorw, akolitw, katechetw itp.). Jako przykad bogosawiestwa dotyczcego przedmiotw mo na wymieni powicenie kocioa lub otarza, bogosawiestwo witych olejw, naczy i szat liturgicznych, dzwonw itp. 1673 Gdy Koci publicznie i na mocy swojej wadzy prosi w imi Jezusa Chrystusa, by jaka osoba lub przedmiot byy strze one od napaci Zego i wolne od jego panowania, mwimy o egzorcyzmach. Praktykowa je Jezus7, a Koci od Niego przyjmuje wadz i obowizek wypowiadania egzorcyzmw8. W prostej formie egzorcyzmy wystpuj podczas celebracji chrztu. Egzorcyzmy uroczyste, nazywane wielkimi, mog by wypowiadane tylko przez prezbitera i za zezwoleniem biskupa. Egzorcyzmy nale y traktowa bardzo roztropnie, przestrzegajc cile ustalonych przez Koci norm. Egzorcyzmy maj na celu wypdzenie zych duchw lub uwolnienie od ich demonicznego wpywu, moc duchowej wadzy, jak Jezus powierzy Kocioowi. Czym zupenie innym jest choroba, zwaszcza psychiczna, ktrej leczenie wymaga wiedzy medycznej. Przed podjciem egzorcyzmw nale y wic upewni si, e istotnie chodzi o obecno Zego, a nie o chorob9. Religijno ludowa 1674 Poza liturgi sakramentw i sakramentaliw katecheza powinna bra pod uwag formy pobo noci wiernych i religijnoci ludowej. Zmys religijny ludu chrzecijaskiego zawsze znajdowa wyraz w r norodnych formach pobo noci, ktre otaczay ycie sakramentalne Kocioa. S to: cze oddawana relikwiom, nawiedzanie sanktuariw, pielgrzymki, procesje, droga 26krzy owa, tace religijne, r aniec, medaliki10 itp. 1675 Te formy pobo noci s kontynuacj ycia liturgicznego Kocioa, ale go nie zastpuj: Naley (je) tak uporzdkowa, aby zgadzay si z liturgi, z niej poniekd wypyway i do niej wiernych prowadziy, poniewa ona ze swej natury znacznie je przewy sza11. 1676 Konieczne jest rozeznanie duszpasterskie, by podtrzymywa i wspiera religijno ludow, a w razie potrzeby oczyszcza i pogbia zmys religijny, z ktrego wyrastaj te formy pobo noci, oraz kierowa je do gbszego poznawania misterium Chrystusa. Praktykowanie tych form pobo noci podlega trosce i osdowi biskupw oraz oglnym normom Kocioa12. Religijno ludowa w swej istocie jest zbiorem wartoci odpowiadajcych w duchu mdroci chrzecijaskiej na podstawowe pytania egzystencjalne. Zdrowy katolicki zmys ludu odznacza si zdolnoci tworzenia syntezy egzystencjalnej. W ten sposb dochodzi do twrczego poczenia elementu Boskiego i ludzkiego, Chrystusa i Maryi, ducha i ciaa, wsplnoty i instytucji, osoby i spoecznoci, wiary i ojczyzny, rozumu i uczucia. Mdro ta jest rodzajem humanizmu chrzecijaskiego, ktry podkrela z moc godno ka dej osoby jako dziecka Boego, odbudowuje podstawowe braterstwo, uczy spotkania z natur i zrozumienia, czym jest praca, daje motywacje ycia w radoci i pogodzie ducha, nawet wrd trudw ycia. Mdro ta jest dla ludu podstaw rozeznania, ewangelicznym instynktem, ktry pozwala spontanicznie oceni, kiedy Ewangelia zajmuje w Kociele pierwsze miejsce, a kiedy zanika jej tre i zaguszaj j inne sprawy13. W skrcie 1677 Sakramentaliami nazywa si wite znaki ustanowione przez Koci. Maj one na celu przygotowanie ludzi do przyjcia owocu sakramentw oraz uwicanie r nych okolicznoci ycia. 1678 Wa ne miejsce wrd sakramentaliw zajmuj bogosawiestwa. Zawiera si w nich uwielbienie Boga za Jego dziea i dary, a rwnoczenie modlitwa wstawiennicza Kocioa, by ludzie mogli u ywa darw Bo ych w duchu Ewangelii.
1679 Poza liturgi ycie chrzecijaskie jest podtrzymywane przez r ne formy pobo noci ludowej, zakorzenione w rozmaitych kulturach. Koci popiera formy religijnoci ludowej, wyra ajce zmys ewangeliczny i ludzk mdro, wzbogacajce ycie chrzecijaskie, ale rwnoczenie czuwa, by je rozwietla wiatem wiary.
Artyku drugi POGRZEB CHRZECIJASKI 1680 Wszystkie sakramenty, a zwaszcza sakramenty wtajemniczenia chrzecijaskiego, miay na celu ostatni Pasch dziecka Bo ego, ktra przez mier wprowadza je do ycia w Krlestwie niebieskim. Wwczas spenia si to, co wyznajemy w wierze i nadziei: Oczekuj wskrzeszenia umarych i ycia wiecznego w przyszym wiecie14. I. Ostatnia Pascha chrzecijanina 1681 Chrzecijaski sens mierci ukazuje si w wietle Misterium Paschalnego mierci i Zmartwychwstania Chrystusa, w ktrym zo ylimy nasz jedyn nadziej. Chrzecijanin, ktry umiera w Chrystusie Jezusie, opuszcza to ciao i staje w obliczu Pana15. 1682 Dzie mierci jest dla chrzecijanina, po zakoczeniu jego ycia sakramentalnego, dopenieniem nowych narodzin rozpocztych na chrzcie; jest ostatecznym upodobnieniem go do obrazu Syna, ktrego udziela namaszczenie Duchem witym; jest uczestnictwem w Uczcie Krlestwa, zapocztkowanej w Eucharystii, nawet jeli zachodziaby jeszcze potrzeba ostatecznego oczyszczenia, by mc przywdzia szat godow. 1683 Koci, ktry jak matka nosi sakramentalnie w swoim onie chrzecijanina podczas jego ziemskiej pielgrzymki, towarzyszy mu na kocu jego drogi, by odda go w rce Ojca. Ofiaruje on Ojcu, w Chrystusie, dziecko Jego aski i w nadziei skada w ziemi zasiew ciaa, ktre zmartwychwstanie w chwale16. Ofiarowanie to dokonuje si w peni w czasie celebracji Ofiary eucharystycznej. Bogosawiestwa, ktre j poprzedzaj i po niej nastpuj, s sakramentaliami. II. Celebracja pogrzebu 1684 Pogrzeb chrzecijaski nie udziela zmaremu ani sakramentu, ani sakramentaliw; zmary znajduje si ju poza porzdkiem ekonomii sakramentalnej. Pogrzeb chrzecijaski jest jednak obrzdem liturgicznym Kocioa17. Posuga Kocioa powinna w tym przypadku jasno wyra a rzeczywist czno ze zmarym, a tak e o ywia uczestnictwo zgromadzonej wsplnoty w obrzdach i gosi jej ycie wieczne. 1685 R ne obrzdy pogrzebu wyra aj paschalny charakter mierci chrzecijaskiej oraz odpowiadaj sytuacjom i tradycjom ka dego regionu; dotyczy to tak e koloru liturgicznego18. 1686 Obrzdy pogrzebu (Ordo Exsequiarum) liturgii rzymskiej proponuj trzy formy pogrzebu, odpowiadajce trzem miejscom ich sprawowania (dom, koci i cmentarz). Bierze si rwnie pod uwag, co dla rodziny ma szczeglne znaczenie, jakie s zwyczaje lokalne, czego wymaga kultura i pobo no ludowa. Przebieg celebracji jest wsplny wszystkim tradycjom liturgicznym i zawiera cztery gwne momenty: 1687 Pozdrowienie wsplnoty. Obrzd pogrzebu rozpoczyna si pozdrowieniem w duchu wiary. Do bliskich zmarego kieruje si sowo sowa pocieszenia (w rozumieniu Nowego Testamentu jest to moc Ducha witego w nadziei19). Wsplnota zebrana na modlitwie oczekuje tak e sw ycia wiecznego. mier jednego z jej czonkw (lub jej rocznica, sidmy lub czterdziesty trzydziesty dzie po niej) jest okazj, ktr powinno si wykorzysta na zwrcenie uwagi na to, co przekracza perspektywy tego wiata, i na doprowadzenie wiernych do prawdziwych perspektyw wiary w Chrystusa Zmartwychwstaego. 1688 Liturgia sowa. Liturgia sowa w czasie pogrzebu wymaga tym bardziej szczeglnego przygotowania, e w zebranej wsplnocie mog znajdowa si wierni, ktrzy rzadko uczestnicz w liturgii, oraz przyjaciele zmarego nie bdcy chrzecijanami. Zwaszcza homilia powinna unika rodzaju
literackiego pochwalnej mowy pogrzebowej20 oraz ukazywa misterium mierci chrzecijaskiej w wietle Chrystusa Zmartwychwstaego. 1689 Ofiara eucharystyczna. Gdy celebracja ma miejsce w kociele, Eucharystia stanowi centrum paschalnej rzeczywistoci mierci chrzecijaskiej21. Wtedy wanie Koci wyra a swoj skuteczn jedno ze zmarym, ofiarujc Ojcu, w Duchu witym, ofiar mierci i zmartwychwstania Chrystusa. Prosi on wwczas, by jego dziecko zostao oczyszczone z grzechw oraz ich skutkw i zostao przyjte do paschalnej peni Uczty w Krlestwie niebieskim22. Przez celebracj Eucharystii wsplnota wiernych, a szczeglnie rodzina zmarego uczy si y w cznoci z tym, ktry zasn w Panu, przyjmujc Ciao Chrystusa, ktrego zmary nadal jest ywym czonkiem, modlc si za niego i z nim. 1690 Po egnanie zmarego. egnajc zmarego, Koci poleca go Bogu. Jest to ostatnie po egnanie, jakie wsplnota chrzecijaska oddaje swemu czonkowi, zanim jego ciao bdzie wyniesione i pogrzebane23. Tradycja bizantyjska wyra a je przez pocaunek zmarego. W tym ostatnim pozdrowieniu piewamy dla uczczenia jego odejcia z tego ycia i rozstania si z nami, ale tak e dlatego e nadal trwamy w komunii i w zjednoczeniu. mier nie oddziela nas od siebie, poniewa wszyscy zd amy t sam drog i odnajdziemy si w tym samym miejscu. Nie bdziemy nigdy rozczeni, poniewa yjemy dla Chrystusa i teraz jestemy zjednoczeni z Chrystusem, idc ku Niemu... Wszyscy razem bdziemy kiedy w Chrystusie24.
Cz trzecia
YCIE W CHRYSTUSIE 1691 Chrzecijaninie! Poznaj swoj godno. Stae si uczestnikiem Boskiej natury, porzu wic niegodne obyczaje przeszego ycia i ju do nich nie wracaj. Pomnij, do jakiej nale ysz Gowy i jakiego Ciaa jeste czonkiem. Pamitaj, e zostae wyrwany z mocy ciemnoci i przeniesiony do wiata i Krlestwa Bo ego1. 1692 Symbol wiary ukaza wielko darw Bo ych danych czowiekowi w dziele jego stworzenia oraz w jeszcze wikszym stopniu przez odkupienie i uwicenie. Tego, co wyznaje wiara, udzielaj sakramenty: przez sakramenty sprawiajce odrodzenie chrzecijanie stali si dziemi Bo ymi (J 1, 12; 1 J 3, 1), uczestnikami Boskiej natury (2 P 1, 4). Chrzecijanie, poznajc w wierze swoj now godno, s wezwani, by od tej chwili y w sposb godny Ewangelii Chrystusowej (Flp 1, 27). Przez sakramenty i modlitw otrzymuj oni ask Chrystusa i dary Jego Ducha, ktre ich uzdalniaj do nowego ycia. 1693 Jezus Chrystus zawsze czyni to, co podobao si Ojcu2. Zawsze y w doskonaej komunii z Nim. Podobnie Jego uczniowie s wezwani do ycia przed obliczem Ojca, ktry widzi w ukryciu3, by sta si doskonaymi, jak doskonay jest Ojciec... niebieski (Mt 5, 48). 1694 Chrzecijanie, wszczepieni w ciao Chrystusa przez chrzest4, umarli dla 1267 grzechu, yj za dla Boga w Chrystusie Jezusie (Rz 6,11), uczestniczc w ten sposb w yciu Zmartwychwstaego5. Idc za Chrystusem i w zjednoczeniu z Nim6, chrzecijanie mog by naladowcami Boga, jako dzieci umiowane, i postpowa drog mioci (Ef 5,1), dostosowujc swoje myli, sowa i czyny do d e, ktre s w Chrystusie Jezusie (Flp 2, 5), i idc za Jego przykadem7. 1695 Chrzecijanie, usprawiedliwieni w imi naszego Pana Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga naszego (1 Kor 6, 11), uwiceni... i powoani do witoci (1 Kor 1, 2), stali si wityni Ducha witego8. Duch Syna uczy ich modli si do Ojca9, a stawszy si ich yciem, pobudza ich do dziaania10, by przez czynn mio przynosili owoce ducha (Ga 5, 22). Duch wity, uzdrawiajc rany grzechu, odnawia nas w naszym myleniu11; owieca nas i umacnia, bymy yli jak dzieci wiatoci (Ef 5, 8) w prawoci i sprawiedliwoci, i prawdzie (Ef 5, 9). 1696 Droga Chrystusa prowadzi do ycia, droga przeciwna prowadzi do zguby (Mt 7, 13)12. Przypowie ewangeliczna o dwch drogach jest zawsze obecna w katechezie Kocioa. Wskazuje
ona na znaczenie decyzji moralnych dla naszego zbawienia. S dwie drogi: jedna droga ycia, a druga mierci; zachodzi jednak midzy nimi zasadnicza r nica13. 1697 Katecheza powinna wyra a w sposb bardzo jasny rado i wymagania drogi Chrystusa14. Katecheza nowego ycia (Rz 6, 4) w Chrystusie bdzie: katechez Ducha witego, wewntrznego nauczyciela ycia wedug Chrystusa, sodkiego gocia i przyjaciela, ktry to ycie pobudza, prowadzi, oczyszcza i umacnia; katechez aski, poniewa przez ask jestemy zbawieni i dziki niej nasze uczynki mog przynie owoce na ycie wieczne; katechez bogosawiestw, poniewa droga Chrystusa jest streszczona w bogosawiestwach, jedynej drodze do szczcia wiecznego, ktrego pragnie serce czowieka; katechez o grzechu i przebaczeniu, poniewa czowiek bez uznania si za grzesznika nie mo e pozna prawdy o samym sobie, ktra jest warunkiem waciwego postpowania, a bez daru przebaczenia nie mgby tej prawdy przyj; katechez o ludzkich cnotach, ktra pozwala zachwyci si piknem i wzbudzi upodobanie do prawych dyspozycji do dobra; katechez o chrzecijaskich cnotach wiary, nadziei i mioci, ktra czerpie inspiracj z przykadu witych; katechez o podwjnym przykazaniu mioci, rozwinitym w Dekalogu; katechez eklezjaln, poniewa dziki wielorakiej wymianie dbr duchowych w komunii witych ycie chrzecijaskie mo e wzrasta, rozwija si i by przekazywane. 1698 Pierwszym i ostatecznym odniesieniem tej katechezy bdzie zawsze sam Jezus Chrystus, ktry jest drog i prawd, i yciem (J 14, 6). Wierni Chrystusa, wpatrujc si w Niego w wierze, mog mie nadziej, e On sam urzeczywistni w nich swoje obietnice i e miujc Go t mioci, ktr On ich umiowa, dokonaj dzie na miar ich godnoci: Prosz ci, aby pamita, e nasz Pan Jezus Chrystus jest rzeczywicie twoj Gow, ty za jednym z Jego czonkw. Chrystus nale y do ciebie, tak jak gowa nale y do ciaa. Cokolwiek jest Jego, jest zarazem twoje: duch, serce, ciao, dusza, wszystkie wadze i umiejtnoci. Masz posugiwa si nimi, jak gdyby byy twoje, po to, aby Panu su y, chwali Go, miowa i wysawia. Ty za nale ysz do Niego, jak ciao nale y do gowy. Dlatego i On pragnie posugiwa si wszystkimi twymi wadzami jak swoimi, by su y Ojcu i Jego wielbi15. Dla mnie bowiem y to Chrystus (Flp 1, 21).
Dzia pierwszy POWOANIE CZOWIEKA: YCIE W DUCHU WITYM
1699 ycie w Duchu witym wypenia powoanie czowieka (rozdzia pierwszy). Stanowi je mio Bo a i solidarno ludzka (rozdzia drugi). ycie w Duchu witym jest udzielane darmowo jako zbawienie (rozdzia trzeci). Rozdzia pierwszy GODNO OSOBY LUDZKIEJ 1700 Godno osoby ludzkiej ma podstaw w stworzeniu jej na obraz i podobiestwo Bo e (artyku pierwszy); wypenia si ona w powoaniu jej do Boskiego szczcia (artyku drugi). Jest waciwe istocie ludzkiej, e w sposb dobrowolny d y do tego wypenienia (artyku trzeci). Osoba ludzka przez swoje wiadome czyny (artyku czwarty) dostosowuje si lub nie do dobra obiecanego przez Boga i potwierdzonego przez sumienie moralne (artyku pity). Ludzie ksztatuj samych siebie i wzrastaj wewntrznie; cae swoje ycie zmysowe i duchowe czyni przedmiotem swojego wzrostu (artyku szsty). Z pomoc aski wzrastaj w cnocie (artyku sidmy), unikaj grzechu, a jeli go popenili, jak syn marnotrawnyl powierzaj si miosierdziu naszego Ojca niebieskiego (artyku smy). W ten sposb osigaj doskonao mioci. Artyku pierwszy
CZOWIEK OBRAZEM BOGA 1701 Chrystus... ju w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego mioci objawia w peni czowieka samemu czowiekowi i okazuje mu najwy sze jego powoanie2. W Chrystusie, obrazie Boga niewidzialnego (Kol 1, 15)3, czowiek zosta stworzony na obraz i podobiestwo Stwrcy. W Chrystusie, Odkupicielu i Zbawicielu, obraz Bo y, znieksztacony w czowieku przez grzech pierwszy, zosta odnowiony w swoim pierwotnym piknie i uszlachetniony ask Bo 4. 1702 Obraz Bo y jest obecny w ka dym czowieku. Janieje we wsplnocie osb na podobiestwo zjednoczenia jednoci Osb Boskich midzy sob (por. rozdzia drugi). 1703 Osoba ludzka, obdarzona duchow i niemierteln dusz5, jest jedynym na ziemi stworzeniem, ktrego Bg chcia dla niego samego6. Od chwili 2258 poczcia jest ona przeznaczona do szczcia wiecznego. 1704 Osoba ludzka uczestniczy w wietle i mocy Ducha Bo ego. Dziki rozumowi jest zdolna do zrozumienia porzdku rzeczy ustanowionego przez Stwrc. Dziki swojej woli jest zdolna kierowa si sama z siebie do swojego prawdziwego dobra. Swoj doskonao znajduje w poszukiwaniu i umiowaniu tego, co prawdziwe i dobre7. 1705 Czowiek, dziki duszy oraz duchowym wadzom rozumu i woli, jest 1730 obdarzony wolnoci, szczeglnym znakiem obrazu Bo ego8 . 1706 Za porednictwem rozumu czowiek poznaje gos Boga, ktry przynagla go do czynienia dobra, a unikania za9. Ka dy czowiek jest zobowizany do kierowania si tym prawem, ktre rozbrzmiewa w sumieniu i ktre wypenia si w mioci Boga i bliniego. ycie moralne wiadczy o godnoci osoby. 1707 Czowiek... za poduszczeniem Zego, ju na pocztku historii nadu y swojej wolnoci10. Uleg pokusie i popeni zo. Zachowuje pragnienie dobra, ale jego natura nosi ran grzechu pierworodnego. Sta si skonny do za i podatny na bd: Czowiek jest wewntrznie rozdarty. Z tego te powodu cae ycie ludzi, czy to jednostkowe, czy zbiorowe, przedstawia si jako waka, i to walka dramatyczna, midzy dobrem i zem, midzy wiatem i ciemnoci11. 1708 Chrystus przez swoj mk wyzwoli nas od Szatana i od grzechu. Wysu y nam nowe ycie w Duchu witym. Jego aska odnawia w nas to, co zniszczy grzech. 1709 Ten, kto wierzy w Chrystusa, staje si synem Bo ym. To przybrane synostwo przemienia go, pozwalajc mu i za przykadem Chrystusa; uzdalnia go do prawego dziaania i do czynienia dobra. W zjednoczeniu ze swym Zbawicielem ucze osiga doskonao mioci wito. ycie moralne, ktre dojrzao w asce, wypenia si w yciu wiecznym, w chwale nieba. 1050 W skrcie 1710 Chrystus... objawia w peni czowieka samemu czowiekowi i okazuje mu najwy sze jego powoanie12. 1711 Osoba ludzka, obdarzona dusz duchow, rozumem i wol, od chwili swego poczcia jest zwrcona do Boga i przeznaczona do szczcia wiecznego. Swoj doskonao osiga w poszukiwaniu i umiowaniu tego, co prawdziwe i dobre13. 1712 Prawdziwa wolno jest w czowieku szczeglnym znakiem obrazu Bo ego14. 1713 Czowiek jest zobowizany do kierowania si prawem moralnym, ktre przynagla go do czynienia dobra, a unikania za15. Prawo to rozbrzmiewa w jego sumieniu. 1714 Czowiek, ktrego natura zostaa zraniona przez grzech pierworodny, jest podatny na bd i skonny do za w urzeczywistnianiu swojej wolnoci.
1715 Wierzcy w Chrystusa ma nowe ycie w Duchu witym. sta i dojrzewa w lasce, osignie wypenienie w chwale nieba.
ycie moralne, ktre wzra-
Artyku drugi NASZE POWOANIE DO SZCZCIA I. Bogosawiestwa 1716 Bogosawiestwa znajduj si w centrum przepowiadania Jezusa. Ich ogoszenie podejmuje obietnice dane narodowi wybranemu od czasw Abrahama. Wypenia je, wskazujc za ich porednictwem nie tylko na korzystanie z dbr ziemskich, ale na Krlestwo niebieskie: Bogosawieni ubodzy w duchu, albowiem do nich nale y Krlestwo niebieskie. Bogosawieni, ktrzy si smuc, albowiem oni bd pocieszeni. Bogosawieni cisi, albowiem oni na wasno posid ziemi. Bogosawieni, ktrzy akn i pragn sprawiedliwoci, albowiem oni bd nasyceni. Bogosawieni miosierni, albowiem oni miosierdzia dostpi. Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd. Bogosawieni, ktrzy wprowadzaj pokj, albowiem oni bd nazwani synami Bo ymi. Bogosawieni, ktrzy cierpi przeladowanie dla sprawiedliwoci, albowiem do nich nale y Krlestwo niebieskie. Bogosawieni jestecie, gdy [ludzie] wam urgaj i przeladuj was, i gdy z mego powodu mwi kamliwie wszystko ze na was. Cieszcie si i radujcie, albowiem wasza nagroda wielka jest w niebie (Mt 5, 3-12). 1717 Bogosawiestwa odzwierciedlaj oblicze Jezusa Chrystusa i opisuj 459 Jego mio; wyraaj powoanie wiernych wczonych w chwa Jego Mki i Zmartwychwstania; wyjaniaj charakterystyczne dziaania i postawy ycia 1820 chrzecijaskiego; s paradoksalnymi obietnicami, ktre podtrzymuj nadziej w trudnociach; zapowiadaj dobrodziejstwa i nagrod, ktre w sposb ukryty s ju udzielane uczniom; zostay zapocztkowane w yciu Najwitszej Maryi Dziewicy i wszystkich witych. II. Pragnienie szczcia 1718 Bogosawiestwa s odpowiedzi na naturalne pragnienie szczcia. Pragnienie to ma Boskie pochodzenie; Bg wszczepi je w serce czowieka, by przycign je do siebie, poniewa tylko On mo e je zaspokoi. Z pewnoci wszyscy chcemy y szczliwie i nie ma wrd ludzi nikogo, kto nie zgodziby si na to, zanim by mu to nawet jasno przedstawiono16. Jak e wic szukam Ciebie, Panie? Gdy szukam Ciebie, mojego Boga, szukam 2541 ycia szczliwego. Bd Ci szuka, by dusza moja y moga. Ciao me yje dziki mojej duszy, a dusza yje dziki Tobie17. Jedynie Bg nasyca18. 1719 Bogosawiestwa odsaniaj cel ycia ludzkiego, ostateczny cel czynw ludzkich: Bg powouje nas do swojego wasnego szczcia. Powoanie to jest skierowane do ka dego osobicie, ale take do caego Kocioa, nowego ludu tych, ktrzy przyjli obietnic i yj ni w wierze. III. Szczcie chrzecijaskie 1720 Nowy Testament u ywa licznych wyra e, by scharakteryzowa szczcie, do jakiego Bg powouje czowieka: przyjcie Krlestwa Bo ego19; ogldanie Boga: Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd (Mt 5, 8)20; wejcie do radoci Pana21; wejcie do odpoczynku Boga (Hbr 4, 7-11):
Wtedy wic bdziemy odpoczywali i ogldali, bdziemy ogldali i kochali, bdziemy kochali i wychwalali. Oto co bdzie na kocu, ale bez koca. Bo i jaki inny jest nasz cel, jeli nie dojcie do Krlestwa, ktre nie bdzie miao koca?22. 1721 Bg bowiem stworzy nas, bymy Go poznawali, su yli Mu, miowali Go, i w ten sposb doszli do raju. Szczcie czyni nas uczestnikami Boskiej natury (2 P 1, 4) i ycia wiecznego23. Wraz z nim czowiek wchodzi do chway Chrystusa24 i do radoci ycia trynitarnego. 1722 Takie szczcie przekracza zrozumienie i siy samego czowieka. Wypywa ono z darmo danego daru Bo ego. Dlatego wanie nazywa si je nadprzyrodzonym, tak jak ask, ktra uzdalnia czowieka do wejcia do radoci Bo ej. Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd. Istotnie, nikt nie mo e oglda Boga, to znaczy zobaczy Jego majestatu i niewysowionej chway i pozosta przy yciu, albowiem Ojciec jest niepojty; jednak w swojej dobroci, mioci do ludzi i wszechmocy wywiadczy tak wielk ask tym, ktrzy Go miuj, e pozwoli im ujrze siebie... albowiem, co niemo liwe jest u ludzi, mo liwe jest u Boga25. 1723 Obiecane szczcie stawia nas wobec decydujcych wyborw moralnych. Zaprasza nas do oczyszczenia naszego serca ze zych skonnoci i do poszukiwania nade wszystko mioci Bo ej. Uczy nas, e prawdziwe szczcie nie polega ani na bogactwie czy dobrobycie, na ludzkiej sawie czy wadzy, ani na adnym ludzkim dziele, choby byo tak u yteczne jak nauka, technika czy sztuka, ani nie tkwi w adnym stworzeniu, ale znajduje si w samym Bogu, ktry jest rdem wszelkiego dobra i wszelkiej mioci: Bogactwo jest wielkim bo yszczem dzisiejszych czasw; to jemu wanie wielu ludzi skada hod. Mierz oni szczcie wedug stanu posiadania, a tak e wedug stanu posiadania odmierzaj szacunek... Wszystko to bierze si z przekonania, e bdc bogatym mo na wszystko. Bogactwo jest wic jednym z bo kw dzisiejszych czasw. Innym jest uznanie... Doszo do tego, e uznanie, fakt bycia znanym, czynienia wrzawy w wiecie (co mo na by nazwa rozgosem prasowym) uwa a si za dobro samo w sobie, za najwy sze dobro, za przedmiot najwy szej czci26. 1724 Dekalog, Kazanie na Grze i nauczanie apostolskie opisuj nam drogi prowadzce do Krlestwa niebieskiego. Wspierani ask Ducha witego, idziemy nimi krok za krokiem przez codzienne czyny. Wzbogaceni sowem Chrystusa, powoli przynosimy owoce w Kociele na chwa Bo 27. W skrcie 1725 Bogosawiestwa podejmuj i wypeniaj obietnice Bo e od czasw Abrahama, ukierunkowajc je na Krlestwo niebieskie. S odpowiedzi na pragnienie szczcia, jakie Bg zo y w sercu czowieka. 1726 Bogosawiestwa ucz nas o celu ostatecznym, do jakiego powouje nas Bg. Jest nim: Krlestwo Bo e, ogldanie Boga, uczestnictwo w naturze Bo ej, ycie wieczne, usynowienie, odpoczynek w Bogu. 1727 Szczcie ycia wiecznego jest darmo danym darem Bo ym; jest ono nadprzyrodzone, podobnie jak aska, ktra do niego prowadzi. 1728 Bogosawiestwa stawiaj nas wobec decydujcych wyborw dotyczcych dbr ziemskich; oczyszczaj nasze serce, by nas nauczy miowa Boga nade wszystko. 1729 Szczcie niebieskie okrela kryteria rozeznawania w korzystaniu z dbr ziemskich, zgodnie z prawem Bo ym.
Artyku trzeci WOLNO CZOWIEKA
1730 Bg stworzy czowieka jako istot rozumn, dajc mu godno osoby obdarzonej mo liwoci decydowania i panowaniem nad swoimi czynami. Bg bowiem zechcia czowieka pozostawi w rku rady jego, eby Stworzyciela swego szuka z wasnej ochoty i Jego si trzymajc, dobrowolnie dochodzi do penej i bogosawionej doskonaoci28: Czowiek jest istot rozumn, a przez to podobn do Boga; zosta stworzony jako wolny i majcy panowanie nad swoimi czynami29. I. Wolno i odpowiedzialno 1731 Wolno jest zakorzenion w rozumie i woli mo liwoci dziaania lub niedziaania, czynienia tego lub czego innego, a wic podejmowania przez siebie dobrowolnych dziaa. Dziki wolnej woli ka dy decyduje o sobie. Wolno jest w czowieku si wzrastania i dojrzewania w prawdzie i dobru; osiga ona swoj doskonao, gdy jest ukierunkowana na Boga, ktry jest naszym szczciem. 1732 Wolno, dopki nie utwierdzi si w peni w swoim najwy szym dobru, jakim jest Bg, zakada mo liwo wyboru midzy dobrem a zem, a wic albo 396 wzrastania w doskonaoci, albo upadania i grzeszenia. Charakteryzuje ona czyny waciwe czowiekowi. Staje si rdem pochway lub nagany, zasugi lub winy. Im wicej czowiek czyni dobra, tym bardziej staje si wolnym. Prawdziw wolnoci jest tylko wolno w su bie dobra i sprawiedliwoci. Wybr nieposuszestwa i za jest nadu yciem wolnoci i prowadzi do niewoli grzechu30. 1734 Wolno czyni czowieka odpowiedzialnym za swoje czyny w takiej mierze, w jakiej s one dobrowolne. Postp w cnocie, poznanie dobra i asceza zwikszaj panowanie woli nad jej czynami. 1735 Poczytalno i odpowiedzialno za dziaanie mog zosta zmniejszone, a nawet zniesione, na skutek niewiedzy, nieuwagi, przymusu, strachu, przyzwyczaje, nieopanowanych uczu oraz innych czynnikw psychicznych lub spoecznych. 1736 Ka dy czyn bezporednio chciany jest przypisywany jego sprawcy: Tak wic Pan w ogrodzie zwraca si do Adama, ktry popeni grzech: Dlaczego to uczynie?31 Podobnie pyta Kaina32. Tak samo zwraca si prorok Natan do krla Dawida po jego cudzostwie z on Uriasza i zamordowaniu go33. Dziaanie mo e by zamierzone porednio, gdy wynika z zaniedbania w stosunku do tego, co nale ao wiedzie lub uczyni, np. wypadek na skutek nieznajomoci zasad ruchu drogowego. 1737 Skutek mo e by dopuszczony, chocia nie by chciany przez sprawc, np. nadmierne wyczerpanie matki przy chorym dziecku. Zy skutek nie jest przypisywany sprawcy, je eli nie by zamierzony ani jako cel, ani jako rodek dziaania, jak np. mier poniesiona podczas udzielania pomocy osobie bdcej w niebezpieczestwie. Aby zy skutek mg by przypisany sprawcy, trzeba, aby by przewidywany, a sprawca mia mo liwo uniknicia go, np. zabjstwo spowodowane przez kierowc w stanie nietrzewym. 1738 Wolno wypenia si w relacjach midzyludzkich. Ka da osoba ludzka, stworzona na obraz Bo y, ma prawo naturalne, by bya uznana za istot woln i odpowiedzialn. Wszyscy s zobowizani do szacunku wobec ka dego. Prawo do korzystania z wolnoci jest nieodcznym wymogiem godnoci osoby ludzkiej, zwaszcza w dziedzinie moralnoci i religii34. Prawo to powinno by uznane przez wadze wieckie oraz chronione w granicach dobra wsplnego i porzdku publicznego35. II. Wolno ludzka w ekonomii zbawienia 1739 Wolno i grzech. Wolno czowieka jest ograniczona i omylna. Rzeczywicie, czowiek zbdzi. Zgrzeszy w sposb wolny. Odrzucajc plan mioci Bo ej, oszuka samego siebie; sta si niewolnikiem grzechu. Ta pierwsza alienacja pocigna za sob wiele innych. Od pocztku historia ludzkoci wiadczy o nieszczciach i uciskach, ktre zrodziy si w sercu czowieka w nastpstwie zego u ywania wolnoci.
1740 Zagro enia wolnoci. Wolno nie daje nam prawa do mwienia i czynienia wszystkiego. Opiera si na faszu przekonanie, e czowiek, podmiot tej wolnoci, (jest) jednostk samowystarczaln i majc na celu zaspokojenie swojego wasnego interesu przez korzystanie z dbr ziemskich36. Poza tym, uwarunkowania adu ekonomicznego i spoecznego, politycznego i kulturowego, konieczne do waciwego korzystania z wolnoci, zbyt czsto s nieuznawane i gwacone. Te sytuacje zalepienia i niesprawiedliwoci obci aj ycie moralne i wystawiaj zarwno mocnych, jak i sabych na pokus grzechu przeciw mioci. Czowiek, oddalajc si od prawa moralnego, godzi we wasn wolno, sam si zniewala, zrywa braterstwo z innymi ludmi i buntuje si przeciw prawdzie Bo ej. 1741 Wyzwolenie i zbawienie. Przez swj chwalebny Krzy Chrystus wysu y zbawienie wszystkim ludziom. Wybawi ich z grzechu, ktry trzyma ich w niewoli; Ku wolnoci wyswobodzi nas Chrystus (Ga 5, 1). W Nim uczestniczymy w prawdzie, ktra czyni nas wolnymi37. Zosta nam dany Duch wity jak naucza Aposto gdzie jest Duch... tam wolno (2 Kor 3,17). Ju teraz chlubimy si wolnoci... dzieci Bo ych (Rz 8, 21). 1742 Wolno i aska. aska Chrystusa w adnym wypadku nie narusza naszej wolnoci, gdy odpowiada ona zmysowi prawdy i dobra, jaki Bg zo y w sercu czowieka. Przeciwnie, dowiadczenie chrzecijaskie, zwaszcza dowiadczenie modlitwy, wiadczy o tym, e im bardziej jestemy ulegli wobec porusze aski, tym bardziej wzrasta nasza wewntrzna wolno i nasza pewno zarwno wobec trudnoci, jak wobec naciskw i przymusu ze strony wiata zewntrznego. Przez dziaanie aski Duch wity wychowuje nas do wolnoci duchowej, by uczyni nas wolnymi wsppracownikami swego dziea w Kociele i w wiecie: Wszechmogcy i miosierny Bo e, oddal od nas askawie wszelkie przeciwnoci, abymy wolni od niebezpieczestw duszy i ciaa, mogli swobodnie peni Twoj su b38. W skrcie 1743 Bg zechcia czowieka pozostawi w rku rady jego, eby Stworzyciela swego szuka z wasnej ochoty i Jego si trzymajc, dobrowolnie dochodzi do penej i bogosawionej doskonaoci39. 1744 Wolno jest mo liwoci dziaania lub niedziaania, a wic podejmowania przez siebie dobrowolnych dziaa. Osiga ona doskonao swojego dziaania, gdy jest ukierunkowana na Boga, ktry jest naszym najwy szym Dobrem. 1745 Wolno charakteryzuje czyny waciwe czowiekowi. Sprawia, e istota ludzka jest odpowiedzialna za czyny, ktrych jest dobrowolnym sprawc. wiadome dziaanie jest waciwe czowiekowi. 1746 Poczytalno lub odpowiedzialno za dziaanie mo e zosta zmniejszona lub zniesiona na skutek niewiedzy, przymusu, strachu oraz innych czynnikw psychicznych lub spoecznych. 1747 Prawo do korzystania z wolnoci jest nieodcznym wymogiem godnoci czowieka, zwaszcza w dziedzinie religii i moralnoci. Wolno nie daje nam jednak faszywego prawa do mwienia i czynienia wszystkiego. 1748 Ku wolnoci wyswobodzi nas Chrystus (Ga 5, 1).
Artyku czwarty MORALNO CZYNW LUDZKICH 1749 Wolno czyni czowieka podmiotem moralnym. Gdy czowiek dziaa w sposb wiadomy, jest jeli tak mo na powiedzie ojcem wasnych czynw. Czyny ludzkie, to znaczy czyny wybrane w sposb wolny na podstawie sdu sumienia, mog by kwalifikowane moralnie. S dobre albo ze.
I. rda moralnoci 1750 Moralno czynw ludzkich zale y od: wybranego przedmiotu; zamierzonego celu, czyli od intencji; okolicznoci dziaania. Przedmiot, intencja i okolicznoci stanowi rda, czyli elementy konstytutywne moralnoci czynw ludzkich. 1751 Wybranym przedmiotem jest dobro, do ktrego wola kieruje si w sposb dobrowolny. Stanowi on materi czynu ludzkiego. Wybrany przedmiot okrela moralnie akt woli, o ile rozum uznaje go i ocenia jako zgodny lub racjonalny porzdek dobra i za, powiadczany przez sumienie. 1752 W odr nieniu od przedmiotu, po stronie podmiotu dziaajcego znajduje si jego intencja. Intencja jest istotnym elementem w wartociowaniu moralnym dziaania, poniewa sytuuje si w wolitywnym rdle dziaania i okrela je przez cel. Cel jest pierwszym elementem intencji i wskazuje na zamierzony kres dziaania. Intencja jest zwrceniem si woli do celu; dotyczy ona kresu dziaania. Jest ukierunkowaniem na przewidywane dobro podejmowanego dziaania. Nie ogranicza si do ukierunkowania naszych poszczeglnych dziaa, ale mo e porzdkowa pod ktem tego samego celu wiele dziaa. Mo e ukierunkowa cae ycie na cel ostateczny. Na przykad wywiadczona przysuga ma na celu pomoc bliniemu, ale jednoczenie mo e by inspirowana mioci Boga jako celu ostatecznego wszystkich naszych dziaa. To samo dziaanie mo e by inspirowane wieloma intencjami, np. wywiadczenie przysugi, by zyska przychylno lub by si nim chepi. 175 Dobra intencja (np. pomoc bliniemu) nie czyni ani dobrym, ani susznym zachowania, ktre samo w sobie jest nieuporzdkowane (jak kamstwo czy oszczerstwo). Cel nie uwica rodkw. Nie mo na wic usprawiedliwi skazania niewinnego jako uprawnionego rodka dla ratowania narodu. Przeciwnie, dodatkowa za intencja (jak pr na chwaa) czyni zym czyn, ktry sam z siebie mo e by dobry (np. jamu na40). 1754 Okolicznoci, a w tym tak e konsekwencje, s drugorzdnymi elementami czynu moralnego. Przyczyniaj si one do powikszenia lub zmniejszenia dobra lub za moralnego czynw ludzkich (np. wysoko skradzionej kwoty). Mog one rwnie zmniejszy lub zwikszy odpowiedzialno sprawcy (np. dziaanie ze strachu przed mierci). Okolicznoci nie mog same z siebie zmieni jakoci moralnej samych czynw; nie mog uczyni ani dobrym, ani susznym tego dziaania, ktre jest samo w sobie ze. II. Czyny dobre i czyny ze 1755 Czyn moralnie dobry zakada jednoczenie dobro przedmiotu, celu i okolicznoci. Zy cel niszczy dziaanie, chocia jego przedmiot byby sam w sobie dobry (jak modlitwa i post po to, by ludzie widzieli). Wybrany przedmiot ju sam mo e uczyni zym cao dziaania. Istniej konkretne zachowania, jak nierzd, ktrych wybr jest zawsze bdny, poniewa pociga za sob nieuporzdkowanie woli, to znaczy zo moralne. 1756 Bdna jest wic ocena moralnoci czynw ludzkich, biorca pod uwag tylko intencj, ktra je inspiruje, lub okolicznoci (rodowisko, presja spoeczna, przymus lub konieczno dziaania itd.) stanowice ich to. Istniej czyny, ktre z siebie i w sobie, niezale nie od okolicznoci i intencji, s zawsze bezwzgldnie niedozwolone ze wzgldu na ich przedmiot, jak blunierstwo i krzywoprzysistwo, zabjstwo i cudzostwo. Niedopuszczalne jest czynienie za, by wyniko z niego dobro. W skrcie 1757 Przedmiot, intencja i okolicznoci stanowi trzy rda moralnoci czynw ludzkich. 1758 Wybrany przedmiot okrela moralnie akt woli, wedug ktrego rozum uznaje go i ocenia jako dobry lub zy. 1759 Nie mo na usprawiedliwi zego dziaania podjtego w dobrej intencji41. Cel nie uwica rodkw.
1760 Czyn moralnie dobry zakada jednoczenie dobro przedmiotu, celu i okolicznoci. 1761 Istniej konkretne zachowania, ktrych wybr jest zawsze bdny, poniewa pociga za sob nieuporzdkowanie woli, to znaczy zo moralne. Jest niedopuszczalne czynienie za, by wyniko z niego dobro.
Artyku pity MORALNO UCZU 1762 Osoba ludzka d y do szczcia przez swoje wiadome czyny; uczucia bd doznania, jakich dowiadcza, mog j do tego uzdalnia lub si do tego przyczynia. I. Uczucia 1763 Pojcie uczucia nale y do dziedzictwa chrzecijaskiego. Doznania lub uczucia oznaczaj emocje lub poruszenia wra liwoci, ktre skaniaj do dziaania lub niedziaania, zgodnie z tym, co jest odczuwane lub wyobra ane jako dobre lub ze. 1764 Uczucia s naturalnymi skadnikami psychiki ludzkiej, stanowi obszar przejciowy i zapewniaj wi midzy yciem zmysowym a yciem ducha. Nasz 368 Pan wskazuje na serce czowieka jako na rdo, z ktrego wypywaj uczucia42. 1765 Czowiek posiada wiele uczu. Najbardziej podstawowym uczuciem jest mio spowodowana upodobaniem do dobra. Mio wywouje pragnienie nieobecnego dobra i nadziej na jego uzyskanie. Pragnienie to koczy si przyjemnoci i radoci z posiadanego dobra. Boja przed zem wywouje nienawi, wstrt i lk przed zem przyszym. Boja ta koczy si smutkiem z powodu istniejcego za lub gniewem, ktry si mu sprzeciwia. 1766 Kocha znaczy chcie dla kogo dobra43. Wszystkie inne uczucia maj swoje rdo w tym pierwotnym poruszeniu serca czowieka ku dobru. Jedynie 1704 dobro jest miowane44. Uczucia s ze, gdy mio jest za; dobre, gdy mio jest dobra45. II. Uczucia i ycie moralne 1767 Uczucia same w sobie nie s ani dobre, ani ze. Nabieraj one wartoci moralnej w takiej mierze, w jakiej faktycznie zale od rozumu i od woli. Uczucia nazywane s dobrowolnymi albo dlatego, e nakazuje je wola, albo dlatego, e ich nie zabrania46. Doskonao dobra moralnego lub ludzkiego wymaga, by rozum kierowa uczuciami47. 1768 Wzniose uczucia nie decyduj ani o moralnoci, ani o witoci osb; stanowi niewyczerpany zasb wyobra e i odczu, w ktrych wyra a si ycie moralne. Uczucia s moralnie dobre, gdy przyczyniaj si do dobrego dziaania; w przeciwnym razie s moralnie ze. Prawa wola podporzdkowuje dobru i szczciu poruszenia zmysowe, ktre uznaje za swoje. Za wola ulega nieuporzdkowanym uczuciom i potguje je. Emocje i doznania mog by przeksztacone w cnoty lub znieksztacone w wady. 1769 W yciu chrzecijaskim sam Duch wity wypenia swoje dzieo, pobudzajc cao bytu czowieka, wraz z jego cierpieniami, obawami, smutkami, jak to jawi si w agonii i mce Pana. W Chrystusie uczucia ludzkie mog otrzyma swoje spenienie w mioci i Boskim szczciu. 1770 Doskonao moralna polega na tym, aby czowieka kierowaa do dobra nie tylko wola, lecz tak e jego d enie zmysowe zgodnie ze sowami psalmu: Moje serce i ciao radonie woaj do Boga ywego (Ps 84, 3). W skrcie 1771 Pojcie uczucia oznacza odczucia lub doznania. Czowiek dziki swoim emocjom przeczuwa dobro i przewiduje zo.
1772 Podstawowymi uczuciami s mio i nienawi, pragnienie i obawa, rado, smutek i gniew. 1773 W uczuciach jako poruszeniach wra liwoci nie ma ani dobra, ani za moralnego. W miar jednak ich zale noci od rozumu i od woli jest w nich dobro lub zo moralne. 1774 Emocje i doznania mog by przeksztacone w cnoty lub znieksztacone w wady. 1775 Doskonao dobra moralnego polega na tym, aby nie tylko wola, lecz tak e serce kierowao czowieka do dobra.
Artyku szsty SUMIENIE MORALNE 1776 W gbi sumienia czowiek odkrywa prawo, ktrego sam sobie nie nakada, lecz ktremu winien by posuszny i ktrego gos wzywajcy go zawsze tam, gdzie potrzeba, do miowania i czynienia dobra a unikania za, rozbrzmiewa w sercu nakazem... Czowiek bowiem ma w swym sercu wypisane przez Boga prawo... Sumienie jest najtajniejszym orodkiem i sanktuarium czowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, ktrego gos w jego wntrzu rozbrzmiewa48. I. Sd sumienia 1777 Sumienie moralne49 obecne we wntrzu osoby nakazuje jej w odpowiedniej chwili peni dobro, a unika za. Osdza ono rwnie konkretne wybory, aprobujc te, ktre s dobre, i potpiajc te, ktre s ze50. wiadczy ono o autorytecie prawdy odnoszcej si do najwy szego Dobra, do ktrego osoba ludzka czuje si przycigana i ktrego nakazy przyjmuje. Czowiek roztropny suchajc sumienia moralnego, mo e usysze Boga, ktry mwi. 1778 Sumienie moralne jest sdem rozumu, przez ktry osoba ludzka rozpoznaje jako moraln konkretnego czynu, ktry zamierza wykona, ktrego wanie dokonuje lub ktrego dokonaa. Czowiek we wszystkim tym, co mwi i co czyni, powinien wiernie i za tym, o czym wie, e jest suszne i prawe. Wanie przez sd swego sumienia czowiek postrzega i rozpoznaje nakazy prawa Bo ego: Sumienie jest prawem naszego ducha, ale go przewy sza; upomina nas, pozwala pozna odpowiedzialno i obowizek, obaw i nadziej... Jest zwiastunem Tego, ktry tak w wiecie natury, jak i aski, mwi do nas przez zason, poucza nas i nami kieruje. Sumienie jest pierwszym ze wszystkich namiestnikw Chrystusa51. 1779 Jest wa ne, by ka dy wszed w siebie, a eby usysze gos swojego sumienia i za nim pj. To poszukiwanie gbi wewntrznej jest tym bardziej konieczne, e ycie czsto sprawia, i uchylamy si od wszelkiej refleksji, zastanowienia si lub wejcia w siebie: Wr do swego sumienia, jego pytaj!... Zejdcie wic bracia do waszego wntrza i we wszystkim, co czynicie, patrzcie na wiadka Boga!52 7178 Godno osoby ludzkiej zawiera w sobie prawo sumienia i jej si domaga. Sumienie obejmuje postrzeganie zasad moralnych (syndereza), ich zastosowanie w danych okolicznociach przez praktyczne rozeznanie racji i dbr, a w wyniku tego sd o konkretnych czynach, zamierzonych lub ju dokonanych. Prawda o dobru moralnym, wyra ona w prawie rozumu, jest praktycznie i konkretnie uznana przez roztropny sd sumienia. Czowieka, ktry wybiera zgodnie z tym sdem, nazywa si czowiekiem roztropnym. 1781 Sumienie pozwala wzi odpowiedzialno za dokonane czyny. Je eli czowiek popenia zo, suszny sd sumienia mo e by w nim wiadkiem uniwersalnej prawdy o dobru, a zarazem o zu jego pojedynczego wyboru. Wyrok sdu sumienia stanowi rkojmi nadziei i miosierdzia. Powiadczajc zy czyn, przypomina o przebaczeniu, o ktre trzeba prosi, o dobru, ktre nale y cigle praktykowa, i o cnocie, ktr bezustannie nale y rozwija za pomoc aski Bo ej:
Uspokoimy przed Nim nasze serce. A jeli nasze serce oskar a nas, to Bg jest wikszy od naszego serca i zna wszystko (1 J 3, 19-20). 1782 Czowiek ma prawo dziaa zgodnie z sumieniem i wolnoci, by osobicie podejmowa decyzje moralne. Nie wolno wic go zmusza, aby postpowa wbrew swojemu sumieniu. Ale nie wolno mu te przeszkadza w postpowaniu zgodnie z wasnym sumieniem, zwaszcza w dziedzinie religijnej 53. II. Formowanie sumienia 1783 Sumienie powinno by uformowane, a sd moralny owiecony. Sumienie dobrze uformowane jest prawe i prawdziwe. Formuuje ono swoje sdy, kierujc si rozumem, zgodnie z prawdziwym dobrem chcianym przez mdro Stwrcy. Wychowanie sumienia jest nieodzowne w yciu ka dego czowieka, ktry jest poddawany negatywnym wpywom, a przez grzech kuszony do wybrania raczej wasnego zdania i odrzucenia nauczania pewnego. 1784 Wychowanie sumienia jest zadaniem caego ycia. Od najmodszych lat wprowadza ono dziecko w poznawanie i praktykowanie prawa wewntrznego, rozpoznawanego przez sumienie. Roztropne wychowanie ksztatuje cnoty; chroni lub uwalnia od strachu, egoizmu i pychy, faszywego poczucia winy i d e do upodobania w sobie, zrodzonego z ludzkich saboci i bdw. Wychowanie sumienia zapewnia wolno i prowadzi do pokoju serca. 1785 W formowaniu sumienia sowo Bo e jest wiatem na naszej drodze; powinnimy przyjmowa je przez wiar i modlitw oraz stosowa w praktyce. Powinnimy tak e bada nasze sumienie, wpatrujc si w krzy Pana. Jestemy wspierani darami Ducha witego, wspomagani wiadectwem lub radami innych ludzi i prowadzeni pewnym nauczaniem Kocioa54. III. Wybiera zgodnie z sumieniem 1786 Sumienie, stajc wobec wyboru moralnego, mo e wyda zarwno prawy sd zgodny z rozumem i prawem Bo ym, jak i przeciwnie sd bdny, ktry od tego odbiega. 1787 Niekiedy czowiek spotyka si z sytuacjami, ktre czyni sd moralny mniej pewnym i utrudniaj decyzj. Powinien jednak zawsze szuka tego, co jest suszne i dobre, oraz rozeznawa wol Bo wyra on w prawie Bo ym. 1788 W tym celu czowiek stara si interpretowa dane dowiadczenia i znaki czasw dziki cnocie roztropnoci, radom osb godnych zaufania oraz pomocy Ducha witego i Jego darw. 1789 Oto niektre zasady, ktre stosuj si do wszystkich przypadkw: nigdy nie jest dopuszczalne czynienie za, by wyniko z niego dobro; zota zasada: Wszystko... co bycie chcieli, eby wam ludzie czynili, i wy im czycie! (Mt 7, 12)55; mio zawsze przejawia si w szacunku dla bliniego i jego sumienia: W ten sposb grzeszc przeciwko braciom i ra c ich... sumienia, grzeszycie 1971 przeciwko samemu Chrystusowi (1 Kor 8,12). Dobr jest rzecz... nie czyni niczego, co twego brata razi, gorszy albo osabia (Rz 14, 21). IV. Sd bdny 1790 Czowiek powinien by zawsze posuszny pewnemu sdowi swojego sumienia. Gdyby dobrowolnie dziaa przeciw takiemu sumieniu, potpiaby sam siebie. Zdarza si jednak, e sumienie znajduje si w ignorancji i wydaje bdne sdy o czynach, ktre maj by dokonane lub ju zostay dokonane. 1791 Ignorancja czsto mo e by przypisana odpowiedzialnoci osobistej. Dzieje si tak, gdy czowiek niewiele dba o poszukiwanie prawdy i dobra, a sumienie z nawyku do grzechu powoli ulega niemal zalepieniu56. W tych przypadkach osoba jest odpowiedzialna za zo, ktre popenia.
1792 Nieznajomo Chrystusa i Jego Ewangelii, ze przykady dawane przez innych ludzi, zniewolenie przez uczucia, domaganie si le pojtej autonomii sumienia, odrzucenie autorytetu Kocioa i Jego nauczania, brak nawrcenia i mioci mog sta si pocztkiem wypacze w postawie moralnej. 1793 Jeli przeciwnie ignorancja jest niepokonalna lub sd bdny bez odpowiedzialnoci podmiotu moralnego, to zo popenione przez osob nie mo e by jej przypisane. Mimo to pozostaje ono zem, brakiem, nieporzdkiem. Konieczna jest wic praca nad poprawianiem bdw sumienia. 1794 Dobre i czyste sumienie jest owiecane przez prawdziw wiar. Albowiem mio wypywa rwnoczenie z czystego serca, dobrego sumienia i wiary nieobudnej (1 Tm 1, 5)57: Im bardziej wic decydujc rol odgrywa prawe sumienie, tym wicej osoby i spoecznoci ludzkie unikaj lepej samowoli i staraj si dostosowa do obiektywnych norm moralnoci58. W skrcie 1795 Sumienie jest najtajniejszym orodkiem i sanktuarium czowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, ktrego gos w jego wntrzu rozbrzmiewa59. 1796 Sumienie moralne jest sdem rozumu, przez ktry osoba ludzka rozpoznaje jako moraln konkretnego czynu. 1797 Dla czowieka, ktry popeni zo, wyrok jego sumienia stanowi rkojmi nawrcenia i nadziei. 1798 Sumienie dobrze uformowane jest prawe i prawdziwe. Formuuje ono swoje sdy, kierujc si rozumem, zgodnie z prawdziwym dobrem chcianym przez mdro Stwrcy. Ka dy powinien wykorzystywa rodki odpowiednie do formowania swego sumienia. 1799 Sumienie, stajc wobec wyboru moralnego, mo e wyda zarwno prawy sd zgodny z rozumem i prawem Bo ym, jak i przeciwnie sd bdny, ktry od tego odbiega. 1800 Czowiek powinien by zawsze posuszny pewnemu sdowi swego sumienia. 1801 Sumienie mo e pozostawa w ignorancji lub wydawa bdne sdy. Taka ignorancja i takie bdy nie zawsze s wolne od winy. 1802 Sowo Bo e jest wiatem na naszej drodze. Powinnimy przyjmowa je przez wiar i modlitw oraz stosowa w praktyce. W ten sposb formuje si sumienie.
Artyku sidmy CNOTY 1803 Wszystko, co jest prawdziwe, co godne, co sprawiedliwe, co czyste, co mie, co zasuguje na uznanie: jeli jest jak cnot i czynem chwalebnym to miejcie na myli! (Flp 4, 8). Cnota jest habitualn i trwa dyspozycj do czynienia dobra. Pozwala ona osobie nie tylko wypenia dobre czyny, ale tak e dawa z siebie to, co najlepsze. Osoba cnotliwa wszystkimi swoimi siami zmysowymi i duchowymi d y do dobra; zabiega o nie i wybiera je w konkretnych dziaaniach. Celem ycia cnotliwego jest upodobnienie si do Boga60. I. Cnoty ludzkie 1804 Cnoty ludzkie s trwaymi postawami, staymi dyspozycjami, habitualnymi przymiotami umysu i woli, ktre reguluj nasze czyny, porzdkuj nasze uczucia i kieruj naszym postpowaniem zgodnie z rozumem i wiar. Zapewniaj one atwo, pewno i rado w prowadzeniu ycia moralnie dobrego. Czowiek cnotliwy to ten, ktry dobrowolnie czyni dobro.
Cnoty moralne zdobywa si wysikami czowieka. S one owocami i zal kami czynw moralnie dobrych; uzdalniaj one wszystkie wadze czowieka, by doszed do zjednoczenia z mioci Bo . Cnoty kardynalne 1805 Cztery cnoty odgrywaj kluczow rol i dlatego nazywa si je cnotami kardynalnymi; wszystkie inne grupuj si wok nich. S nimi: roztropno, sprawiedliwo, mstwo i umiarkowanie. I jeli kto miuje sprawiedliwo jej to dzieem s cnoty: uczy bowiem umiarkowania i roztropnoci, sprawiedliwoci i mstwa (Mdr 8, 7). Cnoty te pod innymi nazwami s wychwalane w wielu miejscach Pisma witego. 1806 Roztropno jest cnot, ktra uzdalnia rozum praktyczny do rozeznawania w ka dej okolicznoci naszego prawdziwego dobra i do wyboru waciwych rodkw do jego penienia. Czowiek rozumny na kroki swe zwa a (Prz 14, 15). Bdcie... roztropni i trzewi, abycie si mogli modli (1 P 4, 7). Roztropno jest praw zasad dziaania, jak za Arystotelesem pisze w. Tomasz61. Nie nale y jej myli ani z niemiaoci czy strachem, ani z dwulicowoci czy udawaniem. Jest nazywana auriga virtutum: kieruje ona innymi cnotami, wskazujc im zasad i miar. Roztropno kieruje bezporednio sdem sumienia. Czowiek roztropny decyduje o swoim postpowaniu i porzdkuje je, kierujc si tym sdem. Dziki tej cnocie bezbdnie stosujemy zasady moralne do poszczeglnych przypadkw i przezwyci amy wtpliwoci odnonie do dobra, ktre nale y czyni, i za, ktrego nale y unika. 1807 Sprawiedliwo jest cnot moraln, ktra polega na staej i trwaej woli oddawania Bogu i bliniemu tego, co im si nale y. Sprawiedliwo w stosunku do Boga nazywana jest cnot religijnoci. W stosunku do ludzi uzdalnia ona do poszanowania praw ka dego i do wprowadzania w stosunkach ludzkich harmonii, ktra sprzyja bezstronnoci wzgldem osb i dobra wsplnego. Czowiek sprawiedliwy, czsto wspominany w Pimie witym, wyr nia si sta uczciwoci swoich myli i prawoci swojego postpowania w stosunku do bliniego. Nie bdziesz stronniczym na korzy ubogiego, ani nie bdziesz mia wzgldw dla bogatego. Sprawiedliwie bdziesz sdzi bliniego (Kp 19,15). Panowie, oddawajcie niewolnikom to, co sprawiedliwe i suszne, wiadomi tego, e i wy macie Pana w niebie (Kol 4, 1). 1808 Mstwo jest cnot moraln, ktra zapewnia wytrwao w trudnociach i stao w d eniu do dobra. Umacnia decyzj opierania si pokusom i przezwyci ania przeszkd w yciu moralnym. Cnota mstwa uzdalnia do przezwyci ania strachu, nawet strachu przed mierci, do stawienia czoa prbom i przeladowaniom. Uzdalnia nawet do wyrzeczenia i do ofiary z ycia w obronie susznej sprawy. Pan, moja moc i pie (Ps 118, 14). Na wiecie doznacie ucisku, ale miejcie odwag: Jam zwyci y wiat! (J 16, 33). 1809 Umiarkowanie jest cnot moraln, ktra pozwala opanowa d enie do przyjemnoci i zapewnia rwnowag w u ywaniu dbr stworzonych. Zapewnia panowanie woli nad popdami i utrzymuje pragnienia w granicach uczciwoci. Osoba umiarkowana kieruje do dobra swoje po dania zmysowe, zachowuje zdrow dyskrecj i nie daje si uwie... by i za zachciankami swego serca (Syr 5, 2)62. Umiarkowanie jest czsto wychwalane w Starym Testamencie: Nie id za twymi namitnociami: powstrzymaj si od po da! 2517 (Syr 18, 30). W Nowym Testamencie jest ono nazywane skromnoci lub prostot. Powinnimy y na tym wiecie rozumnie i sprawiedliwie, i pobo nie (Tt 2, 12). y dobrze to nic innego jak miowa Boga caym sercem, ca dusz i caym umysem. Dla Niego zachowuje czowiek nienaruszon mio (dziki umiarkowaniu), ktrej adne nieszczcie nie zamie (dziki mstwu), ktra posuszna jest jedynie Bogu samemu (dziki sprawiedliwoci), ktra czuwa nad rozeznaniem wszystkiego, by nie da si zaskoczy przez podstp i kamstwo (dziki roztropnoci)63. Cnoty i aska 1810 Cnoty ludzkie, nabyte przez wychowanie, wiadome czyny i wytrwale podejmowane wysiki, s oczyszczane i podnoszone przez ask Bo . Z pomoc Bo ksztatuj one charakter i uatwiaj czynienie dobra. Czowiek cnotliwy jest szczliwy, praktykujc cnoty.
1811 Czowiek zraniony przez grzech ma trudnoci w zachowaniu rwnowagi moralnej. Dar zbawienia dany przez Chrystusa udziela nam aski koniecznej do wytrwaoci w poszukiwaniu cnt. Ka dy powinien zawsze prosi o t ask wiata i mocy, przyjmowa sakramenty, wspdziaa z Duchem witym, i za Jego wezwaniami do miowania dobra i wystrzegania si za. II. Cnoty teologalne 1812 Cnoty ludzkie s zakorzenione w cnotach teologalnych, ktre uzdalniaj wadze czowieka do uczestnictwa w naturze Bo ej64. Cnoty teologalne bowiem odnosz si bezporednio do Boga. Uzdalniaj one chrzecijan do ycia w jednoci z Trjc wit. Ich pocztkiem, motywem i przedmiotem jest Bg Trjjedyny. 1813 Cnoty teologalne ksztatuj, pobudzaj i charakteryzuj dziaanie moralne chrzecijanina. Ksztatuj one i o ywiaj wszystkie cnoty moralne. S wszczepione przez Boga w dusze wiernych, by uzdolni ich do dziaania jako dzieci Bo e i do zasugiwania na ycie wieczne. Stanowi one rkojmi obecnoci i dziaania Ducha witego we wadzach czowieka. S trzy cnoty teologalne: wiara, nadzieja i mio65. Wiara 1814 Wiara jest cnot teologaln, dziki ktrej wierzymy w Boga i w to wszystko, co On nam powiedzia i objawi, a co Koci wity podaje nam do wierzenia, poniewa Bg jest sam prawd. Przez wiar czowiek z wolnej woli cay powierza si Bogu66. Dlatego wierzcy stara si pozna i czyni wol Bo . Sprawiedliwy z wiary y bdzie (Rz 1, 17). ywa wiara dziaa przez mio (Ga 5, 6). 1815 Dar wiary trwa w tym, kto nie zgrzeszy przeciw niej67. Jednak bez uczynkw wiara jest martwa (Jk 2, 26); wiara, pozbawiona nadziei i mioci, nie jednoczy wiernego w sposb peny z Chrystusem i nie czyni go ywym czonkiem Jego Ciaa. 1816 Ucze Chrystusa powinien nie tylko zachowywa wiar i y ni, ale tak e wyznawa j, odwa nie wiadczy o niej i szerzy j: Wszyscy... winni by gotowi wyznawa Chrystusa wobec ludzi i i za Nim drog krzy a wrd przeladowa, ktrych Kocioowi nigdy nie brakuje68. Su ba i wiadectwo wiary s nieodzowne do zbawienia: Do ka dego wic, kto si przyzna do Mnie przed ludmi, przyznam si i Ja przed moim Ojcem, ktry jest w niebie. Lecz kto si Mnie zaprze przed ludmi, tego zapr si i Ja przed moim Ojcem, ktry jest w niebie (Mt 10, 32-33). Nadzieja 1817 Nadzieja jest cnot teologaln, dziki ktrej pragniemy jako naszego szczcia Krlestwa niebieskiego i ycia wiecznego, pokadajc ufno w obietnicach Chrystusa i opierajc si nie na naszych siach, ale na pomocy aski Ducha witego. Trzymajmy si niewzruszenie nadziei, ktr wyznajemy, bo godny jest zaufania Ten, ktry da obietnic (Hbr 10, 23). On wyla na nas obficie (Ducha witego) przez Jezusa Chrystusa, Zbawiciela naszego, abymy, usprawiedliwieni Jego ask, stali si w nadziei dziedzicami ycia wiecznego (Tt 3, 6-7). 1818 Cnota nadziei odpowiada d eniu do szczcia, zo onemu przez Boga w sercu ka dego czowieka; podejmuje ona te oczekiwania, ktre inspiruj dziaania ludzi; oczyszcza je, by ukierunkowa je na Krlestwo niebieskie; chroni przed zwtpieniem; podtrzymuje w ka dym opuszczeniu; poszerza serce w oczekiwaniu szczcia wiecznego. ywa nadzieja chroni przed egoizmem i prowadzi do szczcia mioci. 1819 Nadzieja chrzecijaska podejmuje i wypenia nadziej narodu wybranego, majc swoje rdo i wzr w nadziei Abrahama, ktry w Izaaku zosta napeniony obietnicami Boga i oczyszczony przez prb ofiary69. On to wbrew nadziei uwierzy nadziei, e stanie si ojcem wielu narodw (Rz 4,18). 1820 Nadzieja chrzecijaska rozwija si od pocztku przepowiadania Jezusa w ogoszeniu bogosawiestw. Bogosawiestwa wznosz nasz nadziej do Nieba jako do nowej Ziemi Obiecanej; wytyczaj jej drog przez prby, ktre czekaj uczniw Jezusa. Bg jednak, przez zasugi Jezusa Chrystusa i Jego mki, zachowuje nas w nadziei, ktra zawie nie mo e (Rz 5, 5). Nadzieja jest pewn i trwa kotwic duszy, ktra przenika poza zason, gdzie Jezus poprzednik wszed za nas (Hbr
6,19-20). Jest ona tak e zbroj, ktra chroni nas w walce zbawienia: odziani w pancerz wiary i mioci oraz hem nadziei zbawienia (1 Tes 5, 8). Zapewnia nam rado nawet w czasie prby: Weselcie si nadziej! W ucisku bdcie cierpliwi ( Rz 12,12). Wyra a si w modlitwie i karmi si ni, szczeglnie w modlitwie Ojcze nasz, streszczajcej to wszystko, czego nadzieja pozwala nam pragn. 1821 Mo emy wic mie nadziej na chwa nieba, obiecan przez Boga tym, ktrzy Go miuj70 i czyni Jego wol71. We wszelkich okolicznociach ka dy powinien mie nadziej, e z ask Bo wytrwa do koca72 i otrzyma rado nieba jako nagrod wieczn Boga za dobre uczynki spenione z pomoc aski Chrystusa. W nadziei Koci modli si, by wszyscy ludzie zostali zbawieni (1 Tm 2, 4). D y do zjednoczenia w chwale nieba z Chrystusem, swoim Oblubiecem: Ufaj wic, (duszo moja), ufaj, bo nie znasz dnia ani godziny. Czuwaj pilnie, wszystko szybko przemija, cho twoja tsknota wtpliwym czyni to, co jest pewne, i czas krtki dugim. Pomnij, e im wicej walk tu przetrwasz tym lepiej dowiedziesz, jak miujesz twego Boga! Tym hojniej te potem z Umiowanym bdziesz cieszya si rozkosz i szczciem, ktrym nie bdzie koca73. Mio 1822 Mio jest cnot teologaln, dziki ktrej miujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych blinich jak siebie samych ze wzgldu na mio Boga. 1823 Jezus czyni mio przedmiotem nowego przykazania74. Umiowawszy swoich do koca (J 13, 1), objawia mio Ojca, ktr od Niego otrzymuje. Uczniowie miujc si wzajemnie, naladuj mio Jezusa, ktr tak e sami otrzymuj. Dlatego Jezus mwi: Jak Mnie umiowa Ojciec, tak i Ja was umiowaem. Wytrwajcie w mioci mojej! (J 15, 9). I jeszcze: To jest moje przykazanie, abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 15,12). 1824 Mio owoc Ducha i penia Prawa strze e przykaza Boga i Chrystusa: Wytrwajcie w mioci mojej! Jeli bdziecie zachowywa moje przykazania, bdziecie trwa w mioci mojej (J 15, 9-10)75. 1825 Chrystus umar z mioci do nas, gdy bylimy jeszcze nieprzyjacimi (Rz 5,10). Pan prosi nas, bymy jak On miowali nawet naszych nieprzyjaci76, 604 stali si blinimi dla najbardziej oddalonych77, miowali dzieci78 i ubogich jak On sam79. wity Pawe Aposto przekaza niezrwnany obraz mioci: Mio cierpliwa jest, askawa jest. Mio nie zazdroci, nie szuka poklasku, nie unosi si pych; nie dopuszcza si bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi si gniewem, nie pamita zego; nie cieszy si z niesprawiedliwoci, lecz wspweseli si z prawd. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokada nadziej, wszystko przetrzyma (1 Kor 13, 4-7) 1826 Jeli mioci bym nie mia mwi jeszcze Aposto bybym niczym. Jeli mioci bym nie mia, nic bym nie zyska (1 Kor 13, 2. 3); bez niej nie maj znaczenia przywileje, su ba, nawet cnota... Mio przewy sza wszystkie cnoty; jest pierwsz z cnt teologalnych: Tak wic trwaj wiara, nadzieja, mio te trzy: z nich za najwiksza jest mio (I Kor 13, 13). 1827 Mio o ywia i inspiruje praktykowanie wszystkich cnt. Jest ona wizi doskonaoci (Kol 3, 14); jest form cnt; wyra a je i porzdkuje midzy sob; jest rdem i celem ich chrzecija-
skiego praktykowania. Mio usprawnia i oczyszcza nasz ludzk zdolno miowania. Podnosi j do nadprzyrodzonej doskonaoci mioci Bo ej. 1828 Praktykowanie ycia moralnego o ywianego przez mio daje chrzecijaninowi duchow wolno dzieci Bo ych. Nie stoi on ju przed Bogiem z lkiem jak niewolnik, ani jak najemnik oczekujcy zapaty, lecz jak syn, ktry odpowiada na mio Tego, ktry sam pierwszy nas umiowa (1 J 4, 19): Albo odwracamy si od za z obawy przed kar jestemy wtedy jako niewolnicy; albo te zachca nas nagroda jestemy wtedy podobni do najemnikw. Albo wreszcie jestemy posuszni dla samego dobra i dla mioci Tego, ktry rozkazuje... a wtedy jestemy jako dzieci80. 1829 Owocami mioci s rado, pokj i miosierdzie. Mio wymaga dobroci i upomnienia braterskiego; jest yczliwoci; rodzi wzajemno; trwa bezinteresowna i hojna. Mio jest przyjani i komuni: Wypenieniem wszystkich naszych czynw jest mio. Oto cel, do ktrego zd amy. Ze wzgldu na niego biegniemy i do niego biegniemy. Gdy go osigniemy, znajdziemy w nim pokj81. III. Dary i owoce Ducha witego 1830 ycie moralne chrzecijan jest podtrzymywane przez dary Ducha witego. S one trwaymi dyspozycjami, ktre czyni czowieka ulegym, by i za poruszeniami Ducha witego. 1831 Siedmioma darami Ducha witego s: mdro, rozum, rada, mstwo, umiejtno, pobo no i boja Bo a. Chrystus, Syn Dawida, posiada je w caej peni82. Dopeniaj one i udoskonalaj cnoty tych, ktrzy je otrzymuj. Czyni wiernych ulegymi do ochotnego posuszestwa wobec natchnie Bo ych. Twj dobry Duch niech mnie prowadzi po rwnej ziemi (Ps 143,10) Wszyscy ci, ktrych prowadzi Duch Bo y, s synami Bo ymi... dziemi, to i dziedzicami: dziedzicami Boga, a wspdziedzicami Chrystusa (Rz 8, 14. 17). 1832 Owocami Ducha s doskonaoci, ktre ksztatuje w nas Duch wity jako pierwociny wiecznej chway. Tradycja Kocioa wymienia ich dwanacie: mio, wesele, pokj, cierpliwo, uprzejmo, dobro, wspaniaomylno, askawo, wierno, skromno, wstrzemiliwo, czysto (Ga 5, 22-23 Wulg.). W skrcie 1833 Cnota jest habitualn i trwa dyspozycj do czynienia dobra. 1834 Cnoty ludzkie s trwaymi dyspozycjami umysu i woli, ktre reguluj nasze czyny, porzdkuj nasze uczucia i kieruj naszym postpowaniem zgodnie z rozumem i wiar. Mo na je zgrupowa wok czterech cnt kardynalnych: roztropnoci, sprawiedliwoci, mstwa i umiarkowania. 1835 Roztropno uzdalnia rozum praktyczny do rozeznawania w ka dej okolicznoci naszego prawdziwego dobra i do wyboru waciwych rodkw do jego penienia. 1836 Sprawiedliwo polega na staej i trwaej woli oddawania Bogu i bliniemu tego, co im si nale y. 1837 Mstwo zapewnia wytrwao w trudnociach i stao w d eniu do dobra. 1838 Umiarkowanie pozwala opanowa d enie do przyjemnoci zmysowych i zapewnia rwnowag w u ywaniu dbr stworzonych.
1839 Cnoty moralne wzrastaj przez wychowanie, wiadome czyny i wytrwao w wysiku. aska Bo a oczyszcza je i podnosi. 1840 Cnoty teologalne uzdalniaj chrzecijan do ycia w jednoci z Trjc wit. Ich pocztkiem, motywem i przedmiotem jest Bg, poznawany przez wiar, w ktrym pokadamy nadziej i ktrego miujemy dla Niego samego. 1841 S trzy cnoty teologalne: wiara, nadzieja i mio83. Ksztatuj one i o ywiaj wszystkie cnoty moralne. 1842 Dziki cnocie wiary wierzymy w Boga i wierzymy w to wszystko, co On nam objawi, a co Koci wity podaje nam do wierzenia. 1843 Dziki cnocie nadziei pragniemy i oczekujemy od Boga, z trwa ufnoci, wiecznego i ask, by na nie zasu y. ycia
1844 Dziki cnocie mioci miujemy Boga nade wszystko i naszych blinich jak siebie samych ze wzgldu na mio Boga. Jest ona wizi doskonaoci (Kol 3,14) i form wszystkich cnt. 1845 Siedmioma darami Ducha witego udzielanymi chrzecijanom s: mdro, rozum, rada, mstwo, umiejtno, pobo no i boja Bo a.
Artyku smy GRZECH I. Miosierdzie i grzech 1846 Ewangelia jest w Jezusie Chrystusie objawieniem miosierdzia Bo ego 430 dla grzesznikw84. Anio zwiastuje Jzefowi: Nadasz (Mu) imi Jezus, On bowiem zbawi swj lud od jego grzechw (Mt 1, 21). To samo mo na powiedzie o Eucharystii, sakramencie Odkupienia: To jest moja Krew Przymierza, ktra za wielu bdzie wylana na odpuszczenie grzechw (Mt 26, 28). 1847 Bg stworzy ci bez ciebie, ale nie zbawia ci bez ciebie85. Przyjcie Jego miosierdzia wymaga od nas uznania naszych win. Jeli mwimy, e nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy. Je eli wyznajemy nasze grzechy, [Bg] jako wierny i sprawiedliwy odpuci je nam i oczyci nas z wszelkiej nieprawoci (1 J 1, 8-9). 1848 Jak stwierdza wity Pawe: Gdzie... wzmg si grzech, tam jeszcze obficiej rozlaa si aska. Aby jednak aska moga dokona swego dziea, musi ujawni nasz grzech w celu nawrcenia naszego serca i udzielenia nam sprawiedliwoci wiodcej do ycia wiecznego przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego (Rz 5, 20-21). Jak lekarz dokadnie bada ran, zanim j opatrzy, tak Bg przez swoje Sowo i swojego Ducha rzuca ywe wiato na grzech: Nawrcenie domaga si przekonania o grzechu, zawiera w sobie wewntrzny sd sumienia a sd ten, bdc sprawdzianem dziaania Ducha Prawdy wewntrz czowieka, rwnoczenie staje si nowym pocztkiem obdarowania czowieka ask i mioci: Wemijcie Ducha witego! Tak wic odnajdujemy w owym przekonywaniu o grzechu dwoiste obdarowanie: obdarowanie prawd sumienia i obdarowanie pewnoci Odkupienia. Duch Prawdy jest Pocieszycielem86. II. Definicja grzechu 1849 Grzech jest wykroczeniem przeciw rozumowi, prawdzie, prawemu sumieniu; jest brakiem prawdziwej mioci wzgldem Boga i bliniego z powodu niewaciwego przywizania do pewnych dbr. Rani on natur czowieka i godzi w ludzk solidarno. Zosta okrelony jako sowo, czyn lub pragnienie przeciwne prawu wiecznemu87.
1850 Grzech jest obraz Boga: Tylko przeciw Tobie zgrzeszyem i uczyniem, co ze jest przed Tob (Ps 51, 6). Grzech przeciwstawia si mioci Boga do nas i odwraca od Niego nasze serca. Jest on, podobnie jak grzech pierworodny, nieposuszestwem, buntem przeciw Bogu spowodowanym wol stania si jak Bg, w poznawaniu i okrelaniu dobra i za (Rdz 3, 5). Grzech jest wic mioci siebie, posunit a do pogardy Boga88. Wskutek tego pysznego wywy szania siebie grzech jest cakowitym przeciwiestwem posuszestwa Jezusa, ktry dokona zbawienia89. 1851 Wanie podczas mki, gdy miosierdzie Chrystusa odniesie zwycistwo nad grzechem, najlepiej ukazuje on swoj si i r norodno: niedowiarstwo, mordercz nienawi, odrzucenie i drwiny ze strony przywdcw i ludu, tchrzostwo Piata i okruciestwo onierzy, zdrad Judasza tak dotkliw dla Jezusa, zaparcie si Piotra i odejcie uczniw. Tymczasem w godzinie ciemnoci i wadcy tego wiata90 ofiara Chrystusa staje si w tajemniczy sposb rdem, z ktrego wytrynie niewyczerpane przebaczenie naszych grzechw. III. Zr nicowanie grzechw 1852 Grzechy s bardzo zr nicowane. Pismo wite dostarcza wiele ich wykazw. List do Galatw przeciwstawia uczynki ciaa owocom ducha: Jest... rzecz wiadom, jakie uczynki rodz si z ciaa: nierzd, nieczysto, wyuzdanie, uprawianie bawochwalstwa, czary, nienawi, spr, zawi, wzburzenie, niewaciwa pogo za zaszczytami, niezgoda, rozamy, zazdro, pijastwo, hulanki i tym podobne. Co do nich zapowiadam wam, jak to ju zapowiedziaem: ci, ktrzy si takich rzeczy dopuszczaj, Krlestwa Bo ego nie odziedzicz (Ga 5, 19-21 )91. 1853 Mo na rozr nia grzechy w zale noci od ich przedmiotu, tak jak w przypadku ka dego czynu ludzkiego, w zale noci od cnt, jakim przeciwstawiaj si przez nadmiar bd brak, lub w zale noci od przykaza, ktrym s przeciwne. Mo na je uporzdkowa rwnie w zale noci od tego, czy dotycz Boga, bliniego czy siebie samego; mo na je podzieli na grzechy duchowe i cielesne bd te grzechy popenione myl, mow, uczynkiem i zaniedbaniem. rdem grzechu jest serce czowieka i jego wolna wola, zgodnie z nauczaniem Pana: Z serca bowiem pochodz ze myli, zabjstwa, cudzostwa, czyny nierzdne, kradzie e, faszywe wiadectwa, przeklestwa. To wanie czyni czowieka nieczystym (Mt 15, 19-20). W sercu tak e przebywa zasada dobrych i czystych uczynkw mio, ktr rani grzech. IV. Ci ar grzechu: grzech miertelny i powszedni 1854 Grzechy nale y ocenia wedug ich ci aru. Rozr nienie midzy grzechem miertelnym a grzechem powszednim, dostrzegalne ju w Pimie witym92, zostao przyjte w tradycji Kocioa. Potwierdza je dowiadczenie ludzi. 1855 Grzech miertelny niszczy mio w sercu czowieka wskutek powa nego wykroczenia przeciw prawu Bo emu; podsuwajc czowiekowi dobra ni sze, odwraca go od Boga, ktry jest jego celem ostatecznym i szczciem. Grzech powszedni pozwala trwa mioci, chocia j obra a i rani. 1856 Grzech miertelny, naruszajc w nas zasad ycia, ktr jest mio, domaga si nowej inicjatywy miosierdzia Bo ego i nawrcenia serca, ktre zazwyczaj dokonuje si w ramach sakramentu pojednania: Gdy bowiem wola zmierza ku czemu, co ze swojej natury sprzeciwia si mioci, ustanawiajcej w czowieku waciwy porzdek w stosunku do celu ostatecznego, wwczas grzech jest miertelny ze wzgldu na swj przedmiot... zarwno gdy zwraca si przeciw mioci Bo ej, jak blunierstwo, krzywoprzysistwo itp., jak i wtedy, gdy zwraca si przeciw mioci bliniego, np. morderstwo, cudzostwo itp... Niekiedy jednak wola zwraca si ku temu, w czym zachodzi pewien brak porzdku, ktry jednak nie sprzeciwia si mioci Boga i bliniego, np. pr ne sowo, nadmierny miech itp. Tego rodzaju grzechy s powszednie93. 1857 Aby grzech by miertelny, s konieczne jednoczenie trzy warunki: Grzechem miertelnym jest ten, ktry dotyczy materii powa nej i ktry nadto zosta popeniony z pen wiadomoci i cakowit zgod94.
1858 Materi ci k ucila dziesi przykaza zgodnie z odpowiedzi, jakiej Jezus udzieli bogatemu modziecowi: Nie zabijaj, nie cudzo , nie kradnij, nie zeznawaj faszywie, nie oszukuj, czcij swego ojca i matk (Mk 10, 19). Ci ar grzechw jest wikszy lub mniejszy: zabjstwo jest czym powa niejszym ni kradzie . Nale y uwzgldni tak e pozycj osb poszkodowanych: czym powa niejszym jest przemoc wobec rodzicw ani eli wobec kogo obcego. 1859 Grzech miertelny wymaga penego poznania i cakowitej zgody. Zakada wiedz o grzesznym charakterze czynu, o jego sprzecznoci z prawem Bo ym. Zakada tak e zgod na tyle dobrowoln, by stanowi on wybr osobisty. Ignorancja zawiniona i zatwardziao serca95 nie pomniejszaj, lecz zwikszaj dobrowolny charakter grzechu. 1860 Ignorancja niedobrowolna mo e zmniejszy win, a nawet uwolni od ci kiej winy. Nikt jednak nie powinien lekcewa y zasad prawa moralnego, ktre s wypisane w sumieniu ka dego czowieka. Impulsy wra liwoci, uczucia mog rwnie zmniejszy dobrowolny i wolny charakter winy, podobnie jak naciski zewntrzne czy zaburzenia patologiczne. Grzech popeniony ze zoci, w wyniku wiadomego wyboru za jest najci szy. 1861 Grzech miertelny jest podobnie jak mio radykaln mo liwoci wolnoci ludzkiej. Pociga on za sob utrat mioci i pozbawienie aski uwicajcej, to znaczy stanu aski. Jeli nie zostanie wynagrodzony przez al i Bo e przebaczenie, powoduje wykluczenie z Krlestwa Chrystusa i wieczn mier w piekle; nasza wolno ma bowiem moc dokonywania wyborw nieodwracalnych, na zawsze. Chocia mo emy sdzi, e jaki czyn jest w sobie ci k win, powinnimy sd nad osobami powierzy sprawiedliwoci i miosierdziu Bo emu. 1862 Grzech powszedni jest popeniony wtedy, gdy w materii lekkiej nie przestrzega si normy prawa moralnego lub gdy nie przestrzega si prawa moralnego w materii ci kiej, lecz bez penego poznania czy cakowitej zgody. 1863 Grzech powszedni osabia mio; jest przejawem nieuporzdkowanego przywizania do dbr stworzonych; uniemo liwia postp duszy w zdobywaniu cnt i praktykowaniu dobra moralnego; zasuguje na kary doczesne. Grzech powszedni wiadomy i pozostawiony bez skruchy usposabia nas stopniowo do popenienia grzechu miertelnego. Grzech powszedni nie czyni nas jednak przeciwnymi woli i przyjani Bo ej; nie zrywa przymierza z Bogiem. Mo e by naprawiony po ludzku z pomoc aski Bo ej. Nie pozbawia aski uwicajcej, przyjani z Bogiem, mioci ani, w konsekwencji, szczcia wiecznego96. Jak dugo bowiem chodzi czowiek w ciele, nie mo e unikn wszystkich grzechw, nawet lekkich. Lecz tych grzechw, ktre nazywamy lekkimi, wcale sobie nie lekcewa , jeli je waysz. Lkaj si, kiedy je liczysz. Wiele drobnych rzeczy tworzy jedn wielk rzecz; wiele kropli wypenia rzek; wiele ziaren tworzy stos. Jak wic mamy nadziej? Przede wszystkim wyznanie...97. 1864 "Kto by... zbluni przeciw Duchowi witemu, nigdy nie otrzyma odpuszczenia, lecz winien jest grzechu wiecznego" (Mk 3, 29) "Ka dy grzech i blunierstwo bd odpuszczone ludziom, ale blunierstwo przeciwko Duchowi witemu nie bd odpuszczone" (Mt 12,31)98. Miosierdzie Bo e nie zna granic, lecz ten, kto wiadomie odrzuca przyjcie ze skruch 2091 miosierdzia Bo ego, odrzuca przebaczenie swoich grzechw i zbawienie darowane przez Ducha witego99. Taka zatwardziao mo e prowadzi do ostatecznego braku pokuty i do wiecznej zguby. V. Rozprzestrzenianie si grzechu 1865 Grzech powoduje skonno do grzechu; rodzi wad wskutek powtarzania tych samych czynw. Wynikaj z tego niewaciwe skonnoci, ktre zaciemniaj sumienie i znieksztacaj konkretn ocen dobra i za. W ten sposb grzech rozwija si i umacnia, ale nie mo e cakowicie zniszczy zmysu moralnego. 1866 Wady mo na porzdkowa wedug cnt, ktrym si przeciwstawiaj, jak rwnie zestawia je z grzechami gwnymi, wyr nionymi przez dowiadczenie chrzecijaskie za w. Janem Kasjanem i w. Grzegorzem Wielkim100. Nazywa si je gwnymi, poniewa powoduj inne grzechy i inne wady. S nimi: pycha, chciwo, zazdro, gniew, nieczysto, akomstwo, lenistwo lub znu enie duchowe.
1867 Tradycja katechetyczna przypomina rwnie , e istniej grzechy, ktre woaj o pomst do nieba. Woaj wic do nieba: krew Abla101, grzech Sodomitw102, narzekanie uciemi onego ludu w Egipcie103, skarga cudzoziemca, wdowy i sieroty104, niesprawiedliwo wzgldem najemnika105. 1868 Grzech jest czynem osobistym; co wicej, ponosimy odpowiedzialno za grzechy popeniane przez innych, gdy w nich wspdziaamy: uczestniczc w nich bezporednio i dobrowolnie; nakazujc je, zalecajc, pochwalajc lub aprobujc; nie wyjawiajc ich lub nie przeszkadzajc im, mimo e jestemy do tego zobowizani; chronic tych, ktrzy popeniaj zo. 1869 W ten sposb grzech czyni ludzi wspwinnymi, wprowadza midzy nich po dliwo, przemoc i niesprawiedliwo. Grzechy powoduj powstawanie sytuacji spoecznych i instytucji przeciwnych dobroci Bo ej. Struktury grzechu s wyrazem i skutkiem grzechw osobistych. Skaniaj one z kolei ich ofiary do popeniania za. W znaczeniu analogicznym stanowi one grzech spoeczny106. W skrcie 1870 Bg podda wszystkich nieposuszestwu, aby wszystkim okaza swe miosierdzie (Rz 11, 32). 1871 Grzech jest to sowo, czyn lub pragnienie przeciwne prawu wiecznemu107. Jest obraz Boga. Przeciwstawia si Bogu w nieposuszestwie zaprzeczajcym posuszestwu Chrystusa. 1872 Grzech jest aktem przeciwnym rozumowi. Rani on natur czowieka i godzi w ludzk solidarno. 1873 rdem wszystkich grzechw jest serce czowieka. Rodzaje i ci ar grzechw okrela si przede wszystkim wedug ich przedmiotu. 1874 Wybra w sposb dobrowolny to znaczy wiedzc o tym i chcc tego co, co jest w powa nej sprzecznoci z prawem Bo ym i celem ostatecznym czowieka, oznacza popeni grzech miertelny. Niszczy on w nas mio, bez ktrej jest niemo liwe szczcie wieczne. Przy braku skruchy powoduje on mier wieczn. 1875 Grzech powszedni stanowi nieporzdek moralny, dajcy si naprawi przez mio, ktrej pozwala w nas trwa. 1876 Powtarzanie grzechw, nawet powszednich, rodzi wady, wrd ktrych wyr nia si grzechy gwne.
Rozdzia drugi WSPLNOTA LUDZKA 1877 Powoaniem ludzkoci jest ukazywanie obrazu Boga i przeksztacanie si na obraz Jedynego Syna Ojca. Powoanie to przyjmuje form osobist, poniewa ka dy jest wezwany do Boskiego szczcia; dotyczy ono tak e caej wsplnoty ludzkiej.
Artyku pierwszy OSOBA I SPOECZNO I. Wsplnotowy charakter powoania ludzkiego
1878 Wszyscy ludzie s wezwani do tego samego celu, ktrym jest sam Bg. Istnieje pewne podobiestwo midzy jednoci Osb Boskich a braterstwem, jakie ludzie powinni zaprowadzi midzy sob, w prawdzie i mioci1. Mio bliniego jest nieodczna od mioci Boga. 1879 Osoba ludzka potrzebuje ycia spoecznego. Nie jest ono dla niej czym dodanym, lecz jest wymaganiem jej natury. Przez wymian z innymi, wzajemn su b i dialog z brami czowiek rozwija swoje mo liwoci; w ten sposb odpowiada na swoje powoanie2. 1880 Spoeczno jest grup osb powizanych w sposb organiczny zasad jednoci, ktra przekracza ka d z nich. Spoeczno, zgromadzenie widzialne i zarazem duchowe, trwa w czasie; dziedziczy przeszo i przygotowuje przyszo. Ka dy czowiek staje si dziki niej dziedzicem, otrzymuje talenty, ktre wzbogacaj jego to samo i ktrych owoce powinien pomna a3. Susznie wic ka dy czowiek jest zobowizany do powicania si na rzecz wsplnot, do ktrych nale y, i do szacunku wobec wadz troszczcych si o dobro wsplne. 1881 Ka d wsplnot okrela jej cel, a zatem kieruje si ona wasnymi reguami. Jednak osoba ludzka jest i powinna by zasad, podmiotem i celem wszystkich urzdze spoecznych4. 1882 Niektre spoecznoci, takie jak rodzina i pastwo, odpowiadaj bardziej bezporednio naturze czowieka. S dla niego konieczne. Aby umo liwi jak najwikszej liczbie osb uczestnictwo w yciu spoecznym, nale y zachca do tworzenia zrzesze i instytucji wybieralnych dla celw gospodarczych i spoecznych, kulturalnych i rozrywkowych, sportowych, zawodowych i politycznych. S to spoecznoci albo o zasigu krajowym, albo midzynarodowym5. Taka socjalizacja jest tak e wyrazem naturalnego d enia ludzi do zrzeszania si, by osign cele, ktre przerastaj ich indywidualne mo liwoci. Rozwija ona zdolnoci osoby, a zwaszcza zmys inicjatywy i odpowiedzialnoci. Pomaga w zagwarantowaniu jej praw6. 1883 Socjalizacja niesie tak e pewne niebezpieczestwa. Zbyt daleko posunita interwencja pastwa mo e zagra a osobistej wolnoci i inicjatywie. Nauczanie Kocioa wypracowao zasad nazywan zasad pomocniczoci. Wedug niej spoeczno wy szego rzdu nie powinna ingerowa w wewntrzne sprawy spoecznoci ni szego rzdu, pozbawiajc j kompetencji, lecz raczej powinna wspiera j w razie koniecznoci i pomc w koordynacji jej dziaa z dziaaniami innych grup spoecznych, dla dobra wsplnego7. 1884 Bg nie chcia zatrzyma dla samego siebie sprawowania wszelkich wadz. Ka demu stworzeniu powierza zadania, ktre jest ono zdolne wypenia stosownie do zdolnoci swojej natury. Ten sposb rzdzenia powinien by naladowany w yciu spoecznym. Postpowanie Boga w rzdzeniu wiatem, wiadczce o ogromnym szacunku dla wolnoci ludzkiej, powinno by natchnieniem dla mdroci tych, ktrzy rzdz wsplnotami ludzkimi. Powinni oni postpowa jak sudzy Opatrznoci Bo ej. 1885 Zasada pomocniczoci jest przeciwna wszelkim formom kolektywizmu. Wyznacza ona granice interwencji pastwa. Zmierza do zharmonizowania relacji midzy jednostkami i spoecznociami. D y do ustanowienia prawdziwego porzdku midzynarodowego. II. Nawrcenie i spoeczno 1886 Spoeczno jest nieodzowna do urzeczywistniania powoania ludzkiego. Aby ten cel zosta osignity, powinna by szanowana waciwa hierarchia wartoci, ktra wymiary materialne i instynktowne podporzdkowuje wewntrznym i duchowym8: Spoeczno ludzka... jest przede wszystkim wartoci duchow. Dziki niej ludzie, wspdziaajc ze wiatem prawdy, przekazuj sobie wzajemnie swoj wiedz, mog broni swoich praw i wypenia obowizki, otrzymuj zacht do starania si o dobra duchowe, susznie ciesz si wsplnie z ka dej rzeczy piknej bez wzgldu na jej rodzaj, zawsze pragn przekazywa innym to, co jest w nich najlepsze, staraj si usilnie przyswaja sobie duchowe wartoci posiadane przez innych. Wartoci te oddziauj pobudzajco i kierowniczo zarazem na wszelkie sprawy dotyczce nauki, ycia ekonomicznego, instytucji spoecznych, rozwoju i ustroju pastwa, prawodawstwa oraz innych elementw skadowych i rozwojowych doczesnej wsplnoty ludzkiej9.
1887 Zamiana rodkw i celw10, ktra prowadzi do nadania wartoci celu ostatecznego temu, co jest jedynie rodkiem do jego osignicia, lub do traktowania osb jako zwykych rodkw ze wzgldu na jaki cel, rodzi niesprawiedliwe struktury, ktre utrudniaj albo praktycznie uniemo liwiaj prowadzenie ycia chrzecijaskiego, zgodnego z przykazaniami Boskiego Prawodawcy11. 1888 Trzeba wic odwoywa si do duchowych i moralnych zdolnoci osoby oraz do staego wymagania jej wewntrznego nawrcenia, by doprowadzi do zmian spoecznych, ktre rzeczywicie su yyby osobie. Pierwszestwo przyznane nawrceniu serca w aden sposb nie eliminuje, lecz, przeciwnie, nakada obowizek uzdrawiania instytucji i warunkw ycia jeli skaniaj do grzechu w taki sposb, by byy zgodne z normami sprawiedliwoci i sprzyjay dobru, a nie staway mu na przeszkodzie12. 1889 Bez pomocy aski ludzie nie mogliby dostrzega wskiej nieraz cie ki midzy maodusznoci, ktra ulega zu, a przemoc, ktra chce je zwalcza, a w rzeczywistoci je pomna a13. Jest to droga mioci mioci Boga i bliniego. Mio stanowi najwiksze przykazanie spoeczne. Szanuje drugiego i jego prawa. Wymaga praktykowania sprawiedliwoci, do czego tylko ona nas uzdalnia. Jest natchnieniem dla ycia bdcego darem z siebie: Kto bdzie si stara zachowa swoje ycie, straci je; a kto je straci, zachowa je (k 17, 33). W skrcie 1890 Istnieje pewne podobiestwo midzy jednoci Osb Boskich a braterstwem, jakie ludzie powinni zaprowadzi midzy sob.
1891 Aby rozwija si zgodnie ze swoj natur, osoba ludzka potrzebuje ycia spoecznego. Niektre spoecznoci, jak rodzina i pastwo, odpowiadaj bardziej bezporednio naturze czowieka. 1892 Osoba ludzka jest i powinna by zasad, podmiotem i celem wszystkich urzdze spoecznych14. 1893 Nale y zachca do szerokiego uczestnictwa w zrzeszeniach i instytucjach wybieralnych. 1894 Zgodnie z zasad pomocniczoci ani pastwo, ani adna szersza spoeczno nie powinny zastpowa inicjatywy i odpowiedzialnoci osb oraz instytucji porednich. 1895 Spoeczno powinna sprzyja praktykowaniu cnt, a nie stawa mu na przeszkodzie. Natchnieniem do tego powinna by waciwa hierarchia wartoci. 1896 Tam, gdzie grzech niszczy klimat spoeczny, trzeba odwoywa si do nawrcenia serc i aski Bo ej. Mio pobudza do sprawiedliwych reform. Nie ma rozwizania kwestii spoecznej poza Ewangeli15.
Artyku drugi UCZESTNICTWO W I. Wadza 1897 Spoeczno ludzka nie mo e by dobrze zorganizowana ani wytwarza 2234 odpowiedniej iloci dbr, jeli jest pozbawiona ludzi sprawujcych prawowit wadz, ktrzy stoj na stra y praw i w miar potrzeby nie szczdz swej pracy i stara dla dobra wsplnego16. Wadz nazywa si upowa nienie, na mocy ktrego osoby lub instytucje nadaj prawa i wydaj polecenia ludziom oraz oczekuj z ich strony posuszestwa. 1898 Ka da wsplnota ludzka potrzebuje wadzy, ktra by ni rzdzia17. Ma ona swoj podstaw w naturze ludzkiej. Jest konieczna dla jednoci pastwa. Jej rola polega na zapewnieniu, na ile to mo liwe, dobra wsplnego spoecznoci. YCIU SPOECZNYM
1899 Wadza, ktrej domaga si porzdek moralny, pochodzi od Boga: Ka dy niech bdzie poddany wadzom, sprawujcym rzdy nad innymi. Nie ma bowiem wadzy, ktra by nie pochodzia od Boga, a te, ktre s, zostay ustanowione przez Boga. Kto wic przeciwstawia si wadzy przeciwstawia si porzdkowi Bo emu. Ci za, ktrzy si przeciwstawili, cign na siebie wyrok potpienia (Rz 13, 1-2)18. 1900 Obowizek posuszestwa domaga si od wszystkich okazywania wadzy nale nego jej uznania oraz szacunku i stosownie do zasug wdzicznoci i yczliwoci osobom, ktre j sprawuj. wity Klemens Rzymski, papie , jest autorem najstarszej modlitwy Kocioa za sprawujcych wadz polityczn19: Daj im zatem, Panie, zdrowie, pokj, zgod i stao, aby sprawowali bez przeszkody t wadz, ktr Ty im powierzye. To Ty sam przecie , Wadco Nieba, Krlu wiekw, dajesz synom ludzkim chwa i godno, i wadz nad tym, co jest na ziemi. Ty wic, o Panie, kieruj ich wol wedug tego, co jest dobre i mie w Twoich oczach, aby sprawujc zbo nie, w pokoju i z agodnoci dan im przez Ciebie wadz, zyskali ask Twoj20. 1901 Jeli wadza odwouje si do porzdku ustanowionego przez Boga, to jakakolwiek forma ustroju politycznego i wybr wadz pozostawione s wolnej woli obywateli21. R ne ustroje polityczne s moralnie dopuszczalne pod warunkiem, e d do uprawnionego dobra wsplnoty, ktra te ustroje przyjmuje. Ustroje, ktrych natura jest sprzeczna z prawem naturalnym, porzdkiem publicznym i podstawowymi prawami osb, nie mog urzeczywistnia dobra wsplnego narodw, ktrym zostay narzucone. 1902 Wadza nie otrzymuje prawowitoci moralnej sama z siebie. Nie powinna by sprawowana w sposb despotyczny, lecz dziaa na rzecz dobra wsplnego jako sia moralna, oparta na wolnoci i wiadoma ci aru przyjtego obowizku22: O tyle prawo ludzkie ma istotne znamiona prawa, o ile jest zgodne z prawym rozumem. Wwczas jest jasne, e pochodzi od prawa wiecznego. O ile za nie jest zgodne z rozumem, nazywa si prawem niegodziwym. W takim bowiem przypadku nie ma istotnych przymiotw prawa, ale jest raczej jak form przemocy23. 1903 Wadza jest sprawowana w sposb prawowity tylko wtedy, gdy troszczy si o dobro wsplne danej spoecznoci i jeli do jego osignicia u ywa rodkw moralnie dozwolonych. Jeli sprawujcy wadz ustanawiaj niesprawiedliwe prawa lub podejmuj dziaania sprzeczne z porzdkiem moralnym, to rozporzdzenia te nie obowizuj w sumieniu. Wtedy wadza przestaje by wadz, a zaczyna si bezprawie24. 1904 Jest wskazane, by ka da wadza bya rwnowa ona przez inne wadze i inne zakresy kompetencji, ktre by j utrzymyway we waciwych granicach. Na tym wanie polega zasada pastwa praworzdnego, w ktrym najwy sz wadz ma prawo, a nie samowola ludzi25. II. Dobro wsplne 1905 Zgodnie ze spoeczn natur czowieka, dobro ka dego pozostaje w sposb konieczny w relacji z dobrem wsplnym. Mo e by ono okrelone jedynie w odniesieniu do osoby ludzkiej: Zamknici w sobie samych, nie yjcie jedynie dla siebie w przekonaniu, i jestecie ju usprawiedliwieni, ale gromadzc si razem, szukajcie tego, co po yteczne dla wszystkich26. 1906 Przez dobro wsplne nale y rozumie sum warunkw ycia spoecznego, jakie bd zrzeszeniom, bd poszczeglnym czonkom spoeczestwa pozwalaj osign peniej i atwiej wasn doskonao27. Dobro wsplne odnosi si do ycia wszystkich. Od ka dego domaga si roztropno-
ci, a szczeglnie od tych, ktrym zostao powierzone sprawowanie wadzy. Opiera si na trzech istotnych elementach: 1907 Po pierwsze, zakada poszanowanie osoby jako takiej. W imi dobra wsplnego wadze publiczne s zobowizane do poszanowania podstawowych i niezbywalnych praw osoby ludzkiej. Spoeczno powinna umo liwi ka demu ze swych czonkw urzeczywistnienie swego powoania. W szczeglnoci dobro wsplne polega na korzystaniu ze swobd naturalnych niezbdnych do rozwoju powoania ludzkiego; s nimi: prawo... do postpowania wedug susznej normy wasnego sumienia, do ochrony ycia prywatnego oraz do sprawiedliwej wolnoci, tak e w dziedzinie religijnej28. 1908 Po drugie, dobro wsplne domaga si dobrobytu spoecznego i rozwoju spoecznoci. Rozwj jest syntez wszystkich obowizkw spoecznych. Z pewnoci do wadzy nale y rozstrzyganie w imi dobra wsplnego midzy r nymi partykularnymi interesami. Powinna ona jednak zapewni ka demu to, czego potrzebuje on do prowadzenia ycia prawdziwie ludzkiego: wy ywienie, odzie , opiek zdrowotn, prac, wychowanie i kultur, odpowiedni informacj, prawo do zao enia rodziny29 itd. 1909 Dobro wsplne stanowi wreszcie pokj, czyli trwao i bezpieczestwo sprawiedliwego porzdku. Tak wic wymaga ono, by wadza przy u yciu godziwych rodkw zapewniaa bezpieczestwo spoecznoci i jej czonkom. Stanowi podstaw prawa do susznej obrony osobistej i zbiorowej. 1910 Jeli ka da wsplnota ludzka posiada dobro wsplne, ktre pozwala jej uzna si za tak, to wanie we wsplnocie politycznej znajduje ona swoje najpeniejsze urzeczywistnienie. Do pastwa nale y obrona i popieranie dobra wsplnego spoecznoci cywilnej, obywateli i instytucji porednich. 1911 Coraz bardziej pogbia si wzajemna zale no ludzi. Rozszerza si ona stopniowo na ca ziemi. Jedno rodziny ludzkiej, obejmujcej osoby cieszce si rwn godnoci naturaln, zakada powszechne dobro wsplne. Domaga si ono organizacji wsplnoty narodw zdolnej zaradza r nym potrzebom ludzi, zarwno na tych odcinkach ycia spoecznego, do ktrych nale : wy ywienie, zdrowie, wychowanie, praca, jak i w pewnych specjalnych sytuacjach mogcych tu i wdzie wystpowa... zaradzenia biedzie uchodcw rozproszonych po caym wiecie... wspomagania emigrantw oraz ich rodzin30. 1912 Dobro wsplne jest zawsze ukierunkowane na rozwj osb; od... porzdku (osb) winien by uzale niony porzdek rzeczy, a nie na odwrt31. 1881 Porzdek ten opiera si na prawdzie, jest budowany w sprawiedliwoci i o ywiany mioci. III. Odpowiedzialno i uczestnictwo 1913 Uczestnictwo jest dobrowolnym i szlachetnym zaanga owaniem si osoby w wymian spoeczn. Jest konieczne, by wszyscy, stosownie do zajmowanego miejsca i odgrywanej przez siebie roli, uczestniczyli w rozwoju dobra wsplnego. Obowizek ten jest nierozcznie zwizany z godnoci osoby ludzkiej. 1914 Uczestnictwo urzeczywistnia si najpierw w podjciu zada, za ktre ponosi si odpowiedzialno osobist; czowiek uczestniczy w dobru drugiej osoby i spoecznoci przez trosk o wychowanie w swojej rodzinie i przez sumienno w pracy32. 1915 Obywatele powinni, na ile to mo liwe, bra czynny udzia w yciu publicznym. Sposoby tego uczestnictwa mog si r ni zale nie od kraju czy kultury. Na pochwa zasuguje postpowanie tych narodw, w ktrych jak najwiksza cz obywateli uczestniczy w sprawach publicznych w warunkach prawdziwej wolnoci33. 1916 Uczestnictwo wszystkich w urzeczywistnianiu dobra wsplnego pociga za sob, jak ka dy obowizek etyczny, wci ponawiane nawrcenie uczestnikw ycia spoecznego. Oszustwo i r ne wykrty, przez ktre niektrzy uchylaj si od przestrzegania prawa i przepisw odnoszcych si do obowizkw spoecznych, powinny by zdecydowanie potpione jako niezgodne z wymaganiami sprawiedliwoci. Nale y troszczy si o rozwj instytucji, ktre poprawiaj warunki ycia ludzkiego34.
1917 Do sprawujcych wadz nale y umacnianie wartoci, ktre pobudzaj zaufanie czonkw spoecznoci i skaniaj ich do su by na rzecz blinich. Uczestnictwo zaczyna si od wychowania i kultury. Susznie mo emy sdzi, e przyszy los ludzkoci le y w rkach tych, ktrzy potrafi da nastpnym pokoleniom motywy ycia i nadziei35. W skrcie 1918 Nie ma... wadzy, ktra by nie pochodzia od Boga, a te, ktre s, zostay ustanowione przez Boga (Rz 13,1). 1919 Ka da wsplnota ludzka potrzebuje wadzy, by trwa i rozwija si. 1920 Wsplnota polityczna i wadza publiczna opieraj si na naturze ludzkiej i nale do porzdku okrelonego przez Boga36. 1921 Wadza jest sprawowana w sposb prawowity jeli dokada stara o dobro wsplne spoecznoci. Aby je osign, powinna u ywa rodkw moralnie godziwych. 1922 R ne ustroje polityczne s uprawnione pod warunkiem, e d one do dobra wsplnego. 1923 Wadza polityczna powinna by peniona w granicach porzdku moralnego i zapewnia warunki korzystania z wolnoci. 1924 Dobro wsplne obejmuje sum warunkw ycia spoecznego, jakie... zrzeszeniom bd poszczeglnym czonkom spoeczestwa pozwalaj osign peniej i atwiej wasn doskonao37. 1925 Dobro wsplne opiera si na trzech istotnych elementach: poszanowaniu i popieraniu podstawowych praw osoby; dobrobycie, czyli rozwoju dbr duchowych i ziemskich spoecznoci; pokoju i bezpieczestwie spoecznoci i jej czonkw. 1926 Godno osoby ludzkiej zakada poszukiwanie dobra wsplnego. Ka dy powinien troszczy si o budowanie i wspieranie instytucji, ktre poprawiaj warunki ycia ludzkiego. 1927 Do pastwa nale y obrona i popieranie dobra wsplnego spoecznoci cywilnej. Dobro wsplne caej rodziny ludzkiej domaga si organizacji o charakterze midzynarodowym.
Artyku trzeci SPRAWIEDLIWO SPOECZNA 1928 Spoeczestwo zapewnia sprawiedliwo spoeczn, gdy urzeczywistnia warunki pozwalajce zrzeszeniom oraz ka demu z osobna na osignicie tego, co im si nale y, odpowiednio do ich natury i powoania. Sprawiedliwo spoeczna czy si z dobrem wsplnym i ze sprawowaniem wadzy. I. Poszanowanie osoby ludzkiej 1929 Sprawiedliwo spoeczn mo na osign jedynie przy poszanowaniu transcendentnej godnoci czowieka. Osoba jest celem ostatecznym spoeczestwa, ktre jest jej podporzdkowane: W gr wchodzi godno osoby ludzkiej, ktrej obrona i rozwj zostay nam powierzone przez Stwrc i ktrej du nikami w sposb cisy i odpowiedzialny s m czyni i kobiety w ka dym ukadzie dziejowym38. 1930 Poszanowanie osoby ludzkiej pociga za sob poszanowanie praw, ktre wypywaj z jej godnoci jako stworzenia. Prawa te s uprzednie w stosunku do spoecznoci i powinny by przez spoeczno uznane. S podstaw moralnej prawowitoci wszelkiej wadzy; lekcewa c je lub odrzucajc ich uznanie w prawodawstwie pozytywnym, spoeczestwo podwa a swoj wasn prawowito moraln39. Bez poszanowania osoby wadza mo e jedynie opiera si na sile lub przemocy, by uzy-
ska posuszestwo swoich poddanych. Do Kocioa nale y przypominanie tych praw ludziom dobrej woli i odr nianie ich od nieuzasadnionych i faszywych roszcze. 1931 Poszanowanie osoby ludzkiej przejawia si w poszanowaniu zasady: Poszczeglni ludzie powinni uwa a swojego bliniego bez adnego wyjtku za drugiego samego siebie, zwracajc przede wszystkim uwag na zachowanie jego ycia i rodki do godnego jego prowadzenia40. adne prawodawstwo nie jest w stanie samo przez si usun niepokojw, uprzedze oraz postaw egoizmu i pychy, stojcych na przeszkodzie ustanowieniu prawdziwie braterskich spoecznoci. Postawy te przezwyci a jedynie mio, ktra w ka dym czowieku dostrzega bliniego, brata. 1932 Obowizek traktowania drugiego czowieka jako bliniego i czynnego su enia mu jest szczeglnie naglcy wtedy, gdy bdc pozbawiony czego, znajduje si on w potrzebie. Wszystko, co uczynilicie jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mniecie uczynili (Mt 25, 40). 1933 Ten sam obowizek obejmuje tak e tych, ktrzy myl lub dziaaj inaczej ni my. Nauka Chrystusa domaga si nawet przebaczenia win. Rozciga przykazanie mioci, ktre jest przykazaniem Nowego Prawa, na wszystkich nieprzyjaci41. Wyzwolenie w duchu Ewangelii nie da si pogodzi z nienawici do nieprzyjaciela jako osoby, lecz tylko z nienawici do za, ktre popenia nieprzyjaciel.
II. Rwno i r nice midzy ludmi 1934 Wszyscy ludzie, stworzeni na obraz Jedynego Boga, obdarzeni tak sam rozumn dusz, maj t sam natur i to samo pochodzenie. Wszyscy, odkupieni przez ofiar Chrystusa, s wezwani do uczestniczenia w tym samym Boskim szczciu; wszyscy wic ciesz si rwn godnoci. 1935 Rwno midzy ludmi w sposb istotny dotyczy ich godnoci osobistej i praw z niej wypywajcych: Nale y... przezwyci a... wszelk form dyskryminacji odnonie do podstawowych praw osoby ludzkiej, czy to... ze wzgldu na pe, ras, kolor skry, pozycj spoeczn, jzyk lub religi, poniewa sprzeciwia si ona zamysowi Bo emu42. 1936 Czowiek, przychodzc na wiat, nie posiada tego wszystkiego, co jest konieczne do rozwoju ycia cielesnego i duchowego. Potrzebuje innych. Pojawiaj si r nice zwizane z wiekiem, mo liwociami fizycznymi, zdolnociami umysowymi lub moralnymi, wymian, z ktrej ka dy mg korzysta, oraz z podziaem bogactw43. Talenty nie zostay rwno rozdzielone44. 1937 R nice te s zwizane z planem Boga, ktry chce, by ka dy otrzymywa od drugiego to, czego potrzebuje, i by ci, ktrzy posiadaj poszczeglne talenty, udzielali dobrodziejstw tym, ktrzy ich potrzebuj. R nice zachcaj i czsto zobowizuj osoby do wielkodusznoci, yczliwoci i dzielenia si; pobudzaj kultury do wzajemnego ubogacania si: S r ne cnoty i nie daj wszystkich ka demu; jedn daj temu, drug tamtemu... Jednemu daj przede wszystkim mio, drugiemu sprawiedliwo, trzeciemu pokor, czwartemu yw wiar... Co do dbr doczesnych, w rzeczach koniecznych dla ycia czowieka, rozdzieliem je w wielkiej rozmaitoci; nie chciaem, by ka dy posiada wszystko, co mu jest potrzebne, a eby ludzie mieli mo liwo wiadczy sobie mio... Chciaem, by jedni potrzebowali drugich i by byli mymi sugami w udzielaniu ask i darw, ktre otrzymali ode Mnie45. 1938 Istniej tak e krzywdzce nierwnoci, ktre godz w miliony m czyzn i kobiet. Pozostaj one w wyranej sprzecznoci z Ewangeli: Rwna godno osb wymaga, by zostay wprowadzone bardziej ludzkie i sprawiedliwe warunki ycia. Albowiem zbytnie nierwnoci gospodarcze i spoeczne wrd czonkw czy ludw jednej rodziny ludzkiej wywouj zgorszenie i sprzeciwiaj si sprawiedliwoci spoecznej rwnoci, godnoci osoby ludzkiej oraz pokojowi spoecznemu i midzynarodowemu46. III. Solidarno ludzka
1939 Zasada solidarnoci, nazywana tak e przyjani lub mioci spoeczn, jest bezporednim wymaganiem braterstwa ludzkiego i chrzecijaskiego47: Pierwszy bd, przynoszcy dzi wielkie i powszechne szkody, polega na zapomnieniu o istnieniu wzw wzajemnej solidarnoci i mioci midzy ludmi, na ktre jako na konieczno wskazuje wsplne pochodzenie wszystkich i rwno duchowej natury takiej samej u wszystkich, niezale nie od przynale noci narodowej, a ktre s nakazane faktem ofiary zo onej na otarzu krzy a Ojcu przedwiecznemu przez Chrystusa Pana, dla odkupienia ska onej grzechem ludzkoci48. 1940 Solidarno przejawia si przede wszystkim w podziale dbr i w wynagrodzeniu za prac. Zakada ona rwnie wysiek na rzecz bardziej sprawiedliwego porzdku spoecznego, w ktrym napicia bd mogy by atwiej likwidowane i gdzie atwiej bdzie mo na znale rozwizanie konfliktw na drodze negocjacji. 1941 Problemy spoeczno-gospodarcze mog by rozwizywane jedynie za pomoc r nych form solidarnoci: solidarnoci biednych, solidarnoci midzy bogatymi i biednymi, solidarnoci pracujcych, solidarnoci midzy pracodawcami a pracownikami w przedsibiorstwie, solidarnoci midzy narodami i ludami. Solidarno midzynarodowa jest wymaganiem natury moralnej. Od niej jest w pewnym stopniu uzale niony pokj na wiecie. 1942 Cnota solidarnoci wykracza poza dobra materialne. Koci szerzc duchowe dobra wiary, sprzyja ponadto rozwojowi dbr ziemskich, otwierajc czsto przed nim nowe drogi. Tak wanie potwierdzay si na przestrzeni wiekw sowa Pana: Starajcie si naprzd o Krlestwo Boga i o Jego sprawiedliwo, a to wszystko bdzie wam dodane (Mt 6, 33): Od dwch tysicy lat... yje i... trwa w duszy Kocioa (to) poczucie... z ktrego czerpay i czerpi dusze zacht, a do penego mioci heroizmu mnichw-rolnikw, wybawicieli niewolnikw, uzdrowicieli chorych, apostow wiary, cywilizacji, kultury we wszystkich epokach i wrd wszystkich ludw, by w ten sposb stworzy warunki spoeczne, ktre jedynie zdolne s umo liwi wszystkim i uatwi ycie godne czowieka i chrzecijanina49. W skrcie 1943 Spoeczestwo zapewnia sprawiedliwo spoeczn, gdy urzeczywistnia warunki pozwalajce zrzeszeniom oraz ka demu z osobna na osignicie tego, co im Si nale y. 1944 Poszanowanie osoby ludzkiej uwa a bliniego za drugiego samego siebie. Zakada poszanowanie podstawowych praw, ktre wypywaj z wewntrznej godnoci osoby. 1945 Rwno midzy ludmi dotyczy ich godnoci osobistej i praw z niej wypywajcych. 1946 R nice midzy osobami nale do zamysu Boga, ktry chce, abymy potrzebowali siebie nawzajem. Powinny one pobudza do mioci. 1947 Rwna godno osb ludzkich domaga Si wysiku na rzecz zmniejszenia krzywdzcych nierwnoci spoecznych i gospodarczych. Prowadzi do wyeliminowania krzywdzcych r nic. 1948 Solidarno jest cnot wybitnie chrzecijask. Urzeczywistnia ona podzia dbr duchowych jeszcze bardziej ni materialnych.
Rozdzia trzeci ZBAWIENIE BO E: PRAWO I ASKA 1949 Czowiek, powoany do szczcia, ale zraniony przez grzech, potrzebuje zbawienia Bo ego. Pomoc Bo a zostaje mu udzielona w Chrystusie przez prawo, ktre nim kieruje, i przez ask, ktra go umacnia:
Zabiegajcie o wasne zbawienie z bojani i dr eniem... Albowiem to Bg jest w was sprawc i chcenia, i dziaania zgodnie z [Jego] wol (Flp 2, 12-13). Artyku pierwszy PRAWO MORALNE 1950 Prawo moralne jest dzieem Mdroci Bo ej. Mo na je okreli, w sensie biblijnym, jako ojcowskie pouczenie, pedagogi Bo . Wyznacza ono czowiekowi drogi, zasady postpowania, ktre prowadz do obiecanego szczcia; zakazuje drg do za, ktre odwraca od Boga i Jego mioci. Jest stae w swoich przykazaniach i zarazem godne mioci w swoich obietnicach. 1951 Prawo jest norm postpowania ogoszon przez kompetentn wadz ze wzgldu na dobro wsplne. Prawo moralne zakada midzy stworzeniami rozumny porzdek, ktry ustanowi Stwrca swoj moc, mdroci i dobroci dla ich dobra i ze wzgldu na ich cel. Ka de prawo znajduje w prawie wiecznym swoj pierwsz i ostateczn prawd. Prawo jest ogaszane i ustanawiane przez rozum jako uczestnictwo w Opatrznoci Boga ywego, Stwrcy i Odkupiciela wszystkich. To rozporzdzenie rozumu nazywane jest wanie prawem1: Czowiek jako jedyna spord istot ywych mo e szczyci si tym, i by godny otrzyma od Boga prawo; jako istota obdarzona rozumem, zdolna pojmowa i rozeznawa, bdzie kierowa swoim postpowaniem, korzystajc ze swej wolnoci i rozumu, poddany tylko Temu, ktry mu wszystko podda2. 1952 Prawo moralne wyra a si w r nych formach, ale wszystkie one s powizane ze sob: prawo wieczne, bdce w Bogu rdem wszelkich praw; prawo naturalne; prawo objawione obejmujce Stare Prawo i Nowe Prawo, czyli Prawo ewangeliczne; wreszcie prawa cywilne i kocielne. 1953 Prawo moralne znajduje w Chrystusie swoj peni i jedno. Osoba Jezusa Chrystusa jest drog do doskonaoci. Jest celem prawa, poniewa to On sam poucza o Bo ej sprawiedliwoci i jej udziela: A przecie kresem Prawa jest Chrystus, dla usprawiedliwienia ka dego, kto wierzy (Rz 10, 4). I. Naturalne prawo moralne 1954 Czowiek uczestniczy w mdroci i dobroci Stwrcy, ktry przyznaje mu panowanie nad jego czynami i zdolno kierowania sob ze wzgldu na prawd i dobro. Prawo naturalne wyra a pierwotny zmys moralny, ktry pozwala czowiekowi rozpozna rozumem, czym jest dobro i zo, prawda i kamstwo: Prawo naturalne jest zapisane i wyryte w duszy ka dego czowieka, poniewa jest ono rozumem ludzkim nakazujcym czyni dobro, a zakazujcym grzechu... Jednak e ten przepis rozumu ludzkiego nie mgby mie mocy prawnej, gdyby nie by gosem i wykadni wy szego rozumu, ktremu nasz rozum i nasza wolno powinny by poddane3. 1955 Prawo Bo e i naturalne4 wyznacza czowiekowi drog praktykowania dobra i osigania jego celu. Prawo naturalne wyra a pierwsze i istotne zasady kierujce yciem moralnym. Jego punktem odniesienia jest zarwno d enie do Boga, ktry jest rdem i sdzi wszelkiego dobra, oraz poddanie si Mu, jak rwnie uznanie drugiego czowieka za rwnego sobie. Gwne przepisy prawa naturalnego zostay wyo one w Dekalogu. Prawo to jest nazywane prawem naturalnym nie dlatego, e odnosi si do natury istot nierozumnych, lecz dlatego, e rozum, ktry je ogasza, nale y do natury czowieka: Gdzie s wic zapisane (te zasady), jeli nie w ksidze wiatoci, ktra zwie si Prawd? W niej jest zapisane wszelkie sprawiedliwe prawo. Z niej przenika do serca czowieka postpujcego sprawiedliwie. Nie tylko w sposb przejciowy, ale jakby wyciska si na niej, jak na wosku wyciska si obraz sygnetu, ktry przechodzi na wosk, pozostajc na piercieniu5. Prawo naturalne nie jest niczym innym, jak wiatem poznania zo onym w nas przez Boga; przez nie poznajemy, co nale y czyni, a czego nale y unika. To wiato lub to prawo da Bg stworzeniu6.
1956 Prawo naturalne, obecne w sercu ka dego czowieka i ustanowione przez rozum, jest uniwersalne w swoich przepisach i jego wadza rozciga si na wszystkich ludzi. Wyra a ono godno osoby i okrela podstaw jej fundamentalnych praw i obowizkw: Istnieje oczywicie prawdziwe prawo, to znaczy prawo prawego rozumu, zgodne z natur, ktre znajduje si we wszystkich ludziach. Jest niezmienne i wieczne; nakazujc, wzywa nas do wypenienia powinnoci, a zakazujc, powstrzymuje od wystpkw... Prawo to nie mo e by ani zmienione przez inne, uchylone w jakiej swej czci, ani zniesione cakowicie7. 1957 Stosowanie prawa naturalnego jest bardzo zr nicowane; mo e ono wymaga refleksji dostosowanej do wieloci warunkw yciowych, zale nie od miejsca, czasu i okolicznoci. Niemniej jednak pord r norodnoci kultur prawo naturalne pozostaje norm czc ludzi midzy sob i nakadajc na nich, mimo nieuniknionych r nic, wsplne zasady. 1958 Prawo naturalne jest niezmienne8 i trwae pord zmian historycznych; istnieje wrd zmieniajcych si pogldw i obyczajw oraz wspiera ich postp. Zasady, ktre s jego wyrazem, pozostaj wa ne w swojej istocie. Chocia podwa a si jego podstawy, to nie mo na go zniszczy ani wyrwa z serca czowieka. Od ywa ono zawsze w yciu jednostek i spoecznoci: Panie, za kradzie jest kara na mocy Twego prawa, jak te prawa, ktre jest zapisane w sercach ludzi i ktrego nie mo e usun nawet najwiksza nasza nieprawo9. 1959 Prawo naturalne, bdce doskonaym dzieem Stwrcy, dostarcza solidnych podstaw, na ktrych czowiek mo e wznosi budowl zasad moralnych, kierujcych jego wyborami. Ustanawia ono rwnie niezbdn podstaw moraln do budowania wsplnoty ludzkiej. Wreszcie, dostarcza koniecznej podstawy dla prawa cywilnego, ktre jest z nim zwizane, albo przez refleksj, ktra wyprowadza wnioski z jego zasad, albo przez uzupenienia o charakterze pozytywnym i prawnym. 1960 Przykazania prawa naturalnego nie s postrzegane przez wszystkich w sposb jasny i bezporedni. W obecnej sytuacji czowiek grzeszny koniecznie potrzebuje aski i objawienia, by prawdy religijne i moralne mogy by poznane przez wszystkich atwo, ze sta pewnoci i bez domieszki bdu10. Prawo naturalne dostarcza prawu objawionemu i asce podstaw przygotowanych przez Boga i pozostajcych w harmonii z dzieem Ducha witego. II. Stare Prawo 1961 Bg, nasz Stwrca i Odkupiciel, wybra Izrael na swj lud i objawi mu swoje Prawo, przygotowujc w ten sposb przyjcie Chrystusa. Prawo Moj eszowe jest wyrazem wielu prawd w sposb naturalny dostpnych rozumowi. S one ogoszone i autentycznie powiadczone w ramach przymierza zbawienia. 1962 Stare Prawo stanowi pierwszy etap prawa objawionego. Jego przepisy moralne streszczaj si w dziesiciu przykazaniach. Przykazania Dekalogu ustalaj podstawy powoania czowieka, stworzonego na obraz Bo y; zakazuj tego, co sprzeciwia si mioci Boga i bliniego, a nakazuj to, co jest dla niej istotne. Dekalog jest wiatem danym sumieniu ka dego czowieka, by objawi mu powoanie i drogi Bo e oraz chroni go przed zem: Bg zapisa na tablicach Prawa to, czego ludzie w swych sercach nie odczytali11. 1963 Wedug tradycji chrzecijaskiej, Prawo wite12, duchowe13 i dobre14 jest jeszcze niedoskonae. Jak wychowawca15 pokazuje ono, co nale y czyni, ale samo z siebie nie daje mocy, aski Ducha, aby je wypeni. Z powodu grzechu, ktrego nie mo e usun, pozostaje ono prawem niewoli. Wedug w. Pawa, jego zadaniem jest oskar anie i ukazywanie grzechu, ktry tworzy prawo podania16 w sercu czowieka. Prawo pozostaje jednak pierwszym etapem na drodze do Krlestwa. Przygotowuje ono i uzdalnia nard wybrany i ka dego chrzecijanina do nawrcenia i do wiary w Boga Zbawiciela. Przekazuje nauczanie, ktre trwa wiecznie jako sowo Bo e. 1964 Stare Prawo jest przygotowaniem do Ewangelii. Prawo jest proroctwem i wychowawc rzeczywistoci, ktre miay przyj17. Jest proroctwem i zapowiedzi dziea wyzwolenia z grzechu, ktre wypeni si wraz z Chrystusem; dostarcza Nowemu Testamentowi obrazw, typw i symboli
do wyra enia ycia wedug Ducha. Uzupenieniem Prawa s wreszcie pouczenia ksig mdrociowych i prorockich, ktre ukierunkowaj je na Nowe Przymierze i Krlestwo niebieskie. Jednak i pod panowaniem Starego Przymierza byli tacy, ktrzy mieli mio nadprzyrodzon i ask Ducha witego i oczekiwali przede wszystkim obietnic duchowych i wiecznych oraz ze wzgldu na to nale eli do Nowego Prawa. Podobnie w Nowym Przymierzu zdarzaj si ludzie cieleni, ktrzy nie osignli jeszcze doskonaoci Nowego Prawa, ktrych tak e i w Nowym Przymierzu trzeba nakania do uczynkw cnoty, przypominajc im o karze lub pewnych obietnicach doczesnych. Stare Prawo, chocia dawao przykazanie mioci, jednak nie dawao Ducha witego, przez ktrego jak mwi List do Rzymian mio Bo a rozlana jest w sercach naszych (Rz 5, 5)18. III. Nowe Prawo, czyli Prawo ewangeliczne 1965 Nowe Prawo, czyli Prawo ewangeliczne, jest na ziemi doskona form prawa Bo ego, naturalnego i objawionego. Jest ono dzieem Chrystusa i zostao wyra one w sposb szczeglny w Kazaniu na Grze. Jest ono tak e dzieem Ducha witego i przez Niego staje si wewntrznym prawem mioci: Zawr z domem Izraela... przymierze nowe... Dam prawo moje w ich myli, a na sercach ich wypisz je, i bd im Bogiem, a oni bd Mi ludem (Hbr 8, 8-10)19. 1966 Nowe Prawo jest ask Ducha witego dan wiernym przez wiar w Chrystusa. Dziaa ono przez mio, korzysta z Kazania na Grze, by pouczy nas, co nale y czyni, i z sakramentw, by udzieli nam aski do wypenienia tych poucze: Kto bdzie chcia rozwa a pobo nie i wyranie Kazanie, ktre nasz Pan Jezus Chrystus wygosi na grze, jak czytamy w Ewangelii wedug Mateusza, to sdz, e niewtpliwie znajdzie w nim wielk kart ycia chrzecijaskiego... S w nim zawarte wszelkie przepisy... ktre ksztatuj ycie chrzecijaskie20. 1967 Prawo ewangeliczne wypenia21, oczyszcza, przekracza i udoskonala Stare Prawo. W bogosawiestwach wypenia ono obietnice Bo e, podnoszc je i kierujc do Krlestwa niebieskiego. Zwraca si do tych, ktrzy s gotowi przyj z wiar t now nadziej: do ubogich, pokornych, zasmuconych, czystego serca, przeladowanych z powodu Chrystusa, wytyczajc w ten sposb zdumiewajce drogi Krlestwa Bo ego. 1968 Prawo ewangeliczne wypenia przykazania Prawa. Kazanie na Grze nie znosi przepisw moralnych Starego Prawa i nie pomniejsza ich znaczenia, ale wydobywa jego ukryte mo liwoci i odsania nowe wymagania; objawia ca jego Bosk i ludzk prawd. Nie dodaje nowych zewntrznych przepisw, ale przemienia samo rdo czynw, czyli serce, gdzie czowiek wybiera midzy tym, co czyste i nieczyste22, gdzie ksztatuje si wiara, nadzieja i mio, a wraz z nimi inne cnoty. W ten sposb Ewangelia prowadzi Prawo do jego peni przez naladowanie doskonaoci Ojca niebieskiego23, przebaczanie nieprzyjacioom i modlitw za przeladowcw na wzr Boskiej wspaniaomylnoci24. 1969 Nowe Prawo obejmuje akty religijne: jamu n, modlitw i post; kieruje je do Ojca, ktry widzi w ukryciu, w przeciwiestwie do pragnienia, eby si ludziom pokaza25. Jego modlitw jest Ojcze nasz26. 1970 Prawo ewangeliczne zakada rozstrzygajcy wybr midzy dwiema drogami27 oraz wypenianie sw Chrystusa28; streszcza je zota zasada: Wszystko wic, co bycie chcieli, eby wam ludzie czynili, i wy im czycie! Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy (Mt 7,12)29. Cae Prawo ewangeliczne sprowadza si do nowego przykazania Jezusa (J 13, 34), bymy si wzajemnie miowali, tak jak On nas umiowa30. 1971 Do Kazania na Grze nale y doczy katechez moraln poucze apostolskich, zawart w Rz 12-15,1 Kor 12-13, Kol 3-4, Ef 4-5 itd. Nauka ta przekazuje autorytetem Apostow nauczanie Pana, zwaszcza przez wykad cnt wypywajcych z wiary w Chrystusa i o ywianych przez mio podstawowy dar Ducha witego. Mio niech bdzie bez obudy!... W mioci braterskiej nawzajem bdcie yczliwi!... Weselcie si nadziej! W ucisku bdcie cierpliwi, w modlitwie wytrwali! Zaradzajcie potrzebom witych! Przestrzegajcie gocinnoci! (Rz 12, 9-13). Katecheza ta uczy nas take rachunku sumienia w wietle naszego zwizku z Chrystusem i z Kocioem31.
1972 Nowe Prawo jest nazywane prawem mioci, poniewa pobudza do dziaania bardziej z mioci, ktr wlewa Duch wity, ni z bojani. Jest nazywane prawem aski, poniewa udziela mocy aski do dziaania za porednictwem wiary i sakramentw, oraz prawem wolnoci32, poniewa wyzwala nas od obrzdowych i prawnych przepisw Starego Prawa, skania do spontanicznego dziaania pod wpywem mioci, a w kocu pozwala nam przej ze stanu niewolnika, ktry nie wie, co czyni Pan jego, do stanu przyjaciela Chrystusa, albowiem oznajmiem wam wszystko, co usyszaem od Ojca mego (J 15,15), lub te do stanu syna dziedzica33. 1973 Poza przykazaniami Nowe Prawo zawiera tak e rady ewangeliczne. Tradycyjne rozr nienie midzy przykazaniami Bo ymi a radami ewangelicznymi opiera si na ich relacji do mioci, czyli doskonaoci ycia chrzecijaskiego. Celem przykaza jest odrzucenie tego, co jest niezgodne z mioci. Celem rad jest oddalanie tego, co nawet nie sprzeciwiajc si mioci, mo e stanowi przeszkod w jej rozwoju34. 1974 Rady ewangeliczne ukazuj yw peni mioci, cigle niezadowolonej z tego, e nie daje wicej. S wiadectwem jej porywu i pobudzaj nasz gotowo duchow. Istot doskonaoci Nowego Prawa jest przykazanie mioci Boga i bliniego. Rady wskazuj bardziej bezporednie drogi i bardziej odpowiednie rodki, jakie powinny by stosowane, zale nie od powoania konkretnego czowieka: Bg... chce, by ka dy poszczeglny czowiek stosowa si nie do wszystkich rad, lecz tylko do tych, ktre s dla odpowiednie i ktrych wymaga mio, w zale noci od osb, czasu, okolicznoci i si. Mio bowiem jako krlowa wszystkich cnt wszystkich przykaza, wszystkich rad, sowem wszystkich praw i wszystkich uczynkw chrzecijaskich, nadaje im wszystkim waciwe im znaczenie, porzdek, czas i warto35. W skrcie 1975 Wedug Pisma witego Prawo jest ojcowskim pouczeniem Boga, wskazujcym czowiekowi drogi, ktre prowadz do obiecanego szczcia, i zakazujcym drg do za. 1976 Prawo jest rozporzdzeniem rozumu dla dobra wsplnego, wydanym przez tego, kto troszczy Si o wsplnot36. 1977 Chrystus jest celem Prawa37, On sam poucza o Bo ej sprawiedliwoci i jej udziela. 1978 Prawo naturalne jest uczestnictwem czowieka, stworzonego na obraz swego Stwrcy, w mdroci i dobroci Boga. Wyra a ono godno osoby ludzkiej i stanowi podstaw jej fundamentalnych praw i obowizkw. 1979 Prawo naturalne jest niezmienne i trwale pord zmian historycznych. Zasady, ktre s jego wyrazem, pozostaj wa ne w swojej istocie. Stanowi ono konieczn podstaw do opracowania zasad moralnych oraz prawa cywilnego. 1980 Stare Prawo stanowi pierwszy etap prawa objawionego. Jego przepisy moralne streszczaj Si w dziesiciu przykazaniach. 1981 Prawo Moj eszowe zawiera wiele prawd w sposb naturalny dostpnych rozumowi. Bg objawi je, poniewa ludzie nie odczytali ich w swoich sercach. 1982 Stare Prawo jest przygotowaniem do Ewangelii. 1983 Nowe Prawo jest ask Ducha witego otrzyman przez wiar w Chrystusa. Dziaa ono przez mio. Zostao wyra one w sposb szczeglny w Kazaniu na Grze i korzysta z sakramentw, aby udziela nam aski. 1984 Prawo ewangeliczne wypenia, przekracza i udoskonala Stare Prawo: jego obietnice przez bogosawiestwa Krlestwa niebieskiego; jego przykazania przez przemiang rda czynw, czyli serca.
1985 Nowe Prawo jest prawem mioci, prawem aski, prawem wolnoci. 1986 Oprcz przykaza Nowe Prawo zawiera rady ewangeliczne. wito Kocioa wspieraj... w szczeglny sposb r ne rady jakie Pan w Ewangelii zaleci wypenia uczniom swoim38.
Artyku drugi ASKA I USPRAWIEDLIWIENIE I. Usprawiedliwienie 1987 aska Ducha witego ma moc usprawiedliwi nas, to znaczy obmy nas z naszych grzechw i udzieli nam sprawiedliwoci Bo ej przez wiar w Jezusa Chrystusa (Rz 3, 22) i przez chrzest39: Je eli umarlimy razem z Chrystusem, wierzymy, e z Nim rwnie y bdziemy, wiedzc, e Chrystus powstawszy z martwych, ju wicej nie umiera, mier nad Nim nie ma ju wadzy. Bo to, e umar, umar dla grzechu tylko raz, a e yje, yje dla Boga. Tak i wy rozumiejcie, e umarlicie dla grzechu, yjecie za dla Boga w Chrystusie Jezusie (Rz 6, 8-1 I). 1988 Moc Ducha witego mamy udzia w Mce Chrystusa, umierajc dla grzechu, i w Jego Zmartwychwstaniu, rodzc si do nowego ycia; jestemy czonkami Jego Ciaa, ktrym jest Koci40, latorolami zaszczepionymi na Winnym Krzewie, ktrym jest On sam41: To przez Ducha mamy udzia w Bogu. Przez uczestnictwo w Duchu stajemy si uczestnikami Boskiej natury... Dlatego ci, w ktrych mieszka Duch, s przebstwieni42. 1989 Pierwszym dzieem aski Ducha witego jest nawrcenie, ktre dokonuje usprawiedliwienia zgodnie z zapowiedzi Jezusa na pocztku Ewangelii: Nawracajcie si, albowiem bliskie jest Krlestwo niebieskie (Mt 4, 17). Czowiek poruszony przez ask zwraca si do Boga i odwraca od grzechu, przyjmujc w ten sposb przebaczenie i sprawiedliwo z wysoka. Usprawiedliwienie... jest nie tylko odpuszczeniem grzechw, lecz tak e uwiceniem i odnowieniem wewntrznego czowieka43. 1990 Usprawiedliwienie uwalnia czowieka od grzechu sprzeciwiajcego si mioci Bo ej i oczyszcza jego serce. Usprawiedliwienie jest wynikiem inicjatywy miosierdzia Bo ego, ktre ofiaruje przebaczenie. Jedna czowieka z Bogiem. Wyzwala z niewoli grzechu i uzdrawia. 1991 Usprawiedliwienie jest rwnoczenie przyjciem sprawiedliwoci Bo ej przez wiar w Jezusa Chrystusa. Sprawiedliwo oznacza tu prawo mioci Bo ej. Wraz z usprawiedliwieniem zostaj rozlane w naszych sercach wiara, nadzieja i mio; zostaje nam udzielone posuszestwo woli Bo ej. 1992 Usprawiedliwienie zostao nam wysu one przez Mk Chrystusa, ktry ofiarowa si na krzyu jako ywa, wita i mia Bogu ofiara i ktrego krew staa si narzdziem przebagania za grzechy wszystkich ludzi. Usprawiedliwienie zostaje udzielone przez chrzest, sakrament wiary. Upodabnia nas ono do sprawiedliwoci Boga, ktry czyni nas wewntrznie sprawiedliwymi moc swojego miosierdzia. Jego celem jest chwaa Boga i Chrystusa oraz dar ycia wiecznego44: Ale teraz jawn si staa sprawiedliwo Bo a niezale na od Prawa, powiadczona przez Prawo i Prorokw. Jest to sprawiedliwo Bo a przez wiar w Jezusa Chrystusa dla wszystkich, ktrzy wierz. Bo nie ma tu r nicy: wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni s chway Boej, a dostpuj usprawiedliwienia darmo, z Jego aski, przez odkupienie, ktre jest w Chrystusie Jezusie. Jego to ustanowi Bg narzdziem przebagania przez wiar moc Jego krwi. Chcia przez to okaza, e sprawiedliwo Jego wzgldem grzechw popenionych dawniej za dni cierpliwoci Bo ej wyra aa si w odpuszczaniu ich po to, by ujawni w obecnym czasie Jego sprawiedliwo i [aby pokaza], e On sam jest sprawiedliwy i usprawiedliwia ka dego, ktry wierzy w Jezusa (Rz 3, 21-26). 1993 Usprawiedliwienie ustanawia wspprac midzy ask Bo i wolnoci czowieka. Jej wyrazem ze strony czowieka jest przyzwolenie wiary na sowo Bo e, ktre wzywa go do nawrcenia, oraz wspdziaanie mioci z poruszeniem Ducha witego, ktry go uprzedza i strze e:
Gdy Bg dotknie serca czowieka owieceniem Ducha witego, czowiek ani nie pozostaje obojtny, bo przyjmuje natchnienie, ktre mgby przecie odrzuci, ani sam bez aski nie mo e woln wol skierowa si do sprawiedliwoci wobec Niego45. 1994 Usprawiedliwienie jest najdoskonalszym dzieem mioci Bo ej objawionej w Jezusie Chrystusie i udzielonej przez Ducha witego. w. Augustyn uwa a, e usprawiedliwienie grzesznika jest wikszym dzieem ani eli stworzenie nieba i ziemi, poniewa niebo i ziemia przemin, zbawienie za i sprawiedliwo wybranych, czyli tych, ktrych wybra, bd trwa wiecznie46. Uwa a on nawet, e usprawiedliwienie grzesznikw przewy sza stworzenie aniow w sprawiedliwoci, albowiem wiadczy o jeszcze wikszym miosierdziu. 1995 Duch wity jest wewntrznym Nauczycielem. Sprawiajc narodziny czowieka wewntrznego (Rz 7, 22; Ef 3, 16), usprawiedliwienie zakada uwicenie caego czowieka: Jak oddawalicie czonki wasze na su b nieczystoci i nieprawoci, pogr ajc si w nieprawo, tak teraz wydajcie czonki wasze na su b sprawiedliwoci, dla uwicenia... Teraz za, po wyzwoleniu z grzechu i oddaniu si na su b Bogu, jako owoc zbieracie uwicenie. A kocem tego ycie wieczne (Rz 6, 19. 22). II. aska 1996 Nasze usprawiedliwienie pochodzi z aski Bo ej. aska jest przychylnoci, darmow pomoc Boga, bymy odpowiedzieli na Jego wezwanie: stali si dziemi Bo ymi47, przybranymi synami48, uczestnikami natury Bo ej49 i ycia wiecznego50. 1997 aska jest uczestniczeniem w yciu Boga; wprowadza nas w wewntrzne ycie Trjcy witej. Przez chrzest chrzecijanin uczestniczy w asce Chrystusa, Gowy swego Ciaa. Jako przybrany syn chrzecijanin mo e odtd nazywa Boga Ojcem, w zjednoczeniu z Jedynym Synem. Otrzymuje on ycie Ducha ktry tchnie w niego mio i buduje Koci. 1998 Powoanie do ycia wiecznego ma charakter nadprzyrodzony. Zale y ono cakowicie od darmowej inicjatywy Boga, gdy tylko On sam mo e si objawi i udzieli siebie. Przerasta ono zdolnoci rozumu i siy ludzkiej woli oraz ka dego stworzenia51. 1999 aska Chrystusa jest darem darmo danym, przez ktry Bg obdarza nas swoim yciem wlanym przez Ducha witego do naszej duszy, by j uleczy z grzechu i uwici. Jest to aska uwicajca lub przebstwiajca, otrzymana na chrzcie. Jest ona w nas rdem dziea uwicenia52: Je eli wic kto pozostaje w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, mino, a oto wszystko stao si nowe. Wszystko za to pochodzi od Boga, ktry pojedna nas z sob przez Chrystusa (2 Kor 5, 17-18). 2000 aska uwicajca jest darem habitualnym, sta i nadprzyrodzon dyspozycj udoskonalajc sam dusz, by uzdolni j do ycia z Bogiem i do dziaania moc Jego mioci. Rozr nia si ask habitualn, czyli trwae uzdolnienie do ycia i dziaania zgodnego z Bo ym wezwaniem, oraz aski aktualne, ktre oznaczaj interwencj Bo bd na pocztku nawrcenia, bd podczas dziea uwicania. 2001 Ju przygotowanie czowieka na przyjcie aski jest dzieem aski. Jest ona konieczna, by pobudza i podtrzymywa nasz wspprac w usprawiedliwianiu przez wiar i w uwicaniu przez mio. Bg dopenia w nas to, co zapocztkowa, bo zapocztkowuje sprawiajc swoim dziaaniem, abymy chcieli, a dopenia wspdziaajc z nasz, ju nawrcon, wol53: Z pewnoci my tak e dziaamy, ale wspdziaamy z Bogiem, ktry dziaa. Wyprzedzio nas bowiem Jego miosierdzie, abymy zostali uzdrowieni, i wci pod a za nami, abymy raz doznawszy uzdrowienia, stale byli o ywiani; wyprzedza nas, abymy byli wzywani, pod a za nami, abymy zostali okryci chwa; wyprzedza nas, abymy yli wedle pobo noci, pod a za nami, abymy wiecznie yli z Bogiem, gdy bez Niego nic nie mo emy uczyni54.
2002 Wolna inicjatywa Boga domaga si wolnej odpowiedzi czowieka, gdy Bg stworzy czowieka na swj obraz, udzielajc mu wraz z wolnoci zdolnoci poznania Go i miowania. Dusza tylko w sposb wolny mo e wej w komuni mioci. Bg dotyka bezporednio serca czowieka i wprost je porusza. Zo y On w czowieku pragnienie prawdy i dobra, ktre jedynie On mo e zaspokoi. Obietnice ycia wiecznego odpowiadaj, ponad wszelk nadziej, temu pragnieniu: Gdy dokonae wszystkich dzie i ujrzae, e s one bardzo dobre sidmego dnia odpocze. Odczytujemy to w Twojej Ksidze jako zapowied, e i my po naszych dzieach, ktre s bardzo dobre, gdy Ty dae nam ask do ich wypenienia, w szabacie ycia wiecznego odpoczniemy w 2550Tobie55. 2003 aska jest najpierw i przede wszystkim darem Ducha, ktry usprawiedliwia nas i uwica. Jednak aska obejmuje tak e dary, ktrych Duch nam udziela, by wczy nas w swoje dzieo, uzdolni do wsppracy w zbawianiu innych i we wzrocie Ciaa Chrystusa, czyli Kocioa. Tymi darami s aski sakramentalne, czyli dary waciwe r nym sakramentom. S to ponadto aski szczeglne, nazywane rwnie charyzmatami, zgodnie z greckim pojciem u ytym przez w. Pawa, ktre oznacza przychylno, darmowy dar, dobrodziejstwo56. Niezale nie od ich charakteru, niekiedy nadzwyczajnego jak dar czynienia cudw czy dar jzykw, charyzmaty s ukierunkowane na ask uwicajc i maj na celu dobro wsplne Kocioa. Pozostaj one w su bie mioci, ktra buduje Koci57. 2004 Wrd ask szczeglnych nale y wymieni aski stanu, ktre towarzysz wykonywaniu odpowiedzialnych zada ycia chrzecijaskiego i posug wewntrz Kocioa: Mamy za wedug udzielonej nam aski r ne dary: bd dar proroctwa [do stosowania] zgodnie z wiar; bd to urzd diakona dla wykonywania czynnoci diakoskich; bd urzd nauczyciela dla wypeniania czynnoci nauczycielskich; bd dar upominania dla karcenia. Kto zajmuje si rozdawaniem, [niech to czyni] ze szczodrobliwoci; kto jest przeo onym, [niech dziaa] z gorliwoci; kto peni uczynki miosierdzia, [niech to czyni] ochoczo (Rz 12, 6-8). 2005 aska, nale c do porzdku nadprzyrodzonego, wymyka si naszemu dowiadczeniu i mo e by poznana jedynie przez wiar. Tak wic nie mo emy opiera si na naszych odczuciach czy naszych uczynkach, by na ich podstawie wnioskowa, e jestemy usprawiedliwieni i zbawieni58. Jednak, zgodnie ze sowami Chrystusa: Poznacie ich po ich owocach (Mt 7, 20), rozwa anie dobrodziejstw Boga w naszym yciu i w yciu witych daje nam pewno, e aska dziaa w nas i pobudza nas do coraz wikszej wiary oraz do postawy ufnego ubstwa. Jeden z najpikniejszych przykadw tej postawy znajdujemy w odpowiedzi, jakiej udzielia w. Joanna d'Arc na podchwytliwe pytanie sdziw kocielnych: Zapytana, czy sdzi, e jest w stanie aski Bo ej, odpowiada: Jeli nie jestem, oby Bg zechcia mnie do niego wprowadzi; jeli jestem, oby Bg zechcia mnie w nim zachowa59. III. Zasuga W zgromadzeniu witych janieje Twoja chwaa, bo dziki Twojej asce zdobyli zasugi, ktre nagradzasz60. 2006 Pojcie zasuga oznacza na og nale n zapat ze strony wsplnoty lub spoecznoci za dziaanie jednego z jej czonkw, uznane za dobre lub szkodliwe, zasugujce na nagrod lub kar. Zasuga wynika z cnoty sprawiedliwoci, zgodnie z zasad rwnoci, ktra ni rzdzi. 2007 W znaczeniu cile prawnym nie istnieje ze strony czowieka zasuga wzgldem Boga. Nierwno midzy Nim a nami jest niezmierna, poniewa wszystko otrzymalimy od Niego jako naszego Stwrcy. 2008 Zasuga czowieka u Boga w yciu chrzecijaskim wynika z tego, e Bg w sposb dobrowolny postanowi wczy czowieka w dzieo swojej aski. Ojcowskie dziaanie Boga jest pierwsze dziki Jego poruszeniu; wolne dziaanie czowieka jest wtrne jako jego wsppraca, tak e zasugi dobrych uczynkw powinny by przypisane najpierw asce Bo ej, a dopiero potem wiernemu. Zasuga czowieka powraca zatem do Boga, odkd jego dobre uczynki maj swoje rdo w Chrystusie z natchnie i pomocy Ducha witego.
2009 Przybrane synostwo, czynic nas przez ask uczestnikami natury Bo ej, mo e nam udzieli w konsekwencji darmowej sprawiedliwoci Bo ej prawdziwej zasugi. Jest to prawo aski, absolutne prawo mioci, ktre czyni nas wspdziedzicami Chrystusa i godnymi otrzymania obiecanego dziedzictwa ycia wiecznego61. Zasugi naszych dobrych uczynkw s darami dobroci Bo ej62. Najpierw zostaa dana aska; teraz zwracamy to, co si nale y... Twoje zasugi s wanie darami Bo ymi63. 2010 Poniewa w porzdku aski inicjatywa nale y do Boga, dlatego nikt nie mo e wysu y sobie pierwszej aski, ktra znajduje si u pocztku nawrcenia, przebaczenia i usprawiedliwienia. Poruszeni przez Ducha witego i mio mo emy pniej wysu y sobie i innym aski potrzebne zarwno do naszego uwicenia, wzrostu aski i mioci, jak i do otrzymania ycia wiecznego. Same tylko dobra doczesne, jak zdrowie, przyja, mog zosta wysu one zgodnie z mdroci Bo . Te aski i dobra s przedmiotem modlitwy chrzecijaskiej. Modlitwa wyra a nasz potrzeb aski dla czynw zasugujcych. 2011 Mio Chrystusa jest w nas rdem wszystkich naszych zasug przed Bogiem. aska, jednoczc nas z Chrystusem czynn mioci, zapewnia nad przyrodzon jako naszym czynom, a przez to ich zasug tak przed Bogiem, jak przed ludmi. wici zawsze mieli yw wiadomo, e ich zasugi s czyst ask. Mam nadziej, e po tym ziemskim wygnaniu pjd radowa si z Tob w Ojczynie; nie chc jednak zbiera zasug na Niebo chc pracowa jedynie z Mioci ku Tobie... Pod wieczr ycia stan przed Tob z pustymi rkoma, bo nie prosz Ci, Panie, by liczy moje uczynki. Wszelka nasza sprawiedliwo jest ska ona w Twoich oczach. Pragn wic przyodzia si Twoj wasn Sprawiedliwoci i jako dar Twojej Mioci otrzyma wieczne posiadanie Ciebie samego...64. IV. wito chrzecijaska 2012 Bg z tymi, ktrzy Go miuj, wspdziaa we wszystkim dla ich dobra... Tych, ktrych od wiekw pozna, tych te przeznaczy na to, by si stali na wzr obrazu Jego Syna, aby On by pierworodnym midzy wielu brami. Tych za, ktrych przeznaczy, tych te powoa, a ktrych powoa tych te usprawiedliwi, a ktrych usprawiedliwi tych te obdarzy chwa (Rz 8, 28-30). 2013 Wszyscy chrzecijanie jakiegokolwiek stanu i zawodu powoani s do peni ycia chrzecijaskiego i do doskonaoci mioci65. Wszyscy s powoani 915, 2545 do witoci: Bdcie... doskonali, jak doskonay jest Ojciec wasz niebieski 825 (Mt 5, 48). Na osignicie tej doskonaoci wierni obraca powinni swe siy otrzymane wedug miary obdarowania Chrystusowego, aby... posuszni we wszystkim woli Ojca, z caej duszy powicali si chwale Bo ej i su bie bliniemu. W ten sposb wito Ludu Bo ego wyda owoc obfity, jak tego dowodzi wymownie ycie tylu witych w dziejach Kocioa66. 2014 Postp duchowy zmierza do coraz bardziej wewntrznego zjednoczenia z Chrystusem. Zjednoczenie to jest nazywane zjednoczeniem mistycznym poniewa jest ono uczestnictwem w misterium Chrystusa przez sakramenty wite misteria a w Nim, w misterium Trjcy witej. Bg wzywa nas wszystkich do tego wewntrznego zjednoczenia z Nim, nawet jeli szczeglne aski czy nadzwyczajne znaki ycia mistycznego s udzielane jedynie niektrym, by ukaza darmowy dar udzielony wszystkim. 2015 Droga do doskonaoci wiedzie przez Krzy . Nie ma witoci bez wyrzeczenia i bez walki duchowej67. Postp duchowy zakada ascez i umartwienie, ktre prowadz stopniowo do ycia w pokoju i radoci bogosawiestw: Ten, kto wspina si, nie przestaje zaczyna cigle od pocztku, a tym pocztkom nie ma koca. Nigdy ten, kto si wspina, nie przestaje pragn tego, co ju zna68. 2016 Dzieci naszej matki, Kocioa witego, susznie maj nadziej na ask 162, 1821 ostatecznego wytrwania i na nagrod Boga ich Ojca za dobre uczynki wypenione dziki Jego asce w jednoci z Jezusem69. Wierzcy, zachowujc t sam zasad ycia, uczestnicz w bogosawionej na-
dziei z tymi, ktrych miosierdzie Bo e gromadzi w Miecie witym Jeruzalem Nowym... zstpujcym z nieba od Boga, przystrojonym jak oblubienica... dla swego m a (Ap 21, 2). W skrcie 2017 aska Ducha witego udziela nam sprawiedliwoci Bo ej. Duch wity, jednoczc nas przez wiar i chrzest z Mk i Zmartwychwstaniem Chrystusa, czyni nas uczestnikami swojego ycia. 2018 Usprawiedliwienie, tak samo jak nawrcenie, ma dwa aspekty. Czowiek poruszony przez ask zwraca Si do Boga i odwraca od grzechu, przyjmujc w ten sposb przebaczenie i sprawiedliwo z wysoka. 2019 Usprawiedliwienie obejmuje odpuszczenie grzechw, uwicenie i odnowienie czowieka wewntrznego. 2020 Usprawiedliwienie zostao nam wysu one przez mk Chrystusa. Jest nam ono udzielane przez chrzest. Upodabnia nas do sprawiedliwoci Boga, ktry czyni nas sprawiedliwymi. Jego celem jest chwaa Boga i Chrystusa oraz dar ycia wiecznego. Jest najdoskonalszym dzieem Bo ego miosierdzia. 2021 aska jest pomoc, jakiej udziela nam Bg, bymy odpowiedzieli na nasze powoanie i stali si Jego przybranymi synami. Wprowadza nas w wewntrzne ycie Trjcy witej. 2022 Inicjatywa Bo a w dziele aski uprzedza, przygotowuje i wzbudza woln odpowied czowieka. aska odpowiada gbokim pragnieniom ludzkiej wolnoci; wzywa j do wspdziaania i udoskonala j. 2023 aska uwicajca jest darem darmo danym, przez ktry Bg obdarza nas swoim yciem wlanym przez Ducha witego do naszej duszy, by j uleczy z grzechu i uwici. 2024 aska uwicajca czyni nas miymi Bogu. Charyzmaty, szczeglne aski Ducha witego, s ukierunkowane na ask uwicajc i maj na celu dobro wsplne Kocioa. Bg dziaa tak e przez liczne aski aktualne, ktre r ni si od stale obecnej w nas aski habitualnej. 2025 Mo emy zasugiwa przed Bogiem jedynie w nastpstwie dobrowolnego zamysu Boga, by wczy czowieka w dzieo swojej aski. Zasuga jest przede wszystkim dzieem aski Bo ej, a nastpnie wsppracy czowieka. Zasuga czowieka powraca do Boga. 2026 aska Ducha witego dziki naszemu przybranemu synostwu mo e nam udzieli prawdziwej zasugi, zgodnie z darmow sprawiedliwoci Bo . Mio jest w nas pierwszorzdnym rdem zasugi przed Bogiem. 2027 Nikt nie mo e wysu y sobie pierwszej aski, ktra znajduje si u pocztku nawrcenia. Poruszeni przez Ducha witego, mo emy wysu y sobie i innym wszystkie aski potrzebne do osignicia ycia wiecznego, jak rwnie koniecznych dbr doczesnych. 2028 Wszyscy chrzecijanie... powoani s do peni ycia chrzecijaskiego i do doskonaoci mioci70. Doskonao chrzecijaska ma tylko jedn miar, t, e nie ma adnej71. 2029 Jeli kto chce pj za Mn, niech si zaprze samego siebie, niech wemie swj krzy i niech Mnie naladuje (Mt 16, 24).
Artyku trzeci KOCI MATKA I WYCHOWAWCZYNI 2030 W Kociele, wsplnocie wszystkich ochrzczonych, chrzecijanin wypenia swoje powoanie. Od Kocioa przyjmuje sowo Bo e, ktre zawiera pouczenia Prawa Chrystusowego (Ga 6, 2). Od Ko-
cioa otrzymuje ask sakramentw, ktra podtrzymuje go w drodze. Od Kocioa uczy si przykadu witoci; rozpoznaje jej wzr i rdo w Najwitszej Maryi Dziewicy; zauwa a j w autentycznym wiadectwie tych, ktrzy ni yj; odkrywa j w duchowej tradycji i dugiej historii witych, ktrzy nas poprzedzili, a ktr liturgia celebruje we wspomnieniach witych. 2031 ycie moralne jest kultem duchowym. Skadamy ciaa swoje na ofiar yw, wit, Bogu przyjemn (Rz 12,1) w Ciele Chrystusa, ktre tworzymy, i w komunii z Ofiar eucharystyczn. W liturgii, a zwaszcza w celebracji sakramentw, modlitwa i nauczanie cz si z ask Chrystusa, by owieca i umacnia dziaanie chrzecijaskie. ycie moralne, podobnie jak cao ycia chrzecijaskiego, ma swoje rdo i swj szczyt w Ofierze eucharystycznej. I. ycie moralne i Urzd Nauczycielski Kocioa
2032 Koci, filar i podpora prawdy (1 Tm 3,15), otrzyma od Apostow uroczysty nakaz Chrystusowy zwiastowania zbawiennej prawdy72. Kocioowi przysuguje prawo goszenia zawsze i wszdzie zasad moralnych rwnie w odniesieniu do porzdku spoecznego oraz wypowiadania oceny o wszystkich sprawach ludzkich, o ile wymagaj tego fundamentalne prawa osoby ludzkiej i zbawienie czowieka73. 2033 Urzd Nauczycielski pasterzy Kocioa w dziedzinie moralnoci jest wypeniany zazwyczaj w katechezie i w przepowiadaniu za pomoc dzie teologw i autorw duchowych. W ten sposb jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, pod przewodnictwem i czujnoci pasterzy, depozyt moralnoci chrzecijaskiej, skadajcy si z charakterystycznej caoci zasad, przykaza i cnt wynikajcych z wiary w Chrystusa oraz o ywianych przez mio. Katecheza ta przyjmuje tradycyjnie za podstaw obok Wyznania wiary i modlitwy Ojcze nasz Dekalog, ktry przekazuje zasady ycia moralnego wa ne dla wszystkich ludzi. 2034 Papie oraz biskupi s autentycznymi, czyli upowa nionymi przez Chrystusa nauczycielami, ktrzy powierzonemu sobie ludowi gosz wiar, w ktr powinien wierzy i ktr powinien stosowa w yciu74. Zwyczajny i powszechny Urzd Nauczycielski papie a i biskupw pozostajcych w jednoci z nim gosi wiernym prawd, w ktr maj wierzy; mio, ktr maj praktykowa, oraz szczcie, w ktrym maj pokada nadziej. 2035 Najwy szy stopie uczestnictwa we wadzy Chrystusa jest zapewniany przez charyzmat nieomylnoci. Ma on taki zasig, jak depozyt Objawienia Bo ego75; obejmuje tak e wszystkie treci nauki, cznie z moralnoci, bez ktrych zbawcze prawdy wiary nie mog by strze one, wykadane czy zachowywane76. 2036 Wadza Urzdu Nauczycielskiego rozciga si tak e na szczegowe 1960przepisy prawa naturalnego, poniewa ich zachowanie, wymagane przez Stwrc, jest konieczne do zbawienia. Przypominajc przykazania prawa naturalnego, Urzd Nauczycielski Kocioa wypenia istotn cz swojej funkcji prorockiej goszenia ludziom, kim naprawd s, i przypominania im, kim powinni by przed Bogiem77. 2037 Prawo Bo e powierzone Kocioowi jest przekazywane wiernym jako droga ycia i prawdy. Wierni maj wic prawo78, by byli pouczani o zbawczych przykazaniach, ktre oczyszczaj sd, i z pomoc aski uzdrawiaj zraniony rozum ludzki. Maj oni obowizek zachowywania norm i decyzji wydawanych przez prawowit wadz Kocioa. Ustalenia te domagaj si ulegoci podyktowanej mioci, nawet jeli maj charakter dyscyplinarny. 2038 W dziele nauczania i stosowania moralnoci chrzecijaskiej Koci potrzebuje powicenia pasterzy, wiedzy teologw, wkadu wszystkich chrzecijan i ludzi dobrej woli. Wiara i praktykowanie Ewangelii zapewniaj ka demu dowiadczenie ycia w Chrystusie, ktry owieca i uzdalnia do oceniania rzeczywistoci Boskich i ludzkich wedug Ducha Bo ego79. W ten wanie sposb Duch wity mo e posu y si najbardziej pokornymi, by owieca mdrcw i wyniesionych do najwy szych godnoci. 2039 Posugi powinny by speniane w duchu su by braterskiej i oddania Kocioowi, w imi Pana80. Jednoczenie sumienie ka dego czowieka w sdzie moralnym dotyczcym jego osobistych czynw powinno unika zamykania si w rozwa aniu indywidualnym. Powinno ono jak najpeniej otwiera si na uwzgldnianie dobra wszystkich, tego dobra, ktre wyra a si w prawie moralnym
naturalnym i objawionym, a w konsekwencji w prawie kocielnym i w autorytatywnym nauczaniu Urzdu Nauczycielskiego w kwestiach moralnych. Nie nale y przeciwstawia osobistego sumienia i rozumu prawu moralnemu czy Urzdowi Nauczycielskiemu Kocioa. 2040 W ten sposb mo e pogbi si wrd chrzecijan prawdziwy duch synowski wzgldem Kocioa. Stanowi on zwyczajne przedu enie aski chrztu, ktra wczya nas do Kocioa i uczynia czonkami Ciaa Chrystusa. Koci w swojej macierzyskiej trosce zjednuje nam miosierdzie Bo e, ktre przewy sza wszystkie nasze grzechy i dziaa w sposb szczeglny w sakramencie pojednania. Tak e w swojej liturgii, jak zapobiegliwa matka, nie przestaje dzie po dniu karmi nas sowem i Eucharysti Pana. II. Przykazania kocielne 2041 Przykazania kocielne odnosz si do ycia moralnego, ktre jest zwizane z yciem liturgicznym i czerpie z niego moc. Obowizujcy charakter tych praw pozytywnych ogoszonych przez wadz pastersk ma na celu zagwarantowanie wiernym niezbdnego minimum ducha modlitwy i wysiku moralnego we wzrastaniu mioci Boga i bliniego: 2042 Pierwsze przykazanie kocielne ("W niedziele i wita we Mszy witej nabo nie uczestniczy w inne nakazane dni witeczne wierni s zobowizani uczestniczy we Mszy witej i powstrzyma si od prac su ebnych") domaga si od wiernych udziau w celebracji Eucharystii, na ktrej gromadzi si wsplnota chrzecijaska, w dniu upamitniajcym Zmartwychwstanie Paskie81. wymaga od wiernych wicenia dnia, w ktrym wspomina si Zmartwychwstanie Paskie81, a tak e najwa niejszych wit liturgicznych, w ktre czcimy tajemnice Chrystusa, Najwitszej Maryi Panny i witych, przede wszystkim przez uczestnictwo w celebracji eucharystycznej, gromadzcej chrzecijask wsplnot. Nale y tak e uwolni si od tych wszystkich prac i spraw, ktre ze swej natury przeszkadzaj wici te dni. Drugie przykazanie kocielne ("Ka dy wierny jest zobowizany Pprzynajmniej raz w roku spowiada si ze swych grzechw") zapewnia przygotowanie do Eucharystii przez przyjcie sakramentu pojednania, ktry jest kontynuacj dziea nawrcenia i przebaczenia, zapocztkowanego na chrzcie82. Trzecie przykazanie kocielne ("Ka dy wierny jest zobowizany Pprzynajmniej raz w roku w czasie wielkanocnym Komuni wit przyj na Wielkanoc przyj Komuni wit") okrela minimum w przyjmowaniu Ciaa i Krwi Paskiej w zwizku ze witami wielkanocnymi, rdem i orodkiem centrum liturgii chrzecijaskiej83. 2043 Czwarte przykazanie kocielne ("Ustanowione przez Koci dni wite wici W dni pokuty wyznaczone przez Koci wierni s zobowizani powstrzyma si od spo ywania misa i zachowa post") uzupenia obowizek Mszy niedzielnej przez udzia w gwnych uroczystociach liturgicznych, upamitniajcych misteria naszego Pana, Najwitszej Maryi Panny i witych84. zabezpiecza okresy ascezy i pokuty, przygotowujce nas do uroczystoci liturgicznych. Usposabiaj nas one do zdobycia panowania nad popdami i do wolnoci serca. Pite przykazanie kocielne ("Posty nakazane zachowywa Wierni s zobowizani dba o potrzeby Kocioa") wyznacza okresy ascezy i pokuty, ktre przygotowuj nas do uroczystoci liturgicznych; przyczyniaj si one do opanowywania naszych popdw i do wolnoci serca85. mwi, e wierni powinni dba o potrzeby materialne Kocioa, ka dy wedug swoich mozliwoci. Wierni maj tak e obowizek, ka dy wedug swoich mo liwoci, dba o materialne potrzeby Kocioa86. III. ycie moralne i wiadectwo misyjne
2044 Wierno ochrzczonych jest podstawowym warunkiem goszenia Ewangelii i misji Kocioa w wiecie. Ordzie zbawienia powinno by potwierdzane wiadectwem ycia chrzecijan w celu ukazania ludziom mocy jego prawdy i oddziaywania. Sam przykad chrzecijaskiego ycia i dobre uczynki speniane w duchu nadprzyrodzonym maj ju si pocigania ludzi do wiary i do Boga87. 2045 Chrzecijanie, poniewa s czonkami Ciaa, ktrego Chrystus jest Gow88, przyczyniaj si staoci swoich przekona i obyczajw do budowania Kocioa. Koci wzrasta, umacnia si i rozwi-
ja przez wito swoich wiernych89, a dojdzie do czowieka doskonaego, do miary wielkoci wedug Peni Chrystusa (Ef 4,13). 2046 Chrzecijanie swoim yciem na wzr Chrystusa przyspieszaj nadejcie Krlestwa Bo ego, Krlestwa sprawiedliwoci, prawdy i pokoju90. Nie zaniedbuj jednak swoich ziemskich zada; wierni swojemu Nauczycielowi, wypeniaj je uczciwie, cierpliwie i z mioci. W skrcie 2047 ycie moralne jest kultem duchowym. Dziaanie chrzecijaskie znajduje swj pokarm w liturgii, a zwaszcza w celebracji sakramentw. 2048 Przykazania kocielne odnosz si do ycia moralnego i chrzecijaskiego, ktre jest zwizane z liturgi i karmi si ni. 2049 Nauczanie pasterzy Kocioa w dziedzinie moralnoci dokonuje si zazwyczaj w katechezie i przepowiadaniu na podstawie Dekalogu, ktry wskazuje zasady ycia moralnego wa ne dla ka dego czowieka. 2050 Papie i biskupi jako autentyczni nauczyciele gosz Ludowi Bo emu prawdy wiary, w ktre powinien wierzy i ktre powinien stosowa w yciu. Do nich nale y te wypowiadanie si w kwestiach moralnych, ktre wchodz w zakres prawa naturalnego i rozumu. 2051 Nieomylno Urzdu Nauczycielskiego pasterzy obejmuje wszystkie treci nauki, cznie z moralnoci, bez ktrych zbawcze prawdy wiary nie mog by strze one, wykadane czy zachowywane.
DZIESI PRZYKAZA Ksiga Powtrzonego Prawa (5, 621 ) Ja jestem Pan, twj Jam jest Pan, Bg Bg, ktry ci wytwj, ktry ci wywid z ziemi egipprowadzi z ziemi skiej, z domu niewo- egipskiej, z domu li. niewoli. Ksiga Wyjcia (20, 2-17) Formua katechetyczna
Nie bdziesz mia 1. Nie bdziesz mia Nie bdziesz mia cudzych bogw obok bogw innych oprcz cudzych bogw Mnie! Nie bdziesz Mnie... przede Mn. czyni adnej rzeby ani adnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemi! Nie bdziesz oddawa im pokonu i nie bdziesz im su y, poniewa Ja Pan, twj Bg, jestem Bogiem zazdrosnym, ktry karze wystpek ojcw na synach do trzeciego i czwartego pokolenia wzgldem tych, ktrzy Mnie nienawidz. Okazuj za ask a do tysicznego pokolenia tym, ktrzy Mnie miuj i przestrzegaj moich przykaza. Nie bdziesz wzywa imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdy Pan nie pozostawi bezkarnie tego, ktry wzywa Jego imienia do czczych rzeczy. Nie bdziesz bra imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy. . . 2. Nie bdziesz bra imienia Pana Boga twego nadaremno.
Pamitaj o dniu szabatu, aby go uwici. Sze dni bdziesz pracowa i wykonywa wszystkie twe zajcia. Dzie za sidmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie mo esz przeto w dniu tym wykonywa adnej pracy ani ty sam, ani syn twj, ani twoja crka, ani twj niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydo, ani cudzoziemiec, ktry mieszka pord twych bram. W szeciu dniach bowiem uczyni Pan niebo, ziemi, morze oraz wszystko, co jest w nich, w sidmym za dniu odpocz. Dlatego pobogosawi Pan dzie szabatu i uzna go za wity. Czcij ojca twego i matk twoj, aby dugo y na ziemi, ktr Pan, Bg twj, da tobie. Nie bdziesz zabija.
3. Pamitaj, aby Bdziesz zwa a na szabat, aby go widzie wity wici. ci...
Czcij swego ojca i swoj matk.
4. Czcij ojca swego i matk swoj
Nie bdziesz zabija.
5.Nie zabijaj.
Nie bdziesz cudzoo y.
Nie bdziesz cudzoo y.
6.Nie cudzo .
Nie bdziesz krad. Nie bdziesz mwi przeciw bliniemu twemu kamstwa jako wiadek.
Nie bdziesz krad. Jako wiadek nie bdziesz mwi przeciw bliniemu twemu kamstwa
7. Nie kradnij. 8. Nie mw faszywego wiadectwa przeciw bliniemu swemu.
Nie bdziesz po da domu bliniego twego. Nie bdziesz po da ony bliniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wou, ani jego osa, ani adnej rzeczy, ktra nale y do bliniego twego.
Nie bdziesz po da 9. Nie po daj ony ony swojego blibliniego twego. niego. 10. Ani adnej rzeNie bdziesz praczy, ktra jego jest gn... adnej rzeczy, ktra nale y do twojego bliniego
Dzia drugi DZIESI PRZYKAZA Nauczycielu, co mam czyni...? 2052 Nauczycielu, co dobrego mam czyni, aby otrzyma ycie wieczne? Modziecowi, ktry stawia to pytanie, Jezus odpowiada, przypominajc najpierw o koniecznoci uznania Boga za jedynie Dobrego, za najdoskonalsze Dobro i za rdo wszelkiego dobra. Nastpnie Jezus mwi do niego: Jeli chcesz osign ycie, zachowaj przykazania. I przytacza swojemu rozmwcy przykazania dotyczce mioci bliniego: Nie zabijaj, nie cudzo , nie kradnij, nie zeznawaj faszywie, czcij ojca i matk. W kocu Jezus streszcza te przykazania w sposb pozytywny: Miuj swego bliniego, jak siebie samego! (Mt 19, 16-19). 2053 Do pierwszej odpowiedzi dochodzi druga: Jeli chcesz by doskonay, id, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a bdziesz mia skarb w niebie. Potem przyjd i chod za Mn! (Mt 19, 21). Nie uniewa nia ona pierwszej odpowiedzi. Pjcie za Jezusem Chrystusem obejmuje wypenianie przykaza. Prawo nie zostaje zniesione1, lecz czowiek zostaje zaproszony do odnalezienia go w Osobie swojego Nauczyciela, ktry jest doskonaym jego wypenieniem. W Ewangeliach synoptycznych wezwanie Jezusa skierowane do bogatego modzieca, by poszed za Nim jako posuszny ucze cile zachowujcy przykazania, wi e si z wezwaniem do ubstwa i czystoci2. Rad ewangelicznych nie mo na oddzieli od przykaza. 2054 Jezus przej dziesi przykaza, ale w ich literze ukaza moc dziaajcego Ducha witego. Gosi sprawiedliwo... wiksz ni uczonych w Pimie i faryzeuszw (Mt 5, 20), a tak e wiksz ni sprawiedliwo pogan3. Rozwin wszystkie wymagania przykaza. Syszelicie, e powiedziano przodkom: Nie zabijaj!... A Ja wam powiadam: Ka dy, kto si gniewa na swego brata, podlega sdowi (Mt 5, 21-22). 2055 Na postawione Mu pytanie: Ktre przykazanie w Prawie jest najwiksze? (Mt 22, 36) Jezus odpowiada: Bdziesz miowa Pana Boga swego caym swoim sercem, ca swoj dusz i caym swoim umysem. To jest najwiksze i pierwsze przykazanie. Drugie podobne jest do niego: Bdziesz miowa swego bliniego jak siebie samego. Na tych dwch przykazaniach opiera si cae Prawo i Prorocy (Mt 22, 37-40)4. Dekalog powinien by wyjaniany w wietle tego podwjnego i jedynego przykazania mioci, ktra jest wypenieniem Prawa: Przykazania: Nie cudzo , nie zabijaj, nie kradnij, nie po daj, i wszystkie inne streszczaj si w tym nakazie: Miuj bliniego swego jak siebie samego! Mio nie wyrzdza za bliniemu. Przeto mio jest doskonaym wypenieniem Prawa (Rz 13, 9-10). Dekalog w Pimie witym 2056 Sowo Dekalog znaczy dosownie dziesi sw (Wj 34, 28; Pwt 4, 13; 10, 4). Te dziesi sw objawi Bg swojemu ludowi na witej grze. Napisa je swoim palcem (Wj 31, 18; Pwt 5, 22) w odr nieniu od innych przepisw spisanych przez Moj esza5. S one sowami Boga w szczeglnym znaczeniu. Zostay nam przekazane w Ksidze Wyjcia6 i w Ksidze Powtrzonego Prawa7. Ju w Starym Testamencie wite ksigi powouj si na dziesi sw8, ale dopiero w Nowym Przymierzu, w Jezusie Chrystusie, zostanie objawiony ich peny sens.
2057 Dekalog staje si zrozumiay najpierw w kontekcie Wyjcia, ktre jest wielkim wydarzeniem wyzwolenia przez Boga w centrum Starego Przymierza. Niezale nie od tego, czy przykazania (dziesi sw) s sformuowane jako przykazania negatywne, zakazy, czy te przykazania pozytywne (jak: Czcij ojca twego i matk twoj), wskazuj one warunki ycia wyzwolonego z niewoli grzechu. Dekalog jest drog ycia: Ja dzi nakazuj ci miowa Pana, Boga twego, i chodzi Jego drogami, penic Jego polecenia, prawa i nakazy, aby y i mno y si (Pwt 30, 16). Ta wyzwalajca moc Dekalogu ujawnia si na przykad w przykazaniu o odpoczynku szabatu, ktre odnosi si rwnie do cudzoziemcw i niewolnikw: Pamitaj, e bye niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadzi ci stamtd Pan, Bg twj, rk mocn i wycignitym ramieniem (Pwt 5, 15). 2058 Dziesi sw streszcza i ogasza prawo Bo e: Te sowa wyrzek Pan do waszego zgromadzenia na grze spord ognia, oboku i ciemnoci dononym gosem, niczego nie dodajc. Napisa je na dwu tablicach kamiennych i da mi je (Pwt 5, 22). Dlatego te dwie tablice nazywane s wiadectwem (Wj 25,16). Istotnie, umieszczone s na nich postanowienia Przymierza zawartego midzy Bogiem a Jego ludem. Te tablice wiadectwa (Wj 31,18; 32, 15; 34, 29) powinny by zo one w arce (Wj 25,16; 40, 1-3). 2059 Bg wypowiada dziesi sw w czasie teofanii (Spord ognia na Grze mwi Pan z wami twarz w twarz Pwt 5, 4). Nale one do samoobjawienia si Boga i objawienia Jego chway. Dar przykaza jest darem samego Boga i Jego witej woli. Bg, dajc pozna swoj wol, objawia si swojemu ludowi. 2060 Dar przykaza i Prawa stanowi cz zawartego przez Boga Przymierza z Jego ludem. Wedug Ksigi Wyjcia objawienie dziesiciu sw dokonuje si midzy zapowiedzi Przymierza9 a jego zawarciem10, po tym, jak lud zobowiza si uczyni wszystko, co Pan powiedzia, i by posusznym (Wj 24, 7). Dekalog jest przekazywany po przypomnieniu Przymierza (Pan, 62 Bg nasz, zawar z nami przymierze na Horebie Pwt 5, 2). 2061 Przykazania nabieraj penego znaczenia w ramach Przymierza. Wedug Pisma witego, moralne dziaanie czowieka osiga swj peny sens w Przymierzu i przez Przymierze. Pierwsze z dziesiciu sw przypomina o uprzedzajcej mioci Boga do swego ludu: Poniewa czowiek, ponoszc kar za grzech, przeszed z raju wolnoci do niewoli tego wiata, dlatego te pierwsze zdanie Dekalogu, to znaczy pierwsze sowa przykaza Bo ych, mwi o wolnoci: Ja jestem Pan, twj Bg, ktry 2086 ci wywid z ziemi egipskiej, z domu niewoli (Wj 20, 2; Pwt 5, 6)11. 2062 Przykazania w sensie cisym pojawiaj si na drugim miejscu; wyra aj one konsekwencje przynale noci do Boga, ktra zostaa ustanowiona przez Przymierze. ycie moralne jest odpowiedzi na inicjatyw mioci Pana. Jest wyrazem wdzicznoci, hodem skadanym Bogu i dzikczynieniem. Jest wspdziaaniem z zamysem, ktry Bg przeprowadza w historii. 2063 O przymierzu i dialogu midzy Bogiem a czowiekiem wiadczy ponadto fakt, e wszystkie zobowizania s wyra one w pierwszej osobie (Ja jestem Pan...) i skierowane do pojedynczej osoby (ty). We wszystkich przykazaniach Bo ych wanie zaimek osobowy w liczbie pojedynczej wskazuje na adresata. Bg daje pozna swoj wol caemu ludowi, a zarazem ka demu z osobna: (Pan) nakazywa mio wzgldem Boga i uczy sprawiedliwoci w stosunku do bliniego, by czowiek by sprawiedliwy i godny Boga. Przez Dekalog przygotowywa czowieka do przyjani ze sob i do zgody z blinim... Prawdy te trwaj niezmiennie rwnie i w naszych czasach, bo przyjcie Boga w ciele wypenio je tylko i rozwino, nic w nich nie zmieniajc12. Dekalog w Tradycji Kocioa
2064 Tradycja Kocioa, bdc wierna Pismu witemu i idc za przykadem Jezusa, zawsze przyznawaa Dekalogowi pierwszorzdn rol i znaczenie. 2065 Od czasw w. Augustyna dziesi przykaza zajmuje pierwszorzdne miejsce w katechezie przyszych ochrzczonych i wiernych. W XV wieku ustali si zwyczaj wyra ania przykaza Dekalogu w formuach rymowanych, atwych do zapamitania i o pozytywnym charakterze. U ywa si ich jeszcze dzisiaj. Katechizmy Kocioa czsto daway wykad moralnoci chrzecijaskiej wedug porzdku dziesiciu przykaza. 2066 Podzia i numeracja przykaza ulegay zmianom w cigu wiekw. Niniejszy Katechizm przyjmuje podzia przykaza ustalony przez w. Augustyna, tradycyjnie stosowany w Kociele katolickim. Jest to tak e podzia przyjty przez luteraskie wyznania wiary. Ojcowie greccy dokonali nieco innego podziau, ktry zachowa si w Kocioach prawosawnych i we wsplnotach reformowanych. 2067 Dziesi przykaza wyra a wymagania mioci Boga i bliniego. Trzy pierwsze odnosz si bardziej do mioci Boga, a siedem pozostaych do mioci bliniego. Tak jak s dwa przykazania mioci, o ktrych mwi Pan, e na nich zawiso cae Prawo i Prorocy... tak te dziesi przykaza zostao dane na dwch tablicach. Trzy... s wypisane na jednej tablicy, a siedem na drugiej13. 2068 Sobr Trydencki naucza, e dziesi przykaza obowizuje chrzecijan i e czowiek usprawiedliwiony jest w dalszym cigu zobowizany do ich zachowywania14. Potwierdza to Sobr Watykaski II: Biskupi, jako nastpcy Apostow, otrzymuj od Pana... misj nauczania wszystkich narodw i goszenia Ewangelii wszelkiemu stworzeniu, aby wszyscy ludzie przez wiar, chrzest i wypenianie przykaza dostpili zbawienia15. Jedno Dekalogu 2069 Dekalog stanowi organiczn cao. Ka de jego sowo odsya do ka dego z pozostaych i do wszystkich razem; wszystkie wzajemnie si warunkuj. Dwie tablice Dekalogu wyjaniaj si nawzajem; stanowi one organiczn jedno. Przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem wszystkich pozostaych16. Nie mo na okazywa czci drugiemu czowiekowi i zarazem nie czci Boga, jego Stwrcy. Nie da si wielbi Boga, nie miujc wszystkich ludzi, Jego stworze. Dekalog czy ycie teologalne i spoeczne czowieka. Dekalog i prawo naturalne 2070 Dziesi przykaza nale y do Objawienia Bo ego. Pouczaj nas one zarazem o prawdziwym czowieczestwie czowieka. Podkrelaj gwne obowizki, a wic porednio tak e podstawowe prawa, waciwe naturze osoby ludzkiej. Dekalog stanowi uprzywilejowany wyraz prawa naturalnego: Od pocztku Bg zakorzeni w sercach ludzi zasady prawa naturalnego. Potem ograniczy si do ich przypomnienia. By to Dekalog17. 2071 Przykazania Dekalogu, chocia dostpne dla samego rozumu, zostay objawione. Grzeszna ludzko potrzebowaa tego objawienia, aby osign pene i pewne poznanie wymaga prawa naturalnego: Pene wyjanienie przykaza Dekalogu byo nieodzowne w stanie grzechu z powodu zaciemnienia wiata rozumu i wypaczenia woli18. Przykazania poznajemy za porednictwem Objawienia Bo ego, ktre przekazuje nam Koci, oraz za porednictwem gosu sumienia moralnego. Obowizujcy charakter Dekalogu 2072 Dziesi przykaza, bdc wyrazem podstawowych powinnoci czowieka wzgldem Boga i wzgldem bliniego, objawia w swojej istotnej treci powa ne zobowizania. S one ze swojej natury niezmienne i obowizuj zawsze i wszdzie. Nikt nie mo e od nich dyspensowa. Dziesi przykaza wyry Bg w sercu czowieka.
2073 Przykazania zawieraj ponadto powinnoci, ktrych materia jest sama w sobie lekka. Pite przykazanie zabrania na przykad obraliwych sw; s one jednak ci k win w zale noci od okolicznoci lub intencji tego, kto je wypowiada. Beze Mnie nic nie mo ecie uczyni 2074 Jezus powiedzia: Ja jestem krzewem winnym, wy latorolami. Kto trwa we Mnie, a Ja w nim, ten przynosi owoc obfity, poniewa beze Mnie nic nie mo ecie uczyni (J 15, 5). Owocem, o ktrym mwi te sowa, jest wito ycia ubogaconego dziki zjednoczeniu z Chrystusem. Gdy wierzymy w Jezusa Chrystusa, mamy udzia w Jego misteriach i zachowujemy Jego przykazania; sam Zbawiciel przychodzi, by miowa w nas swojego Ojca i swoich braci, naszego Ojca i naszych braci. Dziki Duchowi witemu Jego Osoba staje si yw i wewntrzn norm naszego dziaania. To jest moje przykazanie, abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 15,12). W skrcie 2075 Co dobrego mam czyni, aby otrzyma ycie wieczne?... Jeli chcesz osign ycie, zachowaj przykazania (Mt 19,16-17). 2076 Jezus swoim yciem i przepowiadaniem zawiadczy o wiecznej wa noci Dekalogu. 2077 Dar Dekalogu jest udzielony w ramach Przymierza zawartego przez Boga ze swoim ludem. Przykazania Bo e otrzymuj swoje prawdziwe znaczenie w tym Przymierzu i za jego porednictwem. 2078 Tradycja Kocioa, bdc wierna Pismu witemu i idc za przykadem Jezusa, przyznaa Dekalogowi podstawow rol i znaczenie. 2079 Dekalog stanowi organiczn jedno, w ktrej ka de jego sowo, czyli przykazanie, odsya do caoci. Przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem caego Prawa19. 2080 Dekalog stanowi uprzywilejowany wyraz prawa naturalnego. Znamy go za porednictwem Objawienia Bo ego i rozumu ludzkiego. 2081 Dziesi przykaza wyra a w swojej podstawowej treci powa ne zobowizania. Przykazania te zawieraj ponadto powinnoci, ktrych materia jest sama w sobie lekka. 2082 To, co Bg nakazuje, umo liwia On dziki swojej lasce.
Rozdzia pierwszy BDZIESZ MIOWA PANA BOGA SWEGO CAYM SWOIM SERCEM, CA SWOJ DUSZ I CAYM SWOIM UMYSEM 2083 Jezus streci obowizki czowieka wzgldem Boga tymi sowami: Bdziesz miowa Pana Boga swego caym swoim sercem, ca swoj dusz i caym swoim umysem (Mt 22, 37; k 10, 27: ...ca swoj moc). S one 367 bezporednim echem uroczystego wezwania: Suchaj, Izraelu, Pan jest naszym Bogiem Panem jedynym (Pwt 6, 4). Bg nas pierwszy umiowa. Mio Jedynego Boga jest przypomniana w pierwszym z dziesiciu sw. Przykazania wyjaniaj z kolei odpowied mioci, do ktrej udzielenia wobec Boga jest powoany czowiek.
Artyku pierwszy PIERWSZE PRZYKAZANIE
Ja jestem Pan, twj Bg, ktry ci wywid z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie bdziesz mia cudzych bogw obok Mnie! Nie bdziesz czyni adnej rzeby ani adnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemi! Nie bdziesz oddawa im pokonu i nie bdziesz im su y (Wj 20, 2-5)1. Jest... napisane: Panu, Bogu swemu, bdziesz oddawa pokon i Jemu samemu su y bdziesz (Mt 4,10). I. Panu, Bogu swemu, bdziesz oddawa pokon i bdziesz Mu su y 2084 Bg pozwala si pozna, przypominajc o swoim wszechmocnym, yczliwym i wyzwalajcym dziaaniu w historii tego, do kogo si zwraca: Wywiodem ci z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Pierwsze sowo wyra a pierwsze przykazanie Prawa: Bdziesz si ba Pana, Boga swego, bdziesz Mu su y... Nie bdziecie oddawali czci bogom obcym (Pwt 6,13-14). Pierwszym wezwaniem i susznym daniem Boga jest to, by czowiek przyj Go i adorowa. 2085 Jedyny i prawdziwy Bg objawia Izraelowi przede wszystkim swoj chwa2. Objawienie powoania czowieka i prawdy o nim wi e si z objawieniem si Boga. Czowiek jest powoany, by ukazywa Boga przez swoje dziaanie, gdy zosta stworzony na obraz i podobiestwo Bo e: Nigdy, Tryfonie, nie bdzie ani nie byo od wiekw innego Boga oprcz tego... ktry stworzy i urzdzi wszechwiat. Nie twierdzimy bynajmniej, jakoby inny by nasz, a inny wasz Bg, owszem, wierzymy w tego samego Boga, ktry waszych Ojcw wywid z Egiptu rk mocn i wycignitym ramieniem, oraz w tym samym co wy Bogu Abrahama, Izaaka i Jakuba pokadamy nadziej, poniewa nie ma ponad Nim innego Boga3. 2086 Pierwsze z przykaza obejmuje wiar, nadziej i mio. Kto mwi Bogu, mwi w istocie o Kim wiecznym, niezmiennym, zawsze takim samym, wiernym, doskonale sprawiedliwym. Wynika std, e powinnimy bezwzgldnie przyjmowa Jego sowa, cakowicie Mu wierzy i ufa. Jest On wszechmocny, askawy i czynicy dobro. Kt mgby nie pokada w Nim caej swojej nadziei? Kt mgby nie miowa Go, rozwa ajc skarby dobroci i mioci, ktrych nam udzieli? Std te wyra enie, jakiego u ywa Bg w Pimie witym na pocztku lub na kocu swoich przykaza: Ja jestem Pan4. Wiara 2087 Nasze ycie moralne znajduje swoje rdo w wierze w Boga, ktry objawia nam swoj mio. w. Pawe mwi o posuszestwie wiary (Rz 1, 5; 16, 26) jako o pierwszym obowizku. W nieuznawaniu Boga widzi on rdo i wyjanienie wszystkich wypacze moralnych5. Naszym obowizkiem wzgldem Boga jest wierzy w Niego i wiadczy o Nim. 2088 Pierwsze przykazanie domaga si od nas umacniania naszej wiary, strze enia jej z roztropnoci i czujnoci oraz odrzucania wszystkiego, co si jej sprzeciwia. Mo na w r ny sposb zgrzeszy przeciwko wierze. Dobrowolne wtpienie dotyczce wiary lekcewa y to, co Bg objawi i co Koci podaje do wierzenia, lub te odmawia uznania tego za prawdziwe. Wtpienie niedobrowolne oznacza chwiejno w wierze, trudno w przezwyci aniu zarzutw zwizanych z wiar lub te niepokj spowodowany jej niejasnoci. Wtpienie mo e prowadzi do duchowego zalepienia, jeli jest dobrowolnie podtrzymywane. 2089 Niewiara jest lekcewa eniem prawdy objawionej lub dobrowoln odmow dania przyzwolenia na ni. Herezj nazywa si uporczywe, po przyjciu chrztu, zaprzeczanie jakiej prawdzie, w ktr nale y wierzy wiar Bosk i katolick, albo uporczywe powtpiewanie o niej; apostazj cakowite porzucenie wiary chrzecijaskiej, schizm odmow uznania zwierzchnictwa Biskupa Rzymu lub wsplnoty z czonkami Kocioa uznajcymi to zwierzchnictwo6. Nadzieja 2090 Gdy Bg objawia si i wzywa czowieka, nie mo e on wasnymi siami odpowiedzie w sposb peny na mio Bo . Powinien mie nadziej, e Bg uzdolni go do odwzajemnienia Mu mioci i do dziaania zgodnie z przykazaniami mioci. Nadzieja jest ufnym oczekiwaniem bogosawiestwa Bo-
ego i uszczliwiajcego ogldania Boga; jest tak e lkiem przed obra eniem mioci Bo ej i spowodowaniem kary. 2091 Pierwsze przykazanie dotyczy tak e grzechw przeciw nadziei, ktrymi s rozpacz i zuchwaa ufno. Wskutek rozpaczy czowiek przestaje oczekiwa od Boga osobistego zbawienia, pomocy do jego osignicia lub przebaczenia grzechw. Sprzeciwia si dobroci Boga i Jego sprawiedliwoci gdy Bg jest wierny swoim obietnicom oraz Jego miosierdziu. 2092 Istniej dwa rodzaje zuchwaej ufnoci. Albo czowiek przecenia swoje zdolnoci (majc nadziej na zbawienie bez pomocy z wysoka), albo te zbytnio ufa wszechmocy czy miosierdziu Bo emu (majc nadziej na otrzymanie przebaczenia bez nawrcenia oraz chway bez zasugi). Mio 1822-1829 2093 Wiara w mio Boga obejmuje wezwanie i zobowizanie do odpowiedzi szczer mioci na mio Bo . Pierwsze przykazanie ka e nam miowa Boga nade wszystko, a wszystkie stworzenia dla Niego i ze wzgldu na Niego7. 2094 Przeciw mioci Bo ej mo na grzeszy w r ny sposb. Obojtno zaniedbuje lub odrzuca mio Bo ; nie uznaje jej inicjatywy i neguje jej moc. Niewdziczno pomija lub odrzuca uznanie mioci Bo ej, jak rwnie odwzajemnienie si mioci na mio. Ozibo jest zwlekaniem lub niedbaoci w odwzajemnieniu si za mio Bo ; mo e zakada odmow poddania si poruszeniu mioci. Znu enie lub lenistwo duchowe posuwa si do odrzucenia radoci pochodzcej od Boga i do odrazy wobec dobra Bo ego. Nienawi do Boga rodzi si z pychy. Sprzeciwia si ona mioci Boga, zaprzecza Jego dobroci i usiuje Mu zorzeczy jako Temu, ktry potpia grzech i wymierza kary. II. Jemu samemu su y bdziesz 2095 Teologalne cnoty wiary, nadziei i mioci ksztatuj i o ywiaj cnoty moralne. Tak wic mio skania nas do sprawiedliwego oddawania Bogu tego, do czego jestemy zobowizani jako stworzenia. Cnota religijnoci uzdalnia nas do takiej postawy. Adoracja 2096 Adoracja jest pierwszym aktem cnoty religijnoci. Adorowa Boga oznacza uzna Go za Boga, za Stwrc i Zbawiciela, za Pana i Mistrza wszystkiego, co istnieje, za nieskoczon i miosiern Mio. Panu, Bogu swemu, bdziesz oddawa pokon i Jemu samemu su y bdziesz (k 4, 8) mwi Jezus, powoujc si na Ksig Powtrzonego Prawa (Pwt 6, 13). 2097 Adorowa Boga oznacza z szacunkiem i cakowit ulegoci uzna nico stworzenia, ktre istnieje jedynie dziki Bogu. Adorowa Boga oznacza wychwala Go, wielbi i uni a samego siebie podobnie jak Maryja w Magnificat wyznajc z wdzicznoci, e On uczyni wielkie rzeczy i e wite jest Jego imi8. Adoracja Jedynego Boga wyzwala czowieka z zamknicia si w sobie, z niewoli grzechu i bawochwalstwa wiata. Modlitwa 2098 Akty wiary, nadziei i mioci, ktre nakazuje pierwsze przykazanie, wyra aj si w modlitwie. Wzniesienie ducha do Boga jest wyrazem naszej adoracji Boga: w modlitwie uwielbienia i dzikczynienia, modlitwie wstawienniczej i modlitwie bagalnej. Modlitwa jest niezbdnym warunkiem posuszestwa przykazaniom Bo ym. Zawsze... (trzeba) si modli i nie ustawa (k 18,1). Ofiara 2099 Jest rzecz suszn skada Bogu ofiary na znak uwielbienia i dzikczynienia, przebagania i komunii z Nim: Prawdziw ofiar jest... ka de dzieo, ktre przyczynia si do poczenia nas wit komuni z Bogiem, dziki ktremu mo emy sta si naprawd szczliwi9. 2100 Ofiara zewntrzna, by bya prawdziwa, powinna by wyrazem ofiary duchowej: Moj ofiar... duch skruszony... (Ps 51, 19). Prorocy Starego Przymierza czsto pitnowali ofiary skadane bez zaanga owania wewntrznego10 lub nie majce zwizku z mioci bliniego11. Jezus przypo-
mina sowa proroka Ozeasza: Chc raczej miosierdzia ni ofiary (Mt 9, 13; 12, 7)12. Jedyn doskona ofiar jest ta, ktr Chrystus zo y na krzy u w cakowitym oddaniu si mioci Ojca i dla naszego zbawienia13. czc si z Jego ofiar, mo emy nasze ycie uczyni ofiar dla Boga. Przyrzeczenia i luby 2101 W wielu sytuacjach chrzecijanin jest wzywany do skadania przyrzecze Bogu. Zawieraj je chrzest, bierzmowanie, ma estwo i wicenia. Chrzecijanin kierujc si pobo noci, mo e przyrzec Bogu okrelony czyn, modlitw, jamu n, pielgrzymk itd. Wierno przyrzeczeniom zo onym Bogu jest przejawem szacunku nale nego Boskiemu Majestatowi i mioci wobec wiernego Boga. 2102 lub, to jest wiadom i dobrowoln obietnic uczynion Bogu, majc za przedmiot dobro mo liwe i lepsze, nale y wypeni z pobudek cnoty religijnoci14. lub jest aktem pobo noci, w ktrym chrzecijanin powica siebie samego Bogu lub obiecuje Mu dobry czyn. Wypeniajc luby, oddaje si wic Bogu to, co zostao Mu przyrzeczone i konsekrowane. Dzieje Apostolskie ukazuj nam w. Pawa zatroskanego o wypenienie lubw, ktre zo y15. 2103 Koci uznaje wzorcz warto lubw praktykowania rad ewangelicznych16: Matka-Koci cieszy si, e w onie jego znajduj si liczni m czyni i niewiasty, ktrzy dokadniej naladuj wyniszczenie Zbawiciela i wyraniej je ukazuj, przyjmujc ubstwo w wolnoci synw Bo ych i wyrzekajc si wasnej woli: poddaj si oni mianowicie czowiekowi ze wzgldu na Boga w sprawie doskonaoci ponad miar przykazania, aby si w sposb peniejszy upodobni do posusznego Chrystusa17. W pewnych przypadkach Koci mo e dla susznych przyczyn zwolni ze lubw i przyrzecze18. Spoeczny obowizek religijny i prawo do wolnoci religijnej 2104 Wszyscy ludzie... obowizani s szuka prawdy, zwaszcza w sprawach dotyczcych Boga i Jego Kocioa, a poznawszy j, przyj i zachowywa19. Obowizek ten wypywa z samej natury ludzi20. Nie jest on sprzeczny ze szczerym szacunkiem dla r nych religii, ktre nierzadko... odbijaj promie owej Prawdy, owiecajcej wszystkich ludzi21, ani z wymaganiem mioci, przynaglajcej chrzecijan, aby wobec ludzi, ktrzy trwaj w bdzie albo w niewiedzy co do spraw wiary, postpowali z mioci, roztropnoci i cierpliwoci22. 2105 Obowizek oddawania Bogu prawdziwej czci odnosi si do czowieka w wymiarze indywidualnym i spoecznym. Jest to tradycyjna nauka katolicka o moralnym obowizku ludzi i spoeczestw wobec prawdziwej religii i jedynego Kocioa Chrystusowego23. Prowadzc nieustannie dzieo ewangelizacji, Koci pracuje nad tym, by ludzie starali si o ksztatowanie w duchu chrzecijaskim sposobu mylenia i obyczajw, praw oraz ustroju wasnej spoecznoci24. Obowizkiem spoecznym chrzecijan jest szanowanie i pobudzanie w ka dym czowieku umiowania prawdy i dobra. Wymaga on od nich, by przyczyniali si do rozpowszechniania jedynej prawdziwej religii, ktra istnieje w Kociele katolickim i apostolskim25. Chrzecijanie s powoani, by by wiatoci wiata26. W ten sposb Koci ukazuje krlowanie Chrystusa nad caym stworzeniem, a szczeglnie nad spoecznociami ludzkimi27. 2106 W sprawach religijnych nikt nie powinien by przymuszany do dziaania wbrew swojemu sumieniu, ani nie powinno si przeszkadza mu w dziaaniu wedug jego sumienia prywatnym i publicznym, indywidualnym lub w cznoci z innymi, byle w godziwym zakresie28. Prawo to opiera si na samej naturze osoby ludzkiej, ktrej godno pozwala jej dobrowolnie przylgn do prawdy Bo ej przekraczajcej porzdek doczesny. Dlatego te prawo to przysuguje trwale rwnie tym, ktrzy nie wypeniaj obowizku szukania prawdy i trwania przy niej29. 2107 Je eli zwa ywszy na szczeglne sytuacje narodw zostaje przyznana jednej wsplnocie religijnej wyjtkowa pozycja cywilna w prawnym ustroju spoeczestwa, konieczne jest, aby jednoczenie byo uznawane i respektowane prawo wszystkich obywateli i wsplnot religijnych do wolnoci w dziedzinie religijnej30. 2108 Prawo do wolnoci religijnej nie oznacza moralnej zgody na przylgnicie do bdu31 ani rzekomego prawa do bdu32, lecz naturalne prawo osoby ludzkiej do wolnoci cywilnej, to znaczy w
susznym zakresie do wolnoci od przymusu zewntrznego w sprawach religijnych ze strony wadzy politycznej. To prawo naturalne powinno by w taki sposb uznane w porzdku prawnym spoeczestwa, by stao si prawem cywilnym33. 2109 Prawo do wolnoci religijnej nie mo e by w sobie ani nieograniczone34, ani ograniczone tylko przez porzdek publiczny pojmowany w sposb pozytywistyczny lub naturalistyczny35. Przynale ny mu suszny zakres powinna dla ka dej sytuacji spoecznej okrela roztropno polityczna zgodnie z wymaganiami dobra wsplnego, a wadza cywilna powinna go zatwierdza wedug norm prawnych dostosowanych do obiektywnego porzdku moralnego36. III. Nie bdziesz mia cudzych bogw przede Mn! 2110 Pierwsze przykazanie zabrania oddawania czci innym bogom poza Jedynym Panem, ktry objawi siebie swojemu ludowi. Zakazuje zabobonu i bezbo noci. Zabobon to pewnego rodzaju wynaturzony przerost religijnoci; bezbo no jest wad sprzeciwiajc si, przez brak, cnocie religijnoci. Zabobon 2111 Zabobon jest wypaczeniem postawy religijnej oraz praktyk, jakie ona nakada. Mo e on tak e dotyczy kultu, ktry oddajemy prawdziwemu Bogu, na przykad, gdy przypisuje si jakie magiczne znaczenie pewnym praktykom, nawet uprawnionym lub koniecznym. Popa w zabobon37 oznacza wiza skuteczno modlitw lub znakw sakramentalnych jedynie z ich wymiarem materialnym, z pominiciem dyspozycji wewntrznych, jakich one wymagaj. Bawochwalstwo 2112 Pierwsze przykazanie potpia politeizm. Domaga si od czowieka, by nie wierzy w innych bogw poza Bogiem i nie oddawa czci innym bstwom poza Jedynym Bogiem. Pismo wite nieustannie przypomina o odrzuceniu bo kw ze srebra i zota, uczynionych rkami ludzkimi, ktre maj usta, ale nie mwi; oczy maj, ale nie widz... Te czcze bo ki czyni czowieka pustym: Do nich s podobni ci, ktrzy je robi, i ka dy, ktry im ufa (Ps 115, 4-5. 8)38. Bg natomiast jest Bogiem ywym (Joz 3,10; Ps 42, 3 i in.), ktry daje ycie i dziaa w historii. 2113 Bawochwalstwo nie dotyczy tylko faszywych kultw pogaskich. Pozostaje sta pokus wiary. Polega na ubstwianiu tego, co nie jest Bogiem. Ma ono miejsce wtedy, gdy czowiek czci i wielbi stworzenie zamiast Boga, bez wzgldu na to, czy chodzi o innych bogw czy o demony (na przykad satanizm), o wadz, przyjemno, ras, przodkw, pastwo, pienidze itd. Nie mo ecie su y Bogu i Mamonie mwi Jezus (Mt 6, 24). Wielu mczennikw ponioso mier za to, e nie oddawao czci Bestii39, odmawiajc nawet udawania kultu. Bawochwalstwo odrzuca jedyne panowanie Boga; jest nie do pogodzenia z Bosk komuni40. 2114 Adoracja Jedynego Boga integruje ycie ludzkie. Przykazanie adoracji samego Pana czyni czowieka prostym i chroni go przed zupenym rozbiciem. Bawochwalstwo jest wypaczeniem wrodzonego zmysu religijnego czowieka. Bawochwalc jest ten, kto niezniszczalne pojcie Boga odnosi do wszystkiego, tylko nie do Boga41. Wr biarstwo i magia 2115 Bg mo e objawi przyszo swoim prorokom lub innym witym. Jednak waciwa postawa chrzecijaska polega na ufnym powierzeniu si Opatrznoci w tym, co dotyczy przyszoci, i na odrzuceniu wszelkiej niezdrowej ciekawoci w tym wzgldzie. Nieprzewidywanie mo e stanowi brak odpowiedzialnoci. 2116 Nale y odrzuci wszystkie formy wr biarstwa: odwoywanie si do Szatana lub demonw, przywoywanie zmarych lub inne praktyki majce rzekomo odsania przyszo42. Korzystanie z horoskopw, astrologia, chiromancja, wyjanianie przepowiedni i wr b, zjawiska jasnowidztwa, posugiwanie si medium s przejawami chci panowania nad czasem, nad histori i wreszcie nad ludmi, a jednoczenie pragnieniem zjednania sobie ukrytych mocy. Praktyki te s sprzeczne ze czci i szacunkiem poczonym z miujc bojani ktre nale si jedynie Bogu.
2117 Wszystkie praktyki magii lub czarw, przez ktre d y si do pozyskania tajemnych si, by posugiwa si nimi i osiga nadnaturaln wadz nad blinim nawet w celu zapewnienia mu zdrowia s w powa nej sprzecznoci z cnot religijnoci. Praktyki te nale y potpi tym bardziej wtedy, gdy towarzyszy im intencja zaszkodzenia drugiemu czowiekowi lub uciekanie si do interwencji demonw. Jest rwnie naganne noszenie amuletw. Spirytyzm czsto pociga za sob praktyki wr biarskie lub magiczne. Dlatego Koci upomina wiernych, by wystrzegali si ich. Uciekanie si do tak zwanych tradycyjnych praktyk medycznych nie usprawiedliwia ani wzywania zych mocy, ani wykorzystywania atwowiernoci drugiego czowieka. Bezbo no 2118 Pierwsze przykazanie Bo e potpia grzechy bezbo noci, do ktrych nale przede wszystkim: kuszenie Boga w sowach i czynach, witokradztwo i symonia. 2119 Kuszenie Boga polega na wystawianiu na prb w sowach lub w uczynkach Jego dobroci i wszechmocy. Wanie w ten sposb Szatan chcia, by Jezus rzuci si ze wityni i aby przez to zmusi Boga do dziaania43. Jezus przeciwstawia Mu sowa Boga: Nie bdziesz wystawia na prb Pana, Boga swego (Pwt 6,16). Takie wystawianie Boga na prb rani szacunek i zaufanie jakie nale si naszemu Stwrcy i Panu. Zawsze zawiera zwtpienie dotyczce Jego mioci, opatrznoci i mocy44. 2120 witokradztwo polega na profanowaniu lub niegodnym traktowaniu sakramentw i innych czynnoci liturgicznych, jak rwnie osb, rzeczy i miejsc powiconych Bogu. witokradztwo jest grzechem ci kim, zwaszcza je eli jest popenione przeciw Eucharystii, poniewa w tym sakramencie jest obecne w sposb substancjalny Ciao samego Chrystusa45. 2121 Symonia46 jest okrelana jako nabywanie lub sprzedawanie rzeczywistoci duchowych. Czarnoksi nikowi Szymonowi, chccemu naby wadz duchow, ktrej dziaanie widzia w Apostoach, Piotr odpowiada: Niech pienidze twoje przepadn razem z tob. . . gdy sdzie, e dar Bo y mo na naby za pienidze (Dz 8, 20). Postpi wic zgodnie ze sowami Jezusa: 1578 Darmo otrzymalicie, darmo dawajcie! (Mt 10, 8)47. Nie mo na przywaszcza sobie dbr duchowych i traktowa ich jak waciciel lub pan, poniewa maj one swoje rdo w Bogu. Mo na otrzyma je darmowo jedynie od Boga. 2122 Oprcz ofiar okrelonych przez kompetentn wadz kocieln, szafarz nie mo e domaga si niczego za udzielanie sakramentw, a potrzebujcy nie powinni by pozbawieni pomocy sakramentw z racji ubstwa48. Kompetentna wadza okrela te ofiary zgodnie z zasad, e lud chrzecijaski powinien zadba o utrzymanie szafarzy Kocioa. Wart jest bowiem robotnik swej strawy (Mt 10, 10)49. Ateizm 2123 Wielu wspczesnych nam ludzi nie dostrzega. . . wewntrznej i ywotnej cznoci z Bogiem albo j wyranie odrzuca, tak e ateizm nale y zaliczy do najpowa niejszych spraw doby obecnej50. 2124 Pojcie ateizm obejmuje bardzo zr nicowane zjawiska. Czsto spotykan postaci ateizmu jest materializm praktyczny, ktry ogranicza potrzeby i ambicje czowieka do przestrzeni i czasu. Humanizm ateistyczny bdnie uwa a, e czowiek jest sam sobie celem, sam jedynym sprawc i demiurgiem swojej wasnej historii51. Inna posta wspczesnego ateizmu oczekuje wyzwolenia czowieka na drodze wyzwolenia gospodarczego i spoecznego, ktremu jak twierdzi religia z natury swej stoi na przeszkodzie, gdy budzc nadziej czowieka na przysze, zudne ycie, odstrcza go od budowy pastwa ziemskiego52. 2125 Ateizm, odrzucajc lub negujc istnienie Boga, jest grzechem przeciw cnocie religijnoci53. Odpowiedzialno za to przewinienie mo e znacznie zmniejszy intencja i okolicznoci. W powstawaniu i rozpowszechnianiu si ateizmu niemay udzia mog mie wierzcy, o ile skutkiem zaniedba w wychowaniu religijnym albo faszywego przedstawiania nauki wiary, albo te brakw w ich wasnym yciu religijnym, moralnym i spoecznym, powiedzie o nich trzeba, e raczej przesaniaj, ani eli pokazuj prawdziwe oblicze Boga i religii54. Czsto ateizm opiera si na bdnej koncepcji autonomii ludzkiej, ktra posuwa si a do odrzucania jakiejkolwiek zale noci od Boga55. W rze-
czywistoci uznanie Boga bynajmniej nie sprzeciwia si godnoci czowieka, skoro godno ta na samym Bogu si zasadza i w Nim si doskonali56. Koci wie, e to, co on wieci, idzie po linii najtajniejszych pragnie serca ludzkiego57. Agnostycyzm 2127 Agnostycyzm przybiera wiele postaci. W niektrych przypadkach agnostyk nie neguje Boga; postuluje natomiast istnienie bytu transcendentnego, ktry nie mo e objawi si i o ktrym nikt nie potrafi nic powiedzie. W innych przypadkach agnostyk nie wypowiada si na temat istnienia Boga, twierdzc, i jest ono niemo liwe do udowodnienia, a nawet potwierdzenia czy zanegowania. 2128 Agnostycyzm mo e niekiedy czy si z jakim poszukiwaniem Boga, lecz mo e rwnie by obojtnoci, ucieczk przed ostatecznymi pytaniami egzystencjalnymi oraz lenistwem sumienia moralnego. Agnostycyzm najczciej jest rwnoznaczny z ateizmem praktycznym. IV. Nie bdziesz czyni adnej rzeby... 2129 Nakaz Bo y zabrania czowiekowi wykonywania jakichkolwiek wizerunkw Boga. Ksiga Powtrzonego Prawa wyjania: Skorocie nie widzieli adnej postaci w dniu, w ktrym mwi do was Pan spord ognia na Horebie abycie nie postpili niegodziwie i nie uczynili sobie rzeby przedstawiajcej... (Pwt 4,15-16). Izraelowi objawi si absolutnie transcendentny Bg. On jest wszystkim!, lecz jednoczenie jest On... wikszy ni wszystkie Jego dziea (Syr 43, 27-28). Stworzy je bowiem Twrca piknoci (Mdr 13, 3). 2130 Jednak ju w Starym Testamencie Bg poleci lub pozwoli wykonywa znaki, ktre w sposb symboliczny miay prowadzi do zbawienia przez Sowo Wcielone, jak w miedziany58, arka Przymierza i cherubiny59. 2131 Opierajc si na misterium Sowa Wcielonego, sidmy sobr powszechny w Nicei (787 r.) uzasadni w kontrowersji z obrazoburcami kult obrazw przedstawiajcych Chrystusa, jak rwnie Matk Bo , aniow i witych. Syn Bo y, przyjmujc ciao, zapocztkowa now ekonomi obrazw. 2132 Chrzecijaski kult obrazw nie jest sprzeczny z pierwszym przykazaniem, ktre odrzuca bawochwalstwo. Istotnie cze oddawana obrazowi odwouje si do pierwotnego wzoru60 i kto czci obraz, ten czci osob, ktr obraz przedstawia61. Cze oddawana witym obrazom jest pen szacunku czci, nie za uwielbieniem nale nym jedynie samemu Bogu. Obrazom nie oddaje si czci religijnej ze wzgldu na nie same jako na rzeczy, ale dlatego, e prowadz nas ku Bogu, ktry sta si czowiekiem. A zatem cze obrazw jako obrazw nie zatrzymuje si na nich, ale zmierza ku temu, kogo przedstawiaj62. W skrcie 2133 Bdziesz miowa Pana, Boga twojego, z caego swego serca, z caej duszy swojej, ze wszystkich swych si (Pwt 6, 5). 2134 Pierwsze przykazanie wzywa czowieka do wiary w Boga, do pokadania w Nim nadziei i do miowania Go nade wszystko. 2135 Panu, Bogu swemu, bdziesz oddawa pokon (Mt 4, 10). Adoracja Boga, zanoszenie do Niego modlitw, oddawanie nale nej Mu czci, wypenianie przyrzecze i zo onych Mu lubw s aktami cnoty religijnoci, ktre wchodz w zakres posuszestwa pierwszemu przykazaniu. 2136 Obowizek oddawania Bogu autentycznej czci odnosi si do czowieka w wymiarze indywidualnym i spoecznym. 2137 Czowiek powinien mie mo no swobodnego wyznawania religii prywatnie i publicznie63.
2138 Zabobon jest wypaczeniem kultu, ktry oddajemy prawdziwemu Bogu. Przejawia si on w bawochwalstwie, jak rwnie w r nych formach wr biarstwa i magii. 2139 Wystawianie Boga na prb w sowach lub czynach, witokradztwo i symonia s grzechami bezbo noci zakazanymi przez pierwsze przykazanie. 2140 Ateizm, odrzucajc lub negujc istnienie Boga, jest grzechem przeciw pierwszemu przykazaniu. 2141 Podstaw kultu witych obrazw jest misterium Wcielenia Sowa Bo ego Kult ten nie sprzeciwia si pierwszemu przykazaniu. Artyku drugi DRUGIE PRZYKAZANIE Nie bdziesz wzywa imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy (Wj 20, 7; Pwt 5, 11). Powiedziano przodkom: Nie bdziesz faszywie przysiga... A Ja wam powiadam: Wcale nie przysigajcie (Mt 5, 33-34). I. Imi Paskie jest wite 2142 Drugie przykazanie nakazuje szanowa imi Paskie. Podobnie jak pierwsze, uwypukla cnot religijnoci i okrela bardziej szczegowo nasze posugiwanie si sowem w sprawach witych. 2143 Wrd wszystkich sw Objawienia jest jedno szczeglne, ktre jest objawieniem Jego imienia. Bg powierza swoje imi tym, ktrzy w Niego wierz; objawia si im w swoim osobowym misterium. Dar imienia jest znakiem zaufania i za yoci. Imi Paskie jest wite. Dlatego wic czowiek nie mo e go nadu ywa. Powinien pamita o imieniu Bo ym w ciszy miujcej adoracji64. Powinien u ywa go tylko po to, by je bogosawi, wychwala i uwielbia65. 2144 Szacunek dla imienia Bo ego wyra a to, co nale y si misterium samego Boga i caej rzeczywistoci sakralnej, ktr ono przywouje. Wra liwo na to, co wite, uwypukla cnot religijnoci. Czy odczucia bojani i tego, co wite, s uczuciami chrzecijaskimi czy te nie? Nikt w sposb rozsdny nie mo e o tym wtpi. S to odczucia, ktre moglibymy mie i to w wielkim stopniu, jeli posiadalibymy widzenie Boga najwy szego. Mo emy je mie, jeli uwiadomimy sobie Jego obecno. O ile wierzymy, e On jest obecny, powinnimy je posiada. Jeli ich nie posiadamy, to dlatego e nie uwiadamiamy sobie, nie wierzymy, e On jest obecny66. 2145 Wierzcy powinien wiadczy o imieniu Paskim, odwa nie wyznajc swoj wiar67. Przepowiadanie i katecheza powinny by przeniknite adoracj , i szacunkiem dla imienia Pana naszego, Jezusa Chrystusa. 2146 Drugie przykazanie zabrania nadu ywania imienia Bo ego, to znaczy wszelkiego nieodpowiedniego u ywania imienia Boga, Jezusa Chrystusa, Najwitszej Maryi Panny i wszystkich witych. 2147 Przyrzeczenia dawane innym w imi Bo e anga uj cze, wierno, prawdomwno i autorytet Boga. Powinny one by dotrzymywane w duchu sprawiedliwoci. Niewierno przyrzeczeniom jest nadu yciem imienia Bo ego i w pewnym sensie czynieniem Boga kamc68. 2148 Blunierstwo sprzeciwia si bezporednio drugiemu przykazaniu. Polega ono na wypowiadaniu przeciw Bogu wewntrznie lub zewntrznie sw nienawici, wyrzutw, wyzwa, na mwieniu le o Bogu, na braku szacunku wzgldem Niego w sowach, na nadu ywaniu imienia Bo ego. w. Jakub pitnuje tych, ktrzy bluni zaszczytnemu Imieniu (Jezusa), ktre wypowiedziano nad (nimi) (Jk 2, 7). Zakaz blunierstwa rozciga si tak e na sowa przeciw Kocioowi Chrystusa, witym lub rzeczom witym. Bluniercze jest rwnie nadu ywanie imienia Bo ego w celu zatajenia zbrodniczych praktyk, zniewalania narodw, torturowania lub wydawania na mier. Nadu ywanie imienia Bo ego w celu popenienia zbrodni powoduje odrzucanie religii.
Blunierstwo sprzeciwia si szacunkowi nale nemu Bogu i Jego witemu imieniu. Ze swej natury jest grzechem ci kim69. 2149 Przeklestwa posugujce si imieniem Boga bez intencji blunierstwa s brakiem szacunku wobec Pana. Drugie przykazanie zabrania tak e magicznego u ywania imienia Bo ego. Tam jest wielkie imi Jego, gdzie nazywaj Go zgodnie z wielkoci Jego majestatu... Tam jest wite imi Bo e... gdzie wzywaj Go ze czci i bojani, by Go nie obrazi70. II. Imi Paskie wzywane nadaremnie 2150 Drugie przykazanie zakazuje krzywoprzysistwa. Przysiga lub uroczycie przyrzeka oznacza wzywa Boga na wiadka tego, co si twierdzi. Oznacza odwoywanie si do prawdomwnoci Bo ej jako do rkojmi swojej wasnej prawdomwnoci. Przysiga anga uje imi Paskie. Bdziesz si ba Pana, Boga swego, bdziesz Mu su y i na Jego imi bdziesz przysiga (Pwt 6, I 3). 2151 Potpienie krzywoprzysistwa jest obowizkiem wobec Boga. Bg jako Stwrca i Pan jest norm wszelkiej prawdy. Sowo ludzkie jest albo w zgodzie, albo w sprzecznoci z Bogiem, ktry jest sam Prawd. Przysiga, je eli jest wiarygodna i prawomocna, ukazuje odniesienie sowa ludzkiego do prawdy Bo ej. Krzywoprzysistwo wzywa Boga, by by wiadkiem kamstwa. 2152 Wiaroomc jest ten, kto pod przysig skada obietnic, ktrej nie ma zamiaru dotrzyma, lub ten, kto zo ywszy pod przysig obietnic, nie dotrzymuje sowa. Wiaroomstwo jest powa nym brakiem szacunku wzgldem Pana wszelkiego sowa. Zobowizanie si pod przysig do dokonania zego czynu sprzeciwia si witoci imienia Bo ego. 2153 Jezus przypomnia drugie przykazanie w Kazaniu na Grze: Syszelicie... e powiedziano przodkom: Nie bdziesz faszywie przysiga, lecz dotrzymasz Panu swej przysigi. A Ja wam powiadam: Wcale nie przysigajcie... Niech wasza mowa bdzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Zego pochodzi (Mt 5, 33-34. 37)71. Jezus uczy, e ka da przysiga zawiera odniesienie do Boga i e obecno Boga oraz Jego prawdy powinna by czczona w ka dym sowie. Powcigliwo w powoywaniu si na Boga w mowie jest znakiem wielkiego szacunku dla Jego obecnoci, zawiadczanej lub podwa anej w ka dym naszym stwierdzeniu. 2154 Powoujc si na w. Pawa72, tradycja Kocioa przeja rozumienie sw Jezusa jako nie sprzeciwiajcych si przysidze, jeli skada si j z wa nego i susznego powodu (np. w sdzie). Przysiga, to jest wezwanie imienia Bo ego na wiadka prawdy, mo e by skadana tylko zgodnie z prawd, rozwag i sprawiedliwoci73. 2155 wito imienia Bo ego wymaga, by nie u ywa go do bahych spraw i nie skada przysigi w sytuacjach, w ktrych mogoby to by interpretowane jako aprobowanie wadzy, ktra by si tego niesusznie domagaa. Mo na odmwi zo enia przysigi, je eli domaga si jej nielegalna wadza wiecka. Nale y odmwi, gdy da si jej w celach przeciwnych godnoci osb lub komunii Kocioa. III. Imi chrzecijaskie 2156 Sakrament chrztu udzielany jest w imi Ojca i Syna, i Ducha witego (Mt 28, 19). Podczas chrztu imi Paskie uwica czowieka i chrzecijanin otrzymuje swoje imi w Kociele. Mo e to by imi witego, to znaczy ucznia Chrystusa, ktrego ycie byo przykadn wiernoci swemu Panu. wity patron jest wzorem mioci i zapewnia wstawiennictwo u Boga. Imi chrzcielne mo e tak e wyra a tajemnic lub cnot chrzecijask. Rodzice, chrzestni i proboszcz powinni troszczy si, by nie nadawa imienia obcego duchowi chrzecijaskiemu74. 2157 Chrzecijanin rozpoczyna swj dzie, swoje modlitwy i dziaania znakiem krzy a: W imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Amen. Ochrzczony powica cay swj dzie chwale Bo ej i prosi Zbawiciela o ask, ktra pozwala mu dziaa w Duchu witym jako dziecku Ojca. Znak krzy a umacnia nas w chwilach pokus i trudnoci. 2158 Bg wzywa ka dego po imieniu75. Imi ka dego czowieka jest wite. Imi jest ikon osoby. Domaga si szacunku ze wzgldu na godno tego, kto je nosi.
2159 Otrzymane imi pozostaje na zawsze. W Krlestwie niebieskim zajanieje w penym blasku tajemniczy i niepowtarzalny charakter ka dej osoby naznaczonej Bo ym imieniem. Zwycizcy dam... biay kamyk, a na kamyku wypisane imi nowe, ktrego nikt nie zna oprcz tego, kto [je] otrzymuje (Ap 2, 17). A oto Baranek stojcy na grze Syjon, a z Nim sto czterdzieci cztery tysice, majce imi Jego i imi Jego Ojca wypisane na czoach (Ap 14, I). W skrcie 2160 O Panie, nasz Bo e, jak przedziwne Twe imi po wszystkiej ziemi! (Ps 8, 2). 2161 Drugie przykazanie nakazuje szanowa imi Paskie. Imi Paskie jest wite. 2162 Drugie przykazanie zabrania wszelkiego nieodpowiedniego u ywania imienia Boga. Blunierstwo polega na u ywaniu w sposb obraliwy imienia Boga, Jezusa Chrystusa, Najwitszej Maryi Panny i witych. 2163 Krzywoprzysistwo wzywa Boga, by by wiadkiem kamstwa. Wiaroomstwo jest powa nym uchybieniem wzgldem Pana, zawsze wiernego swoim obietnicom. 2164 Nie przysigaj ani na Stwrc, ani na stworzenie, chyba tylko w wypadku prawdy, koniecznoci i z uszanowaniem76. 2165 Podczas chrztu chrzecijanin otrzymuje swoje imi w Kociele. Rodzice, chrzestni i proboszcz powinni troszczy si, by zostao mu nadane imi chrzecijaskie. wity patron jest wzorem mioci i zapewnia wstawiennictwo u Boga. 2166 Chrzecijanin rozpoczyna swoje modlitwy i dziaania znakiem krzy a: W imi Ojca i Syna, i Ducha witego. Amen. 2167 Bg powouje ka dego po imieniu77.
Artyku trzeci TRZECIE PRZYKAZANIE Pamitaj o dniu szabatu, aby go uwici. Sze dni bdziesz pracowa i wykonywa wszystkie twe zajcia. Dzie za sidmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie mo esz przeto w dniu tym wykonywa adnej pracy (Wj 20, 8-10)78. To szabat zosta ustanowiony dla czowieka, a nie czowiek dla szabatu. Zatem Syn Czowieczy jest panem szabatu (Mk 2, 27-28). I. Dzie szabatu 346-348 2168 Trzecie przykazanie Dekalogu przypomina o witoci szabatu: Dzie sidmy bdzie szabatem odpoczynku, powiconym Panu (Wj 31,15). 2169 Pismo wite wspomina przy tym o dziele stworzenia: W szeciu dniach bowiem uczyni Pan niebo, ziemi, morze oraz wszystko, co jest w nich, w sidmym za dniu odpocz. Dlatego pobogosawi Pan dzie szabatu i uzna go za wity (Wj 20, 11). 2170 Pismo wite objawia ponadto w dniu Paskim pamitk wyzwolenia Izraela z niewoli egipskiej: Pamitaj, e bye niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadzi ci stamtd Pan, Bg twj, rk mocn i wycignitym ramieniem: przeto ci nakaza Pan, Bg twj, strzec dnia szabatu (Pwt 5,15). 2171 Bg powierzy Izraelowi szabat, by go przestrzega na znak nierozerwalnego przymierza79. Szabat nale y do Pana, jest powicony uwielbieniu Boga, Jego dzie stworzenia i Jego zbawczych czynw na rzecz Izraela.
2172 Dziaanie Boga jest wzorem dziaania ludzkiego. Jeli Bg odpocz i wytchn w sidmym dniu (Wj 31,17), czowiek rwnie powinien zaprzesta pracy i pozwoli innym zwaszcza ubogim odetchn (Wj 23,12). Szabat nakazuje przerwa codzienne prace i pozwala odpocz. Jest dniem sprzeciwienia si niewolnictwu pracy i ubstwieniu pienidza80. 2173 Ewangelia przytacza wiele sytuacji, gdy oskar ano Jezusa o naruszenie prawa szabatu. Jednak Jezus nigdy nie narusza witoci tego dnia81. Wyjania autorytatywnie jego autentyczne znaczenie: To szabat zosta ustanowiony dla czowieka, a nie czowiek dla szabatu (Mk 2, 27). Powodowany wspczuciem Chrystus uznaje za dozwolone w szabat uczyni co dobrego (ani eli) co zego... ycie ocali (ani eli) zabi82. Szabat jest dniem Pana... miosierdzia i czci Boga83. Syn Czowieczy jest panem szabatu (Mk 2, 28). II. Dzie Paski Oto dzie, ktry Pan uczyni: radujmy si ze i weselmy! (Ps 118, 24). Dzie Zmartwychwstania: nowe stworzenie 2174 Jezus zmartwychwsta pierwszego dnia tygodnia (Mt 28,1; Mk 16, 2; k 24,1; J 20, I). Jako dzie pierwszy dzie Zmartwychwstania Chrystusa przypomina o pierwszym stworzeniu. Jako dzie smy, ktry nastpuje po szabacie,84 oznacza nowe stworzenie zapocztkowane wraz ze Zmartwychwstaniem Chrystusa. Sta si on dla chrzecijan pierwszym ze wszystkich dni, pierwszym ze wszystkich wit, dniem Paskim (h Kyriak hemra, dies dominica), niedziel: Nasze zgromadzenia dlatego odbywaj si w dniu soca, poniewa jest to pierwszy dzie, w ktrym Bg z ciemnoci wyprowadzi materi i stworzy wiat, a Jezus Chrystus, nasz Zbawiciel, w tym dniu zmartwychwsta85. Niedziela wypenienie szabatu 2175 Niedziela wyranie r ni si od szabatu, po ktrym nastpuje chronologicznie co tydzie; dla chrzecijan zastpuje szabat z jego przepisem obrzdowym. Przez Pasch Chrystusa niedziela wypenia duchow prawd szabatu ydowskiego i zapowiada wieczny odpoczynek czowieka w Bogu. Kult oparty na prawie przygotowywa misterium Chrystusa, a to, co byo w nim praktykowane, byo w pewnym sensie figur odnoszc si do Chrystusa86: Ci, ktrzy trwali w dawnym porzdku, przeszli do nowej nadziei i nie zachowuj ju szabatu, ale wic dzie Paski, dzie, w ktrym nasze ycie zostao pobogosawione przez Chrystusa i przez Jego mier87. 2176 witowanie niedzieli jest wypenieniem przepisu moralnego w sposb naturalny wpisanego w serce czowieka, aby w sposb zewntrzny oddawa cze Bogu dla upamitnienia tego wielkiego, najpowszechniejszego dobrodziejstwa, jakim jest dzieo stworzenia wiata88. Kult niedzielny wypenia przepis moralny Starego Przymierza, przejmujc jego rytm i ducha przez oddawanie co tydzie czci Stwrcy i Odkupicielowi Jego ludu. Niedzielna celebracja Eucharystii 2177 Niedzielna celebracja dnia Paskiego i Eucharystii stanowi centrum ycia Kocioa. Niedziela, w czasie ktrej jest celebrowane Misterium Paschalne, na podstawie tradycji apostolskiej powinna by obchodzona w caym Kociele jako najdawniejszy dzie witeczny nakazany89. Ponadto nale y obchodzi dni Narodzenia Pana naszego Jezusa Chrystusa, Objawienia Paskiego, Wniebowstpienia oraz Najwitszego Ciaa i Krwi Chrystusa, witej Bo ej Rodzicielki Maryi, Jej Niepokalanego Poczcia i Wniebowzicia, witego Jzefa, witych Apostow Piotra i Pawa oraz Wszystkich witych90. 2178 Praktyka zgromadzenia chrzecijaskiego wywodzi si od czasw apostolskich91. List do Hebrajczykw przypomina: Nie opuszczajmy naszych wsplnych zebra, jak si to stao zwyczajem niektrych, ale zachcajmy si nawzajem (Hbr 10, 25).
Tradycja zachowuje wspomnienie wci aktualnego pouczenia: Przyj wczenie do Kocioa, aby zbli y si do Pana i wyzna swoje grzechy, wzbudzi al w modlitwie... Uczestniczy w witej i Boskiej liturgii, zakoczy modlitw, nigdy nie wychodzi przed rozesaniem... Czsto mwilimy: ten dzie jest wam dany na modlitw i odpoczynek. Jest dniem, ktry Pan uczyni. Radujmy si w nim i weselmy92. 2179 Parafia jest okrelon wsplnot wiernych, utworzon na sposb stay w Kociele partykularnym, nad ktr trosk pastersk, pod wadz biskupa diecezjalnego, powierza si proboszczowi jako jej wasnemu pasterzowi93. Jest ona miejscem, gdzie wszyscy wierni mog si zgromadzi na niedzieln celebracj 2691 Eucharystii. Parafia wprowadza lud chrzecijaski do uczestniczenia w yciu liturgicznym i gromadzi go podczas tej celebracji; gosi zbawcz nauk Chrystusa; praktykuje mio Pana w dobrych i braterskich uczynkach: Nie mo esz modli si w domu tak jak w kociele, gdzie jest wielka rzesza i gdzie woanie do Boga unosi si z jednego serca. Jest w tym jeszcze co wicej: zjednoczenie umysw, zgodno dusz, wi mioci, modlitwy kapanw94. Obowizek witowania niedzieli 2180 Przykazanie kocielne okrela i precyzuje prawo Paskie: W niedziel oraz w inne dni witeczne nakazane wierni s zobowizani uczestniczy we Mszy witej95. Nakazowi uczestniczenia we Mszy witej czyni zado ten, kto bierze w niej udzia, gdziekolwiek jest odprawiana w obrzdku katolickim, bd w sam dzie witeczny, bd te wieczorem dnia poprzedzajcego96. 2181 Eucharystia niedzielna uzasadnia i potwierdza cae dziaanie chrzecijaskie. Dlatego wierni s zobowizani do uczestniczenia w Eucharystii w dni nakazane, chyba e s usprawiedliwieni dla wa nego powodu (np. choroba, pielgnacja niemowlt) lub te otrzymali dyspens od ich wasnego pasterza97. Ci, ktrzy dobrowolnie zaniedbuj ten obowizek, popeniaj grzech ci ki. 2182 Uczestnictwo w niedziel we wsplnej celebracji Eucharystii jest wiadectwem przynale noci do Chrystusa i Jego Kocioa oraz wiernoci Chrystusowi i Kocioowi. Wierni potwierdzaj w ten sposb swoj komuni w wierze i mioci. Wsplnie wiadcz o witoci Boga i nadziei zbawienia. Umacniaj si nawzajem pod przewodnictwem Ducha witego. 2183 Jeli z braku witego szafarza albo z innej powa nej przyczyny nie mo na uczestniczy w Eucharystii, bardzo zaleca si, a eby wierni brali udzia w liturgii sowa, gdy jest ona odprawiana w kociele parafialnym lub innym witym miejscu, wedug przepisw wydanych przez biskupa diecezjalnego, albo powicali odpowiedni czas na modlitw indywidualn w rodzinie lub w grupach rodzin98. Dzie aski i powstrzymania si od pracy 2184 Jak Bg odpocz dnia sidmego po caym swym trudzie, jaki podj (Rdz 2, 2), tak rwnie ycie ludzkie skada si z pracy i odpoczynku. Ustanowienie dnia Paskiego przyczynia si do tego, by wszyscy korzystali z wystarczajcego odpoczynku i czasu wolnego, ktry mogliby powici yciu rodzinnemu, kulturalnemu, spoecznemu i religijnemu99. 2185 W niedziel oraz w inne dni witeczne nakazane wierni powinni powstrzyma si od wykonywania prac lub zaj, ktre przeszkadzaj oddawaniu czci nale nej Bogu, prze ywaniu radoci waciwej dniowi Paskiemu, penieniu uczynkw miosierdzia i koniecznemu odpoczynkowi duchowemu i fizycznemu100. Obowizki rodzinne lub wa ne zadania spoeczne stanowi suszne usprawiedliwienie niewypenienia nakazu odpoczynku niedzielnego. Wierni powinni jednak czuwa, by uzasadnione powody nie doprowadziy do nawykw niekorzystnych dla czci Boga, ycia rodzinnego oraz zdrowia. Umiowanie prawdy szuka czasu wolnego, a potrzeba mioci podejmuje uzasadnion prac101. 2186 Chrzecijanie dysponujcy wolnym czasem powinni pamita o swoich braciach, ktrzy maj te same potrzeby i te same prawa, a ktrzy nie mog odpoczywa z powodu ubstwa i ndzy. W
pobo noci chrzecijaskiej niedziela jest tradycyjnie powicona na dobre uczynki i pokorne posugi wzgldem ludzi chorych, kalekich i starszych. Chrzecijanie powinni tak e witowa niedziel, oddajc swojej rodzinie i bliskim czas i staranie, o ktre trudno w pozostae dni tygodnia. Niedziela jest czasem refleksji, ciszy, lektury i medytacji, ktre sprzyjaj wzrostowi ycia wewntrznego i chrzecijaskiego. 2187 witowanie niedziel i dni witecznych wymaga wsplnego wysiku. Ka dy chrzecijanin powinien unika narzucania bez potrzeby drugiemu tego, co przeszkodzioby mu w zachowywaniu dnia Paskiego. Gdy zwyczaje (sport, rozrywki itd.) i obowizki spoeczne (su by publiczne itp.) wymagaj od niektrych pracy w niedziel, powinni czu si odpowiedzialni za zapewnienie sobie wystarczajcego czasu wolnego. Wierni powinni czuwa z umiarkowaniem i mioci nad tym, by unika nadu y i przemocy, jakie rodz niekiedy rozrywki masowe. Pomimo przymusu ekonomicznego wadze publiczne powinny czuwa nad zapewnieniem obywatelom czasu przeznaczonego na odpoczynek i oddawanie czci Bogu. Pracodawcy maj analogiczny obowizek wzgldem swoich pracownikw. 2188 W poszanowaniu wolnoci religijnej i dobra wsplnego wszystkich chrzecijanie powinni domaga si uznania niedziel i wit kocielnych za ustawowe dni witeczne. Powinni wszystkim dawa widoczny przykad modlitwy, szacunku i radoci oraz broni swoich tradycji jako cennego wkadu w ycie duchowe spoecznoci ludzkiej. Jeli ustawodawstwo kraju czy te inne powody zobowizuj do pracy w niedziel, to niech ten dzie bdzie jednak prze ywany jako dzie naszego wyzwolenia, ktre pozwala nam uczestniczy w owym uroczystym zebraniu, w Kociele pierworodnych, ktrzy s zapisani w niebiosach (Hbr 12, 22-23). W skrcie 2189 Bdziesz zwa a na szabat, aby go wici (Pwt 5,12). Dzie sidmy bdzie szabatem odpoczynku, powiconym Panu (Wj 31, 15). 2190 Szabat, ktry oznacza wypenienie pierwszego stworzenia, zosta zastpiony przez niedziel, przypominajc nowe stworzenie, zapocztkowane przez zmartwychwstanie Chrystusa. 2191 Koci celebruje dzie zmartwychwstania Chrystusa smego dnia, ktry susznie jest nazywany dniem Paskim albo niedziel102. 2192 Niedziela. . . powinna by obchodzona w caym Kociele jako najdawniejszy dzie witeczny nakazany103. W niedziel oraz w inne dni witeczne nakazane wierni s zobowizani uczestniczy we Mszy witej104. 2193 W niedziel oraz w inne dni witeczne nakazane wierni s zobowizani... powstrzyma si od wykonywania tych prac i zaj, ktre utrudniaj oddawanie Bogu czci, prze ywanie radoci waciwej dniowi Paskiemu oraz korzystanie z nale nego odpoczynku duchowego i fizycznego105. 2194 Ustanowienie niedzieli przyczynia si do tego, by wszyscy korzystali z wystarczajcego odpoczynku i czasu wolnego, ktry mogliby powici yciu rodzinnemu, kulturalnemu, spoecznemu i religijnemu106. 2195 Ka dy chrzecijanin powinien unika narzucania bez potrzeby drugiemu tego, co przeszkodzioby mu w zachowaniu dnia Paskiego. Rozdzia drugi BDZIESZ MIOWA SWEGO BLINIEGO JAK SIEBIE SAMEGO Jezus powiedzia do swoich uczniw: Przykazanie nowe daj wam, abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 13, 34). 2196 Na pytanie, jakie jest pierwsze przykazanie, Jezus odpowiada: Pierwsze jest: Suchaj, Izraelu, Pan Bg nasz, Pan jest jeden. Bdziesz miowa Pana, Boga swego, caym swoim sercem, ca
swoj dusz, caym swoim umysem i ca swoj moc. Drugie jest to: Bdziesz miowa swego bliniego jak siebie samego. Nie ma innego przykazania wikszego od tych (Mk 12, 29-31). wity Pawe Aposto przypomina o tym: Kto... miuje bliniego, wypeni Prawo. Albowiem przykazania: Nie cudzo , nie zabijaj, nie kradnij, nie po daj, i wszystkie inne streszczaj si w tym nakazie: Miuj bliniego swego jak siebie samego! Mio nie wyrzdza za bliniemu. Przeto mio jest doskonaym wypenieniem Prawa (Rz 13, 8-10). Artyku czwarty CZWARTE PRZYKAZANIE Czcij ojca twego i matk twoj, aby dugo y na ziemi, ktr Pan, Bg twj, da tobie (Wj 20,12). By im poddany (k 2, 51) Pan Jezus sam przypomnia wa no tego przykazania Bo ego (Mk 7, 8-13). Aposto uczy: Dzieci, bdcie posuszne w Panu waszym rodzicom, bo to jest sprawiedliwe. Czcij ojca twego i matk jest to pierwsze przykazanie z obietnic aby ci byo dobrze i aby by dugowieczny na ziemi (Ef 6, 1-3)1. 2197 Czwarte przykazanie rozpoczyna drug tablic Dekalogu. Ukazuje porzdek mioci. Bg chcia, abymy po Nim czcili naszych rodzicw, ktrym zawdziczamy ycie i ktrzy przekazali nam wiedz o Bogu. Jestemy zobowizani czci i szanowa tych wszystkich, ktrym Bg dla naszego dobra udzieli swojej wadzy. 2198 Przykazanie to jest sformuowane w sposb pozytywny. Okrela obowizki, jakie nale y wypeni. Jest wprowadzeniem do nastpnych przykaza, ktre dotycz szczeglnego poszanowania ycia, ma estwa, dbr ziemskich, sowa. Stanowi jedn z podstaw nauki spoecznej Kocioa. 2199 Czwarte przykazanie jest wyranie skierowane do dzieci, okrelajc ich relacj do ojca i matki, ktra jest najbardziej powszechna. Dotyczy rwnie zwizkw pokrewiestwa z innymi czonkami rodziny. Domaga si okazywania czci, mioci i wdzicznoci dziadkom i przodkom. Obejmuje wreszcie obowizki uczniw wzgldem nauczycieli, pracownikw wzgldem pracodawcw, podwadnych wzgldem przeo onych, obywateli wzgldem ojczyzny oraz tych, ktrzy ni rzdz lub kieruj. Przykazanie to wskazuje i obejmuje obowizki rodzicw, opiekunw, nauczycieli, przeo onych, urzdnikw pastwowych, rzdzcych, wszystkich tych, ktrzy sprawuj wadz nad drugim czowiekiem lub nad wsplnot osb. 2200 Zachowywanie czwartego przykazania czy si z nagrod: Czcij ojca twego i matk twoj, aby dugo y na ziemi, ktr Pan, Bg twj, da tobie (Wj 20, 12; Pwt 5, 16). Poszanowanie tego przykazania zapewnia, wraz z owocami duchowymi, doczesne owoce pokoju i pomylnoci. Natomiast niezachowywanie go przynosi wielkie szkody wsplnotom i osobom ludzkim. I. Rodzina w planie Bo ym Natura rodziny 2201 Wsplnota ma eska jest ustanowiona przez zgod ma onkw. Ma estwo i rodzina s ukierunkowane na dobro ma onkw oraz prokreacj i wychowanie dzieci. Mio ma onkw i przekazywanie ycia dzieciom ustanawiaj midzy czonkami tej samej rodziny zwizki osobowe i podstawowy zakres odpowiedzialnoci. 2202 M czyzna i kobieta poczeni ma estwem tworz ze swoimi dziemi rodzin. Ten zwizek jest uprzedni wobec uznania go przez wadz publiczn; narzuca si sam. Nale y go uwa a za normalny punkt odniesienia w okrelaniu r nych stopni pokrewiestwa. 2203 Stwarzajc m czyzn i kobiet, Bg ustanowi ludzk rodzin i nada jej podstawow struktur. Jej czonkami s osoby rwne w godnoci. Dla dobra wsplnego swoich czonkw i spoecznoci rodzina zakada r ne formy odpowiedzialnoci, praw i obowizkw. Rodzina chrzecijaska 1655-1658
2204 Objawienie i waciwe urzeczywistnienie wsplnoty kocielnej ma miejsce w rodzinie chrzecijaskiej, ktra rwnie z tego powodu mo e i powinna nazywa si Kocioem domowym2. Jest ona wsplnot wiary, nadziei i mioci; nabiera szczeglnego znaczenia w Kociele, jak potwierdza Nowy Testament3. 2205 Rodzina chrzecijaska jest komuni osb, znakiem i obrazem komunii Ojca i Syna w Duchu witym. Jej dziaanie w dziedzinie prokreacji i wychowania jest odbiciem stwrczego dziea Ojca. Jest ona wezwana do uczestnictwa w modlitwie i ofierze Chrystusa. Codzienna modlitwa i czytanie sowa Bo ego umacniaj w niej mio. Rodzina chrzecijaska jest powoana do ewangelizacji i misji. 2206 Zwizki wewntrz rodziny ksztatuj pokrewiestwo odczu, uczu i d e, ktre wypywaj przede wszystkim z wzajemnego szacunku osb. Rodzina jest uprzywilejowan wsplnot, wezwan do urzeczywistniania wsplnej wymiany myli pomidzy ma onkami oraz troskliwego wspdziaania rodzicw w wychowywaniu dzieci4. II. Rodzina i spoeczestwo 2207 Rodzina jest podstawow komrk ycia spoecznego. Jest naturaln spoecznoci, w ktrej m czyzna i kobieta s wezwani do daru z siebie w mioci i do przekazywania ycia. Autorytet, stao i ycie w zwizkach rodzinnych stanowi podstawy wolnoci, bezpieczestwa i braterstwa w spoeczestwie. Rodzina jest wsplnot, w ktrej od dziecistwa mo na nauczy si wartoci moralnych, zacz czci Boga i dobrze u ywa wolnoci. ycie rodzinne jest wprowadzeniem do ycia spoecznego. 2208 Rodzina powinna y w taki sposb, by jej czonkowie otaczali trosk i pomoc modych i starych, osoby chore lub upoledzone oraz ubogich. Wiele rodzin w pewnych sytuacjach nie jest w stanie udziela takiej pomocy. Wtedy inne osoby i rodziny oraz w sposb pomocniczy spoeczestwo powinny zatroszczy si o ich potrzeby: Religijno czysta i bez skazy wobec Boga i Ojca wyra a si w opiece nad sierotami i wdowami w ich utrapieniach i w zachowaniu siebie samego nieskalanym od wpyww wiata (Jk 1, 27). 2209 Rodzinie powinny pomaga i ochrania j odpowiednie instytucje spoeczne. Tam gdzie rodziny nie s w stanie wypenia swoich funkcji, inne spoecznoci maj obowizek pomaga im i wspiera instytucj rodziny. Zgodnie z zasad pomocniczoci wiksze wsplnoty nie powinny przywaszcza sobie jej uprawnie czy te ingerowa w jej ycie. 2210 Znaczenie rodziny dla ycia i pomylnej sytuacji spoeczestwa5 pociga za sob jego szczegln odpowiedzialno za wspieranie i umacnianie ma estwa i rodziny. Wadze cywilne powinny uwa a za swj pierwszorzdny obowizek uznawanie prawdziwej natury... (ma estwa i rodziny), ochron ich i popieranie, strze enie moralnoci publicznej i sprzyjanie dobrobytowi domowemu6. 2211 Wsplnota polityczna ma obowizek szanowa rodzin, pomaga jej i zapewni jej zwaszcza: prawo do zao enia rodziny, posiadania dzieci i wychowywania ich zgodnie z wasnymi przekonaniami moralnymi i religijnymi; ochron staoci wizi ma eskiej i instytucji rodziny; prawo do wyznawania wasnej wiary, przekazywania jej, wychowywania w niej dzieci za pomoc koniecznych rodkw i instytucji; prawo do wasnoci prywatnej, prawo podejmowania i otrzymywania pracy, mieszkania, prawo do emigracji; zgodnie z prawodawstwem krajw prawo do wiadcze medycznych, do opieki nad osobami starszymi, do zasikw rodzinnych; ochron bezpieczestwa i warunkw zdrowia, zwaszcza wobec takich zagro e, jak narkomania, pornografia, alkoholizm itd.; prawo do zrzeszania si z innymi rodzinami, a w ten sposb do przedstawicielstwa wobec wadz wieckich7. 2212 Czwarte przykazanie nawietla tak e inne zwizki w spoeczestwie. W naszych braciach i siostrach widzimy dzieci naszych rodzicw; w naszych kuzynach potomkw naszych przodkw; w naszych wspobywatelach synw naszej ojczyzny; w ochrzczonych dzieci naszej matki, Kocioa; w ka dej osobie ludzkiej syna lub crk Tego, ktry chce by nazywany naszym Ojcem. Dlatego
wic nasze zwizki z blinim maj charakter osobowy. Blini jest nie tylko jednostk zbiorowoci ludzkiej, ale jest kim, kto z racji swojego wiadomego pochodzenia zasuguje na szczegln uwag i szacunek. 2213 Wsplnoty ludzkie s zo one z osb. Dobre rzdzenie nimi nie sprowadza si ani do zagwarantowania praw i wypeniania obowizkw, ani do dotrzymywania umw. Sprawiedliwe stosunki midzy pracodawcami a pracownikami, rzdzcymi a obywatelami zakadaj naturaln yczliwo, waciw godnoci osb ludzkich, troszczcych si o sprawiedliwo i braterstwo. III. Obowizki czonkw rodziny Obowizki dzieci 2214 Ojcostwo Bo e jest rdem ojcostwa ludzkiego8; jest podstaw czci rodzicw. Szacunek dzieci niepenoletnich lub dorosych dla ojca i matki9 karmi si naturalnym uczuciem zrodzonym z czcej ich wizi. Tego szacunku domaga si przykazanie Bo e10. 2215 Szacunek dla rodzicw (cze synowska) wynika z wdzicznoci wobec tych, ktrzy przez dar ycia, swoj mio i prac wydali na wiat dzieci i pozwolili im wzrasta w latach, w mdroci i w asce. Z caego serca czcij swego ojca, a boleci rodzicielki nie zapominaj! Pamitaj, e oni ci zrodzili, a c im zwrcisz za to, co oni tobie dali? (Syr 7, 27-28). 2216 Szacunek synowski przejawia si w prawdziwej ulegoci i posuszestwie. Strze , synu, nakazw ojca, nie gard nauk matki... Gdy idziesz, niech one ci wiod, czuwaj nad tob, gdy zaniesz; gdy budzisz si mwi do ciebie (Prz 6, 20-22). Syn mdry miuje karcenie, namiewca nie sucha nagany (Prz 13, 1). 2217 Tak dugo jak dziecko mieszka z rodzicami, powinno by posuszne ka dej probie rodzicw, ktra su y jego dobru lub dobru rodziny. Dzieci, bdcie posuszne rodzicom we wszystkim, bo to jest mie w Panu (Kol 3, 20)11. Dzieci maj tak e sucha rozsdnych zarzdze swoich wychowawcw i tych wszystkich, ktrym rodzice je powierzyli. Jeli jednak dziecko jest przekonane w sumieniu, i jest rzecz moralnie z by posusznym danemu poleceniu, nie powinno si do niego stosowa. Wzrastajc, dzieci bd nadal szanowa swoich rodzicw. Bd uprzedza ich pragnienia, chtnie prosi o rady i przyjmowa ich uzasadnione napomnienia. Posuszestwo wobec rodzicw ustaje wraz z usamodzielnieniem si dzieci, pozostaje jednak szacunek, ktry jest im nale ny na zawsze. Ma on bowiem swoje rdo w bojani Bo ej, jednym z darw Ducha witego. 2218 Czwarte przykazanie przypomina dzieciom ju dorosym o ich odpowiedzialnoci wobec rodzicw. W miar mo noci powinny one okazywa im pomoc materialn i moraln w staroci, w chorobie, samotnoci lub potrzebie. Jezus przypomina o tym obowizku wdzicznoci12. Pan uczci ojca przez dzieci, a prawa matki nad synami utwierdzi. Kto czci ojca, zyskuje odpuszczenie grzechw, a kto szanuje matk, jakby skarby gromadzi. Kto czci ojca, rado mie bdzie z dzieci, a w czasie modlitwy swej bdzie wysuchany. Kto szanuje ojca, dugo y bdzie, a kto posuszny jest Panu, da wytchnienie swej matce. (Syr 3, 2-6) Synu, wspomagaj swego ojca w staroci, nie zasmucaj go w jego yciu. A jeliby nawet rozum straci, miej wyrozumiao, nie pogardzaj nim, cho jeste w peni si... Kto porzuca ojca swego, jest jak blunierca, a przeklty przez Pana, kto pobudza do gniewu sw matk. (Syr 3,12-13. 16) 2219 Szacunek synowski sprzyja harmonii caego ycia rodzinnego; obejmuje on tak e zwizki midzy brami i siostrami. Szacunek wobec rodzicw opromienia cae rodowisko rodzinne. Koron starcw synowie synw (Prz 17, 6). Z ca pokor i cichoci, z cierpliwoci, znocie siebie nawzajem w mioci (Ef 4, 2).
2220 Chrzecijanie s zobowizani do szczeglnej wdzicznoci tym, od ktrych otrzymali dar wiary, ask chrztu i ycie w Kociele. Wdziczno ta dotyczy rodzicw, dziadkw, innych czonkw rodziny, duszpasterzy, katechetw, nauczycieli lub przyjaci. Napenia mnie rado na wspomnienie bezobudnej wiary, jaka jest w tobie; ona to zamieszkaa pierwej w twej babce Lois i w twej matce Eunice, a pewien jestem, e [mieszka] i w tobie (2 Tm 1, 5). Obowizki rodzicw 2221 Podno mioci ma eskiej nie ogranicza si jedynie do przekazywania ycia dzieciom, lecz powinna obejmowa ich wychowanie moralne i formacj duchow. To zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi, e jego ewentualny brak z trudnoci daby si zastpi13. Rodzice maj pierwszorzdne i niezbywalne prawo oraz obowizek wychowania14. 2222 Rodzice powinni uwa a swoje dzieci za dzieci Bo e i szanowa je jako osoby ludzkie. Wychowuj oni swoje dzieci do wypeniania prawa Bo ego, ukazujc samych siebie jako posusznych woli Ojca niebieskiego. 2223 Rodzice pierwsi s odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci. Wypeniaj t odpowiedzialno najpierw przez zao enie ogniska rodzinnego, w ktrym panuje czuo, przebaczenie, szacunek, wierno i bezinteresowna su ba. Dom rodzinny jest waciwym miejscem ksztatowania cnt. Wychowanie to wymaga nauczenia si wyrzeczenia, zdrowego osdu, panowania nad sob, ktre s podstaw wszelkiej prawdziwej wolnoci. Rodzice powinni uczy dzieci podporzdkowywa wymiary materialne i instynktowne... wymiarom wewntrznym i duchowym15. Na rodzicach spoczywa powa na odpowiedzialno za dawanie dobrego przykadu swoim dzieciom. Jeli potrafi przyzna si przed nimi do swoich bdw, bd mogli lepiej kierowa dziemi i je poprawia: Kto miuje swego syna, czsto u ywa na niego rzgi, aby na kocu mg si nim cieszy (Syr 30,1-2). A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie je, stosujc karcenie i napominanie Paskie! (Ef 6, 4). 2224 Dom rodzinny stanowi naturalne rodowisko wprowadzania dzieci w solidarno i odpowiedzialno wsplnotow. Rodzice powinni uczy swoje dzieci unikania faszywych ustpstw i poni ania si, ktre stanowi zagro enie dla ka dej spoecznoci ludzkiej. 2225 Przez ask sakramentu ma estwa rodzice otrzymali zadanie i przywilej ewangelizowania swoich dzieci. Mo liwie jak najwczeniej powinni wprowadza swoje dzieci w tajemnice wiary, ktrej s dla nich pierwszymi zwiastunami16. Od wczesnego dziecistwa powinni wcza je w ycie Kocioa. Rodzinny styl ycia mo e rozwija zdolno do mioci, ktra na cae ycie pozostanie autentycznym pocztkiem i podpor ywej wiary. 2226 Rodzice powinni rozpocz wychowanie do wiary od wczesnego dziecistwa. Zaczyna si ono ju wtedy, gdy czonkowie rodziny pomagaj sobie wzrasta w wierze przez wiadectwo ycia chrzecijaskiego zgodnego z Ewangeli. Katecheza rodzinna poprzedza i ubogaca pozostae formy nauczania wiary i towarzyszy im. Zadaniem rodzicw jest nauczy swoje dzieci modlitwy oraz pomc im odkry powoanie jako dzieci Bo ych17. Parafia jest wsplnot eucharystyczn i orodkiem ycia liturgicznego rodzin chrzecijaskich; jest ona podstawowym miejscem katechezy dzieci i rodzicw. 2227 Z kolei dzieci przyczyniaj si do wzrostu swoich rodzicw w witoci18. Wszyscy razem i ka dy z osobna powinni wielkodusznie i niestrudzenie udziela sobie nawzajem przebaczenia, jakiego domagaj si zniewagi, ktnie, niesprawiedliwoci i zaniedbania. Sugeruje to wzajemna yczliwo. Wymaga tego mio Chrystusa19. 2228 W okresie dziecistwa szacunek i yczliwo rodzicw przejawiaj si przede wszystkim w trosce i uwadze, jak powicaj oni wychowywaniu swoich dzieci, zaradzaniu ich potrzebom materialnym i duchowym. W miar wzrastania dzieci ten sam szacunek i to samo powicenie skaniaj rodzicw do wychowywania ich do prawidowego u ywania rozumu i wolnoci. 2229 Rodzice, jako pierwsi odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci, maj prawo wybra dla nich szkol, ktra odpowiada ich wasnym przekonaniom. Jest to podstawowe prawo. Rodzice w takiej mierze, w jakiej to mo liwe maj obowizek wyboru szk, ktre najlepiej pomog im w wy-
penianiu zada wychowawcw chrzecijaskich20. Wadze publiczne maj obowizek zagwarantowa to prawo rodzicom i zapewni konkretne warunki jego urzeczywistnienia. 2230 Dorastajce dzieci maj obowizek i prawo wybra zawd i stan ycia. Powinny wypenia te nowe zadania yciowe w zaufaniu do swoich rodzicw, chtnie proszc ich o opinie oraz rady i przyjmujc je od nich. Rodzice powinni czuwa, by nie ogranicza swoich dzieci ani w wyborze zawodu, ani w wyborze wspma onka. Obowizek delikatnoci nie zabrania im, lecz wprost przeciwnie, zobowizuje ich do pomagania dzieciom przez mdre rady, zwaszcza wtedy gdy dzieci maj zamiar zao y rodzin. 2231 Niektrzy nie zawieraj ma estwa, aby mc zaopiekowa si swoimi rodzicami lub rodzestwem, by powici si bardziej sprawom zawodowym lub te z innych szlachetnych pobudek. Mog oni bardzo przyczyni si do wzrostu dobra rodziny ludzkiej. IV. Rodzina i Krlestwo Bo e 2232 Wizy rodzinne, chocia s wa ne, nie maj charakteru absolutnego. Podobnie jak dziecko wzrasta coraz bardziej ku dojrzaoci oraz samodzielnoci ludzkiej i duchowej, tak rozwija si i umacnia jego szczeglne powoanie, ktre pochodzi od Boga. Rodzice powinni uszanowa to powoanie i uatwi dzieciom odpowied na nie. Trzeba uzmysowi sobie, e pierwszym powoaniem chrzecijanina jest pjcie za Jezusem21: Kto kocha ojca lub matk bardziej ni Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub crk bardziej ni Mnie, nie jest Mnie godzien (Mt 10, 37). 2233 Zosta uczniem Chrystusa oznacza przyj zaproszenie do przynale enia do rodziny Bo ej, do ycia zgodnego z Jego sposobem ycia: Kto peni wol Ojca mojego, ktry jest w niebie, ten jest Mi bratem, siostr i matk (Mt 12, 50). Rodzice powinni uszanowa i przyj z radoci oraz wdzicznoci skierowane do ktrego z dzieci wezwanie Pana do pjcia za Nim w dziewictwie dla Krlestwa niebieskiego, w yciu konsekrowanym lub w posudze kapaskiej. V. Wadze w spoecznoci cywilnej 2234 Czwarte przykazanie Bo e nakazuje nam tak e czci tych wszystkich, ktrzy dla naszego dobra otrzymali od Boga wadz w spoeczestwie. Ukazuje ono obowizki tych, ktrzy sprawuj wadz, jak i tych, dla ktrych dobra jest ona sprawowana. Obowizki wadz cywilnych 2235 Ci, ktrzy sprawuj wadz, powinni traktowa j jako su b. Kto by midzy wami chcia sta si wielkim, niech bdzie waszym sug (Mt 20, 26). Sprawowanie wadzy jest moralnie okrelone jej Boskim pochodzeniem, jej rozumn natur i specyficznym przedmiotem. Nikt nie mo e da lub ustanawia tego, co jest sprzeczne z godnoci osb i z prawem naturalnym. 2236 Sprawowanie wadzy zmierza do ukazania waciwej hierarchii wartoci, by uatwi wszystkim korzystanie z wolnoci i odpowiedzialnoci. Przeo eni powinni mdrze su y sprawiedliwoci rozdzielczej, uwzgldniajc potrzeby i wkad ka dego oraz majc na celu zgod i pokj. Powinni czuwa nad tym, by normy i zarzdzenia przez nich wydawane nie stanowiy pokusy, przeciwstawiajc interes osobisty interesowi wsplnoty22. 2237 Wadze polityczne s zobowizane do poszanowania podstawowych praw osoby ludzkiej. Powinny w sposb ludzki su y sprawiedliwoci, szanujc prawa ka dego, zwaszcza rodzin i osb potrzebujcych. Prawa polityczne zwizane z yciem obywateli mog i powinny by przyznawane zgodnie z wymaganiami dobra wsplnego. Wadze publiczne nie mog ich zawiesi bez uzasadnionej i odpowiedniej przyczyny. Korzystanie z praw politycznych ma na celu dobro wsplne narodu i wsplnoty ludzkiej. Obowizki obywateli 2238 Ci, ktrzy s podporzdkowani wadzy, powinni uwa a swoich przeo cieli Boga, ktry ich ustanowi sugami swoich darw23. Bdcie poddani ka noci ze wzgldu na Pana... Jak ludzie wolni [postpujcie], nie jak ci, dla usprawiedliwieniem za, ale jak niewolnicy Boga (1 P 2, 13. 16). Lojalna onych za przedstawidej ludzkiej zwierzchktrych wolno jest wsppraca obywateli
obejmuje prawo, niekiedy obowizek udzielenia susznego napomnienia, jeli co wydaoby si im szkodliwe dla godnoci osb i dla dobra wsplnoty. 2239 Obywatele maj obowizek przyczynia si wraz z wadzami cywilnymi do dobra spoeczestwa w duchu prawdy, sprawiedliwoci, solidarnoci i wolnoci. Mio ojczyzny i su ba dla niej wynikaj z obowizku wdzicznoci i porzdku mioci. Podporzdkowanie prawowitej wadzy i su ba na rzecz dobra wsplnego wymagaj od obywateli wypeniania ich zada w yciu wsplnoty politycznej. 2240 Ulego wobec wadzy i wspodpowiedzialno za dobro wsplne wymagaj z moralnego punktu widzenia pacenia podatkw, korzystania z prawa wyborczego, obrony kraju: Oddajcie ka demu to, co si mu nale y: komu podatek podatek, komu co co, komu ulego ulego, komu cze cze (Rz 13, 7). Chrzecijanie... mieszkaj we wasnej ojczynie, ale jako pielgrzymi. Podejmuj wszystkie obowizki jako obywatele, ale i podchodz do wszystkiego jak cudzoziemcy... Suchaj ustalonych praw, a wasnym yciem przekraczaj prawa... Bg wyznaczy im tak zaszczytne miejsce, e nie wolno go opuci24. Aposto wzywa nas do modlitw i do dzikczynienia za krlw i za wszystkich, ktrzy sprawuj wadz, abymy mogli prowadzi ycie ciche i spokojne z ca pobo noci i godnoci (1 Tm 2, 2). 2241 Narody bogate s obowizane przyjmowa, o ile to mo liwe, obcokrajowcw poszukujcych bezpieczestwa i rodkw do ycia, ktrych nie mog znale w kraju rodzinnym. Wadze publiczne powinny czuwa nad poszanowaniem prawa naturalnego, powierzajcego przybysza opiece tych, ktrzy go przyjmuj. Wadze polityczne z uwagi na dobro wsplne, za ktre ponosz odpowiedzialno, mog podda prawo do emigracji r nym warunkom prawnym, zwaszcza poszanowaniu obowizkw migrantw wzgldem kraju przyjmujcego. Imigrant obowizany jest z wdzicznoci szanowa dziedzictwo materialne i duchowe kraju przyjmujcego, by posusznym jego prawom i wnosi swj wkad w jego wydatki. 2242 Obywatel jest zobowizany w sumieniu do nieprzestrzegania zarzdze wadz cywilnych, gdy przepisy te s sprzeczne z wymaganiami adu moralnego, z podstawowymi prawami osb i ze wskazaniami Ewangelii. Odmowa posuszestwa wadzom cywilnym, gdy ich wymagania s sprzeczne z wymaganiami prawego sumienia, znajduje swoje uzasadnienie w rozr nieniu midzy 450 su b Bogu a su b wsplnocie politycznej. Oddajcie... Cezarowi to, co nale y do Cezara, a Bogu to, co nale y do Boga (Mt 22, 21). Trzeba bardziej sucha Boga ni ludzi (Dz 5, 29). Tam... gdzie wadza pastwowa, przekraczajc swoje uprawnienia, uciska obywateli, niech ci nie odmawiaj jej wiadcze, ktrych obiektywnie domaga si dobro wsplne. Niech za wolno im bdzie broni praw swoich i wspobywateli przed nadu yciami wadzy w granicach nakrelonych przez prawo naturalne i ewangeliczne25. 2243 Zbrojny opr przeciw uciskowi stosowanemu przez wadz polityczn jest uzasadniony jedynie wtedy, gdy wystpuj rwnoczenie nastpujce warunki: 1 w przypadku pewnych, powa nych i dugotrwaych narusze podstawowych praw; 2 po wyczerpaniu wszystkich innych rodkw; 3 jeli nie spowoduje to wikszego zamtu; 4 jeli istnieje uzasadniona nadzieja powodzenia; 5 jeli nie mo na rozumnie przewidzie lepszych rozwiza. Wsplnota polityczna i Koci 2244 Ka da instytucja opiera si, nawet w sposb domylny, na jakiej wizji czowieka i jego przeznaczenia; czerpie z niej swoje kryteria sdw, swoj hierarchi wartoci oraz lini postpowania. Wikszo spoeczestw opara swoje instytucje na kryterium pewnej wy szoci czowieka nad rzeczami. Jedynie religia w sposb Boski objawiona otwarcie uznaa w Bogu, Stwrcy i Odkupicielu, pocztek i przeznaczenie czowieka. Koci zachca wadze polityczne, by w swoich sdach i decyzjach opieray si na inspiracji pyncej z prawdy o Bogu i o czowieku:
Spoeczestwa, ktre ignoruj t inspiracj lub te j odrzucaj w imi swej niezale noci wzgldem Boga, s zmuszone do szukania w sobie lub do zapo yczania od jakiej ideologii swych odniesie i swego celu. Nie dopuszczajc do obrony obiektywnego kryterium dobra i za, pozwalaj sobie na totalitarn wadz, jawn lub zakamuflowan, nad czowiekiem i jego przeznaczeniem, jak to pokazuje historia26. 2245 Koci, ktry z racji swojego posannictwa i swojej, kompetencji w aden sposb nie mo e by sprowadzony do wsplnoty politycznej, jest znakiem i zarazem str em transcendentnego charakteru osoby ludzkiej. Koci... szanuje... i popiera polityczn wolno i odpowiedzialno obywateli27. 2246 Do zada Kocioa nale y wydawanie oceny moralnej nawet w kwestiach dotyczcych spraw politycznych, kiedy domagaj si tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz, stosujc wszystkie i wycznie te rodki, ktre zgodne s z Ewangeli i dobrem powszechnym wedug r norodnoci czasu i warunkw28. W skrcie 2247 Czcij ojca swego i matk swoj (Pwt 5,16; Mk 7,10) 2248 Zgodnie z czwartym przykazaniem Bg chce, abymy po Nim czcili naszych rodzicw i tych, ktrym On dla naszego dobra udzieli swojej wadzy. 2249 Wsplnota ma eska jest ustanawiana przez przymierze i zgod ma onkw. Ma estwo i rodzina s ukierunkowane na dobro ma onkw, prokreacj i wychowanie dzieci. 2250 Szczcie osoby i spoecznoci ludzkiej oraz chrzecijaskiej wi e si cile z pomyln sytuacj wsplnoty ma eskiej i rodzinnej29. 2251 Dzieci s zobowizane wobec swoich rodzicw do szacunku, wdzicznoci, waciwego posuszestwa i pomocy. Szacunek synowski sprzyja harmonii caego ycia rodzinnego. 2252 Rodzice pierwsi s odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci do wiary, modlitwy i wszystkich cnt. W miar swoich mo liwoci maj oni obowizek zaradza potrzebom materialnym i duchowym swoich dzieci. 2253 Rodzice powinni uszanowa powoanie swoich dzieci i sprzyja mu. Powinni pamita, a tak e uczy, e pierwszym powoaniem chrzecijanina jest pjcie za Jezusem. 2254 Wadza publiczna jest zobowizana do poszanowania podstawowych praw osoby ludzkiej i warunkw korzystania z jej wolnoci. 2255 Obowizkiem obywateli jest wsppracowa z wadzami cywilnymi w budowaniu spoeczestwa w duchu prawdy, sprawiedliwoci, solidarnoci i wolnoci. 2256 Obywatel jest zobowizany w sumieniu do nieprzestrzegania zarzdze wadz cywilnych, gdy te przepisy s sprzeczne z wymaganiami adu moralnego. Trzeba bardziej sucha Boga ni ludzi (Dz 5, 29). 2257 Ka de spoeczestwo opiera swoje sdy i swoje dziaanie na jakiej wizji czowieka i jego przeznaczenia. Spoeczestwa pozbawione wiata Ewangelii o Bogu i czowieku atwo popadaj w totalitaryzm.
Artyku pity PITE PRZYKAZANIE
Nie bdziesz zabija (Wj 20,13).
Syszelicie, e powiedziano przodkom: Nie zabijaj!; a kto by si dopuci zabjstwa, podlega sdowi. A Ja wam powiadam: Ka dy, kto si gniewa na swego brata, podlega sdowi (Mt 5, 21-22). 2258 ycie ludzkie jest wite, poniewa od samego pocztku domaga si stwrczego dziaania Boga i pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwrcy, jedynego swego celu. Sam Bg jest Panem ycia, od jego pocztku a do koca. Nikt, w adnej sytuacji, nie mo e roci sobie prawa do bezporedniego niszczenia niewinnej istoty ludzkiej30. I. Poszanowanie ycia ludzkiego wiadectwo Historii witej 2259 Pismo wite w opisie zabjstwa Abla przez jego brata Kaina31 ukazuje od pocztku historii ludzkoci obecno w czowieku gniewu i po dliwoci, skutkw grzechu pierworodnego. Czowiek sta si nieprzyjacielem swego bliniego. Bg osdza zbrodniczo tego bratobjstwa: C e uczyni? Krew brata twego gono woa ku Mnie... Bd wic teraz przeklty na tej roli, ktra rozwara sw paszcz, aby wchon krew brata twego, przelan przez ciebie (Rdz 4,10-11). 2260 Przymierze Boga i ludzkoci przypomina o Bo ym darze ycia i o zbrodniczej przemocy czowieka: Upomn si o wasz krew przez wzgld na wasze ycie... [Jeli] kto przeleje krew ludzk, przez ludzi ma by przelana krew jego, bo czowiek zosta stworzony na obraz Boga (Rdz 9, 5-6). Stary Testament zawsze uwa a krew za wity znak ycia32. Pouczenie to jest konieczne w ka dym czasie. 2261 Pismo wite okrela szczegowo zakaz zawarty w pitym przykazaniu: Nie wydasz wyroku mierci na niewinnego i sprawiedliwego (Wj 23, 7). Zamierzone zabjstwo niewinnego czowieka pozostaje w powa nej sprzecznoci z godnoci osoby ludzkiej, ze zot zasad i ze witoci Stwrcy. Prawo, ktre tego zakazuje, jest prawem powszechnie obowizujcym: obowizuje wszystkich i ka dego, zawsze i wszdzie. 2262 W Kazaniu na Grze Pan przypomina przykazanie: Nie zabijaj! (Mt 5, 21) i dodaje do niego zakaz gniewu, nienawici i odwetu. Co wicej, Chrystus da od swojego ucznia nadstawiania drugiego policzka33, miowania nie przyjaci34. On sam nie broni si i kaza Piotrowi schowa miecz do pochwy35. Uprawniona obrona 2263 Uprawniona obrona osb i spoecznoci nie jest wyjtkiem od zakazu zabijania niewinnego czowieka, czyli dobrowolnego zabjstwa. Z samoobrony... mo e wynikn dwojaki skutek: zachowanie wasnego ycia oraz zabjstwo napastnika... Pierwszy zamierzony, a drugi nie zamierzony36. 2264 Mio samego siebie pozostaje podstawow zasad moralnoci. Jest zatem uprawnione domaganie si przestrzegania wasnego prawa do ycia. Kto broni swojego ycia, nie jest winny zabjstwa, nawet jeli jest zmuszony zada swemu napastnikowi miertelny cios: Jeli kto w obronie wasnego ycia u ywa wikszej siy, ni potrzeba, bdzie to niegodziwe. Dozwolona jest natomiast samoobrona, w ktrej kto w sposb umiarkowany odpiera przemoc... Nie jest natomiast konieczne do zbawienia, by kto celem uniknicia mierci napastnika zaniecha czynnoci potrzebnej do nale nej samoobrony, gdy czowiek powinien bardziej troszczy si o wasne ycie ni o ycie cudze37. 2265 Uprawniona obrona mo e by nie tylko prawem, ale powa nym obowizkiem tego, kto jest odpowiedzialny za ycie drugiej osoby, za wsplne dobro rodziny lub pastwa. Obrona dobra wsplnego wymaga, aby niesprawiedliwy napastnik zosta pozbawiony mo liwoci wyrzdzania szkody. Z
tej racji prawowita wadza ma obowizek uciec si nawet do broni, aby odeprze napadajcych na wsplnot cywiln powierzon jej odpowiedzialnoci 2266 Ochrona wsplnego dobra spoeczestwa domaga si unieszkodliwienia napastnika. Z tej racji tradycyjne nauczanie Kocioa uznao za uzasadnione prawo i obowizek prawowitej wadzy publicznej do wymierzania kar odpowiednich do ci aru przestpstwa, nie wykluczajc kary mierci w przypadkach najwy szej wagi. Z analogicznych racji sprawujcy wadz maj prawo u ycia broni w celu odparcia napastnikw zagra ajcych pastwu, za ktre ponosz odpowiedzialno. Wysiek pastwa, aby nie dopuci do rozprzestrzeniania si zachowa, ktre ami prawa czowieka i podstawowe zasady obywatelskiego ycia wsplnego, odpowiada wymaganiu ochrony dobra wsplnego. Prawowita wadza publiczna ma prawo i obowizek wymierzania kar proporcjonalnych do wagi przestpstwa. Pierwszym celem kary jest naprawienie nieporzdku wywoanego przez wykroczenie. Gdy kara jest dobrowolnie przyjta przez winowajc, ma warto zadouczynienia. . Ponadto, kara ma na celu ochron Poza ochron porzdku publicznego i bezpieczestwa osb. Wreszcie, kara ma warto lecznicz; powinna w miar mo liwoci - przyczyni si do poprawy winowajcy38. 2267 Kiedy to samo i odpowiedzialno winowajcy s w peni udowodnione, tradycyjne nauczanie Kocioa nie wyklucza zastosowania kary mierci, jeli jest ona jedynym dostpnym sposobem skutecznej ochrony ludzkiego ycia przed niesprawiedliwym napastnikiem. Jeli Je eli jednak rodki bezkrwawe wystarczaj do obrony ycia ludzkiego wystarcz do obrony i zachowania bezpieczestwa osb przed napastnikiem i do ochrony porzdku publicznego oraz bezpieczestwa osb, wadza powinna stosowa te rodki, gdy ograniczy si do tych rodkw, poniewa s bardziej zgodne z konkretnymi uwarunkowaniami dobra wsplnego i bardziej odpowiadaj godnoci osoby ludzkiej. Istotnie dzisiaj, biorc pod uwag mo liwoci, jakimi dysponuje pastwo, aby skutecznie ukara zbrodni i unieszkodliwi tego, kto j popeni, nie odbierajc mu ostatecznie mo liwoci skruchy, przypadki absolutnej koniecznoci usunicia winowajcy "s bardzo rzadkie, a by mo e ju nie zdarzaj si wcale". Zabjstwo zamierzone 2268 Pite przykazanie zakazuje pod grzechem ci kim zabjstwa bezporedniego i zamierzonego. Zabjca i ci, ktrzy dobrowolnie wspdziaaj w zabjstwie, popeniaj grzech, ktry woa o pomst do nieba39. Dzieciobjstwo40, bratobjstwo, zabjstwo rodzicw i zabjstwo wspma onka s szczeglnie ci kimi przestpstwami z powodu naruszenia wizi naturalnych. Wzgldy eugeniczne lub higiena spoeczna nie mog usprawiedliwi adnego zabjstwa, choby byo nakazane przez wadze publiczne. 2269 Pite przykazanie zakazuje tak e podejmowania jakichkolwiek dziaa z intencj spowodowania porednio mierci osoby. Prawo moralne zakazuje nara ania kogo bez wa nego powodu na miertelne ryzyko oraz odmwienia pomocy osobie bdcej w niebezpieczestwie. Zgoda spoecznoci ludzkiej na klski godu bez prb zaradzenia im jest skandaliczn niesprawiedliwoci i powa n win. Przez lichwiarstwo i ch zarobku, powodujce gd i mier swoich wspbraci, spekulanci porednio popeniaj zabjstwo, za ktre s odpowiedzialni41. Zabjstwo niezamierzone nie pociga odpowiedzialnoci moralnej. Nie jest si jednak wolnym od powa nej winy, jeli bez uzasadnionych powodw dziaao si w sposb, ktry spowodowa mier, nawet bez intencji jej zadania. Przerywanie ci y 2270 ycie ludzkie od chwili poczcia powinno by szanowane i chronione w sposb absolutny. Ju od pierwszej chwili swego istnienia istota ludzka powinna mie przyznane prawa osoby, wrd nich nienaruszalne prawo ka dej niewinnej istoty do ycia42. Zanim uksztatowaem ci w onie matki, znaem ci, nim przyszede na wiat, powiciem ci (Jr 1, 5). Nie tajna Ci moja istota,
kiedy w ukryciu powstawaem, utkany w gbi ziemi (Ps 139, 15). 2271 Koci od pocztku twierdzi, e jest zem moralnym ka de spowodowane przerwanie ci y. Nauczanie na ten temat nie ulego zmianie i pozostaje niezmienne. Bezporednie przerwanie ci y, to znaczy zamierzone jako cel lub rodek, jest gboko sprzeczne z prawem moralnym. Nie bdziesz zabija podu przez przerwanie ci y ani nie zabijesz nowo narodzonego .
Bg... Pan ycia, powierzy ludziom wznios posug strze enia ycia, ktr czowiek powinien wypenia w sposb godny siebie. Nale y wic z najwiksz trosk ochrania ycie od samego jego poczcia; przerwanie ci y, jak i dzieciobjstwo s okropnymi przestpstwami . 2272 Formalne wspdziaanie w przerywaniu ci y stanowi powa ne wykroczenie. Koci nakada kanoniczn kar ekskomuniki za to przestpstwo przeciw yciu ludzkiemu. Kto powoduje przerwanie ci y, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wi cej moc samego prawa , przez sam fakt popenienia przestpstwa , na warunkach przewidzianych przez prawo . Koci nie zamierza przez to ogranicza zakresu miosierdzia. Ukazuje ci ar popenionej zbrodni, szkod nie do naprawienia wyrzdzon niewinnie zamordowanemu dziecku, jego rodzicom i caemu spoeczestwu. 2273 Niezbywalne prawo do ycia ka dej niewinnej istoty ludzkiej stanowi element konstytutywny spoeczestwa cywilnego i jego prawodawstwa: Niezbywalne prawa osoby winny by uznawane i szanowane przez spoeczestwo cywilne i wadz polityczn. Owe prawa czowieka nie zale ani od poszczeglnych jednostek, ani od rodzicw, ani nie s przywilejem pochodzcym od spoeczestwa lub pastwa. Tkwi one w naturze ludzkiej i s cile zwizane z osob na mocy aktu stwrczego, od ktrego osoba bierze swj pocztek. Wrd tych podstawowych praw nale y wymieni... prawo do ycia i integralnoci fizycznej ka dej istoty ludzkiej od chwili poczcia a do mierci . W chwili, gdy jakie prawo pozytywne pozbawia obrony pewn kategori istot ludzkich, ktrych ze swej natury powinno broni, pastwo przez to samo neguje rwno wszystkich wobec prawa. Gdy pastwo nie u ywa swej wadzy w su bie praw ka dego obywatela, a w szczeglnoci tego, ktry jest najsabszy, zagro one s podstawy praworzdnoci pastwa... Wyrazem szacunku i opieki nale nej majcemu urodzi si dziecku, poczwszy od chwili jego poczcia, powinny by przewidziane przez prawodawstwo odpowiednie sankcje karne za ka de dobrowolne pogwacenie jego praw . 2274 Poniewa embrion powinien by uwa any za osob od chwili poczcia, powinno si broni jego integralnoci, troszczy si o niego i leczy go w miar mo liwoci jak ka d inn istot ludzk. Diagnostyka prenatalna jest moralnie dozwolona, jeli szanuje ycie oraz integralno embrionu i podu ludzkiego, d y do jego ochrony albo do jego indywidualnego leczenia... Sprzeciwia si prawu moralnemu wtedy, gdy w zale noci od wynikw prowadzi do przerwania ci y. Diagnostyka nie powinna pociga za sob wyroku mierci50. 2275 Jak ka dy zabieg medyczny na pacjencie, nale y uzna za dopuszczalne zabiegi na embrionie ludzkim, pod warunkiem e uszanuj ycie i integralno embrionu, nie nara ajc go na ryzyko nieproporcjonalnie wielkie; gdy s podejmowane w celu leczenia, poprawy jego stanu zdrowia lub dla ratowania zagro onego ycia51. Wytwarzanie embrionw ludzkich po to, aby byy u ywane jako materia biologiczny, jest niemoralne . Niektre prby interwencji w dziedzictwo chromosomowe lub genetyczne nie maj charakteru leczniczego, lecz zmierzaj do wytwarzania istot ludzkich o okrelonej pci lub innych wczeniej ustalonych waciwociach. Manipulacje te sprzeciwiaj si rwnie godnoci osobowej istoty ludzkiej, jej integralnoci i to samoci53 jedynej, niepowtarzalnej. Eutanazja
2276 Osoby, ktrych sprawno yciowa jest ograniczona lub osabiona, domagaj si szczeglnego szacunku. Chorzy lub upoledzeni powinni by wspierani, by mogli prowadzi, w takiej mierze, w jakiej to mo liwe, normalne ycie. 2277 Eutanazja bezporednia, niezale nie od motyww i rodkw, polega na poo eniu kresu yciu osb upoledzonych, chorych lub umierajcych. Jest ona moralnie niedopuszczalna. W ten sposb dziaanie lub zaniechanie dziaania, ktre samo w sobie lub w zamierzeniu zadaje mier, by zlikwidowa bl, stanowi zabjstwo gboko sprzeczne z godnoci osoby ludzkiej i z poszanowaniem Boga ywego, jej Stwrcy. Bd w ocenie, w ktry mo na popa w dobrej wierze, nie zmienia natury tego zbrodniczego czynu, ktry zawsze nale y potpi i wykluczy. 2278 Zaprzestanie zabiegw medycznych kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspmiernych do spodziewanych rezultatw mo e by uprawnione. Jest to odmowa uporczywej terapii. Nie zamierza si w ten sposb zadawa mierci; przyjmuje si, e w tym przypadku nie mo na jej przeszkodzi. Decyzje powinny by podjte przez pacjenta, jeli ma do tego kompetencje i jest do tego zdolny; w przeciwnym razie przez osoby uprawnione, zawsze z poszanowaniem rozumnej woli i susznych interesw pacjenta. 2279 Nawet jeli mier jest uwa ana za nieuchronn, zwyke zabiegi przysugujce osobie chorej nie mog by w sposb uprawniony przerywane. Stosowanie rodkw przeciwblowych, by ul y cierpieniom umierajcego, nawet za cen skrcenia jego ycia, mo e by moralnie zgodne z ludzk godnoci, je eli mier nie jest zamierzona ani jako cel, ani jako rodek, lecz jedynie przewidywana i tolerowana jako nieunikniona. Opieka paliatywna stanowi pierwszorzdn posta bezinteresownej mioci. Z tego tytuu powinna by popierana. Samobjstwo 2280 Ka dy jest odpowiedzialny przed Bogiem za swoje ycie, ktre od Niego otrzyma. Bg pozostaje najwy szym Panem ycia. Jestemy obowizani przyj je z wdzicznoci i chroni je ze wzgldu na Jego cze i dla zbawienia naszych dusz. Jestemy zarzdcami, a nie wacicielami ycia, ktre Bg nam powierzy. Nie rozporzdzamy nim. 2281 Samobjstwo zaprzecza naturalnemu d eniu istoty ludzkiej do zachowania i przedu enia swojego ycia. Pozostaje ono w gbokiej sprzecznoci z nale yt mioci siebie. Jest tak e zniewag mioci bliniego, poniewa w sposb nieuzasadniony zrywa wizy solidarnoci ze spoecznoci rodzinn, narodow i ludzk, wobec ktrych mamy zobowizania. Samobjstwo sprzeciwia si mioci Boga ywego. 2282 Samobjstwo popenione z zamiarem dania przykadu, zwaszcza ludziom modym, nabiera dodatkowo ci aru zgorszenia. Dobrowolne wspdziaanie w samobjstwie jest sprzeczne z prawem moralnym. Ci kie zaburzenia psychiczne, strach lub powa na obawa przed prb, cierpieniem lub torturami mog zmniejszy odpowiedzialno samobjcy. 2283 Nie powinno si traci nadziei dotyczcej wiecznego zbawienia osb, ktre odebray sobie ycie. Bg, w sobie wiadomy sposb, mo e da im mo liwo zbawiennego alu. Koci modli si za ludzi, ktrzy odebrali sobie ycie. II. Poszanowanie godnoci czowieka Poszanowanie duszy drugiego czowieka: zgorszenie 2284 Zgorszenie jest postaw lub zachowaniem, ktre prowadzi drugiego czowieka do popenienia za. Ten, kto dopuszcza si zgorszenia, staje si kusicielem swego bliniego. Narusza cnot i prawo; mo e doprowadzi swego brata do mierci duchowej. Zgorszenie jest powa nym wykroczeniem, jeli uczynkiem lub zaniedbaniem dobrowolnie doprowadza drugiego czowieka do powa nego wykroczenia. 2285 Zgorszenie nabiera szczeglnego ci aru ze wzgldu na autorytet tych, ktrzy je powoduj, lub sabo tych, ktrzy go doznaj. Nasz Pan wypowiedzia takie przeklestwo: Kto by si sta powodem grzechu dla jednego z tych maych... temu byoby lepiej kamie myski zawiesi u szyi i
utopi go w gbi morza (Mt 18, 6)54. Zgorszenie jest szczeglnie ci kie, gdy szerz je ci, ktrzy, z natury bd z racji penionych funkcji, obowizani s uczy i wychowywa innych. Takie zgorszenie Jezus zarzuca uczonym w Pimie i faryzeuszom, porwnujc ich do wilkw przebranych za owce55. 2286 Zgorszenie mo e by spowodowane przez prawo lub instytucje, przez mod lub opini publiczn. W ten sposb winni zgorszenia s ci, ktrzy ustanawiaj prawa lub struktury spoeczne prowadzce do degradacji obyczajw i rozkadu ycia religijnego lub do warunkw spoecznych, ktre, w sposb zamierzony czy nie, utrudniaj albo praktycznie uniemo liwiaj ycie chrzecijaskie, zgodne z przykazaniami56. To samo dotyczy dyrektorw przedsibiorstw, ktrzy wydaj przepisy zachcajce do oszustwa, nauczycieli, ktrzy pobudzaj do gniewu... swoich... uczniw57, lub tych, ktrzy manipuluj opini publiczn, odcigajc j od wartoci moralnych. 2287 Ten, kto u ywa wadzy, ktr rozporzdza w sposb prowadzcy do czynienia za, jest winny zgorszenia i odpowiedzialny za zo, ktremu bezporednio lub porednio sprzyja. Niepodobna, eby nie przyszy zgorszenia; lecz biada temu, przez ktrego przychodz (k 17,1). Poszanowanie zdrowia 2288 ycie i zdrowie fizyczne s cennymi dobrami powierzonymi nam przez Boga. Mamy si o nie rozsdnie troszczy, uwzgldniajc potrzeby drugiego czowieka i dobra wsplnego. 520 ycie w Chrystusie
1509 Troska o zdrowie obywateli wymaga pomocy ze strony spoeczestwa w celu zapewnienia warunkw yciowych, ktre pozwalaj wzrasta i osiga dojrzao. Nale do nich: po ywienie i ubranie, mieszkanie, wiadczenia zdrowotne, elementarne wyksztacenie, zatrudnienie, pomoc spoeczna. 2289 Chocia moralno wzywa do poszanowania ycia fizycznego, nie czyni z niego wartoci absolutnej. Sprzeciwia si ona koncepcji neopogaskiej, ktra zmierza do popierania kultu ciaa, do powicania mu wszystkiego, do bawochwalczego stosunku do sprawnoci fizycznej i sukcesu sportowego. Z powodu selektywnego wyboru, jakiego dokonuje midzy silnymi a sabymi, koncepcja ta mo e prowadzi do wypaczenia stosunkw midzyludzkich. 2290 Cnota umiarkowania uzdalnia do unikania wszelkiego rodzaju nadu y dotyczcych po ywienia, alkoholu, tytoniu i lekw. Ci, ktrzy w stanie nietrzewym lub na skutek nadmiernego upodobania do szybkoci zagra aj bezpieczestwu drugiego czowieka i swemu wasnemu na drogach, na morzu lub w powietrzu ponosz powa n win. 2291 U ywanie narkotykw wyrzdza bardzo powa ne szkody zdrowiu i yciu ludzkiemu. Jest ci kim wykroczeniem, chyba e wynika ze wskaza cile lekarskich. Nielegalna produkcja i przemyt narkotykw s dziaaniami gorszcymi; stanowi one bezporedni wspudzia w dziaaniach gboko sprzecznych z prawem moralnym, poniewa skaniaj do nich. Poszanowanie osoby i badania naukowe 2292 Dowiadczenia naukowe, medyczne lub psychologiczne na osobach lub grupach ludzkich mog przyczynia si do leczenia chorych i do poprawy zdrowia publicznego. 2293 Podstawowe badania naukowe, jak rwnie badania stosowane stanowi znaczcy wyraz panowania czowieka nad stworzeniem. Nauka i technika s cennymi bogactwami, gdy su czowiekowi i jego integralnemu rozwojowi dla dobra wszystkich; nie mog jednak by celem samym w sobie ani celem postpu ludzkiego. Nauka i technika s podporzdkowane czowiekowi, od ktrego bior pocztek i rozwj; zatem w osobie i w jej wartociach moralnych znajduj one swoj celowo i wiadomo swoich ogranicze. 2294 Zudne jest domaganie si neutralnoci moralnej bada naukowych i ich zastosowa. Z drugiej strony, kryteria oceny nie mog by wyprowadzane ani ze zwykej efektywnoci technicznej, ani z u ytecznoci, ktra mo e z nich wynika dla jednych, stanowic uszczerbek dla drugich, ani co
gorsza z panujcych ideologii. Nauka i technika z racji ich wewntrznego znaczenia domagaj si bezwarunkowego poszanowania podstawowych kryteriw moralnoci; powinny one su y osobie ludzkiej, jej niezbywalnym prawom, jej prawdziwemu i integralnemu dobru zgodnie z planem i wol Boga. 2295 Badania lub dowiadczenia przeprowadzane na istocie ludzkiej nie mog uzasadnia czynw samych w sobie sprzecznych z godnoci osb i z prawem moralnym. Ewentualna zgoda osb poddawanych dowiadczeniom nie usprawiedliwia takich czynw. Przeprowadzanie dowiadcze na istocie ludzkiej nie jest moralnie uzasadnione, je eli nara a jej ycie lub integralno fizyczn i psychiczn na ryzyko niewspmierne lub takie, ktrego daoby si unikn. Przeprowadzanie dowiadcze na istotach ludzkich jest nie do pogodzenia z godnoci osoby, szczeglnie jeli ma ono miejsce bez wyranej zgody danej osoby lub osb uprawnionych. 2296 Przeszczep narzdw jest moralnie nie do przyjcia, jeli dawca lub osoby uprawnione nie udzieliy na niego wyranej zgody. Jest on natomiast zgodny z prawem moralnym i mo e zasugiwa na uznanie, jeli zagro enia i ryzyko fizyczne i psychiczne ponoszone przez dawc s proporcjonalne do po danego dobra u biorcy. zgodny jest z prawem moralnym, jeli fizyczne i psychiczne niebezpieczestwa, jakie ponosi dawca, s proporcjinalne do po danego dobra biorcy. Oddawanie narzdw po mierci jest czynem szlachetnym i godnym pochway; nale y do niego zachca, poniewa jest przejawem wielkodusznej solidarnoci. Moralnie nie do przyjcia jest pobranie narzdw, jeli dawca lub jego bliscy, majcy do tego prawo, nie udzielaj na to wyranej zgody. Jest rzecz moralnie niedopuszczaln bezporednie powodowanie trwaego kalectwa lub mierci jednej istoty ludzkiej, nawet gdyby to miao przedu y ycie innych osb. Poszanowanie integralnoci cielesnej 2297 Uprowadzenia i branie zakadnikw siej groz i w ten sposb wywieraj niedopuszczaln presj na ofiary. S one moralnie niedopuszczalne. Terroryzm, ktry grozi, rani i zabija wszystkich bez r nicy, ; jest on w gbokiej powa nej sprzecznoci ze sprawiedliwoci i mioci. Stosowanie tortur, polegajce na przemocy fizycznej lub moralnej w celu uzyskania zezna, ukarania winnych, zastraszenia przeciwnikw, zaspokojenia nienawici, jest sprzeczne z poszanowaniem osoby i godnoci ludzkiej. Bezporednio zamierzone amputacje, okaleczenia ciaa lub sterylizacje osb niewinnych s sprzeczne z prawem moralnym poza wskazaniami medycznymi o charakterze cile leczniczym58. 2298 W czasach minionych te okrutne praktyki byy powszechnie stosowane przez legalne rzdy w celu utrzymania prawa i porzdku, czsto bez sprzeciwu ze strony pasterzy Kocioa, ktrzy w swoim sdownictwie przyjli przepisy prawa rzymskiego dotyczce tortur. Mimo tych godnych po aowania faktw Koci zawsze poucza o obowizku agodnoci i miosierdzia; zabrania osobom duchownym przelewania krwi. W ostatnich czasach stao si oczywiste, e te okrutne praktyki nie byy ani konieczne dla porzdku publicznego, ani zgodne ze susznymi prawami osoby ludzkiej. Przeciwnie praktyki te prowadz do jeszcze wikszych poni e. Powinno si dziaa w celu ich zniesienia. Trzeba modli si za ofiary i za ich katw. Szacunek dla zmarych 2299 Nale y okazywa szacunek i trosk umierajcym, by pomc im prze y ostatnie chwile w godnoci i w pokoju. Powinna wspomaga ich modlitwa bliskich, ktrzy winni zatroszczy si o to, by chorzy w odpowiedniej chwili przyjli sakramenty, przygotowujce na spotkanie z Bogiem ywym. 2300 Ciaa zmarych powinny by traktowane z szacunkiem i mioci wypywajc z wiary i nadziei zmartwychwstania. Grzebanie zmarych jest uczynkiem miosierdzia wzgldem ciaa59; jest uczczeniem dzieci Bo ych, bdcych wityni Ducha witego. 2301 Sekcja zwok mo e by moralnie dopuszczalna dla celw dochodzenia sdowego lub bada naukowych. Bezpatne przekazywanie narzdw po mierci jest dopuszczalne i mo e zasugiwa na uznanie. Koci zezwala na kremacj zwok, jeli nie jest ona przejawem podwa ania wiary w zmartwychwstanie ciaa60. III. Obrona pokoju
Pokj 2302 Nasz Pan, przypominajc przykazanie: Nie zabijaj! (Mt 5, 21), domaga si pokoju serca i pitnuje niemoralno zbrodniczego gniewu i nienawici. Gniew jest pragnieniem odwetu. Pragnienie odwetu celem zaszkodzenia karanemu jest niedozwolone; natomiast godne pochway jest wynagrodzenie w celu skorygowania wady i zachowania dobra sprawiedliwoci61. Jeli gniew posuwa si do dobrowolnego pragnienia zabjstwa lub ci kiego zranienia bliniego, stanowi powa ne wykroczenie przeciw mioci; jest grzechem miertelnym. Pan mwi: Ka dy, kto si gniewa na swego brata, podlega sdowi (Mt 5, 22). 2303 Nienawi zamierzona jest przeciwna mioci. Nienawi do bliniego jest grzechem, gdy czowiek dobrowolnie chce dla niego za. Nienawi jest grzechem ci kim, gdy dobrowolnie yczy si bliniemu powa nej szkody. A Ja wam powiadam: Miujcie waszych nieprzyjaci i mdlcie si za tych, ktrzy was przeladuj; tak bdziecie synami Ojca waszego, ktry jest w niebie... (Mt 5, 4445). 2304 Poszanowanie i rozwj ycia ludzkiego domagaj si pokoju. Pokj nie polega jedynie na braku wojny i nie ogranicza si do zapewnienia rwnowagi si. Nie da si osign pokoju na ziemi bez obrony dbr osoby ludzkiej, swobodnej wymiany myli midzy ludmi, poszanowania godnoci osb i narodw, wytrwaego d enia do braterstwa. Jest on spokojem porzdku62. Jest dzieem sprawiedliwoci63 i owocem mioci64. 2305 Pokj ziemski jest obrazem i owocem pokoju Chrystusa, ktry jest mesjaskim Ksiciem Pokoju (Iz 9, 5). Przez krew przelan na krzy u, w sobie zadawszy mier wrogoci (Ef 2, 16)65, pojedna On ludzi z Bogiem, a swj Koci ustanowi sakramentem jednoci rodzaju ludzkiego i jego zjednoczenia z Bogiem. On... jest naszym pokojem (Ef 2,14). Jezus ogasza: Bogosawieni, ktrzy wprowadzaj pokj (Mt 5, 9). 2306 Ci, ktrzy wyrzekaj si przemocy oraz krwawych dziaa i w celu ochrony praw czowieka odwouj si do rodkw obronnych, jakie dostpne s najsabszym, daj wiadectwo mioci ewangelicznej, pod warunkiem e nie przynosi to szkody prawom ani obowizkom innych ludzi i spoeczestw. wiadcz oni w sposb uprawniony o powadze ryzyka fizycznego i moralnego uciekania si do przemocy, ktra powoduje zniszczenia i ofiary66. Unikanie wojny 2307 Pite przykazanie zakazuje dobrowolnego niszczenia ycia ludzkiego. Z powodu za i niesprawiedliwoci, jakie pociga za sob wszelka wojna, Koci usilnie wzywa wszystkich do modlitwy i dziaania, by dobro Bo a uwolnia nas od odwiecznego zniewolenia przez wojn67. 2308 Ka dy obywatel i wszyscy rzdzcy s zobowizani do dziaania na rzecz unikania wojen. Tak dugo jednak jak bdzie istniao niebezpieczestwo wojny, a rwnoczenie brakowa bdzie midzynarodowej wadzy posiadajcej niezbdne kompetencje i wyposa onej w odpowiedni si... rzdom nie mo na odmawia prawa do koniecznej obrony, byle wyczerpay wpierw wszystkie rodki pokojowych rokowa68. 2309 Nale y cile wzi pod uwag dokadne warunki usprawiedliwiajce uprawnion obron z u yciem siy militarnej. Powaga takiej decyzji jest podporzdkowana cisym warunkom uprawnienia moralnego. Potrzeba jednoczenie w tym przypadku: aby szkoda wyrzdzana przez napastnika narodowi lub wsplnocie narodw bya dugotrwaa, powa na i niezaprzeczalna; aby wszystkie pozostae rodki zmierzajce do poo enia jej kresu okazay si nierealne lub nieskuteczne; aby byy uzasadnione warunki powodzenia; aby u ycie broni nie pocigno za sob jeszcze powa niejszego za i zamtu ni zo, ktre nale y usun. W ocenie tego warunku nale y uwzgldni potg wspczesnych rodkw niszczenia. S to elementy tradycyjnie wymieniane w teorii tzw. wojny sprawiedliwej. Ocena warunkw uprawnienia moralnego nale y do roztropnego osdu tych, ktrzy ponosz odpowiedzialno za dobro wsplne.
2310 Wadze publiczne maj w tym przypadku prawo i obowizek nao y na obywateli zobowizania konieczne dla obrony narodowej. Ci, ktrzy powicaj si sprawie ojczyzny, su c w wojsku, s sugami bezpieczestwa i wolnoci narodw. Je eli wywizuj si nale ycie ze swojego zadania, prawdziwie przyczyniaj si do dobra wsplnego narodu i utrwalenia pokoju69. 2311 Wadze publiczne powinny uwzgldni przypadek tych, ktrzy z pobudek sumienia odmawiaj u ycia broni; s oni jednak zobowizani w inny sposb su y wsplnocie ludzkiej70. 2312 Koci i rozum ludzki stwierdzaj trwa wa no prawa moralnego podczas konfliktw zbrojnych. Gdyby na nieszczcie ju do wojny doszo, nie wszystko tym samym staje si midzy walczcymi stronami dopuszczalne71. 2313 Nale y szanowa i traktowa humanitarnie ludno cywiln, rannych onierzy i jecw. Dziaania w sposb zamierzony sprzeczne z prawem narodw i jego powszechnymi zasadami, podobnie jak nakazujce je zarzdzenia, s zbrodniami. Nie wystarczy lepe posuszestwo, by usprawiedliwi tych, ktrzy si im podporzdkowuj. Zagada ludu, narodu czy mniejszoci etnicznej powinna by potpiona jako grzech miertelny. Istnieje moralny obowizek stawiania oporu rozkazom, ktre nakazuj ludobjstwo. 2314 Wszelkie dziaania wojenne, zmierzajce bez adnej r nicy do zniszczenia caych miast lub te wikszych poaci kraju z ich mieszkacami, s zbrodni przeciw Bogu i samemu czowiekowi, zasugujc na stanowcze i natychmiastowe potpienie72. Ryzykiem nowoczesnej wojny jest stwarzanie okazji posiadaczom broni masowej zagady, zwaszcza atomowej, biologicznej lub chemicznej, do popeniania takich zbrodni. 2315 Gromadzenie broni wydaje si wielu ludziom paradoksalnym sposobem powstrzymania ewentualnych przeciwnikw od wojny. Widz w tym najbardziej skuteczny ze rodkw zdolnych zapewni pokj midzy narodami. Wobec takiego odstraszajcego zabiegu powinno si wysun powa ne zastrze enia moralne. Wycig zbroje nie zapewnia pokoju. Nie tylko nie eliminuje przyczyn wojny, ale mo e je jeszcze nasili. Wydawanie ogromnych sum na produkcj cigle nowych rodzajw broni uniemo liwia przyjcie z pomoc godujcej ludnoci73, hamuje rozwj narodw. Nadmierne zbrojenia mno przyczyny konfliktw i zwikszaj ryzyko ich rozprzestrzeniania si. 2316 Produkcja broni i handel ni dotykaj wsplnego wej. Wadze publiczne maj wic prawo i obowizek ich ranych interesw prywatnych lub zbiorowych nie mo e caj przemoc i konflikty midzy narodami oraz naruszaj dobra narodw i wsplnoty midzynarodoustawowego uregulowania. D enie do dousprawiedliwi przedsiwzi, ktre podsymidzynarodowy porzdek prawny.
2317 Niesprawiedliwoci, nadmierne nierwnoci w porzdku gospodarczym lub spoecznym, zazdro, podejrzliwo i pycha, ktre szkodliwie szerz si midzy ludmi i narodami, wci zagra aj pokojowi i powoduj wojny. Wszystko, co czyni si, by zlikwidowa te nieporzdki, przyczynia si do budowania pokoju i unikania wojny: Ludziom, o ile s grzeszni, zagra a niebezpieczestwo wojny i a do nadejcia Chrystusa bdzie zagra a; o ile natomiast zespoleni w mioci przezwyci aj grzech, to i gwaty s przezwyci ane, a do wypenienia sowa: przekuj miecze na lemiesze, a wcznie swoje na sierpy. Nie podniesie nard przeciw narodowi miecza, ani si wiczy bd dalej ku bitwie (Iz 2, 4)74. W skrcie 2318 W Jego rku tchnienie ycia i dusza ka dego czowieka (Hi 12,10) 2319 Ka de ycie ludzkie od chwili poczcia a do mierci jest wite, poniewa osoba ludzka bya chciana dla niej samej na obraz i podobiestwo Boga ywego i witego. 2320 Zabjstwo czowieka jest gboko sprzeczne z godnoci osoby i witoci Stwrcy.
2321 Zakaz zabjstwa nie znosi prawa do unieszkodliwienia napastnika. Uprawniona obrona jest powa nym obowizkiem tego, kto jest odpowiedzialny za ycie drugiego czowieka lub za dobro wsplne. 2322 Dziecko od chwili poczcia ma prawo do ycia. Bezporednie przerwanie ci y, to znaczy zamierzone jako cel lub rodek, jest praktyk... haniebn75, powa nie sprzeciwiajc si prawu moralnemu. Koci nakada kanoniczn kar ekskomuniki za to przestpstwo przeciw yciu ludzkiemu. 2323 Poniewa embrion powinien by uwa any za osob od chwili poczcia, powinno si broni jego integralnoci, troszczy si o niego i leczy go jak ka d inn istot ludzk. 2324 Eutanazja zamierzona, niezale nie od jej form i motyww jest zabjstwem. Jest gboko sprzeczna z godnoci osoby ludzkiej i z poszanowaniem Boga ywego, jej Stwrcy. 2325 Samobjstwo pozostaje w gbokiej sprzecznoci ze sprawiedliwoci, nadziej i mioci. Jest zakazane przez pite przykazanie. 2326 Zgorszenie jest powa nym wykroczeniem, gdy uczynkiem lub zaniedbaniem dobrowolnie doprowadza drugiego czowieka do ci kiego grzechu. 2327 Z powodu za i niesprawiedliwoci, jakie pociga za sob wszelka wojna, powinnimy czyni wszystko, co rozumnie mo liwe, by jej unika. Koci modli si: Od powietrza, godu, ognia i wojny zachowaj nas, Panie. 2328 Koci i rozum ludzki stwierdzaj trwa wa no prawa moralnego podczas konfliktw zbrojnych. Dziaania dobrowolnie sprzeczne z prawem narodw i jego powszechnymi zasadami s zbrodniami. 2329 Wycig zbroje stanowi najgroniejsi plag ludzkoci, a rwnoczenie nieznon krzywd dla ubogich76. 2330 Bogosawieni, ktrzy wprowadzaj pokj, albowiem oni bd nazwani synami Bo ymi (Mt 5, 9).
Artyku szsty SZSTE PRZYKAZANIE Nie bdziesz cudzoo y (Wj 20,14; Pwt 5,17). Syszelicie, e powiedziano: Nie cudzo ! A Ja wam powiadam: Ka dy, kto po dliwie patrzy na kobiet, ju si w swoim sercu dopuci z ni cudzostwa (Mt 5, 27-28). I. M czyzn i niewiast stworzy ich 2331 Bg jest mioci i w samym sobie prze ywa tajemnic osobowej wsplnoty mioci. Stwarzajc czowieka na swj obraz... Bg wpisuje w czowieczestwo m czyzny i kobiety powoanie, a wic zdolno do mioci i wsplnoty oraz odpowiedzialno za nie77. Stworzy... Bg czowieka na swj obraz... stworzy m czyzn i niewiast (Rdz 1, 27); Bdcie podni i rozmna ajcie si (Rdz 1, 28); Gdy Bg stworzy czowieka, na podobiestwo Boga stworzy go; stworzy m czyzn i niewiast, pobogosawi ich i da im nazw ludzie, wtedy gdy ich stworzy (Rdz 5,1-2). 2332 Pciowo wywiera wpyw na wszystkie sfery osoby ludzkiej w jednoci jej ciaa i duszy. Dotyczy ona szczeglnie uczuciowoci, zdolnoci do mioci oraz prokreacji i w sposb oglniejszy umiejtnoci nawizywania wizw komunii z drugim czowiekiem. 2333 Ka dy czowiek, m czyzna i kobieta, powinien uzna i przyj swoj to samo pciow. Zr nicowanie i komplementarno fizyczna, moralna i duchowa s ukierunkowane na dobro maestwa i rozwj ycia rodzinnego. Harmonia ma estwa i spoeczestwa zale y czciowo od spo-
sobu, w jaki m czyzna i kobieta prze ywaj swoj komplementarno oraz wzajemn potrzeb i pomoc. 2334 Stwarzajc czowieka m czyzn i niewiast, Bg obdarza godnoci osobow w rwnej mierze m czyzn i kobiet78. Czowiek jest osob, w rwnej mierze m czyzna i kobieta, oboje wszak e zostali stworzeni na obraz i podobiestwo Boga osobowego79. 2335 Ka da z dwu pci z tak sam godnoci, chocia w r ny sposb, jest obrazem mocy i czuej mioci Boga. Jedno m czyzny i kobiety w ma estwie jest sposobem naladowania w ciele wspaniaomylnoci i podnoci Stwrcy: M czyzna opuszcza ojca swego i matk swoj i czy si ze sw on tak cile, e staj si jednym ciaem (Rdz 2, 24). Z tej jednoci wywodz si wszystkie pokolenia ludzkie80. 2336 Jezus przyszed odnowi stworzenie w jego pierwotnej nieskazitelnoci. W Kazaniu na Grze dokadnie wyjania zamys Boga: Syszelicie, e powiedziano: Nie cudzo ! A Ja wam powiadam: Ka dy, kto po dliwie patrzy na kobiet, ju si w swoim sercu dopuci z ni cudzostwa (Mt 5, 27-28). Czowiek nie powinien rozdziela tego, co Bg zczy81. Tradycja Kocioa zawsze uwa aa, e szste przykazanie obejmuje cao ludzkiej pciowoci. II. Powoanie do czystoci 2337 Czysto oznacza osignit integracj pciowoci w osobie, a w konsekwencji wewntrzn jedno czowieka w jego bycie cielesnym i duchowym. Pciowo, w ktrej wyra a si przynale no czowieka do wiata cielesnego i biologicznego, staje si osobowa i prawdziwie ludzka, gdy zostaje wczona w relacj osoby do osoby, we wzajemny dar m czyzny i kobiety, ktry jest cakowity i nieograniczony w czasie. Cnota czystoci obejmuje zatem integralno osoby i integralno daru. Integralno osoby 2338 Osoba yjca w czystoci zachowuje integralno obecnych w niej si ycia i mioci. Integralno ta zapewnia jedno osoby i sprzeciwia si wszelkiemu ranicemu j postpowaniu. Nie toleruje ani podwjnego ycia, ani podwjnej mowy82. 2339 Czysto domaga si osignicia panowania nad sob, ktre jest pedagogi ludzkiej wolnoci. Alternatywa jest oczywista: albo czowiek panuje nad swoimi namitnociami i osiga pokj, albo pozwala zniewoli si przez nie i staje si nieszczliwy83. Godno czowieka wymaga, aby dziaa ze wiadomego i wolnego wyboru, to znaczy osobowo, od wewntrz poruszony i naprowadzony, a nie pod wpywem lepego popdu wewntrznego lub te zgoa przymusu zewntrznego. Tak za wolno zdobywa czowiek, gdy uwalniajc si od wszelkiej niewoli namitnoci, d y do swojego celu drog wolnego wyboru dobra oraz zapewnia sobie skutecznie i pilnie odpowiednie pomoce84. 2340 Kto chce pozosta wierny przyrzeczeniom chrztu i przeciwstawi si pokusom, podejmie w tym celu rodki takie, jak: poznanie siebie, praktykowanie ascezy odpowiedniej do spotykanych sytuacji, posuszestwo przykazaniom Bo ym, wiczenie si w cnotach moralnych i wierno modlitwie. Czysto integruje nas na nowo i prowadzi do jednoci, ktr utracilimy, rozpraszajc si w wieloci85. 2341 Cnota czystoci pozostaje w zale noci od kardynalnej cnoty umiarkowania, ktra zmierza do przeniknicia rozumem uczu i popdw ludzkiej zmysowoci. 2342 Panowanie nad sob jest zadaniem dugotrwaym. Nigdy nie nale y uwa a, e zdobyo si je raz na zawsze. Zakada ono wysiek podejmowany we wszystkich okresach ycia86. Wymagany wysiek powinien by bardziej intensywny w pewnych okresach gdy ksztatuje si osobowo, w dziecistwie i w modoci. 2343 W dziedzinie czystoci znane s prawa wzrostu, ktry dokonuje si etapami naznaczonymi niedoskonaoci i do czsto grzechem. Czowiek cnotliwy i czysty formuje si dzie po dniu, podejmujc liczne i dobrowolne decyzje; dlatego poznaje, miuje i czyni dobro moralne odpowiednio do etapw swojego rozwoju87.
2344 Czysto jest zadaniem wyjtkowo osobistym; zakada rwnie wysiek kulturowy, gdy istnieje wzajemna zale no midzy postpem osoby ludzkiej i rozwojem spoeczestwa88. Czysto zakada poszanowanie praw osoby, szczeglnie prawa do otrzymywania informacji i wychowania, ktre szanuj moralne i duchowe wymiary ycia ludzkiego. 2345 Czysto jest cnot moraln. Jest ona rwnie darem Bo ym, ask, owocem dziaania Ducha89. Duch wity uzdalnia odnowionego wod chrztu do naladowania czystoci Chrystusa90. Integralno daru z siebie 2346 Mio jest form wszystkich cnt. Pod jej wpywem czysto jawi si jako szkoa daru z wasnej osoby. Panowanie nad sob jest podporzdkowane darowi z siebie. Czysto prowadzi tego, kto j praktykuje, do stawania si wobec bliniego wiadkiem wiernoci i czuoci Boga. 2347 Cnota czystoci rozwija si w przyjani. Wskazuje ona uczniowi, jak i za Chrystusem i jak Go naladowa, poniewa wybra nas na swoich przyjaci91 odda si nam cakowicie i uczyni nas uczestnikami swojej Boskiej natury. Czysto jest obietnic niemiertelnoci. Czysto przejawia si szczeglnie w przyjani wobec bliniego. Przyja rozwijana midzy osobami tej samej pci bd r nych pci stanowi wielkie dobro dla wszystkich. Prowadzi do wsplnoty duchowej. R ne formy czystoci 2348 Ka dy ochrzczony jest powoany do czystoci. Chrzecijanin przyoblek si w Chrystusa (Ga 3, 27), wzr wszelkiej czystoci. Wszyscy wierzcy w Chrystusa s powoani do ycia w czystoci zgodnie z r nymi stanami ycia. W chwili chrztu chrzecijanin zobowiza si do czystego prze ywania swojej uczuciowoci. 2349 Wszyscy ludzie powinni odznacza si cnot czystoci stosownie do r nych stanw swego ycia; jedni, przyrzekajc Bogu dziewictwo lub wity celibat, w ten sposb mogc atwiej powici si niepodzielnym sercem Bogu; inni natomiast prowadzc ycie w taki sposb, jaki prawo moralne okrela dla wszystkich, zale nie od tego, czy s zwizani ma estwem, czy nie92. Osoby zwizane ma estwem s wezwane do ycia w czystoci ma eskiej; pozostali praktykuj czysto we wstrzemiliwoci: Istniej trzy formy cnoty czystoci: jedna dotyczy stanu ma eskiego, druga wdowiestwa, trzecia dziewictwa. Nie pochwalamy jednej z nich z wyczeniem pozostaych... Dyscyplina Kocioa pod tym wzgldem jest bogata93. 2350 Narzeczeni s powoani do ycia w czystoci przez zachowanie wstrzemiliwoci. Poddani w ten sposb prbie, odkryj wzajemny szacunek, bd uczy si wiernoci i nadziei na otrzymanie siebie nawzajem od Boga. Przejawy czuoci waciwe mioci ma eskiej powinni zachowa na czas ma estwa. Powinni pomaga sobie wzajemnie we wzrastaniu w czystoci. Wykroczenia przeciw czystoci 2351 Rozwizo jest nieuporzdkowanym po daniem lub nieumiarkowanym korzystaniem z przyjemnoci cielesnych. Przyjemno seksualna jest moralnie nieuporzdkowana, gdy szuka si jej dla niej samej w oderwaniu od nastawienia na prokreacj i zjednoczenie. 2352 Przez masturbacj nale y rozumie dobrowolne pobudzanie narzdw pciowych w celu uzyskania przyjemnoci cielesnej. Zarwno Urzd Nauczycielski Kocioa wraz z niezmienn tradycj, jak i zmys moralny chrzecijan stanowczo stwierdzaj, e masturbacja jest aktem wewntrznie i powa nie nieuporzdkowanym. Bez wzgldu na wiadomy i dobrowolny motyw u ycie narzdw pciowych poza prawidowym wsp yciem ma eskim w sposb istotny sprzeciwia si ich celowoci. Poszukuje si w niej przyjemnoci pciowej poza relacj pciow, wymagan przez porzdek moralny, ktra urzeczywistnia w kontekcie prawdziwej mioci peny sens wzajemnego oddawania si sobie i przekazywania ycia ludzkiego94. W celu sformuowania wywa onej oceny odpowiedzialnoci moralnej konkretnych osb i ukierunkowania dziaa duszpasterskich nale y wzi pod uwag niedojrzao uczuciow, nabyte nawy-
ki, stany lkowe lub inne czynniki psychiczne czy spoeczne, ktre zmniejszaj, a nawet redukuj mog zmniejszy, a nawet zredukowa do minimum win moraln. 2353 Nierzd jest zjednoczeniem cielesnym midzy wolnym m czyzn i woln kobiet poza maestwem. Jest on w powa nej sprzecznoci z godnoci osoby ludzkiej i jej pciowoci w sposb naturalny podporzdkowanej dobru ma onkw, jak rwnie przekazywaniu ycia i wychowaniu dzieci. Poza tym nierzd jest powa nym wykroczeniem, gdy powoduje deprawacj modzie y. 2354 Pornografia polega na wyrwaniu aktw pciowych, rzeczywistych lub symulowanych, z intymnoci partnerw, aby w sposb zamierzony pokazywa je innym. Zniewa a ona czysto, poniewa stanowi wynaturzenie aktu ma eskiego, wzajemnego intymnego daru ma onkw. Narusza powa nie godno tych, ktrzy jej si oddaj (aktorzy, sprzedawcy, publiczno), poniewa jedni staj si dla drugich przedmiotem prymitywnej przyjemnoci i niedozwolonego zarobku. Przenosi ona ich wszystkich w wiat iluzoryczny. Pornografia jest ci k win. Wadze cywilne powinny zabroni wytwarzania i rozpowszechniania materiaw pornograficznych. 2355 Prostytucja narusza godno osoby, ktra oddaje si prostytucji, stajc si przedmiotem przyjemnoci cielesnej kogo drugiego. Ten, kto paci, grzeszy ci ko przeciw sobie samemu; niszczy czysto, do ktrej zobowizuje go chrzest, i zniewa a swoje ciao, wityni Ducha witego95. Prostytucja stanowi plag spoeczn. Dotyka na og kobiety, lecz tak e m czyzn, dzieci i modzie (w dwch ostatnich przypadkach grzech jest jednoczenie zgorszeniem). Oddawanie si prostytucji jest zawsze grzechem ci kim, jednak ndza, szanta i presja spoeczna mog zmniejszy odpowiedzialno za win. 2356 Gwat oznacza wtargnicie przemoc w intymno pciow osoby. Jest naruszeniem sprawiedliwoci i mioci. Rani on gboko prawo ka dego czowieka do szacunku, wolnoci oraz integralnoci fizycznej i moralnej. Wyrzdza powa n krzywd ofierze i mo e wywrze pitno na caym jej yciu. Jest zawsze czynem wewntrznie zym. Jeszcze powa niejszy jest gwat popeniony przez rodzicw (por. kazirodztwo) lub wychowawcw na dzieciach, ktre s im powierzone. Czysto i homoseksualizm 2357 Homoseksualizm oznacza relacje midzy m czyznami lub kobietami odczuwajcymi pocig pciowy, wyczny lub dominujcy, do osb tej samej pci. Przybiera on bardzo zr nicowane formy na przestrzeni wiekw i w r nych kulturach. Jego psychiczna geneza pozostaje w du ej czci nie wyjaniona. Tradycja, opierajc si na Pimie witym, przedstawiajcym homoseksualizm jako powa ne zepsucie96, zawsze gosia, e akty homoseksualizmu z samej swojej wewntrznej natury s nieuporzdkowane97. S one sprzeczne z prawem naturalnym; wykluczaj z aktu pciowego dar ycia. Nie wynikaj z prawdziwej komplementarnoci uczuciowej i pciowej. W adnym wypadku nie bd mogy zosta zaaprobowane. 2358 Znaczna Pewna liczba m czyzn i kobiet przejawia gboko osadzone skonnoci homoseksualne. Osoby takie nie wybieraj swej kondycji homoseksualnej; Skonno taka, obiektywnie nieuporzdkowana, dla wikszoci z nich stanowi ona trudne dowiadczenie. Powinno si traktowa je te osoby z szacunkiem, wspczuciem i delikatnoci. Powinno si unika wobec nich jakichkolwiek oznak niesusznej dyskryminacji. Osoby te s wezwane do wypeniania woli Bo ej w swoim yciu i jeli s chrzecijanami do zczenia z ofiar krzy a Pana trudnoci, jakie mog napotyka z powodu swojej kondycji. 2359 Osoby homoseksualne s wezwane do czystoci. Dziki cnotom panowania nad sob, ktre ucz wolnoci wewntrznej, niekiedy dziki wsparciu bezinteresownej przyjani, przez modlitw i ask sakramentaln, mog i powinny przybli a si one stopniowo i zdecydowanie do doskonaoci chrzecijaskiej. III. Mio ma onkw 2360 Pciowo jest podporzdkowana mioci ma eskiej m czyzny i kobiety. W ma estwie cielesna intymno ma onkw staje si znakiem i rkojmi komunii duchowej. Midzy ochrzczonymi wizy ma eskie s uwicone przez sakrament.
2361 Pciowo, przez ktr m czyzna i kobieta oddaj si sobie wzajemnie we waciwych i wycznych aktach ma eskich, nie jest bynajmniej zjawiskiem czysto biologicznym, lecz dotyczy samej wewntrznej istoty osoby ludzkiej jako takiej. Urzeczywistnia si ona w sposb prawdziwie ludzki tylko wtedy, gdy stanowi integraln cz mioci, ktr m czyzna i kobieta wi si z sob a do mierci98. Tobiasz podnis si z ka i powiedzia do Sary: Wsta, siostro, mdlmy si i bagajmy Pana naszego, aby okaza nam miosierdzie i ocali nas. Wstaa i ona i zaczli si modli i baga, aby dostpi ocalenia. I zaczli tak mwi: Bd uwielbiony, Bo e ojcw naszych... Ty stworzy Adama, i stworzye dla niego pomocn ostoj Ew, jego on, i z obojga powsta rodzaj ludzki. I Ty rzeke: Nie jest dobrze by czowiekowi samemu, uczymy mu pomocnic podobn do niego. A teraz nie dla rozpusty bior t siostr moj za on, ale dla zwizku prawego. Oka mnie i jej miosierdzie i pozwl razem do y staroci! I powiedzieli kolejno: Amen, amen! A potem spali ca noc (Tb 8, 4-9). 2362 Akty... przez ktre ma onkowie jednocz si z sob w sposb intymny i czysty, s uczciwe i godne; a jeli speniane s prawdziwie po ludzku, s oznak i podtrzymaniem wzajemnego oddania si, przez ktre ma onkowie ubogacaj si sercem radosnym i wdzicznym99. Pciowo jest rdem radoci i przyjemnoci: Sam Stwrca sprawi... e ma onkowie we wsplnym, cakowitym oddaniu si fizycznym doznaj przyjemnoci i szczcia cielesnego i duchowego. Gdy wic ma onkowie szukaj i u ywaj tej przyjemnoci, nie czyni niczego zego, korzystaj tylko z tego, czego udzieli im Stwrca. I w tym jednak powinni ma onkowie umie pozostawa w granicach susznego umiarkowania100. 2363 Przez zjednoczenie ma onkw urzeczywistnia si podwjny cel ma estwa: dobro samych ma onkw i przekazywanie ycia. Nie mo na rozdziela tych dwch znacze, czyli wartoci ma estwa, bez naruszenia ycia duchowego ma onkw i nara enia dobra ma estwa oraz przyszoci rodziny. Mio ma eska m czyzny i kobiety powinna wic spenia podwjne wymaganie: wiernoci i podnoci. Wierno ma eska 1646-1648 2364 Wsplnota ycia i mioci ma eskiej, ustanowiona przez Stwrc i unormowana Jego prawami, zawizuje si przez przymierze ma eskie, czyli przez nieodwoaln osobist zgod101. Maonkowie oddaj si sobie wzajemnie w sposb ostateczny i cakowity. Ju nie s dwoje, ale stanowi odtd jedno ciao. Przymierze dobrowolnie zawarte przez ma onkw nakada na nich obowizek podtrzymywania jego jednoci i nierozerwalnoci102. Co... Bg zczy, tego czowiek niech nie rozdziela! (Mk 10, 9)103. 2365 Wierno oznacza stao w dochowywaniu danego sowa. Bg jest wierny. Sakrament maestwa wprowadza m czyzn i kobiet w wierno Chrystusa wobec Jego Kocioa. Przez czysto ma esk wiadcz oni wobec wiata o tej tajemnicy: wity Jan Chryzostom proponuje modym ma onkom skierowanie takich sw do swoich ma onek: Wziem ci w swoje ramiona i kocham ci bardziej ni moje ycie. Albowiem ycie obecne jest niczym, a moim najgortszym pragnieniem jest prze y je z tob w taki sposb, abymy mieli pewno, e nie bdziemy rozdzieleni i w tym yciu, ktre jest dla nas przygotowane... Mio do ciebie przedkadam ponad wszystko i nic nie byoby dla mnie boleniejsze od niezgadzania si z tob104.
Podno ma eska 2366 Podno jest darem, celem ma estwa, poniewa mio ma eska ze swojej natury zmierza do tego, by by podn. Dziecko nie przychodzi z zewntrz jako dodane do wzajemnej mioci ma onkw; wyania si w samym centrum tego wzajemnego daru, ktrego jest owocem i wypenieniem. Dlatego Koci, ktry opowiada si za yciem105, naucza, e ka dy akt ma eski powinien pozosta sam przez si otwarty na przekazywanie ycia ludzkiego106. Nauka ta, wielokrotnie podawana przez Urzd Nauczycielski Kocioa, ma swoj podstaw w ustanowionym przez Boga nierozerwalnym zwizku, ktrego czowiekowi nie wolno samowolnie zrywa, midzy podwjnym znaczeniem aktu ma eskiego: znaczeniem jednoczcym i prokreacyjnym107. 2367 Ma onkowie, powoani do dawania ycia, uczestnicz w stwrczej mocy i w ojcostwie Boga108. W spenianiu obowizku, jakim jest przekazywanie ycia i wychowywanie, obowizku, ktry trzeba uwa a za gwn ich misj, s wsppracownikami mioci Boga-Stwrcy i jakby jej wyrazicielami. Przeto maj wypenia zadanie swoje w poczuciu ludzkiej i chrzecijaskiej odpowiedzialnoci109. 2368 Szczeglny aspekt tej odpowiedzialnoci dotyczy regulacji pocz. Z uzasadnionych powodw ma onkowie mog chcie odsun w czasie przyjcie na wiat swoich dzieci. Powinni wic troszczy si, by ich pragnienie nie wypywao z egoizmu, lecz byo zgodne ze suszn wielkodusznoci odpowiedzialnego rodzicielstwa. Poza tym, dostosuj swoje postpowanie do obiektywnych kryteriw moralnoci: Kiedy... chodzi o pogodzenie mioci ma eskiej z odpowiedzialnym przekazywaniem ycia, wwczas moralny charakter sposobu postpowania nie zale y wycznie od samej szczerej intencji i oceny motyww, lecz musi by okrelony w wietle obiektywnych kryteriw, uwzgldniajcych natur osoby ludzkiej i jej czynw, ktre to kryteria w kontekcie prawdziwej mioci strzeg penego sensu wzajemnego oddawania si sobie i czowieczego przekazywania ycia; a to jest niemo liwe bez kultywowania szczerym sercem cnoty czystoci ma eskiej110. 2369 Je eli zatem zostan zachowane te dwa istotne aspekty stosunku ma eskiego, jednoczcy i prokreacyjny, to wtedy zachowuje on w peni swoje znaczenie wzajemnej i prawdziwej mioci oraz swoje odniesienie do bardzo wzniosego powoania do rodzicielstwa111. 2370 Okresowa wstrzemiliwo, metody regulacji pocz oparte na samoobserwacji i odwoywaniu si do okresw niepodnych112 s zgodne z obiektywnymi kryteriami moralnoci. Metody te szanuj ciao ma onkw, zachcaj do wzajemnej czuoci i sprzyjaj wychowaniu do autentycznej wolnoci. Jest natomiast wewntrznie ze wszelkie dziaanie, ktre czy to w przewidywaniu aktu ma eskiego, podczas jego speniania, czy w rozwoju jego naturalnych skutkw miaoby za cel uniemo liwienie poczcia lub prowadzioby do tego113. Naturalnej mowie, ktra wyra a oboplny, cakowity dar ma onkw, antykoncepcja narzuca mow obiektywnie sprzeczn, czyli tak, ktra nie wyra a cakowitego oddania si drugiemu; std pochodzi nie tylko czynne odrzucenie otwarcia si na ycie, ale rwnie sfaszowanie wewntrznej prawdy mioci ma eskiej, powoanej do cakowitego osobowego daru... R nica antropologiczna, a zarazem moralna, jaka istnieje pomidzy rodkami antykoncepcyjnymi a odwoaniem si do rytmw okresowych... w ostatecznej analizie dotyczy dwch, nie dajcych si z sob pogodzi, koncepcji osoby i pciowoci ludzkiej114. 2371 Niech za wszyscy wiedz, e ycie ludzkie i zadanie przekazywania go nie ograniczaj si tylko do perspektyw doczesnoci i nie mog tylko w niej samej znajdowa swego wymiaru i zrozumienia, lecz maj zawsze odniesienie do wiecznego przeznaczenia ludzkiego115. 2372 Panstwo jest odpowiedzialne za dobrobyt obywateli. Z tej racji jest wiec rzecza uzasadniona, by wplywalo ono na ukierunkowanie demografii ludnosci. Moze to robic przez obiektywna i pelna szacunku informacje, ale nigdy nie autorytatywnie i stosujac przymus. Nie moze ono w sposb uzasadniony zastepowac inicjatywy malzonkw, ktrzy pierwsi sa odpowiedzialni za wydawanie na swiat i wychowywanie swoich dzieci116. Nie jest dozwolone sprzyjanie rodkom regulacji demograficznej, przeciwnym moralnoci. W tej dziedzinie nie jest ono upowa nione do interweniowania za pomoc rodkw przeciwnych prawu moralnemu.
Dziecko jako dar 2373 Pismo wite oraz tradycyjna praktyka Kocioa widz w rodzinach wielodzietnych znak Boego bogosawiestwa i wielkodusznoci rodzicw117. 2374 Bezpodno sprawia ma onkom wiele cierpienia. C zechcesz mi da pyta Abram Boga skoro zbli am si do kresu mego ycia, nie majc potomka...? (Rdz 15, 2). Spraw, abym miaa dzieci; bo inaczej przyjdzie mi umrze! woaa Rachela do swego m a Jakuba (Rdz 30, I). 2375 Badania naukowe, ktre zmierzaj do zmniejszenia ludzkiej bezpodnoci, zasuguj na poparcie pod warunkiem, e bd su y osobie ludzkiej, jej niezbywalnym prawom oraz jej prawdziwemu i integralnemu dobru, zgodnie z zamysem i wol Boga118. 2376 Techniki, ktre powoduj oddzielenie rodzicielstwa wskutek interwencji osoby spoza ma estwa (oddawanie spermy lub jaja, macierzystwo zastpcze), s gboko niegodziwe. Techniki te (sztuczna inseminacja i sztuczne zapodnienie heterologiczne) naruszaj prawo dziecka do urodzenia si z ojca i matki, ktrych zna i ktrzy poczeni s wzem ma eskim. Techniki te pozostaj w sprzecznoci z wycznym prawem ma onkw do stania si ojcem i matk wycznie dziki sobie119. 2377 Techniki te praktykowane w ramach ma estwa (sztuczna inseminacja i sztuczne zapodnienie homologiczne) s by mo e mniej szkodliwe, jednak e pozostaj one moralnie niedopuszczalne. Powoduj oddzielenie aktu pciowego od aktu prokreacyjnego. Akt zapocztkowujcy istnienie dziecka przestaje by aktem, w ktrym dwie osoby oddaj si sobie nawzajem. Oddaje (on) ycie i to samo embrionw w rce lekarzy i biologw, wprowadza panowanie techniki nad pochodzeniem i przeznaczeniem osoby ludzkiej. Tego rodzaju panowanie samo w sobie sprzeciwia si godnoci i rwnoci, ktre winny by uznawane zarwno w rodzicach, jak i w dzieciach120 przekazywanie ycia jest jednak pozbawione z moralnego punktu widzenia waciwej sobie doskonaoci, jeli nie jest chciane jako owoc aktu ma eskiego, to jest specyficznego aktu zjednoczenia ma onkw... Tylko poszanowanie zwizku, ktry istnieje midzy znaczeniami aktu ma eskiego, i szacunek dla jednoci istoty ludzkiej umo liwia rodzicielstwo zgodne z godnoci osoby ludzkiej121. 2378 Dziecko nie jest czym nale nym, ale jest darem. Najwikszym darem ma estwa jest osoba ludzka. Dziecko nie mo e by uwa ane za przedmiot wasnoci, za co, do czego prowadzioby uznanie rzekomego prawa do dziecka. W tej dziedzinie jedynie dziecko posiada prawdziwe prawa: prawo, by by owocem waciwego aktu mioci ma eskiej rodzicw i jako osoba od chwili swego poczcia majca rwnie prawo do szacunku122. 2379 Ewangelia ukazuje, e bezpodno fizyczna nie jest absolutnym zem. Ma onkowie, ktrzy po wyczerpaniu dozwolonych rodkw medycznych cierpi na bezpodno, zcz si z krzy em Pana, rdem wszelkiej duchowej podnoci. Mog oni da dowd swej wielkodusznoci, adoptujc opuszczone dzieci lub penic wa ne posugi na rzecz bliniego. IV. Wykroczenia przeciw godnoci ma estwa 2380 Cudzostwo. Sowo to oznacza niewierno ma esk. Gdy dwoje partnerw, z ktrych przynajmniej jeden jest w zwizku ma eskim, nawizuje stosunki pciowe, nawet przelotne, popeniaj oni cudzostwo. Chrystus potpia cudzostwo nawet w postaci zwykego po dania123. Szste przykazanie i Nowy Testament bezwzgldnie zakazuj cudzostwa124. Prorocy ukazuj jego ci ar. Widz w cudzostwie figur grzechu bawochwalstwa125. 2381 Cudzostwo jest niesprawiedliwoci. Ten, kto je popenia, nie dotrzymuje podjtych zobowiza. Rani znak przymierza, jakim jest wze ma eski, narusza prawo wspma onka i godzi w instytucj ma estwa, nie dotrzymujc umowy znajdujcej si u jego podstaw. Nara a na niebezpieczestwo dobro rodzicielstwa ludzkiego oraz dzieci, ktre potrzebuj trwaego zwizku rodzicw. Rozwd 2382 Pan Jezus podkreli pierwotny plan Stwrcy, ktry chcia nierozerwalnoci ma estwa126. Znosi poba liwo, ktra przenikna do Starego Prawa127.
Midzy ochrzczonymi ma estwo zawarte i dopenione nie mo e by rozwizane ludzk wadz i z adnej przyczyny, oprcz mierci128.
adn
2383 Separacja ma onkw z utrzymaniem wza ma eskiego mo e by uzasadniona w pewnych przypadkach przewidzianych przez prawo kanoniczne129. Jeli rozwd cywilny pozostaje jedynym mo liwym sposobem zabezpieczenia pewnych susznych praw, opieki nad dziemi czy obrony majtku, mo e by tolerowany, nie stanowic przewinienia moralnego. 2384 Rozwd jest powa nym wykroczeniem przeciw prawu naturalnemu. Zmierza do zerwania dobrowolnie zawartej przez ma onkw umowy, by y razem a do mierci. Rozwd zniewa a przymierze zbawcze, ktrego znakiem jest ma estwo sakramentalne. Fakt zawarcia nowego zwizku, choby by uznany przez prawo cywilne, powiksza jeszcze bardziej ci ar rozbicia; stawia bowiem wspma onka yjcego w nowym zwizku w sytuacji publicznego i trwaego cudzostwa: Jeli m , odczywszy si od swej ony, czy si z inn kobiet, sam jest cudzoo nikiem, poniewa ka e popeni cudzostwo tej kobiecie; tak e kobieta, ktra mieszka z nim, jest cudzoo nic, poniewa pocigna do siebie m a innej kobiety130. 2385 Niemoralny charakter rozwodu wynika z nieporzdku, jaki wprowadza on w komrk rodzinn i w spoeczestwo. Nieporzdek ten pociga za sob powa ne szkody: dla porzuconego wspma onka, dla dzieci, ktre doznay wstrzsu z powodu rozejcia si rodzicw, czsto starajcych si pozyska ich wzgldy, oraz z uwagi na zy przykad, ktry czyni z niego prawdziw plag spoeczn. 2386 Mo e zdarzy si, e jeden ze wspma onkw jest niewinn ofiar rozwodu orzeczonego przez prawo cywilne; nie wykracza on wwczas przeciw przepisowi moralnemu. Istnieje znaczna r nica midzy wspma onkiem, ktry szczerze usiowa by wierny sakramentowi ma estwa i uwa a si za niesusznie porzuconego, a tym, ktry wskutek powa nej winy ze swej strony niszczy wa ne kanonicznie ma estwo131. Inne wykroczenia przeciw godnoci ma estwa 2387 Zrozumiay jest dramat tego, kto pragnc wrci do ycia zgodnego z Ewangeli, zmuszony jest oddali jedn lub wiele kobiet, z ktrymi dzieli przez lata ycie ma eskie. Jednak poligamia nie jest zgodna z prawem moralnym: Zaprzecza ona radykalnie komunii ma eskiej, przekrela bowiem wprost zamys Bo y, ktry zosta objawiony nam na pocztku, gdy jest przeciwna rwnej godnoci osobowej m czyzny i kobiety, oddajcych si sobie w mioci cakowitej, a przez to samo jedynej i wycznej132. Chrzecijanin, uprzednio yjcy w poligamii, jest odpowiedzialny ze sprawiedliwoci za wypenienie z ca powag zobowiza podjtych wobec swoich dawnych on i swoich dzieci. 2388 Kazirodztwo oznacza intymne relacje midzy krewnymi lub powinowatymi stopnia zakazujcego pomidzy nimi ma estwa133. w. Pawe pitnuje ten szczeglnie ci ki grzech: Syszy si powszechnie o rozpucie midzy wami, i to o takiej rozpucie... e kto yje z on swego ojca... W imi Pana naszego Jezusa... wydajcie takiego szatanowi na zatracenie ciaa...134 Kazirodztwo niszczy zwizki rodzinne i jest oznak cofnicia si do zwierzcoci. 2389 Do kazirodztwa zbli one s nadu ycia seksualne popeniane przez dorosych na dzieciach lub modzie y powierzonych ich opiece. Grzech ten jest jednoczenie gorszcym zamachem na integralno fizyczn i moraln modych, ktrzy bd nosi jego pitno przez cae ycie, oraz pogwaceniem odpowiedzialnoci wychowawczej. 2390 Wolny zwizek ma miejsce wwczas, gdy m czyzna i kobieta odmawiaj nadania formy prawnej i publicznej wsp yciu zakadajcemu intymno pciow. Okrelenie to jest zwodnicze: Co mo e oznacza zwizek, w ktrym osoby nie podejmuj zobowiza wobec siebie i daj w ten sposb wyraz brakowi zaufania w odniesieniu do drugiej osoby, do samej siebie lub do przyszoci?
Okrelenie wolny zwizek odnosi si do r nych sytuacji, takich jak: konkubinat, odmowa ma estwa jako takiego, niezdolno do podjcia trwaych i ostatecznych zobowiza135. Wszystkie te sytuacje zniewa aj godno ma estwa; niszcz samo pojcie rodziny; osabiaj znaczenie wiernoci. S one sprzeczne z prawem moralnym. Akt pciowy powinien mie miejsce wycznie w ma estwie; poza nim stanowi zawsze grzech ci ki i wyklucza z Komunii sakramentalnej. 2391 Wiele osb zamierzajcych zawrze ma estwo domaga si dzisiaj swoistego prawa do prby. Bez wzgldu na powag tego zamiaru ci, ktrzy podejmuj przedma eskie stosunki pciowe, nie s w stanie zabezpieczy szczeroci i wiernoci relacji midzyosobowej m czyzny i kobiety, a zwaszcza nie mog ustrzec tego zwizku przed niestaoci po dania i samowoli136. Zjednoczenie cielesne jest moralnie godziwe jedynie wtedy, gdy wytworzya 2364 si ostateczna wsplnota ycia midzy m czyzn i kobiet. Mio ludzka nie toleruje prby. Domaga si cakowitego i ostatecznego wzajemnego daru z siebie137. W skrcie 2392 Mio jest... podstawowym i wrodzonym powoaniem ka dej istoty ludzkiej138. 2393 Bg, stwarzajc czowieka jako m czyzn i niewiast, obdarzy ich tak sam godnoci osobow. Ka dy czowiek, m czyzna i kobieta, powinien uzna i przyj swoj to samo pciow. 2394 Chrystus jest wzorem czystoci. Ka dy ochrzczony jest powoany do ycia w czystoci zgodnie ze swoim stanem ycia. 2395 Czysto oznacza integracj pciowoci w osobie. Domaga si osignicia panowania nad sob. 2396 Wrd grzechw pozostajcych w gbokiej sprzecznoci z czystoci nale y wymieni masturbacj, nierzd, pornografig i czyny homoseksualne. 2397 Przymierze dobrowolnie zawarte przez ma onkw zakada wiern mio. Zobowizuje ich do zachowania nierozerwalnoci ma estwa. 2398 Podno jest dobrem, darem i celem ma estwa. Ma onkowie przekazujc uczestnicz w ojcostwie Boga. ycie,
2399 Regulacja pocz ukazuje jeden z aspektw odpowiedzialnego ojcostwa i macierzystwa. Prawo intencji ma onkw nie usprawiedliwia odwoywania si do rodkw moralnie niedopuszczalnych (np. sterylizacji bezporedniej lub antykoncepcji). 2400 Cudzostwo i rozwd, poligamia i wolny zwizek s powa nymi wykroczeniami przeciw godnoci ma estwa.
Artyku sidmy SIDME PRZYKAZANIE Nie bdziesz krad (Wj 20, 15; Pwt 5, 19). Nie kradnij (Mt 19,18). 2401 Sidme przykazanie zabrania zabierania lub zatrzymywania niesusznie dobra bliniego i wyrzdzania bliniemu krzywdy w jakikolwiek sposb dotyczcej jego dbr. Nakazuje sprawiedliwo i mio w zarzdzaniu dobrami materialnymi i owocami pracy ludzkiej. Z uwagi na wsplne dobro wymaga ono powszechnego poszanowania przeznaczenia dbr i prawa do wasnoci prywatnej. ycie chrzecijaskie stara si dobra tego wiata ukierunkowa na Boga i mio bratersk. I. Powszechne przeznaczenie i wasno prywatna dbr
2402 Na pocztku Bg powierzy ziemi i jej bogactwa wsplnemu zarzdzaniu ludzkoci, by miaa o ni staranie, panowaa nad ni przez swoj prac i korzystaa z jej owocw139. Dobra stworzone s przeznaczone dla caego rodzaju ludzkiego. Ziemia jednak jest rozdzielona midzy ludzi, by zapewni bezpieczestwo ich yciu, nara onemu na niedostatek i zagro onemu przez przemoc. Posiadanie dbr jest uprawnione, by zagwarantowa wolno i godno osb oraz pomc ka demu w zaspokojeniu jego podstawowych potrzeb, a tak e potrzeb tych, za ktrych ponosi on odpowiedzialno. Powinno ono pozwoli na urzeczywistnienie naturalnej solidarnoci midzy ludmi. 2403 Prawo do wasnoci prywatnej, uzyskanej przez prac lub otrzymanej od innych w spadku lub w darze nabytej lub otrzymanej w sposb sprawiedliwy, nie podwa a pierwotnego przekazania ziemi caej ludzkoci. Powszechne przeznaczenie dbr pozostaje pierwszoplanowe, nawet jeli popieranie dobra wsplnego wymaga poszanowania wasnoci prywatnej, prawa do niej i korzystania z niej. 2404 Czowiek, u ywajc tych dbr, powinien uwa a rzeczy zewntrzne, ktre posiada, nie tylko za wasne, ale za wsplne w tym znaczeniu, by nie tylko jemu, ale i innym przynosiy po ytek140. Posiadanie jakiego dobra czyni jego posiadacza zarzdc Opatrznoci; powinien pomna a i rozdziela jego owoce innym, a przede wszystkim swoim bliskim. 2405 Dobra produkcyjne materialne lub niematerialne jak ziemie czy fabryki wiedza czy zdolnoci wymagaj troski ze strony ich posiadaczy, by przynosiy po ytek jak najwikszej liczbie ludzi. Posiadacze dbr u ytkowych i konsumpcyjnych powinni ich u ywa z umiarkowaniem, zachowujc najlepsz czstk dla gocia, chorego, ubogiego. 2406 Wadza polityczna ma prawo i obowizek ze wzgldu na dobro wsplne regulowa suszne korzystanie z prawa wasnoci141. II. Poszanowanie osb i ich dbr 2407 W dziedzinie gospodarczej poszanowanie godnoci ludzkiej domaga si praktykowania cnoty umiarkowania, by panowa nad przywizaniem do dbr tego wiata, cnoty sprawiedliwoci, by zabezpieczy prawa bliniego i da mu to, co mu si nale y, oraz solidarnoci, wedug zotej zasady i szczodroci Pana, ktry bdc bogaty, dla nas sta si ubogim, aby nas ubstwem swoim ubogaci (2 Kor 8, 9). Poszanowanie dbr drugiego czowieka 2408 Sidme przykazanie zabrania kradzie y, ktra polega na przywaszczeniu dobra drugiego czowieka wbrew racjonalnej woli waciciela. Nie mamy do czynienia z kradzie , jeli przyzwolenie mo e by domniemane lub jeli jego odmowa byaby sprzeczna z rozumem i z powszechnym przeznaczeniem dbr. Ma to miejsce w przypadku nagej i oczywistej koniecznoci, gdy jedynym rodkiem zapobiegajcym pilnym i podstawowym potrzebom (po ywienie, mieszkanie, odzie ...) jest przejcie dbr drugiego czowieka i skorzystanie z nich142. 2409 Wszelkiego rodzaju przywaszczanie i zatrzymywanie niesusznie dobra drugiego czowieka, nawet jeli nie sprzeciwia si przepisom prawa cywilnego, sprzeciwia si sidmemu przykazaniu. Dotyczy to: umylnego zatrzymywania rzeczy po yczonych lub przedmiotw znalezionych, oszustwa w handlu143, wypacania niesprawiedliwych wynagrodze144, podwy szania cen wykorzystujcego niewiedz lub potrzeb drugiego czowieka145. S moralnie niegodziwe: spekulacja, ktra polega na sztucznym podwy szaniu ceny towarw w celu osignicia korzyci ze szkod dla drugiego czowieka; korupcja, przez ktr wpywa si na zmian postpowania tych, ktrzy powinni podejmowa decyzje zgodnie z prawem; przywaszczanie i korzystanie w celach prywatnych z wasnoci przedsibiorstwa; le wykonane prace, przestpstwa podatkowe, faszowanie czekw i rachunkw, nadmierne wydatki, marnotrawstwo. wiadome wyrzdzanie szkody wasnoci prywatnej lub publicznej jest sprzeczne z prawem moralnym i domaga si odszkodowania. 2410 Obietnice powinny by dotrzymywane i umowy cile przestrzegane, o ile zacignite zobowizanie jest moralnie suszne. Znaczna cz ycia gospodarczego i spoecznego zale y od wartoci umw zawieranych midzy osobami fizycznymi lub prawnymi, w tym umw handlowych o kupnie lub
sprzeda y, umowy o wynajmie lub o prac. Ka da umowa powinna by zawarta i wypeniona w dobrej wierze. 2411 Umowy podlegaj sprawiedliwoci wymiennej, ktra reguluje wymian midzy osobami i midzy instytucjami z uwzgldnieniem poszanowania ich praw. Sprawiedliwo wymienna obowizuje w sposb cisy; domaga si ochrony praw wasnoci, spaty dugw i dobrowolnego wypenienia zacignitych zobowiza. Bez sprawiedliwoci wymiennej nie jest mo liwa adna inna forma sprawiedliwoci. Odr nia si sprawiedliwo wymienn od sprawiedliwoci legalnej, ktra dotyczy tego, co obywatel susznie winien jest wsplnocie, i od sprawiedliwoci rozdzielczej, ktra reguluje to, co wsplnota winna jest obywatelom proporcjonalnie do ich wkadu i ich potrzeb. 2412 Na mocy sprawiedliwoci wymiennej naprawienie popenionej niesprawiedliwoci wymaga zwrotu skradzionego dobra jego wacicielowi. Jezus pochwala Zacheusza za jego postanowienie: Jeli kogo w czym skrzywdziem, zwracam poczwrnie (k 19, 8). Ci, ktrzy w sposb bezporedni lub poredni zawadnli rzecz drugiego czowieka, s zobowizani do jej zwrotu lub, jeli ta rzecz zagina, oddania rwnowartoci w naturze bd w gotwce, a tak e owocw i korzyci, ktre mgby z niej uzyska w sposb uprawniony jej waciciel. Do zwrotu s rwnie zobowizani, odpowiednio do odpowiedzialnoci i zysku, wszyscy ci, ktrzy w jakikolwiek sposb uczestniczyli w kradzie y bd z niej korzystali, wiedzc o niej, na przykad ci, ktrzy j nakazali, w niej pomagali lub j ukrywali. 2413 Gry hazardowe (karty itd.) bd zakady nie s same w sobie sprzeczne ze sprawiedliwoci. Staj si moralnie nie do przyjcia, gdy pozbawiaj osob tego, czego jej koniecznie trzeba dla zaspokojenia swoich potrzeb i potrzeb innych osb. Namitno do gry mo e sta si powa nym zniewoleniem. Nieuczciwe zakady bd oszukiwanie w grach stanowi materi powa n, chyba e wyrzdzana szkoda jest tak maa, e ten, kto j ponosi, nie mgby w sposb uzasadniony uzna jej za znaczc. 2414 Sidme przykazanie zakazuje czynw lub przedsiwzi, ktre dla jakiejkolwiek przyczyny egoistycznej czy ideologicznej, handlowej czy totalitarnej prowadz do zniewolenia ludzi, do poniania ich godnoci osobistej, do kupowania ich, sprzedawania oraz wymiany, jakby byli towarem. Grzechem przeciwko godnoci osb i ich podstawowym prawom jest sprowadzanie ich przemoc do wartoci u ytkowej lub do rda zysku. w. Pawe nakazywa chrzecijaskiemu panu traktowa swego chrzecijaskiego niewolnika nie jako niewolnika, lecz... jako brata umiowanego... w Panu (Flm 16). Poszanowanie integralnoci stworzenia 2415 Sidme przykazanie domaga si poszanowania integralnoci stworzenia. Zwierzta, jak rwnie roliny i byty nieo ywione, s z natury przeznaczone dla dobra wsplnego ludzkoci w przeszoci, obecnie i w przyszoci146. Korzystanie z bogactw naturalnych, rolinnych i zwierzcych wiata nie mo e by oderwane od poszanowania wymaga moralnych. Panowanie nad bytami nieo ywionymi i istotami ywymi, jakiego Bg udzieli czowiekowi, nie jest absolutne; okrela je troska o jako ycia bliniego, tak e przyszych pokole; domaga si ono religijnego szacunku dla integralnoci stworzenia147. 2416 Zwierzta s stworzeniami Bo ymi. Bg otacza je swoj opatrznociow trosk148. Przez samo swoje istnienie bogosawi Go i oddaj Mu chwa149. Tak e ludzie s zobowizani do yczliwoci wobec nich. Warto przypomnie, z jak delikatnoci traktowali zwierzta tacy wici, jak w. Franciszek z Asy u czy w. Filip Nereusz. 2417 Bg powierzy zwierzta panowaniu czowieka, ktrego stworzy na swj obraz150. Jest wic uprawnione wykorzystywanie zwierzt jako pokarmu i do wytwarzania odzie y. Mo na je oswaja, by towarzyszyy czowiekowi w jego pracach i rozrywkach. Dowiadczenia medyczne i naukowe na zwierztach, jeli tylko mieszcz si w rozsdnych granicach, s praktykami moralnie dopuszczalnymi, byle tylko mieciy si w rozsdnych granicach i przyczyniay poniewa przyczyniaj si do leczenia i ratowania ycia ludzkiego.
2418 Sprzeczne z godnoci ludzk jest niepotrzebne zadawanie cierpie zwierztom lub ich zabijanie. Rwnie niegodziwe jest wydawanie na nie pienidzy, ktre mogyby w pierwszej kolejnoci ul y ludzkiej biedzie. Mo na kocha zwierzta; nie powinny one jednak by przedmiotem uczu nale nych jedynie osobom. III. Nauka spoeczna Kocioa 2419 Objawienie chrzecijaskie... prowadzi nas do gbszego rozumienia praw ycia spoecznego151. Koci czerpie z Ewangelii pene objawienie prawdy o czowieku. Penic misj goszenia Ewangelii, w imi Chrystusa przypomina czowiekowi o jego godnoci i powoaniu do wsplnoty osb; poucza go o wymaganiach sprawiedliwoci i pokoju zgodnych z Bo mdroci. 2420 Koci wydaje sd moralny w kwestiach gospodarczych i spoecznych, gdy domagaj si tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz152. W porzdku moralnoci jego misja r ni si od misji wadz politycznych: Koci troszczy si o ziemski wymiar dobra wsplnego z racji jego ukierunkowania na najwy sze Dobro, nasz ostateczny cel. Stara si zaszczepi waciwe postawy odnonie do dbr ziemskich i stosunkw spoeczno-gospodarczych. 2421 Nauka spoeczna Kocioa rozwina si w XIX wieku, gdy nastpia konfrontacja Ewangelii z nowo ytnym spoeczestwem przemysowym, jego nowymi strukturami majcymi su y produkcji dbr konsumpcyjnych, jego now koncepcj spoeczestwa, pastwa i wadzy, z jego nowymi formami pracy i wasnoci. Rozwj nauki spoecznej Kocioa w kwestiach gospodarczych i spoecznych potwierdza cigle aktualn warto nauczania Kocioa, a zarazem prawdziwe znaczenie jego wci ywej i czynnej Tradycji153. 2422 Nauczanie spoeczne Kocioa zawiera zbir zasad doktrynalnych, ktry ksztatuje si w miar, jak Koci interpretuje wydarzenia historyczne w wietle caoci nauki objawionej przez Chrystusa Jezusa przy pomocy Ducha witego154. Nauczanie to tym bardziej staje si mo liwe do przyjcia przez ludzi dobrej woli, im gbiej inspiruje postpowanie wiernych. 2423 Nauka spoeczna Kocioa proponuje zasady refleksji; formuuje kryteria sdu; podaje kierunki dziaania. Ka dy system, wedug ktrego stosunki spoeczne byyby cakowicie okrelane przez czynniki ekonomiczne, jest sprzeczny z natur osoby ludzkiej i jej czynw155. 2424 Teoria, ktra czyni z zysku wyczn norm i ostateczny cel dziaalnoci gospodarczej, jest moralnie nie do przyjcia. Nieuporzdkowana dza pienidzy pociga za sob zgubne skutki. Stanowi jedn z przyczyn wielu konfliktw zakcajcych porzdek spoeczny156. System, ktry lekcewa y podstawowe prawa jednostek i zrzesze na rzecz organizacji kolektywnej (produkcji),jest sprzeczny z godnoci czowieka157. Wszelka praktyka, ktra sprowadza osoby jedynie do tego, by byy zwykymi rodkami do osignicia zysku, zniewala czowieka, prowadzi do bawochwalczego stosunku do pienidza i przyczynia si do szerzenia ateizmu. Nie mo ecie su y Bogu i Mamonie (Mt 6, 24; k 16,13). 2425 Koci odrzuci ideologie totalitarne i ateistyczne zwizane w czasach wspczesnych z komunizmem bd socjalizmem. Ponadto odrzuci w praktyce kapitalizmu indywidualizm oraz absolutny prymat prawa rynku nad prac ludzk158. Zarzdzanie gospodark wycznie za pomoc planowania centralistycznego znieksztaca u podstaw wizi spoeczne; zarzdzanie ni wycznie za pomoc praw rynku nie urzeczywistnia sprawiedliwoci spoecznej, gdy istniej... liczne ludzkie potrzeby, ktre nie maj dostpu do rynku159. Nale y zaleca rozsdne zarzdzanie rynkiem i przedsiwziciami gospodarczymi, zgodnie z waciw hierarchi wartoci i ze wzgldu na dobro wsplne. IV. Dziaalno gospodarcza i sprawiedliwo spoeczna 2426 Rozwj dziaalnoci gospodarczej i wzrost produkcji maj na celu zaspokojenie potrzeb ludzi. ycie gospodarcze nie powinno zmierza jedynie do pomna ania dbr wyprodukowanych i zwikszania zysku czy wpyww; przede wszystkim powinno su y osobom, caemu czowiekowi i caej wsplnocie ludzkiej. Dziaalno gospodarcza, prowadzona zgodnie z waciwymi jej metodami, po-
winna by podejmowana w granicach porzdku moralnego, zgodnie ze sprawiedliwoci spoeczn, by odpowiedzie na zamys Bo y wzgldem czowieka160. 2427 Praca ludzka jest bezporednim dziaaniem osb stworzonych na obraz Bo y i powoanych do przedu ania wraz z innymi dziea stworzenia, czynic sobie ziemi poddan161. Praca jest zatem obowizkiem: Kto nie chce pracowa, niech te nie je! (2 Tes 3, 10)162. Szanuje ona dary Stwrcy i otrzymane talenty. Mo e mie tak e wymiar odkupieczy. Znoszc trud163 pracy w cznoci z Jezusem, rzemielnikiem z Nazaretu i Ukrzy owanym na Kalwarii, czowiek wsppracuje w pewien sposb z Synem Bo ym w Jego dziele Odkupienia. Potwierdza, e jest uczniem Chrystusa, niosc krzy ka dego dnia w dziaalnoci, do ktrej zosta powoany164. praca mo e by rodkiem uwicania i o ywiania rzeczywistoci ziemskich w Duchu Chrystusa. 2428 W pracy osoba wykorzystuje i urzeczywistnia cz swoich naturalnych zdolnoci. Podstawowa warto pracy dotyczy samego czowieka, ktry jest jej sprawc i adresatem. Praca jest dla czowieka, a nie czowiek dla pracy165. Ka dy powinien mie mo liwo czerpania z pracy rodkw na utrzymanie siebie, swoich bliskich i na pomoc wsplnocie ludzkiej. 2429 Ka dy ma prawo do inicjatywy gospodarczej; ka dy powinien odpowiednio korzysta ze swoich talentw, by przyczynia si do rozwoju u ytecznego dla wszystkich i uzyska sprawiedliwe owoce swoich wysikw. Powinien czuwa nad tym, by dostosowywa si do zarzdze wydawanych przez prawowit wadz ze wzgldu na dobro wsplne166. 2430 ycie gospodarcze odwouje si do rozmaitych interesw, czsto sprzecznych ze sob. Tym mo na wytumaczy pojawianie si konfliktw, ktre je charakteryzuj167. Powinno si podejmowa wysiki, by je ogranicza w drodze negocjacji, ktre szanuj prawa i obowizki ka dego uczestnika ycia spoecznego: odpowiedzialnych za przedsibiorstwa, przedstawicieli pracownikw, na przykad organizacji zwizkowych, i ewentualnie wadz publicznych. 2431 Odpowiedzialno pastwa. Dziaalno gospodarcza, zwaszcza w zakresie gospodarki rynkowej, nie mo e przebiega w pr ni instytucjonalnej, prawnej i politycznej. Przeciwnie, zakada ona poczucie bezpieczestwa w zakresie gwarancji indywidualnej wolnoci i wasnoci, a ponadto stabilno pienidza oraz istnienie sprawnych su b publicznych. Naczelnym zadaniem pastwa jest wic zagwarantowanie tego bezpieczestwa, tak by czowiek, ktry pracuje i wytwarza, mg korzysta z owocw tej pracy, a wic znajdowa bodziec do wykonywania jej skutecznie i uczciwie... Kolejn funkcj pastwa jest czuwanie nad realizowaniem praw ludzkich w dziedzinie gospodarczej i kierowanie nim; tu jednak gwna odpowiedzialno spoczywa nie na pastwie, ale na poszczeglnych ludziach oraz na r nych grupach i zrzeszeniach, z ktrych skada si spoeczestwo168. 2432 Odpowiedzialni za przedsibiorstwa ponosz wobec spoeczestwa odpowiedzialno gospodarcz i ekologiczn za swoje dziaania169. S oni obowizani mie na wzgldzie dobro osb, a nie tylko wzrost zyskw. Te ostatnie s jednak konieczne. Umo liwiaj przeprowadzanie inwestycji, ktre zapewniaj przyszo przedsibiorstwom. Gwarantuj zatrudnienie. 2433 Dostp do pracy i do zawodu powinien by otwarty, bez niesprawiedliwej dyskryminacji, dla wszystkich, m czyzn i kobiet, zdrowych i niepenosprawnych, tubylcw i imigrantw170. Zale nie od okolicznoci spoeczestwo powinno ze swej strony pomc obywatelom w uzyskaniu pracy i zatrudnienia171. 2434 Suszne wynagrodzenie jest uzasadnionym owocem pracy. Odmawianie go lub zatrzymywanie mo e stanowi powa n niesprawiedliwo172. Aby ustali suszne wynagrodzenie, nale y uwzgldni jednoczenie potrzeby i wkad pracy ka dego. Nale y tak wynagradza prac, aby dawaa czowiekowi rodki na zapewnienie sobie i rodzinie godnego stanu materialnego, spoecznego, kulturalnego i duchowego stosownie do wykonywanych przez ka dego zaj, wydajnoci pracy, a tak e zale nie od warunkw zakadu pracy i z uwzgldnieniem dobra wsplnego173. Porozumienie stron nie wystarczy do moralnego usprawiedliwienia wysokoci wynagrodzenia. 2435 Strajk jest moralnie uprawniony, je eli jest rodkiem nieuniknionym, a nawet koniecznym, ze wzgldu na proporcjonaln korzy. Staje si on moralnie nie do przyjcia, gdy towarzyszy mu przemoc lub te gdy wyznacza mu si cele bezporednio nie zwizane z warunkami pracy lub sprzeczne z dobrem wsplnym.
2436 Jest rzecz niesprawiedliw niepacenie instytucjom ubezpiecze spoecznych skadek ustalonych przez prawowit wadz. Utrata zatrudnienia z powodu bezrobocia jest prawie zawsze dla tego, kto pada jego ofiar, zamachem na jego godno i zagro eniem jego rwnowagi yciowej. Poza szkod, ktrej on osobicie doznaje, powstaje z tego wiele niebezpieczestw dla jego rodziny174. V. Sprawiedliwo i solidarno midzy narodami 2437 W wymiarze midzynarodowym nierwno bogactw i rodkw gospodarczych jest tak du a, e powoduje midzy narodami prawdziwy przedzia175. Z jednej strony s ci, ktrzy maj w rku i rozwijaj rodki wzrostu, a z drugiej ci, ktrym narastaj dugi. 2438 Rozmaite przyczyny natury religijnej, politycznej, gospodarczej i finansowej skadaj si na to, e kwestia spoeczna nabraa wymiaru wiatowego176. Konieczna jest solidarno midzy narodami, ktrych polityka jest ju wzajemnie zale na. Jest ona jeszcze bardziej nieodzowna, by powstrzyma wynaturzone mechanizmy, ktre stoj na przeszkodzie rozwojowi krajw sabiej rozwinitych177. Systemy finansowe, prowadzce do nadu y i lichwiarstwa178, krzywdzce stosunki handlowe midzy narodami czy te wycig zbroje nale y zastpi wsplnym wysikiem w kierunku podjcia dziaa majcych na celu rozwj moralny, kulturalny i gospodarczy, przy jednoczesnej rewizji skali wartoci i priorytetw179. 2439 Na narodach bogatych spoczywa powa na odpowiedzialno moralna za te narody, ktre nie mog same zapewni sobie rodkw swego rozwoju lub ktrym przeszkodziy w tym tragiczne wydarzenia historyczne. Jest to obowizek solidarnoci i mioci; jest to rwnie zobowizanie sprawiedliwoci, jeli dobrobyt narodw bogatych pochodzi z zasobnikw, za ktre nie zapacono sprawiedliwie. 2440 Pomoc bezporednia stanowi waciw odpowied na pilne, nadzwyczajne potrzeby, wywoane na przykad klskami ywioowymi, epidemiami itd. Nie wystarczy jednak ani naprawienie powa nych szkd, ktre wypywaj z sytuacji niedostatku, ani stae zaspokajanie potrzeb. Nale y tak e reformowa midzynarodowe instytucje gospodarcze i finansowe, by bardziej sprzyjay sprawiedliwym stosunkom z krajami sabiej rozwinitymi180. Nale y wspomc wysiek krajw ubogich d cych do rozwoju i wyzwolenia181. Zasada ta domaga si zastosowania w sposb szczeglny w dziedzinie rolnictwa. Rolnicy, zwaszcza w krajach Trzeciego wiata, stanowi przewa ajc cz ubogich. 2441 Spotgowanie wra liwoci na Boga i poznanie siebie znajduje si u podstaw wszelkiego penego rozwoju spoecznoci ludzkiej. Pomna a on dobra materialne i oddaje je na su b osobie i jej wolnoci. Zmniejsza ndz i wyzysk ekonomiczny. Zwiksza poszanowanie to samoci kulturowej i otwarcie si na transcendencj182. 2442 Do pasterzy Kocioa nie nale y bezporednie interweniowanie w ukady polityczne i w organizacj ycia spoecznego. Zadanie to wchodzi w zakres powoania wiernych wieckich, ktrzy dziaaj z wasnej inicjatywy wraz z innymi wspobywatelami. Dziaanie spoeczne mo e zakada wielo konkretnych drg. Powinno ono zawsze uwzgldnia dobro wsplne i by zgodne z ordziem ewangelicznym oraz nauczaniem Kocioa. Do wiernych wieckich nale y o ywianie rzeczywistoci doczesnych przez chrzecijaskie zaanga owanie; powinni oni okaza si tu wiadkami i tymi, ktrzy wprowadzaj pokj i sprawiedliwo183. VI. Mio ubogich 2443 Bg bogosawi tym, ktrzy przychodz z pomoc ubogim, a odrzuca tych, ktrzy odwracaj si od nich: Daj temu, kto ci prosi, i nie odwracaj si od tego, kto chce po yczy od ciebie (Mt 5, 42). Darmo otrzymalicie, darmo dawajcie! (Mt 10, 8). Jezus Chrystus rozpozna swoich wybranych po tym, co uczynili dla ubogich184. Gdy ubogim gosi si Ewangeli (Mt 11, 5)185, jest to znak obecnoci Chrystusa. 2444 Mio Kocioa do ubogich... nale y do jego staej tradycji186. Czerpie ona natchnienie z Ewangelii bogosawiestw187, z ubstwa Jezusa188 i Jego uwagi powiconej ubogim189. Mio do ubogich jest nawet jednym z motyww obowizku pracy, by byo z czego udziela potrzebujcemu
(Ef 4, 28). Obejmuje ona nie tylko ubstwo materialne, lecz rwnie liczne formy ubstwa kulturowego i religijnego190. 2445 Mioci do ubogich nie da si pogodzi z nieumiarkowanym miowaniem bogactw lub z ich egoistycznym u ywaniem: A teraz wy, bogacze, zapacicie wrd narzeka na utrapienia, jakie was czekaj. Bogactwo wasze zbutwiao, szaty wasze stay si erem dla moli, zoto wasze i srebro zardzewiao, a rdza ich bdzie wiadectwem przeciw wam i toczy bdzie ciaa wasze niby ogie. Zebralicie w dniach ostatecznych skarby. Oto woa zapata robotnikw, niwiarzy pl waszych, ktr zatrzymalicie, a krzyk ich doszed do uszu Pana Zastpw. ylicie beztrosko na ziemi i wrd dostatkw tuczylicie serca wasze w dniu rzezi. Potpilicie i zabili sprawiedliwego: nie stawia wam oporu (Jk 5,1-6). 2446 wity Jan Chryzostom przypomina stanowczo: Niedopuszczanie ubogich do udziau w swych wasnych dobrach oznacza kradzie i odbieranie ycia. Nie nasze s dobra, ktre posiadamy nale one do ubogich191. Najpierw trzeba zadouczyni wymaganiom sprawiedliwoci, by nie ofiarowa jako darw mioci tego, co si nale y z tytuu sprawiedliwoci192. Gdy dajemy ubogim rzeczy konieczne, nie czynimy im ofiar osobistych, ale oddajemy im to, co nale y do nich; spacamy raczej powinno sprawiedliwoci, ni wypeniamy dziea miosierdzia193. 2447 Uczynkami miosierdzia s dziea mioci, przez ktre przychodzimy z pomoc naszemu bliniemu w potrzebach jego ciaa i duszy194. Poucza, radzi, pociesza, umacnia, jak rwnie przebacza i krzywdy cierpliwie znosi to uczynki miosierdzia co do duszy. Uczynki miosierdzia co do ciaa polegaj zwaszcza na tym, by godnych nakarmi, bezdomnym da dach nad gow, nagich przyodzia, chorych i winiw nawiedza, umarych grzeba195. Spord tych czynw jamu na dana ubogim196 jest jednym z podstawowych wiadectw mioci braterskiej; jest ona tak e praktykowaniem sprawiedliwoci, ktra podoba si Bogu197: Kto ma dwie suknie, niech jedn da temu, ktry nie ma; a kto ma ywno, niech tak samo czyni (k 3,11). Raczej dajcie to, co jest wewntrz, na jamu n, a zaraz wszystko bdzie dla was czyste (k 11, 41). Jeli na przykad brat lub siostra nie maj odzienia lub brak im codziennego chleba, a kto z was powie im: Idcie w pokoju, ogrzejcie si i najedzcie do syta! a nie dacie im tego, czego koniecznie potrzebuj dla ciaa to na co si to przyda? (Jk 2, 15-16)198. 2448 Ndza ludzka pod swymi r norodnymi postaciami takimi, jak: niedostatek materialny, niesprawiedliwy ucisk, choroby fizyczne i psychiczne, a wreszcie mier jest jawnym znakiem wrodzonej saboci czowieka, w jakiej znajduje si on od grzechu pierworodnego, oraz potrzeby zbawienia. Dlatego przycigna ona wspczucie Chrystusa Zbawiciela, ktry zechcia wzi j na siebie i uto sami si z najmniejszymi ze swych braci. Std ci, ktrych przygniata ndza, s przedmiotem szczeglnej mioci ze strony Kocioa, ktry od pocztku swego istnienia, mimo grzechw wielu swoich czonkw, nie przesta pracowa, by przynie im ulg, broni ich i wyzwala. Czyni to przez niezliczone dziea dobroczynnoci, ktre zawsze i wszdzie s niezbdne199. 2449 Ju w Starym Testamencie wszystkie przepisy prawne (rok aski, zakaz po yczania na procent i zatrzymywania zastawu, obowizek dziesiciny, wypacanie zarobku dziennego, prawo zbierania pozostaych winogron w winnicy i kosw ze cierniska) s zgodne z pouczeniem Ksigi Powtrzonego Prawa: Ubogiego bowiem nie zabraknie w tym kraju, dlatego ja nakazuj: Otwrz szczodrze rk swemu bratu ucinionemu lub ubogiemu w twej ziemi (Pwt 15, 11). Jezus czyni te sowa swoimi: Bo ubogich zawsze macie u siebie, ale Mnie nie zawsze macie (J 12, 8). Nie uniewa nia przez to gniewnych sw dawnych wyroczni wobec tych, ktrzy mwi: Bdziemy kupowa biednego za srebro, a ubogiego za par sandaw... (Am 8, 6), lecz zachca nas do rozpoznania swojej obecnoci w ubogich, ktrzy s Jego brami200: Kiedy matka w. R y z Limy201 gania j za przyjmowanie w domu ubogich i kalekich, ona odpowiedziaa: Kiedy su ymy ubogim i chorym, su ymy Jezusowi. Nie powinnimy pozostawia bez pomocy bliniego, gdy w naszych braciach su ymy Jezusowi.
W skrcie 2450 Nie bdziesz krad (Pwt 5,19). Ani zodzieje, ani chciwi... ani zdziercy nie odziedzicz Krlestwa Bo ego (1 Kor 6,10). 2451 Sidme przykazanie nakazuje praktykowanie sprawiedliwoci i mioci w zarzdzaniu dobrami materialnymi i owocami pracy ludzkiej. 2452 Dobra stworzone s przeznaczone dla caego rodzaju ludzkiego. Prawo do wasnoci prywatnej nie uchyla powszechnego przeznaczenia dbr. 2453 Sidme przykazanie zakazuje kradzie y. Kradzie giego czowieka wbrew racjonalnej woli waciciela. jest przywaszczeniem dobra dru-
2454 Wszelkiego rodzaju przywaszczenie i niesuszne u ywanie dobra drugiego czowieka jest sprzeczne z sidmym przykazaniem. Popeniona niesprawiedliwo domaga si naprawienia krzywdy. Sprawiedliwo wymienna wymaga zwrotu skradzionego dobra. 2455 Prawo moralne zakazuje czynw, ktre w celach handlowych lub totalitarnych prowadz do zniewolenia ludzi, kupowania ich, sprzedawania oraz wymiany, jakby byli towarem. 2456 Powierzone przez Stwrc panowanie nad bogactwami naturalnymi, rolinami i zwierztami wiata nie mo e by oddzielone od szacunku dla wymaga moralnych, cznie z wymaganiami wobec przyszych pokole. 2457 Zwierzta zostay powierzone czowiekowi, ktry jest zobowizany do yczliwoci wobec nich. Mog one su y susznemu zaspokajaniu potrzeb czowieka. 2458 Koci wydaje sd moralny w kwestiach gospodarczych i spoecznych, gdy domagaj si tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz. Troszczy si o ziemskie dobro wsplne ludzi z racji ich ukierunkowania na najwy sze Dobro, nasz cel ostateczny. 2459 Sam czowiek jest twrc, orodkiem i celem caego ycia gospodarczego i spoecznego. Decydujcym punktem kwestii spoecznej jest to, by dobra stworzone przez Boga dla wszystkich rzeczywicie stay si udziaem wszystkich zgodnie z wymaganiami sprawiedliwoci i mioci. 2460 Podstawowa warto pracy tkwi w samym czowieku, ktry jest jej twrc i adresatem. Przez swoj prac czowiek uczestniczy w dziele stworzenia. Praca w cznoci z Chrystusem mo e mie wymiar odkupieczy. 2461 Prawdziwy rozwj obejmuje caego czowieka. Chodzi o to, by rozwija zdolno ka dej osoby do odpowiedzi na jej powoanie, a wic na wezwanie Bo e202. 2462 Jamu na dana ubogim jest wiadectwem mioci braterskiej; jest tak e praktykowaniem sprawiedliwoci, ktra podoba si Bogu. 2463 Jak e w wielkiej rzeszy istot ludzkich bez chleba, bez dachu nad gow, bez staego miejsca, nie rozpozna azarza, zgodniaego ebraka z przypowieci?203 Jak nie usysze Jezusa: Tegocie i Mnie nie uczynili (Mt 25, 45)?
Artyku smy SME PRZYKAZANIE
Nie bdziesz mwi przeciw bliniemu twemu kamstwa jako wiadek (Wj 20, 16). Syszelicie... e powiedziano przodkom: Nie bdziesz faszywie przysiga, lecz dotrzymasz Panu swej przysigi (Mt 5, 33).
2464 sme przykazanie zabrania faszowania prawdy w relacjach z drugim czowiekiem. Ten przepis moralny wypywa z powoania Ludu witego, by by wiadkiem swojego Boga, ktry jest prawd i chce prawdy. Wykroczenia przeciw prawdzie przez sowa lub czyny wyra aj odmow zobowizania si do prawoci moralnej; s powa n niewiernoci Bogu i w tym sensie podwa aj podstawy Przymierza. I. y w prawdzie
2465 Stary Testament zawiadcza, e Bg jest rdem wszelkiej prawdy. Jego sowo jest prawd204. Jego prawo jest prawd205. Jego wierno... (trwa) z pokolenia na pokolenie (Ps 119, 90)206. poniewa Bg jest prawdomwny (Rz 3, 4), czonkowie Jego Ludu s wezwani do ycia w prawdzie207. 2466 W Jezusie Chrystusie Bo a prawda objawia si w peni. Peen aski i prawdy (J 1, 14), jest On wiatoci wiata (J 8,12), jest Prawd208. Kto w (Niego) wierzy, nie pozostaje w ciemnoci (J 12, 46). Ucze Jezusa trwa w Jego nauce, by pozna prawd, ktra wyzwala (J 8, 32) i uwica209. Pj za Jezusem oznacza y Duchem Prawdy, ktrego Ojciec posya w Jego imieniu210 i ktry prowadzi do caej prawdy (J 16,13). Jezus poucza swoich uczniw o bezwarunkowym umiowaniu prawdy: Niech wasza mowa bdzie: Tak, tak; nie, nie (Mt 5, 37). 2467 Czowiek z natury kieruje si ku prawdzie. Ma obowizek szanowa j i o niej wiadczy: Z racji godnoci swojej wszyscy ludzie, poniewa s osobami... nagleni s wasn sw natur, a tak e obowizani moralnie do szukania prawdy, przede wszystkim w dziedzinie religii. Obowizani s te trwa przy poznanej prawdzie i cae swoje ycie ukada wedug wymaga prawdy211. 2468 Prawda jako prawo postpowania i prawo sowa ludzkiego nazywa si prawdomwnoci, szczeroci lub otwartoci. Prawda lub prawdomwno jest cnot, ktra polega na tym, by okazywa si prawdziwym w swoich czynach, by mwi prawd w swoich sowach, wystrzegajc si dwulicowoci, udawania i obudy. 2469 Ludzie nie mogliby y razem, gdyby nie mieli do siebie zaufania, czyli gdyby nie przekazywali sobie prawdy212. Cnota prawdy oddaje sprawiedliwie drugiemu czowiekowi to, co mu si nale y. Prawdomwno zachowuje zoty rodek midzy tym, co powinno by wyjawione, a sekretem, ktry powinien by zachowany; prowadzi ona do uczciwoci i dyskrecji. W duchu sprawiedliwoci czowiek na podstawie samej uczciwoci powinien drugiemu przekazywa prawd213. 2470 Ucze Chrystusa jest gotowy y w prawdzie, to znaczy w prostocie ycia na wzr Pana, trwajc w Jego prawdzie. Je eli mwimy, e mamy z Nim wspuczestnictwo, a chodzimy w ciemnoci, kamiemy i nie postpujemy zgodnie z prawd (1 J 1, 6). II. Da wiadectwo prawdzie 2471 Przed Patem Jezus wyjania, e przyszed na wiat, aby da wiadectwo prawdzie (J 18, 37). Chrzecijanin nie powinien wstydzi si... wiadectwa Pana (2 Tm 1, 8). W sytuacjach, ktre wymagaj wiadectwa wiary, chrzecijanin powinien wyzna j bez dwuznacznoci, za przykadem w. Pawa, wobec swych sdziw. Powinien zachowa czyste sumienie wobec Boga i wobec ludzi (Dz 24,16). 2472 Obowizek uczestniczenia w yciu Kocioa przynagla chrzecijan do postpowania jako wiadkowie Ewangelii i do zobowiza, ktre z niej wypywaj. wiadectwo to polega na przekazywaniu wiary w sowach i czynach. Jest ono aktem sprawiedliwoci, ktry potwierdza albo daje pozna prawd214: Wszyscy... wyznawcy Chrystusa, gdziekolwiek yj, s zobowizani... ukazywa wiadectwem sowa i przykadem ycia nowego czowieka, przyobleczonego przez chrzest i dziaanie Ducha witego, ktry umocni ich w sakramencie bierzmowania215. 2473 Mczestwo jest najwy szym wiadectwem zo onym prawdzie wiary; oznacza ono wiadectwo a do mierci. Mczennik daje wiadectwo Chrystusowi, ktry umar i zmartwychwsta, z ktrym jest zjednoczony przez mio. Daje wiadectwo prawdzie wiary i nauki chrzecijaskiej. Ponosi
mier w wyniku u ycia wobec niego siy. Pozwlcie mi sta si po ywieniem dla dzikich zwierzt, dziki ktrym dojd do Boga216. 2474 Koci z wielk trosk zebra wspomnienia o tych, ktrzy oddali ycie, by zawiadczy o swojej wierze. S to akta mczennikw. Stanowi one wiadectwo prawdy, zapisane krwawymi literami: Nie chc rozkoszy tego wiata i krlestwa doczesnego. Wol umrze (by poczy si) z Chrystusem, ni krlowa a po krace ziemi. Tego szukam, ktry za nas umar. Tego pragn, ktry dla nas zmartwychwsta. Bliskie jest moje narodzenie217. Bogosawi Ci, e uznae mnie godnym tego dnia i tej godziny, gdy zaliczony do Twoich mczennikw, otrzymuj udzia w kielichu Twego Chrystusa... Ty jeste Bogiem prawdziwym i nie znajcym kamstwa. Dlatego wielbi Ci za wszystko, bogosawi Tobie i wysawiam Ci przez wiecznego i niebieskiego Arcykapana Jezusa Chrystusa, Twego umiowanego Syna, przez ktrego Tobie, Jemu samemu oraz witemu Duchowi niech bdzie chwaa na wieki wiekw. Amen218. III. Wykroczenia przeciw prawdzie 2475 Uczniowie Chrystusa przyoblekli czowieka nowego, stworzonego wedug Boga, w sprawiedliwoci i prawdziwej witoci (Ef 4, 24). Odrzuciwszy kamstwo (Ef 4, 25), maj odrzuci... wszelkie zo, wszelki podstp i udawanie, zazdro i jakiekolwiek ze mowy (1 P 2,1). 2476 Faszywe wiadectwo i krzywoprzysistwo. Wypowied sprzeczna z prawd, wyra ona publicznie, nabiera szczeglnego znaczenia. Przed sdem staje si ona faszywym wiadectwem219. Zo ona pod przysig jest krzywoprzysistwem. Takie sposoby postpowania przyczyniaj si do skazania osoby niewinnej, do uniewinnienia osoby winnej lub te do zwikszenia kary, ktrej podlega osoba oskar ona220. podwa aj one w sposb istotny sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci i suszno wyroku ogoszonego przez sdziw. 2477 Poszanowanie dobrego imienia osb zabrania jakiegokolwiek niesprawiedliwego czynu lub sowa, ktre mogyby wyrzdzi im krzywd221. Staje si winnym: pochopnego sdu, kto nawet milczco uznaje za prawdziw bez dostatecznej podstawy moraln wad bliniego; obmowy, kto bez obiektywnie wa nej przyczyny ujawnia wady i bdy drugiego czowieka osobom, ktre o tym nie wiedz222; oszczerstwa, kto przez wypowiedzi sprzeczne z prawd szkodzi dobremu imieniu innych i daje okazj do faszywych sdw na ich temat. 2478 W celu uniknicia wydawania pochopnego sdu ka dy powinien zatroszczy si, by w takiej mierze, w jakiej to mo liwe interpretowa w pozytywnym sensie myli, sowa i czyny swego bliniego: Ka dy dobry chrzecijanin winien by bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliniego ni do jej potpienia. A jeli nie mo e jej ocali, niech spyta go, jak on j rozumie; a jeli on rozumie j le, niech go poprawi z mioci; a jeli to nie wystarcza, niech szuka wszelkich rodkw stosownych do tego, aby on, dobrze j rozumiejc, mg si ocali223. 2479 Obmowa i oszczerstwo niszcz dobre imi i cze bliniego. Cze jest wiadectwem spoecznym skadanym godnoci czowieka i ka dy ma naturalne prawo do czci, do dobrego imienia i do szacunku. Tak wic obmowa i oszczerstwo naruszaj cnoty sprawiedliwoci i mioci. 2480 Nale y potpi wszelkie sowa lub postawy, ktre przez komplementy, pochlebstwo lub sualczo zachcaj i utwierdzaj drugiego czowieka w zoliwych czynach i w przewrotnoci jego postpowania. Pochlebstwo stanowi powa ne przewinienie, je eli przyczynia si do powstania wad lub grzechw ci kich. Pragnienie wywiadczenia przysugi lub przyja nie usprawiedliwiaj dwuznacznoci jzyka. Pochlebstwo jest grzechem powszednim, gdy zmierza jedynie do bycia miym, uniknicia za, zaradzenia potrzebie, otrzymania uprawnionych korzyci.
2481 Pr no lub samochwalstwo stanowi grzech przeciw prawdzie. To samo dotyczy ironii, ktra zmierza do poni enia kogo przez omieszanie w sposb nieprzychylny pewnego aspektu jego postpowania. 2482 Kamstwo polega na mwieniu nieprawdy z intencj oszukania224. Pan przypomina, e kamstwo jest dzieem diaba: Wy macie diaba za ojca... prawdy w nim nie ma. Kiedy mwi kamstwo, od siebie mwi, bo jest kamc i ojcem kamstwa (J 8, 44). 2483 Kamstwo jest najbardziej bezporednim wykroczeniem przeciw prawdzie. Kama oznacza mwi lub dziaa przeciw prawdzie, by wprowadzi w bd tego, kto ma prawo j zna. Ranic zwizek czowieka z prawd i blinim, kamstwo narusza podstawowy zwizek czowieka i jego sowa z Panem. 2484 Ci ar kamstwa mierzy si natur prawdy, ktr ono znieksztaca, zale nie od okolicznoci, intencji jego autora, krzywd doznanych przez tych, ktrzy s jego ofiarami. Kamstwo samo w sobie stanowi jedynie grzech powszedni; staje si ono jednak grzechem miertelnym, gdy powa nie narusza cnot sprawiedliwoci i mioci. 2485 Kamstwo jest ze swej natury godne potpienia. Jest profanacj sowa, ktre ma za zadanie komunikowa innym poznan prawd. Dobrowolny zamiar wprowadzenia bliniego w bd przez wypowiedzi sprzeczne z prawd narusza sprawiedliwo i mio. Wina jest jeszcze wiksza, gdy intencja oszukania mo e mie zgubne skutki dla tych, ktrych odwraca od prawdy. 2486 Kamstwo (poniewa jest wykroczeniem przeciw cnocie prawdomwnoci) jest prawdziwym wykroczeniem przeciw drugiemu czowiekowi. Dotyka jego zdolnoci poznawania, ktra jest warunkiem ka dego sdu i ka dej decyzji. Zawiera ono w zarodku podzia ludzi i wszelkie zo, jakie on powoduje. Kamstwo jest zgubne dla ka dej spoecznoci; podwa a zaufanie midzy ludmi i niszczy tkank relacji spoecznych. 2487 Wszelkie wykroczenie przeciw sprawiedliwoci i prawdzie nakada obowizek naprawienia krzywd, nawet jeli jego sprawca otrzyma przebaczenie. Jeli jest rzecz niemo liw naprawienie szkody publicznie, nale y to zrobi w sposb ukryty; jeli ten, kto dozna krzywdy, nie mo e zosta wynagrodzony bezporednio, powinien otrzyma zadouczynienie moralne w imi mioci. Obowizek naprawienia krzywd dotyczy rwnie przewinie popenionych wobec dobrego imienia drugiego czowieka. Naprawienie krzywd moralne, a niekiedy materialne powinno by ocenione na miar wyrzdzonej szkody. Jest ono obowizkiem sumienia. IV. Poszanowanie prawdy 2488 Prawo do ujawniania prawdy nie jest bezwarunkowe. Ka dy powinien dostosowywa swoje ycie do ewangelicznej zasady mioci braterskiej. W konkretnych sytuacjach wymaga ona rozstrzygnicia, czy nale y ujawnia prawd temu, kto jej da, czy nie. 2489 Mio i poszanowanie prawdy powinny kierowa odpowiedzi na ka d prob o informacj lub ujawnienie prawdy. Dobro i bezpieczestwo drugiego czowieka, poszanowanie ycia prywatnego, dobro wsplne s wystarczajcymi powodami do przemilczenia tego, co nie powinno by znane, lub do dyskrecji. Obowizek unikania zgorszenia nakazuje czsto cis dyskrecj. Nikt nie jest zobowizany do ujawniania prawdy temu, kto nie ma prawa jej zna225. 2490 Tajemnica sakramentu pojednania jest wita i nie mo e by zdradzona pod adnym pretekstem. Tajemnica sakramentalna jest nienaruszalna; dlatego nie wolno spowiednikowi sowami lub w jakikolwiek inny sposb i dla jakiejkolwiek przyczyny w czymkolwiek zdradzi penitenta226. 2491 Tajemnice zawodowe, do ktrych s zobowizani na przykad politycy, wojskowi, lekarze, prawnicy, lub zwierzenia przekazane w tajemnicy powinny by zachowane. Wyjtkiem s szczeglne przypadki, gdy zachowanie tajemnicy mogoby przynie temu, kto j powierza, temu, komu j powierzono, lub osobie trzeciej bardzo powa ne szkody, ktrych mo na by unikn jedynie przez ujawnienie prawdy. Informacje prywatne, przynoszce szkod drugiemu czowiekowi, nawet jeli nie zostay powierzone w tajemnicy, nie mog by ujawniane bez powa nej i proporcjonalnej przyczyny.
2492 Ka dy powinien zachowa sprawiedliw dyskrecj wobec prywatnego ycia innych ludzi. Osoby odpowiedzialne za przekaz informacji powinny zachowywa waciwe proporcje midzy wymaganiami dobra wsplnego a poszanowaniem praw indywidualnych. Ingerencja rodkw spoecznego przekazu w prywatne ycie osb zaanga owanych w dziaalno polityczn lub publiczn powinna by potpiona, o ile narusza ich intymno i wolno. V. Posugiwanie si rodkami spoecznego przekazu 2493 We wspczesnym spoeczestwie rodki spoecznego przekazu odgrywaj wyjtkowo wa n rol w informowaniu, rozwoju kultury i ksztaceniu. Rola ta wzrasta w zwizku z postpem technicznym, bogactwem i rozmaitoci przekazywanych wiadomoci, wpywem wywieranym na opini publiczn. 2494 Informacja przekazywana przez rodki spoecznego przekazu pozostaje w su bie dobra wsplnego227. Spoeczestwo ma prawo do informacji opartej na prawdzie, wolnoci, sprawiedliwoci i solidarnoci: Waciwe... zastosowanie tego prawa domaga si, by co do swego przedmiotu informacja bya zawsze prawdziwa i pena, przy zachowaniu sprawiedliwoci i mioci; poza tym, aby co do sposobu bya godziwa i odpowiednia, to znaczy przestrzegaa wicie zasad moralnych oraz susznych praw i godnoci czowieka tak przy zbieraniu wiadomoci, jak i przy ogaszaniu ich228. 2495 Jest rzecz konieczn, by wszyscy czonkowie spoeczestwa wypeniali i w tej dziedzinie (rodkw spoecznego przekazu) swoje obowizki sprawiedliwoci i mioci. Dlatego te niech rwnie przy u yciu tych rodkw d do ksztatowania i szerzenia zdrowej opinii publicznej229. Solidarno jawi si jako konsekwencja prawdziwej i susznej informacji oraz swobodnej wymiany myli, ktre sprzyjaj poznaniu i poszanowaniu drugiego czowieka. 2496 rodki spoecznego przekazu (w szczeglnoci mass media) mog doprowadzi do pewnej biernoci u odbiorcw, czynic z nich konsumentw niezbyt czujnych na to, co sysz i widz. Odbiorcy powinni narzuci sobie umiar i dyscyplin w stosunku do mass mediw. Powinni ksztatowa w sobie wiate i prawe sumienie, by atwiej opiera si niegodziwym wpywom. 2497 Ju z tytuu wykonywanego zawodu osoby odpowiedzialne za pras maj obowizek przy rozpowszechnianiu informacji su y prawdzie i nie obra a mioci. Powinny stara si, by szanowa z rwn trosk istot faktw i granice krytycznego osdu wobec osb. Nie powinny ucieka si do oszczerstw. 2498 Szczeglne zobowizania ci na wadzy wieckiej z racji... dobra wsplnego. Wadza ta winna we waciwym sobie zakresie broni i ochrania prawdziw i suszne wolno informacji230. Ogaszajc ustawy i czuwajc nad ich stosowaniem, wadze publiczne powinny zadba o to, by ze u ywanie rodkw spoecznego przekazu nie spowodowao powa nego niebezpieczestwa dla dobrych obyczajw oraz postpu spoeczestwa231. powinny kara naruszenie praw ka dego do dobrego imienia i do tajemnicy ycia prywatnego. Uczciwie i w stosownym czasie powinny podawa informacje, ktre dotycz dobra oglnego lub s odpowiedzi na uzasadnione niepokoje ludnoci. Nic nie mo e usprawiedliwi uciekania si do faszywych informacji, by manipulowa opini publiczn za pomoc rodkw spoecznego przekazu. Interwencje wadzy nie mog godzi w wolno jednostek i grup. 2499 Z moralnego punktu widzenia nale y potpi istniejc w pastwach totalitarnych plag systematycznego faszowania prawdy. Za pomoc rodkw spoecznego przekazu pastwa te chc politycznie zdominowa opini publiczn, manipuluj oskar onymi i wiadkami w procesach publicznych i d do umocnienia swej tyranii, tumic i zwalczajc to wszystko, co uwa aj za przestpstwa ze strony opinii publicznej. VI. Prawda, pikno i sztuka sakralna 2500 Spenianie dobra czy si z przyjemnoci duchow i piknem moralnym. Podobnie prawda czy si z radoci i blaskiem pikna duchowego. Prawda jest pikna sama z siebie. Prawda sowa, czyli racjonalne wyra anie poznania rzeczywistoci stworzonej i nie stworzonej, jest konieczna w
yciu czowieka obdarzonego rozumem. Prawda mo e jednak znale inne, uzupeniajce formy ekspresji ludzkiej, zwaszcza gdy chodzi o wywoanie tego, co w niej niewyra alne, jak gbia ludzkiego serca, uniesienia duszy, tajemnica Boga. Bg, zanim objawi si czowiekowi w sowach prawdy, objawia mu si w uniwersalnym jzyku stworzenia, dziele swojego Sowa, swojej Mdroci, w porzdku i harmonii kosmosu. Odkrywaj je zarwno dziecko, jak i uczony: z wielkoci i pikna stworze poznaje si przez podobiestwo ich Stwrc (Mdr 13, 5), stworzy je bowiem Twrca piknoci (Mdr 13, 3). Mdro jest bowiem tchnieniem mocy Bo ej i przeczystym wypywem chway Wszechmocnego, dlatego nic ska onego do niej nie przylgnie. Jest odblaskiem wieczystej wiatoci, zwierciadem bez skazy dziaania Boga, obrazem Jego dobroci (Mdr 7, 25-26). Bo ona pikniejsza ni soce i wszelki gwiazdozbir. Porwnana ze wiatoci uzyska pierwszestwo, po tamtej bowiem nastaje noc, a Mdroci zo nie przemo ne (Mdr 7, 29-30). Staem si mionikiem jej pikna (Mdr 8, 2). 2501 Czowiek stworzony na obraz Bo y (Rdz 1, 26) wyra a rwnie prawd swojego zwizku z Bogiem Stwrc przez pikno swoich dzie artystycznych. Sztuka jest bowiem typowo ludzk form wyrazu. Poza wsplnym dla wszystkich ywych stworze d eniem do zaspokojenia potrzeb yciowych, jest ona darmow obfitoci wewntrznego bogactwa czowieka. Sztuka, bdc owocem talentu danego przez Stwrc i wysiku czowieka, jest form mdroci praktycznej, czc wiedz i umiejtno praktyczn232 by prawd o rzeczywistoci wyrazi w jzyku dostpnym dla wzroku i suchu. Sztuka zawiera w ten sposb pewne podobiestwo do dziaania Boga w tym, co stworzone, w takim stopniu, w jakim czerpie natchnienie z prawdy i umiowania stworze. Podobnie jak ka de inne dziaanie ludzkie, sztuka nie ma sama w sobie absolutnego celu, lecz jest podporzdkowana ostatecznemu celowi czowieka i przeze uszlachetniana233. 2502 Sztuka sakralna jest prawdziwa i pikna, gdy przez form odpowiada swojemu waciwemu powoaniu, jakim jest ukazywanie i uwielbienie, w wierze i adoracji, transcendentnej tajemnicy Boga, niewidzialnego, najwy szego pikna Prawdy i Mioci, objawionego w Chrystusie, ktry jest odblaskiem Jego chway i odbiciem Jego istoty (Hbr 1, 3), w ktrym mieszka caa Penia: Bstwo, na sposb ciaa (Kol 2, 9). To duchowe pikno odzwierciedla si tak e w Najwitszej Maryi Dziewicy, Matce Boga, w Anioach i witych. Prawdziwa sztuka sakralna skania czowieka do adoracji, modlitwy i miowania Boga Stwrcy i Zbawiciela, witego i Uwicajcego. 2503 Biskupi powinni wic sami lub upowa niajc innych czuwa nad popieraniem dawnej i nowej sztuki sakralnej we wszystkich jej formach i z tak sam religijn trosk usuwa z liturgii i budownictwa sakralnego to wszystko, co nie jest zgodne z prawd wiary i z autentycznym piknem sztuki sakralnej234. W skrcie 2504 Nie bdziesz mwi przeciw bliniemu twemu kamstwa jako wiadek (Wj 20, 16). Uczniowie Chrystusa przyoblekli czowieka nowego, stworzonego wedug Boga, w sprawiedliwoci i prawdziwej witoci (Ef 4, 24). 2505 Prawda lub prawdomwno jest cnot, ktra polega na tym, by si okazywa prawdziwym w swoich czynach i mwi to, co prawdziwe w swoich sowach, wystrzegajc si dwulicowoci, udawania i obudy. 2506 Chrzecijanin nie powinien wstydzi si... wiadectwa Pana (2 Tm 1, 8) w czynie i w sowie. Mczestwo jest najwy szym wiadectwem zo onym prawdzie wiary. 2507 Poszanowanie dobrego imienia i czci osb zabrania czynw i sw obmowy lub oszczerstwa. 2508 Kamstwo polega na mwieniu nieprawdy z intencj oszukania bliniego , ktry ma prawo do prawdy. 2509 Wykroczenie przeciw prawdzie domaga si wynagrodzenia krzywd.
2510 Zota zasada pomaga rozpozna w konkretnych sytuacjach, czy nale y ujawni prawd temu, kto jej da, czy jej nie ujawnia. 2511 Tajemnica sakramentalna spowiedzi jest nienaruszalna235. Tajemnice zawodowe powinny by strze one. Informacje przynoszce szkod drugiemu czowiekowi nie powinny by ujawniane. 2512 Spoeczestwo ma prawo do informacji opartej na prawdzie, wolnoci i sprawiedliwoci. Nale y kierowa si umiarem i dyscyplin w korzystaniu ze rodkw spoecznego przekazu. 2513 Sztuki pikne, a zwaszcza sztuka sakralna, z natury swej d ... do wyra enia w jaki sposb w dzieach ludzkich nieskoczonego pikna Boga. S one tym bardziej powicone Bogu i pomna aniu Jego czci i chway, im bardziej wycznie zmierzaj tylko do tego, aby... dusze ludzkie... zwraca ku Bogu236. Artyku dziewity DZIEWITE PRZYKAZANIE
Nie bdziesz po da domu bliniego twego. Nie bdziesz po da ony bliniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wou, ani jego osa, ani adnej rzeczy, ktra nale y do bliniego twego (Wj 20,17). Ka dy, kto po dliwie patrzy na kobiet, ju (Mt 5, 28). si w swoim sercu dopuci z ni cudzostwa
2514 wity Jan rozr nia trzy rodzaje po dania, czyli po dliwoci: po dliwo ciaa, po dliwo oczu i pych ycia237. Zgodnie z katolick tradycj katechizmow dziewite przykazanie zakazuje po dania cielesnego; dziesite przykazanie zabrania po dania dbr drugiego czowieka. 2515 W sensie etymologicznym pojcie po danie mo e oznacza ka d gwatown posta pragnienia ludzkiego. Teologia chrzecijaska nadaa temu pojciu szczeglne znaczenie pragnienia zmysowego, ktre przeciwstawia si wskazaniom rozumu ludzkiego. w. Pawe Aposto uto samia je z buntem ciaa wobec ducha238. Po danie jest konsekwencj nieposuszestwa grzechu pierworodnego (Rdz 3, 11). Wywouje ono nieporzdek we wadzach moralnych czowieka i nie bdc samo w sobie grzechem, skania czowieka do popeniania grzechw239. 2516 Ju w samym czowieku, poniewa jest on istot zo on z ciaa i duszy, istnieje pewne napicie, toczy si pewna walka midzy d eniami ducha i ciaa. Walka ta w rzeczywistoci nale y do dziedzictwa grzechu, jest jego konsekwencj i rwnoczenie jego potwierdzeniem. Jest czci codziennego dowiadczenia walki duchowej: Nie chodzi Apostoowi o upoledzanie i potpienie ciaa jako wspkonstytuujcego wraz z duchow dusz natur czowieka i jego osobow podmiotowo. Chodzi natomiast o uczynki czy te raczej stae usposobienie cnoty i wady moralnie dobre lub ze, ktre jest owocem ulegania (w pierwszym wypadku) bd te opierania si (w drugim) zbawczemu dziaaniu Ducha witego. Std te Aposto pisze: Majc ycie od Ducha, do Ducha si te stosujmy (Ga 5, 25)240. I. Oczyszczenie serca 2517 Serce jest siedzib moralnego wymiaru osobowoci: Z serca... pochodz ze myli, zabjstwa, cudzostwa, czyny nierzdne (Mt 15, 19). Walka z po dliwoci cielesn domaga si oczyszczenia serca i praktykowania umiarkowania: Zachowaj prostot i niewinno, a bdziesz jak mae dzieci, nie znajce za niszczcego ycie ludzkie241.
2518 Szste bogosawiestwo zapowiada: Bogosawieni czystego serca, albowiem oni Boga oglda bd (Mt 5, 8). Czyste serca oznaczaj tych, ktrzy dostosowali swj umys i swoj wol do Bo ych wymaga witoci, zwaszcza w trzech dziedzinach: mioci242, Czystoci, czyli prawoci pciowej243, umiowania prawdy i prawowiernoci w wierze244. Istnieje zwizek midzy czystoci serca, ciaa i wiary: Wierni powinni wyznawa prawdy Symbolu wiary, a eby wierzc, byli posuszni; bdc posuszni, uczciwie yli; uczciwie yjc, oczyszczali swoje serca, a oczyszczajc swoje serca, rozumieli to, w co wierz245. 2519 Sercom czystym jest obiecane widzenie Boga twarz w twarz i upodobnienie do Niego246. Czysto serca jest warunkiem wstpnym tego widzenia. Ju dzisiaj uzdalnia nas ona do widzenia tak, jak widzi Bg, przyjmowania drugiego czowieka jako bliniego; uzdalnia nas do uznania ciaa ludzkiego naszego wasnego i naszego bliniego za wityni Ducha witego, przejaw Boskiego pikna. II. Walka o czysto 2520 Chrzest udziela temu, kto go przyjmuje, aski oczyszczenia ze wszystkich grzechw. Ochrzczony powinien jednak nadal walczy z po daniem ciaa i z nieuporzdkowanymi po dliwociami. Za pomoc aski Bo ej osiga to oczyszczenie: przez cnot i dar czystoci, poniewa czysto pozwala miowa sercem prawym i niepodzielnym; przez czysto intencji, ktra polega na d eniu do prawdziwego celu czowieka; ochrzczony stara si z prostot rozpoznawa wol Bo i peni j we wszystkim247; przez czysto spojrzenia, zewntrznego i wewntrznego; przez czuwanie nad uczuciami i wyobrani, przez odrzucenie jakiegokolwiek upodobania w mylach nieczystych, ktre skaniaj do odejcia z drogi Bo ych przykaza: Widok roznamitnia gupich (Mdr 15, 5); przez modlitw: Mniemaem, e do powcigliwoci czowiek jest zdolny o wasnych siach, a ja w sobie tych si nie dostrzegaem. Gupiec, nie wiedziaem, e jak napisano nikt nie mo e by powcigliwy, jeli Ty mu tego nie udzielisz. Udzieliby mi na pewno, gdybym z gbi serca woa do Ciebie i gdybym mia wiar dostatecznie mocn, by moje troski Tobie powierzy248. 2521 Czysto domaga si wstydliwoci. Jest ona integraln czci umiarkowania. Wstydliwo chroni intymno osoby. Polega ona na odmowie odsaniania tego, co powinno pozosta zakryte. Wstydliwo jest zwizana z czystoci, wiadczy o jej delikatnoci. Kieruje ona spojrzeniami i gestami, ktre odpowiadaj godnoci osb i godnoci ich zjednoczenia. 2522 Wstydliwo strze e tajemnicy osb i ich mioci. Zachca do cierpliwoci i umiarkowania w zwizku mioci; domaga si, by zostay spenione warunki daru i penego wzajemnego oddania si m czyzny i kobiety. Wstydliwo jest skromnoci. Wpywa na wybr ubioru. Zachowuje milczenie lub dystans tam, gdzie pojawia si niebezpieczestwo niezdrowej ciekawoci. Staje si dyskrecj. 2523 Istnieje wstydliwo zarwno uczu, jak i ciaa. Sprzeciwia si ona, na przykad, su cemu niezdrowej ciekawoci, przedstawianiu ciaa ludzkiego w pewnych reklamach lub d eniom niektrych rodkw przekazu posuwajcych si za daleko w przedstawianiu intymnoci czowieka. Wstydliwo inspiruje styl ycia, ktry pozwala na przeciwstawienie si wymaganiom mody i presji panujcych ideologii. 2524 Formy, jakie przybiera wstydliwo, s r ne w r nych kulturach. Wszdzie jednak jawi si ona jako dostrze enie duchowej godnoci waciwej czowiekowi. Rodzi si ona wraz z dojrzewaniem sumienia osoby. Uczy dzieci i modzie wstydliwoci oznacza budzi w nich poszanowanie osoby ludzkiej. 2525 Czysto chrzecijaska domaga si oczyszczenia klimatu spoecznego. Wymaga ona od rodkw spoecznego przekazu informacji troszczcej si o szacunek i umiarkowanie. Czysto serca wyzwala z rozpowszechnionego erotyzmu i oddala od widowisk, ktre sprzyjaj niezdrowej ciekawoci i iluzji.
2526 To, co jest nazywane permisywizmem obyczajw, opiera si na bdnej koncepcji wolnoci ludzkiej; by moga ona wzrasta, powinna najpierw pozwoli ksztatowa si przez prawo moralne. Nale y wymaga od osb odpowiedzialnych za wychowanie, by nauczanie modzie y obejmowao poszanowanie prawdy, przymioty serca oraz moraln i duchow godno czowieka. 2527 Dobra nowina Chrystusowa odnawia ustawicznie ycie i kultur upadego czowieka oraz zwalcza i usuwa bdy i zo, pynce z cigle gro cego czowiekowi zwodzenia przez grzech. Nieustannie oczyszcza i podnosi obyczaje ludw, skarby i przymioty ducha ka dego ludu czy wieku, niejako u ynia od wewntrz bogactwami z wysoka, umacnia, uzupenia i naprawia w Chrystusie249. W skrcie 2528 Ka dy, kto po dliwie patrzy na kobiet, ju si w swoim sercu dopuci z ni cudzostwa (Mt 5, 28). 2529 Dziewite przykazanie ostrzega przed po daniem, czyli po dliwoci cielesn. 2530 Walka z po dliwoci cielesn dokonuje si przez oczyszczenie serca i praktykowanie umiarkowania. 2531 Czysto serca pozwoli nam oglda Boga; ju dzisiaj pozwala nam widzie wszystko tak, jak widzi Bg. 2532 Oczyszczenie serca osiga si przez modlitw, praktykowanie czystoci, czysto intencji i spojrzenia. 2533 Czysto serca domaga si wstydliwoci, ktra jest cierpliwoci, skromnoci i dyskrecj. Wstydliwo strze e intymnoci osoby.
Artyku dziesity DZIESITE PRZYKAZANIE Nie bdziesz po da... adnej rzeczy, ktra nale y do bliniego twego (Wj 20, 17). Nie bdziesz pragn domu swojego bliniego ani jego pola, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wou, ani jego osa, ani adnej rzeczy, ktra nale y do twojego bliniego (Pwt 5, 21). Gdzie jest twj skarb, tam bdzie i serce twoje (Mt 6, 21). 2534 Dziesite przykazanie stanowi dalszy cig i uzupenienie przykazania dziewitego, ktre odnosi si do po dliwoci ciaa. Zabrania ono po dania dbr drugiego czowieka, ktre jest rdem kradzie y, grabie y i oszustwa, zakazanych przez sidme przykazanie. Po dliwo oczu250 prowadzi do przemocy i niesprawiedliwoci zakazanych przez pite przykazanie251. Zachanno ma swe rdo podobnie jak nierzd w bawochwalstwie zakazanym w trzech pierwszych przepisach Prawa252. Dziesite przykazanie zwraca uwag na intencj serca; wraz z dziewitym przykazaniem streszcza ono wszystkie przykazania Prawa. I. Niead po dliwoci 2535 Po danie zmysowe skania nas do pragnienia rzeczy przyjemnych, ktrych nie posiadamy, czyli do pragnienia jedzenia, gdy jestemy godni, czy ogrzania si, gdy jest nam zimno. Pragnienia te same w sobie s dobre, czsto jednak nie zachowuj rozumnej miary i skaniaj nas do niesusznego po dania czego, co jest wasnoci drugiej osoby lub jej si nale y. 2536 Dziesite przykazanie zakazuje chciwoci i pragnienia przywaszczania sobie bez umiaru dbr ziemskich; zabrania nieumiarkowanej zachannoci, zrodzonej z pozbawionej miary dzy bogactw i
ich potgi. Zakazuje tak e pragnienia popeniania niesprawiedliwoci, jaka mogaby przynie szkod bliniemu w jego dobrach doczesnych: Kiedy Prawo mwi: Nie bdziesz po da, to innymi sowy ka e nam oddali nasze pragnienia od tego wszystkiego, co do nas nie nale y. Pragnienie posiadania dbr bliniego jest bowiem tak wielkie, nieograniczone i nigdy nie nasycone, e zostao napisane: Kto kocha si w pienidzach, pienidzem si nie nasyci (Koh 5, 9)253. 2537 Nie jest wykroczeniem przeciw temu przykazaniu pragnienie otrzymania rzeczy, ktre nale do bliniego, jeli jest to mo liwe w sposb sprawiedliwy. Tradycyjna katecheza wskazuje z realizmem na tych, ktrzy najwicej powinni walczy ze swymi przestpczymi po dliwociami i ktrych trzeba zatem najbardziej zachca do zachowywania tego przykazania: S to... handlarze, ktrzy pragn niedostatku towarw lub ich dro yzny, ktrzy widz z przykroci, e nie tylko oni kupuj i sprzedaj. Mogliby wtedy sprzedawa dro ej, a taniej kupowa. Nale do nich tak e ci, ktrzy pragnliby, by ich blini yli w biedzie, aby sami sprzedajc im lub kupujc od nich, mogli zarabia... Nale do nich lekarze, pragncy, by ludzie chorowali, i prawnicy, oczekujcy wielu wa nych spraw i procesw sdowych254. 2538 Dziesite przykazanie da usunicia zazdroci z serca ludzkiego. Gdy prorok Natan chcia skoni krla Dawida do skruchy, opowiedzia mu histori o biedaku majcym tylko jedn owieczk, ktr traktowa jak wasn crk, i o bogaczu, ktry, mimo i mia wiele byda, zazdroci tamtemu i w kocu zabra mu jego owieczk255. Zazdro mo e prowadzi do najgorszych wystpkw256. To przez zawi diaba mier wesza na wiat (Mdr 2, 24): Walczymy ze sob nawzajem i to wanie zazdro podburza jednych przeciw drugim... Je eli wszyscy bd z tak zawzitoci rozszarpywa Ciao Chrystusa, do czego dojdziemy? Osabiamy Ciao Chrystusa... Gosimy, i jestemy czonkami tego samego organizmu, a po eramy si nawzajem niczym dzikie zwierzta257. 2539 Zazdro jest wad gwn. Oznacza ona smutek doznawany z powodu dobra drugiego czowieka i nadmierne pragnienie przywaszczenia go sobie, nawet w sposb niewaciwy. Zazdro jest grzechem miertelnym, gdy yczy bliniemu powa nego za: wity Augustyn widzia w zazdroci grzech diabelski w penym znaczeniu tego sowa258. Z zazdroci rodz si nienawi, obmowa, oszczerstwo, rado z nieszczcia bliniego i przykro z jego powodzenia259. 2540 Zazdro jest jedn z form smutku, a zatem odrzuceniem mioci; ochrzczony powinien zwalcza j yczliwoci. Zazdro czsto pochodzi z pychy; ochrzczony powinien stara si y w pokorze. Chcielibycie, by w was widziano Boga uwielbionego? Tak wic radujcie si z postpw waszego brata, a wtedy w was bdzie Bg uwielbiony. Bg bdzie pochwalony jak powiedz przez to, e Jego suga potrafi zwyci y zazdro, radujc si z powodu zasug innych260. II. Pragnienia Ducha witego 2541 Ekonomia Prawa i aski odwraca serce ludzi od zachannoci i zazdroci; wprowadza je w pragnienie Najwy szego Dobra, poucza o pragnieniach Ducha witego, ktry napenia serce czowieka. Bg obietnic zawsze upomina czowieka, by strzeg si tego, co ju w raju wydawao si, e jest dobre do jedzenia... rozkosz dla oczu... nadaje si do zdobycia wiedzy (Rdz 3, 6). 2542 Prawo powierzone Izraelowi nigdy nie byo wystarczajce, by usprawiedliwi tych, ktrzy byli mu podporzdkowani; stao si nawet narzdziem po dania261. Niewspmierno chci i dziaania262 wskazuje na konflikt midzy prawem Bo ym, ktre jest prawem rozumu, i innym prawem, ktre podbija mnie w niewol pod prawo grzechu mieszkajcego w moich czonkach (Rz 7, 23). 2543 Teraz jawn si staa sprawiedliwo Bo a niezale na od Prawa, powiadczona przez Prawo i Prorokw. Jest to sprawiedliwo Bo a przez wiar w Jezusa Chrystusa dla wszystkich, ktrzy wie-
rz (Rz 3, 21-22). Od tej chwili wierzcy w Chrystusa ukrzy owali ciao swoje z jego namitnociami i po daniami (Ga 5, 24), s prowadzeni przez Ducha263 i kieruj si Jego pragnieniami264. III. Ubstwo serca 2544 Jezus nakazuje swoim uczniom, by przedkadali Go nad wszystko i nad wszystkich, oraz proponuje im wyrzeczenie si wszystkiego, co posiadaj (k 14, 33), ze wzgldu na Niego i Ewangeli265. Na krtko przed swoj mk pokaza im przykad ubogiej wdowy jerozolimskiej, ktra ze swego niedostatku daa wszystko, co miaa na utrzymanie266. Wypenienie zalecenia oderwania si od bogactw jest konieczne, by wej do Krlestwa niebieskiego. 2545 Wszyscy chrzecijanie powinni stara si nale ycie kierowa swymi uczuciami, aby korzystanie z rzeczy ziemskich i przywizanie do bogactw wbrew duchowi ewangelicznego ubstwa nie przeszkodzio im w osigniciu doskonaej mioci267. 2546 Bogosawieni ubodzy w duchu (Mt 5, 3). Bogosawiestwa objawiaj porzdek szczcia i aski, pikna i pokoju. Jezus pochwala rado ubogich, do ktrych ju nale y Krlestwo268; Chrystus-Sowo nazywa ubstwem w duchu dobrowoln pokor czowieka i wyrzeczenie si siebie; a Aposto daje nam jako przykad ubstwo Boga, gdy mwi: Dla nas sta si ubogim (2 Kor 8, 9)269. 2547 Pan skar y si na bogaczy, e znajduj swoj pociech w obfitoci dbr (k 6, 24). Pyszny goni za potg ziemsk, natomiast ubogi w duchu szuka Krlestwa niebieskiego270. Powierzenie si Opatrznoci Ojca niebieskiego wyzwala z niepokoju o jutro271. Ufno pokadana w Bogu przygotowuje szczcie ubogich. Oni bd widzie Boga. IV. Chc widzie Boga 2548 Pragnienie prawdziwego szczcia wyzwala czowieka od nadmiernego przywizania do dbr tego wiata i znajduje swoje spenienie w widzeniu i szczciu Boga. Obietnica widzenia Boga przekracza wszelkie szczcie. W jzyku Pisma witego widzie znaczy tyle samo, co posiada... Kto zatem widzi Boga, przez to samo, e widzi Boga, otrzyma wszystkie dobra, jakie mo na sobie wyobrazi272. 2549 Lud wity ma za zadanie walczy za pomoc aski z wysoka, aby otrzyma dobra obiecane przez Boga. Aby posiada i kontemplowa Boga, chrzecijanie powinni umartwia swoje po dania i za pomoc aski Bo ej odnosi zwycistwo nad pokusami u ywania i panowania. 2550 Na tej drodze doskonaoci Duch i Oblubienica wzywaj tych, ktrzy ich suchaj273, do doskonaej jednoci z Bogiem: Bdzie tam prawdziwa chwaa: nikt nie bdzie chwalony przez bd albo dla pochlebstwa. Prawdziwe zaszczyty nie bd odmawiane tym, co na nie zasu yli, ani przyznawane osobom niegodnym. Zreszt, nie bdzie o nie zabiega nikt niegodny, skoro zostanie tam dopuszczony tylko godny. Zapanuje tam rwnie prawdziwy pokj, w ktrym nikt nie dozna adnej przeciwnoci ani od siebie, ani od kogo drugiego. Odpat za cnot bdzie Ten, kto cnot da i kto siebie samego przyrzek jej w nagrod; nagrod, od ktrej nie mo e by nic lepszego, nic wikszego... Bd... ich Bogiem, a... oni bd moim ludem (Kp 26,12)... Takie samo jest te znaczenie sw Apostoa: Aby Bg by wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28). On bdzie celem wszystkich naszych pragnie; On, ktrego bez koca bdziemy ogldali, bez nasycenia miowali, bez utrudzenia uwielbiali. A ten dar, to uczucie i ten stan bd niewtpliwie wsplne wszystkim tak samo, jak ycie wieczne274. W skrcie 2551 Gdzie jest twj skarb, tam bdzie i serce twoje (Mt 6, 21) 2552 Dziesite przykazanie zabrania nieumiarkowanej zachannoci, rodzcej si z pozbawionej miary dzy bogactw i zawartej w nich potgi.
2553 Zazdro polega na smutku doznawanym z powodu dobra drugiego czowieka i nadmiernym pragnieniu przywaszczenia go sobie. Jest ona wad gwn. 2554 Ochrzczony zwalcza zazdro yczliwoci, pokor i zdaniem si na Bo Opatrzno. 2555 Wierzcy w Chrystusa ukrzy owali ciao swoje z jego namitnociami i po daniami (Ga 5, 24), s prowadzeni przez Ducha witego i id za Jego pragnieniami. 2556 Oderwanie si od bogactw jest nieodzowne, by wej do Krlestwa niebieskiego. Bogosawieni ubodzy w duchu. 2557 Czowiek ma jedno prawdziwe pragnienie Chc widzie Boga. Pragnienie Boga gasi woda ycia wiecznego275.
Cze Czwarta
MODLITWA CHRZECIJASKA
Dzia pierwszy MODLITWA W YCIU CHRZECIJASKIM 2558 Oto wielka tajemnica wiary. Koci wyznaje j w Symbolu Apostolskim (cz pierwsza) i celebruje w liturgii sakramentalnej (cz druga), aby ycie wiernych upodobnio si do Chrystusa w Duchu witym na chwa Boga Ojca (cz trzecia). Tajemnica ta wymaga zatem, aby wierni w ni wierzyli, celebrowali j i yli ni w ywym i osobistym zwizku z Bogiem ywym i prawdziwym. Tym zwizkiem jest modlitwa.
CZYM JEST MODLITWA? Modlitwa jest dla mnie wzniesieniem serca, prostym spojrzeniem ku Niebu, okrzykiem wdzicznoci i mioci zarwno w cierpieniu, jak i radoci1. Modlitwa jako dar Boga 2559 Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prob skierowan do Niego o stosowne dobra2. Z jakiej pozycji mwimy w czasie modlitwy? Z wyniosoci naszej pychy i wasnej woli czy te z gbokoci (Ps 130, 1) pokornego i skruszonego serca? Ten, kto si uni a, bdzie wywy szony3. Podstaw modlitwy jest pokora. Nie umiemy si modli tak, jak trzeba (Rz 8, 26). Pokora jest dyspozycj do darmowego przyjcia daru modlitwy: Czowiek jest ebrakiem wobec Boga4. 2560 O, gdyby znaa dar Bo y! (J 4,10). Cud modlitwy objawia si wanie tam, przy studni, do ktrej przychodzimy szuka naszej wody: tam Chrystus wychodzi na spotkanie ka dej ludzkiej istoty; On pierwszy nas szuka i to On prosi, by da Mu pi. Jezus odczuwa pragnienie, Jego proba pochodzi z gbokoci Boga, ktry nas pragnie. Modlitwa czy zdajemy sobie z tego spraw czy nie jest spotkaniem Bo ego i naszego pragnienia. Bg pragnie, abymy Go pragnli5. 2561 Prosiaby Go wwczas, a daby ci wody ywej (J 4, 10). Nasza modlitwa bagalna jest w sposb paradoksalny odpowiedzi. Jest odpowiedzi na skarg Boga ywego: Opucili Mnie, rdo ywej wody, eby wykopa sobie cysterny popkane (Jr 2,13). Modlitwa jest odpowiedzi wiary na darmow obietnic zbawienia6, odpowiedzi mioci na pragnienie Jedynego Syna7. Modlitwa jako przymierze
2562 Skd pochodzi modlitwa czowieka? Niezale nie od tego, jaki byby jzyk modlitwy (gesty, sowa), zawsze modli si cay czowiek. Aby jednak okreli miejsce, z ktrego wypywa modlitwa, Pismo wite mwi niekiedy o duszy lub o duchu, najczciej za o sercu (ponad tysic razy). Modli si serce. Jeli jest ono daleko od Boga, modlitwa pozostaje pusta. 2563 Serce jest mieszkaniem, w ktrym jestem, gdzie przebywam (wedug wyra enia semickiego lub biblijnego: gdzie zstpuj). Jest naszym ukrytym centrum, nieuchwytnym dla naszego rozumu ani dla innych; jedynie Duch Bo y mo e je zgbi i pozna. Jest ono miejscem decyzji w gbi naszych wewntrznych d e. Jest miejscem prawdy, w ktrym wybieramy ycie lub mier. Jest miejscem spotkania, albowiem nasze ycie, uksztatowane na obraz Bo y, ma charakter relacyjny: serce jest miejscem przymierza. 2564 Modlitwa chrzecijaska jest zwizkiem przymierza midzy Bogiem i czowiekiem w Chrystusie. Jest dziaaniem Boga i czowieka; wypywa z Ducha witego i z nas, jest skierowana cakowicie ku Ojcu, w zjednoczeniu z ludzk wol Syna Bo ego, ktry sta si czowiekiem. Modlitwa jako komunia 2565 W Nowym Przymierzu modlitwa jest ywym zwizkiem dzieci Bo ych z ich nieskoczenie dobrym Ojcem, z Jego Synem Jezusem Chrystusem i z Duchem witym. aska Krlestwa Bo ego jest zjednoczeniem caej Trjcy witej z caym wntrzem (czowieka)8. ycie modlitwy polega zatem na staym trwaniu w obecnoci trzykro witego Boga i w komunii z Nim. Ta komunia ycia jest zawsze mo liwa, gdy przez chrzest stalimy si jedno z Chrystusem9. Modlitwa jest o tyle chrzecijaska, o ile jest komuni z Chrystusem i rozszerza si w Kociele, ktry jest Jego Ciaem. Ma ona wymiary mioci Chrystusa10.
Rozdzia pierwszy OBJAWIENIE MODLITWY. POWSZECHNE POWOANIE DO MODLITWY 2566 Czowiek poszukuje Boga. Przez stworzenie Bg powouje wszelki byt z nicoci do istnienia. Czowiek, chwa i czci uwieczony (Ps 8, 6), jest zdolny, tak jak anioowie, uzna, jak przedziwne jest imi (Pana) po wszystkiej ziemi (Ps 8, 2). Nawet po utracie podobiestwa do Boga na skutek popenionego grzechu czowiek pozostaje obrazem swego Stwrcy. Zachowuje pragnienie Boga, ktry powouje go do istnienia. Wszystkie religie wiadcz o tym poszukiwaniu waciwym dla ludzi1. 2567 Bg pierwszy wzywa czowieka. Jeli nawet czowiek zapomina o swoim Stwrcy lub ukrywa si daleko od Jego Oblicza, czy te pod a za swoimi bo kami lub oskar a Boga, e go opuci, to Bg ywy i prawdziwy niestrudzenie wzywa ka dego czowieka do tajemniczego spotkania z Nim na modlitwie. W modlitwie wierny Bg zawsze pierwszy wychodzi z mioci do czowieka; zwrcenie si czowieka do Boga jest zawsze odpowiedzi. W miar jak Bg si objawia i objawia czowieka samemu czowiekowi, modlitwa ukazuje si jako wzajemne przyzywanie si, jako wydarzenie Przymierza. Wydarzenie to, przez sowa i czyny, anga uje serce. Ujawnia si w caej historii zbawienia.
Artyku pierwszy W STARYM TESTAMENCIE 2568 Objawienie modlitwy w Starym Testamencie wpisuje si midzy upadek i podwignicie czowieka, midzy bolesne woanie Boga do swych pierwszych dzieci: Gdzie jeste?... Dlaczego to uczynia? (Rdz 3, 9. 13) i odpowied Jedynego Syna przychodzcego na wiat: Oto id, abym spenia wol Twoj, Bo e: (Hbr 10, 5-7). Modlitwa jest wic zczona z histori ludzi, jest zwizkiem z Bogiem w wydarzeniach historii. Stworzenie jako rdo modlitwy 2569 Modlitwa jest prze ywana najpierw na podstawie rzeczywistoci stworzenia. Dziewi pierwszych rozdziaw Ksigi Rodzaju opisuje ten zwizek z Bogiem jako ofiar z pierwocin trzody skada-
n przez Abla2, jako wzywanie Imienia Bo ego przez Henocha3 oraz jako wdrwk z Bogiem (Rdz 5, 24). Ofiara Noego jest przyjemna Bogu; Bg bogosawi Noego, a przez niego bogosawi cae stworzenie4, poniewa jego serce byo sprawiedliwe i nieskazitelne; on tak e odbywa wdrwk z Bogiem5. Taka modlitwa jest udziaem bardzo wielu sprawiedliwych we wszystkich religiach. W niezachwianym przymierzu z istotami ywymi6 Bg cigle powouje ludzi, by modlili si do Niego. Jednak w Starym Testamencie modlitwa zostaa objawiona przede wszystkim poczwszy od naszego ojca Abrahama. Obietnica i modlitwa wiary 2570 Na wezwanie Boga Abraham udaje si w drog, jak mu Pan rozkaza (Rdz 12, 4); jego serce jest cakowicie poddane Sowu; jest posuszny. Istotne dla modlitwy jest suchanie serca, ktre skania si do Boga; sowa maj charakter wzgldny. Modlitwa Abrahama wyra a si jednak najpierw w czynach: jako czowiek milczenia, w tych miejscach, gdzie si zatrzymuje, buduje otarz dla Pana. Dopiero pniej pojawia si jego pierwsza modlitwa wyra ona w sowach: cicha skarga przypominajca Bogu Jego obietnice, ktre jak si wydaje nie speniaj si7. Od samego pocztku ukazuje si w ten sposb jeden z aspektw modlitwy: prba wiary w wierno Boga. 2571 Uwierzywszy Bogu8, wdrujc w Jego obecnoci i w przymierzu z Nim9, patriarcha Abraham jest gotowy przyj pod swj namiot tajemniczego Gocia: ta przedziwna gocinno pod dbami Mamre przygotowuje do zwiastowania prawdziwego Syna obietnicy10. Od tej chwili, gdy Bg powierzy mu swj zamys, jego serce pozostaje w harmonii ze wspczuciem Pana dla ludzi i omiela wstawia si za nimi z odwa n ufnoci11. 2572 Jako ostateczne oczyszczenie jego wiary, Bg da od niego jako od tego, ktry otrzyma obietnic (Hbr 11, 17), aby zo y w ofierze syna, ktrego mu da. Wiara Abrahama nie sabnie, mwi on: Bg upatrzy sobie jagni na caopalenie (Rdz 22, 8), pomyla bowiem, i Bg mocen wskrzesi tak e umarych (Hbr 11,19). W ten sposb ojciec wierzcych upodobni si do Ojca, ktry nie oszczdzi wasnego Syna, lecz wyda Go za nas wszystkich12. Modlitwa odnawia w czowieku podobiestwo do Boga i pozwala mu uczestniczy w mocy mioci Bo ej, ktra zbawia wielu13. 2573 Bg ponawia swoj obietnic wobec Jakuba, przodka dwunastu pokole Izraela14. Zanim Jakub zmierzy si ze swym bratem Ezawem, walczy on przez ca noc z kim tajemniczym, ktry odmawia wyjawienia swego imienia, ale bogosawi go, zanim opuci go o wicie. Duchowa tradycja Kocioa widziaa w tym opisie symbol modlitwy jako walki wiary i zwycistwa wytrwaoci15. Moj esz i modlitwa porednika 2574 Gdy zaczyna si wypenia obietnica (Pascha, Wyjcie z Egiptu, nadanie Prawa i zawarcie Przymierza), modlitwa Moj esza jest wzruszajc figur modlitwy wstawienniczej, ktra dopeni si w jedynym Poredniku midzy Bogiem a ludmi, Chrystusie Jezusie (1 Tm 2, 5). 2575 Tak e tutaj Bg przychodzi pierwszy. Wzywa Moj esza ze rodka poncego krzewu16. Wydarzenie to pozostanie jedn z pierwszorzdnych figur modlitwy w ydowskiej i chrzecijaskiej tradycji duchowej. Rzeczywicie, jeli Bg Abrahama, Izaaka i Jakuba powouje swego sug Moj esza, to dlatego e jest Bogiem ywym, ktry pragnie ycia ludzi. Objawia si, by ich zbawi, ale nie sam lub wbrew ich woli. Powouje wic Moj esza, aby go posa, aby go wczy w swoje wspczucie, w swoje dzieo zbawienia. W tym posaniu jest jakby Bo e baganie i po dugim sporze Moj esz dostosuje swoj wol do woli Boga Zbawiciela. Jednak w dialogu, w ktrym Bg zwierza si Moj eszowi, uczy si on rwnie modlitwy: prbuje si wycofa, czyni zarzuty, a przede wszystkim stawia pytania i wanie w odpowiedzi na jego pytanie Pan powierza mu swoje niewypowiedziane Imi, ktre objawi si w Jego wielkich dzieach. 2576 A Pan rozmawia z Moj eszem twarz w twarz, jak si rozmawia z przyjacielem (Wj 33, 11). Modlitwa Moj esza jest obrazem modlitwy kontemplacyjnej, dziki ktrej suga Bo y pozostaje wierny swemu posaniu. Moj esz czsto i dugo rozmawia z Panem, wstpujc na gr, by Go sucha i baga; zstpujc ku ludowi, by mu przekaza sowa jego Boga i by go prowadzi. Uznany jest za wiernego w caym moim domu. Twarz w twarz mwi do niego w sposb jawny (Lb 12, 7-8), poniewa Moj esz by czowiekiem bardzo skromnym, najskromniejszym ze wszystkich ludzi, jacy yli na ziemi (Lb 12, 3).
2577 Z tej za yoci z Bogiem wiernym, nieskorym do gniewu i bardzo askawym17, Moj esz czerpa si i wytrwao w swoim wstawiennictwie. Nie modli si za siebie, ale za lud, ktry Bg sobie naby. Moj esz wstawia si zarwno w czasie walki z Amalekitami18, jak te aby uzyska uzdrowienie Miriam19. Ma to miejsce jednak przede wszystkim po odstpstwie ludu, kiedy Moj esz wstawia si do Boga (Ps 106, 23), aby ocali lud20. Powody jego modlitwy (wstawiennictwo jest tak e tajemnicz walk) bd inspirowa odwag wielkich ludzi modlitwy zarwno w narodzie ydowskim, jak i w Kociele. Bg jest mioci, jest zatem sprawiedliwy i wierny; nie mo e przeczy samemu sobie, musi pamita o swych cudownych dzieach; w gr wchodzi Jego chwaa, nie mo e opuci ludu, ktry nosi Jego Imi. Dawid i modlitwa krla 2578 Modlitwa Ludu Bo ego rozwinie si w cieniu Przybytku Boga, Arki Przymierza, a potem wityni. Modlitwy bd uczyli go przede wszystkim przewodnicy ludu kapani i prorocy. Samuel jako dziecko od swej matki Anny nauczy si trwa przed Panem21, a od kapana Helego jak sucha Jego sowa: Mw, Panie, bo suga Twj sucha (1 Sm 3, 9-10). Pniej tak e on pozna cen i ci ar wstawiennictwa: Jeli o mnie chodzi, niech to bdzie ode mnie dalekie, bym zgrzeszy przeciw Panu, przestajc si za was modli: bd wam pokazywa drog dobr i prost (1 Sm 12, 23). 2579 Dawid jest w peni krlem wedug Bo ego serca, pasterzem, ktry modli si za swj lud i w jego imieniu, tym, ktrego poddanie si woli Bo ej, wysawianie Boga oraz skrucha bd dla ludu wzorem modlitwy. Poniewa jest namaszczony przez Boga, jego modlitwa jest wiernym przylgniciem do Bo ej obietnicy22, jest miujcym i radosnym zaufaniem do Tego, ktry jest jedynym Krlem i Panem. Dawid, natchniony przez Ducha witego, jest w Psalmach pierwszym prorokiem modlitwy ydowskiej i chrzecijaskiej. Modlitwa Chrystusa, prawdziwego Mesjasza i Syna Dawidowego, objawi i wypeni znaczenie tej modlitwy. 2580 witynia Jerozolimska, dom modlitwy, ktry Dawid pragn zbudowa, bdzie dzieem jego syna Salomona. Modlitwa w czasie powicenia wityni23 opiera si na obietnicy Boga i na Jego przymierzu, na czynnej obecnoci Jego Imienia pord Jego ludu oraz pamici o wielkich dzieach, wypenionych podczas Wyjcia z Egiptu. Krl wznosi rce ku niebu i baga Pana za siebie, za cay lud, za przysze pokolenia, o przebaczenie ich grzechw i o zaspokojenie ich codziennych potrzeb, a eby wszystkie narody wiedziay, e On jest jedynym Bogiem i e serce Jego ludu cakowicie do Niego nale y. Eliasz, prorocy i nawrcenie serca 2581 witynia miaa by dla Ludu Bo ego miejscem jego wychowania do modlitwy. Pielgrzymki, wita, dary ofiarne, ofiara wieczorna, kadzida, chleby pokadne wszystkie te znaki witoci i chway Boga Najwy szego, a bardzo bliskiego, byy wezwaniami i drogami modlitwy. Rytualizm prowadzi jednak czsto lud do zbyt zewntrznego kultu. Potrzeba byo wychowania wiary i nawrcenia serca. Byo to zadaniem prorokw zarwno przed wygnaniem, jak i po nim. 2582 Eliasz jest ojcem prorokw, z pokolenia tych, co Go szukaj, co szukaj oblicza Boga (Ps 24, 6). Jego imi: Pan jest Bogiem moim, zapowiada woanie ludu w odpowiedzi na jego modlitw na grze Karmel24. Zachcajc nas do modlitwy, w. Jakub przypomina posta proroka Eliasza: Wielk moc posiada wytrwaa modlitwa sprawiedliwego (Jk 5,16b). 2583 Dowiadczywszy miosierdzia w czasie pobytu nad potokiem Kerit, Eliasz uczy wdow z Sarepty wiary w sowo Bo e wiary, ktr potwierdza swoj usiln modlitw: Bg przywraca do ycia dziecko wdowy25. W czasie skadania ofiary na grze Karmel, decydujcej prby dla wiary Ludu Bo ego, na baganie Eliasza ogie Pana trawi ofiar caopaln w godzinie ofiary wieczornej. Wysuchaj mnie, o Panie, wysuchaj! te wanie sowa Eliasza znalazy si w epiklezie eucharystycznej w liturgiach wschodnich26. W kocu podejmujc drog przez pustyni do miejsca, w ktrym Bg ywy i prawdziwy objawi si swemu ludowi, Eliasz podobnie jak Moj esz znajduje schronienie w grocie a do przejcia tajemniczej Obecnoci Boga27. Jednak dopiero na grze Przemienienia odsoni si ludziom Ten, ktrego oblicza szukaj28: poznanie chway Bo ej janieje na obliczu Chrystusa Ukrzy owanego i Zmartwychwstaego29.
2584 Z przebywania sam na sam z Bogiem prorocy czerpi wiato i si dla swojego posannictwa. Ich modlitwa nie jest ucieczk od niewiernego wiata, ale suchaniem sowa Bo ego, czasami sporem lub skarg, zawsze jednak wstawiennictwem, ktre oczekuje i przygotowuje na interwencj Boga Zbawiciela, Pana historii30. Psalmy modlitwa zgromadzenia 2585 Od czasw Dawida a do przyjcia Mesjasza ksigi wite zawieraj teksty modlitewne, ktre wiadcz o pogbianiu modlitwy, zarwno za siebie, jak i za innych31. Psalmy stopniowo czono w jeden zbir zo ony z piciu ksig. Psalmy (Pieni Chway) s arcydzieem modlitwy w Starym Testamencie. 2586 Psalmy podtrzymuj i wyra aj modlitw Ludu Bo ego, ktry gromadzi si podczas wielkich wit w Jerozolimie i w ka dy szabat w synagogach. Ta modlitwa jest nierozcznie modlitw osobist i wsplnotow; dotyczy tych, ktrzy si modl, a jednoczenie wszystkich ludzi. Wznosi si z Ziemi witej i ze wsplnot diaspory, ale obejmuje cae stworzenie; przypomina zbawcze wydarzenia z przeszoci i rozciga si a na spenienie historii; upamitnia wypenione ju obietnice Boga i oczekuje Mesjasza, ktry wypeni je w sposb ostateczny. Psalmy, odmawiane i wypenione w Chrystusie, pozostaj istotnym elementem modlitwy Jego Kocioa32. 2587 Psaterz jest ksig, w ktrej sowo Bo e staje si modlitw czowieka. W innych ksigach Starego Testamentu sowa gosz czyny Boga (dla ludzi) i odsaniaj tajemnic w nich zawart33. W Psaterzu sowa Psalmisty piewajcego dla Boga wyra aj Jego zbawcze dziea. Ten sam Duch inspiruje dzieo Bo e oraz odpowied czowieka. Chrystus poczy jedno i drugie. W Nim Psalmy nieustannie ucz nas modlitwy. 2588 R norodne formy modlitwy Psalmw nabieraj ksztatu w liturgii w wityni, a zarazem w sercu czowieka. Niezale nie od tego, czy chodzi o hymn pochwalny, czy o modlitw w smutku lub o dzikczynienie, o baganie osobiste czy wsplnotowe, o piew krlewski lub pielgrzymi, czy o rozmylanie mdrociowe, Psalmy s zwierciadem przedziwnych dzie Bo ych w historii Jego ludu oraz sytuacji ludzkich prze ywanych przez Psalmist. Psalm mo e odzwierciedla jakie wydarzenie z przeszoci, odznacza si jednak tak prostot, e jego sowami rzeczywicie mog modli si ludzie ka dego stanu i wszystkich czasw. 2589 Psalmy maj wiele wsplnych cech charakterystycznych. Modlitwa Psalmw jest prosta i spontaniczna; wyra a pragnienie Boga i tego wszystkiego, co jest dobre w Jego stworzeniu. Psalmy odzwierciedlaj trudnoci wierzcego, ktry miujc Pana nade wszystko, jest nara ony na pokusy i zagro enia ze strony nieprzyjaci. Zapewniaj czowieka oczekujcego na to, co uczyni wierny Bg, o Jego mioci i skaniaj do powierzenia si Jego woli. Celem modlitwy Psalmw jest zawsze chwaa Bo a i dlatego tytu tego zbioru odpowiada temu, co nam przekazuje: Pieni Chway. Psalmy, zebrane po to, by su yy zgromadzeniu do kultu, zawieraj wezwanie do modlitwy i wskazuj na odpowied: Hallelu-Ja (Alleluja), Chwalcie Pana! C pikniejszego od psalmu? Tote Dawid susznie powiada: Sawcie Pana, albowiem dobrze jest piewa psalmy; sodko i zaszczytnie jest wychwala naszego Boga. Bardzo susznie; psalm bowiem jest bogosawiestwem ludu, uwielbieniem Boga, chwalb zgromadzenia, rozradowaniem ogu, woaniem wiata, gosem Kocioa, melodyjnym wyznaniem wiary...34 W skrcie 2590 Modlitwa jest wzniesieniem duszy do Boga lub prob skierowan do Niego o stosowne dobra35. 2591 Bg niestrudzenie wzywa ka d osob do tajemniczego spotkania z Nim na modlitwie. Modlitwa towarzyszy caej historii zbawienia jako wzajemne przyzywanie si Boga i czowieka. 2592 Modlitwa Abrahama i Jakuba ukazuje si jako walka wiary, pena ufnoci w wierno Boga i pewna zwycistwa obiecanego wytrwaoci.
2593 Modlitwa Moj esza odpowiada na inicjatyw Boga ywego, ktry pragnie zbawienia swego ludu. Jest ona figur modlitwy wstawienniczej jedynego Porednika, Chrystusa Jezusa. 2594 Modlitwa Ludu Bo ego rozwija si w cieniu Przybytku Boga, Arki Przymierza i wityni, pod przewodnictwem pasterzy, szczeglnie krla Dawida i prorokw. 2595 Prorocy wzywaj do nawrcenia serca i szukajc arliwie jak Eliasz oblicza Bo ego, wstawiaj si za ludem. 2596 Psalmy stanowi arcydzieo modlitwy w Starym Testamencie. Zawieraj dwa nierozczne elementy: osobisty i wsplnotowy. Rozcigaj si na wszystkie czasy historii, wspominajc wypenione ju Bo e obietnice i wyra ajc nadziej na przyjcie Mesjasza. 2597 Psalmy, ktre odmawia i wypeni Chrystus, s istotnym i staym elementem modlitwy Jego Kocioa. S dostosowane do prze y ludzi wszystkich stanw i wszystkich czasw.
Artyku drugi W PENI CZASW 2598 Wydarzenie modlitwy zostao nam w peni objawione w Sowie, ktre stao si ciaem i mieszka midzy nami. Stara si zrozumie Jego modlitw, o ktrej mwi nam Jego wiadkowie w Ewangelii, to znaczy zbli a si do Pana Jezusa, witego, jak do poncego Krzewu: najpierw kontemplowa Jego samego na modlitwie, nastpnie sucha, w jaki sposb uczy nas modli si, by w kocu pozna, jak wysuchuje On naszej modlitwy. Jezus si modli 2599 Syn Bo y, ktry sta si Synem Dziewicy, nauczy si modli tak e wedug swego ludzkiego serca. Uczy si modlitwy Nauczy si formu modlitwy od swej Matki, ktra zachowywaa wszystkie "wielkie sprawy" Wszechmogcego i rozwa aa je w swoim sercu36. Uczy si jej przez sowa i rytm modlitwy Modli si sowami i hymnami swojego ludu w synagodze w Nazarecie i w wityni. Jego modlitwa wypywa jednak z innego, tajemniczego rda, jak sam o tym mwi w wieku lat dwunastu: Powinienem by w tym, co nale y do mego Ojca (k 2, 49). Tu zaczyna objawia si nowo modlitwy w peni czasw; modlitwa synowska, jakiej Ojciec oczekiwa od swoich dzieci, zaczyna by wreszcie prze ywana przez samego Jedynego Syna w Jego czowieczestwie, z ludmi i dla ludzi. 2600 Ewangelia wedug w. ukasza podkrela dziaanie Ducha witego oraz znaczenie modlitwy w dziaalnoci Chrystusa. Jezus modli si przed decydujcymi chwilami swojego posania: przed tym, jak Ojciec zawiadczy o Nim podczas Jego chrztu37 i Przemienienia38, przed wypenieniem przez swoj mk zamysu mioci Ojca39. Modli si rwnie przed decydujcymi chwilami, ktre zapocztkuj posanie Jego Apostow: przed wyborem i powoaniem Dwunastu40, przed tym, jak Piotr wyzna Go jako Mesjasza Bo ego41; i modli si, aby wiara gowy Apostow nie ustaa w czasie kuszenia42. Modlitwa Jezusa przed zbawczymi wydarzeniami, ktrych wypenienie zleca Mu Ojciec, jest pokornym i ufnym powierzeniem si Jego ludzkiej woli miujcej woli Ojca. 2601 Gdy Jezus przebywa w jakim miejscu na modlitwie i skoczy j, rzek jeden z uczniw do Niego: Panie, naucz nas modli si (k 11, 1). Czy to nie z kontemplacji modlcego si Nauczyciela rodzi si w uczniu Chrystusa pragnienie modlitwy? Mo e wic nauczy si jej od Nauczyciela modlitwy. Wanie kontemplujc i suchajc Syna, dzieci ucz si modli do Ojca. 2602 Jezus czsto usuwa si w ustronne miejsce, w samotno, na gr, najchtniej noc, aby si modli43. W swojej modlitwie poleca On ludzi, poniewa ju w swoim Wcieleniu w peni przyjmuje czowieczestwo, a ofiarujc siebie samego, ofiaruje ludzi Ojcu. On, Sowo, ktre przyjo ciao, w swojej ludzkiej modlitwie uczestniczy w tym wszystkim, co prze ywaj Jego bracia (Hbr 2, 12); wspcierpi z ich sabociami, aby ich z nich wyzwoli44. Ojciec posa Go wanie w tym celu. Jego sowa i dziea s zatem widzialnym przejawem Jego modlitwy w ukryciu.
2603 Ewangelici przejli od Chrystusa, z okresu Jego dziaalnoci, dwie wyranie sformuowane modlitwy. Ka da z nich zaczyna si dzikczynieniem. W pierwszej45 Jezus wysawia Ojca, dzikuje Mu i bogosawi Go za to, e ukry tajemnice Krlestwa przed tymi, ktrzy uwa aj si za uczonych, a objawi je prostaczkom (ubodzy z Bogosawiestw). Wzruszenie Jezusa: Tak, Ojcze! wyra a gbi Jego serca, Jego przylgnicie do tego, co podobao si Ojcu, jak echo Fiat Jego Matki podczas Jego poczcia i jak zapowied tego, co sam powie Ojcu w godzinie swojej agonii. Caa modlitwa Jezusa zawiera si w tym miujcym przylgniciu Jego ludzkiego serca do tajemnicy woli Ojca (Ef 1, 9). 2604 Druga modlitwa zostaa przytoczona przez w. Jana46 przed opowiadaniem o wskrzeszeniu azarza. Wydarzenie to jest poprzedzone dzikczynieniem: Ojcze, dzikuj Ci, e Mnie wysucha, co zakada, e Ojciec zawsze wysuchuje Jego proby; Jezus natychmiast dodaje: Ja wiedziaem, e zawsze Mnie wysuchujesz, z czego wynika, e ze swej strony Jezus stale prosi. Tak wic modlitwa Jezusa kierowana dzikczynieniem objawia nam, w jaki sposb prosi: przed zo eniem daru Jezus zwraca si do Tego, ktry daje, i daje siebie w swoich darach. Dawca jest cenniejszy ni udzielony dar On jest Skarbem, a jest w Nim serce Jego Syna; dar jest udzielany jako dodatek47. Modlitwa arcykapaska Jezusa48 zajmuje wyjtkowe miejsce w ekonomii zbawienia. Zastanowimy si nad ni w kocowej czci dziau pierwszego. Objawia ona rzeczywicie zawsze aktualn modlitw naszego Arcykapana, a jednoczenie zawiera to, czego On uczy nas w modlitwie do naszego Ojca, ktr szerzej omwimy w dziale drugim. 2605 Gdy nadesza Godzina, w ktrej Jezus wypenia zamys mioci Ojca, pozwala On dostrzec niezmierzon gbi swojej synowskiej modlitwy, i to nie tylko przed dobrowolnym ofiarowaniem si (Ojcze... nie moja wola, lecz Twoja niech si stanie: k 22, 42), lecz tak e w swoich ostatnich sowach na krzy u, tam gdzie modlitwa i oddanie si stanowi cakowicie jedno: Ojcze, przebacz im, bo nie wiedz, co czyni (k 23, 34); Zaprawd, powiadam ci: Dzi ze Mn bdziesz w raju (k 23, 43); Niewiasto, oto syn Twj... Oto Matka twoja (J 19, 26-27); Pragn (J 19, 28); Bo e mj, Bo e mj, czemu Mnie opuci? (Mk 15, 34)49; Wykonao si (J 19, 30); Ojcze, w Twoje rce powierzam ducha mojego (k 23, 46), a do owego dononego woania, z ktrym umiera, oddajc ducha50. 2606 W to woanie Sowa Wcielonego zostay wczone wszystkie lki ludzkoci wszystkich czasw, zniewolonej przez grzech i mier, wszystkie proby i akty wstawiennictwa w historii zbawienia. Ojciec je przyjmuje i ponad wszelkie oczekiwania wysuchuje, wskrzeszajc swojego Syna. W ten sposb wypenia si i zostaje uwieczone wydarzenie modlitwy w ekonomii stworzenia i zbawienia. Psaterz daje nam do niej klucz w Chrystusie. W Dzisiaj zmartwychwstania Ojciec mwi: Ty Synem moim, Ja Ciebie dzi zrodziem. daj ode Mnie, a dam Ci narody w dziedzictwo i w posiadanie Twoje krace ziemi (Ps 2, 7-8)51. List do Hebrajczykw w dramatycznych sowach wyra a, w jaki sposb modlitwa Jezusa sprawia zwycistwo zbawienia: Z gonym woaniem i paczem za dni ciaa swego zanosi On gorce proby i bagania do Tego, ktry mg Go wybawi od mierci, i zosta wysuchany dziki swej ulegoci. A chocia by Synem, nauczy si posuszestwa przez to, co wycierpia. A gdy wszystko wykona, sta si sprawc zbawienia wiecznego dla wszystkich, ktrzy Go suchaj (Hbr 5, 7-9). Jezus uczy modlitwy 2607 Gdy Jezus si modli, ju wwczas uczy nas modlitwy. Teologaln drog naszej modlitwy jest Jego modlitwa do Ojca. Ewangelia jednak przekazuje nam bezporednie nauczanie Jezusa o modlitwie. Jezus jako wychowawca przyjmuje nas takimi, jacy jestemy, i stopniowo prowadzi nas do Ojca. Zwracajc si do tumw, ktre id za Nim, Jezus zaczyna od tego, co ju wiedz o modlitwie na podstawie Starego Przymierza, i otwiera je na nowo Krlestwa, ktre przychodzi. Nastpnie objawia im t nowo w przypowieciach. Wreszcie do swoich uczniw, ktrzy maj by nauczycielami modlitwy w Jego Kociele, bdzie mwi otwarcie o Ojcu i o Duchu witym. 2608 Poczwszy od Kazania na Grze, Jezus kadzie nacisk na nawrcenie serca: pojednanie z bratem przed zo eniem ofiary na otarzu52; mio do nieprzyjaci i modlitwa za przeladowcw53; modlitwa do Ojca w ukryciu (Mt 6, 6); unikanie wielomwstwa54; przebaczanie z gbi serca na
modlitwie55; czysto serca i poszukiwanie Krlestwa56. Takie nawrcenie jest cakowicie zwrcone do Ojca; ma ono charakter synowski. 2609 Serce zdecydowane na takie nawrcenie uczy si modlitwy w wierze. Wiara jest synowskim przylgniciem do Boga, ponad tym, co czujemy i pojmujemy. Staa si ona mo liwa, poniewa umiowany Syn otwiera nam przystp do Ojca. Mo e da od nas, abymy szukali i pukali, gdy On sam jest bram i drog57. 2610 Jak Jezus prosi Ojca i skada Mu dzikczynienie przed otrzymaniem Jego darw, tak samo uczy nas tej synowskiej miaoci: Wszystko, o co w modlitwie prosicie, stanie si wam, tylko wierzcie, e otrzymacie (Mk 11, 24). Taka jest moc modlitwy, wszystko jest mo liwe dla tego, kto wierzy (Mk 9, 23), dla wiary, ktra nie wtpi (Mt 21, 21). O ile Jezus jest zasmucony niedowiarstwem swoich bliskich (Mk 6, 6) i ma wiar swoich uczniw (Mt 8, 26), o tyle jest peen podziwu dla wielkiej wiary setnika rzymskiego (Mt 8,10) oraz kobiety kananejskiej (Mt 15, 28). 2611 Modlitwa wiary nie polega jedynie na mwieniu Panie, Panie, lecz na zgodzie serca, by peni wol Ojca (Mt 7, 21). Jezus wzywa swoich uczniw, aby t trosk o wspdziaanie z zamysem Bo ym zanosili w swojej modlitwie58. 2612 W Jezusie Krlestwo Bo e jest bardzo blisko; wzywa On do nawrcenia i wiary, a rwnoczenie do czujnoci. W modlitwie ucze oczekuje Tego, ktry Jest i ktry przychodzi, pamitajc o Jego pierwszym Przyjciu w pokorze ciaa i w nadziei na Jego drugie Przyjcie w chwale59. Modlitwa uczniw, w zjednoczeniu z ich Nauczycielem, jest walk, a tylko czuwajc na modlitwie nie ulega si pokusie60. 2613 wity ukasz przekaza nam trzy gwne przypowieci o modlitwie: Pierwsza o natrtnym przyjacielu61 zachca do usilnej modlitwy: Koaczcie, a otworz wam. Temu, kto modli si w ten sposb, Ojciec z nieba da wszystko, czego potrzebuje, a zwaszcza Ducha witego, w ktrym s wszelkie dary. Druga przypowie o natrtnej wdowie62 skupia si na jednym z przymiotw modlitwy: nale y modli si zawsze i niestrudzenie, z cierpliwoci wiary. Czy jednak Syn Czowieczy znajdzie wiar na ziemi, gdy przyjdzie? Trzecia przypowie o faryzeuszu i celniku63 dotyczy pokory modlcego si serca: Boe, miej lito dla mnie, grzesznika. T modlitw Koci czyni cigle swoj: Kyrie eleison ! 2614 Gdy Jezus powierza otwarcie swoim uczniom tajemnic modlitwy do Ojca, odkrywa przed nimi, czym powinna by ich i nasza modlitwa, gdy On powrci do Ojca w swoim uwielbionym czowieczestwie. Nowoci modlitwy jest teraz to, e prosimy w Jego imi (J 14, 13). Wiara w Niego wprowadza uczniw w poznanie Ojca, poniewa Jezus jest drog i prawd, i yciem (J 14, 6). Wiara przynosi owoce w mioci: zachowywanie Jego sowa, wierno Jego przykazaniom, trwanie z Nim w Ojcu, ktry miuje nas w Jezusie do tego stopnia, e mieszka w nas. W Nowym Przymierzu pewno, e nasze proby zostan wysuchane, opiera si na modlitwie Jezusa64. 2615 Co wicej, gdy nasza modlitwa jest zjednoczona z modlitw Jezusa, wwczas Ojciec daje nam innego Pocieszyciela, aby z nami by na zawsze Ducha Prawdy (J 14, 16-17). Ta nowo modlitwy i jej warunkw ukazuje si w mowie po egnalnej65. Modlitwa chrzecijaska w Duchu witym jest komuni mioci z Ojcem, nie tylko przez Chrystusa, lecz tak e w Nim: Do tej pory o nic nie prosilicie w imi moje: Procie, a otrzymacie, aby rado wasza bya pena (J 16, 24). Jezus wysuchuje modlitwy 2616 Modlitwa skierowana do Jezusa jest ju wysuchiwana przez Niego w czasie Jego dziaalnoci przez znaki, ktre uprzedzaj moc Jego mierci i zmartwychwstania: Jezus wysuchuje modlitwy penej wiary wyra onej w sowach (trdowaty66; Jair67; kobieta kananejska68; dobry otr69) lub te w milczeniu (nioscy paralityka70; kobieta cierpica na krwotok, ktra dotkna Jego szaty71; pacz i wonne olejki grzesznicy72). Usilna proba niewidomych: Ulituj si nad nami, Synu Dawida! (Mt 9, 27) lub Jezusie, Synu Dawida, ulituj si nade mn! (Mk 10, 48), zostaa przejta w tradycji Modlitwy Jezusowej: Panie, Jezu Chryste, Synu Boga, zmiuj si nade mn, grzesznikiem! Jezus zawsze wysuchuje modlitwy, w ktrej ludzie z wiar prosz o uzdrowienie z niemocy lub odpuszczenie grzechw: Id w pokoju, twoja wiara ci uzdrowia!
wity Augustyn wspaniale podsumowuje trzy wymiary modlitwy Jezusa: Modli si za nas jako nasz Kapan; modli si w nas, bo jest Gow Ciaa, ktrym jestemy, a modlimy si do Niego, bo jest naszym Bogiem. Rozpoznajmy wic w Nim nasze gosy, a Jego gos w nas samych73. Modlitwa Maryi Dziewicy 2617 Modlitwa Maryi zostaa nam objawiona o wicie peni czasw. Przed Wcieleniem Syna Bo ego i wylaniem Ducha witego Jej modlitwa wspdziaa w szczeglny sposb z zamysem yczliwoci Ojca: w chwili Zwiastowania modlia si o poczcie Chrystusa74, w oczekiwaniu Pidziesitnicy o ksztatowanie si Kocioa, Ciaa Chrystusa75. W wierze pokornej Su ebnicy Dar Boga znajduje przyjcie, jakiego oczekiwa od pocztku czasw. Ta, ktr Wszechmogcy uczyni pen aski, odpowiada ofiarowaniem caej swej istoty: Oto ja su ebnica Paska, niech mi si stanie wedug sowa twego. Fiat to modlitwa chrzecijaska: by cakowicie dla Niego, poniewa On jest cakowicie dla nas. 2618 Ewangelia ukazuje nam, jak Maryja modli si i wstawia w wierze: w Kanie76 Matka Jezusa prosi Syna, by zaradzi potrzebom uczestnikw uczty weselnej, bdcej znakiem innej Uczty Uczty godw Baranka, podczas ktrej ofiaruje On swoje Ciao i swoj Krew na prob Kocioa, swej Oblubienicy. W godzinie Nowego Przymierza, u stp krzy a77, Maryja zostaje wysuchana jako Niewiasta, nowa Ewa, prawdziwa Matka yjcych. 2619 Dlatego hymn Maryi78 aciskie Magnificat, bizantyjskie Megal###nei jest zarazem hymnem Matki Boga i hymnem Kocioa, hymnem Cry Syjonu i nowego Ludu Bo ego, hymnem dzikczynienia za peni ask udzielonych w ekonomii zbawienia, hymnem ubogich, ktrych nadzieja zostaa urzeczywistniona przez wypenienie obietnic danych naszym ojcom, Abrahamowi i jego potomstwu na wieki. W skrcie 2620 W Nowym Testamencie wzr doskonalej modlitwy stanowi synowska modlitwa Jezusa. Zanoszona czsto w samotnoci i w ukryciu, modlitwa Jezusa wyra a miujce przylgnicie do woli Ojca a do Krzy a i absolutne zaufanie, e zostanie wysuchany. 2621 Jezus uczy swoich uczniw modli si sercem czystym, z yw i wytrwa wiar, z synowsk miaoci. Wzywa ich do czujnoci i zachca do przedstawiania Bogu prb w Jego imi. Sam Jezus Chrystus wysuchuje modlitw zwrconych do Niego. 2622 Modlitwa Dziewicy Maryi, w Jej Fiat i Magnificat, charakteryzuje si wielkodusznym ofiarowaniem Bogu caej swojej istoty w wierze.
Artyku trzeci W CZASIE KOCIOA 2623 W dniu Pidziesitnicy zosta wylany na uczniw Duch obietnicy: znajdowali si (oni) wszyscy razem na tym samym miejscu (Dz 2, 1), oczekujc Go, trwali jednomylnie na modlitwie (Dz 1, 14). Duch, ktry naucza Koci i przypomina mu wszystko, co powiedzia Jezus79, bdzie rwnie wychowywa Koci do ycia modlitwy. 2624 W pierwszej wsplnocie jerozolimskiej wierzcy trwali w nauce Apostow i we wsplnocie, w amaniu chleba i w modlitwach (Dz 2, 42). Kolejno jest typowa dla modlitwy Kocioa: oparta na wierze apostolskiej i potwierdzona przez mio, karmi si ona Eucharysti. 2625 S to najpierw modlitwy, ktrych wierni suchaj i ktre czytaj w Pimie witym, ale aktualizuj je, w szczeglnoci modlitwy Psalmw, na podstawie ich wypenienia w Chrystusie80. Duch wity, ktry przypomina w ten sposb o Chrystusie modlcemu si Kocioowi, prowadzi go do caej Prawdy i inspiruje nowe sformuowania, ktre bd wyra ay niezgbione misterium Chrystusa, dziaajce w yciu, w sakramentach i w posaniu Jego Kocioa. Formuy te bd si rozwijay w wiel-
kich tradycjach liturgicznych i duchowych. Formy modlitwy zawarte w kanonicznych Pismach apostolskich bd miay charakter normatywny dla modlitwy chrzecijaskiej. I. Bogosawiestwo i adoracja 2626 Bogosawiestwo jest wyrazem gbokiego d enia modlitwy chrzecijaskiej: jest ono spotkaniem Boga i czowieka; w bogosawiestwie dar Boga i przyjcie go przez czowieka przyzywaj si nawzajem i jednocz. Modlitwa bogosawiestwa jest odpowiedzi czowieka na dary Bo e. Poniewa Bg bogosawi, serce czowieka mo e z kolei bogosawi Tego, ktry jest rdem wszelkiego bogosawiestwa. 2627 D enie to wyra aj dwie podstawowe formy: najpierw modlitwa zanoszona w Duchu witym wznosi si przez Chrystusa do Ojca (bogosawimy Go, poniewa On nas pobogosawi81), nastpnie baga o ask Ducha witego, ktry przez Chrystusa zstpuje od Ojca (to On nas bogosawi)82. 2628 Adoracja jest zasadnicz postaw czowieka, ktry uznaje si za stworzenie przed swoim Stwrc. Wysawia wielko Pana, ktry nas stworzy83, oraz wszechmoc Zbawiciela, ktry wyzwala nas od za. Jest uni eniem si ducha przed Krlem chway (Ps 24, 9-10) i penym czci milczeniem przed Bogiem, ktry jest zawsze wikszy84. Adoracja trzykro witego i miowanego ponad wszystko Boga napenia nas pokor oraz nadaje pewno naszym baganiom. II. Modlitwa proby 2629 Nowotestamentowe sownictwo wyra ajce baganie jest bogate w odcienie znaczeniowe i oznacza: prosi, ali si, woa natarczywie, wzywa, podnosi gos, krzycze, a nawet walczy w modlitwie85. Najbardziej jednak zwyczajn form bagania, poniewa najbardziej spontaniczn, jest proba. 396 Przez modlitw proby wyra amy wiadomo naszego zwizku z Bogiem: jako stworzenia nie decydujemy o naszym pocztku, nie jestemy panami naszego losu; nie stanowimy sami dla siebie celu; ponadto jako chrzecijanie wiemy, e bdc ludmi grzesznymi odwracamy si od naszego Ojca. Proba jest ju powrotem do Niego. 2630 W Nowym Testamencie nie znajdziemy ju modlitw-skarg (lamentacji) tak czstych w Starym Testamencie. Odtd w Chrystusie Zmartwychwstaym proba Kocioa jest umacniana przez nadziej, nawet jeli cigle jeszcze oczekujemy i codziennie powinnimy si nawraca. Z zupenie innej gbi wypywa proba chrzecijaska, ta, ktr w. Pawe nazywa jkiem: jkiem stworzenia w blach rodzenia (Rz 8, 22) i naszym jkiem, gdy my rwnie wzdychamy, oczekujc odkupienia naszego ciaa. W nadziei bowiem ju jestemy zbawieni (Rz 8, 23-24); s to wreszcie niewysowione westchnienia samego Ducha witego ktry przychodzi z pomoc naszej saboci, gdy nie umiemy si modli tak, jak trzeba (Rz 8, 26). 2631 Proba o przebaczenie jest pierwszym d eniem modlitwy proby (sowa celnika: Miej lito dla mnie, grzesznika, k 18,13). Poprzedza ona waciw, czyst modlitw. Ufna pokora stawia nas w wietle komunii z Ojcem i Jego Synem Jezusem Chrystusem oraz w komunii z innymi86: a zatem o co prosi bdziemy, otrzymamy od Niego (1 J 3, 22). Proba o przebaczenie poprzedza liturgi eucharystyczn, jak rwnie modlitw osobist. 2632 Proba chrzecijaska skupia si na pragnieniu i poszukiwaniu Krlestwa, ktre przychodzi, zgodnie z nauczaniem Jezusa87. Istnieje hierarchia prb: najpierw Krlestwo, nastpnie to, co jest konieczne, by je przyj i wspdziaa w jego przyjciu. To wspdziaanie z posaniem Chrystusa i Ducha witego, ktre jest teraz posaniem Kocioa, jest przedmiotem modlitwy wsplnoty apostolskiej88. Modlitwa w. Pawa Apostoa objawia nam, w jaki sposb Bo a troska o wszystkie Kocioy powinna o ywia modlitw chrzecijask89. Przez modlitw ka dy ochrzczony przyczynia si do przyjcia Krlestwa. 2633 Uczestniczc w taki sposb w zbawczej mioci Boga, rozumiemy, e ka da potrzeba mo e sta si przedmiotem proby. Chrystus, ktry przyj na siebie wszystko, a eby wszystko odkupi, jest uwielbiany przez proby, jakie zanosimy do Ojca w Jego Imi90. Na tej podstawie wici Jakub91 i Pawe zachcaj nas do modlitwy w ka dej sytuacji92. III. Modlitwa wstawiennicza
2634 Wstawiennictwo jest modlitw proby, ktra bardzo przybli a nas do modlitwy Jezusa. To On jest jedynym wstawiajcym si u Ojca za wszystkich ludzi, a w szczeglnoci za grzesznikw93. On jest Tym, ktry zbawia na wieki mo e cakowicie tych, ktrzy przez Niego zbli aj si do Boga, bo zawsze yje, aby si wstawia za nimi (Hbr 7, 25). Sam Duch wity przyczynia si za nami w baganiach... przyczynia si za witymi zgodnie z wol Bo (Rz 8, 26-27). 2635 Wstawianie si za innymi, proba o co dla innych, jest od czasu Abrahama czym waciwym dla serca pozostajcego w harmonii z miosierdziem Bo ym. W czasie Kocioa wstawiennictwo chrzecijaskie uczestniczy we wstawiennictwie Chrystusa: jest wyrazem komunii witych. We wstawiennictwie ten, kto si modli, niech ma na oku nie tylko swoje wasne sprawy, ale te i drugich (Flp 2, 4), do tego stopnia, aby modli si za tych, ktrzy wyrzdzaj mu zo94. 2636 Pierwsze wsplnoty chrzecijaskie prze yway bardzo gboko t form dzielenia si95. Pawe Aposto pozwala im uczestniczy w ten sposb w swoim posugiwaniu Ewangelii96, ale te wstawia si za nimi97. Wstawiennictwo chrzecijan nie zna granic: za wszystkich ludzi, za krlw i za wszystkich sprawujcych wadz (1 Tm 2,1-2), za tych, ktrzy przeladuj98, za zbawienie tych, ktrzy odrzucaj Ewangeli99. IV. Modlitwa dzikczynienia 2637 Dzikczynienie jest cech charakterystyczn modlitwy Kocioa, ktry celebrujc Eucharysti, ukazuje si i staje bardziej tym, czym jest. Istotnie, w dziele zbawienia Chrystus wyzwala stworzenie od grzechu i od mierci, by je na nowo powici i zwrci Ojcu na Jego chwa. Dzikczynienie czonkw Ciaa uczestniczy w dzikczynieniu ich Gowy. 2638 Podobnie jak w modlitwie proby, ka de wydarzenie, ka da potrzeba mo e sta si przedmiotem dzikczynienia. Listy w. Pawa czsto zaczynaj si i kocz dzikczynieniem i zawsze jest w nich obecny Jezus Chrystus. W ka dym poo eniu dzikujcie, taka jest bowiem wola Bo a w Jezusie Chrystusie wzgldem was (1 Tes 5, 18). Trwajcie gorliwie na modlitwie czuwajc na niej wrd dzikczynienia (Kol 4, 2). V. Modlitwa uwielbienia 2639 Uwielbienie jest t form modlitwy, w ktrej czowiek najbardziej bezporednio uznaje, i Bg jest Bogiem. Wysawia Go dla Niego samego, oddaje Mu chwa nie ze wzgldu na to, co On czyni, ale dlatego e ON JEST. Uczestniczy w szczciu serc czystych, ktre kochaj Go w wierze, zanim ujrz Go w chwale. Przez ni Duch czy si z naszym duchem, by wiadczy, e jestemy dziemi Bo ymi100; daje wiadectwo Jedynemu Synowi, w ktrym zostalimy przybrani za synw i przez ktrego uwielbiamy Ojca. Uwielbienie zespala inne formy modlitwy i zanosi je do Tego, ktry jest ich rdem i celem: Dla nas istnieje tylko jeden Bg, Ojciec, od ktrego wszystko pochodzi i dla ktrego my istniejemy (1 Kor 8, 6). 2640 wity ukasz czsto wspomina w swojej Ewangelii o zdumieniu i uwielbieniu wobec cudw Chrystusa; podkrela to tak e, gdy mwi w Dziejach Apostolskich o dzieach Ducha witego, takich jak: wsplnota jerozolimska101, uzdrowienie chromego przez Piotra i Jana102, tum, ktry uwielbia Boga za cud103, poganie z Pizydii, ktrzy radowali si i wielbili sowo Paskie (Dz 13, 48). 2641 Przemawiajcie do siebie wzajemnie w psalmach i hymnach, i pieniach penych ducha, piewajc i wysawiajc Pana w waszych sercach (Ef 5, 19; Kol 3, 16). Podobnie jak natchnieni pisarze Nowego Testamentu, tak pierwsze wsplnoty chrzecijaskie odczytuj na nowo Ksig Psalmw, wypiewujc w nich misterium Chrystusa. Odnowione w Duchu, ukadaj rwnie hymny i pieni opiewajce niesychane wydarzenie, jakie Bg wypeni w swoim Synu: Jego Wcielenie, Jego mier zwyci ajc mier, Jego Zmartwychwstanie i Wniebowstpienie na prawic Ojca104. Wanie z tego cudu caej ekonomii zbawienia wznosi si doksologia, uwielbienie Boga105. 2642 Apokalipsa Objawienie tego, co ma wkrtce nastpi opiera si na pieniach liturgii niebieskiej106, ale tak e na wstawiennictwie wiadkw (mczennikw: Ap 6, 10). Prorocy i wici, wszyscy ci, ktrzy stracili ycie na ziemi, wiadczc o Jezusie107, niezliczony tum tych, ktrzy po wielkim udrczeniu wyprzedzili nas w drodze do Krlestwa, piewaj pie chway Temu, ktry zasiada na Tronie, oraz Barankowi108. W jednoci z nimi Koci na ziemi wypiewuje rwnie te pie-
ni w wierze i pord dowiadcze. Wiara wyra ona w probie i we wstawiennictwie zachowuje nadziej wbrew wszelkiej nadziei i wypowiada dzikczynienie za wszelki dar doskonay zstpujcy z gry, od Ojca wiate (Jk 1, 17). Wiara jest w ten sposb czystym uwielbieniem. 2643 Eucharystia zawiera i wyra a wszystkie formy modlitwy; jest czyst ofiar caego Ciaa Chrystusa na chwa Jego imienia109; jest zgodnie z tradycjami Wschodu i Zachodu wit ofiar uwielbienia. W skrcie 2644 Duch wity, ktry naucza Koci i przypomina mu wszystko, co Jezus powiedzia, wychowuje go rwnie do ycia modlitwy, inspirujc wyra enia, ktre odnawiaj si w ramach trwaych form: bogosawiestwo, proba, wstawiennictwo, dzikczynienie i uwielbienie. 2645 Poniewa Bg bogosawi czowieka, jego serce mo e z kolei bogosawi Tego, ktry jest rdem wszelkiego bogosawiestwa. 2646 Modlitwa proby ma za przedmiot prob o przebaczenie, poszukiwanie Krlestwa, a tak e ka d prawdziw potrzeb. 2647 Modlitwa wstawiennicza polega na probie na rzecz drugiego. Nie zna granic i obejmuje rwnie nieprzyjaci. 2648 Ka da rado i ka dy trud, ka de wydarzenie i ka da potrzeba mog by przedmiotem dzikczynienia, ktre uczestniczc w dzikczynieniu Chrystusa powinno wypenia cae ycie: W ka dym poo eniu dzikujcie (1 Tes 5,18). 2649 Modlitwa uwielbienia, cakowicie bezinteresowna, wznosi si do Boga; wysawia Go dla Niego samego, oddaje Mu chwa nie ze wzgldu na to, co On czyni, tylko dlatego, e ON JEST.
Rozdzia drugi TRADYCJA MODLITWY
2650 Modlitwa nie sprowadza si do spontanicznego wyrazu odruchu wewntrznego: aby si modli, trzeba tego chcie. Nie wystarczy rwnie wiedzie, co Pismo wite objawia na temat modlitwy: modlitwy trzeba si tak e uczy. Duch wity uczy dzieci Bo e modlitwy przez ywy przekaz (wit Tradycj) w wierzcym i modlcym si Kociele1. 2651 Tradycja modlitwy chrzecijaskiej jest jedn z form wzrastania Tradycji wiary, zwaszcza przez kontemplacj i studium wierzcych, ktrzy zachowuj w swych sercach wydarzenia i sowa ekonomii zbawienia, i przez gbokie wnikanie w rzeczywistoci duchowe, ktrych dowiadczaj2.
Artyku pierwszy U RDE MODLITWY 2652 Duch wity jest wod yw, ktra w modlcym si sercu wytryska ku yciu wiecznemu (J 4, 14). To On uczy nas przyjmowania Go w samym rdle: w Chrystusie. W yciu chrzecijaskim znajduj si rda, w ktrych oczekuje nas Chrystus, aby napoi nas Duchem witym: Sowo Bo e 2653 Koci usilnie i szczeglnie zachca wszystkich wiernych... by przez czste czytanie Pisma witego nabywali wzniosego poznania Jezusa Chrystusa... Czytaniu Pisma witego powinna
towarzyszy modlitwa, by nawizywaa si rozmowa midzy Bogiem a czowiekiem, gdy do Niego zwracamy si, gdy si modlimy, to Jego suchamy, gdy czytamy Boskie wypowiedzi3. 2654 Mistrzowie ycia duchowego parafrazujc Mt 7, 7 w ten sposb streszczaj dyspozycje serca karmionego sowem Bo ym w czasie modlitwy: Szukajcie czytajc, a znajdziecie rozmylajc; pukajcie modlc si, a bdzie wam otworzone przez kontemplacj4. Liturgia Kocioa 2655 Posanie Chrystusa i Ducha witego, ktre w sakramentalnej liturgii Kocioa zapowiada, aktualizuje i komunikuje misterium zbawienia, znajduje przedu enie w modlcym si sercu. Mistrzowie ycia duchowego porwnuj niekiedy serce do otarza. Modlitwa uwewntrznia i przyswaja liturgi podczas i po jej celebracji. Nawet jeli modlitwa jest prze ywana w ukryciu (Mt 6, 6), jest zawsze modlitw Kocioa i komuni z Trjc wit5. Cnoty teologalne 2656 W modlitw wchodzi si tak, jak wchodzi si w liturgi: przez ciasn bram wiary. Przez znaki Jego Obecnoci szukamy i pragniemy wanie Oblicza Pana; chcemy sucha Jego sowa i je zachowywa. 2657 Duch wity, ktry uczy nas celebrowa liturgi w oczekiwaniu na powrt Chrystusa, wychowuje nas do modlitwy w nadziei. I odwrotnie, modlitwa Kocioa i modlitwa osobista wzmacniaj w nas nadziej. W zupenie szczeglny sposb Psalmy dziki swemu konkretnemu i zr nicowanemu jzykowi ucz nas zakotwiczenia naszej nadziei w Bogu: Zo yem w Panu ca nadziej; On schyli si nade mn i wysucha mego woania (Ps 40, 2). A Bg, [dawca### nadziei, niech wam udzieli peni radoci i pokoju w wierze, abycie przez moc Ducha witego byli bogaci w nadziej (Rz 15, 13). 2658 A nadzieja zawie nie mo e, poniewa mio Bo a rozlana jest w sercach naszych przez Ducha witego, ktry zosta nam dany (Rz 5, 5). Modlitwa, ksztatowana przez ycie liturgiczne, czerpie wszystko z mioci, ktr zostalimy umiowani w Chrystusie i ktra pozwala nam na ni odpowiedzie mioci tak, jak On nas umiowa. Mio jest tym rdem modlitwy; kto z niej czerpie, dochodzi do szczytu modlitwy: Kocham Ci, o mj Bo e, i moim jedynym pragnieniem jest kocha Ci a do ostatniego tchnienia mego ycia. Kocham Ci, o mj Bo e, nieskoczenie dobry, i wol umrze kochajc Ci, ni y bez kochania Ci. Kocham Ci, Panie, i jedyna aska, o jak Ci prosz, to kocha Ci wiecznie... Bo e mj, jeli mj jzyk nie jest w stanie mwi w ka dej chwili, i Ci kocham, chc, aby moje serce powtarzao Ci to za ka dym moim tchnieniem6. Dzisiaj 2659 W niektrych chwilach uczymy si modli, suchajc sowa Pana i uczestniczc w Jego Misterium Paschalnym, ale w ka dym czasie w wydarzeniach codziennoci otrzymujemy Jego Ducha jako rdo naszej modlitwy. Nauczanie Jezusa o modlitwie do naszego Ojca ma ten sam kontekst co nauczanie o Opatrznoci7: czas jest w rkach Ojca; spotykamy Go w teraniejszoci, nie wczoraj ani jutro, ale dzisiaj: Obycie usyszeli dzisiaj gos Jego: Nie zatwardzajcie serc waszych (Ps 95, 78). 2660 Modli si pord wydarze ka dego dnia i w ka dej chwili jest jedn z tajemnic Krlestwa, objawionych maluczkim, sugom Chrystusa, ubogim z bogosawiestw. Susznie i dobrze jest modli si, aby nadejcie Krlestwa sprawiedliwoci i pokoju miao wpyw na bieg historii, lecz rwnie wa ne jest przenikanie modlitw treci codziennych, zwyczajnych sytuacji. Wszystkie formy modlitwy mog by tym zaczynem, do ktrego Pan porwnuje Krlestwo8. W skrcie 2661 Przez Tradycj, ywy przekaz, Duch wity w Kociele uczy dzieci Bo e modlitwy. 2662 Sowo Bo e, liturgia Kocioa, cnoty wiary, nadziei i mioci s rdami modlitwy.
Artyku drugi DROGA MODLITWY 2663 Zgodnie z kontekstem liturgicznym, spoecznym i kulturowym, ka dy Koci w ywej tradycji modlitwy proponuje swoim wiernym jzyk modlitwy: sowa, melodie, gesty, ikonografi. Do Urzdu Nauczycielskiego9 nale y rozeznawanie, czy te drogi modlitwy s wierne tradycji wiary apostolskiej, a obowizkiem duszpasterzy i katechetw jest wyjanianie ich znaczenia zawsze w odniesieniu do Jezusa Chrystusa. Modlitwa do Ojca 2664 Jedynie Chrystus jest drog modlitwy chrzecijaskiej. Czy nasza modlitwa bdzie wsplnotowa czy osobista, sowna czy wewntrzna, dostp do Ojca ma tylko wtedy, gdy modlimy si w imi Jezusa. wite czowieczestwo Jezusa jest wic drog, na ktrej Duch wity uczy nas modli si do Boga, naszego Ojca. Modlitwa do Jezusa 2665 Modlitwa Kocioa, karmiona sowem Bo ym i celebracj liturgii, uczy nas modlitwy do Pana Jezusa. Nawet jeli jest skierowana przede wszystkim do Ojca, we wszystkich tradycjach liturgicznych zawiera jednak formy modlitwy skierowane do Chrystusa. Niektre psalmy, ktre zostay uaktualnione w modlitwie Kocioa, oraz Nowy Testament wkadaj w nasze usta i utrwalaj w naszych sercach wezwania modlitwy do Chrystusa: Synu Bo y, Sowo Bo e, Panie, Zbawco, Baranku Bo y, Krlu, Synu umiowany, Synu Dziewicy, Dobry Pasterzu, ycie nasze, wiatoci nasza, Nadziejo nasza, Zmartwychwstanie nasze, Przyjacielu ludzi... 2666 Jednak imieniem, ktre zawiera wszystko, jest wanie imi, ktre Syn Bo y otrzymuje w swoim Wcieleniu: JEZUS. Ludzkie wargi nie s w stanie wypowiedzie Boskiego Imienia10, ale Sowo Bo e, przyjmujc nasze czowieczestwo, powierza je nam i mo emy go wzywa: Jezus, JHWH zbawia11. Imi Jezus obejmuje wszystko: Boga i czowieka oraz ca ekonomi stworzenia i zbawienia. Modli si, mwic Jezus, oznacza wzywa Go, woa do Niego w nas. Tylko Jego imi zawiera Obecno, ktr oznacza. Jezus jest Zmartwychwstaym i ktokolwiek wzywa Jego Imienia, przyjmuje Syna Bo ego, ktry go umiowa i siebie samego wyda za niego12. 2667 To bardzo proste wezwanie wiary zostao rozwinite w tradycji modlitwy w r nych formach na Wschodzie i na Zachodzie. Najczstszym sformuowaniem, przekazanym przez mnichw z Synaju, z Syrii, z gry Athos jest wezwanie: Panie, Jezu Chryste, Synu Bo y, zmiuj si nad nami grzesznymi! czy ono hymn chrystologiczny z Flp 2, 6-11 z baganiem celnika i ebrakw o przejrzenie13. Przez to wezwanie serce wspodczuwa ndz ludzi i miosierdzie ich Zbawiciela. 2668 Wezwanie witego imienia Jezus jest najprostsz drog nieustannej modlitwy. Czsto powtarzane z pokor przez skupione serce, nie rozprasza si w wielomwstwie (Mt 6, 7), lecz zatrzymuje sowo i wydaje owoc przez sw wytrwao14. Jest mo liwe w ka dym czasie, poniewa nie jest ono czynnoci obok jakiej innej, ale czynnoci jedyn, mianowicie miowaniem Boga, ktry o ywia i przemienia wszelkie dziaanie w Chrystusie Jezusie. 2669 Modlitwa Kocioa, podobnie jak wzywa Jego najwitsze Imi, tak samo czci i wielbi Serce Jezusa. Adoruje Sowo Wcielone i Jego Serce, ktre z mioci do ludzi pozwolio si przebi naszymi grzechami. Modlitwa chrzecijaska chtnie idzie drog krzy ow w lad za Zbawicielem. Kolejne stacje od pretorium po Golgot i grb wyznaczaj drog Jezusa, ktry odkupi wiat przez swj wity Krzy . Przyjd, Duchu wity 2670 Nikt nie mo e powiedzie bez pomocy Ducha witego Panem jest Jezus (1 Kor 12, 3). Za ka dym razem, gdy zaczynamy modli si do Jezusa, Duch wity swoj uprzedzajc ask wprowadza nas na drog modlitwy. Skoro uczy On nas modlitwy, przypominajc nam Chrystusa, to
czy nie mo na modli si do Niego samego? Wanie dlatego Koci zachca nas, abymy codziennie wzywali Ducha witego, zwaszcza na pocztku i na kocu ka dej wa nej czynnoci. Jeli Duch nie ma by wielbiony, to jak e przebstwiaby mnie przez chrzest? A jeli ma by wielbiony, to dlaczego nie ma by przedmiotem szczeglnego kultu?15 2671 Tradycyjn form proby o Ducha witego jest wezwanie skierowane do Ojca przez Chrystusa, naszego Pana, by On da nam Ducha Pocieszyciela16. Jezus podkrela z naciskiem t prob w swoje imi w tej samej chwili, gdy obiecuje dar Ducha Prawdy17. Najprostsz i najbardziej bezporedni modlitw jest tak e tradycyjna modlitwa: Przyjd, Duchu wity. Ka da tradycja liturgiczna rozwina j w antyfonach i hymnach: Przyjd, Duchu wity, napenij serca swoich wiernych i zapal w nich ogie swojej mioci18. Krlu niebieski, Duchu Pocieszycielu, Duchu Prawdy, wszdzie obecny i napeniajcy wszystko, skarbcu wszelkiego dobra i rdo ycia, przybd, zamieszkaj w nas, oczy nas i zbaw nas, o Ty, ktry jest Dobry!19 2672 Duch wity, ktrego namaszczenie przenika ca nasz istot, jest wewntrznym Nauczycielem modlitwy chrzecijaskiej. On jest twrc ywej tradycji modlitwy. Oczywicie, jest tyle drg w modlitwie, co modlcych si, ale ten sam Duch dziaa we wszystkich i ze wszystkimi. W komunii Ducha witego modlitwa chrzecijaska jest modlitw w Kociele. W komunii ze wit Matk Boga 2673 W modlitwie Duch wity jednoczy nas z Osob Jedynego Syna w Jego uwielbionym czowieczestwie. To przez nie i w nim nasza synowska modlitwa prowadzi do komunii w Kociele z Matk Jezusa20. 2674 Od wyra enia w wierze przyzwolenia Maryi w chwili Zwiastowania i niezachwianego podtrzymania go pod krzy em Jej macierzystwo rozciga si odtd na braci i siostry Jej Syna, ktrzy s pielgrzymujcymi jeszcze i nara onymi na trudy i niebezpieczestwa21. Jezus, jedyny Porednik, jest drog naszej modlitwy; Maryja, Matka Jezusa i Matka nasza, nie przysania Go; Ona wskazuje drog (Hodoghitria), jest jej Znakiem, wedug tradycyjnej ikonografii na Wschodzie i na Zachodzie. 2675 Na podstawie tego szczeglnego wspdziaania Maryi z dziaaniem Ducha witego Kocioy rozwiny modlitw do witej Matki Boga, skupiajc j na Osobie Chrystusa ukazanej w Jego misteriach. W niezliczonych hymnach i antyfonach, ktre wyra aj t modlitw, najczciej wystpuj na przemian dwa d enia: jedno uwielbia Pana za wielkie rzeczy, jakie uczyni swojej pokornej Suebnicy, a przez Ni wszystkim ludziom22; drugie powierza Matce Jezusa bagania i uwielbienia dzieci Bo ych, poniewa Ona zna teraz ludzko, ktra w Niej zostaje polubiona przez Syna Bo ego. 2676 Te dwa d enia modlitwy do Maryi znalazy szczeglny wyraz w modlitwie Zdrowa Maryjo: Zdrowa Maryjo (Raduj si, Maryjo). Pozdrowienie anioa Gabriela rozpoczyna modlitw Zdrowa. To sam Bg, za porednictwem anioa, pozdrawia Maryj. W naszej modlitwie omielamy si podj na nowo pozdrowienie Maryi wraz ze spojrzeniem, jakie Bg skierowa na sw pokorn Su ebnic23, i cieszymy si z radoci, jak On w Niej znajduje24. aski pena, Pan z Tob: Dwa sowa pozdrowienia anioa wyjaniaj si wzajemnie. Maryja jest pena aski, poniewa Pan jest z Ni. aska, jak jest napeniona, oznacza obecno Tego, ktry jest rdem wszelkiej aski. Ciesz si... Cro Jeruzalem... Mocarz pord ciebie (So 3,14.17a). Maryja, w ktrej sam Pan przychodzi zamieszka, jest uosobieniem cry Syjonu, Ark Przymierza, miejscem, gdzie przebywa chwaa Pana: jest Ona przybytkiem Boga z ludmi (Ap 21, 3). Pena aski jest cakowicie oddana Temu, ktry przychodzi w Niej zamieszka i ktrego Ona ma wyda na wiat. Bogosawiona Ty midzy niewiastami i bogosawiony owoc ywota Twojego, Jezus. Po pozdrowieniu anioa czynimy naszym pozdrowienie El biety. Napeniona Duchem witym (k 1, 41) El bieta jest pierwsza w dugim szeregu pokole, ktre bogosawi Maryj25: Bogosawiona jeste, ktra uwierzya... (k 1, 45); Maryja jest bogosawiona midzy niewiastami, poniewa uwierzya w wypenienie si sowa Pana. Abraham przez swoj wiar sta si bogosawiestwem dla ludw caej ziemi (Rdz 12, 3). Maryja przez swoj wiar staa si Matk wierzcych, dziki ktrej
wszystkie narody ziemi otrzymuj Tego, ktry jest samym bogosawiestwem Boga: Bogosawiony owoc ywota Twojego, Jezus. 2677 wita Maryjo, Matko Bo a, mdl si za nami... Zdumiewamy si razem z El biet: A skd e mi to, e Matka mojego Pana przychodzi do mnie? (k 1, 43). Poniewa daje nam Jezusa, swego Syna, Maryja jest Matk Boga i Matk nasz; mo emy Jej powierza wszystkie nasze troski i nasze proby. Ona modli si za nami, podobnie jak modlia si za siebie: Niech mi si stanie wedug twego sowa! (k 1, 38). Powierzajc si Jej modlitwie, zdajemy si razem z Ni na wol Bo : Bd wola Twoja. Mdl si za nami grzesznymi, teraz i w godzin mierci naszej. Proszc Maryj, by si modlia za nami, uznajemy siebie za biednych grzesznikw i zwracamy si do Matki miosierdzia, do Caej witej. Powierzamy si Jej teraz, w dzisiaj naszego ycia. Nasza ufno rozciga si a do powierzenia Jej ju teraz godziny naszej mierci. Modlimy si, by bya obecna przy niej jak przy mierci swojego Syna na krzy u i w godzinie naszego przejcia przyja nas jako nasza Matka26, by poprowadzi nas do swego Syna Jezusa, do raju. 2678 Pobo no redniowieczna na Zachodzie rozwina modlitw r acow, wprowadzajc j jako ludow form zastpcz Modlitwy Godzin. Na Wschodzie litanijna forma Akathistos i Paraklisis pozostaa zbli ona do chrowego oficjum w Kocioach bizantyjskich, podczas gdy tradycje: ormiaska, koptyjska i syryjska daway pierwszestwo ludowym hymnom i pieniom ku czci Matki Bo ej. Jednak e w Ave Maria, w teotokionach, hymnach w. Efrema czy w. Grzegorza z Nareku tradycja modlitwy jest zasadniczo ta sama. 2679 Maryja jest doskona Orantk, figur Kocioa. Gdy modlimy si do Niej, wraz z Ni czymy si z zamysem Ojca, ktry posya swego Syna dla zbawienia wszystkich ludzi. Podobnie jak umiowany ucze, przyjmujemy do siebie27 Matk Jezusa, ktra staa si Matk wszystkich yjcych. Mo emy modli si z Ni i do Niej. Modlitwa Kocioa jest jakby prowadzona przez modlitw Maryi. Jest z Maryj zjednoczona w nadziei28. W skrcie 2680 Modlitwa jest przede wszystkim skierowana do Ojca; w taki sam sposb kieruje si ona do Jezusa, zwaszcza przez wzywanie Jego witego imienia: Panie, Jezu Chryste, Synu Bo y, zmiuj si nad nami grzesznymi! 2681 Nikt nie mo e powiedzie bez pomocy Ducha witego: Panem jest Jezus (1 Kor 12, 3). Koci zachca nas, bymy wzywali Ducha witego jako wewntrznego Nauczyciela modlitwy chrzecijaskiej. 2682 Koci chtnie modli si w komunii z Dziewic Maryj ze wzgldu na Jej szczeglne wspdziaanie z Duchem witym, aby razem z Ni uwielbia wielkie rzeczy, ktre Bg uczyni w Niej, oraz by powierza Jej bagania i uwielbienia.
Artyku trzeci PRZEWODNICY MODLITWY Wielu wiadkw 2683 wiadkowie, ktrzy poprzedzili nas w drodze do Krlestwa29, szczeglnie ci, ktrych Koci uznaje za witych, uczestnicz w ywej tradycji modlitwy przez wzr swojego ycia, przez pozostawione przez nich pisma oraz przez swoj modlitw dzisiaj. Kontempluj oni Boga, wychwalaj Go i nieustannie opiekuj si tymi, ktrych pozostawili na ziemi. Wchodzc do radoci swego Nauczyciela, zostali postawieni nad wieloma30. Wstawiennictwo jest ich najwy sz su b zamysowi Boemu. Mo emy i powinnimy modli si do nich, aby wstawiali si za nami i za caym wiatem. 2684 W komunii witych rozwiny si w historii Kociow r ne duchowoci. Osobisty charyzmat wiadka mioci Boga do ludzi mg by przekazany, jak na przykad duch Eliasza Elizeuszowi31 i Janowi Chrzcicielowi32, by uczniowie mogli uczestniczy w tym duchu33. Duchowo znajduje si tak e w miejscu zetknicia r nych prdw liturgicznych i teologicznych oraz wiadczy o inkulturacji
wiary w okrelone rodowisko ludzkie i jego histori. R ne duchowoci chrzecijaskie uczestnicz w ywej tradycji modlitwy i s niezbdnymi przewodnikami dla wiernych. W swojej bogatej r norodnoci rozszczepiaj one czyste i jedyne wiato Ducha witego. Duch jest rzeczywicie miejscem witych, a wity jest waciwym miejscem dla Ducha, ofiarowuje si on bowiem, by zamieszkiwa z Bogiem, i zosta nazwany Jego wityni34. Sudzy modlitwy 2685 Rodzina chrzecijaska jest pierwszym miejscem wychowania do modlitwy. Zbudowana na sakramencie ma estwa jest Kocioem domowym, w ktrym dzieci Bo e ucz si modlitwy jak Koci oraz wytrwaoci w modlitwie. Szczeglnie dla maych dzieci codzienna modlitwa rodzinna jest pierwszym wiadectwem ywej pamici Kocioa, cierpliwie pobudzanej przez Ducha witego. 2686 Wywiceni do posugi s rwnie odpowiedzialni za formowanie do modlitwy swoich braci i sistr w Chrystusie. Jako sudzy Dobrego Pasterza zostali wywiceni, by prowadzi Lud Bo y do ywych rde modlitwy, jakimi s: sowo Bo e, liturgia, ycie teologalne, dzisiaj Boga w konkretnych sytuacjach35. 2687 Wielu zakonnikw powicio cae swoje ycie modlitwie. Ju na pustyni egipskiej pustelnicy, mnisi i mniszki powicali swj czas uwielbianiu Boga i wstawianiu si za Jego ludem. ycie konsekrowane nie mo e istnie ani rozwija si bez modlitwy; jest ona jednym z ywych rde kontemplacji i ycia duchowego w Kociele. 2688 Celem katechezy dzieci, modzie y i dorosych jest to, by sowo Bo e byo rozwa ane w modlitwie osobistej, aktualizowane w modlitwie liturgicznej oraz stale uwewntrzniane, by wydao swj owoc w nowym yciu. Katecheza jest tak e miejscem, w ktrym pobo no ludowa mo e zosta poddana ocenie i wychowaniu36 Nauczenie si na pami podstawowych modlitw jest niezbdnym oparciem w yciu modlitwy; wa ne jest jednak to, by doprowadzi do zasmakowania w jej treci37 . 2689 Grupy modlitewne, jak rwnie szkoy modlitwy, s dzi jednym ze znakw i jednym z bodcw odnowy modlitwy w Kociele, pod warunkiem e czerpi z autentycznych rde modlitwy chrzecijaskiej. Troska o jedno jest znakiem prawdziwej modlitwy w Kociele. 2690 Duch wity udziela niektrym wiernym daru mdroci, wiary i rozeznania dotyczcego tego dobra wsplnego, jakim jest modlitwa (kierownictwo duchowe). Osoby, ktre zostay obdarzone tym darem, s prawdziwymi sugami ywej tradycji modlitwy: Dlatego wanie dusza, ktra chce postpi w doskonaoci, powinna wedug rady w. Jana od Krzy a dobrze uwa a, w jakie rce si oddaje, albowiem jaki jest mistrz, taki bdzie ucze; jaki jest ojciec, taki bdzie syn. Co wicej: Przewodnicy duchowi winni by nie tylko mdrzy i roztropni, ale tak e posiada szczeglne dowiadczenie. Jeli przewodnicy duchowi nie maj dowiadczenia w yciu duchowym, nie bd zdolni pokierowa duszami, gdy Bg bdzie je chcia prowadzi, poniewa oni ich nie zrozumiej38 . Miejsca sprzyjajce modlitwie 2691 Koci, dom Bo y, jest waciwym miejscem modlitwy liturgicznej dla wsplnoty parafialnej. Jest on rwnie uprzywilejowanym miejscem adoracji rzeczywistej obecnoci Chrystusa w Najwitszym Sakramencie. Wybr sprzyjajcego miejsca nie jest obojtny dla prawdziwoci modlitwy: Dla modlitwy osobistej mo e to by kcik modlitewny z Pismem witym i obrazami, by trwa tam w ukryciu przed naszym Ojcem39; w rodzinie chrzecijaskiej taki rodzaj maego oratorium sprzyja wsplnej modlitwie. W okolicach, gdzie istniej klasztory, powoaniem tych wsplnot jest sprzyjanie dzieleniu Modlitwy Godzin z wiernymi oraz umo liwianie im samotnoci koniecznej dla bardziej intensywnej modlitwy osobistej40. Pielgrzymki przypominaj nasz wdrwk na ziemi ku niebu. Tradycyjnie ju s one czasem intensywnej odnowy modlitwy. Dla pielgrzymw poszukujcych waciwych im ywych rde sanktuaria s wyjtkowymi miejscami prze ywania jako Koci form modlitwy chrzecijaskiej.
W skrcie 2692 W swojej modlitwie Koci pielgrzymujcy jest zczony z modlitw witych, ktrych usilnie prosi o wstawiennictwo. 2693 R ne duchowoci chrzecijaskie uczestnicz w ywej tradycji modlitwy i s cennymi przewodnikami w yciu duchowym. 2694 Rodzina chrzecijaska jest pierwszym miejscem wychowania do modlitwy. 2695 Pomoc dotyczc modlitwy zapewniaj w Kociele: wywiceni do posugi, ycie konsekrowane, katecheza, grupy modlitewne i kierownictwo duchowe. 2696 Miejscami najbardziej sprzyjajcymi modlitwie s: osobiste lub rodzinne oratorium, klasztory, sanktuaria pielgrzymkowe, a przede wszystkim koci, ktry jest waciwym miejscem modlitwy liturgicznej dla wsplnoty parafialnej oraz uprzywilejowanym miejscem adoracji eucharystycznej.
Rozdzia trzeci YCIE MODLITWY 2697 Modlitwa jest yciem nowego serca. Powinna o ywia nas w ka dej chwili. Tymczasem zapominamy o Tym, ktry jest naszym yciem i naszym Wszystkim. Dlatego wic mistrzowie ycia duchowego, zgodnie z tradycj ksig Powtrzonego Prawa i Prorokw, kad nacisk na modlitw jako pami o Bogu, czste budzenie pamici serca: Trzeba przypomina sobie o Bogu czciej, ni oddychamy1. Nie mo na jednak modli si w ka dym czasie, jeli pragnc takiej modlitwy, nie modlimy si w pewnych chwilach: s to szczeglne momenty modlitwy chrzecijaskiej, jeli chodzi o intensywno i trwanie. 2698 Tradycja Kocioa proponuje wiernym pewien rytm modlitwy, majcy podtrzymywa modlitw nieustann. Niektre z nich s codzienne: modlitwa poranna i wieczorna, przed jedzeniem i po jedzeniu, Liturgia Godzin. Niedziela, skupiona wok Eucharystii, jest uwicana przede wszystkim przez modlitw. Cykl roku liturgicznego i jego wielkie wita s podstawowym rytmem ycia modlitewnego chrzecijan. 2699 Pan prowadzi ka d osob drogami i sposobami, zgodnymi z Jego upodobaniem. Ka dy wierny odpowiada Mu zgodnie z postanowieniem swojego serca i osobist form swojej modlitwy. Tradycja chrzecijaska zachowaa jednak trzy gwne formy ycia modlitwy: modlitwa ustna, rozmylanie, kontemplacja. Ich wspln cech jest skupienie serca. Ta czujno w zachowywaniu sowa i trwaniu w obecnoci Boga czyni z tych trzech form intensywne chwile ycia modlitwy.
Artyku pierwszy FORMY MODLITWY I. Modlitwa ustna 2700 Bg przez swoje Sowo mwi do czowieka. Przez sowa, wypowiadane w myli lub na gos, nasza modlitwa nabiera ksztatu. Najwa niejsza jednak jest obecno serca w Tym, do kogo mwimy w modlitwie. To, czy nasza modlitwa bdzie wysuchana, nie zale y od iloci sw, lecz od zapau naszych dusz2. 2701 Modlitwa ustna jest niezbdnym elementem ycia chrzecijaskiego. Uczniw, przyciganych cich modlitw Nauczyciela, uczy On modlitwy ustnej : Ojcze nasz. Jezus modli si nie tylko modlitwami liturgicznymi Synagogi; Ewangelie ukazuj nam, jak wypowiada gono swoj modlitw osobist, od wzniosego bogosawiestwa Ojca3 a do trwogi w Getsemani4.
2702 Potrzeba poczenia zmysw z modlitw wewntrzn jest zgodna z wymaganiem naszej ludzkiej natury. Jestemy ciaem i duchem i dlatego odczuwamy potrzeb wyra enia na zewntrz naszych uczu. Musimy modli si ca nasz istot, by nada naszemu baganiu jak najwiksz moc. 2703 Potrzeba ta odpowiada rwnie wymaganiu Bo emu. Bg szuka czcicieli w Duchu i Prawdzie, a w konsekwencji modlitwy ywej, wznoszcej si z gbi duszy. Oczekuje On rwnie wyrazu zewntrznego, ktry czy ciao z modlitw wewntrzn, poniewa skada Mu ona doskonay hod z tego wszystkiego, do czego ma On prawo. 2704 Poniewa modlitwa ustna ma charakter zewntrzny i jest w peni ludzka, jest przede wszystkim modlitw tumw. Ale nawet modlitwa najbardziej wewntrzna nie powinna pomija modlitwy ustnej. Modlitwa staje si wewntrzna w takiej mierze, w jakiej uwiadamiamy sobie Tego, do ktrego mwimy5. Wtedy modlitwa ustna staje si pierwszym stopniem modlitwy kontemplacyjnej. II. Rozmylanie 2705 Rozmylanie polega przede wszystkim na poszukiwaniu. Duch szuka zrozumienia pyta dlaczego i jak ycia chrzecijaskiego, aby przylgn do tego, o co Bg prosi, i udzieli na to odpowiedzi. Potrzebna jest do tego trudna do osignicia uwaga. Zazwyczaj pomagaj w tym ksigi, ktre chrzecijanie maj do dyspozycji: Pismo wite, zwaszcza Ewangelia, wite obrazy, teksty liturgiczne z dnia i danego okresu liturgicznego, pisma mistrzw duchowych, dziea z zakresu duchowoci, wielka ksiga stworzenia oraz ksiga historii, karta Bo ego dzisiaj. 2706 Rozmylanie nad tym, co si czyta, prowadzi do przyswojenia sobie treci przez odniesienie jej do siebie samego. Tu otwiera si inna ksiga: ksiga ycia. Przechodzi si od mylenia do rzeczywistoci. W zale noci od stopnia pokory i wiary odkrywamy d enia, ktre dziaaj w sercu, i mo emy je rozeznawa. Chodzi o czynienie prawdy, by doj do wiata: Panie, co chcesz, abym czyni? 2707 Metody rozmylania s tak zr nicowane jak mistrzowie ycia duchowego. Chrzecijanin powinien d y do rozmylania w sposb regularny; w przeciwnym razie bdzie podobny do trzech pierwszych rodzajw gleby z przypowieci o siewcy6. Jednak metoda jest tylko przewodnikiem; wa ne jest, by i naprzd z Duchem witym jedyn drog modlitwy, ktr jest Jezus Chrystus. 2708 Rozmylanie pobudza myl, wyobrani, uczucie, pragnienie. Takie uaktywnienie jest konieczne do pogbienia pewnoci wiary, pobudzenia nawrcenia serca i umocnienia woli, by i za Chrystusem. Modlitwa chrzecijaska chtnie podejmuje rozmylanie o misteriach Chrystusa, na przykad w lectio divina lub w r acu. Ta forma refleksji modlitewnej ma ogromn warto, jednak modlitwa chrzecijaska powinna zd a jeszcze dalej: do poznania mioci Pana Jezusa, do zjednoczenia z Nim. III. Kontemplacja 2709 Co to jest kontemplacja? w. Teresa odpowiada: Kontemplacja mylna nie jest, wedug mnie, niczym innym jak gbokim zwizkiem przyjani, w ktrym rozmawiamy sam na sam z Bogiem, w przekonaniu, e On nas kocha7. Kontemplacja szuka Tego, ktrego miuje dusza moja (Pnp 1, 7)8, to znaczy Jezusa, a w Nim Ojca. Jest On poszukiwany, a pragnienie Boga jest zawsze pocztkiem mioci; jest On poszukiwany w czystej wierze, w tej wierze, ktra sprawia nasze narodzenie z Niego i ycie w Nim. W czasie kontemplacji mo na jeszcze rozmyla, w ka dym jednak razie spojrzenie kieruje si na Pana. 2710 Wybr czasu i dugoci trwania kontemplacji zale y od zdecydowania woli, objawiajcej tajemnice serca. Nie kontemplujemy wtedy, kiedy mamy czas: znajdujemy czas, by by dla Pana, z silnym postanowieniem, aby Mu go pniej nie odbiera, niezale nie od dowiadcze czy oschoci spotkania. Nie zawsze mo na rozmyla, ale zawsze mo na wej w kontemplacj, niezale nie od warunkw zdrowia, pracy czy uczuciowoci. Serce jest miejscem poszukiwania i spotkania, w ubstwie i w wierze. 2711 Wejcie w kontemplacj jest analogiczne do wejcia w liturgi eucharystyczn: jest nim skupienie serca; poddanie caej naszej istoty tchnieniu Ducha witego; zamieszkanie w domu
Paskim, jakim jestemy; pobudzenie wiary, by wej w obecno Tego, ktry nas oczekuje; zrzucenie wszelkich masek i zwrcenie serca do kochajcego nas Pana, aby odda si Mu jako ofiara, ktra zostanie oczyszczona i przeksztacona. 2712 Kontemplacja jest modlitw dziecka Bo ego, grzesznika, ktremu przebaczono, ktry zgadza si na przyjcie mioci, jak jest kochany, i chce na ni odpowiedzie jeszcze bardziej kochajc9. Jest on jednak wiadomy, e jego odwzajemniajca mio jest t mioci, ktr Duch rozlewa w jego sercu, albowiem wszystko jest ask od Boga. Kontemplacja jest pokornym i ubogim powierzeniem si miujcej woli Ojca w coraz gbszym zjednoczeniu z Jego umiowanym Synem. 2713 Kontemplacja jest wic najprostszym sposobem wyra enia tajemnicy modlitwy. Jest ona darem, ask; nie mo na przyj jej inaczej jak tylko w pokorze i ubstwie. Kontemplacja jest zwizkiem przymierza ustanowionym przez Boga w gbi naszego bytu10. Kontemplacja jest komuni: Trjca wita ksztatuje w niej czowieka obraz Bo y na swoje podobiestwo. 2714 Kontemplacja jest tak e najbardziej intensywnym czasem modlitwy. W niej Ojciec sprawia w nas przez Ducha swego wzmocnienie siy wewntrznego czowieka, by Chrystus zamieszka przez wiar w naszych sercach i abymy zostali wkorzenieni i ugruntowani w mioci (Ef 3,16-17). 2715 Kontemplacja jest spojrzeniem wiary utkwionym w Jezusa Chrystusa. Wpatruj si w Niego, a On wpatruje si we mnie mwi do w czasach swego witego proboszcza wieniak z w Ars modlcy si przed tabernakulum. Ta uwaga zwrcona na Niego jest wyrzeczeniem si wasnego "ja". Jego spojrzenie oczyszcza serce. wiato spojrzenia Jezusa owieca oczy naszego serca; uczy nas widzie wszystko w wietle Jego prawdy i Jego wspczucia dla wszystkich ludzi. Kontemplacja kieruje rwnie wzrok na misteria tajemnice ycia Chrystusa. W ten sposb uczy wewntrznego poznania Pana, by Go coraz bardziej kocha i i za Nim11. 2716 Kontemplacja jest suchaniem sowa Bo ego. Suchanie to, dalekie od biernoci, jest posuszestwem wiary, bezwarunkowym przyjciem go przez sug i miujcym przylgniciem dziecka. Uczestniczy ono w tak Syna, ktry sta si Sug, i w Fiat Jego pokornej Su ebnicy. 2717 Kontemplacja jest milczeniem, symbolem wiata, ktry nadchodzi12, lub milczc mioci13. Sowa w kontemplacji nie maj charakteru dyskursywnego, lecz s niczym iskry, ktre zapalaj ogie mioci. W tym milczeniu, nieznonym dla czowieka zewntrznego, Ojciec wypowiada do nas swoje Sowo, ktre przyjmuje ciao, cierpi, umiera i zmartwychwstaje, a Duch przybrania za synw pozwala nam uczestniczy w modlitwie Jezusa. 2718 Kontemplacja jest zjednoczeniem z modlitw Jezusa w takim stopniu, w jakim pozwala uczestniczy w Jego misterium. Misterium Chrystusa jest sprawowane przez Koci w Eucharystii, a Duch wity o ywia je w kontemplacji, aby zostao ukazane przez czynn mio. 2719 Kontemplacja jest komuni mioci przynoszc ycie dla wielu w takiej mierze, w jakiej jest ona zgod na trwanie w nocy wiary. Paschalna Noc Zmartwychwstania przechodzi przez noc agonii i grobu. S to trzy szczeglne chwile Godziny Jezusa, ktre Jego Duch (a nie sabe ciao) o ywia w kontemplacji. Trzeba zgodzi si, by czuwa z Nim jedn godzin14. W skrcie 2720 Koci zachca wiernych do regularnej modlitwy: modlitw codziennych, Liturgii Godzin, niedzielnej Eucharystii, wit roku liturgicznego. 2721 Tradycja chrzecijaska obejmuje trzy gwne formy ycia modlitwy: modlitw ustn, rozmylanie i kontemplacj. Skupienie serca jest ich wspln cech. 2722 Modlitwa ustna, oparta na zjednoczeniu ciaa i ducha w naturze ludzkiej, wcza ciao w modlitw wewntrzn serca, za przykadem Chrystusa modlcego si do swojego Ojca i uczcego swoich uczniw modlitwy Ojcze nasz. 2723 Rozmylanie jest modlitewnym poszukiwaniem, ktre pobudza myl, wyobrani, uczucie, pragnienie. Jego celem jest przyswojenie sobie w wierze rozwa anego przedmiotu, odniesionego do rzeczywistoci naszego ycia.
2724 Kontemplacja mylna jest prost form wyra enia tajemnicy modlitwy. Jest spojrzeniem wiary utkwionym w Jezusa, suchaniem sowa Bo ego, milczc mioci. Urzeczywistnia ona zjednoczenie z modlitw Chrystusa w takim stopniu, w jakim pozwala nam uczestniczy w Jego misterium.
Artyku drugi WALKA MODLITWY 2725 Modlitwa jest darem aski oraz zdecydowan odpowiedzi z naszej strony. Zawsze zakada ona pewien wysiek. Wielcy ludzie modlitwy Starego Przymierza przed Chrystusem, jak rwnie Matka Bo a i wici wraz z Chrystusem pouczaj nas, e modlitwa jest walk. Przeciw komu? Przeciw nam samym i przeciw podstpom kusiciela, ktry robi wszystko, by odwrci czowieka od modlitwy, od zjednoczenia z Bogiem. Modlimy si tak, jak yjemy, poniewa tak yjemy, jak si modlimy. Jeli nie chcemy stale postpowa wedug Ducha Chrystusa, nie mo emy tak e stale modli si w Jego imi. Duchowa walka nowego ycia chrzecijanina jest nieodczna od walki modlitwy. I. Zarzuty wobec modlitwy 2726 W walce modlitwy musimy przeciwstawia si w nas samych i wok nas bdnym pojciom o modlitwie. Niektrzy widz w niej zwyky proces psychologiczny, inni wysiek koncentracji, by doj do pustki wewntrznej. Jeszcze inni zaliczaj j do postaw i sw rytualnych. W podwiadomoci wielu chrzecijan modlitwa jest zajciem, nie dajcym si pogodzi z tym wszystkim, co maj do zrobienia; nie maj na ni czasu. Ci, ktrzy szukaj Boga przez modlitw, szybko zniechcaj si, gdy nie wiedz, i modlitwa pochodzi rwnie od Ducha witego, a nie od nich samych. 2727 Musimy rwnie przeciwstawia si mentalnoci tego wiata; wscza si ona w nas, jeli nie jestemy czujni; na przykad prawdziwe miaoby by tylko to, co zostao sprawdzone rozumowo i naukowo (tymczasem modlitwa jest tajemnic, ktra przekracza nasz wiadomo i podwiadomo); wartoci produkcyjne i wydajno (modlitwa jest nieproduktywna, a zatem bezu yteczna); zmysowo i wygodnictwo, kryteria prawdy, dobra i pikna (tymczasem modlitwa, umiowanie Pikna [filokalia], jest pochonita chwa Boga ywego i prawdziwego); przeciwstawiajc modlitw aktywizmowi, przedstawia si j jako ucieczk od wiata. Tymczasem modlitwa chrzecijaska nie jest odwrceniem si od historii ani ucieczk od ycia. 2728 Wreszcie, nasza walka powinna przeciwstawia si temu, co odczuwamy jako nasze niepowodzenia w modlitwie: zniechcenie z powodu oschoci, zasmucenie, e nie wszystko dajemy Panu, gdy mamy wiele posiadoci15, zawd, e nie zostalimy wysuchani zgodnie z nasz wasn wol, zraniona pycha, ktra utwierdza si wskutek naszego poczucia niegodnoci, poniewa jestemy grzesznikami, uczulenie na bezinteresowno modlitwy itd. Wniosek jest zawsze ten sam: po co si modli? Aby przezwyci y te przeszkody, trzeba walczy o pokor, ufno i wytrwao. II. Pokorna czujno serca Wobec trudnoci w modlitwie 2729 Najczstsz trudnoci w naszej modlitwie jest roztargnienie. W modlitwie ustnej mo e ono dotyczy wyrazw i ich sensu; o wiele bardziej mo e dotyczy Tego, do ktrego si modlimy w modlitwie ustnej (liturgicznej czy osobistej), w czasie rozmylania i podczas kontemplacji. Prba odrzucenia roztargnienia rwnaaby si popadniciu w jego sida, podczas gdy wystarczy powrci do swego serca: roztargnienie wyjawia nam, do czego jestemy przywizani, i pokorne uwiadomienie sobie tego przed Panem powinno obudzi nasz mio przede wszystkim do Niego przez zdecydowane ofiarowanie Mu naszego serca, by je oczyci. Tu wanie ma miejsce walka: chodzi o wybr Pana, ktremu mamy su y16. 2730 Od strony pozytywnej walka przeciw naszemu zaborczemu i wadczemu ja polega na czuwaniu, na prostocie serca. Gdy Jezus kadzie nacisk na potrzeb czuwania, chodzi zawsze o czuwanie w odniesieniu do Niego, do Jego Przyjcia w dniu ostatecznym i ka dego dnia: dzisiaj. Oblubie-
niec przychodzi pord nocy; wiatem, ktre nie powinno zgasn, jest wiato wiary: O Tobie mwi moje serce: Szukaj Jego oblicza (Ps 27, 8). 2731 Inn trudnoci, zwaszcza dla tych, ktrzy chc si modli szczerze, jest oscho. Jest ona elementem kontemplacji, gdy serce jest wyjaowione, nie znajdujc upodobania w mylach, wspomnieniach i uczuciach, nawet duchowych. Jest to chwila czystej wiary, ktra wiernie trwa przy Jezusie w agonii i w grobie. Je eli ziarno pszenicy obumrze, przynosi plon obfity (J 12, 24). Jeli oscho pochodzi z braku korzeni, gdy sowo pado na ska, wwczas walka zale y od nawrcenia17. Wobec pokus w modlitwie 2732 Najczstsz i najbardziej ukryt pokus jest nasz brak wiary. Objawia si on nie tyle przez wyznane niedowiarstwo, co przez faktyczny wybr. Gdy zaczynamy si modli, natychmiast tysice prac i kopotw, uznanych za bardzo pilne, wchodz na pierwsze miejsce; i znowu jest to chwila prawdy serca i wyboru mioci. Zwracamy si do Pana jako do naszej ostatniej ucieczki: ale czy naprawd w to wierzymy? Albo bierzemy Pana za sprzymierzeca, ale serce cigle jeszcze pozostaje zarozumiae. W ka dym przypadku nasz brak wiary ukazuje, e nie jestemy jeszcze w postawie serca pokornego: beze Mnie nic nie mo ecie uczyni (J 15, 5). 2733 Inn pokus, ktra wynika z zarozumiaoci, jest znu enie. Ojcowie duchowni rozumiej przez nie rodzaj depresji na skutek porzucenia ascezy, zmniejszenia czujnoci, zaniedbania serca. Duch wprawdzie ochoczy, ale ciao sabe (Mt 26, 41). Z im wikszej wysokoci si spada, tym bardziej jest to bolesne. Bolesne zniechcenie jest odwrotnoci zarozumiaoci. Kto jest pokorny, nie dziwi si swojej ndzy, poniewa prowadzi go ona do wikszej ufnoci i wytrwania w staoci. III. Synowska ufno 2734 Synowska ufno jest poddawana prbie i potwierdza si w ucisku18. Zasadnicza trudno dotyczy modlitwy proby, wstawiennictwa za siebie lub za innych. Niektrzy przestaj w ogle si modli, poniewa jak sdz ich proba nie zostaje wysuchana. Pojawiaj si dwa pytania: dlaczego uwa amy, e nasza proba nie zostaa wysuchana? W jaki sposb nasza modlitwa jest wysuchana, skuteczna ? Dlaczego skar ymy si, e nie jestemy wysuchani? 2735 Najpierw powinien zdziwi nas pewien fakt. Gdy chwalimy Boga lub skadamy Mu dzikczynienie za wszelkie dobrodziejstwa, nie troszczymy si o to, by wiedzie, czy nasza modlitwa jest Mu mia. Chcemy natomiast zobaczy wynik naszej proby. Jaki wic obraz Boga motywuje nasz modlitw: czy jest On rodkiem do wykorzystania, czy te Ojcem naszego Pana Jezusa Chrystusa? 2736 Czy jestemy przekonani, e nie umiemy si modli tak, jak trzeba (Rz 8, 26)? Czy prosimy Boga o stosowne dobra? Nasz Ojciec dobrze wie, czego nam potrzeba, zanim Go o to poprosimy19, lecz oczekuje naszej proby, poniewa godno Jego dzieci polega na ich wolnoci. Trzeba wic modli si w Jego Duchu wolnoci, by mc prawdziwie pozna Jego wol20. 2737 Nic nie posiadacie, gdy si nie modlicie... Modlicie si, a nie otrzymujecie, bo si le modlicie, starajc si jedynie o zaspokojenie swych dz (Jk 4, 2-3)21. Je eli prosimy sercem podzielonym, cudzoo nym (Jk 4, 4), Bg nie mo e nas wysucha, gdy chce naszego dobra, naszego ycia. A mo e utrzymujecie, e na pr no Pismo mwi: Zazdronie po da On ducha, ktrego w nas utwierdzi? (Jk 4, 5). Nasz Bg jest o nas zazdrosny, co jest znakiem prawdy Jego mioci. Wejdmy w pragnienie Jego Ducha, a bdziemy wysuchani: Nie martw si, jeli nie otrzymujesz natychmiast od Boga tego, o co Go prosisz; oznacza to, e chce On przysporzy ci dobra przez twoj wytrwao w pozostawaniu z Nim na modlitwie22. Chce, by nasze pragnienie potwierdzio si w modlitwie. Tak nas przygotowuje do przyjcia tego, co jest gotw nam da23. W jaki sposb nasza modlitwa jest skuteczna?
2738 Objawienie modlitwy w ekonomii zbawienia uczy nas, e wiara opiera si na dziaaniu Boga w historii. Ufno synowska zrodzia si dziki Jego wyjtkowemu dziaaniu: przez Mk i Zmartwychwstanie Jego Syna. Modlitwa chrzecijaska jest wspprac z Jego Opatrznoci, z Jego zamysem mioci do ludzi. 2739 U w. Pawa ufno ta jest miaa24, oparta na modlitwie Ducha w nas i na wiernej mioci Ojca, ktry da nam swojego Syna jedynego25. Przemiana modlcego si serca jest pierwsz odpowiedzi na nasz prob. 2740 Modlitwa Jezusa czyni z modlitwy chrzecijaskiej skuteczn prob. On jest jej wzorem, modli si w nas i z nami. Skoro serce Syna szuka tylko tego, co podoba si Ojcu, to czy serca przybranych dzieci mogyby bardziej przywizywa si do darw ni do Dawcy? 2741 Jezus modli si rwnie za nas, w naszym imieniu i dla naszego dobra. Wszystkie nasze proby zostay raz na zawsze wczone w Jego woanie na krzy u i wysuchane przez Ojca w Jego Zmartwychwstaniu. Dlatego wic nie przestaje On wstawia si za nami u Ojca26. Jeli nasza modlitwa jest zdecydowanie zjednoczona z modlitw Jezusa, w zaufaniu i synowskiej miaoci, otrzymujemy wszystko, o co prosimy w Jego imi, a nawet o wiele wicej ni to: otrzymujemy samego Ducha witego, ktry posiada wszystkie dary. IV. Wytrwa w mioci 2742 Nieustannie si mdlcie (1 Tes 5,17), dzikujcie zawsze za wszystko Bogu Ojcu w imi naszego Pana Jezusa Chrystusa (Ef 5, 20), wrd wszelakiej modlitwy i bagania. Przy ka dej sposobnoci mdlcie si w Duchu! Nad tym wanie czuwajcie z ca usilnoci i procie za wszystkich witych (Ef 6,18). Nie zostao nam nakazane nieustannie pracowa, czuwa, prosi, natomiast prawem jest dla nas modlitwa nieustanna27. Ten niezmordowany zapa mo e pyn tylko z mioci. Wbrew naszemu znu eniu i lenistwu walka modlitwy jest walk pokornej, ufnej i wytrwaej mioci. Mio ta otwiera nasze serca na trzy owiecajce i o ywiajce prawdy dotyczce modlitwy: 2743 Modlitwa jest zawsze mo liwa. Czas chrzecijanina jest czasem Chrystusa Zmartwychwstaego, ktry jest z nami przez wszystkie dni (Mt 28, 20), niezale nie od jakichkolwiek burz28. Nasz czas jest w rku Boga: Mo na modli si czsto i gorco. Nawet na targu czy w czasie samotnej przechadzki, siedzc w swoim sklepiku czy te kupujc lub sprzedajc, a nawet przy gotowaniu29. 2744 Modlitwa jest yciow koniecznoci. Dowd przez przeciwiestwo jest nie mniej przekonujcy: jeli nie pozwalamy prowadzi si Duchowi, popadamy w niewol grzechu30. Jak e Duch wity mo e by naszym yciem, jeli nasze serce jest od Niego daleko? Nic nie jest tak wa ne jak modlitwa; sprawia ona, e to co niemo liwe, staje si mo liwe, to, co trudne, staje si atwe. Jest niemo liwe, aby grzeszy czowiek, ktry si modli31. Kto si modli, z pewnoci si zbawia; kto si nie modli, z pewnoci si potpia32. 2745 Modlitwa i ycie chrzecijaskie s nierozczne, gdy chodzi o t sam mio i o to samo wyrzeczenie, ktre wypywa z mioci; t sam synowsk i miujc zgodno z zamysem mioci Ojca; t sam przeksztacajc jedno w Duchu witym, ktry coraz bardziej nas upodabnia do Jezusa Chrystusa; t sam mio do wszystkich ludzi, t mio, jak Jezus nas umiowa. Wszystko da wam Ojciec, o cokolwiek Go poprosicie w imi moje. To wam przykazuj, abycie si wzajemnie miowali (J 15, 16-17). Ten tylko modli si nieustannie, kto modlitw czy z czynami, a czyny z modlitw. Tylko w ten sposb mo emy uzna za mo liw do urzeczywistnienia zasad nieustannej modlitwy33. ARCYKAPASKA MODLITWA JEZUSA 2746 Gdy nadesza Jego Godzina, Jezus modli si do Ojca34. Jego modlitwa najdu sza z przekazanych nam przez Ewangeli obejmuje ca ekonomi stworzenia i zbawienia, jak rwnie Jego
mier i Zmartwychwstanie. Modlitwa Godziny Jezusa pozostaje na zawsze Jego modlitw, podobnie jak Jego Pascha, ktra wypenia si raz na zawsze, pozostaje obecna w liturgii Jego Kocioa. 2747 Tradycja chrzecijaska susznie nazywa j modlitw arcykapask Jezusa. Jest to modlitwa naszego Arcykapana; jest ona nieodczna od Jego Ofiary, od Jego przejcia (Pascha) do Ojca, przez ktre zosta cakowicie powicony Ojcu35. 2748 W tej ofiarniczej modlitwie paschalnej wszystko zostao w Nim ponownie zjednoczone36: Bg i wiat; Sowo i ciao; ycie wieczne i czas; mio, ktra si wydaje, i grzech, ktry j zdradza; uczniowie bdcy jej wiadkami oraz ci, ktrzy uwierz w Niego dziki ich sowu; uni enie i chwaa. Jest to modlitwa jednoci. 2749 Jezus wypeni cakowicie dzieo Ojca i Jego modlitwa podobnie jak Jego Ofiara rozciga si a po spenienie si czasu. Modlitwa Godziny napenia czasy ostateczne i kieruje je do ich spenienia. Jezus, Syn, ktremu Ojciec da wszystko, powierzy si cakowicie Ojcu; jednoczenie wyra a si z niezale n wolnoci37 dziki wadzy, jak Ojciec da Mu nad wszystkim. Syn, ktry sta si Sug, jest Panem, Pantokratorem. Nasz Arcykapan, ktry modli si za nas, jest tak e Tym, ktry modli si w nas, i jest Bogiem, ktry nas wysuchuje. 2750 Jedynie wnikajc w wite Imi Pana Jezusa, mo emy przyj od wewntrz modlitw, jakiej On nas uczy: Ojcze nasz! Jego modlitwa arcykapaska inspiruje od wewntrz wielkie proby zawarte w Ojcze nasz: trosk o imi Ojca38, pragnienie Jego Krlestwa (chwaa39), wypenianie woli Ojca, Jego zamys zbawienia40 oraz wyzwolenie od za41. 2751 Wreszcie, wanie w tej modlitwie Jezus objawia i daje nam nierozczne poznanie Ojca i Syna42, ktre jest sam tajemnic ycia modlitwy. W skrcie 2752 Modlitwa zakada wysiek oraz walk przeciw nam samym i przeciw podstpom kusiciela. Walka modlitwy jest nieodczna od walki duchowej, koniecznej do staego postpowania wedug Ducha Chrystusa: modlimy si tak, jak yjemy, poniewa yjemy tak, jak si modlimy. 2753 W walce modlitwy musimy przeciwstawia si bdnym pojciom, r nym prdom umysowym, dowiadczeniu naszych niepowodze. Na te pokusy, ktre powoduj zwtpienie w u yteczno czy nawet w mo liwo modlitwy, nale y odpowiada pokor, ufnoci i wytrwaoci. 2754 Podstawowymi trudnociami w praktykowaniu modlitwy s roztargnienie i oscho. rodkiem zaradczym jest wiara, nawrcenie i czujno serca. 2755 Dwiema najczstszymi pokusami zagra ajcymi modlitwie s brak wiary i znu enie, ktre jest pewn form depresji na skutek porzucenia ascezy, co prowadzi do zniechcenia. 2756 Synowska ufno zostaje wystawiona na prb, gdy mamy wra enie, e nie zawsze jestemy wysuchiwani. Ewangelia wzywa nas do postawienia sobie pytania o zgodno naszej modlitwy z pragnieniem Ducha. 2757 Nieustannie si mdlcie (1 Tes 5,17). Modlitwa jest zawsze mo liwa. Jest nawet yciow koniecznoci. Modlitwa i ycie chrzecijaskie s nierozczne. 2758 Modlitwa Godziny Jezusa, susznie nazywana modlitw arcykapask43, streszcza ca ekonomi stworzenia i zbawienia. Inspiruje wielkie proby zawarte w modlitwie Ojcze nasz.
Dzia drugi MODLITWA PASKA OJCZE NASZ
2759 Gdy Jezus przebywa w jakim miejscu na modlitwie i skoczy j, rzek jeden z uczniw do Niego: Panie, naucz nas modli si, jak i Jan nauczy swoich uczniw (k 11,1). W odpowiedzi na t prob Pan powierza swoim uczniom i swojemu Kocioowi podstawow modlitw chrzecijask. w. ukasz podaje krtki jej tekst (pi prb)1, w. Mateusz natomiast wersj poszerzon (siedem prb)2. Tradycja liturgiczna Kocioa przyja tekst w. Mateusza (Mt 6, 9-13): Ojcze nasz, ktry jest w niebie, wi si imi Twoje; przyjd Krlestwo Twoje; bd wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj; i odpu nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom; i nie wd nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode Zego. 2760 Bardzo wczenie przyj si w liturgii zwyczaj dodawania doksologii na zakoczenie Modlitwy Paskiej. W Didache3: Bo Twoja jest potga i chwaa na wieki. Konstytucje Apostolskie4 dodaj na pocztku Krlestwo i ta wanie formua zostaa aktualnie przyjta w modlitwie ekumenicznej. Tradycja bizantyjska po chwaa dodaje: Ojca, Syna i Ducha witego. Msza Rzymski rozwija ostatni prob5 w wyranej perspektywie oczekiwania bogosawionej nadziei (Tt 2, 13) oraz przyjcia naszego Pana Jezusa Chrystusa, potem nastpuje aklamacja wypowiadana przez zgromadzenie albo powtrzenie doksologii z Konstytucji Apostolskich. Artyku pierwszy STRESZCZENIE CAEJ EWANGELII 2761 Modlitwa Paska jest rzeczywicie streszczeniem caej Ewangelii6. Gdy Pan przekaza nam t formu modlitwy, doda: Procie, a bdzie wam dane (k 11, 9). Ka dy mo e wic kierowa ku niebu r ne modlitwy wedug swoich potrzeb, ale zaczynajc zawsze od Modlitwy Paskiej, ktra pozostaje modlitw podstawow7. I. W centrum Pisma witego 2762 Po ukazaniu, e Psalmy s zasadniczym pokarmem modlitwy chrzecijaskiej i cz si z probami modlitwy Ojcze nasz, w. Augustyn koczy: Zbadajcie wszystkie modlitwy, jakie znajduj si w Pimie witym, a nie wierz, bycie mogli znale w nich co, czego nie zawieraaby Modlitwa Paska8. 2763 Cae Pismo wite (Prawo, Prorocy, Psalmy) zostao wypenione w Chrystusie9. Ewangelia jest Dobr Nowin. Jej pierwsza zapowied zostaa streszczona przez w. Mateusza w Kazaniu na Grze10. Modlitwa do naszego Ojca znajduje si w samym centrum tej zapowiedzi. W tym kontekcie znajduje swe wyjanienie ka da proba z modlitwy przekazanej nam przez Pana: Modlitwa Paska jest najdoskonalsz z modlitw... W niej prosimy nie tylko o to, czego mo emy susznie pragn, ale tak e w kolejnoci, w jakiej nale y tego pragn. Modlitwa Paska nie tylko uczy nas prosi, ale tak e ksztatuje wszystkie nasze uczucia11. 2764 Kazanie na Grze jest nauk ycia, Modlitwa Paska jest modlitw, ale zarwno przez t nauk, jak i modlitw Duch Pana nadaje nowy ksztat naszym pragnieniom, wewntrznym poruszeniom, ktre o ywiaj nasze ycie. Jezus swoimi sowami uczy nas tego nowego ycia i poucza, by prosi o nie w modlitwie. Od prawoci naszej modlitwy bdzie tak e zale aa prawo naszego ycia w Nim. II. Modlitwa Paska 2765 Tradycyjne wyra enie Modlitwa Paska (to znaczy Modlitwa Pana) oznacza, e modlitwy do naszego Ojca nauczy nas i da nam j Pan Jezus. Ta modlitwa pochodzca od Jezusa jest rzeczywicie jedyna: jest Pana. Z jednej strony, przez sowa tej modlitwy Jedyny Syn przekazuje nam
sowa, ktre da Mu Ojciec12: On jest Nauczycielem naszej modlitwy. Z drugiej strony, jako Sowo Wcielone, Jezus zna w swoim ludzkim sercu potrzeby swoich braci i sistr oraz objawia je nam: On jest wzorem naszej modlitwy. 2766 Jezus nie pozostawia nam jednak jakiej formuy do mechanicznego powtarzania13. Jak w ka dej modlitwie ustnej, przez Sowo Bo e Duch wity uczy dzieci Bo e modlitwy do Ojca. Jezus podaje nam nie tylko sowa naszej synowskiej modlitwy, ale rwnoczenie daje Ducha, przez ktrego staj si one w nas duchem i yciem (J 6, 63). Co wicej, na dowd i dla umo liwienia naszej synowskiej modlitwy Ojciec wysa do serc naszych Ducha Syna swego, ktry woa: Abba, Ojcze! (Ga 4, 6). Nasza modlitwa wyra a przed Bogiem nasze pragnienia. Ojciec, Ten, ktry przenika serca... zna zamiar Ducha... e przyczynia si za witymi zgodnie z wol Bo (Rz 8, 27). Modlitwa do naszego Ojca czy si z misterium posania Syna i Ducha. III. Modlitwa Kocioa 2767 Ten nierozczny dar sw Pana i Ducha witego, ktry o ywia je w sercach wierzcych, Koci otrzyma i prze ywa ju od swoich pocztkw. Pierwsze wsplnoty modliy si sowami Modlitwy Paskiej trzy razy dziennie14 w miejsce osiemnastu bogosawiestw, bdcych w u yciu w pobo noci ydowskiej. 2768 Wedug Tradycji apostolskiej Modlitwa Paska jest w sposb istotny zakorzeniona w modlitwie liturgicznej. Pan uczy nas modli si wsplnie za wszystkich naszych braci. Nie mwi On Ojcze mj, ktry jest w niebie, lecz Ojcze nasz, aby nasza modlitwa bya zanoszona w jednym duchu za cae Ciao Kocioa15. We wszystkich tradycjach liturgicznych Modlitwa Paska stanowi integraln cz Godzin wikszych witego Oficjum. Ale przede wszystkim w trzech sakramentach wtajemniczenia chrzecijaskiego uwydatnia si jej charakter eklezjalny: 2769 W chrzcie i w bierzmowaniu przekazywanie (traditio) Modlitwy Paskiej oznacza nowe narodzenie si do ycia Bo ego. Poniewa modlitwa chrzecijaska polega na mwieniu do Boga samym sowem Bo ym, dlatego ci, ktrzy s ponownie do ycia powoani... dziki sowu Boga, ktre jest ywe (1 P 1, 23), ucz si wzywa swojego Ojca tym jednym sowem, ktrego On zawsze wysuchuje. Od tej pory mog to czyni, gdy niezatarta piecz namaszczenia Duchem witym zostaa wycinita na ich sercu, uszach, wargach, na caej ich synowskiej istocie. Dlatego rwnie wikszo komentarzy patrystycznych do modlitwy Ojcze nasz jest skierowana do katechumenw i neofitw. Gdy Koci modli si sowami modlitwy Ojcze nasz, wtedy zawsze modli si i doznaje miosierdzia lud nowo narodzonych16. 2770 W liturgii eucharystycznej Modlitwa Paska ukazuje si jako modlitwa caego Kocioa. Objawia si jej peny sens i skuteczno. Umieszczona midzy Anafor (Modlitw eucharystyczn) a obrzdami Komunii witej, z jednej strony streszcza wszystkie proby i modlitwy wstawiennicze wyraone w epiklezie, a z drugiej strony wyra a prob o wejcie na Uczt Krlestwa, ktrej antycypacj jest Komunia sakramentalna. 2771 W Eucharystii Modlitwa Paska ukazuje tak e eschatologiczny charakter jej prb. Jest to modlitwa waciwa czasom ostatecznym, czasom zbawienia, ktre zostay zapocztkowane wraz z wylaniem Ducha witego, a ktre wypeni si wraz z powrotem Pana. Proby skierowane do naszego Ojca w odr nieniu od modlitw Starego Przymierza opieraj si na urzeczywistnionym ju raz na zawsze misterium zbawienia w Chrystusie Ukrzy owanym i Zmartwychwstaym. 2772 Z tej niewzruszonej wiary wypywa nadzieja, ktra o ywia ka d z siedmiu prb. Wyra aj one westchnienia obecnego czasu, czasu cierpliwoci i oczekiwania, w ktrym jeszcze si nie ujawnio, czym bdziemy (1 J 3, 2)17. Eucharystia i modlitwa Ojcze nasz s nastawione na przybycie Pana: a przyjdzie (1 Kor 11, 26). W skrcie
2773 W odpowiedzi na prob swoich uczniw (Panie, naucz nas modli si: k 11, 1) Jezus powierza im podstawow modlitw chrzecijask: Ojcze nasz. 2774 Modlitwa Paska jest rzeczywicie streszczeniem caej Ewangelii18, najdoskonalsz z modlitw19. Znajduje si ona w centrum Pisma witego. 2775 Zostaa nazwana Modlitw Pask, poniewa wzoru naszej modlitwy. pochodzi od Pana Jezusa, Mistrza i
2776 Modlitwa Paska jest waciw modlitw Kocioa. Stanowi integraln cz Godzin wikszych witego Oficjum i sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego chrztu, bierzmowania i Eucharystii. Wczona w Eucharysti, ukazuje eschatologiczny charakter zawartych w niej prb, w penym nadziei oczekiwaniu Pana, a przyjdzie (1 Kor 11, 26). Artyku drugi OJCZE NASZ, KTRY JEST W NIEBIE I. Omielamy si zbli y z ca ufnoci 2777 W liturgii rzymskiej cae zgromadzenie eucharystyczne jest wezwane do odmawiania z synowsk miaoci modlitwy Ojcze nasz; liturgie wschodnie wykorzystuj i rozwijaj podobne wyra enia: Omieli si z ca pewnoci, Uczy nas godnymi. Przed poncym krzewem Moj esz usysza: Nie zbli aj si tu! Zdejm sanday z ng (Wj 3, 5). Tylko Jezus mg przekroczy ten prg Boskiej witoci, On, ktry dokonawszy oczyszczenia z grzechw (Hbr 1, 3), wprowadza nas przed oblicze Ojca: Oto Ja i dzieci moje, ktre Mi da Bg (Hbr 2,13): wiadomo naszej sytuacji niewolnikw kazaaby nam skry si pod ziemi, nasze bytowanie ziemskie rozpadoby si w py, gdyby wadza naszego Ojca i Ducha Jego Syna nie skaniaa nas do wznoszenia woania: Abba, Ojcze! (Rz 8,15)... Kiedy saby miertelnik omieliby si nazwa Boga swoim Ojcem, jeli nie wycznie wtedy, gdy wntrze czowieka zostanie poruszone Moc z wysoka?20 2778 Moc Ducha, ktra wprowadza nas w Modlitw Pask, jest wyra ana w liturgiach Wschodu i Zachodu za pomoc bardzo piknego, typowo chrzecijaskiego wyra enia parrhesia, ktre oznacza szczer prostot, synowsk ufno, radosn pewno, pokorn miao, pewno bycia kochanym21. II. Ojcze! 2779 Zanim uczynimy naszym to pierwsze wezwanie Modlitwy Paskiej, dobrze bdzie najpierw pokornie oczyci nasze serce z niektrych faszywych wyobra e tego wiata. Pokora ka e nam uzna, e Ojca nikt nie zna, tylko Syn i ci, ktrym Syn zechce objawi, to znaczy prostaczkowie (Mt 1 l, 25-27). Oczyszczenie serca dotyczy powstaych w naszej historii osobistej i kulturowej wyobra e ojca lub matki, ktre wpywaj na nasz relacj do Boga. Bg, nasz Ojciec, przekracza kategorie wiata stworzonego. Odnosi nasze idee w tej dziedzinie do Niego lub przeciw Niemu, byoby tworzeniem bo kw po to, by je czci lub burzy. Modli si do Ojca, to znaczy wej w Jego misterium, ktrym jest On sam i ktre objawi nam Jego Syn: Wyra enie Bg Ojciec nigdy nikomu nie byo objawione. Gdy sam Moj esz zapyta Boga, kim On jest, usysza inne imi. Nam to imi zostao objawione w Synu, bo imi to zawiera nowe imi Ojca22. 2780 Mo emy wzywa Boga jako Ojca, poniewa zosta On nam objawiony przez Jego Syna, ktry sta si czowiekiem, a Jego Duch pozwala nam Go pozna. Tym, czego czowiek nie mo e poj, ani moce anielskie dostrzec, jest osobowa relacja Syna z Ojcem23; Duch Syna pozwala nam w niej uczestniczy, nam, ktrzy wierzymy, e Jezus jest Chrystusem i e narodzilimy si z Boga24. 2781 Gdy modlimy si do Ojca, jestemy w komunii z Nim i z Jego Synem, Jezusem Chrystusem25. Wtedy wanie poznajemy Go i uznajemy z cigle nowym zachwytem. Pierwszym sowem Modlitwy Paskiej jest adorujce bogosawiestwo; potem nastpuje baganie. Chwa Boga jest to,
e uznajemy Go za Ojca, Boga prawdziwego. Skadamy Mu dzikczynienie, e objawi nam swoje imi, e pozwoli nam w nie wierzy i e zamieszkuje w nas Jego Obecno. 2782 Mo emy adorowa Ojca, poniewa odrodzi nas do swojego ycia, przybierajc nas za dzieci w swoim Jedynym Synu. Przez chrzest wszczepia nas w Ciao Chrystusa, a przez namaszczenie swoim Duchem, ktry od Gowy wylewa si na czonki, czyni nas namaszczonymi: Rzeczywicie, Bg, ktry nas przeznaczy do przybranego synostwa, upodobni nas do chwalebnego Ciaa Chrystusa. Odtd wic, jako wszczepieni w Chrystusa, susznie jestecie nazywani namaszczonymi26. Nowy czowiek, odrodzony i przywrcony swemu Bogu dziki asce, mwi najpierw: Ojcze, poniewa sta si synem27. 2783 Tak wic dziki Modlitwie Paskiej zostalimy objawieni nam samym, poniewa rwnoczenie zosta nam objawiony Ojciec28: Czowiecze, nie miae zwrci twarzy ku niebu, spuszczae oczy ku ziemi, a nagle otrzymae ask Chrystusa: wszystkie twoje grzechy zostay ci odpuszczone. Ze zego sugi stae si dobrym synem... Podnie wic oczy ku Ojcu, ktry ci odkupi przez swojego Syna, i powiedz: Ojcze nasz... Ale nie daj adnego przywileju. W szczeglny sposb jest On Ojcem Chrystusa; nas natomiast stworzy. Powiedz wic ty tak e przez ask: Ojcze nasz, aby zasu y, by by Jego synem29. 2784 Ten darmowy dar przybrania wymaga z naszej strony nieustannego nawrcenia i nowego ycia. Modlitwa do naszego Ojca powinna rozwin w nas dwie podstawowe dyspozycje: Pragnienie i wol, by upodobni si do Niego. Zostalimy stworzeni na obraz Boga, ale podobiestwo do Niego zostao nam przywrcone dziki asce, na ktr powinnimy odpowiedzie. Nale y pamita... dzieci Bo e30. e skoro nazywamy Boga naszym Ojcem, powinnimy postpowa jak
Nie mo ecie nazywa waszym Ojcem Boga wszelkiej dobroci, jeli zachowujecie serce okrutne i nieludzkie; w takim przypadku nie ma ju w was ladu dobroci Ojca niebieskiego31. Trzeba nieustannie kontemplowa pikno Ojca i nasyca nim nasz dusz32. 2752 Pokorne i ufne serce, ktre sprawia, e stajemy si jako dzieci (Mt 18, 3), bo wanie prostaczkom objawia si Bg (Mt 11, 25): (Ojcze nasz) jest spojrzeniem na samego Boga, wielkim pomieniem mioci. Dusza roztapia si w nim i pogr a w witym miowaniu oraz ufnie, ze szczegln i pobo n czuoci33, rozmawia z Bogiem jak ze swoim wasnym Ojcem. Ojcze nasz: to imi budzi w nas zarazem mio, zapa w modlitwie... a tak e nadziej, e otrzymamy to, o co zamierzamy prosi... Bo czego mo e On naprawd odmwi swoim dzieciom, skoro ju wczeniej pozwoli im by Jego dziemi?34 III. Ojcze nasz 2786 Ojcze nasz odnosi si do Boga. Gdy wypowiadamy ten zaimek, nie wyra amy posiadania, lecz cakowicie now relacj do Boga. 2787 Gdy mwimy Ojcze nasz, uznajemy najpierw, e wszystkie Jego obietnice mioci, zapowiedziane przez prorokw, zostay wypenione przez Chrystusa w nowym i wiecznym Przymierzu: Stalimy si Jego ludem, a On jest odtd naszym Bogiem. Ten nowy zwizek jest darem wzajemnej przynale noci: przez mio i wierno35 mamy odpowiedzie na ask i prawd, ktre zostay nam dane w Jezusie Chrystusie (J 1,17).
2788 Poniewa Modlitwa Paska jest modlitw Ludu Bo ego w czasach ostatecznych, zaimek nasz wyra a rwnie pewno naszej nadziei w ostatni obietnic Boga. W nowym Jeruzalem powie On do zwycizcy: Bd Bogiem dla niego, a on dla Mnie bdzie synem (Ap 21, 7). 2789 Modlc si do naszego Ojca, zwracamy si osobicie do Ojca Pana naszego Jezusa Chrystusa. Nie dzielimy Boskoci, poniewa Ojciec jest jej rdem i pocztkiem, ale wyznajemy w ten sposb, e Syn jest odwiecznie zrodzony przez Niego i e od Niego pochodzi Duch wity. Nie mieszamy rwnie Osb, poniewa wyznajemy, e nasza komunia jest komuni z Ojcem i z Jego Synem Jezusem Chrystusem w Ich jedynym Duchu witym. Trjca wita jest wspistotna i niepodzielna. Kiedy modlimy si do Ojca, adorujemy Go i wielbimy z Synem i Duchem witym. 2790 Gramatycznie zaimek nasz okrela rzeczywisto wspln dla wielu. Jest tylko jeden Bg i jest On uznany za Ojca przez tych, ktrzy przez wiar w Jego Jedynego Syna odrodzili si z Niego przez wod i przez Ducha36. Koci jest now komuni Boga i ludzi. Zjednoczony z Jedynym Synem, ktry sta si pierworodnym midzy wielu brami (Rz 8, 29), jest on w komunii z jednym i tym samym Ojcem, w jednym i tym samym Duchu witym37. Modlc si do naszego Ojca, ka dy ochrzczony modli si w tej komunii: Jeden duch i jedno serce o ywiay wszystkich wierzcych (Dz 4, 32). 2791 Dlatego wic mimo podziaw chrzecijan modlitwa do naszego Ojca pozostaje wsplnym dobrem i naglcym wezwaniem dla wszystkich ochrzczonych. Pozostajc w komunii przez wiar w Chrystusa i przez chrzest, powinni oni uczestniczy w modlitwie Jezusa o jedno Jego uczniw38. 2792 Wreszcie, jeli rzeczywicie modlimy si Ojcze nasz, wyzbywamy si indywidualizmu, poniewa mio, ktr przyjmujemy, wyzwala nas z niego. Zaimek nasz rozpoczynajcy Modlitw Pask, podobnie jak my czterech ostatnich prb, nie wyklucza nikogo. Aby by on wypowiadany w prawdzie39 nale y przezwyci y nasze podziay i r nice. 2793 Ochrzczeni nie mog modli si do naszego Ojca, nie prowadzc do Niego tych wszystkich, ktrym da On swego umiowanego Syna. Mio Bo a nie zna granic, nasza modlitwa rwnie powinna by taka sama40. Modlitwa do naszego Ojca otwiera nas na ogrom Jego mioci objawionej w Chrystusie; trzeba modli si ze wszystkimi i za wszystkich ludzi, ktrzy Go jeszcze nie znaj, aby wszyscy byli zgromadzeni w jedno (J 11, 52). Ta Bo a troska o wszystkich ludzi i o cae stworzenie o ywiaa wszystkich wielkich ludzi modlitwy; powinna ona napeni nasz modlitw wszechogarniajc mioci, gdy omielamy si mwi: Ojcze nasz. IV. Ktry jest w niebie 2794 Boga, kim, blisko To biblijne wyra enie nie oznacza miejsca (przestrzeni), lecz sposb istnienia; nie oddalenie ale Jego majestat. Nasz Ojciec nie znajduje si gdzie indziej, On jest ponad tym wszystco mo emy zrozumie z Jego witoci. Poniewa jest trzykro wity, dlatego jest bardzo serca pokornego i skruszonego: Zupenie susznie sowa Ojcze nasz, ktry jest w niebie, rozlegaj si z serc sprawiedliwych, w ktrych Bg mieszka jak w swoim przybytku. Przez to rwnie modlcy si bdzie pragn, by mieszka w nim Ten, ktrego wzywa41. Niebem mogliby by rwnie dobrze ci, ktrzy nosz w sobie obraz wiata niebieskiego i w ktrych Bg mieszka i yje42. 2795 Symbol nieba odsya nas do tajemnicy Przymierza, jak prze ywamy, gdy modlimy si do naszego Ojca. On jest w niebie, ktre jest Jego przybytkiem; dom Ojca jest wic tak e nasz ojczyzn. To wanie z ziemi Przymierza grzech skaza nas na wygnanie43 a nawrcenie serca sprawia, e mo emy powrci44 do Ojca w niebie. To w Chrystusie zostay pojednane niebo i ziemia45 gdy sam Syn zstpi z nieba i sprawi, e mo emy si tam dosta razem z Nim przez Jego Krzy , Zmartwychwstanie i Wniebowstpienie46. 2796 Gdy Koci modli si Ojcze nasz, ktry jest w niebie, wwczas wyznaje, e jestemy Ludem Bo ym ju przebywajcym na wy ynach niebieskich w Chrystusie Jezusie (Ef 2, 6), ukrytym z Chrystusem w Bogu (Kol 3, 3), a jednoczenie wzdychamy, pragnc przyodzia si w nasz niebieski przybytek (2 Kor 5, 2)47:
Chrzecijanie s w ciele, ale nie ba48. W skrcie
yj wedug ciaa.
yj na ziemi, lecz s obywatelami nie-
2797 Prosta i wierna ufno, pokorna i radosna pewno s dyspozycjami, ktre powinien posiada odmawiajcy modlitw Ojcze nasz. 2798 Mo emy wzywa Boga jako Ojca, poniewa objawi Go nam Syn Bo y, ktry stal si czowiekiem, a przez chrzest zostalimy wszczepieni w Niego i przybrani za synw Bo ych. 2799 Modlitwa Paska prowadzi nas do komunii z Ojcem i Jego Synem, Jezusem Chrystusem. Objawia nas jednoczenie nam samym49. 2800 Modlitwa do naszego Ojca powinna pobudza w nas wol upodobnienia si do Niego, a nasze serce czyni pokornym i ufnym. 2801 Mwic Ojcze nasz, odwoujemy si do Nowego Przymierza w Jezusie Chrystusie, do komunii z Trjc wit i do mioci Bo ej, ktra przez Koci obejmuje cay wiat. 2802 Wyra enie ktry jest w niebie nie oznacza miejsca, lecz majestat Boga i Jego obecno w sercach ludzi sprawiedliwych. Niebo, dom Ojca, stanowi prawdziw ojczyzn, do ktrej zd amy i do ktrej ju nale ymy. Artyku trzeci SIEDEM PRB 2803 Po postawieniu nas w obecnoci Boga, naszego Ojca, aby Go adorowa, kocha i bogosawi, Duch przybrania za synw sprawia, e z naszych serc wznosi si siedem prb, siedem bogosawiestw. Trzy pierwsze, bardziej teologalne, kieruj nas do chway Ojca, cztery kolejne, bdce jakby drogami do Niego, poddaj nasz ndz Jego asce. Gbia przyzywa gbi (Ps 42, 8). 2804 Pierwsza seria prb prowadzi nas do Ojca, by by dla Niego: Twoje imi, Twoje Krlestwo, Twoja wola! Waciw cech mioci jest przede wszystkim pami o Tym, ktrego kochamy. W adnej z tych trzech prb nie wymieniamy nas, ale ogarnia nas gorce pragnienie, nawet niepokj umiowanego Syna o chwa Jego Ojca50: wi si... Przyjd... Bd...: te trzy bagania zostay ju wysuchane w Ofierze Chrystusa Zbawiciela, a teraz s skierowane, w nadziei, do ich ostatecznego wypenienia, poniewa Bg nie jest jeszcze wszystkim we wszystkich51. 2805 Druga seria prb rozwija si podobnie jak niektre epiklezy eucharystyczne: jest ofiarowaniem naszych oczekiwa i przyciga spojrzenie Ojca miosierdzia. Wznosi si od nas i dotyczy nas ju w tej chwili, na tym wiecie: Daj nam... odpu nam... nie wd nas... zbaw nas. Czwarta i pita proba dotycz naszego ycia, aby je podtrzyma i uleczy z grzechu; dwie ostatnie dotycz naszej walki o zwycistwo ycia, a tak e samej walki modlitwy. 2806 Trzy pierwsze proby umacniaj nas w wierze, napeniaj nadziej i rozpalaj mioci. Jako stworzenia, a jeszcze bardziej jako grzesznicy, musimy prosi za nas; to my, posiadajce wymiar wiata i historii, powierzamy niezmiernej mioci naszego Boga. To przez imi Chrystusa i przez Krlestwo Ducha witego nasz Ojciec wypenia swj zamys zbawienia nas i caego wiata. I. wi si imi Twoje 2807 Pojcie wici si nale y tutaj rozumie nie tyle w sensie przyczynowym (Bg sam uwica, czyni witym), ale przede wszystkim w znaczeniu wartociujcym: uzna za witego, traktowa w sposb wity. Dlatego wic w adoracji wezwanie to czsto jest rozumiane jako uwielbienie i dzikczynienie52. Jezus jednak nauczy nas tej proby w formie wyra ajcej yczenie; jest to proba, pragnienie i oczekiwanie, w ktre zaanga owani s Bg i czowiek. Od pierwszej proby skierowanej do naszego Ojca jestemy zanurzeni w wewntrzne misterium Jego Boskoci i w wydarzenie zbawienia naszego czowieczestwa. Proba o to, by wicio si Jego imi, wcza nas w urzeczy-
wistnienie podjtego przez Boga zamysu yczliwoci, abymy byli wici i nieskalani przed Jego obliczem53. 2808 W decydujcych chwilach swojej ekonomii Bg objawia swoje imi, ale objawia je, wypeniajc swoje dzieo. To dzieo urzeczywistnia si jednak dla nas i w nas tylko wtedy, gdy Jego imi jest uwicane przez nas i w nas. 2809 wito Boga jest niedostpn siedzib Jego wiecznego misterium. Jej objawienie w stworzeniu i w historii Pismo wite nazywa chwa, promieniowaniem Jego majestatu54. Bg, stwarzajc czowieka na swj obraz i podobiestwo (Rdz l, 26), chwa i czci go uwieczy (Ps 8, 6), ale czowiek przez grzech zosta pozbawiony chway Bo ej (Rz 3, 23). Odtd Bg bdzie ukazywa swoj wito, objawiajc i dajc swoje imi, aby odnowi czowieka na obraz Tego, ktry go stworzy (Kol 3, 10). 2810 Przez obietnic dan Abrahamowi i przez przysig, ktra jej towarzyszy55, dziaa sam Bg, ale nie ujawnia swego imienia. Zaczyna je objawia dopiero Moj eszowi56, a ukazuje je caemu ludowi, wybawiajc go od Egipcjan: okrywa si chwa (Wj 15, 1). Od zawarcia Przymierza na Synaju ten lud jest Jego ludem i powinien by narodem witym (lub konsekrowanym to samo sowo w jzyku hebrajskim57), gdy mieszka w nim imi Bo e. 2811 Mimo witego Prawa, ktre wity Bg58 nieustannie daje ludowi, i mimo e Pan ze wzgldu na swoje imi okazuje cierpliwo, lud odwraca si od witego Izraela i zniewa a Jego imi na oczach narodw59. Dlatego sprawiedliwi Starego Przymierza, ubodzy, ktrzy wrcili z wygnania, oraz prorocy rozpalali si z gorliwoci o imi Boga. 2812 W kocu, to w Jezusie imi witego Boga zostao nam objawione i dane w ciele jako Zbawiciel60 objawione przez to, kim On Jest, przez Jego Sowo i Ofiar61. Stanowi ono centrum modlitwy arcykapaskiej: Ojcze wity... za nich Ja powicam w ofierze samego siebie, aby i oni byli uwiceni w prawdzie (J 17, 19). Poniewa On sam uwica swoje imi62, dlatego Jezus objawia Imi Ojca (J 17, 6). Na kocu Jego Paschy Ojciec daje Mu imi ponad wszelkie imi: Jezus jest Panem w chwale Boga Ojca63. 2813 W wodzie chrztu zostalimy obmyci, uwiceni i usprawiedliwieni w imi Pana Jezusa Chrystusa i przez Ducha naszego Boga (1 Kor 6, 11). W caym naszym yciu Ojciec powouje nas do witoci (1 Tes 4, 7), a poniewa przez Niego jestemy w Chrystusie Jezusie... ktry sta si dla nas uwiceniem (1 Kor l, 30), chodzi wic o Jego chwa i o nasze ycie, by Jego imi wicio si w nas i przez nas. Na tym wic polega przynaglajcy charakter naszej pierwszej proby. Kto mgby uwici Boga, skoro to On sam uwica? Natchnieni sowami: Bdcie wici, bo Ja wity jestem (Kp 20, 26), prosimy, abymy uwiceni przez chrzest wytrwali w tym, czym zaczlimy by. Prosimy o to codziennie, bo codziennie popeniamy grzechy i powinnimy zmywa nasze przewinienia przez nieustannie podejmowane uwicanie... Uciekamy si wic do modlitwy, by ta wito w nas trwaa64. 2814 Od naszego ycia i od naszej modlitwy zale y nierozcznie to, czy imi Bo e bdzie wicone wrd narodw: Prosimy Boga, by wici swoje imi, gdy przez wito zbawia On i uwica wszelkie stworzenie... Chodzi o imi, ktre daje zbawienie upademu wiatu, ale prosimy, by to imi Bo e byo uwicone w nas przez nasze ycie. Bo jeli dobrze yjemy, imi Bo e jest bogosawione; ale jeli le yjemy, jest ono zniewa ane, jak mwi Aposto: Z waszej przyczyny poganie bluni imieniu Boga (Rz 2 24; Ez 36, 20-22). Modlimy si wic, abymy byli godni sta si witymi, jak wite jest imi naszego Boga65. Gdy mwimy: wi si imi Twoje, prosimy, aby byo ono uwicone w nas, ktrzy jestemy w Nim, ale tak e w innych, na ktrych aska Bo a jeszcze oczekuje, by wypenia przykazanie, ktre zobowizuje nas do modlitwy za wszystkich, nawet za nieprzyjaci. Oto dlaczego nie mwimy dokadnie: wi si imi Twoje w nas, poniewa prosimy, by wicio si ono we wszystkich ludziach66.
2815 Ta proba, podobnie jak sze pozostaych, ktre w sobie zawiera, zostaa wysuchana dziki modlitwie Chrystusa. Modlitwa do naszego Ojca jest wtedy nasz modlitw, gdy modlimy si w imi Jezusa67. Jezus prosi w swojej modlitwie arcykapaskiej: Ojcze wity, zachowaj ich w Twoim imieniu, ktre Mi dae (J 17, 11). II. Przyjd Krlestwo Twoje 2816 W Nowym Testamencie ten sam wyraz Basileia mo na tumaczy jako krlewsko (rzeczownik abstrakcyjny), krlestwo (rzeczownik konkretny) albo krlowanie (rzeczownik wyra ajcy dziaanie). Krlestwo Bo e jest ju obecne. Przybli yo si w Sowie Wcielonym, jest goszone w caej Ewangelii, przyszo w mierci i Zmartwychwstaniu Chrystusa. Od Ostatniej Wieczerzy Krlestwo Bo e przychodzi w Eucharystii: jest pord nas. Krlestwo przyjdzie w chwale, gdy Chrystus przeka e je swojemu Ojcu: Krlestwo Bo e mo e oznacza samego Chrystusa; Tego, ktrego pragnc wzywamy ka dego dnia i ktrego przyjcie chcemy przypieszy swoim oczekiwaniem. Jak jest On naszym Zmartwychwstaniem, poniewa w Nim wszyscy zmartwychwstajemy, tak mo e On by rwnie Krlestwem Bo ym, bo w Nim bdziemy krlowa68. 2817 Ta proba, Marana tha, jest woaniem Ducha i Oblubienicy: Przyjd, Panie Jezu: 671 Nawet gdyby ta modlitwa nie zobowizywaa nas do proby o przyjcie Krlestwa, to spontanicznie wydobywaoby si z nas to woanie, bo z niecierpliwoci oczekujemy spenienia naszych nadziei. Dusze mczennikw, pod otarzem, woaj do Pana dononym gosem: Dokd e, Wadco wity i prawdziwy, nie bdziesz sdzi i wymierza za krew nasz kary tym, co mieszkaj na ziemi? (Ap 6, 10). Maj oczywicie zazna sprawiedliwoci u kresu czasw. Panie, przypiesz wic przyjcie Twego Krlestwa!69. 2818 W Modlitwie Paskiej chodzi przede wszystkim o ostateczne przyjcie Krlestwa Bo ego w chwili powrotu Chrystusa70. To pragnienie nie oddala jednak Kocioa od jego posania na tym wiecie, ale raczej go w nie anga uje. Od Pidziesitnicy przyjcie Krlestwa jest dzieem Ducha Pana, ktry dalej prowadzi swoje dzieo na wiecie i dopenia wszelkiego uwicenia71. 2819 Krlestwo Bo e. . . to sprawiedliwo, pokj i rado w Duchu witym (Rz 14,17). Czasy ostateczne, w jakich yjemy, s czasami wylania Ducha witego. Od tej chwili rozpocza si decydujca walka midzy ciaem a Duchem72: 2519 Jedynie czyste serce mo e z ca pewnoci powiedzie: Przyjd Krlestwo Twoje. Trzeba byo by w szkole w. Pawa, eby mc powiedzie: Niech wic grzech nie krluje w naszym miertelnym ciele (Rz 6, 12). Kto zachowuje czysto w uczynkach, mylach i sowach, ten mo e powiedzie Bogu: Przyjd krlestwo Twoje!73 2820 Rozeznajc wedug Ducha, chrzecijanie powinni dostrzega r nic midzy wzrostem Krlestwa Bo ego a rozwojem kultury i spoeczestwa, do jakiego si przyczyniaj. To rozr nienie nie jest rozdzieleniem. Powoanie czowieka do ycia wiecznego nie przekrela jego obowizku wykorzystania wszystkich si i rodkw otrzymanych od Stwrcy, ale pobudza go, aby w tym wiecie su y sprawiedliwoci i pokojowi74. 2821 Ta proba jest zanoszona i wysuchiwana w modlitwie Jezusa75, jest obecna i skuteczna w Eucharystii; przynosi swj owoc w odnowionym yciu zgodnym z bogosawiestwami76. III. Bd wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi 2822 Wol naszego Ojca jest, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy (1 Tm 2, 4). On jest cierpliwy... chce bowiem wszystkich doprowadzi do nawrcenia (2 P 3, 9)77. Jego przykazaniem, streszczajcym wszystkie inne i wyra ajcym ca Jego wol, jest, abymy si wzajemnie miowali, jak On nas umiowa (J 13, 34)78. 2823 Oznajmi tajemnic swej woli wedug swego postanowienia, ktre przedtem w Nim powzi. . . aby wszystko na nowo zjednoczy w Chrystusie jako Gowie... W Nim dostpilimy udziau my rwnie , z gry przeznaczeni zamiarem Tego, ktry dokonuje wszystkiego zgodnie z zamysem swej
woli (Ef 1, 9-11). Prosimy usilnie, by w peni urzeczywistni si na ziemi ten zamys yczliwoci, tak jak wypeni si ju w niebie. 2824 W Chrystusie, dziki Jego ludzkiej woli, wola Ojca zostaa wypeniona w sposb doskonay i raz na zawsze. Przychodzc na ten wiat, Jezus powiedzia: Oto id... abym spenia wol Twoj, Bo e (Hbr 10, 7; Ps 40, 7). Tylko Jezus mo e powiedzie: Ja zawsze czyni to, co si Jemu podoba (J 8, 29). W modlitwie swej agonii godzi si cakowicie na t wol: Nie moja wola, lecz Twoja niech si stanie (k 22, 42)79. Wanie dlatego Jezus wyda samego siebie za nasze grzechy zgodnie z wol Boga (Ga 1, 4). Na mocy tej woli uwiceni jestemy przez ofiar ciaa Jezusa Chrystusa (Hbr 10, 10). 2825 Jezus, chocia by Synem, nauczy si posuszestwa przez to, co wycierpia (Hbr 5, 8). O ile bardziej zobowizuje to nas, bdcych stworzeniami i grzesznikami, ktrzymy w Nim stali si przybranymi dziemi. Prosimy naszego Ojca, by zczy nasz wol z wol Jego Syna, bymy penili Jego wol i wykonywali Jego zamys zbawienia za ycie wiata. Sami jestemy cakowicie niezdolni do tego, ale zjednoczeni z Jezusem i dziki mocy Jego Ducha witego mo emy Mu podda nasz wol i zdecydowa si na wybr tego, co zawsze wybiera Jego Syn: czyni to, co podoba si Ojcu80: Jednoczc si z Chrystusem, mo emy sta si z Nim jednym duchem, a przez to peni Jego wol; w ten sposb bdzie ona urzeczywistnia si doskonale zarwno na ziemi, jak i w niebie81. Rozwa cie, jak Jezus Chrystus uczy nas pokory, wskazujc nam, e nasze cnoty nie zale jedynie od naszego wysiku, ale od aski Bo ej. Ka demu wiernemu, ktry modli si, nakazuje, by czyni to, ogarniajc ca ziemi. Nie mwi przecie : Bd wola Twoja we Mnie lub w was, lecz na caej ziemi, by zosta z niej usunity wszelki grzech, a zakrlowaa prawda, by zostay zniszczone wady, a rozkwity cnoty, i by ziemia nie r nia si ju od nieba82. 2826 Dziki modlitwie jestemy w stanie rozpozna, jaka jest wola Bo a (Rz 12, 2; Ef 5, 17), i osign wytrwao do jej wypeniania (Hbr 10, 36). Jezus poucza nas, e do Krlestwa niebieskiego nie wchodzi si przez wielomwstwo, lecz speniajc wol... Ojca, ktry jest w niebie (Mt 7, 21). 2827 Bg wysuchuje ka dego, kto... peni Jego wol (J 9, 31)83. Taka jest moc modlitwy Kocioa w imi jego Pana, zwaszcza w Eucharystii. Koci jest komuni wstawiennictwa razem z Najwitsz Matk Boga84 i wszystkimi witymi, w ktrych upodoba sobie Pan, by pragnli tylko Jego woli: Nie naruszajc prawdy, mo emy w taki sposb przetumaczy sowa: Bd wola Twoja jako w niebie, tak i na ziemi: w Kociele, jak i w naszym Panu Jezusie Chrystusie; w Oblubienicy, ktra zostaa przez Niego polubiona, jak i w Oblubiecu, ktry wypeni wol Ojca85. IV. Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj 2828 Daj nam: sowa te wyra aj gbok ufno dzieci, ktre oczekuj wszystkiego od swego Ojca. On sprawia, e soce Jego wschodzi nad zymi i nad dobrymi, i On zsya deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych (Mt 5, 45), On daje pokarm w swym czasie (Ps 104, 27). Jezus uczy nas tej proby; w rzeczywistoci wysawia ona Ojca, poniewa uznaje, e jest On dobry ponad wszelk dobro. 2829 Daj nam jest rwnie wyrazem Przymierza; nale ymy do Ojca, a On nale y do nas i jest dla nas. To nam wyra a rwnie nasze uznanie Go za Ojca wszystkich ludzi i dlatego modlimy si za nich wszystkich, w poczuciu solidarnoci z ich potrzebami i cierpieniami. 2830 Chleba naszego. Ojciec, ktry daje nam ycie, nie mo e nam nie da pokarmu koniecznego do ycia, stosownych dbr materialnych i duchowych. W Kazaniu na Grze Jezus podkrela t synowsk ufno wspdziaajc z Opatrznoci naszego Ojca86. Nie zachca nas do jakiej biernoci87, lecz chce nas wyzwoli od wszelkich niepokojw i kopotw. Takie jest synowskie zdanie si dzieci Bo ych na Ojca:
Tym, ktrzy szukaj Krlestwa i sprawiedliwoci Bo ej, przyrzeka On udzieli wszystkiego w nadmiarze. W rzeczywistoci wszystko nale y do Boga: temu, kto posiada Boga, nie brakuje niczego, jeli sam nale y do Boga88. 2831 Obecno na wiecie tych, ktrzy goduj z braku chleba, ukazuje jeszcze inny wymiar tej proby. Dramat godu w wiecie wzywa chrzecijan modlcych si w prawdzie do czynnej odpowiedzialnoci wobec braci, zarwno w postawie osobistej, jak i w ich poczuciu solidarnoci z ca rodzin ludzk. Tej proby Modlitwy Paskiej nie mo na oddzieli od przypowieci o ubogim azarzu89 i o Sdzie Ostatecznym90. 2832 Jak zaczyn w ciecie, tak nowo Krlestwa powinna przemienia ziemi przez Ducha Chrystusa91. Powinna przejawia si we wprowadzaniu sprawiedliwoci w relacje osobowe i spoeczne, ekonomiczne i midzynarodowe, nie zapominajc nigdy o tym, e nie ma sprawiedliwych struktur, jeli nie ma ludzi, ktrzy pragn by sprawiedliwi. 2833 Chodzi o nasz chleb, jeden dla wielu. Ubstwo zalecone w bogosawiestwach jest cnot hojnoci: wzywa ona do przekazywania i dzielenia dbr materialnych i duchowych nie z przymusu, lecz z mioci, by obfito u jednych moga zaradza potrzebom drugich92. 2834 Mdl si i pracuj93. Mdlcie si tak, jakby wszystko zale ao od Boga, a pracujcie tak, jakby wszystko zale ao od was94. Po wykonaniu naszej pracy otrzymamy jako dar po ywienie od naszego Ojca; jest rzecz dobr prosi Go o nie, skadajc Mu jednoczenie i skada Mu za nie dzikczynienie dzikczynienie. Taki jest sens bogosawienia posikw w rodzinie chrzecijaskiej. 2835 Ta proba i czca si z ni odpowiedzialno odnosz si tak e do innego godu, z powodu ktrego gin ludzie: Nie samym chlebem yje czowiek, lecz ka dym sowem, ktre pochodzi z ust Bo ych (Mt 4, 4; Pwt 8, 3), to znaczy Jego sowem i Jego tchnieniem. Chrzecijanie musz mobilizowa wszystkie swoje siy, by gosi Ewangeli ubogim. Na ziemi panuje gd, nie gd chleba ani pragnienie wody, lecz gd suchania sw Paskich (Am 8,11). Dlatego wanie specyficznie chrzecijaski sens tej czwartej proby dotyczy Chleba ycia: sowa Bo ego przyjmowanego w wierze, Ciaa Chrystusa przyjmowanego w Eucharystii95. 2836 Dzisiaj jest rwnie wyra eniem ufnoci. Uczy nas tego Pan96, bo nasza zarozumiao nie potrafiaby tego odkry. Poniewa chodzi przede wszystkim o Jego Sowo i o Ciao Jego Syna, to dzisiaj dotyczy nie tylko naszego czasu poddanego mierci: jest ono dzisiaj Boga: Jeli przyjmujesz chleb ka dego dnia, to ka dy dzie jest dla ciebie dzisiaj. Jeli Chrystus jest w tobie dzisiaj, to zmartwychwstaje On dla ciebie ka dego dnia. W jaki sposb? Ty Synem moim, Ja Ciebie dzi zrodziem (Ps 2, 7). Dzisiaj, to znaczy: gdy Chrystus zmartwychwstaje97. 2837 Powszedniego. Wyraz ten, w jzyku greckim epiosios, nie pojawia si nigdzie wicej w Nowym Testamencie. W znaczeniu czasowym jest to pedagogiczne powtrzenie owego dzisiaj98 dla utwierdzenia w nas ufnoci bez zastrze e. W znaczeniu jakociowym oznacza to, co jest konieczne do ycia, a mwic szerzej: wszelkie dobro wystarczajce do utrzymania99. Dosownie (epiosios: nadzwyczajny) oznacza wprost Chleb ycia, Ciao Chrystusa, lekarstwo niemiertelnoci100, bez ktrego nie mamy w sobie ycia101. Wreszcie, znaczenie to w powizaniu z poprzednim dotyczy w sposb oczywisty nieba: Powszedni znaczy nale cy do dnia Paskiego, dnia Uczty w Krlestwie, uprzedzanej w Eucharystii, ktra jest przedsmakiem nadchodzcego Krlestwa. Dlatego liturgia eucharystyczna powinna by celebrowana codziennie. Eucharystia jest naszym chlebem codziennym. Zalet tego Bo ego pokarmu jest sia jednoci: jednoczy nas z Ciaem Zbawiciela i czyni nas Jego czonkami, abymy mogli sta si tym, co przyjmujemy... Ten chleb powszedni znajduje si te w czytaniach, ktrych suchamy ka dego dnia w kociele, w hymnach, ktre wszyscy piewamy. Wszystko to jest niezbdne w naszym ziemskim pielgrzymowaniu102. Ojciec niebieski zachca nas, abymy jako dzieci nieba prosili o Chleb z nieba103. Chrystus sam jest tym chlebem, ktry zasiany w Dziewicy, wyrosy w ciele, uksztatowany w mce, wypieczony w piecu grobu, przechowywany w Kociele, przynoszony na otarze codziennie udziela wiernym owego niebieskiego pokarmu104.
V.
Odpu nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom
2838 Jest to zadziwiajca proba. Gdyby zawieraa tylko pierwsz cz zdania Odpu nam nasze winy porednio mogaby by wczona w trzy pierwsze proby Modlitwy Paskiej, poniewa Ofiara Chrystusa zostaa zo ona dla odpuszczenia grzechw. Jednak zgodnie z drug czci zdania nasza modlitwa nie bdzie wysuchana, jeli najpierw nie odpowiemy na pewne wymaganie. Nasza proba jest zwrcona ku przyszoci, a nasza odpowied powinna j poprzedzi; sowem wi cym te dwie czci jest wyra enie jako. Odpu nam nasze winy... 2839 Ze mia ufnoci zaczlimy modli si do naszego Ojca. Bagajc Go, by wicio si Jego imi, prosilimy Go, abymy byli coraz bardziej uwicani. Chocia zostalimy obleczeni w szat chrzcieln, nie przestajemy jednak grzeszy i odwraca si od Boga. Teraz, w tej nowej probie, na nowo przychodzimy do Niego jak syn marnotrawny105 i uznajemy si przed Nim za grzesznikw, podobnie jak celnik106. Nasza proba zaczyna si od wyznania, w ktrym wyznajemy jednoczenie nasz ndz i Jego miosierdzie. Nasza nadzieja jest niezawodna, poniewa w Jego Synu mamy odkupienie odpuszczenie grzechw (Kol 1, 14; Ef 1, 7). Skuteczny i niewtpliwy znak Jego przebaczenia znajdujemy w sakramentach Kocioa107. 2840 Powinno wzbudza w nas przera enie to, e strumie miosierdzia nie mo e przenikn do naszego serca tak dugo, jak dugo nie przebaczylimy naszym winowajcom. Mio, podobnie jak Ciao Chrystusa, jest niepodzielna: nie mo emy miowa Boga, ktrego nie widzimy, jeli nie miujemy brata i siostry, ktrych widzimy108. Gdy odmawiamy przebaczenia naszym braciom i siostrom, nasze serce zamyka si, a jego zatwardziao sprawia, e staje si ono niedostpne dla miosiernej mioci Ojca; przez wyznanie grzechu nasze serce otwiera si na Jego ask. 2841 Ta proba jest tak wa na, e tylko do niej powraca Pan i rozwija j w Kazaniu na Grze109. To gwne wymaganie tajemnicy Przymierza jest niemo liwe do wypenienia przez czowieka. Ale dla Boga wszystko jest mo liwe. ...jako i my odpuszczamy naszym winowajcom 2842 Wyra enie jako wystpuje niejednokrotnie w nauczaniu Jezusa: Bdcie wy doskonali, jak doskonay jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5, 48); Bdcie miosierni, jak Ojciec wasz jest miosierny (k 6, 36); Przykazanie nowe daj wam, abycie si wzajemnie miowali, tak jak Ja was umiowaem (J 13, 34). Zachowanie przykazania Pana nie mo e polega tylko na zewntrznym naladowaniu Bo ego wzoru. Chodzi o ywe i pochodzce z gbi serca uczestniczenie w witoci, miosierdziu i mioci naszego Boga. Majc ycie od Ducha, do Ducha te si stosujmy (Ga 5, 25). Tylko Duch, ktry jest naszym yciem, mo e czyni naszymi te same d enia, jakie byy w Jezusie Chrystusie110. Staje si mo liwa jedno przebaczenia, gdy przebaczamy sobie, tak jak i Bg nam przebaczy w Chrystusie (Ef 4, 32). 2843 W taki sposb nabieraj yciowej mocy sowa Pana o przebaczeniu, o tej mioci, ktra umiowaa a do koca111. przypowie o nielitociwym du niku, ktra zwiecza nauczanie Jezusa o komunii eklezjalnej112, koczy si takimi sowami: Podobnie uczyni wam Ojciec mj niebieski, jeeli ka dy z was nie przebaczy z serca swemu bratu. Rzeczywicie, wanie tu; w gbi serca rozstrzyga si wszystko. Nieodczuwanie obrazy i zapomnienie o niej nie le y w naszej mocy; serce, ktre ofiaruje si Duchowi witemu, przemienia jednak ran we wspczucie i oczyszcza pami, zastpujc obraz wstawiennictwem. 2844 W modlitwie chrzecijaskiej posuwamy si a do przebaczenia nieprzyjacioom113. przemienia ona ucznia, upodabniajc go do jego Nauczyciela. Przebaczenie jest szczytem modlitwy chrzecijaskiej; daru modlitwy nie przyjmie inne serce, jak tylko to, ktre jest zgodne z Boskim wspczuciem. Przebaczenie wiadczy rwnie o tym, e w naszym wiecie mio jest silniejsza ni grzech. Dawni i wspczeni mczennicy daj to wiadectwo o Jezusie. Przebaczenie jest podstawowym warunkiem pojednania114 dzieci Bo ych z ich Ojcem i wszystkich ludzi midzy sob115. 2845 To przebaczenie, Boskie ze swej istoty, nie ma ani granic, ani miary116. Jeli chodzi o obraz (grzechy wedug k 11, 4 lub winy wedug Mt 6, 12), to w gruncie rzeczy jestemy zawsze du nikami: Nie bdcie nikomu nic du ni poza wzajemn mioci (Rz 13, 8). Komunia Trjcy witej
jest rdem i kryterium prawdy wszelkich relacji117. Komuni t prze ywamy w modlitwie, zwaszcza w Eucharystii118: Bg nie przyjmuje ofiary podzielonych braci. Poleca im odej od otarza i pojedna si najpierw ze swoimi brami... Najwspanialsz ofiar dla Boga jest nasz pokj, zgoda, jedno caego wiernego ludu w Ojcu, Synu i Duchu witym119. VI. Nie wd nas na pokuszenie 2846 Proba ta nawizuje do poprzedniej, poniewa nasze grzechy s skutkiem przyzwolenia na pokus. Prosimy naszego Ojca, by nas nie wodzi na pokuszenie. Pojcie greckie, ktre wystpuje w tym miejscu, jest bardzo trudne do przetumaczenia. Ma ono wiele znacze: abymy nie ulegli pokusie120, nie pozwl, bymy doznali pokusy. Bg nie podlega pokusie ku zemu, ani te nikogo nie kusi (Jk 1, 13); przeciwnie, chce nas wszystkich wyzwoli. Prosimy Go, by nie pozwoli nam wej na drog, ktra prowadzi do grzechu. Jestemy zaanga owani w walk midzy ciaem a Duchem. Proba ta jest baganiem o Ducha rozeznania i mocy. 2847 Duch wity pozwala nam rozr nia midzy prb, konieczn do wzrostu czowieka wewntrznego121 ze wzgldu na wyprbowan cnot (Rz 5, 3-5), a pokus, ktra prowadzi do grzechu i mierci122. Musimy tak e rozr nia midzy by kuszonym a przyzwoli na pokus. Rozr nienie to obna a kamstwo kuszenia; pozornie ma owoce dobre... jest ono rozkosz dla oczu (Rdz 3, 6), ale w rzeczywistoci tym owocem jest mier. Bg nie ma zamiaru zmusza do dobra, gdy chce mie do czynienia z istotami wolnymi... W pewnym sensie kuszenie ma co z dobra. Nikt poza Bogiem nie wie, co nasza dusza otrzymaa od Boga, nawet my sami tego nie wiemy. Kuszenie to ukazuje, bymy w kocu poznali samych siebie i dziki temu pokazali swoj ndz oraz skadali dzikczynienie za dobra, jakie kuszenie nam ukazao123. 2848 Nie popa w pokuszenie zakada decyzj serca: Bo gdzie jest twj skarb, tam bdzie i serce twoje... Nikt nie mo e dwom panom su y (Mt 6, 21. 24). Majc ycie od Ducha, do Ducha si te stosujmy (Ga 5, 25). W tym przyzwoleniu na Ducha witego Ojciec udziela nam si. Pokusa nie nawiedzia was wiksza od tej, ktra zwyka nawiedza ludzi. Wierny jest Bg i nie dozwoli was kusi ponad to, co potraficie znie, lecz zsyajc pokus, rwnoczenie wska e sposb jej pokonania, abycie mogli przetrwa (1 Kor 10,13). 2849 Taka walka i takie zwycistwo s jednak mo liwe tylko dziki modlitwie. Dziki swojej modlitwie Jezus jest zwycizc kusiciela, od pierwszego kuszenia124 a do ostatniej walki w chwili agonii125. W tej probie do naszego Ojca Chrystus jednoczy nas ze swoj walk i swoj agoni. Usilnie126 przypomina nam, bymy w jednoci z Nim zachowywali czujno serca. Czujno jest gotowoci serca i Jezus prosi Ojca, by zachowa nas w Jego imieniu (J 17,11). Duch wity bez przerwy pobudza nas do tej czujnoci127. Proba ta ukazuje ca swoj dramatyczno w odniesieniu do ostatecznego kuszenia w naszej walce na ziemi; jest to proba o wytrwanie a do koca. Przyjd jak zodziej. Bogosawiony, ktry czuwa! (Ap 16,15). VII. Ale nas zbaw ode Zego 2850 Ostatnia proba do naszego Ojca jest rwnie zawarta w modlitwie Jezusa: Nie prosz, aby ich zabra ze wiata, ale by ich ustrzeg od Zego (J 17, 15). Dotyczy ona ka dego z nas osobicie, ale zawsze wanie my modlimy si w komunii z caym Kocioem i o wybawienie caej rodziny ludzkiej. Modlitwa Paska cigle otwiera nas na ekonomi zbawienia. Nasza wspzale no w dramacie grzechu i mierci staje si solidarnoci w Ciele Chrystusa, w komunii witych128. 2851 Zo, o ktrym mwi ta proba, nie jest jak abstrakcj, lecz oznacza osob, Szatana, Zego, anioa, ktry sprzeciwi si Bogu. Diabe (diabolos) jest tym, ktry przeciwstawia si zamysowi Boga i Jego dzieu zbawienia wypenionemu w Chrystusie. 2852 Od pocztku by on zabjc... kamc i ojcem kamstwa (J 8, 44), Szatan zwodzcy ca zamieszka ziemi (Ap 12, 9). Wanie przez niego grzech i mier weszy na wiat, ale rwnie po jego ostatecznej klsce cae stworzenie bdzie uwolnione od grzechu i mierci129. Wiemy, e
ka dy, kto narodzi si z Boga, nie grzeszy, lecz Narodzony z Boga strze e go, a Zy go nie dotyka. Wiemy, e jestemy z Boga, cay za wiat le y w mocy Zego (1 J 5,18-19): Pan, ktry zgadzi wasz grzech i przebaczy wasze winy, jest gotowy strzec i chroni was przed zakusami diaba, walczcego z wami, aby nieprzyjaciel rdo wszelkich przewinie nie zaskoczy was. Kto powierza si Bogu, nie obawia si Szatana. Je eli Bg z nami, kt przeciwko nam? (Rz 8, 31)130. 2853 Zwycistwo nad wadc tego wiata (J 14, 30) dokonao si raz na zawsze w Godzinie, w ktrej Jezus dobrowolnie wyda si za nas na mier, aby da nam swoje ycie. Sd nad tym wiatem dokonuje si teraz i wadca tego wiata zostanie precz wyrzucony (J 12, 31; Ap 12, 11). I rozgniewa si Smok na Niewiast131, ale nie ma wadzy nad ni: Nowa Ewa, aski pena z za spraw Ducha witego, jest wolna zachowana od grzechu i zniszczenia mierci (Niepokalane Poczcie i Wniebowzicie Najwitszej Maryi, Matki Bo ej, zawsze Dziewicy). I rozgniewa si Smok na Niewiast, i odszed rozpocz walk z reszt jej potomstwa (Ap 12,17). Dlatego Duch i Koci woaj: Przyjd, Panie Jezu! (Ap 22, 17. 20), poniewa Jego przyjcie wybawi nas od Zego. 2854 Proszc o wybawienie od Zego, modlimy si rwnie o uwolnienie od wszelkiego za, przeszego, teraniejszego i przyszego, ktrego on jest sprawc lub pod egaczem. W tej ostatniej probie Koci zanosi przed Boga Ojca niedol caego wiata. Proszc o wybawienie od za przygniatajcego ludzko, baga o cenny dar pokoju i ask wytrwaego oczekiwania na powrt Chrystusa. Modlc si w ten sposb, Koci uprzedza w pokornej wierze rekapitulacj wszystkich i wszystkiego w Tym, ktry ma klucze mierci i Otchani (Ap 1, 1 8), we Wszechmogcym, Ktry jest, Ktry by i Ktry przychodzi (Ap 1, 8)132: Wybaw nas, Panie, od za wszelkiego i obdarz nasze czasy pokojem. Wspom nas w swoim miosierdziu, abymy zawsze wolni od grzechu i bezpieczni od wszelkiego zamtu, peni nadziei oczekiwali przyjcia naszego Zbawiciela, Jezusa Chrystusa133. DOKSOLOGIA KOCOWA 2855 Doksologia kocowa Bo Twoje jest Krlestwo i potga, i chwaa na wieki podejmuje w sposb czny trzy pierwsze proby kierowane do naszego Ojca: uwicenie Jego imienia, przyjcie Jego Krlestwa i moc Jego zbawczej woli. Doksologia jest tu wyra ona w formie adoracji i dzikczynienia, podobnie jak w liturgii niebieskiej134. Ksi tego wiata kamliwie przypisa sobie trzy przymioty: krlowanie, moc i chwa135; Chrystus Pan zwraca je swojemu Ojcu i Ojcu naszemu, a do chwili, gdy zo y On krlowanie w Jego rce, gdy ostatecznie speni si misterium zbawienia, a Bg bdzie wszystkim we wszystkich136. 2856 Koczc modlitw, mwisz: Amen, potwierdzajc tym Amen, czyli nie137, ca tre modlitwy, jakiej nauczy nas Pan138. W skrcie 2857 W modlitwie Ojcze nasz przedmiotem trzech pierwszych prb jest chwaa Ojca: uwicenie Jego imienia, przyjcie Krlestwa i wypenienie woli Bo ej. Cztery pozostae przedstawiaj Mu nasze pragnienia: s to proby dotyczce naszego ycia jego podtrzymywania i leczenia z grzechw; dotycz one tak e naszej walki o zwycistwo dobra nad zem. 2858 Proszc: wi si imi Twoje, wchodzimy w zamys Bo y, uwicenie Jego imienia objawionego Moj eszowi, a nastpnie objawionego w Jezusie przez nas i w nas, w ka dym narodzie i w ka dym czowieku. 2859 W drugiej probie Koci ma przede wszystkim na wzgldzie powrt Chrystusa i ostateczne przyjcie Krlestwa Bo ego. Modli si rwnie o wzrost Krlestwa Bo ego w obecnym czasie dzisiaj naszego ycia. 2860 W trzeciej probie modlimy si do naszego Ojca o zjednoczenie naszej woli z wol Jego Syna, by wypeni Jego zamys zbawienia w yciu wiata. Niech si tak sta-
2861 W czwartej probie, mwic Daj nam, w jednoci z naszymi brami wyra amy synowskie zaufanie do naszego Ojca niebieskiego. Nasz chleb oznacza pokarm ziemski niezbdny wszystkim do istnienia, a jednoczenie tak e Chleb ycia: sowo Bo e i Ciao Chrystusa. Przyjmujemy go w Bo ym dzisiaj jako niezbdny i (nad-)zwyczajny pokarm Uczty Krlestwa niebieskiego, ktr zapowiada Eucharystia. 2862 Pita proba jest baganiem o Bo e miosierdzie nad naszymi grzechami. Nie mo e ono przenikn do naszych serc, jeli nie potrafilimy przebaczy naszym nieprzyjacioom, na wzr i z pomoc Chrystusa. 2863 Mwic Nie wd nas na pokuszenie, prosimy Boga, by nie pozwoli nam wej na drog prowadzc do grzechu. Jest to baganie o Ducha rozeznania i mocy, a tak e o ask czujnoci i wytrwania a do koca. 2864 W ostatniej probie: Ale nas zbaw ode Zego chrzecijanin razem z Kocioem modli si do Boga, by ukaza zwycistwo, ju odniesione przez Chrystusa, nad wadc tego wiata, nad Szatanem, anioem, ktry osobicie sprzeciwia si Bogu i Jego zamysowi zbawienia. 2865 Kocowym Amen wyra amy nasze Fiat dotyczce siedmiu prb: Niech si tak stanie... +++

Katechizm Kosciola Katolickiego

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Katechizm Kosciola Katolickiego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

ycie czowieka zna i kocha Boga

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Wierz w Boga, Ojca wszechmogcego, Stworzyciela nieba i ziemi

I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana naszego,

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl

Materia pobrano z http://e-wangelizacja.waw.net.pl